jaarverslag 2016 - rijksmuseum · geometrales et perspectives, enseignées dans l’académie...

rijks m

UsEU

m Ja

ar

ver

slag

2016

Jaarverslag 2016

Rijks museumJaarverslag 2016

pp. 2/3In 1634 werden Marten Soolmans en Oopjen Coppit door Rembrandt ten voeten uit geportretteerd, een jaar na hun huwelijk. In 2016 verwierven Nederland en Frankrijk de beide portretten die afwisse-lend in het Rijksmuseum en het Louvre zullen worden getoond. Rembrandt van Rijn, Portret van Marten Soolmans (1631–1641) en Portret van Oopjen Coppit (1611–1689), gezamenlijke aankoop van de Staat der Nederlanden en de Republiek Frankrijk, collectie Rijksmuseum/collectie Musée du Louvre

Taco Dibbits, per 15 juli 2016 de nieuwe hoofddirecteur van het Rijksmuseum, in de Nachtwachtzaal bij de portretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit

5

Inhoud

BegunstIgers 7Patronen 14schenkers en legatoren 21Verslag van de dIrectIe 26BerIcht van de raad van ToezIcht 46PublIek en medIa 56TentoonstellIngen en presentatIes 58BruIklenen 60AanwInsten 64Conserveren en restaureren 92PublIcatIes 108PublIcatIes van medewerkers 112PresentatIes en lezIngen door medewerkers 119Externe actIvIteIten van medewerkers 132organogram 141Personeel 142FInancIeel verslag 150

6

Opening van de beeldententoonstelling gewijd aan Giuseppe Penone – de Summer Garden Party, 10 juni 2016. De tentoonstelling werd mede mogelijk gemaakt door de deelnemers van de BankGiro Loterij en de Rijksclub

7

BEGUNsTIGErs

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Royal Philips Electronics, founderBankGiro Loterij, hoofdsponsorING Bank, hoofdsponsorKPN, hoofdsponsor

AkzoNobel, sponsor• Aanstelling twee PhD-onderzoekers• Levering Sikkens-verf voor muren van

tentoonstellingen in Philipsvleugel

Albert Heijn, sponsor• Algemene bijdrage

Ammodo Foundation• Tentoonstelling Hercules Segers

Andrew W. Mellon Foundation• Rijksmuseum Fellowshipprogramma

Aramco, sponsor• Algemene bijdrage

Baker & McKenzie Amsterdam N.V., sponsor• Aankopen 20ste-eeuwse fotografie

BankGiro Loterij, hoofdsponsor• Jaarlijkse bijdrage, ten behoeve van aankoop Jean-

Étienne Liotard, Hollands meisje aan het ontbijt, (ca. 1756)

• Beeldententoonstelling Giuseppe Penone in het | at the Rijksmuseum

• Geoormerkte afdracht ten behoeve van de Rijksmuseumbus

Cisco, partner• Infrastructuur voor spraak en data, en gratis WiFi in

het Rijksmuseum

Dutch Culture. Centre for international cooperation• Publicaties Landenreeks:

– Kaneel & olifanten. Sri Lanka en Nederland sinds 1600 | Cinnamon and Elephants. Sri Lanka and the Netherlands from 1600, Lodewijk Wagenaar; – De smalle brug. Japan en Nederland sinds 1600 | The Small Bridge. Japan and the Netherlands from 1600, Jan de Hond en Menno Fitski

Eye Wish Opticiens, sponsor• Aanstelling junior conservator glas• Aanstelling PhD-onderzoeker glas

FedEx, sponsor• Algemene bijdrage

Fonds 21• Hoofdbegunstiger Teekenschool

FrieslandCampina, sponsor• Algemene bijdrage• Ontwikkeling Edamkaasje Het Melkmeisje

Heineken, sponsor• Preferred supplier van bier• Producent van Amsterdam Originals• ADE @ Rijksmuseum

Holland America Line, sponsor• Algemene bijdrage• Rijksmuseum at Sea

ING Bank, hoofdsponsor• Partner tentoonstelling Catwalk• Creativiteitscampagne #hierteekenen• TEFAF in Maastricht en New York• Gratis openstelling Rembrandtportretten

van Marten Soolmans & Oopjen Coppit

JCDecaux, partner

JLL Partners• Rijksmuseum Fellowshipprogramma

JT International Company B.V., partner• Beeldententoonstelling Guiseppe Penone in het |

at the Rijksmuseum

KLM Dutch Royal Airlines, partner• Transport van kunstobjecten en medewerkers

Koninklijke Douwe Egberts B.V., sponsor• Preferred supplier van koffie

KPN, hoofdsponsor• Draagt bij aan de technologische en

communicatieve wensen van het Rijksmuseum, onder meer met producten en diensten in het museum, maar ook op het gebied van dataverkeer en -opslag, en mobiele en vaste telefonie

• Rijksmuseum App• ADE @ Rijksmuseum• Gratis openstelling Rembrandtportretten van

Marten Soolmans & Oopjen Coppit

Mondriaan Fonds• Aankoop Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje

aan het ontbijt, (ca. 1756)• Projectbijdrage haalbaarheidsstudie Artists’ Lives

Online (samenwerking Huygens Instituut en RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis)

Mylan, sponsor• Draagt bij aan Educatie• Ondersteuning Conservation Scientist

P.W. Janssen’s Friesche Stichting• Zondagmiddagconcerten

Pon Holdings B.V., sponsor• Aankopen collectie 20ste-eeuwse beeldende kunst

Royal DSM• Rijksmuseum Fellowshipprogramma

Royal Philips Electronics, founder• Preferred supplier • Junior restaurator Marten Soolmans & Oopjen Coppit

Royal Talens, partner• Preferred supplier• Leverancier producten voor de Teekenschool• Creativiteitscampagne #hierteekenen• Libelle-zomerweek

ThiemeMeulenhoff, partner• Educatieve programmering• Magazine Marten & Oopjen

8

The Tiffany & Co. Foundation• Aanstelling junior conservator Juwelen

Turing Foundation• Tentoonstelling Hercules Segers

Vereniging Rembrandt• Aankoop Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje

aan het ontbijt, (ca. 1756)

vfonds• Nacht van de Geschiedenis 2016

VSBfonds• Aankoop Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje aan

ontbijt, (ca. 1756)

F.G. Waller-Fonds• Aankopen Rijksprentenkabinet

RIJKSCLUBir. Abe Bonnema StichtingAdobeAXA ArtAxiansBerenschotbouwens&De Brauw Blackstone WestbroekDe Nederlandsche BankDelta LloydDLA Piper Nederland N.V.EijffingerEijsink Afrekensystemen B.V.Finandi Group B.V.Gassan & Coster DiamondsGielissen Interiors & ExhibitionsHeussen LawHogan Lovells International LLPICT AutomatiseringIntertrustJackie SleperJanssen de Jong GroepJLLLaDressMandema & PartnersMAS Dienstverleners B.V.OVG Real EstatePart of a Bigger PlanQuore Capital RobecoSchouten & NelissenSpirit Hosting & PromotionsTeslin Capital Management B.V.Theodoor Gilissen BankiersToornendPartnersUnited Bank & TrustWeKnowPeopleWinefields’ Auctioneers

RIJKSMUSEUM FONDSHet Rijksmuseum Fonds is een onafhankelijke stichting die in de meest brede zin van het woord steun verleent aan het Rijksmuseum. Elke schenking, klein of groot, aan het Rijksmuseum Fonds is zeer welkom. Particulieren die specifieke verzamelgebieden, collecties of andere activiteiten van het Rijksmuseum willen versterken, kunnen door middel van een financiële bijdrage een Fonds

op Naam oprichten of een gelabelde schenking doen. Het Rijksmuseum Fonds beheert de gelden, en het bestuur van het Rijksmuseum Fonds ziet toe op de besteding. Hieronder volgt het overzicht van alle Fondsen op Naam en gelabelde schenkingen, in volgorde van oprichtings-/schenkingsdatum.

J.W. Edwin vom Rath FondsAankoopfonds voor schilderijen, prenten of objecten in de categorie beeldhouwkunst en kunstnijverheid

M.J. Drabbe FondsBiedt middelen voor het verwerven van kunstvoorwerpen ten behoeve van de afdeling Aziatische Kunst

Paul Huf FondsHet realiseren van aankopen voor de Nationale Fotocollectie• Aankoop selectie moderne fotografieboeken uit

de collectie van fotohistoricus Mirelle Thijsen

Veluvine Molijn de Groot FondsLaat jongeren uit Nunspeet op een inspirerende wijze kennismaken met het nationaal cultureel erfgoed

Goslings NieuwBeerta FondsTen behoeve van het in stand houden en uitbreiden van de collectie Japanse prenten, in het bijzonder surimono, ten behoeve van het Rijksprentenkabinet

Suman FondsHet bevorderen van de toegankelijkheid van het Rijksmuseum voor Engelstalige kinderen

Ebus FondsHet verlenen van steun in de meest brede zin van het woord aan de collectie middeleeuwse kunst in het Rijksmuseum• Aankoop Dirck Pietersz. Crabeth, Geboorte van

Mozes, ca. 1550 • Aankoop Jan Swart van Groningen, Bruiloft te Kana,

ca. 1550• Aankoop Pieter Coecke van Aelst (I) (naar ontwerp

van), Jezus in de Tuin van olijven, ca. 1530 • Aankoop Lambert van Noort (naar ontwerp van),

naar een prent van Hans Liefrinck (I), Nebukadnezar eet gras onder de koeien, ca. 1560

Gerhards FondsBiedt middelen voor aankoop en behoud van Nederlandse schilderijen uit de 19de eeuw en de Romantische School

Bank ten Cate & Cie FondsTen behoeve van aankopen, restauratie en onderzoek van en naar het textiel voor het interieur

Scato Gockinga FondsOndersteunt de collectie scheepsmodellen in het Rijksmuseum• Aankoop buste Rombout Verhulst, Luitenant-

admiraal Isaac Sweers (1622–1673), 1673–1674

Angelina Ognibeni – Jan van HulsenTen behoeve van aankoop, restauratie, tentoonstelling en onderzoek van de verzameling Italiaanse tekeningen van het Rijksmuseum• Aankoop Anoniem, Portret van een jonge vrouw,

ca. 1530

9

Frits en Phine Verhaaff FondsAankoop en restauratie van, tentoonstellingen over en onderzoek naar middeleeuwse kunst• Aankoop Dirck Pietersz. Crabeth, Geboorte van

Mozes, ca. 1550 • Aankoop Jan Swart van Groningen, Bruiloft te Kana,

ca. 1550

Manfred & Hanna Heiting FondsTer bevordering van fotohistorisch onderzoek door aankomende conservatoren uit binnen- en buitenland aan de hand van originelen uit de Nationale Fotocollectie in het Rijksmuseum• Fellowships Dina Akhmadeeva, Kate Addleman-

Frankel en Claartje Wesselink

Johan Huizinga FondsTen behoeve van een optimale presentatie van het cultureel-historisch erfgoed van Nederland in het Rijksmuseum• Aankoop Jacob De Gheyn, Wapenhandelinghe, van

roers, musquetten ende spiessen: achtervolghende de ordre van syn excellentie Maurits ... figvirlyck, / vutgebeelt door Jacob de Gheijn, 1607

• Bijdrage tentoonstelling Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland sinds 1600

• Fellowships Lieke van Deinsen en Alexander Dencher

Receptuurboeken FondsAankoop, restauratie, onderzoek en onderwijs ten behoeve van receptuurboeken en handleidingen voor de kunstenaar

Sem Presser FondsMogelijk maken van een educatief project voor jongeren waarbij het uitgangspunt is dat jaarlijks een actueel aspect van de Nederlandse samenleving in een serie foto’s wordt vastgelegd. Het project wordt verbonden en loopt parallel aan de jaarlijkse foto-opdracht ‘Document Nederland’

A.E. van Kampen FondsAankoop, restauratie, tentoonstellingen en onderzoek zilver

Bas ten Haaf FondsKomt ten goede aan het optimaal toegankelijk maken van het Rijksmuseum voor mindervalide en lichamelijk gehandicapte bezoekers

Van der Vossen-Delbrück FondsTen behoeve van aankoop, restauratie en onderzoek van kunsttheoretische en kunsttechnologische bronnen• Aankoop Abraham Bosse, Traité des pratiques

geometrales et Perspectives, enseignées dans l’Académie royale de la Peinture et Sculpture, 1665

• Aankoop Pietro Accolti, Lo inganno de gl’occhi, pros-pet tiva pratica. Trattato in acconcio della pittura, 1625

• Aankoop convoluut met 3 verschillende titels: Johann Daniel Preissler en Georg Martin Preissler, Anleitung zu Laub- und Blumen Rissen en Anleitung zu Crteschen Schild, beide ca. 1730, Johann Justin Preissler, Allerhand neu erfundene Comperts Nicht allein Ingenieurs, Architects, und Zeichern, 1743

Sara Geertruida Aalders-Huender FondsTen behoeve van de collectie kant

Maria Adriana Aalders FondsTen behoeve van de collectie vaderlandse geschiedenis en de collectie Nederlands cultureel erfgoed

J.A.J. en M.A. Risseeuw Fonds (opgericht door mevrouw M.A. Risseeuw)Ten behoeve van aankoop, restauratie en tentoon stel-lingen van schilderijen en aquarellen uit de periode van de Haagse School

Willy van der Mandele FondsTen behoeve van restauratie en onderzoek naar schilderijen• Aankoop J.P. Hellot, The art of dying wool, silk and

cotton, 1789• Aankoop Anoniem, Neues Handbuch vor Künstler

auf alle fast nur erdenkliche fälle eingerichtet, 1765• Aankoop Zeidler (uitgever), Neu-entdeckte lacquir-

kunst, oder gründliche Anweisung, wie man nicht nur unterschiedliche bissher geheim gehaltene kostbare Lacquen, 1707–1708

• Dendrochronologisch onderzoek• Verbinding van onderzoekers aan het Rijksmuseum

middels een honorair twee- of driejarige periode. De focus wordt gelegd op de natuurwetenschap-pelijke bestudering van onze collectie vanuit een duurzaamheidsperspectief

Knecht-Drenth FondsTen behoeve van het aankopen van Nederlands gelieerde schilderijen uit de 20ste eeuw• Aankoop Bouke Ylstra, Abstracte compositie, 1956• Aankoop Bouke Ylstra, Rein Dool (twee tekeningen),

2002• Aankoop Peter Struycken, Field, 1979• Aankoop Jacob Bendien, Plastiek (Amorf figuur),

ca. 1933• Aankoop J.F. (Eppo) Doeve, Roelie (Dame met kat),

datering onbekend

Migelien Gerritzen FondsTen behoeve van educatieve activiteiten voor de afdeling Conservering & Restauratie in de meest brede zin van het woord• Fellowships Leila Sauvage en Roberto Padoan

Staal aan Zee, Tata Steel IJmuiden B.V.Ten behoeve van de aanstelling van een conservator Indiase kunst, Anna Slaczka

Sylvia en Carel Willink FondsTen behoeve van het bestuderen, restaureren, verwerven en uitdragen van het werk van Carel Willink• Aanstelling projectmedewerker Rijksprenten-

kabinet, Caro Verbeek

Bestuursfonds Hollandse MeestersTen behoeve van educatieve programma’s, projecten en middelen• Theatrale rondleiding Help! De muziek is zoek• Verkiezing Geschiedenisleraar van het jaar 2016• Leerstoel Universiteit van Amsterdam (UvA)• Junior Fellowship Rijksmuseum 2016

Johanna Kast-Michel FondsOndersteunt opleidingsmogelijkheden, onderzoek en uitvoering van projecten voor restauratoren

10

VandenBroek FoundationTen behoeve van Canonproject Publiek & Educatie: ‘Jij & De Gouden Eeuw’

Virtutis Opus FondsTen behoeve van de aanstelling van conservator en restaurator voor het behoud van en wetenschappelijk onderzoek naar de collectie marinemodellen.• Aanstelling conservator Jeroen van der Vliet en

restaurator Davina Kuh Jacobi

Flora FondsTen behoeve van de digitalisering en ontsluiting van de kostuum- en modeprenten• Aanstelling projectmedewerker Aziatisch ceramiek,

Denise Campbell• Aankoop diverse modeprenten

Fonds 1975Maakt werving mogelijk ten behoeve van de collectie documentaire fotografie• Aankoop Laura Samsom-Rous en Hans Samsom,

Tree of Forgetfulness, 2002–2003• Aankoop selectie moderne fotografieboeken uit de collectie van fotohistoricus Mirelle Thijsen• Fotografie-opdracht Peter Hugo ten behoeve van

de tentoonstelling Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland sinds 1600

Dr. Anton C.R. Dreesmann FondsTen behoeve van fundamenteel materiaaltechnisch onderzoek naar schilderijen• Fellowships Brooks Rich en Rachel Wise

Irma Theodora FondsTen behoeve van het ondersteunen van projecten in de meest brede zin van het woord• Aanstelling junior restaurator voor

restauratieproject Marten & Oopjen, Susan Smelt

Familie M.B.T. de GrootTen behoeve van de aankoop en publicatie over de FK 23 Bantam

H&H FondsTen behoeve van educatie• Bijdrage Teekenschool

Fonds Delfts AardewerkTen behoeve van het garanderen en overdragen van kennis van Nederlands en specifiek Delfts aardewerk in het Rijksmuseum• Bestandscatalogus Delfts Aardewerk

Fonds De Haseth-MöllerTen behoeve van de bevordering van de 18de eeuw, met name op het gebied van onderzoek en opleiding• Bijdrage haalbaarheidsstudie project Artists’ Lives

Online. Een digitale editie van kunstenaarslevens, in samenwerking met RKD en Huygens Instituut/KNAW

• Aankoop Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje aan het ontbijt, ca. 1756

• Bestandscatalogus 18de-eeuwse interieurschilderkunst

Linda H. Kaufman en George M. KaufmanTen behoeve van Paris 1650–1900, Decorative Arts in the Rijksmuseum door Reinier Baarsen

Louis VuittonTen behoeve van educatieve programma’s, projecten en middelen

Corrie Bleekemolen JuwelenfondsTen behoeve van de collectie juwelen van het Rijksmuseum• Aankoop Anoniem, Bootjescollier; collier van goud

en goudsteen, 1701 en/of 1722

van Marle FondsTen behoeve van restauratie, conservering en onderzoek binnen de discipline van werken op papier• Aanstelling wetenschappelijk medewerker

onderzoek prenten ten behoeve van de tentoonstelling Hercules Segers, Ad Stijnman

• Aanstelling conservator en restaurator papier, Dionysia Christoforou

Fonds de ZuidrouteTen behoeve van activiteiten en initiatieven die betrekking hebben op de geschiedenis of historische objecten verbonden aan de periode van de VOC en/of WIC• Restauratie Anoniem, Hollandse koopman met

slaven in heuvellandschap, 1700–1725

Familie Staal FondsTen behoeve van de ontwikkeling en uitvoering van een rondleiding over de architectuur van het Rijksmuseum en het ondersteunen van de Aziatische collectie• Aanstelling conservator Chinese kunst, Ching-Ling

Wang

Don Quixote FoundationTen behoeve van de jaarlijkse beeldententoonstelling in de Rijksmuseumtuinen• Beeldententoonstelling Giuseppe Penone in het |

at the Rijksmuseum

Bervoets FondsTen behoeve van een conservator Japanse prenten• Aanstelling conservator Japanse prenten, Marije

Jansen

Vincent Mentzel FondsTen behoeve van het toegankelijk maken van het fotojournalistieke werk in de collectie van het Rijksmuseum

Fonds BeukenhorstTen behoeve van wetenschap en educatie in de meest brede zin van het woord• Aflevering Klokhuis over de portretten van

Marten & Oopjen• Rijksmuseum & RKD Summer School

Paul en Hanneke Van Den Hoek FondsTen behoeve van de afdeling Conservering & Restauratie

Freek & Hella de Jonge FondsTen behoeve van de theatrale presentatie van de Gouden Eeuw

Ernst Nijkerk FondsTen behoeve van educatie, onderzoek en aankoop van de collectie zilver van het Rijksmuseum en in het bijzonder Amsterdams zilver

11

de Vink FamilyTen behoeve van het Media Lab in de Teekenschool

Stichting Kramer-LemsTen behoeve van conservering, restauratie & onderzoek en educatie van diverse deelcollecties

Charlotte en Joop van CaldenborghTen behoeve van de waterfontein Hide and See(k) van Jeppe Hein

Henri en Winnie WientjesTen behoeve van het ondersteunen van projecten in de meest brede zin van het woord en de publicatie over Ghana in de Landenreeks van het Rijksmuseum

Stichting Beau Lieu et Beaux ArtsTen behoeve van het Rijksmuseum in de meest brede zin van het woord

Willem F.C. Stevens FondsTen behoeve van educatieve activiteiten van de afdeling Conservering & Restauratie van het Rijksmuseum• Verbinding van onderzoekers aan het Rijksmuseum

middels een honorair twee- of driejarige periode

Decorative Art FundTen behoeve van stimulering van de bestudering en presentatie van de decoratieve kunsten in het Rijksmuseum door verwervingen mogelijk te maken van Europese ontwerpen ornamenttekeningen uit de 16de t/m 19de eeuw• Diverse ontwerptekeningen

Ton en Judy van Heuzen-Dijksma FondsTen behoeve van de collectie zilver en ijsgezichten in de meest brede zin van het woord

Bert & Lammie FondsTen behoeve van de collectie prenten en tekeningen uit de 20ste eeuw in de meest brede zin van het woord• Aanstelling wetenschappelijk medewerker

Rijksprentenkabinet, Caro Verbeek

Elise Wessels FondsTen behoeve van de Japanse prentencollectie van het Rijksmuseum

Fonds Haute CoutureTen behoeve van onderzoek naar, aankoop en behoud van de collectie kostuums en textiel in de meest brede zin van het woord• Begeleiding fotografie kostuums en grote textilia

Het Autobinck FondsTen behoeve van aankoop van Koreaanse kunst• Aankoop O Nam-un, Druiventakken, 1823

De GrimmerschorsTen behoeve van de Familiegidsen

Familie M. van PoeckeTen behoeve van het Rijksmuseum in de meest brede zin van het woord

Familie Van Ogtrop FondsTen behoeve van onderzoek en analyse van de collectie Italiaanse kunst• Aanstelling restaurator schilderijen, Giulia de Vivo

Willem Jan Hacquebord en Houkje Anna BrandsmaTen behoeve van de aankoop van het schilderij Schaatswedstrijd voor vrouwen op de Stadsgracht te Leeuwarden van Nicolaas Baur

Gerard KransTen behoeve van de publicatie van de Landenreeks• Jan de Hond en Menno Fitski, De smalle brug.

Japan en Nederland sinds 1600• Lodewijk Wagenaar, Kaneel & olifanten. Sri Lanka

en Nederland sinds 1600

Familie W. CordiaTen behoeve van het Rijksmuseum in de meest brede zin van het woord• Bijdrage tentoonstelling Goede Hoop. Zuid-Afrika


Stefanie Georgina Alexa Nühn FondsTen behoeve van aankoop van (internationale) documentaire fotografie• Aankoop Geert van Kesteren, Baghdad Calling,

2006–2007• Aankoop Geert van Kesteren, Why mister why,

2003–2004

The Bennink FoundationTen behoeve van het ondersteunen van projecten in de meest brede zin van het woord• Aanstelling promovendus Conservering &

Restauratie, Selwin Hageraats

Hannes Postma FondsTen behoeve van het conserveren en toegankelijk maken van werk (bij voorkeur op papier) van Hannes Postma, zowel nationaal als internationaal

Jan & Trish de BontTen behoeve van een junior restaurator fotografie, Rosina Herrera Garrido

Rijsterborgh FondsTen behoeve van kunst uit de periode van de 17de eeuw in de meest brede zin van het woord• Tentoonstelling Het straatje van Vermeer ontdekt

(afwikkeling)

Otto van Noppen FondsTen behoeve van kunst uit het jaar 1900 in de meest brede zin van het woord• Aankoop Anoniem, Ontwerp voor de beschildering

van een bord, ca. 1875–1885• Aankoop Anatole-Alexis Fournier, Ontwerp voor de

beschildering van een ‘vase Annecy’ te Sèvres, 1907• Aankoop C.J.A. Hijner (uitgever), Catalogus van de

werken uitgegeven door Scheltema & Holkema’s boekhandel te Amsterdam en verzorgd door K. Groesbeek. 1882, januari, 1922, 1923

Elles Nansink FondsTen behoeve van het Rijksmuseum in de meest brede zin van het woord• Aankoop Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje

aan het ontbijt, ca. 1756

Familie Verbeek FondsTen behoeve van Rijksmuseum in de meest brede zin van het woord

12

Fonds Dirk Jan van OrdenTen behoeve van kunst uit de periode van de 17de eeuw in de meest brede zin van het woord, waaronder begrepen het geven van voorlichting over het belang van de 17de eeuw voor de Nederlandse samenleving• Tentoonstelling Het straatje van Vermeer ontdekt

(afwikkeling)

Marjon Ornstein FondsTen behoeve van het ondersteunen van projecten in de meest brede zin van het woord• Aankoop Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje


Pot Family FoundationTen behoeve van de tentoonstelling Middeleeuwse microsculptuur• Bijdrage tentoonstelling Small Wonders

Joost Meijers FondsTen behoeve van de collectie zilver in de meest brede zin van het woord

Fonds de AppelTen behoeve van het ondersteunen van projecten in de meest brede zin van het woord

Luca FondsTen behoeve van een project aangaande de restauratiegeschiedenis• Aanstelling restaurator Esther van Duijn voor het

project ‘Restauratiegeschiedenis Rijksmuseum’

I.Q. van Regteren Altena FondsTen behoeve van aankopen van tekeningen en aquarellen op papier vervaardigd vóór 1899 door Hollandse en Vlaamse kunstenaars voor de collectie van het Rijksprentenkabinet• Aankoop Paulus Potter, De kudde, 1641

E.H. en L.L. Ariëns Kappers FondsTen behoeve van het Rijksprentenkabinet voor aankopen van prenten en tekeningen• Aankoop Antoine Rivalz, De Schilderkunst en Beeld-

houwkunst zoeken hun toevlucht bij Apollo, ca. 1725

Rijksstudio FondsTen behoeve van de ontwikkeling en bekendmaking van de collectie online, en specifiek de Rijksstudio Award• Rijksstudio Award 2016

Henry M. Holterman FondsTen behoeve van educatieve programma’s en projecten voor de jeugd• Publicatie en distributie van magazine Marten &

Oopjen voor groep 6 en 7 van het basisonderwijs

Bert en Joos Mastenbroek FondsTen behoeve van projecten met betrekking tot het verwerven, restaureren en toegankelijk maken van de collectie• Aanstelling Femke Coevert, Roos Kliphuis en

Laurien van der Werff ten behoeve van de conservering en restauratie van de Atlas Ottens

Familie van Heel FondsTen behoeve van educatie, onderzoek en aankopen op het gebied van de collectie Fotografie• Aanstelling conservator fotografie, Saskia Asser

Prachtnacht FondsTen behoeve van het mogelijk maken van de jaarlijkse Prachtnacht in het Rijksmuseum voor kinderen die niet in staat zijn om het museum te bezoeken tijdens reguliere openingstijden• Organisatie Prachtnacht 2016

Nan van Andel FondsTen behoeve van het Rijksmuseum in de meest brede zin van het woord• Aankoop Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje


Jessy & Betty Blumenthal FondsTen behoeve van het Rijksmuseum in de meest brede zin van het woord• Begeleiding fotografie kostuums en grote textilia

ten behoeve van de publicatie Mode & Kostuum door Bianca du Mortier

LOBA FondsTen behoeve van projecten in de meest brede zin van het woord• Aankoop Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje


