JAKŠA BARBIĆP R AV O D R U Š TAVA

Knjiga prvaOPĆI DIO

Treće, izmijenjeno izdanje

Akademik

JAKŠA BARBIĆredoviti profesor Pravnog fakulteta

Sveučilišta u Zagrebuu mirovini

PRAVO DRUŠTAVA

Knjiga prva

OPĆI DIOTreće, izmijenjeno izdanje

Zagreb, 2008.

® CopyrightJakša Barbić i Organizator d.o.o., Zagreb

Sva prava pridržana.Reproduciranje ove publikacije u cjelini, djelomično

ili na bilo koji drugi način, bilo kojim sredstvima,nije dopušteno bez prethodne suglasnosti nakladnika.

CIP zapis dostupan u računalnom kataloguNacionalne i sveučilišne knjižnice

u Zagrebu pod brojem 671706

ISBN 978-953-7585-05-1 (cjelina)ISBN 978-953-7585-06-8 (Knjiga prva)

V

S K R A Ć E N I S A D R Ž A J

PREDGOVOR TREĆEM IZDANJU ............................................................ XVFOREWORD TO THIRD EDITION ............................................................. XVII

I. PRAVO DRUŠTAVA ........................................................................... 1II. DRUŠTVO ........................................................................................... 133III. SUDSKI REGISTAR .......................................................................... 513IV. INOZEMNA DRUŠTVA I INOZEMNA ULAGANJA ................... 581V. KAZNENE MJERE ........................................................................... 613VI. RJEŠAVANJE SPOROVA U DRUŠTVU ......................................... 623VII. POVEZANA DRUŠTVA .................................................................... 633

ABECEDNO KAZALO POJMOVA ........................................................ 751

VII

S A D R Ž A J

PREDGOVOR TREĆEM IZDANJU .............................................................. XVFOREWORD TO THIRD EDITION .............................................................. XVIIPREDGOVOR DRUGOM IZDANJU ............................................................ XIXPREDGOVOR PRVOM IZDANJU ................................................................ XXI

I. PRAVO DRUŠTAVA

1. UVOD ...................................................................................................... 12. ODREĐENJE PRAVA DRUŠTAVA ....................................................... 4 a) Pojam prava društava .. ................................................................... 4 b) Pravne zajednice koje nisu društva ................................................ 11 c) Naše pravo društava prema pravu društava u ostalim pravnim sustavima .......................................................................... 16 d) Europsko pravo društava ............................................................... 213. ODNOS PRAVA DRUŠTAVA TE DRUGIH GRANA I PODRUČJA PRAVA ............................................................................ 34 a) Uvod .................................................................................................. 34 b) Pravo društava i građansko pravo ................................................ 35 c) Pravo društava i trgovačko pravo .................................................. 38 d) Pravo društava i privredno pravo ................................................. 39 e) Pravo društava i obiteljsko pravo . ................................................. 40 f) Pravo društava i radno pravo ......................................................... 41 g) Pravo društava i propisi kojima se uređuje financijsko tržište ................................................................................................. 41 h) Pravo društava i porezno pravo... ................................................... 43 i) Pravo društava i građansko procesno pravo, posebice insolvencijsko pravo ......................................................................... 43 j) Pravo društava i međunarodno privatno pravo ............................ 44 k) Pravo društava i upravno pravo ..................................................... 45 l) Pravo društava, kazneno i kazneno procesno pravo ..................... 464. IZVORI PRAVA DRUŠTAVA ................................................................ 505. PRAVNA INFRASTRUKTURA ............................................................ 586. OD STATUSNOGA TRGOVAČKOG PRAVA DO PRAVA DRUŠTAVA ............................................................................................ 61 a) Povijesni pregled prava društava ................................................. 61 b) Povijesni pregled prava društava u Hrvatskoj ............................. 70 b.a. Razdoblje do 1948. godine ........................................................ 70 b.b. Razdoblje od 1948. do 1973. godine ........................................ 76

VIII

b.c. Razdoblje od 1973. do 1989. godine ......................................... 80 b.d. Razdoblje od 1989. do 1995. godine ......................................... 87 b.e. Razdoblje od 1995. do 2004. godine ......................................... 96 Zašto Zakon o trgovačkim društvima.......................................... 96 Uzori pri izradi Zakona ............................................................. 100 Osnove na kojima počiva Zakon ................................................ 102 Sadržaj Zakona ........................................................................... 110 Promjene koje je donio Zakon ................................................... 116 Pravo društava nakon donošenja Zakona ................................. 120 b.f. Razdoblje od 2004. do 2008. godine ......................................... 124 b.g. Razdoblje od 2008. godine ......................................................... 127

