日本語の受け身文－意味とその用法JAPOŃSKA STRONA BIERNA – ZNACZENIA I SPOSÓB UŻYCIA

Dr Krzysztof OlszewskiInstytut Języka Angielskiego Uniwersytetu Śląskiego

Podstawy Japońska strona bierna jest dość

trudnym zjawiskiem gramatycznym, może wyrażać aż 6 różnych znaczeń, w tym niektóre z nich są zupełnie obce użytkownikom takich języków, jak polski, czy angielski

Sposób tworzenia form Wykładnikiem japońskiej strony biernej

jest końcówka postwerbalna ( 助動詞 ): -reru/-rareru, przy czym:

W przypadku czas. I koniugacji dodaje się końcówkę –reru do tematu na –a (np. 読む－読まれる）

W przypadku czas. II koniugacji dodaje się końcówkę –rareru do tematu (np. 教える－教えられる )

Tworzenie form – c.d. Uwaga! w przypadku czas. II koniugacji

nigdy nie zachodzi zjawisko „ra-nuki”, czyli te długie formy ~rareru nie tracą ‘ra’, jak to ma miejsce w przypadku form potencjalnych, np. 食べる－食べ（ら）れる ‘ móc, dać radę zjeść’ 、食べられる ‘ zostać zjedzonym’

Strona bierna od czasowników nieregularnych: 来る－来られる、する－される

Tak samo czasowniki złożone z –suru ( する動詞 )

Tworzenie form – c.d. Uwaga! Czasowniki 1-sylabowe z –suru

odmieniają się nieregularnie, często istnieją formy oboczne, np. 愛せられる、愛される ‘ być kochanym’

Przy czasownikach 見る ‘ oglądać’ 聞く ‘ słuchać’ mamy po 2 różne formy potencjalne, a dodatkowo jeszcze stronę bierną:

見る－見える ‘ widzieć’ 、見（ら）れる ‘ móc oglądać’ 、見られる ‘ zostać obejrzanym’

聞く－聞こえる ‘ słyszeć’ 、聞ける ‘ móc słuchać’ 、聞かれる ‘ zostać usłyszanym’

Symbole użyte w tej prezentacji Części zdania: podmiot, dopełnienie

dalsze, dopełnienie bliższe, orzeczenie ( 他 wyrażone czas. przechodnim, 自 wyrażone czas. nieprzechodnim)

P – pacjens strony biernej, czyli odbiorca czynności

A – agens strony biernej, wykonawca czynności

対 – obiekt, przedmiot (wydarzenie, zjawisko) będący obiektem czynności

Symbole – c.d. 部分 – przedmiot należący do

pacjensa lub część jego ciała 原因 – przedmiot (zjawisko) będący

powodem kłopotów, niedogodności pacjensa

- myśli, uczucia danej osoby

I. Klasyczna strona bierna P は　 ( A に・から ) 他。 Pacjensem (odbiorcą czynności) jest zwykle 1.

osoba lub ktoś, z kim się identyfikujemy Jest to opisanie czynności skierowanej do mnie z

punktu widzenia odbiorcy (po jap. z zasady opisuje się czynność z punktu widzenia 1. osoby)

Szczególnie strona bierna ma zastosowanie, jeśli ta czynność jest negatywna i nie można użyć czas. dawania i otrzymywania, np. 先生に叱られた。 Sensei ni shikarareta. ‘Nauczyciel mnie okrzyczał.’

c.d. Wykonawcę (agensa) można pominąć, np. 兄は病院へ連れていかれました。 Ani wa byouin e

tsurete ikaremashita. ‘Brata zabrano do szpitala.’

Jeśli jednak agens się pojawia, to przybiera postpozycje: ni lub kara, przy czym – (1) kara musi być w przypadku instytucji – 銀行から給料証明書を提出するように頼まれました。 Ginkou kara kyuuryou shoumeisho o teishutsu suru youni tanomaremashita. ‘Bank poprosił mnie o dostarczenie zaświadczenia o zarobkach.’

c.d. (2) kara może być, gdy agensem jest

człowiek, ale mamy wyraźnie do czynienia z przekazywaniem do pacjensa jakiejś informacji/uczuć, np. 彼は正直なので、誰からも信頼されている。 Kare wa shoujiki nanode, darekaramo shinrai sarete iru. ‘On jest uczciwy, więc wszyscy mu ufają.’

Ogólne znaczenie: ktoś coś mi zrobił i opisuję to z punktu widzenia odbiorcy czynności.

II. Obiektywne informowanie o faktach

対　は・が　 ( A に・によって ) 他。 Uwaga! Pacjensa BRAK, podmiotem jest

zjawisko, rzecz, obiekt, odkrycie (generalnie: dopełnienie, obiekt czynności w stronie czynnej) – ale tutaj opisujemy to zjawisko obiektywnie, stawiając je jako podmiot. W zdaniach tego typu często agens zostaje pominięty (bo jest nieważny), np. 日本では新しい浮世絵の博物館 が開かれました。 Nihon dewa atarashii ukiyoe no hakubutsukan ga hirakaremashita. ‘W Japonii otwarto nowe muzeum ukiyoe.’

c.d. Jeśli jednak agens się pojawia, to przybiera

postpozycje: -ni albo –ni yotte, przy czym ta dłuższa będzie zwykle używana, gdy wynikiem jest jakieś dzieło (powstaje coś konkretnego, coś zostaje zbudowane, odkryte, wynalezione), np. 新しい治療法が東西大学の小林教授のグループによって開発された。 Atarashii chiryouhou ga Touzai Daigaku no Kobayashi kyouju no guruupu ni yotte kaihatsu sareta. ‘Zespół prof. Kobayashiego z Uniwersytetu Touzai rozwinął nową metodę leczenia.’

c.d. Ogólne znaczenie: coś się dzieje,

odbywa, zostało odkryte, zbudowane, itd. i informujemy obiektywnie o tym fakcie, bez znaczenia, kto to zrobił.