H.C.N. Munnig Schmidt FondsTen behoeve van de maritieme collectie van het Rijksmuseum

Familie VermaatAankoop Pronktafel met verde antico marmeren blad en verguld bronzen beslag, Rome, ca. 1701–1705

De heer H.B. van der Ven • Aankoop Johannes Mattheus van Kempen naar

ontwerp van Gerardus Willem van Dokkum, Jachthoorn met foedraal, 1849

• Aankoop Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje aan het ontbijt, ca. 1756

Mevrouw drs. M.C.E. AartsTen behoeve van de Bibliotheek

De heer en mevrouw Abraham-LoewensteinTen behoeve van de Picknickruimte van het Rijksmuseum

Van Liemt-Gratama FondsTen behoeve van de maritieme collectie in de meest brede zin van het woord

Stichting Victor Heiloo Ten behoeve van materiaaltechnisch onderzoek naar het late werk van Matthijs Maris

Cevat FondsTen behoeve van restauratie, conservering en onderzoek van kunst uit de 17de eeuw

De heer en mevrouw Van der Burg Ten behoeve van het digitaliseringsproject Robert Jacob Gordon

Ambaum Haks Fonds Ten behoeve van het verwerven en beheren van toegepaste kunst en kunstnijverheid uit de 19de en 20ste eeuw

13

Rijksmuseum International CircleTen behoeve van diverse projecten in het Rijksmuseum in de meest brede zin van het woord• Aankoop Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje

aan het ontbijt, ca. 1756• Bijdrage tentoonstelling Goede Hoop. Zuid-Afrika


OverIge schenkers

De heer en mevrouw Beuth-Asses De heer en mevrouw De Bruijn-GreveDe heer J. BurggraafDe heer V.P.M. van der Hulst Mevrouw A. Kruize-SchuitemakerDe heer M. van LinschotenDe heer mr. Rien H. MeppelinkDe heer en mevrouw Nelissen-HanssenDe heer E. Veenendaal De heer W. Vehmeijer

CharItatIeve bijdragen van bedrijven

AXA-IM • Ten behoeve van de restauratie van Ferdinand

Bol, Portretten van drie regentessen van het leprozenhuis in Amsterdam, ca. 1668

Dasym• Ten behoeve van restaurator Metalen, Arie Pappot

Holtzbrinck Publishing Group• Bijdrage Familiegids 18de eeuw• Publicatie van Rijksmuseum in detail

JLL Partners• Fellowship Monique Rakhorst

Rhone Group LCC• Aanstelling restaurator ten behoeve van de

restauratie van een achtdelig Japans kamerscherm, Lucienne van Valen

Royal DSM• Fellowship Silvia Settimi

SuitSupplyTen behoeve van het Rijksmuseum in de meest brede zin van het woord

Nalatenschappen

Nalatenschap B.J. Peiser• Aankoop Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje aan

het ontbijt, ca. 1756

Nalatenschap M.A. Kos-Schaaper• Familiegids 18de eeuw• Aankoop Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje aan

het ontbijt, ca. 1756

Nalatenschap J. Mijnsbergen• Bijdrage tentoonstelling Goede Hoop. Zuid-Afrika en

Nederland sinds 1600• Zondagmiddagconcerten• Aankoop Aat Veldhoen, Groep van ca. 3000

Polaroids, 1969–2004

Nieuwe nalatenschappenNalatenschap J.D. DriessenNalatenschap E.M.T. de Kok-KuypersNalatenschap A. SchoutenNalatenschap E. Smit

Overige en anonieme schenkers

14

Patronen

Mevrouw K.M. van AalstDe heer en mevrouw Van Acker-de JongeDe heer W.M.M. Ackermans en mevrouw A.C. ErbeDe heer en mevrouw Albada Jelgersma-PaulsonDe heer en mevrouw Albada Jelgersma-Toubes OsborneDe heer dr. H.A. AlgraDe heer R.Ph. van Amerongen en mevrouw J. VeenendaalDe heer en mevrouw Ammerlaan-BeukenDe heer C. Anker en mevrouw A.E.Y. Anker-de GraafDe heer M. AntalDe heer mr. M.W. AppeldoornDe heer R.D. AronsonDe heer en mevrouw Aulbers-SteenbeekDe heer prof. dr. R. BaarsenDe heer en mevrouw Badon Ghijben-van Haersma BumaDe heer en mevrouw Baijings-McMillanDe heer en mevrouw Bakker-van der DriftDe heer ir. G.C. Bakker en mevrouw A.M. KerkhofDe heer en mevrouw BakkumDe heer en mevrouw Bannenberg-van der StappenDe heer B.E. BarkmeijerDe heer en mevrouw Barnhoorn-VijnDe heer en mevrouw Barth-KempsDe heer J.W. BaudDe heer prof. dr. J.R. BauschDe heer ing. Y.M. BavenDe heer en mevrouw Beaumont-RoodhartDe heer en mevrouw Beckers-KwistDe heer en mevrouw Beckers-TestaDe heer F.A.M. BeekmanDe heer en mevrouw Beekwilder-HooghiemstraDe heer E. de Beer en mevrouw G. PrinsDe heer en mevrouw A.F.B.M. BeerkensDe heer mr. H.J. BerendsDe heer drs. N.P. van den BergDe heer R. van de BergDe heer en mevrouw Bergen-van NieropDe heer A.F.D. BergerMevrouw drs. N. Berghuis-BosDe heer E.M. BesselingMevrouw mr. L.X.M. van BeuningenDe heer en mevrouw Van Beuningen-DietrichDe heer en mevrouw Van Beurden-PörtenersMevrouw drs. L.M. Bevers-ReindersDe heer O.A.M. BielarsDe heer en mevrouw Bierens de Haan-IJzermanDe heer R.J. BiermanDe heer L.D. de BièvreDe heer F.J.S. van BijsterveldMevrouw drs. A. BirnieDe heer R.R.S. Blijdorp en de heer G.H.H.W.T.R. Clarkson ReijnenDe heer W.J. BlokDe heer en mevrouw Blok-WeverlingDe heer en mevrouw Bodon-DamDe heer en mevrouw BoerDe heer ir. K. de BoerDe heer en mevrouw Van den Boer-NaebersMevrouw mr. A.A.S. Boer-TelkampN.P. Barones van BoetzelaerDe heer K. BoijenkMevrouw A.M.C. BokDe heer en mevrouw Boll-KrusemanMevrouw E.M. van BommelDe heer R. Bons en mevrouw W. HuversDe heer F.M.M. de BontMevrouw I.E.F.M. Boom en de heer J. VermeulenDe heer en mevrouw Boomsma

Mevrouw P.F. BooneDe hoogwelgeboren heer F.E.P. BoreelDe heer J.R. BorggreveDe heer E.P. BosDe heer F. Bosch en mevrouw L. SpeerstraDe heer S. BoschDe heer P. BosmaDe heer M. BoswinkelDe heer drs. T.A.C. BoumanMevrouw mr. A.E.W. de BouterDe heer en mevrouw Bradley-MuusseDe heer R.J.B. BrandtDe heer en mevrouw Bredenoord-HulkDe heer Ph.E.T. BrenninkmeijerDe heer D. van den BroekDe heer en mevrouw Van den Broek-CrebolderDe heer E.M. BroersmaDe heer en mevrouw Brouwer-LuijtenMevrouw J.F.W. BrouwersMevrouw drs. R. van der BrugDe heer en mevrouw Bruijn-MossouxDe heer en mevrouw De Bruin-HeijnDe heer B. Brummelhuis en mevrouw M. ArendsmanMevrouw F.B. Buijs-TolsmaDe heer dr. mr. D.R. BuisDe heer J.P. BurdorfDe heer en mevrouw Van der BurgDe heer F.J. BurgDe heer Buunk en mevrouw SimonisDe heer P.M.G. BuwaldaDe heer T.S. ten Cate en mevrouw M.M.B. de Bourbon de ParmeDe heer en mevrouw Cladder-van HaersolteDe heer en mevrouw Coebergh-FringsDe heer en mevrouw Coelingh Bennink-de BoerBaron en baronesse Collot d’Escury-de Blocq van ScheltingaDe heer P.C. ConnollyMevrouw A.E.M. CoppensDe heer en mevrouw Coppes-DassenDe heer en mevrouw Cordia-RoeloffsDe heer J. Cornips en mevrouw T. CremersMevrouw M.H.N.G. Cornips en de heer D. HavenaarDe heer P. Cornips en mevrouw E. LampeMevrouw drs. M. CouperusDe heer en mevrouw Creyghton-FeithMevrouw M. Cupac-SopicDe heer en mevrouw Dam-GarritsenDe heer prof. C.G. DamDe heer en mevrouw Daniels-JongeneelenDe heer drs. D. DasDe heer en mevrouw Dattatreya-MualDe heer A.A. Baron van Dedem en

mevrouw N.E. Baronesse van Dedem-MulderDe heer W.W. DeelmanDe heer en mevrouw N.A. DeenMevrouw S.A.H. van Delft-VroomMevrouw G.J.M. DerksenDe heer L.M.J. DerksenDe heer mr. F.T.M. DeurvorstDe heer en mevrouw J. DibbetsDe heer en mevrouw Dicker-de BruijnMevrouw M. DietzDe heer J.Ph. van Dijk en mevrouw M.M.C. AnnegarnDe heer mr. J.N.A. DijkmanDe heer en mevrouw Dik-FoursoffDe heer en mevrouw Disch-JacobsonMevrouw W.G. DitmeijerDe heer en mevrouw Dobber-MouritsDe heer ir. J.D. DoetsMevrouw drs. E.G.P. DonkerJonkheer drs. H.J. van Doorn

15

De heer en mevrouw Van Doorne-PörtenersDe heer Th. W. DorresteijnDe heer M.J. Draaisma en mevrouw M.B.N.M. AbelnDe heer en mevrouw DrakeMevrouw mr. J.A.J.M. van der DriftMevrouw M. Dröge-De RooijDe heer en mevrouw J.A.W. van DuijnDe heer drs. P. van DuinenDe heer dr. F.J.L. van DulmDe heer drs. J. DuraDe heer en mevrouw Ebbing-MeijerDe heer en mevrouw Eddes-WitbreukMevrouw E.M. EderveenDe heer drs. J.W. EderveenDe heer G. EenensMevrouw A.J.H. van EgmondDe heer M. EijckelhoffDe heer J.M. EkkelDe heer F.M. ElkhuizenDe heer R.J.P.M. Elshout en mevrouw A.M. DavinaDe heer en mevrouw Elstgeest-Michiels van KessenichDe heer drs. P.M. ElteMevrouw M. Elte-KrepsDe heer en mevrouw mr. P.A.F.W. ElverdingDe heer en mevrouw M.H.P.J. EmondtsDe heer J. EndlichDe heer M. EngelbertinkDe heer B.N. van Erven DorensDe heer F. van Etten en mevrouw H. DarleyDe heer J.F.H.M. van ExterMevrouw drs. N.A.J. FennemaDe heer en mevrouw Fentener van VlissingenDe heer en mevrouw Ferrier-van DetDe heer W. FijnautDe heer M. FleuryDe heer T.P. FlokstraMevrouw M.H. FluitmanDe heer en mevrouw Fokke-HeutinkMevrouw F.L.W. FoppenDe heer en mevrouw Van Fulpen-de LangenMevrouw H.T. von der GablentzDe heer F.H. GalestienDe heer R.D. GeerlingsDe heer ir. G.A. GeertsMevrouw L.P. van GeestDe heer M.J. van GeestDe heer W.J. van GeestDe heer en mevrouw Van Geest-SosefDe heer en mevrouw Van GelderDe heer P.E. de GelderDe heer E.E.N. GeldermanDe heer en mevrouw Gerretsen-TheobaldDe heer Q.A.L.M. Gijsbers en mevrouw C.M.F. KingDe heer mr. K.E. van Ginkel en

de heer drs. H.D. ChristophersenDe heer en mevrouw Glaser-VisDe heer en mevrouw De Goederen-van LitsenburgMevrouw E. GoedmanDe heer M.B.M. Goeman en mevrouw J.J. KoningJonkheer en mevrouw Van der Goes-DoeksenDe heer M.B.J. van GoethemDe heer P.A. GoevaersMevrouw H.M.A. Gorter-van GorpDe heer J. Goudsmit en mevrouw F.W. van der WaalsDe heer E. de GraafDe heer en mevrouw Greidanus-KrensDe heer en mevrouw Van Griensven-van DoornDe heer B. Groen en mevrouw L.M. BruinsDe heer W.A. GroenMevrouw F.E.M.A. de Groot van Embden

De heer W.A. de GruijterDe heer L.M. Gualthérie van Weezel en

mevrouw O.J.M. LackampDe heer en mevrouw De Haan-KoelegaDe heer en mevrouw D.J. HaankDe heer en mevrouw Habbema-de JongDe heer W. van Haersma BumaDe heer V. Halberstadt en mevrouw M. TrebukovaMevrouw T.J. HalbertsmaMevrouw P.M.P. Hallers-van den BroekDe heer mr. O. HammersteinMevrouw mr. G. Hamming-HamburgerDe heer en mevrouw Hanenkamp-ter BergDe heer en mevrouw HanrathDe heer P.J.H. van HarderwijkMevrouw L.F. HarffDe heer en mevrouw Den Hartog-KaaijDe heer mr. H. den HartogDe heer mr. R.R. HazewinkelDe heer B.A.M. van HedelDe heer en mevrouw Heerkens-van RielDe heer en mevrouw Heerkens Thijssen-SchölvinckMevrouw drs. K.M.R. HeijDe heer S.M. van der HeijdenDe heer en mevrouw Van der Heijden-CoppelmansDe heer en mevrouw Van den Heijkant-BolmanDe heer M.S.C. HekmanDe heren R.J. en J.J. HelbesMevrouw A. van HelvertDe heer en mevrouw Hendrikse-de VriesDe heer drs. J. HennephofDe heer en mevrouw Hepkema-BerendseDe heer en mevrouw Herrera-LamboDe heer J. Herweijer en mevrouw B. HerweijerDe heer en mevrouw mr. J.M. HesselsDe heer C.F. HessingDe heer en mevrouw Hijmans van den Bergh-LoudonDe heer J. Ph. van Hilten en mevrouw C.M.J. HeurmanDe heer prof. dr. ir. G.G. Hirs en

mevrouw Th.C.H.M. Hirs-LaumansDe heer en mevrouw Hirschler-van ScheltDe heer K. Hoen en mevrouw I. BesemDe heer R.J. HoevensDe heer en mevrouw Van ’t Hof-van den BrinkDe heer L. Hofker en mevrouw I.D. LasschuijtMevrouw G. van der Hofstede-GunnarsdottirMevrouw J.C. HolscherDe heer en mevrouw Holtrop-DopDe heer M.W.H. van HonkDe heer J. van HoofMevrouw H.J.G. Hoogendijk-BolDe heer ir. G.W. van HoogevestDe heer drs. W.J. HoogstederMevrouw G.R.T.M. HoogveldDe heer ir. N.A.J. HooijmaaijerDe heer K.A. HornDe heer J. HoubenDe heer en mevrouw Van Houten-MerkelbachDe heer en mevrouw Ten Houten-MemelinkDe heer P.H.F.W. HouxDe heer drs. M. HoversDe heer M.M. Huijbregts en de heer A. TalbiDe heer en mevrouw Huisman-de VriendDe heer mr. R.J. HuizingMevrouw M. Hulsinga-van WesselDe heer J.E. van HulzenMevrouw C.L. HumeDe heer en mevrouw Hunnekens-SegerenDe heer en mevrouw Hutter-van OgtropDe heer en mevrouw dr. P.L.C. Huvenne

16

De heer mr. J.C. JaakkeDe heer P.H.C. de Jager en mevrouw F.H. BickerDe heer en mevrouw JakobsMevrouw drs. A.L.L. Jankovich de JeszeniceDe heer mr. M. JansenDe heer E.P. JanssenDe heer mr. J.A.B. Janus en mevrouw L.C.R. BosDe heer P.C.A. JeekelDe heer E.J. de Jong en mevrouw S.L. EngelsDe heer F. de Jong en mevrouw F.A. DingemansDe heer H.D. de Jong en mevrouw S.M. HagenDe heer P.A. de JongDe heer S.J. de JongMevrouw mr. E.H. de Jong-van DooijeweertDe heer en mevrouw De Jonge-BechMevrouw mr. M.M. JonkDe heer R. Kahmann en mevrouw L. Kahmann-HeringDe heer en mevrouw KahnDe heer drs. K. KaldenbachDe heer M.T.A. van KalleveenDe heer mr. M.J.P. KampMevrouw W.G. KamphofDe heer drs. J.H. KampsDe heer J.L. Kappetein en mevrouw M. VerdurmenMevrouw drs. E. van KarnebeekDe heer J.D. van Karnebeek en

mevrouw J.M. van Karnebeek-ThijssenDe heer B.J.Th. KastropDe heer H.J. KeiserMevrouw J.M. KerkvlietMevrouw N. van der KleijnMevrouw E.M.G.P. Klerk-WassinkDe heer R.J. KlicksDe heer J.H. KloppenburgDe heer en mevrouw Kobossen-VerschurenMevrouw S.H.M. KokDe heer S.B. KoneijnenburgDe heer J.S.C.M. de KoningDe heer prof. dr. R. KooleMevrouw C.E.L. KosterMevrouw mr. drs. J.M. de KosterDe heer en mevrouw J.M.A. KosterDe heer drs. W.H. KosterDe heer P.R.C. Kraan en mevrouw E.C. BeekmanDe heer en mevrouw Kramer-KappelleDe heer A.W.M. KransDe heer R. Kras en mevrouw L. van GelderDe heer en mevrouw KrijgsmanDe heer drs. M. KrijntjesDe heer dr. L.F.G. KristMevrouw J.M. KristelMevrouw D. KroesDe heer D.W. Kronemeijer en mevrouw D.W.C RobersMevrouw S.J. KroonDe heer A.J. KrooswijkDe heer G.B.M. KrouwelsMevrouw mr. E. ter Kuile-OosterveldMevrouw N.J. KunstDe heer drs. J. KwistMevrouw D.J. van der Laan-WallaceDe heer en mevrouw Laarman-WerrijMevrouw S.C.M. LadeniusMevrouw drs. M. van ’t LamDe heer en mevrouw Lambriex-BloeminkDe heer mr. M.L.B. van der LandeDe heer H. Lange en mevrouw M. Lange-SchoemakerDe heer M.J. LangeveldMevrouw Van Lanschot-van der TorrenDe heer F.J. LaumansDe heer M.F. Leenaerts

De heer prof. dr. R. de Leeuw en de heer G. JanzenMevrouw J.F.R. van Leeuwen-KleinDe heer en mevrouw Leeuwenberg-SteeghDe heer en mevrouw Legro-StoelDe heer en mevrouw Legro-SvenstamDe heer en mevrouw Leijdesdorff-BrummelhuisDe heer en mevrouw Leons-SajetMevrouw M. LevieMevrouw A.M.C. van der LindenDe heer F.G.J. van der LindenDe heer J.W. van der LindenDe heer M. van LinschotenDe heer A.J.A.M. LismanDe heer en mevrouw Van Lith-DumontMevrouw K.A.M. de LoosDe heer mr. R.I. LoosenDe heer drs. R.P. LosMevrouw M.P. Loudon-de BruijnDe hoogwelgeboren heer H.C. LoudonMevrouw mr E.J. Louwe Kooijmans-van der SluijsDe heer A.A. Lugtigheid en mevrouw G.M.M. van EedenDe heer H.J.M. LuykxMevrouw W.H. Lyppens-HonnebierMevrouw drs. B.N.M. van der MaarelDe heer mr. E.J. van der MaasDe heer M.A. MaatenMevrouw mr. A.C. Maats-NoordeloosDe heer R. MandosDe heer en mevrouw Van Manen-van BaakDe heer J. ManheimDe heer R. MansDe heer R.M. van der MarkDe heer A.N.T. van MarrewijkDe heer B. MastenbroekMevrouw E.J.M. MatholDe heer drs. W.A.F. MatholMevrouw E.M. MeengDe heer ir. R.M.J. van der MeerDe heer J.W. Meeuwis en mevrouw C. Jansen VerplankeMevrouw H. van der Meij-TchengMevrouw mr. E.J. MeijerMevrouw M. Meijer en mevrouw M. VerbruggenDe heer mr. M.R. Meijer en mevrouw G. van OudenallenDe heer en mevrouw Meijer-BergmansDe heer en mevrouw J. Meijers-BenningaMevrouw S.A.M. Meijers-NèveDe heer N. MeijlesDe heer en mevrouw Melis-van WeerenDe heer en mevrouw Mencke-HellerMevrouw E.M.H. MeskerDe heer mr. A.C. MetzelaarDe heer mr. M.F.M. van der MeulenMevrouw C.S. de MeyereMevrouw M.S. MeynenDe heer A.J.L. MichelMevrouw M.C. Miedema en mevrouw M.E. SmietDe heer en mevrouw Miedema-CramerDe heer L. MolDe heer P.P.E.M. MolDe heer en mevrouw De Mol van Otterloo-Pott HofstedeDe heer B.T. Molenaar en mevrouw S. BergDe heer prof. dr. F.L. MollDe heer mr. T.H.B. de Monchy en mevrouw mr. E.M. RöbenMevrouw M.T. van MondfransMevrouw M.D. Montaraz TausDe heer prof. dr. G.A. MookMevrouw G.E. van MoppesDe heer en mevrouw Morsink-KuinDe heer G.A. MosDe heer E.M.M.J. Mourmans

17

Mevrouw C.M.L. MulderDe heer dr. R.P. MulderDe heer J.B. MuldersDe heer M.M.M. MuldersDe heer F.W.H. MullerDe heer E. Munnig SchmidtDe heer S.T. NautaMevrouw W. van NeckDe heer S.A. Neefjes en mevrouw C.H. JonkerDe heer F.P.N. NelissenDe heer en mevrouw De Nerée tot Babberich-HennemannDe heer G.J. NielsenMevrouw drs. J. NiessenMevrouw A.D.S.M. NijsDe heer P.J.F. Nohlmans en mevrouw E.M.A. KwaksDe heer en mevrouw J.W.B. Nolst TrenitéDe heer en mevrouw Noordermeer-van WieringenDe heer mr. R.W.Th. NorbruisDe heer drs. A. NoudariDe heer T. NuijenDe heer en mevrouw Nysingh-PladetDe heer mr. C.C. ObermanDe heer mr. A.R.T. Odle en mevrouw mr. J.L. Jonker RoelantsMevrouw K.F. Oei-LendersDe heer R. OerlemansMevrouw J.M.A. van OirschotDe heer H.M. OldenboomDe heer O.J.M. Olmer en mevrouw T.C. VermeerDe heer en mevrouw Van OordtDe heer E. van Oosten en mevrouw J.C. HarmsenDe heer drs. F. OosterbergMevrouw M. OosterhoutDe heer C.P.G. van OostromDe heer en mevrouw Van Oranje-Nassau, van den BroekDe heer mr. D.J. van OrdenDe heer en mevrouw Orobio de Castro-de WitDe heer en mevrouw Van OsDe heer en mevrouw Van Os-Roscam AbbingDe heer prof. mr. T.R. OttervangerDe heer drs. C.J. OttoDe heer en mevrouw Oudejans-VergroesenDe heer M.H. OudendijkDe heer en mevrouw Van Ouwerkerk-BoezerDe heer G.B. OverboschDe heer W.A. PaardekooperDe heer en mevrouw PaauweDe heer en mevrouw Pals-SchilderMevrouw E. PasmanDe heer C. Paulus van PauwvlietDe heer E.L. PaulusMevrouw B.J. Peek Mevrouw F. Peek-PelDe heer en mevrouw PeetersDe heer P.G. PeltMevrouw A.P. PerssonDe heer J.P. PeterichDe heer en mevrouw Piek-den HartogDe heer A.D. PietersDe heer en mevrouw drs. W.M.J. PijbesDe heer P.H.J. PlugersMevrouw A.L.E.J. PluggeMevrouw C.J. PolakDe heer en mevrouw Polak-MainzDe heer en mevrouw Polak-VernooijMevrouw J.M. de Pont-OhrDe heer T.T.C.A. Poos en mevrouw J.S.M. RisseeuwDe heer en mevrouw PostDe heer en mevrouw Post-de WildeDe heer en mevrouw Pothof-van TilDe heer drs. T.G. Poulussen

De heer A.D. Pronk en mevrouw I. StofmeelDe heer en mevrouw Rachman-KampstraDe heer en mevrouw Ragas-BreugemDe heer en mevrouw Rameckers-KeuterDe heer en mevrouw RandazzoDe heer J. RauberDe heer en mevrouw Reefman-CoenenDe heer drs. R.W.P. ReibesteinDe heer D.P. Reynoldson en de heer T.H. LexmondDe heer M.F. RiaskoffDe heer ir. J. RidderDe heer en mevrouw A.G. van Riet-W.J. de SchipperDe heer D.E.W. van RietDe heer G.A.C. RietbergenMevrouw A.M. RijkeDe heer en mevrouw Van Rijs-van BerkelDe heer en mevrouw Rijsterborgh-de JongDe heer en mevrouw Rinnooy Kan-van der DussenDe heer en mevrouw Rodriques GarciaDe hoogwelgeboren vrouwe drs. A.E.M. RöellDe heer en mevrouw Rogaar-BurlageMevrouw H.S. Rogaar-SchreuderDe heer en mevrouw Rojas Gueorguieva-MaarsenDe heer G.J. RolingDe heer A.F. van RomondtDe heer en mevrouw Roodenburgh-de WeerdDe heer J.J.H. de RooijDe heer ir. W. de RooijMevrouw M. Roos-RichtersDe heer J.R. Rosen JacobsonDe heer en mevrouw Van Rosmalen-de KoningDe heer F.H. Rövekamp en de heer R.P. BroekemaDe heer en mevrouw RozendaalDe heer P.J.P. RubinghDe heer en mevrouw Ruding-HekkingMevrouw C.F.J. de Ruiter-de GrootDe heer C.D.C. RungeDe heer dr. T. RuscheDe heer J.A.K. RustveldDe heer F.C. de Ruyter de WildtDe heer en mevrouw De Ruyter van Steveninck-SybrandyDe heer van mevrouw Sanders-ten HolteDe heer en mevrouw Schaap-WarminkDe heer R.J. van SchaikMevrouw M. ScheeleDe heer T.H. Scheer en mevrouw S. Scheer-van GochDe heer en mevrouw Schellekens-FranssenDe heer en mevrouw Schellekens-HeersinkDe heer E.A. SchilpMevrouw E. Schimmelpenninck-HartmanDe heer W.E. SchipperMevrouw mr. W.M.C. SchipperMevrouw G. SchlickMevrouw C.M. SchmidtMevrouw E.Th. Schneider-WajerDe heer J.J. SchoeberDe heer T.R. ScholteDe heer drs. H.M.C.M. SchölvinckDe heer en mevrouw Schouten-van EysDe heer drs. J.A. SchoutsenDe heer G. SchouwDe heer P. Schouwenaar en mevrouw G. RotersMevrouw M.J. SchreinerMevrouw S. SchreuderDe heer en mevrouw Schreuders-van MeeterenDe heer W.A. en de heer P. Schreurs-van der VorstMevrouw A.E. Schrijver-MustersDe heer A.R. SchuitemakerDe heer en mevrouw Schukken-KooDe heer drs. P.J. Schulting