II. DRUŠTVO1. POJAM DRUŠTVA ................................................................................ 133 a) Uvod .................................................................................................. 133 b) Udruženje osoba kao pravna zajednica ........................................ 134 c) Pravni posao kao osnova udruživanja ........................................... 139 d) Usmjerenost prema postizanju zajedničkog cilja ........................ 1472. PODJELA DRUŠTAVA ......................................................................... 1533. SLOBODA IZBORA DRUŠTVA ........................................................... 1594. DRUŠTVO KAO TRGOVAC ................................................................ 1645. DRUŠTVO PRAVNA OSOBA .............................................................. 170 a) Uvod .................................................................................................. 170 b) Osnivanje društva pravne osobe ..................................................... 171 c) Preddruštvo ...................................................................................... 175 c.a. Pojam i nastanak preddruštva .................................................... 175 c.b. Uloga preddruštva ...................................................................... 177 c.c. Djelovanje preddruštva .............................................................. 180 c.d. Stjecanje prava i preuzimanje obveza ........................................ 183 Uvod ........................................................................................... 183 Stjecanje stvarnih prava ............................................................ 183 Djelovanje za društvo pravnu osobu ......................................... 188 c.e. Odgovornost za obveze ............................................................. 190 c.f. Prestanak preddruštva ................................................................ 195 c.g. Preddruštvo društva kapitala koje osniva jedna osoba .............. 198 d) Društvo koje u vezi s osnivanjem društva pravne osobe nastaje prije preddruštva ............................................................... 200 e) Imovinski odnosi u društvu pravnoj osobi .................................... 203 e.a. Položaj i uloga člana u društvu .................................................. 203 e.b. Status imovine društva ............................................................... 211

IX

6. DRUŠTVO I PODUZEĆE ...................................................................... 216 a) Poduzeće prije Zakona o trgovačkim društvima ......................... 217 b) Poduzeće prema Zakonu o trgovačkim društvima ...................... 221 c) Pojam poduzeća ............................................................................... 223 d) Nositelj poduzeća ............................................................................. 228 e) Pojam pogona u poduzeću .............................................................. 234 f) Raspolaganje poduzećem ................................................................ 236 f.a. Općenito o raspolaganju poduzećem ......................................... 236 f.b. Kupoprodaja poduzeća .............................................................. 238 Predmet kupoprodaje ................................................................. 238 Prijenos poduzeća ...................................................................... 240 Ispitivanje stanja poduzeća prije kupoprodaje (due diligence) . 250 Odgovornost za nedostatke poduzeća ........................................ 256 f.c. Stjecanje udjela u trgovačkome društvu ..................................... 259 f.d. Unos poduzeća kao uloga u društvo .......................................... 261 f.e. Zakup poduzeća .......................................................................... 262 f.f. Plodouživanje poduzeća ............................................................ 268 f.g. Davanje poduzeća povjereniku .................................................. 272 f.h. Prijenos poduzeća sveopćim sljedništvom ................................ 275 f.i. Odgovornost za obveze u vezi s prijenosom poduzeća ............. 278 Odgovornost stjecatelja imovinske cjeline za obveze prenositelja te cjeline ................................................................. 278 Zahtjev vjerovnika protiv stjecatelja imovinske cjeline .............. 2847. PROBOJ PRAVNE OSOBNOSTI DRUŠTVA ....................................... 291 8. ODGOVORNOST ZA OBVEZE DRUŠTVA ........................................ 296 a) Općenito o odgovornosti za obveze društva na temelju zakona ............................................................................................... 296 b) Proboj odgovornosti kod društava kapitala .................................. 2989. TVRTKA DRUŠTVA ............................................................................. 306 a) Pojam i uloga tvrtke ........................................................................ 306 b) Pravna narav tvrtke ........................................................................ 310 c) Određenje i promjena tvrtke .......................................................... 311 d) Sastojci tvrtke ................................................................................... 313 e) Načela tvrtke .................................................................................... 325 e.a. Uvod .......................................................................................... 325 e.b. Načelo istinitosti ......................................................................... 326 e.c. Načelo jedinstvenosti .................................................................. 328 e.d. Načelo zakonitosti ..................................................................... 330 e.e. Načela različitosti i isključivosti ................................................ 331 e.f. Načelo prvenstva ....................................................................... 336 e.g. Načelo javnosti .......................................................................... 338 e.h. Načelo stalnosti .......................................................................... 338