III. Passivum malefactivum 1 Dwie bardzo podobne konstrukcje tzw.

strony biernej „nieprzyjemnej” – użycie to sugeruje jakieś nieprzyjemne konsekwencje po stronie pacjensa

( P は ) A に　 部分　を　 他。 Ktoś (agens) wyrządził szkodę/krzywdę

jakiejś części mojego ciała, czy mojej własności (dopełnienie bliższe) i to stanowi dla mnie kłopot, przykrość, niedogodność (zdania typu: ktoś mi pobrudził garnitur, ktoś mi nadepnął na stopę)

c.d. Uwaga! Odbiorcą czynności jest ta osoba, co

cierpi (1. osoba lub ktoś, z kim się identyfikuję), np. 地下鉄でハンバーガーを食べていた若者にズボンを汚された。 Chikatetsu de hanbaagaa o tabete ita wakamono ni zubon o yogosareta. ‘Młodzieniec, który jadł hamburgera w metrze, pobrudził mi spodnie.’

Zamiast agensa możemy mieć tutaj 原因 – obiekt, zjawisko będące przyczyną kłopotliwej sytuacji

c.d. Np. 雨に髪の毛を降られて困った。 Ame ni kami

no ke o furarete komatta. ‘Deszcz zmoczył mi włosy, co było kłopotliwe.’

Postawienie tej części ciała w pozycji podmiotu też teoretycznie jest możliwe, ale w większości sytuacji nienaturalne, np. 左の掌が切断された。 Hidari no tenohira ga setsudan sareta. ‘Lewa dłoń została amputowana’ – ale wtedy postrzegamy tylko dłoń (z medycznego punktu widzenia), a nie całego człowieka.

IV. Passivum malefactivum 2 Od poprzedniego różni się tym, że: a)

ktoś pośrednio przez swoje działanie (lub to, co się z nim dzieje) sprawia mi kłopot, b) nawet, jeśli pojawia się dopełnienie bliższe, nie będzie to moja część ciała, czy własność, tylko obiekt czynności agensa, a ja wskutek tej czynności zostałem postawiony w niewesołej sytuacji (będą to zdania typu: ktoś palił papierosa [i mi to przeszkadzało], ktoś przeczytał mój pamiętnik [a nie życzyłem sobie]

c.d. Tylko w tym użyciu możemy zastosować czasownik

nieprzechodni – wtedy przez czyjeś działanie lub to, co się z kimś stało ja znalazłem się w przykrej sytuacji

Np. 隣の人に夜遅くまで騒がれて、眠れなかった。 Tonari no hito ni yoru osoku made sawagarete, nemurenakatta. ‘Sąsiad do nocy hałasował i nie mogłem spać.’

直ぐ隣に十階のマンションを建てられて、私の部屋から富士山が見えなくなった。 Sugu tonari ni jukkai no manshon o taterarete, watashi no heya kara fujisan ga mienaku natta. ‘Postawili mi 10-piętrowy blok zaraz pod oknami i z mojego pokoju już nie widzę Fuji.’

V. Naturalny bieg myśli が　 czasownik myślenia, odczuwania. Jest to tzw. użycie 自発 wyrażające naturalny

bieg myśli, uczuć (zdania typu: powszechnie się uważa, sądzi się, gdy zobaczę to zdjęcie, od razu przypomina mi się …)

Np. この写真を見ると、もう亡くなっている友人のことがよく思い出されます。 Kono shashin o miru to, mou nakunatte iru yuujin no koto ga yoku omoidasaremasu. ‘Gdy spojrzę na to zdjęcie, często przypomina mi się mój nieżyjący już przyjaciel.’

c.d. Uwaga! Podmiotem są tutaj myśli,

uczucia, które wywołuje w nas jakiś bodziec. Czasami podmiot może być pominięty, np. 今年の夏は野菜が高くなると思われます。 Kotoshi no natsu wa yasai ga takaku naru to omowaremasu. ‘Uważa się [wszyscy tak uważają], że warzywa tego lata podrożeją.’

VI. Użycie grzecznościowe Strona bierna jest też używana jako 尊敬語 ‘ honoryfikatywność wywyższająca’ – bardzo

łatwo odróżnić to użycie od reszty użyć strony biernej, ponieważ podmiotem jest nadal wykonawca czynności, dopełnienie bliższe też zostaje, jak w stronie czynnej, tylko czasownik jest w stronie biernej, np. 小林先生、もう朝日新聞の夕刊を読まれましたか。 Kobayashi sensei, mou Asahi Shinbun no yuukan o yomaremashitaka? ‘Sensei Kobayashi, czy czytał Pan już wieczorne wydanie Asahi Shinbun?’

Dziękuję za uwagę!