18

De heer E. de Sévrèn JacquetDe heer en mevrouw ShahsavariDe heer en mevrouw SigmondDe heer en mevrouw SijbesmaDe heer W. Sijthoff en mevrouw M. VosDe heer mr. C.M. SlangenDe heer J.J.J. SleperMevrouw J.E. Sleurink-AlgraDe heer ir. C.P. van der SlikkeDe heer en mevrouw Slokkers-van MierloDe heer J. van SlootenMevrouw mr. M.P.J. SmakmanDe heer en mevrouw Smalbraak-LoudonMevrouw M.E. SmallegangeDe heer J. SmeetsMevrouw H.A.J.M. Smeyer-van der Ven en

mevrouw M.F.I.G. Demenint-van der VenDe heer mr. D.J. SmitDe heer M.A.N. SmitDe heer en mevrouw Smit-LoorMevrouw drs. K.G. Smit-SchultingDe heer D. SmithDe heer A. SmitsMevrouw L.C.Q.M. Smits van OyenDe heer en mevrouw J.H.M. SmuldersDe heer drs. C.A.C. SpaansDe heer M. SpijkersDe heer en mevrouw Spruijt-SchiphorstDe heer G.J.R. StaalMevrouw N. de Steenhuijsen Piters en de heer P. VertregtDe heer en mevrouw Van Steijn-LedegangDe heer J. StephanDe heer mr. W.F.C. StevensDe heer W.J.C. Stevens en mevrouw L.C.A. Stevens-MeewisDe heer en mevrouw Stigter-AerdenDe heer H.F. StipdonkDe heer J. Stock en mevrouw L. HendrikseDe heer E.B. van der Stok en mevrouw S.L. KooleMevrouw W. Stolle-de VriesDe heer D.P. StolpDe heer E.J. StolzeMevrouw S. Stoop en mevrouw A.M. de Ruijter-SchutteDe heer P.J. Stork en de heer M. van ErpMevrouw drs. J.C.B. Straatman en de heer R. BauschMevrouw M.C.M. Strating-Schulte FischedickDe heer R.E. StratingDe heer en mevrouw Strik-LenoirDe heer M.J. Struben en mevrouw A.A.C. SpoormansDe heer S. Stuijt en mevrouw L. van DethDe heer D.C.P. StutterheimDe heer mr. F.D.E. SulzerMevrouw E.H. Swaab en mevrouw I.W. KluwersDe heer en mevrouw Swaak-GoldmanDe heer E.A. SweensDe heer en mevrouw Tedder-FlintermanMevrouw M.J. TerpstraDe heer mr. F.L.L.M. TerwindtDe heer drs. S.J. TetteroDe heer en mevrouw Teulings-van DijkMevrouw T.M. TevesDe heer drs. R.C.R.J. van ThielMevrouw J.J. TiemensMevrouw A.J.T. van TilburgDe heer mr. J.W. de Tombe en mevrouw mr. M. DiepenbachDe heer M. TonDe heer en mevrouw Van Tongeren-JanssensDe heer drs. P. ToorenburghDe heer T.P. TreumannDe heer en mevrouw Van TrojenMevrouw M.W.T.A. Tsuff

De heer en mevrouw Tuzgöl-WilligersDe heer H.F. UittenbogaartDe heer en mevrouw Van Urk-van der HoevenMevrouw A. van der ValkDe heer P.A. van der ValkDe heer K.W. ValkenDe heer en mevrouw ValkierMevrouw M.H.M. VastenavondDe heer E. VeenendaalMevrouw F. van der VeerDe heer en mevrouw J. van der VeerDe heer ir. J.C.H. VeldhuizenDe heer en mevrouw Veldink-BijlDe heer en mevrouw Van der Ven-van WijngaardenMevrouw A.P.J.M. VerbeekMevrouw C.F.H. VerbeekDe heer en mevrouw Verbeek-de ReusMevrouw A.W.J. VerdonkDe heer drs. G.W.L.M. VerhaakDe heer en mevrouw Verhoef-van SpaendonckDe heer A. VerkadeDe heer O.A. VerkerkDe heer A.C.M. VerlindeMevrouw A.J. VerlindeDe heer H.M. VermeulenDe heer en mevrouw Vermeulen-MeinersDe heer Vernede en de heer DaamenDe heer en mevrouw Verstijnen-AldenkampDe heer en mevrouw Verveld-RöderMevrouw Viguurs-van GelderDe heer jhr. drs. D.M. de VilleneuveMevrouw mr. K. VisserMevrouw M.Th.L.M. VisserMevrouw I.L. de VlaamDe heer R.J. Vlek en mevrouw H. de BordesDe heer en mevrouw Vlek-PeekMevrouw mr. N.A. Vlieger-van HoorenMevrouw E. van VlijmenDe heer M.R. VoermanDe heer en mevrouw Voerman-LuitingMevrouw M.A.J. VoigtDe heer R. VolkersDe heer drs. J. de VosDe heer L.B. VosMevrouw G. de Vos van SteenwijkMevrouw M.M. Voûte-de Gaay FortmanDe heer W.B. VreedeDe heer drs. C.C. de Vries en de heer P. TitulaerDe heer M.J.G. de VriesDe heer en mevrouw Vroom-CramerMevrouw W.K. Wagenaar-BurgemeisterDe heer R.J.W. WalvisMevrouw M.E. WarmoltzDe heer en mevrouw WassenaarDe heer A.G.J. van WassenaerDe heer mr. D.C. van WassenaerDe heer en mevrouw Wateler-SiebrandsDe heer en mevrouw Van Weede-van den BroekDe heer en mevrouw Van Weede-Heerkens ThijssenDe heer mr. J.A. van WeegenDe heer en mevrouw Van de Weerd-de JongDe heer en mevrouw Van Weering-van LoonDe heer A.P. van der WeesDe heer E.H.A. WeijnenDe heer en mevrouw Welzen-van den BerghDe heer en mevrouw Wentzel-BiezeMevrouw G. Werner-BäumerDe heer en mevrouw WesselingDe heer E.J. WesterinkDe heer W.C. Westra Hoekzema

19

De heer L.J.L. WetemansDe heer en mevrouw Wielinga-HuibregtsenMevrouw A.T.R. Wielinga-VenkerDe heer A.M. Wiersema en

mevrouw N. Wiersema-HorenbergDe heer drs. E.M. Wiewel en

mevrouw mr. E.S.M.C. Wiewel-KroonDe heer G.J. Wijers en mevrouw E.A. SijmonsMevrouw N.J. van WijkDe heer en mevrouw Van Wijlen-BobeldijkMevrouw V.C.R. WilliamsDe heer en mevrouw Wilms-van der AaDe heer en mevrouw Wilms-van NekMevrouw O. de WiltDe heer W. Winkel en mevrouw I. Munoz TrigueroDe heer en mevrouw Wintermans-van StraelenJonkheer en mevrouw Witsen Elias-KoolDe heer en mevrouw De Witt Wijnen-Jansen SchoonhovenDe heer H.P.M. van WoenselDe heer G. van Woerkom en mevrouw M. WaalkensMevrouw dr. A.D. Wolff-AlbersDe heer ir. G.J. WoudenbergDe heer en mevrouw WulfseDe heer en mevrouw Van der Wyck-van TeteringDe heer en mevrouw A.R. WynaendtsDe heer en mevrouw C. van ZadelhoffDe heer L.C. van ZadelhoffDe heer en mevrouw Zanders-van DamDe heer en mevrouw Zeylmaker-BurgerMevrouw A.D. Zonneveld-van Geest

20

De medewerkers van de afdeling Development bij het Patronenevenement, 18 februari 2016

pp. 22/23Van 20 februari–22 mei 2016 toonde het Rijksmuseum onder de titel Catwalk een ruime keuze uit de eigen modecollectie, met stukken uit de periode 1625–1960. De tentoonstelling werd vormgegeven door fotograaf Erwin Olaf. Op de achterwand is een door hem gemaakt portret van model Ymre Stiekema te zien. Catwalk werd mogelijk gemaakt dankzij Fonds Haute Couture/Rijksmuseum Fonds, Jessy & Betty Blumenthal Fonds/Rijksmuseum Fonds en ING

pp. 24/25Tentoonstelling Hercules Segers (7 oktober 2016–8 januari 2017). Video-installatie door Christian Borstlap. De tentoonstelling werd mede mogelijk gemaakt door van Marle Fonds/Rijksmuseum Fonds, Ammodo, Turing Foundation, Douwe Egberts, FedEx, FrieslandCampina en Heineken

21

sCHENkErs EN LEGATOrEN

Beeldende KunstDe heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, AmsterdamMevrouw C.A. van Beeck Calkoen, AmsterdamDe heer Jan Dees en de heer René van der Star,

AmsterdamDe heer G. Heijbroek, Nijmegen De heer W. Heijbroek, RhenenDe heer C.J.A. Jörg, HarenDe heer Sakaida Kakiemon XV, AritaMevrouw W. Korff-Zweers, WolfhezeMevrouw E.H. Slothouwer-de GraaffMevrouw E.N. TavakoliAnonieme schenker

GeschiedenisDe heer W. de Bie, Den HaagMevrouw M.M. Boom, LeidenDe heer A. van Dis, EefdeDe heer B.G.J. Elias, AmersfoortErven van dr. A.N.J.Th. à Th. van der HoopDe heer D.R. Horst, AmsterdamErven N.C.H. Kessler-LeemansMevrouw R. Mathijsen, AmsterdamDe heer H.P. Nooteboom, LeidenPrins Willem de Eerste HerinneringsstichtingStichting Sacha Tanja PenningAnonieme schenkers

RijksprentenkabinetFotografieDe heer T.D.R.M. Anema, AmsterdamDe heer J. Banning, UtrechtErven L.H. van BerkMevrouw M.M. Boom, LeidenDe heer R. van Empel, AmsterdamDe heer S.F. Joseph, BrusselDe heer R.M. MaksMevrouw H. van der Meij-Tcheng, LondenMevrouw M.A. van Munster van Heuven-Sprenger van Eyk,

WarnsveldDe heer S. Plantureux, ParijsDe heer F.T. Scholten, AmsterdamMevrouw J.B.E. Stokhuyzen, AmsterdamDe heer H.T. Rooseboom, AmsterdamDe heer K. Wetselaar, KrommenieMevrouw A.W. Willems, NieuwegeinAnonieme schenkers

PrentenDe heer R. Engers, AmsterdamMevrouw C.E. Gerritsen-Baarslag, BussumDe heer H.J. Herwig en mevrouw A.H. Herwig-Kempers,

AerdenhoutING CollectieDe heer M. de Leeuw-de Monti, BerlijnDe heer N. Teeuwisse, BerlijnDe heer B.M. Wientjes, Ommen

TekeningenDe heer M. Anderson, AmsterdamDe heer F. van den Broeck, AmsterdamMevrouw I. Hellingman en de heer L. Baljon, AmsterdamMevrouw C. Kiener, ParijsMevrouw H. van der Meij-Tcheng, LondenMevrouw P.L.M. Verhaak, DiemenDe heer N. Viebahn, WorpswedeAnonieme schenkers

BibliotheekDe heer W. de Bie, AmsterdamMevrouw Tanneke den Blaauwen

(nalatenschap Bram den Blaauwen), UitgeestMevrouw Irma Boom, AmsterdamDe heer P. Le Brooy, Vancouver (Canada)Mevrouw Henriëtte Dürrfeld, Kassel (Duitsland)De heer J.P. Filedt Kok, Amsterdam De heer Arjan Hamburger, Den HaagDe heer Kees Kaldenbach, AmsterdamGalerie Maurits van de Laar, Den HaagDe heer C.N. Leever-Hilarius, HarenDe heren Jacques van Mijnsbergen en Henk Peters

(nalatenschap Galerie de Krijtkring), HoornDe heer R.A.R. de Munck, HaarlemDe heer A.J. Munting, Berg en DalHet Nieuwe Instituut Rotterdam (collectie Gerrit Nijhuis)De heer Segal, AmsterdamMevrouw Martita Slewe, Slewe Gallery, AmsterdamLegaat mevrouw J.B.E. StokhuyzenDe heer Daniel D. Teoli Jr., Wheeling (VS)De heer Lucien M. van Valen, AmsterdamDe heer en mevrouw R.J. Vorst, Prinsenbeek

Begunstigers objectenStichting Collectie P. & N. de Boer Broere Charitable FoundationRose-Marie and Eijk de Mol van Otterloo Collection Stichting Van Regteren Altena Schroder Collection De Collectie Six Triton FoundationStichting Familie van WeedeThe Earl of YarboroughAnonieme bruikleengevers

26

VErsLAG VAN DE DIrECTIE

ALGEMEEN

2016 was het jaar waarin de huwelijksportretten door Rembrandt van Marten Soolmans en Oopjen Coppit door Frankrijk en Nederland gezamenlijk werden verworven. Op 2 juli werd hun komst gevierd met een gratis openstelling van het museum; ruim 12.000 mensen kwamen op die dag Marten & Oopjen begroeten. Tegelijkertijd was dit de dag van het afscheid van Wim Pijbes, die na acht jaar als hoofddirecteur het Rijksmuseum verliet. Voor zijn grote verdiensten voor het Rijksmuseum ontving de heer Pijbes bij zijn vertrek van minister Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een koninklijke onderscheiding: hij werd benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. De stad Amsterdam kende de heer Pijbes de Zilveren Medaille toe, die werd uitgereikt door burgemeester Van der Laan.

Het jaar 2016 was tevens het vierde jaar op rij waarin het bezoekersaantal met 2.259.987 ruim boven de 2 miljoen uitkwam. Verheugend was ook dat het aantal kinderen dat het Rijksmuseum bezocht opnieuw steeg: van 319.042 in 2015 naar 361.320 in 2016 (van wie ruim 40 procent in schoolverband).

De subsidieaanvraag voor 2017–2020 is ingediend. De begrippen ‘Open’ en ‘Verbinden’ blijven centraal staan. Het Rijksmuseum is het nationale museum van kunst en geschiedenis; het verbindt mensen, kunst en geschiedenis. Het opent zich op alle denkbare manieren: een open gebouw, een open en wereldwijd toegankelijke collectie, een open houding in de verhalen die het vertelt, een open blik op de geschiedenis van Nederland, open naar de samenleving van nu, open in het delen van kennis en kunde.

Het Rijksmuseum hecht eraan om op deze plaats zijn dank te betuigen aan de Staat der Nederlanden (ministerie van OCW) en aan alle sponsors, schenkers, oprichters van Fondsen op Naam, Vrienden en begunstigers die veel van de activiteiten, aankopen en projecten in de afgelopen subsidieperiode (2013–2016) mede mogelijk hebben gemaakt.

ZICHTBAARHEID

Tentoonstellingen

De tentoonstellingen en presentaties van het Rijksmuseum in 2016 weerspiegelden de diversiteit van de Rijksmuseumcollectie en het streven van het museum om breed te programmeren, kennis te delen en diverse doelgroepen te bereiken.

PhilipsvleugelIn Catwalk werd een ruime keuze gepresenteerd uit de eigen modecollectie, lopend van 1625 tot 1960, in een bijzondere, door Erwin Olaf ontworpen inrichting. Tegelijkertijd waren alle versies van Meisje in kimono van George Hendrik Breitner te zien: in totaal veertien schilderijen die Breitner tussen 1893 en 1896 maakte en waarvan één tot nu toe onbekend was. In de zomer volgde een tentoonstelling van 170 Japanse prenten uit de collectie van Elise Wessels die de snelle modernisering van Japan in de eerste decennia van de twintigste eeuw laten zien. Naast de prenten waren ook kimono’s en lakwerk te zien – afkomstig uit de collectie van Jan Dees en René van der Star – en affiches uit de collectie van het National Museum of Modern Art in Tokyo. In de andere helft van de Philipsvleugel werd het eerste grote monografische overzicht geboden van Adriaen van de Velde (1636–1672), een van de beste landschapsschilders van de Gouden Eeuw. De laatste twee tentoonstellingen van 2016 waren eveneens gewijd aan 17de-eeuwse kunstenaars: Hercules Segers en Frans Post. Voor de tentoonstelling over Segers is uitgebreid kunsthistorisch en technisch onderzoek gedaan, hetgeen resulteerde in een zestal nieuwe toeschrijvingen, waardoor het aantal bekende schilderijen nu op achttien staat. Segers is een van de meest mysterieuze en experimentele kunstenaars uit de Gouden Eeuw. Op het gebied van de prentkunst was hij een pionier die geheel eigen technieken ontwikkelde. Naast de achttien schilderijen waren op de tentoonstelling 110 prenten te zien. In Frans Post. Dieren in Brazilië werden 34 diertekeningen van Post tentoongesteld die recentelijk waren ontdekt door, en in, het Noord-Hollands Archief in Haarlem. Van Post, die bekend is geworden door zijn schilderijen van Braziliaanse landschappen, waren tot nog toe geen dierstudies bekend. Door een samenwerking met het Naturalis Biodiversity Center in Leiden werden de door Post getekende dieren vergezeld door soortgenoten in opgezette vorm.

In de fotogalerij van de Philipsvleugel waren drie fotopresentaties te zien, waarvan de eerste was gewijd aan Document Nederland 2016, dat als thema ‘het onderwijs’ had. In het kader van deze jaarlijkse foto-opdracht van het Rijksmuseum fotografeerde Carel van Hees een jaar lang alle typen onderwijs in Rotterdam. De tweede presentatie van het jaar was gewijd aan de foto’s die Reinjan Mulder in de jaren zeventig van de vorige eeuw maakte in het kader van zijn project ‘Objectief Nederland’: het op objectieve wijze vastleggen hoe Nederland eruitziet door op een groot aantal punten in het land steeds vier foto’s te nemen, in elke windrichting. De Duits-Oostenrijkse fotograaf Martin Gerlach (1846–1918) sloot de rij met een presentatie van foto’s uit zijn boek Festons und Decorative Gruppen uit 1897–1898, uitbundige en curieuze collages van planten, dieren en voorwerpen.

27

HoofdgebouwDe sluiting van Museum De Lakenhal in Leiden voor een renovatie gaf het Rijksmuseum de unieke kans om op de Eregalerij Het laatste oordeel (1526–27) van Lucas van Leyden te tonen. Het topstuk, dat in de afgelopen 450 jaar Leiden slechts twee keer voor korte periodes verliet, blijft naar verwachting twee jaar in het Rijksmuseum. Na de ‘Selfies’, zelfportretten uit de 17de tot en met 20ste eeuw, was het thema in de vijf prentenkabinetten in het hoofdgebouw ‘Prenten en consumenten’: hoe gingen consumenten door de eeuwen heen om met prenten? Te zien waren werken uit de 16de tot en met de 19de eeuw, van ingekleurde houtsneden en prenten (16de en vroege 17de eeuw) en knip-en-plakprenten (late 17de eeuw) tot opticaprenten, die diepte krijgen wanneer ze met een optische spiegel worden bekeken (18de eeuw) en werken waarin het proces van drukpers tot huiskamer is verbeeld (19de eeuw). Na de zomer werden de kabinetten opnieuw ingericht, met – parallel aan de tentoonstelling met tekeningen van Frans Post – diertekeningen uit eigen collectie, uit de 16de tot en met de 19de eeuw van onder anderen Hendrick Goltzius (1558–1617), Rembrandt (1606–1669), Paulus Potter (1625–1654), Rochus van Veen (1630–1693), Aert Schouman (1710–1792) en Willem Witsen (1860–1923).

In de aan de 20ste eeuw gewijde zalen werden gedurende het jaar diverse aanwinsten gepresenteerd, veelal verworven met steun van Pon Holdings B.V., Baker McKenzie en Fondsen op Naam van het Rijksmuseum Fonds: kleurontwerpen, grafische ontwerpen en foto’s van ontwerper Piet Zwart (1885–1977), Happenings, foto’s van Cor Jaring (1936–2013) en zes ‘toevalstekeningen’ uit 1973–74 van herman de vries (1931). Een bijzondere aanwinst was het zogenaamde Postkantoorreliëf van Jan Schoonhoven uit 1958, een langdurig bruikleen uit de Collectie Koninklijke KPN. Jan Schoonhoven (1914–1994) maakte dit reliëf destijds voor het nieuwe postkantoor in Delft. Bij een verbouwing in 1994 werd het reliëf verwijderd. De Koninklijke KPN, hoofdsponsor van het Rijksmuseum, droeg het reliëf in 2015 over. Met steun van het Knecht-Drenth Fonds, een Fonds op Naam bij het Rijksmuseum Fonds, kon de 29-delige serie zeefdrukken Plons (1974) van Peter Struycken (1939) worden verworven. Ter ere van het 100-jarig bestaan van Gispen werd in samenwerking met Het Nieuwe Instituut een kleine presentatie ingericht van vroege ontwerpen, affiches en catalogi van de Nederlandse meubelfabrikant.

In de zaal Middeleeuwen werd een kleine presentatie gewijd aan het schilderij Madonna met kind. Bij een restauratie van het doek zijn nieuwe feiten ontdekt waardoor het werk opnieuw kon worden toegeschreven aan Lucas van Leyden (1494–1533).

In de wisselvitrine in de Special Collections was een aantal muziekinstrumenten te zien die werden gebruikt voor optredens in huiselijke kring. Het betrof een selectie van instrumenten uit de collecties van het Rijksmuseum en het Gemeentemuseum Den Haag, de twee belangrijkste verzamelingen van muziekinstrumenten in Nederland. Bij de vitrine waren opnames te horen van muziekstukken uitgevoerd door studenten Oude Muziek van de conservatoria van Amsterdam en Den Haag.

Tot slot selecteerde Wim Pijbes bij wijze van afscheidstentoonstelling uit elk van de acht jaren dat hij hoofddirecteur was een bijzondere aanwinst: de portretten van Marten & Oopjen, de Bocht in de Herengracht van Berckheyde, de Japanse lakkist, de Somaskanda (bronzen beeldengroep van de god Shiva met zijn echtgenote en zoon), een portretfoto van Susan Sontag, de Mondriaanjurk van Yves St. Laurent, de klok van Maarten Baas en de fontein van Jeppe Hein in de tuin. Met een folder konden de bezoekers de route van deze ‘director’s choice’ lopen.

Aziatisch PaviljoenTer gelegenheid van het 400-jarig bestaan van Arita-porselein voerden de Nederlandse ontwerpers Scholten & Baijings een project uit waarbij hedendaagse ontwerpers is gevraagd om nieuwe ontwerpen te maken van Arita-porselein. De resultaten waren te zien in het Aziatisch Paviljoen. Zestien ontwerpers uit Europa, Amerika en Japan maakten samen met tien porseleinbedrijven eigentijdse collecties van het fijnste Japanse porselein op basis van eeuwenoude kennis en traditionele gebruiken. In het Zuid-Japanse Arita ontstond begin 17de eeuw porselein toen in de bergen rond Arita porseleinsteen werd gevonden. De porseleinindustrie die rond 1616 op gang kwam bestaat tot op de dag van vandaag. De tweede wisselpresentatie in het Aziatisch Paviljoen was gewijd aan kimono’s uit de Okura-collectie. Zeven kimono’s, de kleurrijke kostuums van het No-theater – een gestileerde Japanse toneelvorm waarin zang, dans en muziek samenkomen en een van de oudste theatervormen van Japan – werden getoond ter gelegenheid van het 45-jarig bestaan van Hotel Okura in Amsterdam. De kimono’s laten de veranderingen van No door de eeuwen heen zien. De tentoonstelling werd georganiseerd in samenwerking met Hotel Okura en de gemeente Amsterdam.

Tuinen De beeldententoonstelling in de tuinen was gewijd aan de Italiaanse kunstenaar Giuseppe Penone, van wie 25 beelden werden getoond: een aantal vroegere iconische werken, maar ook nieuw werk zoals het Vene di pietra tra i rami (‘Steenaders tussen de takken’, 2015). Een wereldprimeur was het twaalf meter brede scherm dat uit twee ruggelings geplaatste kunstwerken bestaat die in het Atrium hingen: Spine d’accacia (‘Accaciadoorns’, 2016) en Pelle di grafite-fronte (‘Huid van grafiet’, 2016).

28

TeekenschoolIn de Teekenschool, het educatieve centrum van het Rijksmuseum, waren dit jaar opnieuw de winnende tekeningen van de Penselen, de Paletten en de Vlag en Wimpels te zien, de prijzen voor de mooiste kinderboekillustraties van 2016.

SchipholHet Rijksmuseum op Schiphol bleef ook in 2016 gesloten in verband met een grootscheepse verbouwing van dit deel van de luchthaven. Naar verwachting wordt het nieuwe museum op Schiphol medio 2017 geopend met een presentatie van 17de-eeuwse schilderijen uit de Rijksmuseumcollectie.

New YorkIn oktober was het Rijksmuseum aanwezig op de eerste beurs die de TEFAF in New York orga-ni seerde. In de stand werd de tentoonstelling Hercules Segers onder de aandacht gebracht, die in samenwerking met het Metropolitan Museum of Art is gemaakt en vanaf februari 2017 in New York te zien is.

Digitaal

Rijksstudio blijft onverminderd populair. Via Rijksstudio wordt beeldmateriaal van de Rijksmuseumcollectie gratis beschikbaar gesteld aan iedereen om er zelf mee aan de slag te gaan. Eind 2016 waren er 310.000 Rijksstudio’s gemaakt met de meer dan 300.000 afbeeldingen van objecten die in Rijksstudio zijn opgenomen.

Het bezoek aan de website nam in het afgelopen jaar niet toe. Wel volgen steeds meer mensen het Rijksmuseum via sociale media, zoals uit onderstaand overzicht blijkt.

2016 2015Website Bezoeken 6.887.965 7.593.279 Unieke bezoekers 4.703.734 4.857.669

Facebook 315.914 249.878 Twitter 164.345 131.000Instagram 111.000 34.201 Pinterest 7.300 3.656 YouTube 2.708 volgers / 1.025.000 views 2.012 volgers / 872.640 viewsLinkedIn 12.500 -

Evenementen en ontvangsten

Het aantal evenementen en ontvangsten in het Rijksmuseum was opnieuw groot: meer dan 500, van publieksevenementen en wetenschappelijke symposia tot bijzondere ontvangsten voor de sponsors.

Een speciale ontvangst was de Prachtnacht die begin 2016 voor de derde maal werd georga-zniseerd. Tijdens deze avond worden kinderen die door ziekte of handicap niet zo makkelijk een regulier bezoek kunnen brengen, met hun familie ontvangen door medewerkers van het museum, die tijdens deze ontvangst op vrijwillige basis werken. Medewerkers van het Rijksmuseum die als RijksRunners meededen aan de Marathon van Amsterdam, haalden geld op om deze ontvangst mede mogelijk te maken. De Prachtnacht wordt ook gesteund door het Prachtnacht Fonds, een Fonds op Naam bij het Rijksmuseum Fonds.

Nieuw was in 2016 dat het Rijksmuseum participeerde in de programmering rondom de Dodenherdenking en Bevrijdingsdag op 4 en 5 mei. Er werden twee lezingen gegeven in het Auditorium die een zeer geïnteresseerd publiek trokken, zoals bleek uit de discussies die op de lezingen volgden. Ad van Liempt sprak over de zelfportretten van Cor van Teeseling, gemaakt in de gevangenis aan de Weteringschans en in bezit van het Rijksmuseum. Drie van de tekeningen waren tentoongesteld in de zalen 20ste eeuw. Harm Ede Botje en Paul Koedijk spraken over verzetsman Arie van Namen, medeoprichter van Vrij Nederland, naar aanleiding van de schenking door Vrij Nederland aan het Rijksmuseum van het papieren schaakspelletje uit de nalatenschap van Arie van Namen.