X

f) Uporaba tvrtke ............................................................................... 342 g) Prijenos tvrtke .................................................................................. 344 h) Zaštita tvrtke ................................................................................... 34510. PREDMET POSLOVANJA ................................................................... 354 a) Pojam i uloga predmeta poslovanja .............................................. 354 b) Utvrđivanje predmeta poslovanja ................................................ 358 c) Uvjeti za početak obavljanja djelatnosti ...................................... 364 d) Promjena predmeta poslovanja .................................................... 366 e) Predmet poslovanja društva i ugovori koje ono sklapa .............. 36811. SJEDIŠTE DRUŠTVA ........................................................................... 371 a) Određivanje i promjena sjedišta društva ..................................... 371 b) Važnost određenja sjedišta društva .............................................. 37512. PODRUŽNICA DRUŠTVA ................................................................... 38313. ZASTUPANJE DRUŠTVA .................................................................... 389 a) Pojam zastupanja ............................................................................ 389 b) Osobe ovlaštene za zastupanje društva ........................................ 401 b.a. Osnove za zastupanje društva ................................................... 401 b.b. Osobe kojima je ovlast za zastupanje dana zakonom ............... 404 Značaj i mjesto zakonskog određenja ovlasti za zastupanje ..... 404 Zastupanje društava osoba ........................................................ 407 Zastupanje društava kapitala .................................................... 411 b.c. Osobe određene konstitutivnim aktom ili odlukom donesenom u društvu te oduzimanjem ovlasti za zastupanje ... 418 Važnost određenja ovlasti za zastupanje na autonomnoj osnovi ........................................................................................ 418 Zastupanje društava osoba ........................................................ 419 Zastupanje društava kapitala .................................................... 423 b.d. Osobe ovlaštene za zastupanje odlukom nadležnog tijela ......... 429 b.e. Osobe ovlaštene za zastupanje povjeravanjem obavljanja određenih poslova ...................................................................... 435 b.f. Opunomoćenici .......................................................................... 443 O punomoći općenito ................................................................ 443 Tko može dati punomoć u ime društva ....................................... 445 Kome društvo može dati punomoć ............................................. 448 Kako se daje punomoć ............................................................... 452 Prestanak punomoći .................................................................. 457 Uvod ...................................................................................... 457 Opoziv punomoći .................................................................. 458 Prestanak pravne osobe opunomoćenika ............................... 464 Smrt opunomoćenika ............................................................. 466 Prestanak pravne osobe opunomoćitelja ............................... 467

XI

Postizanje cilja radi kojeg je punomoć dana ......................... 469 Opunomoćenikovo otkazivanje punomoći ............................ 469 Protek vremena za koje je punomoć dana ............................. 470 Nastupanje rezolutivnog uvjeta ............................................. 471 Gubitak ili ograničenje poslovne sposobnosti fizičke osobe opunomoćenika ........................................................... 471 Otvaranje stečajnog postupka nad opunomoćiteljem pravnom osobom ................................................................... 472 c) Ovlasti osoba koje zastupaju društvo ............................................ 473 c.a. Ovlasti osoba koje zastupaju društvo na temelju zakona, konstitutivnog akta društva ili odluke donesene u društvu, oduzimanja ovlasti za zastupanje i odluke nadležnog tijela ...... 473 Uvod ........................................................................................... 473 Zastupanje društava osoba ........................................................ 474 Zastupanje društava kapitala .................................................... 479 c.b. Ovlasti osoba kojima je povjereno obavljanje određenih poslova za zastupanje društva .................................................... 485 c.c. Ovlasti opunomoćenika ............................................................. 489 Općenito o opunomoćenikovim ovlastima ................................. 489 Ovlasti iz prokure ...................................................................... 492 Ovlasti iz opće (generalne) punomoći ....................................... 500 Ovlasti iz posebne (specijalne) punomoći ................................. 502 Ovlasti iz trgovačke punomoći ................................................... 503 Ovlasti iz punomoći dane trgovačkom putniku .......................... 505 d) Prijenos ovlasti za zastupanje ......................................................... 506 e) Prekoračenje ovlasti za zastupanje ................................................ 509

III. SUDSKI REGISTAR

1. POJAM, ULOGA I USTROJ SUDSKOG REGISTRA ........................ 5132. SUBJEKTI UPISA U SUDSKI REGISTAR ......................................... 5193. PODACI KOJI SE UPISUJU U SUDSKI REGISTAR ......................... 521 a) Uvod ................................................................................................... 521 b) Vrste podataka koji se upisuju u sudski registar ........................... 522 b.a. Podjela podataka koji se upisuju u sudski registar ...................... 522 b.b. Upis dana predaje potpunih financijskih isprava ......................... 527 Obveza objavljivanja isprava društva ........................................ 527 Način predaje financijskih isprava sudskom registru ................. 530 O čemu subjekt upisa izvještava u financijskim ispravama ........ 532 Kažnjavanje zbog propusta da se sudskom registru predaju financijske isprave ...................................................................... 536

XII

4. NAČELA UPISA U SUDSKI REGISTAR ............................................ 538 a) Uvod ................................................................................................. 538 b) Načelo javnosti ................................................................................ 539 c) Načelo jedinstvenosti ...................................................................... 543 d) Načelo obveznosti upisa i načelo prvenstva ................................... 544 e) Načelo zakonitosti ............................................................................ 546 f) Načelo upisa ..................................................................................... 548 g) Načelo istinitosti (stvarnosti) ......................................................... 550 h) Načelo povjerenja ........................................................................... 5545. POSTUPAK PRI UPISU U SUDSKI REGISTAR ................................ 556 a) O postupku za upis općenito .......................................................... 556 b) Prijava i ispitivanje prijave za upis ............................................... 558 c) Odluke u postupku upisa u sudski registar ................................. 569 d) Postupci brisanja i promjene podataka u sudskom registru ............................................................................................. 572 e) Postupak opominjanja i kažnjavanja ............................................ 579

IV. INOZEMNA DRUŠTVA I INOZEMNA ULAGANJA

1. INOZEMNA TRGOVAČKA DRUŠTVA I TRGOVAC POJEDINAC ........................................................................................... 5812. INOZEMNA ULAGANJA ..................................................................... 586 a) Investicijska klima .......................................................................... 586 b) Pravne garancije .............................................................................. 5993. PODRUŽNICA INOZEMNE OSOBE ................................................... 6034. PREDSTAVNIŠTVO INOZEMNE OSOBE .......................................... 610

V. KAZNENE MJERE1. PROPISIVANJE KAZNENIH MJERA .................................................. 6132. ODGOVORNOST DRUŠTAVA PRAVNIH OSOBA ZA KAZNENA DJELA ................................................................................ 6143. UKIDANJE TRGOVAČKOG DRUŠTVA IZVAN KAZNENOG POSTUPKA ............................................................................................ 618

VI. RJEŠAVANJE SPOROVA U DRUŠTVU1. RJEŠAVANJE SPOROVA SUDOM ...................................................... 6232. RJEŠAVANJE SPOROVA ARBITRAŽOM .......................................... 628

XIII

VII. POVEZANA DRUŠTVA1. POJAM POVEZANIH DRUŠTAVA I PRAVO KONCERNA ............... 6332. VEĆINSKO SUDJELOVANJE U DRUGOM DRUŠTVU ................... 6403. OVISNO I VLADAJUĆE DRUŠTVO ................................................... 6434. DRUŠTVA KONCERNA ....................................................................... 649 a) Pojam koncerna ............................................................................... 649 b) Koncern vladajućeg i ovisnog društva .......................................... 650 c) Koncern društava koja nisu u odnosu ovisnosti ........................... 653 d) Ovlasti i odgovornosti u faktičnom koncernu ............................... 656 d.a. Granice utjecaja u faktičnom koncernu ...................................... 656 d.b. Izvješće uprave o odnosima s povezanim društvima ................ 662 d.c. Ispitivanje izvješća uprave o odnosima s povezanim društvima ................................................................................... 665 d.d. Odgovornost zbog povrede obveze da se ovisnom društvu nadoknade štetne posljedice utjecaja vladajućeg društva .......... 6695. DRUŠTVA S UZAJAMNIM UDJELIMA ............................................. 673 a) Pojam društava s uzajamnim udjelima ......................................... 673 b) Obično uzajamno sudjelovanje udjelima ...................................... 674 c) Kvalificirano uzajamno sudjelovanje udjelima ............................ 6766. DRUŠTVA POVEZANA PODUZETNIČKIM UGOVORIMA ............ 678 a) Pojam poduzetničkog ugovora ....................................................... 678 b) Sklapanje, izmjena i prestanak poduzetničkog ugovora ............. 680 b.a. Sklapanje ugovora ..................................................................... 680 b.b. Izmjena ugovora ........................................................................ 685 b.c. Prestanak ugovora ...................................................................... 686 c) Ugovor o vođenju poslova društva ................................................. 694 c.a. Pojam, ugovorne strane i sadržaj ugovora ................................. 694 c.b. Osiguranje ovisnog društva ....................................................... 697 Načini osiguranja društva ......................................................... 697 Obveza popunjavanja zakonskih rezervi .................................... 699 Obveza pokrivanja gubitka ........................................................ 700 c.c. Osiguranje vanjskih dioničara odnosno članova društva ........... 702 Pojam vanjskih dioničara odnosno članova društva ................. 702 Obveza isplate primjerene naknade ........................................... 703 Obveza isplate primjerene otpremnine ...................................... 707 c.d. Ovlasti vladajućeg društva ......................................................... 712 c.e. Odgovornost iz ugovora ............................................................ 717 Odgovornost vladajućeg društva i njegovih zastupnika na temelju zakona ...................................................................... 717 Odgovornost članova organa ovisnog društva .......................... 719 d) Ugovor o prijenosu cijele dobiti ..................................................... 721