Het Rijksmuseum deed voor de derde keer mee aan The Big Draw, een groot evenement waarin tekenen centraal staat. Het thema was ‘The STEAM Powered Big Draw’, waarbij wetenschap, kunst, technologie en wiskunde samenkwamen. Samen met het Naturalis Biodiversity Center in Leiden werd een Masterclass Teekenen met de meester georganiseerd, over het wetenschappelijk tekenen van dieren. Op onverwachte plekken waren opgezette dieren uit Naturalis te zien die bezoekers inspiratie boden bij het tekenen. De Picknickruimte werd een onderzoekslaboratorium waar mineralen, schelpen en schedels onder de loep konden worden genomen en getekend.

29

De campagne #hierteekenen, die tijdens The Big Draw van 2015 werd gelanceerd, is voort-gezet: doel van de campagne is om de bezoeker de schoonheid van kunst te laten ontdekken door te tekenen. Elke zaterdag is Teekendag in het Rijksmuseum en kunnen bezoekers een gratis schetsboekje halen. Door het jaar heen worden er Teekentours en openbare tekenlessen georganiseerd naast de reguliere programmering in de Teekenschool. De campagne #hierteekenen wordt mede mogelijk gemaakt door ING en Bruynzeel. De Maand van de Geschiedenis werd eind oktober traditiegetrouw op feestelijke wijze in het Rijksmuseum afgesloten met een Nacht van de Geschiedenis. Het thema was dit jaar: Grenzen. Sprekers waren onder anderen Beatrice de Graaf, James Kennedy en Geert Mak.

COLLECTIES – AANWINSTEN

Ruim 1.700 voorwerpen werden in 2016 aan de Rijksmuseumcollectie toegevoegd, waarvan 399 objecten uit schenkingen en legaten.

In januari 2016 werd de verwerving van de portretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit door Rembrandt afgerond. Frankrijk en Nederland, die de portretten gezamenlijk kochten voor een bedrag van € 160 miljoen, tekenden een verdrag waarin werd afgesproken dat de portretten altijd bij elkaar blijven. De huwelijksportretten mogen alleen in het Louvre in Parijs en het Rijksmuseum in Amsterdam worden getoond. De musea hebben een samenwerkingsovereenkomst gesloten met nadere afspraken over het beheer en het rouleren van de schilderijen. De portretten werden voor het eerst gepresenteerd in het Louvre, waar koning Willem-Alexander en koningin Máxima ze tijdens hun staatsbezoek aan Frankrijk bekeken. Na drie maanden in Parijs kwamen Marten & Oopjen naar Amsterdam, waar zij op zaterdag 2 juli door ruim 12.000 bezoekers in het Rijksmuseum werden verwelkomd. Dit gebeurde tijdens een speciale gratis openstelling van het museum, die mede mogelijk werd gemaakt door hoofdsponsors ING en KPN. Begin oktober zijn de portretten naar het restauratieatelier van het Rijksmuseum verplaatst waar zij het komende jaar worden gerestaureerd, waarna zij in 2018 terugkeren naar het museum als middelpunt van een tentoonstelling.

In de zomer kon op een veiling in Londen een bijzonder werk van Jean-Étienne Liotard worden verworven, een olieverfschilderij getiteld Hollands meisje aan het ontbijt. Liotard (Genève, 1702–1789) is vooral bekend door zijn pastels. Het Rijksmuseum heeft een van de beste verzamelingen van werken van Liotard, maar een schilderij ontbrak nog. De kunste-naar was een van de eerste buitenlandse kunstenaars die de speciale kwaliteiten van de Nederlandse 17de-eeuwse schilderkunst waardeerde. Het ‘Hollands meisje’ is een goed voorbeeld van deze 18de-eeuwse herwaardering. De aankoop werd mogelijk gemaakt door de BankGiro Loterij, Vereniging Rembrandt mede dankzij haar Nationaal Fonds Kunstbezit, Mondriaan Fonds, VSBfonds, Rijksmuseum Fonds en een groot aantal particuliere schenkers.

COLLECTIES – BEHOUD & BEHEER

Registratie en digitaliseringPer 1 januari 2017 is de registratiegraad van de collectie ruim 98 procent, met uitzondering van de collectie werken op papier. Middels het langjarige registratie- en digitaliseringsproject Prentenkabinet Online is de collectie werken op papier van het Rijksprentenkabinet inmiddels voor bijna 48 procent geregistreerd. Het project is in 2007 gestart met 10 fte die jaarlijks 30.000 objecten verwerkten. De goede financiële resultaten van de afgelopen jaren maken het mogelijk om het project te versnellen. Momenteel werken ruim 20 fte aan Prentenkabinet Online.

In 2016 werden 82.072 objecten geregistreerd, waarvan 1.730 aanwinsten. Inmiddels zijn meer dan 585.000 voorwerpen digitaal toegankelijk voor het publiek, waarvan ongeveer 300.000 met beeld. In het verslagjaar zijn 33.626 voorwerpen gedigitaliseerd, waarvan 21.648 voor Prentenkabinet Online.

Conservering en restauratieEr werden in 2016 2.517 objecten geconserveerd en/of gerestaureerd:• Beeldhouwkunst: 5; • Ceramiek, glas en steen: 38; • Metalen: 254; • Meubelen: 20; • Muziekinstrumenten: 20; • Papier: 2.045; • (Scheeps)modellen: 15; • Schilderijen: 4; • Schilderijlijsten: 6; • Textiel: 110.

30

Op 19 september 2016 ontvingen hoofddirecteur Taco Dibbits en Thomas Hendriks, hoofdredacteur van Quest, leerlingen van het Agnieten College uit Wezep. Zij waren de eerste vmbo-leerlingen die met de Rijksmuseumbus naar het Rijksmuseum kwamen. In samenwerking met het populairwetenschappelijke tijdschrift Quest is voorbereidend lesmateriaal ontwikkeld voor de rondleiding ‘Toppers van de Gouden Eeuw’. De leerlingen die met de Rijksmuseumbus reizen ontvangen voor de terugreis een speciale Rijksmuseum-editie van de Quest

31

De jaarlijkse beeldententoonstelling in de tuinen van het museum was gewijd aan de Italiaanse kunstenaar Giuseppe Penone (Garessio, 1947). Op de foto Albero Folgorato (2012). De tentoonstelling werd mede mogelijk gemaakt door de deelnemers van de BankGiro Loterij en de Rijksclub

32

In het kader van Prentenkabinet Online werden 4.974 werken op papier behandeld. Voor bruikleenverkeer werden 756 voorwerpen gereedgemaakt. Conserveringen en restauraties worden altijd gedocumenteerd.

BruiklenenIn 2016 werden 756 voorwerpen uitgeleend aan 110 tentoonstellingen in binnen- en buitenland.

Het Rijksmuseum was betrokken bij het initiatief van de Museumvereniging om de collectie-mobiliteit te bevorderen door tussen museale instellingen zo veel mogelijk drempels weg te nemen of lager te maken. Het Rijksmuseum onderschrijft de uit dit traject voortgekomen uit-gangspunten zoals opgenomen in ‘Slimmer Lenen: Uitgangspunten bruikleenverkeer binnen Nederland’.

CollectieCentrum NederlandIn 2016 zijn opnieuw belangrijke vorderingen gemaakt op weg naar het CollectieCentrum Nederland (CC NL), het nieuwe gezamenlijke depot van het Rijksmuseum, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), het Nederlands Openluchtmuseum en Paleis Het Loo. Via een Europese aanbesteding is het Delftse architectenbureau cepezed gekozen als architect van het CC NL. Deze keuze werd eind mei bekendgemaakt, tegelijk met de keuze van Amersfoort-Vathorst als locatie van het CC NL. Enkele maanden later werd het Voorlopig Ontwerp van het CC NL goedgekeurd.

De vier partners hebben een samenwerkingsovereenkomst getekend en met de gemeente Amersfoort is overeenstemming bereikt over de koop van de grond. Het Rijksmuseum fungeert gedurende de bouw als opdrachtgever namens de vier partners en wordt na oplevering de eigenaar van het gebouw.

De voorbereidingen voor de verhuizing van de collecties naar het CC NL zijn begonnen. Binnen het Rijksmuseum ging daarvoor het project VOILA van start: Voorbereiding Objecten Inpakken Lelystad Amersfoort. VOILA zorgt ervoor dat elk object in de aanloop naar de verhuizing is geregistreerd, geconserveerd en gefotografeerd.

ErfgoedinspectieDe vragenlijst voor de Erfgoedmonitor van de Erfgoedinspectie is afgelopen jaar ingeleverd. Met deze monitor worden iedere twee jaar vaste indicatoren gemeten zodat inzicht wordt verkregen in de toestand van het erfgoed. Het gaat om zaken als de personele bezetting en de financiële en facilitaire middelen (zijn die voldoende voor het beheer van de collectie?), en om de registratiegraad en -kwaliteit alsmede de zichtbaarheid, conditie en beveiliging van de collectie. Uit de Monitor Erfgoedinspectie 2015–2016 blijkt dat het Rijksmuseum goed voldoet aan de (wettelijke) eisen en dat het museum de collectietaken goed uitvoert.

HerkomstonderzoekHet herkomstonderzoek naar de collectie-Mannheimer (ruim 1.600 records) is afgerond. Alle herkomsten zullen in het collectiemanagementsysteem Adlib worden ingevoerd en verschijnen automatisch op de eigen website bij ieder object. De eerste versie van de eindrapportage van dit deelonderzoek wordt momenteel afgerond.

Verder zijn in het verslagjaar de inventarisatie en het onderzoek van de interne bronnen voor de tekeningen verworven tussen 1940–1948 afgerond. Daarnaast is contact opgenomen met verschillende grote prentenkabinetten in het buitenland om te bezien welke bronnen essentieel zijn voor het onderzoek. Na afronding van de Mannheimer-rapportage kan worden begonnen met het externe herkomstonderzoek voor de resterende 10.400 tekeningen, nu de selectie van objecten en de selectie van bronnen duidelijk is.

Tot slot is in 2016 veel aandacht besteed aan het verwervingsformulier en herkomstonderzoek bij verwervingen. Het herkomstteam heeft veelvuldig onderzoek naar (potentiële) verwervingen gedaan of de conservatoren van het Rijksmuseum bij dit onderzoek ondersteund. Vanaf 2017 richten de herkomstonderzoekers zich uitsluitend op objecten verworven in de periode 1933–2012.

NazorgEr zijn onderhoudswerkzaamheden verricht aan de vitrines die het noodzakelijk maakten om delen van de opstellingen gedurende enige weken voor het publiek te sluiten.

COLLECTIES – WETENSCHAP

Onderzoek

Het onderzoek in het Rijksmuseum is net zo divers als de collectie, van schilderij tot marine-model, en gebeurt veelal in samenwerking met andere musea of met universiteiten. In tegen-stelling tot bijvoorbeeld universitair onderzoek is het altijd objectgericht. Speerpunten zijn interdisciplinair onderzoek en materiaaltechnisch onderzoek. Dit laatste speelt niet alleen binnen de conserveringswetenschap maar ook binnen de kunstgeschiedenis een steeds grotere rol. Het geniet tevens de bijzondere interesse van het museumpubliek.

33

NICASHet NICAS (Netherlands Institute for Conservation, Art and Science) is een samenwerkingsproject van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), de Universiteit van Amsterdam (UvA), de Technische Universiteit Delft en het Rijksmuseum. Het NICAS is een innovatief onderzoeksinstituut waarin kunstgeschiedenis, conservering en natuurwetenschappen samenkomen. Het NICAS, dat zijn basis heeft in het Ateliergebouw, heeft geen eigen personeel: de onderzoekers en overige medewerkers die de onderzoeksprojecten uitvoeren zijn in dienst van de betrokken partners. Een Scientific Working Group is ingesteld om het instituut binnen het brede (inter)nationale veld te verankeren.

Het Rijksmuseum participeerde in 2016, samen met universiteiten en andere musea, in negen projecten die door materiaaltechnisch onderzoek beogen een beter inzicht te krijgen in de herkomst van objecten (hoe, wanneer en waar zijn de objecten gemaakt?) en in het verval van materialen, om op basis van die kennis betere conserveringsmethoden te ontwikkelen.

Onderzoeksprojecten Ter voorbereiding van tentoonstellingen en publicaties wordt kunsthistorisch en materiaal-technisch onderzoek gedaan, onder andere voor bestandscatalogi 17de-eeuwse schilderijen (deel 2), Italiaanse schilderijen en Delfts aardewerk. Daarnaast lopen twee promotieonderzoeken: naar glasinstabiliteit of glasziekte en naar schilderijlijsten. In 2016 is het onderzoek naar de restauratie-geschiedenis van schilderijen uit de Rijksmuseumcollectie voortgezet en is begonnen met het onderzoek van Rembrandts portretten van Marten & Oopjen ter voorbereiding van de restauratie.

Het Rijksmuseum participeert in een groot aantal onderzoeksprojecten die samen met andere instellingen worden uitgevoerd. Hierover wordt in de paragraaf ‘Samenwerking’ gerapporteerd (zie pp. 36–37).

Opleiding

Op het gebied van opleiding ontwikkelde het museum in samenwerking met universiteiten een curriculum gericht op talentontwikkeling, van scholier (Rijksmuseum Junior Fellowship, zie hieronder bij ‘Educatie’) tot hoogleraar. Het Rijksmuseum heeft jaarlijks diverse stageplaatsen voor studenten van (universitaire) opleidingen in binnen- en buitenland (in 2016: 18), onder meer in het kader van de masteropleiding conservator die het Rijksmuseum met de UvA en de Vrije Universiteit (VU) in 2003 oprichtte, en de restauratorenopleiding die het Rijksmuseum samen met de UvA en de RCE verzorgt. In 2016 ging de Honors Masteropleiding ‘Kunst van de Nederlanden’ in samenwerking met de UvA van start.

In het tweede jaar van het Rijksmuseum Fellowship Programme rondden acht fellows hun onderzoek af. De onderwerpen reflecteren de breedte van de Rijksmuseumcollectie en de grote diversiteit van mogelijke onderzoeksonderwerpen binnen het Rijksmuseum: naast materiaaltechnisch onderzoek is onderzoek gedaan naar vroegmoderne Europese prentkunst, de constructie van de culturele identiteit in de vroeg-18de-eeuwse republiek, pastelschilders werkzaam in Nederland in de 18de en 19de eeuw, en commerciële portretfotografie in Rusland begin 20ste eeuw. Het programma wordt mogelijk gemaakt door externe partijen zoals de Amerikaanse Mellon Foundation en een aantal Fondsen op Naam van het Rijksmuseum Fonds. Doel van het programma is om een nieuwe generatie objectgerichte onderzoekers, conservatoren, restauratoren en natuurwetenschappers op te leiden die het Nederlands erfgoed voor volgende generaties kunnen veiligstellen en levend kunnen houden.

Kennis delen

In het voorjaar van 2016 startte de nieuwe afdeling Research Services, waarin de medewerkers van Bibliotheek, Collectie-informatie en Studiezaal zijn samengebracht. Daarmee zijn de kennis-bronnen over de collectie in één afdeling ondergebracht, om te komen tot een internationaal, weten schappelijk en toegankelijk kenniscentrum. Dit kenniscentrum is zowel fysiek (de lees- en studie zaal) als digitaal. Het Rijksmuseum wil hoogwaardige dienstverlening bieden op het gebied van collectie-informatie aan het publiek en een omgeving bieden die kennisuitwisseling en kennisgeneratie stimuleert (een broedplek voor onderzoekers en jong talent), en daarnaast kennis genereren van en informatie over de collecties, zelf en samen met anderen.

Symposia zijn een belangrijk middel om kennis te delen en het Rijksmuseum organiseert ze daarom geregeld, al dan niet in samenwerking met andere instellingen. In het verslagjaar waren er symposia bij de tentoonstellingen Catwalk (‘Fashion in Museums’), Frans Post en Hercules Segers, een op educatie gericht symposium over mobiele applicaties in musea en een conferentie over ‘metaalzepen’ (een reactie in verven die leidt tot aantasting van schilderijen). Ter gelegenheid van de nieuwe boekenreeks Rijksmuseum Studies in History en de lancering van de website schrijverskabinet.nl werd een symposium rond het thema literaire canonvorming in de vroeg-moderne tijd gehouden. Het Rijksmuseum was ook de locatie van een door minister Bussemaker geopend symposium waarbij gedurende twee dagen de resultaten van verschillende onderzoeks-projecten binnen Science4Arts werden gepresenteerd, een door NWO gefinancierd programma. Het NIKI (Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut te Florence) hield zijn jubileum-symposium in het Rijksmuseum.

34

Publicaties

Van het wetenschappelijk onderzoek wordt verslag gedaan in het eigen peer-reviewed tijdschrift The Rijksmuseum Bulletin, bestandscatalogi, boeken en symposia. In de in 2015 gestarte Landenreeks verschenen de volgende delen: • Dof goud. Ghana en Nederland sinds 1593 door Gijs van der Ham, senior conservator

Geschiedenis (herdruk in nieuwe vormgeving);• De smalle brug. Japan en Nederland sinds 1600 door Jan de Hond, conservator Geschiedenis

en Menno Fitski, conservator Aziatische kunst; • Kaneel & olifanten. Sri Lanka en Nederland sinds 1600, door Lodewijk Wagenaar, conservator van

het Amsterdam Museum.Eerder verschenen delen over China en Indonesië. De Landenreeks heeft het gedeelde verleden van negen verschillende landen met Nederland tot onderwerp, waarbij de Rijksmuseumcollectie steeds de leidraad vormt. De boeken in de Landenreeks werden geselecteerd als Best Verzorgde Boeken 2015.

De geschiedenis van Marten & Oopjen was onderwerp van het boek Marten en Oopjen. Twee monumentale portretten van Rembrandt door Jonathan Bikker (conservator Schilderijen).

De portretten waren verder onderwerp van een speciaal magazine voor de groepen 6 en 7 van het primair onderwijs (zie ook hieronder bij ‘Educatie’).

Er waren publicaties bij de tentoonstellingen Breitner: Meisje in kimono, Japan Modern (prenten uit de collectie van Elise Wessels), Giuseppe Penone in het | at the Rijksmuseum, Frans Post, en Hercules Segers (een tweedelige wetenschappelijke catalogus). Bij de presentatie van foto’s van Document Nederland verscheen een bijlage bij Vrij Nederland. Tot slot verscheen de tentoonstellingscatalogus bij Small Wonders, een tentoonstelling van kleinsculptuur georganiseerd in samenwerking met The Art Gallery of Ontario en The Metropolitan Museum of Art/The Cloisters, die vanaf 17 juni 2017 in de Philipsvleugel te zien is.

In de reeks Rijksmuseum Studies in Photography verschenen twee delen:• Around the World in 87 Photographs. Dolph Kessler’s Grand Tour, 1908 door Mickey Hoyle;• Arnold Genthe. Pioneer of Dance Photography door Nicky van Banning.In deze uitgaven worden de resultaten gepubliceerd van het werk van de jonge onderzoekers die met een beurs van het Manfred & Hanna Heiting Fonds in het Rijksmuseum onderzoek doen naar de fotocollectie. Ook de publicatie van de boeken wordt mogelijk gemaakt door het fonds van Manfred en Hanna Heiting.

De reeks collectieboeken werd uitgebreid met een deel over de kostuumcollectie: Mode & Kostuum door Bianca du Mortier, conservator Kostuums.

Tot slot verschenen in 2016 het Rijksmuseum Kookboek door Jonah Freud en Rijksmuseum in detail (een verzameling van de ‘inzoomers’ waarmee op zaal gedetailleerde informatie over voorwerpen wordt gegeven). Conservator Fotografie Hans Rooseboom was een van de auteurs van het extern uitgegeven Nederland in kleur. 1907–1935, een boekje over de eerste kleurenfoto’s.

Conservatoren, restauratoren en medewerkers publiceerden in diverse nationale en inter-nationale tijdschriften en publicaties meer dan 250 artikelen. Zij verzorgden voorts ruim 400 lezingen en voordrachten, in het Rijksmuseum en daarbuiten (zie resp. pp. 117–129 en 110–116).

EDUCATIE

Het educatieve aanbod was in 2016 opnieuw breed om tegemoet te komen aan de wensen en behoeftes van de verschillende doelgroepen. Evaluaties en onderzoek laten zien dat de waardering voor de educatieve programmering hoog is.

Bij de tentoonstellingen werden uiteenlopende producten aangeboden, zodat iedereen iets van zijn gading kon vinden: tekstboekjes, multimedia- en audiotours, rondleidingen, lezingen, masterclasses en stadswandelingen.

De komst van Rembrandts portretten van Marten & Oopjen was ook op educatief gebied een hoogtepunt. Samen met onderwijspartner ThiemeMeulenhoff werd een speciaal magazine gemaakt dat in een oplage van 400.000 gratis is verspreid aan alle leerlingen en docenten van groepen 6 en 7 van het primair onderwijs. Het magazine werd mogelijk gemaakt door het Henry M. Holterman Fonds, een Fonds op Naam bij het Rijksmuseum Fonds.

Voor volwassenen waren er diverse rondleidingen, waaronder de Teekentour en rondleidingen die inspeelden op bijzondere momenten (Valentijnsdag, Gay Pride). In de Teekenschool, het educatieve centrum van het Rijksmuseum, werden wekelijks workshops modeltekenen en portret-fotografie gegeven. In de avonden werden cursussen op het gebied van fotograferen en tekenen aangeboden die alle waren volgeboekt. Nieuw in 2016 waren de masterclasses die vijfmaal gratis en met groot succes werden aangeboden in het Auditorium (driemaal ‘Maak je eigen corsage’ bij de tentoonstelling Catwalk en tweemaal een masterclass tekenen tijdens The Big Draw).

Het aanbod voor families met kinderen bestond uit rondleidingen, waaronder een speciale rondleiding voor peuters en kleuters. Bij de tentoonstelling Frans Post werd een op kinderen gerichte multimediatour met Freek Vonk gemaakt. In de Teekenschool werden verschillende tekenen fotografieworkshops en -cursussen aangeboden. Met de publicatie van de Familiegids 1700–1800 is de serie van vier Familiegidsen het afgelopen jaar voltooid. Er is onderzoek gedaan

35

naar de behoeften van kinderen en families om het aanbod nog beter toe te snijden op de vraag.

De multimediatour stond centraal in het symposium Mobiele applicaties in het museum, waaraan ruim 210 professionals deelnamen. Een vernieuwde versie wordt onderdeel van de nieuwe RijksApp die momenteel wordt ontwikkeld. Met het team van rondleiders, acteurs en workshopdocenten is ook in 2016 op diverse manieren gewerkt aan verdere verbetering van de kwaliteit. De medewerking aan het promotieonderzoek ‘Rondleiden is een vak’ (een samenwerking met het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum) is voortgezet. Het Rijksmuseum is een van de acht musea die deelnemen aan het Amsterdamse project Musea in Gebaren, dat het mogelijk heeft gemaakt om een rondleiding in gebarentaal aan te bieden. Voor het Rijksmuseum is dat overigens niet de eerste keer: tijdens de tentoonstelling Hendrick Avercamp in 2009/2010 werden al met veel succes rondleidingen in gebarentaal gegeven. Voor de tentoonstelling Goede Hoop (februari–mei 2017) zijn drie Zuid-Afrikaanse rondleiders opgeleid.

Aantal deelnemers aan educatieve activiteiten 2016 Rondleidingen 63.296Rondleidingen families en kinderen 8.474RijksRijkslezingen, RijksHalfuurtje, Masterclasses 3.691 Workshops en cursussen Teekenschool volwassenen 2.016Workshops en cursussen Teekenschool families/kinderen 4.296

Onderwijs

Het bezoek vanuit het onderwijs is in 2016 opnieuw fors gestegen: met 19 procent tot 152.511 leerlingen uit primair en voortgezet onderwijs en (voorbereidend) middelbaar beroepsonderwijs. De Museumpleinbus (die leerlingen ook naar het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum brengt) en de Rijksmuseumbus zijn van groot belang om het schoolbezoek te bevorderen. Sinds september 2016 is de Rijksmuseumbus ook beschikbaar voor leerlingen van het vmbo. Door dit initiatief en door samenwerking met Quest en YouTubers wordt geprobeerd meer vmbo’ers het Rijksmuseum te laten bezoeken. De Rijksmuseumbus wordt gefinancierd uit de opbrengsten van geoormerkte loten van de BankGiro Loterij, dat wil zeggen loten waarvan de afdracht specifiek is bestemd voor het Rijksmuseum.

Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste onderwijsprogramma’s van het Rijksmuseum.

Primair onderwijs• ‘Help! De muziek is zoek’, een theatrale rondleiding voor groepen 1–3.• ‘Proef de Gouden Eeuw’, een rondleiding over de 17de eeuw, in varianten voor groepen 3–4,

5–6 en 7–8.• ‘Middeleeuwse krabbels & krullen’, een workshop in de Teekenschool over beeldtaal van de

middeleeuwen, in varianten voor groepen 5, 6 en 7–8.• ‘Goede daden, slechte daden’, een workshop waarin leerlingen filosoferen over goede en

slechte daden, in varianten voor groepen 5, 6 en 7–8.• ‘Ontdekkers en reizigers’, een workshop over ontdekkingsreizen van Nederlanders, in

varianten voor groepen 5, 6 en 7–8.• ‘Jij & De Gouden Eeuw’, het eerste lesstofvervangende programma over de 17de eeuw, een

combinatie van voorbereidende lessen in de klas en een bezoek aan het museum en de Teekenschool, voor groepen 6–8.

• ‘Quiz je Rijks’, een kijkspel over de 17de eeuw, voor groepen 7–8.De programma’s worden ook aangeboden voor het speciaal onderwijs.

Voortgezet onderwijs• ‘Toppers van de Gouden Eeuw’, een rondleiding langs topstukken uit de Gouden Eeuw over

Nederlandse kunst en geschiedenis, in varianten beschikbaar voor vmbo, mbo, havo en vwo.• ‘Examenrondleidingen Kunst respectievelijk Geschiedenis’, rondleidingen die aansluiten op

de lesstof en het eindexamen, voor havo en vwo.• ‘Jij & De Gouden Eeuw’, een verdiepend programma over de 17de eeuw, voor de eerste drie

klassen van vmbo, havo en vwo.• ‘Citroen van toen’, een combinatie van een rondleiding en een workshop schilderen in de

Teekenschool, voor vmbo, havo en vwo.• ‘Dutch Design in de Gouden Eeuw’, een multimedia workshop in de Teekenschool over

ontwerpen, voor vmbo, havo en vwo.

NT2• ‘Proef de Gouden Eeuw’, rondleiding voor cursisten NT2.

Pabo• ‘Jij & De Gouden Eeuw’.

36

In de laatste twee maanden van 2016 volgden 3.264 leerlingen uit alle niveaus van het voortgezet onderwijs een speciaal programma over het Rampjaar 1672. Zij zagen in Theater Bellevue een rockopera over de gebroeders De Witt om vervolgens tijdens een rondleiding te reflecteren op de thematiek van de voorstelling. Het programma De Witt of Oranje is ontwikkeld in samenwerking met theatergroep Tafel van Vijf.

Het lesmateriaal waarmee docenten het museumbezoek en de verschillende programma’s in de klas voorbereiden, wordt sinds de tweede helft van 2016 uitsluitend digitaal aangeboden via Rijksstudio of de partners ThiemeMeulenhoff en Quest. Aan de grote vraag van leraren naar filmpjes wordt tegemoetgekomen met een aantal filmpjes die samen met NTR worden gemaakt en vanaf voorjaar 2017 via diverse kanalen worden aangeboden (schooltelevisie, website Rijksmuseum, YouTube).