XIV

d.a. Pojam, ugovorne strane i sadržaj ugovora ................................. 721 d.b. Posljedice sklopljenog ugovora ................................................. 723 e) Ugovor o zajednici dobiti ............................................................... 725 f) Ugovor o djelomičnom prijenosu dobiti ....................................... 726 g) Ugovor o zakupu i ugovor o prepuštanju poduzeća ili pogona .......................................................................................... 728 h) Ugovor o vođenju poduzeća ili pogona .......................................... 7317. PRIKLJUČENA DRUŠTVA .................................................................. 733 a) Pojam priključenja .......................................................................... 733 b) Nastanak priključenja ..................................................................... 734 c) Učinci priključenja .......................................................................... 739 d) Prestanak priključenja ................................................................... 747

ABECEDNO KAZALO POJMOVA ........................................................ 751

SADRŽAJI KNJIGA - PRAVO DRUŠTAVA ........................................... 799 Knjiga prva - OPĆI DIO* .................................................................... 801 Knjiga druga - DRUŠTVA KAPITALA .............................................. 803 Knjiga treća - DRUŠTVA OSOBA ...................................................... 823

TABLES OF CONTENTS - COMPANY LAW ........................................ 835 Volume one - GENERAL PART .......................................................... 837 Volume two - CORPORATIONS ......................................................... 847 Volume three - PARTNERSHIPS ........................................................ 869

* Sadržaj knjige PRAVO DRUŠTAVA, Knjiga prva, Opći dio, treće, izmijenjeno izdanje, Organizator, Zagreb, 2008, nalazi se na str. VII ove knjige.

XV

PREDGOVOR TREĆEM IZDANJU

Naše je pravo društava, kao i u drugim zemljama, vrlo živa grana prava podložna čestim promjenama. Razlog tome stalne su promjene i nove pojave u odnosima na području društvenog života koje se njime uređuje. Velik broj društava i različitost njihovih tipova, a napose njihova važnost, ne samo za gospodarstvo, razlog su posebne pozornosti svakog zakonodavca da na vrijeme intervenira propisima kako bi se spriječile zlouporabe i zaštitilo članove društava, vjerovnike i druge interesne skupine na koje društva djeluju. Što je više neželjenih pojava, ne samo u nas nego i na svjetskoj sceni, veća je potreba za uvođenjem mjera kojima je cilj da se preduhitri širenje takvih pojava na druga područja. Zato su zakonodavne intervencije svugdje česte.

Kad je riječ o našem pravu, tome treba dodati i najveću reformu pravnog sustava ikada u nas poduzetu u vezi s prilagodbom hrvatskog prava pravnoj stečevini Europske unije. Europsko pravo društava stalno se mijenja pa to od država članica Unije koje su svoje pravne sustave uskladile s europskom pravnom stečevinom svakih nekoliko godina zahtijeva izmjene propisa na tom području. Sve se to mora učiniti i kod nas tako da značajne mjere koje su prije poduzete s ciljem da se nekada potpuno različito pravo od onog europskog prilagodi njegovim pravnim standardima i kojima je ostvaren značajan stupanj prilagodbe kratko nakon toga više nisu dovoljne, jer se pred nas postavljaju novi zahtjevi u mjeri u kojoj se to traži i od država punopravnih članica Unije.

Tako je Zakon o trgovačkim društvima, temeljni pravni izvor za naše pravo društava, nakon što je 2003. bio temeljitije izmijenjen i dopunjen morao biti podvrgnut takvom zahvatu i 2007. kojim je bio usklađen s europskom pravnom stečevinom u mjeri u kojoj su s njom usklađeni i odgovarajući propisi država članica Unije, ali nažalost već danas ne i u potpunosti, jer su u međuvremenu donesene dvije nove smjernice na tom području, a u pripremi su i neke druge. Hrvatsko će se pravo morati s njima uskladiti, ali sada samo toliko koliko i pravo država članica Unije.

XVI

Zahvaljujući čitateljima, drugo, izmijenjeno i dopunjeno izdanje ove knjige rasprodano je u manje od dvije godine. To mi je omogućilo objavljivanje trećeg izdanja u kojem se obrađuju sve do danas u međuvremenu učinjene zakonodavne promjene i praksa sudova na području na koje se knjiga odnosi. Tako sam kadar ispuniti obećanje da ću stalno pratiti pravo društava i pravodobno izvještavati našu stručnu javnost o promjenama u toj grani prava.

Četvrto izdanje pročišćenih tekstova izmijenjenih i dopunjenih Zakona o trgovačkim društvima, Zakona o sudskom registru kao i novi Pravilnik o načinu upisa u sudski registar upravo je objavljen s mojim uvodnim objašnjenjima. Značajne promjene Zakona o trgovačkim društvima i drugih zakona, uvođenje novog društva i nova sudska praksa o društvima kapitala zahtijevaju i novo izdanje druge knjige mog Prava društava - društava kapitala. Nastojat ću objaviti peto, izmijenjeno i dopunjeno izdanje te knjige u razumnom vremenu, jer to zahtijeva velik posao.