Talentontwikkeling blijft belangrijk voor het Rijksmuseum (zie ook de paragraaf ‘Collecties – Wetenschap’ hierboven). Het museum begint hiermee in het voortgezet onderwijs met het Rijksmuseum Junior Fellowship, dat in 2016 voor de tweede keer werd georganiseerd. Het winnende profielwerkstuk had de ontstaansgeschiedenis van het Rijksmuseum tot onderwerp (‘Van kunstgalerij tot kunstkathedraal’) en werd gekozen uit 31 inzendingen. Staatssecretaris van OCW Dekker reikte de prijs, een studiebeurs van € 1.500, uit aan de winnaars Anouk van Amsterdam en Jonas van Kappel.

Dankzij de samenwerking met ThiemeMeulenhoff is de Rijksmuseumcollectie direct in de klas aanwezig. Behalve de gezamenlijk ontwikkelde digitale ‘inzoomers’ binnen de onderwijsomgeving ‘Schooltas’ (gebruikt door ongeveer 200.000 leerlingen), is in 2016 Blanco ontwikkeld, een nieuwe geschiedenismethode waarvoor de Rijksmuseumcollectie het vertrekpunt is. In 2017 wordt het product getest.

Voor het eerst gaf het Rijksmuseum in 2016 met ThiemeMeulenhoff een lerarenfeest, met groot succes: het feest werd bijgewoond door duizend leerkrachten en minister Bussemaker.

NTR is de samenwerkingspartner voor de verkiezing van beste geschiedenisleraar van het jaar, die in 2016 voor de derde keer werd gehouden. Uit de aanmeldingen selecteerde een vakjury twintig leraren van wie een les op hun school werd bijgewoond. Daarna bleven tien finalisten over uit wie de jury Liesbeth Dirks, docent geschiedenis aan het Schoonhovens College, als winnaar koos.

De fotowedstrijd Document Nederland Junior had als thema ‘Mijn leven op school’. Uit bijna honderd inzendingen werden tien deelnemers gekozen, vijf door een professionele jury en vijf door het publiek via scholieren.com. De genomineerde leerlingen volgden twee masterclasses, die werden gegeven door onder anderen Carel van Hees, de fotograaf van Document Nederland 2016. Tijdens de opening van Document Nederland werd de winnaar, Majorie de Boer, bekendgemaakt.

Het Rijksmuseum wil ook voor het onderwijs een kennisinstituut zijn en organiseert daarom voor leraren uit het primair en voortgezet onderwijs studiedagen ter inspiratie en verdieping. Met ThiemeMeulenhoff werd de studiedag ‘Koloniaal verleden in de klas’ georganiseerd voor leraren van maatschappijvakken. Voor basisschoolleraren werd ‘De kunst van het filosoferen’ georganiseerd en voor het voortgezet onderwijs ‘De kunst van het onderzoek’, beide samen met het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum.

Tot slot werd dit jaar onderzocht of Fellowships en Summer Schools onderdeel zouden moeten vormen van de afdeling Publiek & Educatie. Deze vraag werd positief beantwoord en met ingang van 1 januari 2017 vallen fellows en Summer Schools als ‘Academische Programma’s’ onder de afdeling Publiek & Educatie.

SAMENWERKING

Het Rijksmuseum heeft vele samenwerkingsverbanden, zowel binnen het museale veld als daarbuiten. Een aantal samenwerkingspartners is al genoemd in de voorgaande paragrafen.

Met de instellingen aan het Museumplein werkt het Rijksmuseum op verschillende gebieden samen. De drie musea – Van Gogh Museum, Rijksmuseum en Stedelijk Museum – hebben een gezamenlijke meldkamer en laten gedrieën de Museumpleinbus rijden die vervoer verzorgt voor scholen die een bezoek willen brengen aan een of meer van de musea aan het Museumplein (zie de paragraaf ‘Educatie’ voor andere gezamenlijke activiteiten op educatief gebied). De grote culturele instellingen rondom het Museumplein (de drie musea en het Concertgebouw[orkest]) overleggen regelmatig op directieniveau.

In het Ateliergebouw werken de RCE, de UvA en het Rijksmuseum samen aan opleiding, onderzoek en praktijk op het gebied van conservering en restauratie.

Met het Nederlands Openluchtmuseum (NOM) is het Rijksmuseum verantwoordelijk voor het maken van een gezamenlijke presentatie van de Canon van Nederland. Het NOM is leidend en pen-voerder, en ontvangt subsidie voor het realiseren van de presentatie. Het Rijksmuseum levert voorwerpen en kennis. Het NOM presenteerde in 2016 de plannen voor de Canonpresentatie, waarvan het doel meerledig is: het publiek kennis laten maken met het begrip canon, de vijftig canonvensters concreet maken en een thuisbasis bieden vanwaar de Canon landelijk kan worden verspreid, en tot slot het maken van een memorabele tentoonstelling. De presentatie is vanaf september 2017 te zien.

Het Rijksmuseum is nauw betrokken bij de Museumvereniging en stelt waar mogelijk en nodig kennis ter beschikking aan de vereniging. De zakelijk directeur is vicevoorzitter van de vereniging.

37

Medewerkers van het Rijksmuseum waren in 2016 met name betrokken bij de voorbereiding van de nieuwe huisvestingssituatie en de wijze waarop de hoogte van de subsidie voor het collectiebeheer onder de nieuwe Erfgoedwet wordt bepaald.

Op het gebied van Aziatische ceramiek vormt het Rijksmuseum een samenwerkingsverband met de Princessehof in Leeuwarden, het Groninger Museum en het Gemeentemuseum Den Haag. Op diverse terreinen wordt samengewerkt met Museum De Lakenhal in Leiden, onder meer door werken van het Leidse museum in het Rijksmuseum zichtbaar te houden voor publiek tijdens de verbouwing van De Lakenhal (zo is Het laatste oordeel van Lucas van Leyden te gast in de Eregalerij). Het Rijksmuseum sloot in 2016 een samenwerkingsovereenkomst met het Textielmuseum. Zwaartepunten in de samenwerking zijn het gezamenlijk ontwikkelen en delen van kennis en het vergroten van de mobiliteit en zichtbaarheid van de collecties van beide musea. Het Rijksmuseum is een van de deelnemers van Modemuze, een online platform voor mode- en kostuumcollecties dat afgelopen jaar is gelanceerd. Daarnaast is Modemuze gericht op kennisdeling voor zowel profes-sionals als liefhebbers en studenten. Naast het Rijksmuseum participeren Amsterdam Museum, Centraal Museum, Fries Museum, Gemeentemuseum Den Haag, Museum Rotterdam en Paleis Het Loo.

Het Rijksmuseum neemt deel aan verschillende initiatieven om museumbezoek voor specifieke groepen mogelijk te maken. Sinds 2008 participeert het museum in de Museum Plus Bus, die bewoners van zorginstellingen die speciale begeleiding nodig hebben naar een van de deelnemende musea brengt. Samen met het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum laat het Rijksmuseum de bovengenoemde Museumpleinbus rijden.

Het Rijksmuseum participeert in het Europese samenwerkingsverband NANORESTART, dat tot doel heeft om nanomaterialen te ontwikkelen ten behoeve van de conservering van kunstwerken. Het Rijksmuseum neemt aan drie deelprojecten deel: ‘New Tools for Cleaning’, ‘Surface Strengthening and Consolidation’ en ‘Dissemination and Knowledge Transferring to Stakeholders’.

In 2016 zijn met twee Amerikaanse musea afspraken gemaakt om gezamenlijk onderzoek te gaan doen. De samenwerking met het Metropolitan Museum of Art in New York richt zich op onderzoek naar klimaatcondities waarbij kan worden aangesloten op het al langer lopende project Climate4Wood, dat de invloed van ruimere klimaateisen op houten panelen onderzoekt. Indien uit deze onderzoeken zou blijken dat het mogelijk is flexibeler om te gaan met de klimaateisen, zou dit positief kunnen zijn voor de duurzaamheid van musea. Met het Getty Museum in Los Angeles wordt samengewerkt op het gebied van kunsthistorisch en materiaaltechnisch onderzoek, de verwerking van (grote hoeveelheden) digitale onderzoeksdata en het ontsluiten van deze informatie.

Het Rijksmuseum is deelnemer aan een aantal onderzoeksprojecten die door NWO of anderszins extern worden gefinancierd. Enkele van deze projecten zijn (sommige zijn meerjarig en werden vorig jaar al gemeld): • ‘See-Through Museum Project’, gefinancierd door NWO in het kader van de Samenwerking China

– Joint Scientific Thematic Research Programme (JSTP): een samenwerking tussen verschillende instituten uit Nederland en China, in Nederland onder andere Naturalis en het Rijksmuseum. Doel is te onderzoeken hoe het gebruik van 3D-visualisatie, 3D-printen en ‘augmented reality’ het waarnemen en bestuderen van cultureel erfgoed kan verbeteren.

• ‘Vervaardiging van Aziatische beelden’: vier beelden uit de Rijksmuseumcollectie worden met behulp van verschillende specialistische technieken onderzocht, in samenwerking met instituten in Italië en Duitsland. Doel is beter inzicht te krijgen in de wijze waarop de beelden zijn gemaakt.

• ‘Onderzoek beschermlaag zilver’, in samenwerking met het Metropolitan Museum of Art: onderzoek naar de ontwikkeling van een nieuw type beschermlaag voor zilver.

• ‘Ultramarijnziekte’, in samenwerking met AkzoNobel, UvA en RCE: de oorzaak van de degradatie van het blauwe pigment ultramarijn in verflagen wordt onderzocht. Voor dit onderzoek wordt een breed scala aan high-tech analytische technieken ingezet.

• ‘ReVisualising Late Rembrandt: Developing and Applying New Imaging Techniques’, een door NWO en NSF gefinancierd Science4Arts-project, in samenwerking met TU Delft, Mauritshuis, Universiteit Antwerpen, National Gallery of Art in Washington, RKD, RCE en IPANEMA/Synchrotron Soleil: ontwikkelen en toepassen van nieuwe beeldtechnieken in het onderzoek naar schilderijen van de late Rembrandt.

• ‘PAinT’, een door NWO gefinancierd Science4Arts-project van de UvA, in samenwerking met het Rijksmuseum, Mauritshuis, Van Gogh Museum, Frans Hals Museum, Gemeentemuseum Den Haag, Museum Boijmans van Beuningen en IPANEMA/Synchrotron Soleil: onderzoeken van de chemische en fysische processen die veranderingen in olieverfschilderijen veroorzaken.

• ‘Historische transparante afwerklagen’, in samenwerking met RCE en UvA: meer inzicht krijgen in het oorspronkelijke uiterlijk van meubelen voor wat betreft de transparante afwerkingen. Met een onderzoeksprotocol wordt vastgesteld of meubelen nog een oorspronkelijke afwerking hebben en vervolgens wordt de samenstelling hiervan met behulp van pyrolyse-gaschromatografie-massaspectrometrie geanalyseerd.

• ‘Climate4Wood’, een door NWO gefinancierd Science4Arts-project, in samenwerking met TU Eindhoven, TU Delft en RCE: onderzoek naar de invloed van wisselingen in museumklimaat op gedecoreerde houten panelen van meubelen en schilderijen.

Het Rijksmuseum is partner van de Bijenkorf voor het project ‘Room on the Roof’: een atelier voor kunstenaars in het torentje op het gebouw van de Bijenkorf aan het Damrak.

38

De tentoonstelling Document Nederland: Carel van Hees fotografeert het onderwijs Ontwerp tentoonstelling door Irma Boom

40

Development

Het afgelopen jaar werd de relatie met een aantal (hoofd)sponsors verlengd. Met hoofdsponsor ING wordt de succesvolle samenwerking voortgezet tot en met 2021. Binnen de samenwerking blijft de bijzondere aandacht voor de ‘eerste-keerbezoeker’ centraal staan. Ook blijft ING het Rijksmuseum op Schiphol en de aanwezigheid op de TEFAF steunen. De tweede hoofdsponsor waarmee de samenwerking is verlengd, is KPN. Het telecombedrijf levert ook de komende drie jaar een belangrijke bijdrage op het gebied van telefonie, dataverkeer en -opslag. Heineken en JTI verlengden hun sponsorschap eveneens. Nieuwe sponsors zijn Canson, FedEx, FrieslandCampina, JCDecaux, Mylan en Royal Talens.

De BankGiro Loterij steunde het Rijksmuseum opnieuw met een substantiële bijdrage voor de aankoop van bijzondere werken. Uit de opbrengst van geoormerkte loten (die worden gekocht door spelers die specifiek meedoen om het Rijksmuseum te steunen) wordt de Rijksmuseumbus betaald. Deze wordt ingezet om schoolklassen naar het Rijksmuseum te brengen en daarmee de ambitie waar te maken om alle kinderen van Nederland een bezoek te laten brengen aan De Nachtwacht. Als medeondertekenaar van een opiniestuk in het Financieele Dagblad van 4 juni vroeg het Rijksmuseum aandacht voor mogelijke negatieve gevolgen van wetswijzigingen op het gebied van loterijen voor de goede doelen die nu substantiële bijdragen ontvangen van onder andere de BankGiro Loterij. Diverse tentoonstellingen werden mede mogelijk gemaakt door sponsors, fondsen en begunstigers: • Catwalk door Fonds Haute Couture en Jessy & Betty Blumenthal Fonds (Fondsen op Naam

bij het Rijksmuseum Fonds) en ING;• Beeldententoonstelling Giuseppe Penone in het | at the Rijksmuseum door BankGiro Loterij,

Don Quixote Foundation en Rijksclub;• Frans Post door ING en Stichting Zabawas;• Hercules Segers door van Marle Fonds, Stichting Ammodo, Turing Foundation, Douwe Egberts,

FedEx, FrieslandCampina en Heineken; Philips ontwikkelde de speciale verlichting.Mevrouw Elise Wessels schonk een belangrijk deel van haar collectie Japanse prenten aan het Rijksmuseum. Een aantal van de prenten was onderdeel van de tentoonstelling Japan Modern.

Verschillende nieuwe Fondsen op Naam (minimaal € 50.000) werden opgericht onder de hoede van het Rijksmuseum Fonds, de steunstichting van het museum. Het totale aantal Fondsen op Naam en gelabelde schenkingen nam toe tot 137. Het aantal Vrienden was eind 2016 ruim 9.500, van wie ruim 860 Patronen (€ 1.000 per jaar). De International Circle (ten minste € 5.000 per jaar) heeft 50 leden. Aan de Rijksclub nemen 30 bedrijven deel die € 5.000 per jaar betalen.

ONDERNEMERSCHAP

Het verslagjaar was het vierde jaar na de opening van het vernieuwde museum en het eerste zonder exceptioneel evenement, zoals de opening in 2013, de opening van de vernieuwde tentoonstellingsvleugel in 2014 en de blockbuster Late Rembrandt in 2015. De financiële resultaten van dit eerste ‘normale’ jaar waren goed, doordat het bezoekersaantal in lijn met de voorgaande jaren ruim boven 2 miljoen uitkwam en het werven van externe gelden eveneens succesvol kon worden voortgezet. Voor de nieuwe subsidieperiode zal het echter zaak worden om een goed evenwicht te vinden tussen de beschikbare middelen en de ambities, die onverminderd hoog blijven. Doordat de activiteitensubsidie voor de jaren 2017–2020 lager is dan in de voorgaande subsidieperiode, zal dit extra aandacht en inspanningen vergen met mogelijk gevolgen voor de omvang van de activiteiten, al is de verwachting vooralsnog dat dit beperkt blijft. In 2016 maakten de eigen inkomsten 62 procent uit van de totale inkomsten. De publieks-inkomsten van het museum (met name opbrengsten uit de verkoop van toegangskaarten en winkels) droegen 37 procent van de baten bij en de inkomsten uit development 20 procent. Gezien het belang van de sponsorinkomsten en bijdragen uit private middelen blijft het Rijksmuseum hierop sterk inzetten. Om de resultaten van de webverkoop te verbeteren is in 2016 de webshop ingrijpend gewijzigd. Het Rijksmuseum ontving ook indirecte opbrengsten, met name uit de horeca. Voor deze activiteiten is het Rijksmuseum een samenwerking aangegaan met een professionele partij, de Vermaat Groep. Inmiddels exploiteert deze groep in het Rijksmuseum een restaurant (Rijks ®, dat eind 2016 een Michelinster kreeg), een groot café in het Atrium, een klein café in de Philipsvleugel en diverse koffiepunten in het gebouw en de tuinen.

De samenwerking met Athenaeum Boekhandel is na drie jaar geëvalueerd. De ambitie om dé kunstboekenwinkel in Amsterdam te worden is helaas niet gerealiseerd: men blijkt niet naar het museum te komen om zijn (kunst)boeken te kopen. Desondanks is besloten om de samenwerking voort te zetten, ook omdat het Rijksmuseum eraan hecht aan de geïnteresseerde bezoeker een breed aanbod van kunstboeken aan te bieden. In nauw overleg met Athenaeum wordt gekeken hoe de resultaten verder kunnen worden verbeterd.

Een volgende stap in het acteren als ondernemer vloeit voort uit de wijziging in de huis-vestings situatie die op 1 januari 2017 is ingegaan. Sinds deze datum zijn de rijks gesubsidieerde musea zelf verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de gebouwen die zij in gebruik hebben. In 2016 zijn de voorbereidingen voor deze nieuwe situatie afgerond. Gekozen

41

is voor een model waarin de eigen afdeling Gebouwbeheer een regiefunctie vervult en de onderhoudswerkzaamheden grotendeels door externe partijen worden uitgevoerd. Via een Europese aanbesteding op basis van de gedetailleerde meerjarenonderhoudsplannen die per gebouw zijn opgesteld, zijn de benodigde onderhoudscontracten afgesloten. De verzekering voor brand, inventaris en dergelijke is uitgebreid om te voldoen aan de bepalingen in de nieuwe huurovereenkomsten die vanaf 1 januari 2017 van kracht zijn. Onderdeel van de overeenkomst is een risico-allocatie waarin is bepaald welke risico’s voor rekening van de verhuurder blijven en welke voor rekening van de huurder komen. Met de Belastingdienst is een vaststellingsovereenkomst gesloten waarin afspraken zijn vastgelegd over het bepalen van het fiscale resultaat in de jaren tot en met 2019. Hiermee is een discussie, die enige jaren heeft geduurd, voorlopig afgerond. Onderwerp van de discussie was de vraag of het Rijksmuseum – zoals de Belastingdienst stelt – vennootschapsbelastingplichtig is voor zijn museale activiteiten. Het Rijksmuseum is van mening dat dit niet het geval is. In de overeenkomst is vastgelegd dat Belastingdienst en Rijksmuseum over dit onderwerp van mening verschillen. Het Rijksmuseum wil meer aandacht besteden aan duurzaamheid en in dat kader zijn BREEAM- score verbeteren. Uit een eind 2015 uitgevoerde scan kwam een score van ** (Good). Dit wil het museum brengen naar *** (Very Good). BREEAM is de Building Research Establishment Environ-mental Assessment. Met deze methode wordt de duurzaamheidsprestatie van een bestaand gebouw gemeten. Het organiseren van tentoonstellingen is een belangrijk onderdeel van de activiteiten van het Rijksmuseum. Met tentoonstellingen wordt kennis over de collectie en over kunst en geschiedenis verdiept en gedeeld met het publiek. Tentoonstellingen verlevendigen het museum en ze voeden het maatschappelijk debat. Ze zijn ook belangrijk om mensen te bewegen tot een (herhaal)bezoek en daarmee voor het genereren van inkomsten. Binnen de organisatie zijn vele afdelingen betrokken bij de productie van tentoonstellingen en het is derhalve belangrijk dat dit goed wordt georganiseerd. In 2016 is een wijziging doorgevoerd om de ontwikkeling en productie van tentoonstellingen te verbeteren.

TERUGBLIK OP 2013–2016

De afgelopen vier jaren waren het begin van een nieuwe fase voor het Rijksmuseum. Op 13 april 2013 werd het museum na de grootste renovatie in zijn geschiedenis heropend, met een geheel ver-nieuwde opstelling. Eind 2014 werd de Philipsvleugel, de nieuwe tentoonstellingsvleugel, geopend en begin 2015 vestigde het museum met Late Rembrandt een record: de tentoonstelling werd bezocht door 520.000 bezoekers, het hoogste aantal ooit voor een tentoonstelling in het Rijksmuseum. In de loop van 2017 wordt de tien miljoenste bezoeker sinds de opening in 2013 verwacht.

De voornemens uit het beleidsplan voor de subsidieperiode zijn grotendeels uitgevoerd en de kwantitatieve doelstellingen zijn veelal overtroffen, zoals het bezoekersaantal en het bezoek van schoolgroepen. In de Philipsvleugel worden jaarlijks zes tot tien tentoonstellingen gehouden. Daarnaast zijn er in het hoofdgebouw op verschillende plekken wisselende presen-taties (prentenkabinetten, 20ste eeuw, Aziatisch Paviljoen). De registratiegraad van de collectie is gestegen tot ruim 98 procent, met uitzondering van de werken op papier, waarvan de registratiegraad echter door het registratie- en digitaliseringsproject Prentenkabinet Online inmiddels is toegenomen van 27 procent eind 2012 tot ruim 48 procent eind 2016.

Grote stappen zijn gezet om samen met het Nederlands Openluchtmuseum, Paleis Het Loo en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed te komen tot een gezamenlijk duurzaam collectiecentrum, het CollectieCentrum Nederland, waarmee de zorg voor de collecties optimaal wordt gewaarborgd. De businesscase is gemaakt, het ontwerp van architectenbureau cepezed is gekozen en de partners hebben een samenwerkingsovereenkomst afgesloten.

Aan de plannen op educatief gebied is uitvoering gegeven. Voor de diverse doelgroepen die het museum onderscheidt, is een breed scala van producten ontwikkeld. Het onderwijs-programma is in het bijzonder succesvol, met een jaarlijks stijgend bezoek van leerlingen uit primair en voortgezet onderwijs.

Op het gebied van talentontwikkeling heeft het Rijksmuseum inmiddels een curriculum dat loopt vanaf de talentvolle middelbare scholier (het Rijksmuseum Junior Fellowship, een prijs voor het beste profielwerkstuk van leerlingen in de hoogste klassen van het vwo) tot de gespecialiseerde hoogleraar. Het Rijksmuseum biedt stageplaatsen aan bachelor- en masterstudenten van universiteiten uit binnen- en buitenland en organiseert Summer Schools in samenwerking met het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis respectievelijk de UvA en het Bard Graduate Center. Voor jonge onderzoekers zijn diverse plekken beschikbaar binnen het Rijksmuseum Fellowship Programme. Voor afgestudeerden zijn er verschillende posities als junior conservator waarin zij gedurende twee jaren ervaring kunnen opdoen. Met deze structuur voor de talentontwikkeling van objectgerichte (natuur)wetenschappelijk onderzoekers, conservatoren en restauratoren wordt voorzien in de behoefte aan een nieuwe generatie wetenschappelijk geschoolde museum- en erfgoedprofessionals bij musea in Nederland en daarbuiten.

Het wetenschappelijk onderzoek in het Rijksmuseum steunt op twee pijlers: (kunst)historisch onderzoek en materiaaltechnisch onderzoek. Het onderzoek is altijd objectgericht en gerelateerd aan de collectie. Vanzelfsprekend deelt het Rijksmuseum de resultaten van het onderzoek: via

42

de website, bestands- en tentoonstellingscatalogi, collectieboeken en de vele bijdragen van conservatoren en restauratoren aan wetenschappelijke tijdschriften. Met het oprichten van een nieuwe afdeling Research Services wordt de rol in het ondersteunen van onderzoek versterkt, met name waar het gaat om digitale collectie-informatie en onderzoeksdata, de basis van vernieuwend onderzoek binnen de geesteswetenschappen (e-humanities). Door de onderzoeks- en collectiedata, de bibliotheek en de documentatie op een geïntegreerde manier te ontsluiten en aan te bieden, wordt de ondersteuning van vernieuwend interdisciplinair onderzoek mogelijk.

In 2015 is het NICAS (Netherlands Institute for Conservation, Art and Science) van start gegaan. Met dit samenwerkingsverband van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), de Universiteit van Amsterdam (UvA), de Technische Universiteit Delft en het Rijksmuseum is een innovatief onderzoeksinstituut gecreëerd waarin kunstgeschiedenis, conservering en natuurwetenschappers samenkomen. Het NICAS heeft zijn basis in het Ateliergebouw, het onderzoeks- en opleidingscentrum voor conservering en restauratie van het Rijksmuseum, RCE en UvA.

GOVERNANCE CODE CULTUUR

Stichting Het Rijksmuseum heeft een model waarbij het bestuurlijke proces in handen ligt van een directie, waarop toezicht wordt gehouden door een Raad van Toezicht. Bij de verzelfstandiging van de rijksgesubsidieerde musea in de jaren negentig van de vorige eeuw is gekozen voor dit model. Sindsdien is het periodiek heroverwogen, onder meer wanneer sprake was van een statutenwijziging. Telkenmale was de conclusie dat dit model – met een professioneel bestuur en een scheiding tussen de uitvoering van de bestuurlijke taken en het toezicht daarop – het beste is voor een organisatie met de omvang van het Rijksmuseum.

Het Rijksmuseum onderschrijft de negen principes van de Governance Code Cultuur. Aan de toepassingen wordt uitvoering gegeven door het Rijksmuseum. De Reglementen van de Raad van Toezicht en de directie en de Profielschets van de Raad van Toezicht zijn op enkele punten aangevuld zodat alle relevante toepassingen expliciet in de reglementen worden vermeld. In de paragraaf ‘Hoe voldoet het Rijksmuseum aan de Principes en Praktijkaanbevelingen van de Governance Code Cultuur?’ (p. 43) wordt in detail aangegeven hoe de principes en aanbevelingen worden toegepast.

Raad van ToezichtDe Raad van Toezicht heeft een tweeledige taak. De Raad houdt enerzijds toezicht op het beleid van de directie en op de algemene gang van zaken in de Stichting en de met haar verbonden organisatie, en staat anderzijds de directie met advies terzijde. Bij de vervulling van zijn taak richt de Raad zich naar het belang van de Stichting en de met haar verbonden organisatie, rekening houdend met het feit dat de organisatie een instelling is met een bijzondere maatschappelijke verantwoordelijkheid. De verantwoordelijkheden, bevoegdheden en taken van de Raad van Toezicht zijn vastgelegd in een Reglement van de Raad van Toezicht. Hierin zijn ook regels opgenomen over (het vermijden van iedere vorm van) belangenverstrengeling.

De Raad van Toezicht heeft op dit moment één vaste commissie, de Financiële Commissie. Deze bestaat uit ten minste twee leden van de Raad van Toezicht, van wie één de Com mis sie voorzit. De zakelijk directeur en de controller van het Rijksmuseum nemen deel aan de vergaderingen van de Commissie en de Commissie wordt ondersteund door de directie-secretaris. De Commissie heeft tot taak de besluitvorming van de Raad van Toezicht ten aanzien van het toezicht op het financiële beleid voor te bereiden. Zij ontvangt daartoe alle financiële stukken die aan de Raad van Toezicht worden voorgelegd, zodat zij die kan beoordelen en de bespreking ervan in de Raad van Toezicht kan voorbereiden. Het gaat daarbij onder meer om de volgende onderwerpen: begroting, tussentijdse cijfers, jaarstukken, treasury, fiscaliteit en pensioenzaken. De Raad van Toezicht blijft als geheel verantwoordelijk voor besluiten die zijn voorbereid door de Financiële Commissie. De bevoegdheden van de Financiële Commissie zijn vastgelegd in een apart Reglement Financiële Commissie. De Financiële Commissie kan slechts die bevoegdheden uitoefenen die de Raad van Toezicht uitdrukkelijk aan haar heeft toegekend of gedelegeerd, en kan nimmer bevoegdheden uitoefenen die verder strekken dan de bevoegdheden die de Raad van Toezicht als geheel kan uitoefenen.

De Raad van Toezicht heeft maximaal zeven leden die gezamenlijk beschikken over de kennis, deskundigheid en ervaring die volgens de Profielschets in de Raad vertegenwoordigd zouden moeten zijn. Voor de samenstelling van de Raad in 2016 wordt verwezen naar de paragraaf ‘Samenstelling Raad van Toezicht’ (p. 52), waarin tevens nadere informatie over relevante (neven)functies van de leden is opgenomen en het rooster van aftreden. De Profielschets van de Raad is eveneens opgenomen in dit jaarverslag (pp. 54–55). In het Bericht van de Raad van Toezicht (pp. 47–51) wordt inzicht gegeven in de wijze waarop de Raad in 2016 uitvoering gaf aan zijn taken.

Directie De directeuren van het Rijksmuseum zijn de statutaire bestuurders van de Stichting. Zij zetten de strategische lijnen uit en hebben de dagelijkse leiding van de organisatie. Belangrijke besluiten (zoals over strategie, jaarplannen, begroting, jaarrekening, financiering, risicobeheersing) worden besproken met, en ter goedkeuring voorgelegd aan, de Raad van Toezicht. De

43

verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de directie zijn vastgelegd in de statuten en een directiereglement.

De directie van het Rijksmuseum opereert als een team met gedeelde verantwoordelijkheden onder voorzitterschap van de hoofddirecteur. De directie is als geheel verantwoordelijk voor de totale bedrijfsvoering van het Rijksmuseum.

In 2016 vervulde Wim Pijbes (1961; benoemd in 2008) de functie van hoofddirecteur tot zijn vertrek bij het Rijksmuseum per 15 juli 2016. Directeur Collecties Taco Dibbits (1968; benoemd in 2008) is vanaf 15 juli 2016 hoofddirecteur. Hij combineert de portefeuille van hoofddirecteur met die van directeur Collecties. Erik van Ginkel (1966; benoemd in 2011) was in 2016 zakelijk directeur.

OverlegDe directie legt geregeld verantwoording af aan de Raad van Toezicht over het door haar gevoerde beleid. De directie vergadert minimaal viermaal per jaar met de Raad van Toezicht volgens een tevoren vastgesteld vergaderschema en houdt de Raad van Toezicht tussentijds op de hoogte van belangrijke ontwikkelingen. De hoofddirecteur heeft regelmatig overleg met de voorzitter van de Raad van Toezicht.

Ieder kwartaal stelt de directie een financiële rapportage op waaruit blijkt hoe de financiële resultaten zich ontwikkelen ten opzichte van de begroting. Middels kwartaalberichten wordt de Raad geïnformeerd over de activiteiten van het museum op het gebied van de collectie, tentoonstellingen, publicaties, wetenschappelijk onderzoek, alsmede over het sociale en personeelsbeleid en andere van belang zijnde aangelegenheden (ICT, gebouwbeheer, commerciële activiteiten).

Sinds 2016 informeert de directie de Raad ieder kwartaal over de voortgang van het project CollectieCentrum Nederland, de bouw van een nieuw collectiecentrum in Amersfoort voor het Nederlands Openluchtmuseum, Paleis Het Loo, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Rijksmuseum. Het Rijksmuseum is bouwheer van het CC NL en wordt na de oplevering van het gebouw de eigenaar van het pand.

BeloningsbeleidHet Rijksmuseum valt onder de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT). In de jaarrekening zijn de gegevens opgenomen die op grond van de WNT moeten worden gerapporteerd.

De leden van de Raad van Toezicht ontvangen geen bezoldiging voor het lidmaatschap. Kosten die ten behoeve van het uitoefenen van de functie zijn gemaakt, kunnen op declaratiebasis worden vergoed.

HOE VOLDOET HET RIJKSMUSEUM AAN DE PRINCIPES EN PRAKTIJKAANBEVELINGEN VAN DE GOVERNANCE CODE CULTUUR?

Principe 1: Het bestuur* is verantwoordelijk voor het in acht nemen van de Governance Code Cultuur.

• Het Rijksmuseum is bekend met de Governance Code Cultuur (hierna: de Code). De hoofddirecteur en directiesecretaris waren gesprekspartner bij het tot stand komen van de Code.

• De manier waarop het Rijksmuseum de principes toepast, sluit aan bij de doelstelling, aard en omvang van de organisatie. De Code is besproken in een vergadering van de Raad van Toezicht en directie. Wanneer het Rijksmuseum afwijkt van een principe of praktijkaanbeveling, wordt daarvan in het jaarverslag melding gemaakt.

• In het jaarverslag wordt gemeld dat het Rijksmuseum de Code toepast en worden eventuele wijzigingen op het gebied van de governance gemeld.

• De jaarverslagen met de informatie over de toepassing van de Code staan op de website.

Principe 2: Het bestuur kiest het besturingsmodel van de organisatie bewust.

• Bij de verzelfstandiging van de rijksgesubsidieerde musea in de jaren negentig van de vorige eeuw is zorgvuldig onderzocht welk besturingsmodel het beste zou passen bij de verzelfstandigde musea (zie Verzelfstandiging Rijksmusea c.a. Achtergronden en documenten, een publicatie van het (toenmalige) ministerie van VWC, Rijswijk 1 juli 2014, in het bijzonder hoofdstuk 2 ‘Rechtsvorm’).

• Het Rijksmuseum is bij zijn verzelfstandiging in 1995 ondergebracht in een Stichting met een Raad-van-Toezichtmodel. De directie vormt het bestuur van de Stichting, de directeuren zijn statutaire bestuurders.

• Sindsdien is – onder meer bij wijzigingen van de statuten – diverse malen stilgestaan bij de vraag of dit besturingsmodel nog steeds het beste en meest passende was. Het antwoord was steeds bevestigend.

• De statuten waren op het moment van publicatie van de Code (2014) in lijn met de Code en hoefden derhalve niet te worden gewijzigd. De Reglementen van de Raad van Toezicht en de

44

directie zijn in 2015 aangepast op de enkele punten waarop zij nog niet (helemaal) voldeden aan de Code.

• Waar dit relevant is, wordt expliciet vermeld dat de directie c.q. de directeuren het bestuur c.q. de bestuurders van Stichting Het Rijksmuseum zijn.

Principe 3: Het bestuur is verantwoordelijk voor de organisatie. Het bestuur is in- en extern duidelijk over de taken, bevoegdheden en werkwijze.

• In 2015 is het Directiereglement aangepast aan de Governance Code Cultuur, zodat het voldeed aan de aanbevelingen van de Code.

• Het Rijksmuseum hanteert een risicomatrix die periodiek wordt geactualiseerd en besproken met de Financiële Commissie en de Raad van Toezicht. In de jaarrekening wordt verslag gedaan van het systeem van risicobeheersing en -controle.

• De directie vergadert in principe wekelijks aan de hand van een agenda. Van deze vergaderingen worden verslagen gemaakt. Nieuws uit de vergaderingen wordt intern gepubliceerd op het Intranet.

• De hoofddirecteur is de bestuurder die het overleg met de Ondernemingsraad voert. Er zijn in principe zes Overlegvergaderingen per jaar met de Ondernemingsraad. Wanneer daartoe aanleiding is, wordt tussentijds overlegd.

• Medewerkers kunnen onregelmatigheden melden. In het verslagjaar is een ‘Regeling melden vermoeden misstand of onregelmatigheid’ opgesteld, waarmee wordt geborgd dat medewerkers onregelmatigheden kunnen melden zonder risico voor hun positie.

• De directie vergadert in principe viermaal per jaar met de Raad van Toezicht. Wanneer daartoe aanleiding is, wordt vaker vergaderd. De afspraken over inhoud, frequentie en informatievoorziening van de Raad van Toezicht zijn vastgelegd in het Directiereglement en het Reglement Raad van Toezicht.

Principe 4: De Raad van Toezicht stelt rechtspositie en bezoldiging van het bestuur zorgvuldig vast en is hierover zo open mogelijk.

• Het Rijksmuseum valt onder de Wet normering topinkomens (WNT) en meldt de belonings-informatie van de bestuurders derhalve in het jaarverslag.

• De Raad van Toezicht houdt bij het vaststellen en aanpassen van de bezoldiging rekening met de maximumbeloning conform de WNT.

Principe 5: De Raad van Toezicht legt zijn taken, verantwoordelijkheden en werkwijzevast en handelt daarnaar.

• Sinds 2011 heeft de Raad van Toezicht een Reglement waarin de taken, verantwoordelijk-heden en werkwijze zijn vastgelegd. Het Reglement is in 2015 aangepast om te voldoen aan de praktijkaanbevelingen van dit principe.

• In het jaarverslag wordt een Bericht van de Raad van Toezicht opgenomen waarin de Raad van Toezicht rapporteert hoe hij invulling heeft gegeven aan zijn taken en verantwoordelijkheden.

• De Raad van Toezicht vergadert minimaal viermaal per jaar met de directie. Wanneer daartoe aanleiding is, wordt vaker vergaderd.

• Minimaal eenmaal per jaar vergadert de Raad van Toezicht zonder de directie. Tijdens deze vergadering wordt in ieder geval gesproken over het eigen functioneren en de relatie met de directie.

• Er is buiten de vergaderingen frequent contact tussen de Raad van Toezicht en de directie c.q. directeuren. De Raad van Toezicht hecht er ook aan om een goed contact te onderhouden met de organisatie. Iedere Overlegvergadering met de Ondernemingsraad wordt in principe bijgewoond door een lid van de Raad van Toezicht. Binnen de Raad van Toezicht is één lid aangewezen om te fungeren als aanspreekpunt voor de Ondernemingsraad.

• De voorzitter en vicevoorzitter van de Raad van Toezicht voeren jaarlijks gesprekken met de individuele directeuren over hun functioneren.

• De Raad van Toezicht heeft een Financiële Commissie. De Financiële Commissie heeft tot taak de besluitvorming van de Raad van Toezicht ten aanzien van (het toezicht op) het financiële beleid voor te bereiden.

Principe 6: De Raad van Toezicht is verantwoordelijk voor zijn samenstelling: hij waarborgt deskundigheid, diversiteit en onafhankelijkheid.

• De Raad van Toezicht bestaat uit minimaal vijf en maximaal zeven leden.• In zijn Profielschets heeft de Raad van Toezicht beschreven welke eisen worden gesteld aan

de samenstelling van de Raad zodat hij zijn werk naar behoren kan doen en zodat hij voldoet aan de eisen van de Code. Aan de leden worden algemene eisen gesteld waaraan alle leden moeten voldoen. Daarnaast zijn er specifieke eisen op het gebied van kennis en deskundigheid

45

die aan de individuele leden worden gesteld. De Profielschets wordt opgenomen in het jaarverslag.

• Herbenoemingen van leden zijn geen automatisme. Bij iedere herbenoeming wordt een afweging gemaakt, mede op basis van de Profielschets, en wordt het traject gevolgd dat ook voor benoemingen geldt, dat wil zeggen dat de hoofddirecteur en de Ondernemingsraad worden gehoord over de herbenoeming.

• De vacature die zich in 2016 in de Raad van Toezicht voordeed, is niet openbaar gemaakt. Dit wordt nader toegelicht in het Bericht van de Raad van Toezicht (p. 50).

• De – statutair vastgelegde – maximale zittingstermijn van de leden van de Raad van Toezicht is acht jaar. Er is een rooster van aftreden dat wordt opgenomen in het jaarverslag.

Principe 7: De Raad van Toezicht geeft tevoren aan welke inzet van de leden wordt verwacht en welke eventuele vergoeding daartegenover staat.

• Kandidaat-leden worden tevoren geïnformeerd over de inzet die van hen wordt verwacht. Van leden wordt verwacht dat zij in principe alle vergaderingen bijwonen, tenzij er zwaarwegende redenen zijn die dit niet mogelijk maken. In de vergaderingen wordt aan dit punt geregeld aandacht besteed. In zijn jaarlijkse Bericht doet de Raad van Toezicht melding van de aanwezigheid bij vergaderingen.

• Leden van de Raad van Toezicht ontvangen geen beloning voor het lidmaatschap. Kosten die voor het lidmaatschap worden gemaakt, kunnen worden gedeclareerd. In de praktijk wordt dit vrijwel niet gedaan. In het jaarverslag wordt vermeld dat de leden geen vergoeding ontvangen.

• De voorzitter vervult de taken zoals omschreven in de Code. • De (voorzitter van de) Raad van Toezicht wordt ondersteund door de directiesecretaris. • Voormalige directeuren kunnen geen lid worden van de Raad van Toezicht.

Principe 8: Toezichthouders en bestuurders vermijden elke vorm van belangenverstrengeling. De Raad van Toezicht ziet hierop toe.

• De Raad van Toezicht vergewist zich van de onafhankelijkheid van zijn leden. Dit gebeurt in ieder geval bij (her)benoeming.

• Nevenfuncties van de leden van de Raad van Toezicht en de directie worden in het jaarverslag vermeld.

• De Reglementen van de Raad van Toezicht en de directie bevatten bepalingen over hoe wordt omgegaan met (mogelijke) belangenverstrengeling die in lijn liggen met de praktijk aan-bevelingen van dit principe.

• In het verslagjaar deden zich geen besluiten voor waarbij sprake was van tegenstrijdige belangen. Wel is gesproken over een mogelijke (schijn van) belangenverstrengeling; zie hierover het Bericht van de Raad van Toezicht.

• Het Rijksmuseum verstrekt aan de leden van de Raad van Toezicht en de directie geen persoonlijke leningen, garanties e.d.

Principe 9: Het bestuur is verantwoordelijk voor financieel beleid en risicobeheer door sluitende interne procedures en externe controle.

• De directie legt in de vier reguliere vergaderingen met de Raad van Toezicht een financiële (kwartaal)rapportage voor. In deze rapportage wordt inzicht gegeven in de ontwikkeling van de financiële resultaten, de vooruitzichten voor het resterende jaar en de belangrijkste risico’s.

• De directie ontvangt en bespreekt in principe maandelijks een financiële rapportage.• Op basis van een evaluatie van de relatie met de accountants en met een positieve

aanbeveling van de Financiële Commissie heeft de Raad van Toezicht in 2016 KPMG herbenoemd tot accountant.

• De accountant is aanwezig bij de vergaderingen met de Financiële Commissie respectievelijk de Raad van Toezicht waarop de jaarrekening wordt besproken. Tijdens deze vergaderingen wordt ook het Accountantsrapport besproken.

• Eenmaal per jaar spreekt de Financiële Commissie met de accountant in afwezigheid van de directie.

• Adviesopdrachten aan de accountant behoeven de voorafgaande goedkeuring van de Financiële Commissie.

* Waar ‘bestuur’ staat, kan worden gelezen ‘directie’ en omgekeerd: de directie c.q. de directeuren zijn het bestuur c.q. de bestuurders van Stichting Het Rijksmuseum.

46

BerIcht van de raad van ToezIcht

Het verslagjaar stond in het teken van de komst van de portretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit door Rembrandt en het vertrek van hoofddirecteur Wim Pijbes. In januari werd de gezamenlijke aankoop van de Rembrandt-portretten door Frankrijk en Nederland afgerond. Begin maart 2016 maakte de heer Pijbes bekend dat hij het Rijksmuseum na acht jaar ging verlaten. De Raad van Toezicht is de heer Pijbes grote dank verschuldigd voor de wijze waarop hij het museum naar de opening in 2013 heeft geleid en voor de daaropvolgende succesvolle jaren. De Raad was verheugd over de benoeming van de heer Pijbes tot Officier in de Orde van Oranje–Nassau, waarmee zijn grote verdiensten voor het nationale museum van Nederland op passende wijze werden erkend.

Overleg met directie

De Raad voerde in het verslagjaar regelmatig overleg met de directie. Naast de vier reguliere kwartaalvergaderingen werd een extra vergadering gehouden over de aanvraag voor de subsidieperiode 2017–2020. Bij deze vergaderingen was de Raad steeds vrijwel voltallig aanwezig. Wanneer een lid niet aanwezig kan zijn, is het gebruikelijk dat hij/zij opmerkingen en zienswijze over agendapunten en vergaderstukken voorafgaand aan de vergadering doorgeeft aan de voorzitter.

Buiten de vergaderingen hadden de voorzitter en individuele leden van de Raad regelmatig contact met de directieleden.

Middels periodieke rapportages van de directie wordt de Raad uitgebreid geïnformeerd over de activiteiten op het gebied van collectievorming en -beheer, tentoonstellingen, publicaties, wetenschappelijk onderzoek, relatiebeheer in de ruimste zin van het woord (onder meer subsidiegevers, sponsors, schenkers, Vrienden, International Circle), het sociale beleid en het personeelsbeleid. Deze rapportages worden in de vergaderingen besproken. Bijzondere aandacht was er afgelopen jaar voor het wetenschappelijk beleid, dat is besproken aan de hand van een notitie van de directie (‘Rijksmuseum: bron van kennis’). Met betrekking tot aankopen voor de collectie zijn nadere afspraken gemaakt over de betrokkenheid van de Raad.

Het voornemen om periodiek themabijeenkomsten te houden om beter in de gelegenheid te zijn onderwerpen diepgaander en zonder de druk van een af te werken agenda te bespreken, is ook in 2016 uitgevoerd.

Hoofd Geschiedenis Martine Gosselink gaf de Raad een toelichting op het terminologie-project. Sinds 2010 heeft het Rijksmuseum termen die worden ervaren als ouderwets en mogelijk kwetsend (zoals kaffer en neger), vervangen door meer neutrale termen of door benamingen die door de betrokkenen zelf worden verkozen (bijvoorbeeld Inuit in plaats van Eskimo). De Raad betuigde zijn instemming met het project.

De Raad bracht een bezoek aan Prentenkabinet Online om zich te laten informeren over de voortgang van dit registratie- en digitaliseringsproject. Doel van Prentenkabinet Online is om in 2021 de gehele collectie van werken op papier (700.000 tekeningen, prenten en foto’s) te hebben geregistreerd en gedigitaliseerd zodat de werken voor iedereen toegankelijk zijn.

De Raad kreeg een rondleiding over de tentoonstelling Hercules Segers waarbij conservatoren en onderzoekers (Huigen Leeflang, Pieter Roelofs, Rob Erdmann en Arie Wallert) verslag deden van de resultaten van het onderzoek dat voor de tentoonstelling is verricht en dat heeft geleid tot een uitbreiding van het aan Segers toegeschreven oeuvre met zes werken.

De Raad en de directie voerden aan het einde van het verslagjaar een informeel overleg waarbij van gedachten is gewisseld over de managementstructuur van het Rijksmuseum na de benoeming van de nieuwe hoofddirecteur. Afgesproken is om het overleg over dit onderwerp in 2017 te vervolgen.

Rijksmuseum Fonds

Sinds enkele jaren spreekt de Raad jaarlijks met het Rijksmuseum Fonds over onderwerpen van gemeenschappelijk belang. Stichting Het Rijksmuseum Fonds is een onafhankelijke stichting die in de meest brede zin van het woord steun verleent aan het Rijksmuseum. In het verslagjaar is gesproken met een afvaardiging van het bestuur van het Rijksmuseum Fonds, bestaande uit de heren Bernard Wientjes (voorzitter) en mevrouw Aleid Kruize (penningmeester). Het Fondsbestuur gaf een toelichting op de samenstelling van het bestuur, de resultaten van de fondsenwervende activiteiten, en het beleggingsbeleid. Verder werd gezamenlijk teruggekeken op de verwerving van de Rembrandtportretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit.

47

Huisvesting en CollectieCentrum Nederland

Belangrijke agendapunten tijdens de reguliere vergaderingen met de directie waren de voorbereidingen op het nieuwe huisvestingsstelsel dat vanaf 2017 ingaat en het CollectieCentrum Nederland (CC NL), het gezamenlijke nieuwe depot van het Nederlands Openluchtmuseum, Paleis Het Loo, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Rijksmuseum.

Met ingang van 2017 wordt het Rijksmuseum zelf verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de gebouwen. De Raad sprak met de directie over de risico’s die deze nieuwe rol met zich meebrengt en heeft zich ervan vergewist dat het museum zich goed heeft voorbereid op de nieuwe situatie. Zo is er een afdeling Gebouwbeheer opgericht waarmee de benodigde deskundigheid intern wordt verankerd en zijn per gebouw meerjarenonderhoudsplannen gemaakt. Er is een risicoanalyse opgesteld, inclusief maatregelen om de geconstateerde risico’s te mitigeren.

Bij het CC NL ging de aandacht in het bijzonder uit naar de rol van het Rijksmuseum als toekomstige eigenaar van het gebouw en naar de wijze van financiering van de bouw van het depot, de risico’s die met deze activiteit samenhangen en de maatregelen die worden getroffen om de risico’s te mitigeren. De samenwerkingsovereenkomst tussen de vier partners in het CC NL en de overeenkomst van het Rijksmuseum met de gemeente Amersfoort over de aankoop van de bouwgrond zijn besproken, waarna de Raad goedkeuring gaf om de overeenkomsten aan te gaan. Voor de koopovereenkomst van de grond is daarbij als voorwaarde gesteld dat zekerheid bestaat over de financiering van het CC NL middels een lening via schatkistbankieren bij het ministerie van Financiën, met garantstelling door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap; deze zekerheid is in de eerste maanden van 2017 verkregen. De Raad nodigt voor het agendapunt CC NL periodiek de projectcontroller van CC NL uit, de heer Piet Scholten. In het verslagjaar overlegde de Raad tweemaal met de heer Scholten.

Subsidieperiode 2017–2020

In het verslagjaar, het laatste van de subsidieperiode 2013–2016, is de subsidieaanvraag voor de komende vier jaar ingediend. De aanvraag betrof zowel de subsidie op basis van de Erfgoedwet als de subsidie in het kader van de culturele basisinfrastructuur (BIS). Met de inwerkingtreding van de Erfgoedwet wordt de subsidie voor collectiebeheer en huisvesting langjarig toegekend. De subsidie in het kader van de BIS wordt verleend voor een periode van vier jaar en is bestemd voor de (publieks)activiteiten van het museum. De Raad voor Cultuur geeft advies over de aanvraag voor de BIS. Het – positieve – advies van de Raad voor Cultuur is besproken met de directie, evenals het subsidiebesluit van de minister van OCW dat in september werd ontvangen.

Aan het Rijksmuseum is voor de jaren 2017–2020 een activiteitensubsidie toegekend conform het advies van de Raad voor Cultuur, hetgeen betekent dat het Rijksmuseum een lagere subsidie ontvangt dan in de voorgaande periode.

De Raad nam met instemming kennis van het voornemen van de directie om in de komende jaren, naast de overige activiteiten, specifiek aandacht te geven aan de rol van het Rijksmuseum in de regio, aan diversiteit en aan duurzaamheid. In het lopende jaar zullen Raad en directie uitgebreid spreken over deze punten.

Financiën

De jaarrekening over 2015 werd besproken in aanwezigheid van de externe accountant. Op advies van de Financiële Commissie en na evaluatie van de relatie met de accountant heeft de Raad besloten om KPMG Accountants N.V. opnieuw te benoemen als accountant van Stichting Het Rijksmuseum.

In iedere kwartaalvergadering werd met de directie overlegd over de financiële gang van zaken. Bij de bespreking van de begroting voor 2017 is gesproken over de ontwikkeling van het bezoekersaantal en de noodzaak om de ambities af te stemmen op de inkomsten. Het verslagjaar werd daarbij gezien als representatief, omdat dit het eerste jaar sinds de opening in 2013 was zonder uitzonderlijke gebeurtenis (in 2014 ging de tentoonstellingsvleugel open en in 2015 werd de grote tentoonstelling Late Rembrandt gehouden).

Een belangrijk gespreksonderwerp in het verslagjaar was risicobeheersing. Behalve aparte risicoanalyses voor het nieuwe huisvestingsstelsel en het CC NL, is de risicomatrix voor het gehele museum besproken. In deze matrix zijn de risico’s op diverse gebieden in kaart gebracht, zoals collectie, financiën, exploitatie, organisatie, ICT en externe risico’s. Voor ieder risico is bepaald wat de kans is dat het risico zich voordoet, wat de impact is en welke maatregelen worden genomen om de kans te verkleinen dat het risico zich voordoet c.q. om de gevolgen daarvan te mitigeren.

48

Wim Pijbes werd bij zijn afscheid als hoofddirecteur van het Rijksmuseum dubbel onderscheiden. Hij werd benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Uit handen van minister Jet Bussemaker van OCW ontving hij deze koninklijke onderscheiding. Burgemeester Eberhard van der Laan van Amsterdam reikte hem de Zilveren Medaille uit voor zijn buitengewone verdiensten voor de hoofdstad

49

Van links naar rechts: James Cuno (President en CEO J. Paul Getty Trust), Jet Bussemaker (minister van OCW), Robert van Langh (hoofd Conservering & Restauratie Rijksmuseum en Chair NICAS) Foto Ryan Miller/Capture Imaging

Het Rijksmuseum tekende in maart 2016 in het kader van het Netherlands Institute for Conservation, Art and Science (NICAS) en in bijzijn van minister van OCW Jet Bussemaker twee overeenkomsten met Amerikaanse musea ter stimulering van innovatief wetenschappelijk onderzoek naar conservering en restauratie van kunstwerken. Het betreft een overeenkomst met The Metropolitan Museum of Art (New York) en The J. Paul Getty Trust (Los Angeles) voor een periode van vijf jaar

50

Governance Code Cultuur

Het Rijksmuseum onderschrijft de negen principes van de Governance Code Cultuur voor goed bestuur en toezicht.

In 2016 is eenmaal besloten om geen uitvoering te geven aan een praktijkaanbeveling. De vacature die ontstond door het terugtreden van de heer Paul Huvenne is niet extern bekendgemaakt. Het profiel van de functie was dermate specifiek (directeur van een [inter-nationale] museale instelling, Nederlands sprekend) dat een externe bekendmaking geen toegevoegde waarde zou hebben.

De Raad heeft gesproken over een mogelijke (schijn van) belangenverstrengeling van de heer Goedkoop die in de eerste maanden van 2017 een televisieserie over Zuid-Afrika presenteert terwijl het Rijksmuseum in dezelfde periode een tentoonstelling over de geschiedenis van de relaties tussen Zuid-Afrika en Nederland organiseert (Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600). De conclusie was dat er geen sprake was van belangenverstrengeling omdat de makers van de televisieserie en de tentoonstelling gescheiden en naar eigen inzicht opereren. Afgesproken is dat de heer Goedkoop niet aanwezig zou zijn bij eventuele beraadslagingen over de tentoonstelling in de vergaderingen van de Raad. Van dergelijke beraadslagingen is overigens geen sprake geweest.

In maart voerden de voorzitter en de vicevoorzitter van de Raad de jaarlijkse functione-ringsgesprekken met de directeuren.

Vier leden van de Raad – de heren Goedkoop en De Hoop Scheffer, mevrouw Kersten en mevrouw Oudeman – woonden ieder een Overlegvergadering met de Ondernemingsraad bij.