Ovime predajem čitateljima treće izdanje ove knjige u kojoj su obrađeni propisi i sudska praksa sa stanjem 20. travnja 2008. Nadam se da će biti prihvaćeno kao i prethodno izdanje što bi mi omogućilo da im se pravodobno obratim s obradom promjena do kojih će sigurno doći.

U Zagrebu 20. travnja 2008.

Jakša Barbić

XVII

FOREWORD TO THIRD EDITION

Our company law is, as in other countries, a very dynamic branch of law subject to frequent changes. This is due to constant changes and new occurrences in relations from the domain of company life, which it regulates. A great number of companies, their diversity of types, and, most of all, their importance, not only for economy, are the reason of special attention of every legislator to intervene, in timely manner, with regulations in order to prevent abuse and protect company t members, creditors and other interest groups affected by companies. The more unwanted occurrences, not only national but global as well, the greater the need for introducing measures that aim to anticipate the spreading of such occurrences to other areas. Therefore, legislative interventions are frequent everywhere.

As regards our law, we should add the greatest reform of our legal system, embarked on in connection with the adjustment of Croatian law to the acquis of the European Union. European company law is constantly undergoing changes and, every few years, that requires amendments to the regulations in this field by EU member countries, which adjusted their legal systems with the European acquis. All this has to be done in our country as well, so that significant measures taken earlier with the aim of adjusting a law once completely different from the European to its legal standards and which led to a significant level of harmonization are no longer sufficient shortly after since we are presented with new requirements to the extent expected from full Union members .

Hence, the Companies Act, the fundamental legal source for our company law, after undergoing extensive changes in 2003, had to be subjected to such a process again in 2007, when it was harmonized with the European acquis to the extent of harmonization present in corresponding regulations of EU member countries but, unfortunately, no longer completely, since in the meantime two new guidelines have been issued in this filed, and some others are in preparation as well. Croatian law shall

XVIII

have to be adjusted to it, but this time only to the same extent as the law of EU member countries.

Owing to readers, the second, amended edition of this book has been sold out in less than two years. That allowed me to publish the third edition, elaborating on all changes in legislation and court practice in the domain which is the subject of the book to date. Therefore, I am able to fulfil my promise to constantly keep up to date with company law and report to our professional public on the changes in this branch of law.

The fourth edition of consolidated texts of amended Company Act, Register of Companies Act and the new Ordinance on the Method of Making Entries in the Register of Companies has just been published together with my introductory clarifications. Significant amendments to the Companies Act and other acts, incorporation of a new company and new legal practice regarding corporations call for a new edition of the second book of my Company Law – Corporations. I will try to publish the fifth amended edition of this book in reasonable time since that requires considerable work.

I give to readers the third edition of this book, which elaborates on the regulations and court practices as existent on 20 April 2008. I hope it will be accepted as well as the previous edition, which would allow me to address them with an elaboration of changes that are bound to happen.

Zagreb, 20 April 2008

Jakša Barbić

XIX

PREDGOVOR DRUGOM IZDANJU

Nekoliko posljednjih godina radim na sustavu Prava društava sa željom da tu kod nas najmlađu granu prava obradim u cjelini. To smatram mojom dužnošću, jer sam pokrenuo njezino stvaranje u nas. Prva od tri knjige tog sustava objavljena je 1999. i na policama knjižara je nema već nekoliko godina. Pisanje druge dvije knjige i objavljivanje drugog i trećeg izdanja izmijenjene i dopunjene druge knjige Prava društava - društva kapitala nije mi dopustilo da ranije objavim drugo izdanje knjige Prava društava - opći dio. Nakon objavljivanja trećeg, izmijenjenog i dopunjenog izdanja druge knjige Prava društava - društva kapitala na red je došlo pisanje drugog, izmijenjenog i dopunjenog izdanja knjige s kojom sam započeo pisanje ovog sustava.

U predgovorima svim objavljenim izdanjima tih knjiga obećavao sam da ću nastaviti s pisanjem sustava i ažuriranjem objavljenih tekstova kako bi mogli biti od istinske pomoći svakome tko se zanima za pravo društava i stalno svježe podatke iz tog područja. Svoje sam obećanje održao, što pokazuje vrijeme kada su spomenuta izdanja objavljivana. Tome su pridonijeli i čitatelji, jer mogućnost objave novog izdanja svake knjige ovisi o tome je li rasprodano njezino prethodno izdaje. Stoga im se ovim putem zahvaljujem što su mi omogućili da objavljene knjige sadrže ono što je kod nas aktualno i da to stanje na primjereni način održavam, premda to nije nimalo lako jer je riječ o vrlo dinamičnom području prava.