Onderling overleg

De Raad vergaderde viermaal zonder de directie. De meeste van deze vergaderingen waren gewijd aan de invulling van de vacature die ontstond met het terugtreden van de heer Pijbes als hoofddirecteur. De Raad stelde uit eigen gelederen een Benoemingscommissie in die in overleg met een extern bureau het benoemingstraject heeft begeleid. Het traject resulteerde in de benoeming van de heer Taco Dibbits tot hoofddirecteur. De heer Dibbits is vanaf 2002 verbonden aan het Rijksmuseum, sinds 2008 als directeur Collecties. Bij zijn keuze liet de Raad zich leiden door het vertrouwen dat de heer Dibbits de beste kandidaat is om in de komende periode leiding te geven aan de verdere ontwikkeling van het Rijksmuseum.

Een van de vergaderingen zonder directie was gewijd aan het eigen functioneren en aan de relatie met de directie, waarbij met name is gesproken over een betere invulling van de adviserende rol die de Raad heeft.

Financiële Commissie

De Financiële Commissie vergaderde viermaal, waarbij de belangrijkste gespreksonderwerpen werden gevormd door de financiële resultaten, de begroting 2017, de fiscaliteit, de benoeming van de accountant, het CollectieCentrum Nederland (één vergadering was alleen aan dit onderwerp gewijd) en het nieuwe huisvestingsstelsel. Mevrouw Karen Keeman, hoofd Facilitair Bedrijf, gaf de Financiële Commissie een toelichting over de wijze waarop het Rijksmuseum zich heeft voorbereid op het nieuwe huisvestingsstelsel. De vergadering van de Financiële Commissie waarin de jaarrekening 2015 werd besproken, werd bijgewoond door de externe accountant.

De discussie met de Belastingdienst over de vraag of het Rijksmuseum voor zijn museale activiteiten belastingplichtig is voor de vennootschapsbelasting, is in 2016 afgerond met het sluiten van een vaststellingsovereenkomst waarin voor de jaren 2012 tot en met 2019 afspraken zijn gemaakt over het bepalen van het resultaat voor de vennootschapsbelasting. Dit laat onverlet dat het Rijksmuseum ten principale van mening blijft dat het niet belasting-plichtig is voor zijn museale activiteiten, hetgeen is opgenomen in de overeenkomst.

Er is een apart reglement opgesteld voor de Financiële Commissie dat in 2017 ter goed-keuring wordt voorgelegd aan de Raad van Toezicht.

Samenstelling

De heer Paul Huvenne trad in het verslagjaar terug uit de Raad. Daarmee ontstond een vacature in de Raad voor een lid met specifieke kennis van taak en functioneren van een groot museum. Met ingang van 1 oktober 2016 is Sir John Leighton, Director-General van de National Galleries of Scotland, in de Raad benoemd. Met deze benoeming wordt voldaan aan de Profielschets die bepaalt dat in de Raad een directeur van een (internationale) museale instelling zitting heeft.

In het verslagjaar traden de heren De Hoop Scheffer en mevrouw Oudeman volgens rooster af. Beiden zijn voor een nieuwe termijn herbenoemd.

51

De (her)benoemingen zijn getoetst aan de Profielschets en de relevante bepalingen van de Governance Code Cultuur zijn in acht genomen, met uitzondering van de aanbeveling om vacatures in de Raad extern bekend te maken (zoals bovenstaand in de paragraaf ‘Governance Code Cultuur’ al aangegeven). In het geval van de vacature voor een directeur van een (internationaal) museum was de Raad van mening dat een externe bekendmaking geen wezenlijke bijdrage aan het proces zou zijn omdat men een goed beeld had van mogelijke kandidaten.

De Raad is de heer Huvenne veel dank verschuldigd voor zijn bijdragen en de deskundige en betrokken wijze waarop hij het lidmaatschap van de Raad heeft vervuld.

Goedkeuring jaarrekening en bestemming exploitatieresultaat 2016

De door de directie opgestelde jaarrekening over het boekjaar 2016 is gecontroleerd door KPMG Accountants N.V. De verklaring van de accountant is opgenomen bij de overige gegevens. De directie heeft de jaarrekening ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Toezicht. De Raad keurde mede op grond van de controleverklaring en het bijbehorende accountantsverslag de jaarrekening goed, waarna deze door de directie van de Stichting is vastgesteld. Met goedkeuring van de Raad heeft de directie besloten het exploitatiesaldo verminderd met de toevoeging aan het bestemmingsfonds OCW toe te voegen aan de algemene reserve en de diverse bestemmingsreserves en -fondsen (zie p. 177, Bestemming van het exploitatiesaldo).

Dank

Op deze plek wil de Raad van Toezicht tot slot graag de medewerkers van het Rijksmuseum memoreren die met grote inzet en deskundigheid 2016 tot opnieuw een succesvol jaar hebben gemaakt. De Raad is de medewerkers daarvoor erkentelijk en dankt hen voor hun inspanningen.

Amsterdam, 29 maart 2017

Raad van ToezichtDhr. prof. mr. J.G. de Hoop Scheffer, voorzitterDhr. A. BenaliDhr. dr. H. GoedkoopMw. mr. drs. H.H. Kersten Sir John LeightonMw. mr. M.J. OudemanDhr. drs. C.F.H.H. Vogelzang

52

sAMENsTELLING rAAD VAN TOEZICHT

De heer prof. mr. J.G. de Hoop Scheffer (1948), voorzitter Hoogleraar ‘International Relations and the Practice of Diplomacy’, Universiteit Leiden, Faculty of Governance and Global Affairs (Den Haag)NevenfunctiesLid Board of Directors Air France-KLM; voorzitter Adviesraad Internationale Vraagstukken; bestuurslid J.H.W. Pasman Stichting; voorzitter Raad van Toezicht Stichting Diabetesonderzoek Nederland; voorzitter Kapittel voor de Civiele Orden

De heer A. Benali (1975)Schrijver en programmamaker

De heer dr. H. Goedkoop (1963)Historicus en schrijver; presentator van historische televisieprogramma’s (Andere Tijden)NevenfunctiesLid bestuur Stichting Tastbaar Verleden De heer dr. P.L.C.J. Huvenne (1949) – tot 1 oktober 2016Kunsthistoricus en museumdeskundigeEre-Administrateur-generaal Koninklijk Museum van Schone Kunsten Antwerpen en Emeritus Universiteit AntwerpenNevenfunctiesLeeropdracht aan de KU Leuven en de KULAK; bestuurder Centrum Rubenianum, (Antwerpen), Kunsthistorisch Instituut Antwerpen, Rückersgenootschap, Zuidpooltheater, Arcobaleno en Alliance française d’Anvers; vennoot Huvengi BVBA

Mevrouw mr. drs. H.H. Kersten (1965)Partner Stibbe NevenfunctiesLid bestuur Stichting Donateurs Koninklijk Concertgebouworkest; lid Raad van Advies UvA – Faculteit Economie en Bedrijfskunde; lid Raad van Commissarissen STMicroelectronics N.V.; lid Raad van Advies Instituut van Internal Auditors

Sir John Leighton (1959) – vanaf 1 oktober 2016Director-General National Galleries of ScotlandNevenfunctiesLid bestuur De Pont, museum voor hedendaagse kunst; fellow Royal Society Edinburgh; voorzitter Raad van Specialisten Hermitage Amsterdam; lid Strategic Development Board Hunterian Museum and Art Gallery, Glasgow; Board Member Museums Galleries Scotland

Mevrouw mr. M.J. Oudeman (1958), vicevoorzitter Voorzitter College van Bestuur Universiteit UtrechtNevenfunctiesLid Raad van Commissarissen SHV Holdings N.V.; Board Member Statoil ASA; Board Member Solvay SA; lid Raad van Commissarissen Concertgebouw N.V.; voorzitter Ronald McDonald Kinderfonds

De heer drs. C.F.H.H. Vogelzang (1962)Lid Raad van Bestuur ABN AMRO N.V. (tot februari 2017)NevenfunctiesLid bestuur Nederlandse Vereniging van Banken; lid Raad van Commissarissen Hespri B.V.; penningmeester Raad van Toezicht Prins Bernhard Cultuurfonds

rooster van aftreden

GEBOORTEJAAR BENOEMD HERBENOEMD MAXIMALE ZITTINGS- DUUR TOT

Dhr. Benali 1975 2010 2017 2018

Dhr. Goedkoop 1963 2013 2017 2021

Dhr. De Hoop Scheffer 1948 2009 2016 2017

Mw. Kersten 1965 2015 - 2023

Dhr. Leighton 1959 2016 - 2024

Mw. Oudeman 1958 2012 2016 2020

Dhr. Vogelzang 1962 2015 - 2023

53

Van boven naar beneden, van links naar rechts De heer J.G. de Hoop SchefferDe heer A. BenaliDe heer H. Goedkoop De heer P.L.C.J. Huvenne Mevrouw H.H. Kersten Sir John Leighton Mevrouw M.J. Oudeman De heer C.F.H.H. Vogelzang

54

ProfIelschets raad van ToezIcht stIchtIng Het Rijksmuseum, Amsterdam16 december 2015

Deze profielschets is opgesteld op basis van de statuten van de Stichting Het Rijksmuseum (‘de Stichting’) en de relevante bepalingen uit de Governance Code Cultuur.

Stichting Het Rijksmuseum

De Stichting heeft als statutaire doelstelling het in stand houden van het Rijksmuseum als museum van kunst en geschiedenis. In het Rijksmuseum krijgen kunst en geschiedenis betekenis voor een breed samengesteld nationaal en internationaal publiek. Als het museum van Nederland biedt het Rijksmuseum een representatief overzicht van de Nederlandse kunst en geschiedenis vanaf de middeleeuwen en belangrijke aspecten van Europese en Aziatische kunst.

De Stichting tracht haar doel onder meer te bereiken door:• het bewaren, beheren, conserveren, restaureren en bewerken van voorwerpen van kunst en

geschiedenis; • het wetenschappelijk onderzoeken, verzamelen en toegankelijk maken van voorwerpen van

kunst en geschiedenis; • voorwerpen van kunst en geschiedenis te presenteren en tentoonstellingen te organiseren.

Het Rijksmuseum beheert een collectie van ruim 1 miljoen (kunst)objecten van en over Nederland vanaf de middeleeuwen tot en met de 20ste eeuw. Voorafgaand aan de start van de grootscheepse renovatie ontving het Rijksmuseum jaarlijks ruim een miljoen bezoekers. Na de opening van het vernieuwde museum in 2013 ligt het jaarlijkse bezoekersaantal boven de 2 miljoen. Er werken ongeveer 675 mensen bij het Rijksmuseum.

Het Rijksmuseum is door de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap op grond van de Erfgoedwet belast met de zorg voor het beheer van museale cultuurgoederen van de Staat. Voor de uitvoering van deze wettelijke taak wordt een financiële vergoeding verstrekt die bestaat uit een component voor huisvestingslasten en een component voor de kosten voor het collectiebeheer. Voor de overige museale activiteiten (onder andere publieksprogrammering) ontvangt het Rijksmuseum een vierjaarlijkse subsidie van de Staat. Het Rijk is eigenaar van de gebouwen.

Omvang en samenstelling

De Raad van Toezicht (‘de Raad’) heeft minimaal vijf en maximaal zeven leden. De Raad heeft tot taak toezicht te houden op het beleid van de directie en op de algemene gang van zaken in de Stichting en de met haar verbonden organisatie. De Raad staat de directie met advies terzijde.

Voorkomen moet worden dat de Raad een eenzijdige samenstelling krijgt, ondanks mogelijke individuele geschiktheid van elk der leden. In zijn samenstelling waarborgt de Raad diversiteit, met aandacht voor leeftijd, etnische achtergrond en geslacht. Bij de samenstelling wordt rekening gehouden met een zo groot mogelijke spreiding, zowel geografisch en maatschappelijk als wat deskundigheden betreft.

De Raad is in staat de taken die aan hem krachtens de wet, de statuten, de Governance Code Cultuur en overige regelgeving zijn toegekend, verantwoord te vervullen. Deskundigheid en ervaring op financieel, economisch en commercieel terrein moeten gespreid aanwezig zijn. Voorts is deskundigheid ten aanzien van een efficiënte bedrijfsvoering en het realiseren van eigen inkomsten belangrijk. Ten minste één persoon in de Raad dient te beschikken over kennis en ervaring op het terrein van sociale verhoudingen. Daarnaast zal ten minste één lid (ook inhoudelijk) verstand moeten hebben van de specifieke soort van activiteiten van de Stichting, in casu van taak en functioneren van een groot museum.

Benoeming

De leden worden benoemd door de Raad.

Onafhankelijkheid, deskundigheid en functioneren

Het naar behoren functioneren van de Raad hangt nauw samen met de objectiviteit en onafhankelijkheid van de leden. De Raad is zo samengesteld dat de leden onafhankelijk van elkaar, van de directie en van deelbelangen kunnen functioneren als goede toezichthouders en adviseurs. Bij benoeming dient de Raad zich ervan te vergewissen dat daaraan geen

55

tegenstelling of verstrengeling van belangen in de weg staan. In de Raad hebben geen voor-malige directieleden zitting. De leden van de Raad hebben een brede blik en een open oog voor maatschappelijke ontwikkelingen. Ten minste één lid brengt een visie in die mede vanuit een andere culturele achtergrond wordt gevormd.

Leden van de Raad worden geacht in staat te zijn en over voldoende tijd te beschikken om het beleid van de directie en de algemene gang van zaken binnen de Stichting tijdig en op adequate wijze te controleren. Zij kunnen de directie in de voorbereiding en uitvoering van het beleid met advies bijstaan en een stimulerende rol spelen. Bij ontstentenis van de directie zijn de leden in staat om maatregelen te nemen om in de leiding van de Stichting te voorzien.

Bij het samenstellen van de Raad dient invulling te worden gegeven aan de wens dat de Raad beschikt over deskundigheid op de volgende gebieden (in willekeurige volgorde):• culturele sector;• bestuur en politiek op landelijk niveau;• management en organisatie;• sociale verhoudingen;• financiën en economie;• commercie en marketing;• juridische expertise.

De Raad hecht eraan dat een van zijn leden een directeur is van een (internationale) museale instelling en dat een van zijn leden voldoet aan de kwalificatie ‘leading intellectual’.

Het voorzitterschap is niet bij voorbaat aan een van de genoemde categorieën verbonden, met dien verstande dat een directeur van een museale instelling geen voorzitter van de Raad kan zijn.

56

PublIek en medIa

BEZOEkErsOVErZICHTBetalende bezoekersVolwassenen 825.290Volwassenen in groepsverband 373.398Houders Museumkaarten 433.521Gereduceerd individueel 95.649 Subtotaal 1.727.858 Gratis bezoekers Kinderen 187.882Kinderen in groepsverband 22.310Schoolverband en museumles 151.128Avondontvangsten 77.055Sponsors 4.623Overigen 89.131 Subtotaal 532.129 Totaal 2.259.987

kENGETALLEN 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 Bezoek – Rijksmuseum 2.259.987 2.345.666 2.474.352 2.246.122 894.058 1.010.402 896.393 876.453 975.977 – Rijksmuseum Schiphol* 50.000 220.237 120.000 208.923 150.000 103.457 164.970 Digitaal bezoek – Website: unieke bezoekers 6.887.965 4.857.669 4.047.387 4.321.876 2.033.951 1.477.880 1.100.000 1.471.795 1.463.760 – Website: bezoeken** 4.703.734 7.593.279 5.853.613 6.091.312 2.861.948 2.096.069 1.451.249 1.979.030 1.920.469 – Rijksstudio’s 310.000 232.000 190.000 120.000 27.000

(stand per 31 december) – Facebook 315.914 249.878 239.356 169.125 72.444 – Twitter 164.345 131.000 69.215 28.606 12.898 – Instagram 111.000 34.201 3.885 – Pinterest 7.300 3.656 2.402 – YouTube 2.708 volgers / 2.012 volgers / 1.505 volgers / 1.025.211 views 872.640 views 513.396 views Uitgaande bruiklenen 756 616 643 247*** 382*** 1.114 848 666 1.438 Publieksinkomsten 33.400.000 41.969.000 34.412.000 29.781.000 13.196.000 13.404.000 12.102.000 11.492.000 12.245.000 Overige inkomsten 9.594.000 10.708.000 8.760.000 7.610.000 12.661.000 4.266.000 4.022.000 4.848.000 3.108.000 Exploitatiesubsidie 33.941.000 35.460.000 34.651.000 34.447.000 27.787.000 27.877.000 27.212.000 27.626.000 27.311.000 (inclusief huisvesting) Gemiddeld aantal 607 592 543 481 392 346 336 357 335 medewerkers (fte’s) * Het museum was in 2016 gesloten in verband met een verbouwing op de luchthaven.

** Een unieke bezoeker kan de website meermalen bezocht hebben (bezoeken).

*** In verband met de inrichting van het nieuwe Rijksmuseum gold gedurende een deel van het jaar een bruikleenstop. Website Top-10 landen die website bezoeken Top-10 zoektermen Nederland (61,7%) Rembrandt Verenigde Staten (7,0%) Vermeer Verenigd Koninkrijk (3,9%) Nachtwacht Duitsland (3,2%) Vermeer, The Love Letter België (3%) Van Gogh Frankrijk (2,3%) Bloemen Italië (1,7%) Stilleven Brazilië (1,4%) Jan Steen China (1,4%) Landschap Spanje (1,3%) Gouden Eeuw

57

PublIek en medIa

BEZOEkErsOVErZICHTBetalende bezoekersVolwassenen 825.290Volwassenen in groepsverband 373.398Houders Museumkaarten 433.521Gereduceerd individueel 95.649 Subtotaal 1.727.858 Gratis bezoekers Kinderen 187.882Kinderen in groepsverband 22.310Schoolverband en museumles 151.128Avondontvangsten 77.055Sponsors 4.623Overigen 89.131 Subtotaal 532.129 Totaal 2.259.987

kENGETALLEN 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 Bezoek – Rijksmuseum 2.259.987 2.345.666 2.474.352 2.246.122 894.058 1.010.402 896.393 876.453 975.977 – Rijksmuseum Schiphol* 50.000 220.237 120.000 208.923 150.000 103.457 164.970 Digitaal bezoek – Website: unieke bezoekers 6.887.965 4.857.669 4.047.387 4.321.876 2.033.951 1.477.880 1.100.000 1.471.795 1.463.760 – Website: bezoeken** 4.703.734 7.593.279 5.853.613 6.091.312 2.861.948 2.096.069 1.451.249 1.979.030 1.920.469 – Rijksstudio’s 310.000 232.000 190.000 120.000 27.000

(stand per 31 december) – Facebook 315.914 249.878 239.356 169.125 72.444 – Twitter 164.345 131.000 69.215 28.606 12.898 – Instagram 111.000 34.201 3.885 – Pinterest 7.300 3.656 2.402 – YouTube 2.708 volgers / 2.012 volgers / 1.505 volgers / 1.025.211 views 872.640 views 513.396 views Uitgaande bruiklenen 756 616 643 247*** 382*** 1.114 848 666 1.438 Publieksinkomsten 33.400.000 41.969.000 34.412.000 29.781.000 13.196.000 13.404.000 12.102.000 11.492.000 12.245.000 Overige inkomsten 9.594.000 10.708.000 8.760.000 7.610.000 12.661.000 4.266.000 4.022.000 4.848.000 3.108.000 Exploitatiesubsidie 33.941.000 35.460.000 34.651.000 34.447.000 27.787.000 27.877.000 27.212.000 27.626.000 27.311.000 (inclusief huisvesting) Gemiddeld aantal 607 592 543 481 392 346 336 357 335 medewerkers (fte’s) * Het museum was in 2016 gesloten in verband met een verbouwing op de luchthaven.

** Een unieke bezoeker kan de website meermalen bezocht hebben (bezoeken).

*** In verband met de inrichting van het nieuwe Rijksmuseum gold gedurende een deel van het jaar een bruikleenstop. Website Top-10 landen die website bezoeken Top-10 zoektermen Nederland (61,7%) Rembrandt Verenigde Staten (7,0%) Vermeer Verenigd Koninkrijk (3,9%) Nachtwacht Duitsland (3,2%) Vermeer, The Love Letter België (3%) Van Gogh Frankrijk (2,3%) Bloemen Italië (1,7%) Stilleven Brazilië (1,4%) Jan Steen China (1,4%) Landschap Spanje (1,3%) Gouden Eeuw

Taco Dibbits en burgemeester Lucas Bolsius van Amersfoort voor Gezicht op Amersfoort van Matthias Withoos uit 1672, ter gelegenheid van het tekenen van de intentieovereenkomst tot aankoop van grond voor het nieuw te bouwen CollectieCentrum Nederland. In dit nieuwe collectiegebouw worden de rijkscollecties van het Nederlands Openluchtmuseum, Paleis Het Loo, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Rijksmuseum ondergebracht

58

TENTOONsTELLINGEN EN PrEsENTATIEs

RijksMUsEUM

12 juni 2015 – 6 januari 2016 In bloei Conservatoren Bianca du Mortier, Birthe Weijkamp, Marlies Dekkers

29 juni 2015 – 31 mei 2016 Adriaen de Vries. Nieuw in het RijksmuseumConservator Frits Scholten

7 oktober 2015 – 18 april 2016 Wissel Aziatisch Paviljoen Conservator Menno Fitski

4 november 2015 – 29 maart 2016 Prentenkabinetten (Selfies) – 17de eeuw vroeg Conservator Marijn Schapelhouman

4 november 2015 – 5 april 2016 Prentenkabinetten (Selfies) – 17de eeuw laat Conservator Erik Hinterding

4 november 2015 – 22 maart 2016 Prentenkabinetten (Selfies) – 18de eeuw Conservator Robert-Jan te Rijdt

4 november 2015 – 22 maart 2016 Prentenkabinetten (Selfies) – 19de eeuw Conservator Marijn Schapelhouman

4 november 2015 – 22 maart 2016 Prentenkabinetten (Selfies) – 20ste eeuw Conservator Alied Ottevanger Deze presentatie is samengesteld in herinnering aan Jacqueline de Raad (1961–2015), conservator laat 19de- en 20ste-eeuwse prenten en tekeningen (2008–2015).

27 november 2015 – 20 april 2016 Anish Kapoor & Rembrandt Conservator Taco Dibbits

16 december 2015 – 29 maart 2016 Lucas van Leyden? Restauratie en toeschrijvingConservator Matthias Ubl

18 december 2015 – 11 april 2016 Wissel 20ste eeuw Conservatoren Mattie Boom, Ludo van Halem, Alied Ottevanger, Harm Stevens

15 januari 2016 – 18 juni 2017 Huismuziek Conservator Giovanni Paolo di Stefano

11 april 2016 – 5 september 2016 Prentenkabinetten (Prent en Consument) – Middeleeuwen Conservator Jeroen Luyckx

11 april 2016 – 5 september 2016 Prentenkabinetten (Prent en Consument) – 17de eeuw vroeg Conservator Francisca Vullers

11 april 2016 – 5 september 2016 Prentenkabinetten (Prent en Consument) – 17de eeuw laat Conservator Joyce Zelen

11 april 2016 – 5 september 2016 Prentenkabinetten (Prent en Consument) – 18de eeuw Conservator Hanneke van Dijk

11 april 2016 – 5 september 2016 Prentenkabinetten (Prent en Consument) – 19de eeuw Conservator Erik Hinterding

16 april 2016 – 29 augustus 2016 Wissel 20ste eeuw Conservatoren Mattie Boom, Ludo van Halem, Alied Ottevanger, Harm Stevens

22 april 2016 – 16 oktober 2016 Arita. Porselein van nuConservatoren Menno Fitski, Scholten & Baijings

24 juni 2016 – 25 september 2016 Wim Pijbes’ keuze. Gevoel voor schoonheid en besef van tijdConservator Wim Pijbes

2 juli 2016 – 2 oktober 2016 Marten & Oopjen Conservator Gregor Weber

Vanaf 23 augustus 2016 Lucas van Leyden Altaarstuk Conservator Matthias Ubl i.s.m. Lakenhal

3 september 2016 – 5 december 2016 Wissel 20ste eeuw Conservatoren Mattie Boom, Ludo van Halem, Alied Ottevanger, Harm Stevens

15 september 2016 – 8 januari 2017 Prentenkabinetten (Dieren) – Middeleeuwen–19de eeuw Conservator Marleen Ram

21 oktober 2016 – 12 december 2016 Kimono’s uit de Okura-collectie Conservator Menno Fitski

10 december 2016 – 2 april 2017 Wissel 20ste eeuw Conservatoren Mattie Boom, Ludo van Halem, Alied Ottevanger, Harm Stevens

14 december 2016 – 17 april 2017 Wissel Aziatisch Paviljoen Conservator Menno Fitski

RijksMUsEUM PHILIPsVLEUGEL

6 oktober 2015 – 17 januari 2016 Bord met het wapen van AmsterdamConservator Menno Fitski

17 oktober 2015 – 17 januari 2016 Azië in Amsterdam. Luxe in de Gouden Eeuw Conservatoren Jan van Campen, Femke Diercks, Karina Corrigan (i.s.m. Peabody Essex Museum, Salem, Verenigde Staten)

20 februari 2016 – 22 mei 2016Catwalk. Mode in het Rijksmuseum Bianca du Mortier, Suzan Meijer, Erwin Olaf

20 februari 2016 – 22 mei 2016 Breitner: Meisje in kimonoConservatoren Jenny Reynaerts, Suzanne Veldink

59

24 maart 2016 – 12 juni 2016 Document Nederland: Carel van Hees fotografeert het onderwijs Conservatoren Martine Gosselink, Mattie Boom, Saskia Asser, Carel van Hees

24 juni 2016 – 11 september 2016 Japan Modern Conservator Marije Jansen

24 juni 2016 – 25 september 2016 Adriaen van de Velde. Meester van het Hollandse landschapConservatoren Marijn Schapelhouman, Bart Cornelis

24 juni 2016 – 25 september 2016 Objectief Nederland Conservator Harm Stevens

7 oktober 2016 – 8 januari 2017 Martin Gerlach Conservator Hans Rooseboom

7 oktober 2016 – 8 januari 2017 Hercules Segers Conservatoren Huigen Leeflang, Pieter Roelofs

7 oktober 2016 – 8 januari 2017 Frans Post. Dieren in Brazilië Conservatoren Jane Turner, Eveline Sint Nicolaas, Marleen Ram (i.s.m. Noord-Hollands Archief, Haarlem en Naturalis Biodiversity Center, Leiden)

RijksMUsEUM TEEkENsCHOOL

22 september 2015 – 21 maart 2016 Penselen, de mooiste kinderboekillustraties Conservator Frederique van Reij (i.s.m. CPNB)

24 maart 2016 – 21 september 2016 Document Nederland Junior Conservatoren Annemiek Spronk, Saskia Asser

22 september 2016 – 19 februari 1917 Penselen, de mooiste kinderboekillustraties Conservator Inge Willemsen (i.s.m. CPNB)

RijksMUsEUMTUINEN

10 juni 2016 – 2 oktober 2016 Giuseppe Penone in het | at the RijksmuseumGastconservator Alfred Pacquement

MUsEUM HET PrINsENHOF, DELFT

24 maart 2016 – 15 juli 2016 Het straatje van Vermeer Conservator Gregor Weber

DULWICH PICTUrE GALLErY, LONDON, Uk

12 oktober 2016 – 15 januari 2017 Adriaen van de VeldeConservatoren Marijn Schapelhouman, Bart Cornelis

TEFAF, MAAsTrICHT

11 maart 2016 – 20 maart 2016 CatwalkConservator Erwin Olaf

TEFAF, NEW YOrk, UsA

21 oktober 2016 – 26 oktober 2016 Hercules Segers Conservatoren Huigen Leeflang, Pieter Roelofs

TIMMErHUIs, rOTTErDAM

25 augustus 2016 – 6 oktober 2016 Document Nederland: Carel van Hees fotografeert het onderwijs Conservatoren Martine Gosselink, Mattie Boom

ArT GALLErY OF ONTArIO, TOrONTO, CANADA

29 oktober 2016 – 22 januari 2017 Small Wonders Conservator Lisa Ellis (AGO)

60

BruIklenen

In 2016 werden in totaal 756 objecten in bruikleen afgestaan. De objecten maakten deel uit van 110 tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Dit jaar ging het om 279 prenten en een prentalbum, 148 tekeningen en een schetsboek, 41 foto’s, 2 affiches, 151 schilderijen, 5 interieuronderdelen, 5 zilveren voorwerpen, 8 penningen, 9 textilia, 10 boeken, 12 stuks meubilair, 18 ceramiek, 19 beeld-houwwerken, 32 wapens en toebehoren, 2 tegeltableaus, 3 kisten, 3 schotels, een bedelnap, een blaasbalg, een gebedsnoot, een korbeel, een lakdoos, een pruik en een huisaltaar.