Ovim drugim, izmijenjenim i dopunjenim izdanjem prve knjige Prava društava konačno sam obradio sve dijelove te grane prava. Do ovog izdanja bilo je ostalo neobrađeno još samo područje povezanih društava. Nedoumicu da li taj važan, inače najsloženiji dio prava društava, obraditi u drugoj knjizi u kojoj se bavim društvima kapitala ili odvojeno od toga otklonio sam tako što sam dio o povezanim društvima uključio u prvu knjigu, tj. u opći dio sustava. Učinio sam to zato, jer povezana ne moraju biti samo društva kapitala nego i društva osoba, premda se izričito pravno uređuju prva spomenuta društva. Pisati o njima samo u knjizi u kojoj se obrađuju društva kapitala značilo bi zanijekati činjenicu postojanja povezanih društava osoba. Iako je taj dio prava društava u ovoj knjizi opsežno obrađen, to zasad kod nas još ne opravdava potrebu da se o tome napiše

XX

i posebna knjiga. Stoga je bilo jedino rješenje da se povezana društva obrade u dijelu sustava koji se odnosi na sva društva.

U općem dijelu Prava društava obrađuju se pored općih pitanja te grane prava i društva kao posebne društvene tvorevine i pojedina pitanja svakog od društava za koja je to moguće učiniti kako bi se kasnije u vezi sa svakim društvom izbjegla nepotrebna ponavljanja manje-više istih stvari. Takav pristup je omogućio da sustav Prava društava ne bude još opsežniji. Tako se u ovoj knjizi primjerice obrađuju imovina, tvrtka, predmet poslovanja, sjedište, podružnica, zastupanje društva, njegova kaznena odgovornost, rješavanje sporova u društvu i dr. a u ovom su izdanju tome dodana i povezana društva.

Ostajući dosljedan stavu da se ova materija mora obraditi ne samo prema tome kako je uređena propisima nego i kako se ti propisi primjenjuju, u knjizi se uzimaju u obzir propisi i objavljena sudska praksa sa stanjem 20. srpnja 2006. Time je ona pouzdan izvor informacija o aktualnom stanju pravnog uređenja društava na taj dan u pogledu onog dijela te materije koji se u njoj obrađuje.

Svjestan sam činjenice da će se pravo društava i ubuduće dinamično mijenjati, jer se to događa i u drugim zemljama. To nije toliko vezano uz prilagodbu hrvatskog prava europskom pravu društava, jer je ono već i sada u najvećoj mjeri prilagođeno onome što Europska unija zahtijeva od svojih zemalja članica. Izraz je to opće pojave u svijetu koju slijedi i europsko pravo. Dokaz za to je stalno donošenje novih odnosno izmjena postojećih sekundarnih izvora europskog prava pa i onih kojima se uređuju društva.

Takav razvoj prava zahtijeva i da se sustav Prava društava stalno prila-gođava promjenama. Moja već ranije preuzeta obveza u predgovorima izdanja drugih knjiga tog sustava ostaje i dalje pa se odnosi i na ovu knjigu. Spreman sam odmah reagirati na svaku promjenu propisa i na stavove sudova, obraditi ono što je novo i tako stalno osuvremenjivati sustav da bih ispunio zadaću kojoj je nami-jenjen - da bude oslonac znanstvenicima koji se bave tom materijom i praktiča-rima koji svakodnevno rješavaju pitanja pred kojima se nalaze. Hoću li uspjeti u tom sada više ne baš lakom i malom poslu prvenstveno ovisi o onima kojima je ova knjiga namijenjena. Sud čitatelja je presudan, jer jedino rasprodano izdanje knjige potiče izdavača da autoru omogući pisanje njezinog novog, izmijenjenog i dopunjenog izdanja. Sudbina objavljenih izdanja druge knjige ovog sustava to mi je primjereno omogućila u pogledu društava kapitala. Bude li tako i s ovom knjigom, sa zadovoljstvom ću prionuti poslu stalnog osuvremenjivanja svega što je u njoj napisano u skladu s razvojem prava društava. Bilo bi mi to priznanje za uloženi trud i poticaj za nastavak posla koji traje već godinama. Nadam se da ću imati prigodu zadovoljiti svakodobnu potrebu čitatelja. To je cilj kojeg pred sobom ima svaki autor.

U Zagrebu 20. srpnja 2006.

Jakša Barbić

XXI

PREDGOVOR PRVOM IZDANJU

Razvoj prava u Hrvatskoj u posljednjih je pola stoljeća išao putovima različi tim od onih u razvijenim zemljama. Ta se razlika više nego na drugim područjima pra va posebno iskazala u onom njegovom dijelu u kojemu se uređuje organizirano djelovanje više osoba radi postizanja zajedničkog cilja. Posljedica svođenja po du zetništva u vrlo uske okvire bila je i izrazito sužavanje područja za pravno uređenje tog djelovanja. Time je bio prekinut kontinuitet na području prava koje je do tada bilo značajno. To je pak razdoblje u zemljama s razvijenim gospodarskim sustavima bilo obilježeno izrazito intenzivnim razvojem prava društava i preno šenjem bogatih iskustava među pravnim sustavima tih zemalja, što je dovelo do snažnog razvoja prava društava.

Promjene do kojih je u nas došlo u posljednjem desetljeću ovoga stoljeća za-hvatile su i to područje. Priznavanje privatnog vlasništva i poduzetništva praćeno je značajnom zakonodavnom djelatnošću, pojavio se znatan broj društava putem kojih se poduzetništvo ostvaruje, sudovi sve više zauzimaju stavove o pitanjima koja se javljaju u životu društava, a ne treba zanemariti ni praksu koja nudi svoja rješenja. U tome je razvoj u posljednjih nekoliko godina bio vrlo intenzivan. Od nepriznavanja poduzeća i poduzetništva, preko uvođenja oskudno uređenih pravnih oblika za ostvarivanje poduzetničkih pothvata, do današnjeg njihova uređenja pri hvaćanjem općeusvojenih pravila na tom području prošlo je stjecajem okolnosti vrlo malo vremena, neusporedivo manje nego što je za to bilo potrebno u zemljama sa sređenim pravnim sustavima. To ne znači da je i naše pravo društava danas na istoj razini na kojoj je u tim zemljama.

U Hrvatskoj su se tako odjednom stvorili uvjeti da, prema sadašnjem stupnju klasifikacije, nastane nova grana prava - pravo društava. Riječ je o dijelu trgovačkog prava koji je toliko narastao da je sva njegova ostala područja stavio u drugi plan, razvio vlastitu dogmatiku, a i drukčiji mu je pristup pravnim vrelima. Sve je to stvo rilo uvjete da se i posebno obrađuje kao posebna cjelina prava, do-duše usko vezana uz druge takve cjeline posebice zbog složenosti i višeslojnosti pravnih od nosa koje uređuje. Na tom području odnosi su uređeni posebnim propisima, sve su češće odluke sudova i sve brojniji radovi u kojima se obrađuje ta pravna materija, a učestali su i skupovi na kojima stručnjaci obrađuju pojedina pitanja iz tog područja. Stoga je sazrelo vrijeme da se pristupi sustavnoj obradi

XXII

prava društava, da mu se odredi dogmatika i time postave osnove za skladan raz voj nove grane hrvatskog prava. Ne postupi li se tako, postoji opasnost da se valjano ne koriste dugo stjecana iskustva drugih, da razvoj nove grane prava krene krivudavim, pa i pogrešnim putem, i tako dovede u pitanje njezin skladni razvoj i pravnu sigurnost.

Kako je pravo društava u Hrvatskoj prvo uvedeno na Pravnom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, smatram se obveznim sustavno ga obraditi i izložiti njegovu dogmatiku kako bi to moglo poslužiti skladnoj primjeni te grane prava i biti osnovom njezinu daljem logičnom razvoju. Takav pristup mogao bi ubrzati prihvaćanje pravnih standarda koji u razvijenim zemljama nisu upitni i hrvatsko pravo približiti suvremenim pravnim sustavima.

Zamislio sam da se pravo društava obradi u nekoliko knjiga prema logici podjele društava na tipove i ostalu materiju koja je obuhvaćena tom granom prava. U ovoj knjizi, kojom počinjem taj opsežni posao, postavljene su osnove na kojima počiva pravo društava, izlaže se njegova temeljna dogmatika i obrađuje ono što je zajedničko svim društvima. Cilj mi je da čitatelj dobije sliku što je to društvo, ko jim je ono temeljnim pravilima podvrgnuto, da se upozna s njegovim obilježjima i pravnim instrumentarijem potrebnim za to da bi ono moglo nastati i djelovati. Na temelju toga mnogo su jasnija pravna rješenja o pitanjima koja se javljaju kod pojedinih društava jer slijede pravnu logiku koja važi za cijelu granu prava, a njihova kasnija obrada mnogo je lakša i jednostavnija. Tako se lakše uočavaju i pogreške učinjene u propisima te prosuđuju odluke sudova a time se pridonosi sklad nom razvoju prava. Bez sustavnih pravnih djela taj je razvoj teži a njegov put neizvjesniji.

Prvu knjigu sustava prava društava predajem na uvid pravničkoj i drugoj javnosti s nadom da će čitatelji u njoj naći ono što im je potrebno da bi ušli u tu vrlo složenu, dinamičnu, suvremenu pravnu materiju koja će se u nas posebno brzo i snažno razvijati kako bi se nadoknadio protekli polustoljetni prekid. Rad na drugoj knjizi već je odmakao i vjerujem da ću u primjerenim vremenskim razmacima čitateljima podastrijeti nastavak svoga rada na obradi cijelog sustava prava društava. Želja mi je da u njima nađu sve što im je potrebno za razumijevanje i primjenu tog prava.

U Zagrebu 31. siječnja 1999.

Jakša Barbić