Tentoonstellingen• Aken, Suermondt-Ludwig-Museum: More beautiful than Nature. The Still Lifes of Balthasar

van der Ast – I• Alkmaar, Stedelijk Museum Alkmaar: Caesar van Everdingen – I• Alkmaar, Stedelijk Museum Alkmaar: G.W. van Blaaderen• Amersfoort, Kunsthal KAdE: De loop der dingen• Amersfoort, Museum Flehite: Rik Wouters Museum Flehite• Amersfoort, Museum Flehite: Soft power. Arte Brasil• Amstelveen, Cobra Museum: Constant: Ruimte+Kleur• Amsterdam, Museum Het Rembrandthuis: In de ban van Hercules Segers. Rembrandt en

de modernen• Amsterdam, Museum Het Rembrandthuis: Tekenen naar naaktmodellen in Rembrandts tijd• Amsterdam, Museum Van Loon: Chronologische overzichtstentoonstelling Museum Van Loon• Amsterdam, Museum Van Loon: Mode bij Van Loon. Het modegevoel van een aristocratische

familie in de internationale society• Amsterdam, Stadsarchief Amsterdam: Amsterdam 1900 – Stad van foto’s• Amsterdam, Stedelijk Museum: Amsterdamse School 1910–1930. Expressieve meubelen

in een kleurrijk interieur• Amsterdam, Van Gogh Museum: Daubigny, Monet, Van Gogh – III• Amsterdam, Van Gogh Museum: Private pleziertjes: prostitutie in prenten• Amsterdam, Van Gogh Museum: Splendeurs et misères des courtisanes – II• Antwerpen, Museum Mayer van den Bergh: In perspectief• Apeldoorn, Paleis Het Loo Nationaal Museum: Anna Paulowna. Een kleurrijke Romanov

aan het Nederlandse hof• Arnhem, Museum Arnhem: Dick Ket• Arnhem, Museum Arnhem: Peter Alma: pionier van moderne sociale kunst

• Baltimore (Maryland), The Walters Art Museum: A Feast for the Senses: Art and Experience in Medieval Europe – I

• Boedapest, Hungarian National Gallery: Amedeo Modigliani. A retrospective – I• Bonn, Kunst- und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland: The Rhine. A European

River Biography• Brugge, Groeningemuseum: De kunst van het recht. Drie eeuwen gerechtigheid in beeld• Brugge, Stedelijke Musea Brugge: Vrouwen op den besem en derghelijck ghespook. Bruegel en

de hekserij in de Lage Landen 1450–1700 – II• Bunnik, Museum Oud Amelisweerd: Lodewijk Napoleon – Tragisch heerser

• Cassel, Musée de Flandre: L’Odyssée des Animaux• Cherbourg-Octeville, Musée Thomas Henry: Félix Buhot, peintre d’atmosphères

• Delft, Museum Het Prinsenhof: Het straatje van Vermeer – II• Den Haag, De Mesdag Collectie: De tuin van Daubigny• Den Haag, De Mesdag Collectie: Een dialoog: fotografie en de landschapsschilderkunst

in de negentiende eeuw• Den Haag, Gemeentemuseum Den Haag: Jan Toorop. een retrospectief• Den Haag, Gemeentemuseum Den Haag: Retrospectief Karel Appel• Den Haag, Haags Historisch Museum: Gezichten van de Gouden Eeuw. De portretkunst

van Jan Anthonisz. van Ravesteyn• Doorwerth, Museum Veluwezoom: Johannes Warnardus Bilders• Dordrecht, Dordrechts Museum: Langdurig bruikleen Schalcken• Dordrecht, Dordrechts Museum: Schalcken. Kunstenaar van het verleiden• Dordrecht, Dordrechts Museum: Van de stad en voor de stad• Dordrecht, Het Dordts Patriciërshuis: Cornelis en Hendrik Kuipers• Dresden, Staatliche Kunstsammlungen Dresden: Paradise on Earth. Flemish Landscape

Paintings from Bruegel to Rubens• Düsseldorf, Museum Kunstpalast: Behind the Curtain: Concealment and Relevation since

the Renaissance

• Écouen, Musée national de la Renaissance: Masséot Abaquesne, master of Renaissance earthenware

61

• Edinburgh, Scottish National Gallery: Daubigny, Monet, Van Gogh – II• Eindhoven, Van Abbemuseum: De jaren 80. Begin van het nu?• Enkhuizen, Zuiderzeemuseum: Wild van water• Enschede, Rijksmuseum Twenthe: Beauty Rules. Gerard de Lairesse en de maakbare

schoonheid

• Frankfurt am Main, Städelsches Kunstinstitut: Jean-Antoine Watteau – I• Frankfurt am Main, Städtische Galerie Liebieghaus: Holy Night: the Christmas Season and Its

Imagery• Fukushima, Fukushima Prefectural Art Museum: Vermeer and the Painters of the Dutch Golden

Age – III

• Gotha, Herzogliches Museum Gotha: More beautiful than Nature. The Still Lifes of Balthasar van der Ast – II

• Haarlem, Teylers Museum: In de wolken• Haarlem, Teylers Museum: Jan Weissenbruch• Hamburg, Bucerius Kunst Forum: A World Upside Down. Hieronymus Bosch’s Century• Hamburg, Bucerius Kunst Forum: Venice. City of Artists• Helsinki, Ateneum Art Museum: Amedeo Modigliani. A retrospective – II• ’s-Hertogenbosch, Noordbrabants Museum: Jheronimus Bosch. Visioenen van een genie• Hoorn NH, Westfries Museum: Jan Albertsz Rotius (1624–1666)

• Kansas City (Michigan), Nelson-Atkins Museum of Art: Rank and Status in the Age of Rembrandt and Vermeer – II

• Katwijk ZH, Katwijks Museum: B.J. Blommers• Kleef, Stiftung B.C. Koekkoek-Haus Kleve: Cornelis Lieste• Kopenhagen, Statens Museum for Kunst: INTIMACIES

• Leeuwarden, Fries Museum: Alma-Tadema: Houses of Life, art and Imagination – I• Leeuwarden, Keramiekmuseum Princessehof: Erotiek in de keramiek• Leiden, Japanmuseum SieboldHuis: Arita 2016 Sieboldhuis• Leiden, Japanmuseum SieboldHuis: Kunisada• Leiden, Museum Volkenkunde: Boeddha-tentoonstelling – I• Leuven, Museum Leuven: Hendrick de Clerck• Leuven, Museum Leuven: Op zoek naar Utopia• Leuven, Universiteitsbibliotheek KU Leuven: Utopia and More• Londen, Dulwich Picture Gallery: Adriaen van de Velde (1636–1672) – II

• Madrid, Museo Nacional del Prado: El Bosco/Bosch• Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza: Caravaggio and the North• Marseille, Musee des civilisations de l’Europe & de la Méditerranée: Café In• Mechelen, Hof van Busleyden: Zot Geweld/Dwaze Maagd• Middelburg, Zeeuws Museum: Johannes Goedaert• München, Museum Villa Stuck: Jan Toorop (1858–1929)

• New York, The Frick Collection: Anthony van Dyck as a Portraitist• New York, The Morgan Library and Museum: Rembrandt’s First Masterpiece

• Parijs, Fondation Custodia: Capturer la lumière. L’oeuvre sur papier de Jozef Van Ruyssevelt (1941–1985)

• Parijs, Musée Jacquemart-André: Le peintre Rembrandt van Rijn

• Roermond, Cuypershuis: Design Derby: Nederland – België (1815–2015) – III• Rotterdam, Belasting & Douane Museum: Opstand• Rotterdam, Kunsthal: Fatale Kunst – Sara de Swart, muze der Tachtigers• Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen: Fra Bartolommeo. Het streven naar grootsheid• Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen: Gispen Specials• Rotterdam, Nederlands Fotomuseum: De jacht met de camera

• San Sebastián, Museo San Telmo: 1516–2016. Peaces Treaties• Schoonhoven, Nederlands Zilvermuseum Schoonhoven: Gekroonde hoofden 2016• Singapore, Asian Civilisations Museum: Port Cities: Hybrid Cultures and Art in Southeast Asia,

1500–1900• Singapore, Peranakan Museum: Nyonya Beadwork and Embroidery: Craft and Heritage

• Tel Aviv, Tel Aviv Museum of Art: Forgeries• Tokyo, Mori Arts Center Gallery: Vermeer and the Painters of the Dutch Golden Age – II• Tokyo, National Museum of Western Art: Lucas Cranach the Elder. A Renaissance Master and

his Legacy – I

62

• Tokyo, Tokyo Metropolitan Art Museum: Boticelli and his time• Toronto (Ontario), Art Gallery of Ontario: Small Wonders, Netherlandish Boxwood Carvings – I• Trier, Stadtmuseum Simeonstift Trier: Nero. Keizer, kunstenaar en tiran

• Utrecht, Centraal Museum: Haar!• Utrecht, Centraal Museum: Trots van de stad. De Utrechtse Domtoren• Utrecht, Museum Catharijneconvent: Franciscus van Assisi• Utrecht, Museum voor hedendaagse aboriginal kunst: Mapping Australia

• Vlieland, Museum Tromp’s Huys: Engelsche Furie

• Washington D.C., National Gallery of Art: From Drawings to Paintings in the Age of Rembrandt – I• Welshpool, Western Australian Museum: Travellers and Traders in the Indian Ocean World• Wuppertal, Von der Heydt-Museum: Degas and Rodin. The Race of the Giants towards the

Modern

• Zürich, Swiss National Museum: The Renaissance. The Emergence of Europe

63

Het 16de-eeuwse meesterwerk het Laatste Oordeel (1526–1527) van Lucas van Leyden is twee jaar lang te gast in de Eregalerij van het Rijksmuseum. Het drieluik is in bruikleen gegeven door Museum De Lakenhal in Leiden, dat wordt gerenoveerd

64

aanwInsten

Behoudens anders vermeld zijn de voorwerpen door aankoop verworven

Beeldende kunst

Aziatische Kunst

China, ca. 1743–1745Fiche met het wapen van de familie Reverhorst. China, ca. 1743–1745. Gegraveerd parelmoer, 4 x 2,3 cm. Schenking van de heer C.J.A. Jörg, Haren. AK-RAK-2016-5

O Nam-unDruiventakken. Korea, 1823. Inkt op papier, 154,3 x 402,6 x 80 cm. Aankoop uit het Autobinck Fonds/Rijksmuseum Fonds. AK-RAK-2016-4

Sakaida Kakiemon XVDekselvaas met eikentakken. Arita, 2016. Porselein met emailkleuren, 56,5 x 33 cm. Schenking van de heer Sakaida Kakiemon XV, Arita. AK-RAK-2016-3-1

Sakaida Kakiemon XVSet van vijf kommen met chrysanten. Arita, 2016. Porselein met emailkleuren, 13,2 x 9,7 x 7 cm. Schenking van de heer Sakaida Kakiemon XV, Arita. AK-RAK-2016-3-2

Seihô, TakeuchiWaterpot voor de theeceremonie (mizusashi). Japan, ca. 1920. Onderglazuur blauw, 30 cm. Aankoop met een bijdrage uit het legaat B.J. Peiser. AK-RAK-2016-1

Shosai, ShirayamaLakdoos met Pauw-myoo. Tokyo, 1890–1900. Lak op hout, 16,7 x 15,7 x 31,3 cm. Schenking van de heer Jan Dees en de heer René van der Star, Amsterdam. AK-RAK-2015-4

Tensen, OgyuEen paar kamerschermen ‘De Bamboerivier’. Tokyo, ca. 1915–ca. 1940. Inkt en kleuren op zijde, 169,5 x 376 cm. Schenking van de heer Jan Dees en de heer René van der Star, Amsterdam. AK-RAK-2016-2-1/2

Langdurige bruiklenenChina, 960–19005 Chinese en Japanse voorwerpen. China, 960–1900. Uit het legaat Barbara Harrisson. Bruikleen van de Vereniging van Vrienden der Aziatische Kunst. AK-MAK-1737 t/m 1741

Japan, ca. 1905–201215 lakwerk dozen. Japan, ca. 1905–2012. Lak op hout, 4,5 x 23 x 26 cm. Bruikleen van de heer Jan Dees en de heer René van der Star, Amsterdam. AK-C-2016-1 t/m 15

Zuid- en Zuidoost-Azië, ca. 1900–1950129 textielweefsels. India en Zuidoost-Azië, ca. 1900–1950. Uit de collectie van de heer Jan Dees en de heer René van der Star, Amsterdam. Bruikleen van de Vereniging van Vrienden der Aziatische Kunst. AK-MAK-1742-1 t/m 129

Beeldhouwkunst

Bendien, JacobPlastiek (Amorf figuur). Amsterdam, ca. 1933. Gegoten messing, 14,5 x 37,4 cm. Aankoop uit het Knecht-Drenth Fonds/Rijksmuseum Fonds. BK-2016-36

Panhuys, Maja vanBuste van de heer M.P. Voûte met sokkel. Rome, 1927. Marmer, 180 x 75 x 55 cm. Schenking van een particulier. BK-2016-15

Rizzo, AntonioTondo met Madonna en kind. Venetië, ca. 1465. Marmer, 86 cm. Overdracht van beheer van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. BK-2016–101

Schardt, Johan Gregor van der9 terracotta beeldhouwersmodellen. Italië, ca. 1560–1570. Terracotta. BK-2016-44-1 t/m 9

Stracké, FransDoornroosje. Arnhem, 1867. Carrara marmer, 70 x 57 x 39 cm. BK-2016-2

Verhulst, RomboutLuitenant-admiraal Isaac Sweers. Den Haag, 1673–1674. Terracotta, gemodelleerd en gesaust, op originele houten sokkel, 53 cm. Aankoop met steun van Scato Gockinga Fonds/Rijksmuseum Fonds. BK-2016 -102-1

Langdurige bruikleenXavery, Jan BaptistTwee putti en een lam. Den Haag, 1740. Carrara marmer, 117 x 103 cm. Bruikleen van Museum De Lakenhal. BK-C-2016-2

Edele metalen

AnoniemSnuifdoos van goud met gezichten op de Oude en Nieuwe Beurs te Amsterdam in foedraal. Hanau, ca. 1845. 14 karaat geel goud, leer, zijde en fluweel, 5 x 10 x 7 cm. Schenking van de heer W. Heijbroek, Rhenen en de heer G. Heijbroek, Nijmegen. BK-2016-16

AnoniemKan. Antwerpen, 1798–1809. Zilver, 37,4 x 17,4 x 12,2 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016–117 [2015]

AnoniemSauskom. Bremen, ca. 1899–1949. Zilver, hoorn, 12 x 20,4 x 11,7 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -118 [2015]

AnoniemConfituurvork. Dordrecht, 1795. Zilver, 1 x 11,8 x 1,3 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -124 [2015]

AnoniemSuikerstrooier. Den Haag, 1819. Zilver, 14,6 x 5,6 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -125 [2015]

Kempen, Johannes Mattheus van, naar Gerardus Willem van DokkumJachthoorn met foedraal. Utrecht, 1849. Zilver, 49,3 x 4 x 16,7 cm. Aankoop met fondsen geschonken door een particulier. BK-2016-11

Vermeulen, Andries; Louis Métayer; Pierre Daniel Bellanger; Philippe Métayer; Louis Fabritius DubourgRepetitiehorloge met drie kasten (Esther voor Ahasveros). 1734. Goud, email, glas, roggeleer en verguld koper,

65

5,8 x 5 cm. Schenking van mevrouw E.H. Slothouwer- de Graaff. BK-2016 -100

Langdurige bruikleenBrechtel, Hans CoenradBokaal van Elizabeth van Bohemen (voormalige titel: Bokaal met deksel van de Winterkoningin). Den Haag, 1641. Verguld zilver; gedreven, 79 x 29,1 cm. Bruikleen van Museum De Lakenhal. BK-C-2016-3

Gebrandschilderd glas

Naar ontwerp van Coecke van Aelst, Pieter (I)Jezus in de Tuin van olijven. Antwerpen, ca. 1530. Gebrandschilderd glas, 28,8 cm. Aankoop uit het Ebus Fonds/Rijksmuseum Fonds. BK-2016-99-1

Naar ontwerp van Noort, Lambert van; naar een prent van Hans Liefrinck (I)Nebukadnezar eet gras onder de koeien. Antwerpen, ca. 1560. Gebrandschilderd glas, 25,3 cm. Aankoop uit het Ebus Fonds/Rijksmuseum Fonds. BK-2016-99-2

Crabeth, Dirck Pietersz.Geboorte van Mozes. Antwerpen, ca. 1550. Gebrandschilderd glas, 37,2 x 21,5 cm. Aankoop met steun van het Frits en Phine Verhaaff Fonds/Rijksmuseum Fonds en het Ebus Fonds/Rijksmuseum Fonds. BK-2016-54-1

Swart van Groningen, JanBruiloft te Kana. Antwerpen, ca. 1550. Gebrandschilderd glas, 38 x 21 cm. Aankoop met steun van het Frits en Phine Verhaaff Fonds/Rijksmuseum Fonds en het Ebus Fonds/Rijksmuseum Fonds. BK-2016-54-2

Glas

AnoniemZes Art Nouveau-glazen. Bohemen, ca. 1900. Glas, 20,3 x 8 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -133 t/m 138 [2015]

AnoniemKoelvaas op voet. Ierland/Engeland, ca. 1820. Kristal, 46 x 46 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -115 [2015]

AnoniemDrinkglas. Onbekend, ca. 1900. Glas, 19,8 x 7 x 7 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -116 [2015]

Bazel, Karel Petrus Cornelis deVaas servies GG. Leerdam, 1869–1923. Glas, 12,3 x 5,9 x 5,9 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016–123 [2015]

Copier, Andries Dirk; Leerdam, N.V. GlasfabriekGele bolvaas met tincraquelé (voormalige titel: Bolvaas met geel tincraquelé). Leerdam, 1930. Handgevormd glas, 30,4 x 36,5 cm. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. BK-2016-3

Hoffmann, Josef; Wiener WerkstätteSchaal op voet. Wenen, ca. 1920. Glas, 13 x 21,6 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -111 [2015]

Lobmeyr, J. en L.Vingerkom. Wenen, 1900. Kristal, 6,6 x 9,8 x 12 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -119 [2015]

Sottsass, EttoreVaas Niobe. Milaan, 1986. Glas, 40,2 x 28 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, Amsterdam. BK-2016 -112 [2015]

Ceramiek

AnoniemVormstuk kaketoe. Karlsruhe, ca. 1911–1922. Ceramiek, 42,1 x 27 x 17,5 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -114 [2015]

Mendini, AlessandroWitte vaas. Milaan, 1993. Keramiek, 59,6 x 17,5 x 10,3 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -108 [2015]

Monogrammist A.I.Het Laatste Avondmaal, naar een prent van H. Cock. Delft, 1663. Aardewerk met tinglazuur, beschildering in blauw, 21,5 x 36 cm. BK-2016-17

Kostuums en accessoires

AnoniemAvond- of dansjapon. Parijs, ca. 1927–ca. 1928. Katoen, glas, 103 x 123 x 36 cm. Schenking van mevrouw W. Korff-Zweers, Wolfheze. BK-2016-1

Linnendamast

Lebeau, Chris; E.J.F. van Dissel & Zonen Servet met motief Straalbreking. Eindhoven, 1932. Linnen, 21 x 21 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -126 [2015]

Struyken, PeterServet van damast; Grid 2001. Den Haag, 2001. Linnen, 77 x 77 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -120 [2015]

Meubelen

AnoniemTafel. Rome, ca. 1701–ca. 1705. Palissanderhout met verguld bronzen beslag, blad van verde antico marmer, 63 x 130 x 98 cm. Schenking van de familie Vermaat/Rijksmuseum Fonds. BK-2016-25

Bakema, Jacob Berend; Arbeiders Coöperatie BouwbedrijfEen partnerbureau en een ladenkast. Rotterdam, 1948. Geverfd eikenhout, 140 x 75 x 76 cm. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. BK-2016-35-1/2

Gispen, Willem HendrikFauteuil no. 304 (voormalige titel: Gispen fauteuil no. 304). Rotterdam, 1933. Metaal, bakeliet, papiertouw, bamboe, 61 x 70 x 47 cm. BK-2016-53

Medini, AlessandroKast Ollo. Italië, 1989. Hout, ceramiek, 250 x 47 x 45 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, Amsterdam. BK-2016 -122 [2015]

66

Jean-Étienne Liotard, Hollands meisje aan het ontbijt, ca. 1756. Olieverf op doek, 46,8 x 39 cm. Inv.nr. SK-A-5039; aankoop met steun van de BankGiro Loterij, Vereniging Rembrandt mede dankzij haar Nationaal Fonds Kunstbezit, Mondriaan Fonds, VSBfonds, Rijksmuseum Fonds en een groot aantal particuliere schenkers

67

Een Nederlandse particulier heeft ter gelegenheid van het afscheid van directeur Wim Pijbes de aankoop van een zeldzame zilveren jachthoorn mogelijk gemaakt. De hoorn werd vervaardigd in opdracht van koning Willem II als prijs voor de winnaar van paardenraces die op 21 juni 1849 werden verreden op de renbanen van de koninklijke domeinen in Apeldoorn. Maker van de hoorn is zilversmid Johannes Mattheus van Kempen, grondlegger van de beroemde firma ‘Koninklijke Nederlandse Fabriek van gouden en zilveren werken J.M. van Kempen & Zonen’ te Voorschoten

68

Bijouteriedoosje (Maquette Nigritella Nigra). Italië, 1993. Metaal, email, 12,2 x 14,6 x 7,9 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, Amsterdam. BK-2016 -110 [2015]Ladenkast Nigritella Nigra. Italië, 1993. Hout, verf, 250 x 47 x 45 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, Amsterdam. BK-2016 -127 [2015]

Rietveld, Gerrit Thomas; Meubelmakerij Rietveld; Gerard van de Groenekan Kindertafelstoel voor de familie Van Boven. Utrecht, 1919–1923. Leer en gebeitst hout, 90 x 45 x 42,5 cm. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. BK-2016-89

Sottsass, EttoreLamp Treetops. Milaan, 1981. Metaal, verf, 210 x 64 x 25 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, Amsterdam. BK-2016 -128 [2015]Lamp Treetops. Milaan, 1981. Metaal, verf, 210 x 64 x 25 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, Amsterdam. BK-2016 -139 [2015]Bijzettafel Rosa, giallo e bianco (Bharata serie). Milaan, 1988. Hout, verf, 40 x 42 x 42 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, Amsterdam. BK-2016 -129 [2015]Bijzettafel Rosso, grigio e nero (Bharata serie). Milaan, 1988. Hout, verf, 40 x 50 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, Amsterdam. BK-2016 -130 [2015]Bijzettafel Bianco, rosse en nero (Bharata serie). Milaan, 1988. Hout, verf, 40 x 40 x 40 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, Amsterdam. BK-2016 -131 [2015]Bijzettafel Gopuram (Bharata serie). Milaan, 1988. Hout, verf, 40 x 40 x 40 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, Amsterdam. BK-2016 -132 [2015]

Langdurige bruikleenAnoniemArmstoel met bloemtapisserie. Nederland, ca. 1660–ca. 1675. Notenhout, bekleed met tapisserie, 111,5 x 60,5 x 65,5 cm. Bruikleen van de Collectie Six, Amsterdam. BK-C-2016-7

Muziekinstrumenten

Langdurige bruiklenenAnoniemDwarsfluit. Duitsland, ca. 1750. Ivoor en zilver, 67 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-6 [2015]

AnoniemDoedelzak. Europa, ca. 1750. Palmhout, olmenhout, leer en hoorn. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-16 [2015]

AnoniemMandoline. Italië, ca. 1700. Sparren-, ebben- en palissanderhout, ivoor en darm, 57 x 26 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-17 [2015]

AnoniemGitaar. Italië, 1600–1699. Diverse houtsoorten, been, parelmoer, ivoor, schildpad, darm en papier, 78 x 21 x 11 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-21 [2015]

AnoniemNaaidoos-piano. Oostenrijk of Duitsland, ca. 1820. Populierenhout, sparrenhout, been, ivoor, metaal, textiel en glas, 18,5 x 56,5 x 38,5 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-22 [2015]

Axsen, Ahlert GerhardHuisorgel. Amsterdam, 1797. Mahonie, eikenhout, ebbenhout, ivoor, metaal, 260 x 165 x 69 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-4 [2015]

Boekhout, Thomas CoenratHobo. Amsterdam, ca. 1700. Ebbenhout en zilver, 60 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-20 [2015]

Cousineau père et filsHarp. Parijs, ca. 1780. Esdoornhout, sparrenhout, metaal, darm, 170 x 114 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-5 [2015]

Cuypers, Johannes TheodorusViool. Den Haag, 1791. Sparren-, esdoorn- en ebbenhout, metaal en darm, 60 x 20 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-7 [2015]Viool. Den Haag, 1812. Sparren-, esdoorn- en ebbenhout, metaal en darm, 60 x 20 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-8 [2015]Altviool. Den Haag, 1806. Sparren-, esdoorn- en ebbenhout, metaal en darm, 70 x 25 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-9 [2015]Cello. Den Haag, 1793. Sparren-, esdoorn- en ebbenhout, metaal en darm, 120 x 45 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-10 [2015]

Graf, ConradPiramide-piano. Wenen, ca. 1829. Mahonie-, walnoot- en sparrenhout, parelmoer, metaal, textiel, 300 x 116 x 60,5 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-11 [2015]

Haka, RichardDwarsfluit. Amsterdam, ca. 1680. Buxushout en messing, 70 cm. Bruikleen van de Ehrenfeld Foundation. BK-C-2016-6

Jacobs, HendrikBasgamba. Amsterdam, ca. 1680. Sparrenhout, esdoorn-hout, darm, zilver, 122,5 x 40 x 70 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-1 [2015]

Maggini, Giovanni PaoloViool. Brescia, 1610. Sparren-, esdoorn- en ebbenhout, metaal en darm, 61 x 21,5 x 3,5 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-13 [2015]

Rombouts, PieterViola da gamba. Amsterdam, 1726. Sparren-, esdoorn- en ebbenhout, metaal en darm, 117 x 38 x 13,5 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-14 [2015]Viola da gamba. Amsterdam, 1708. Sparren-, esdoorn- en ebbenhout, metaal en darm, 125 x 41 x 14 cm . Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-15 [2015]

Ruckers, Andreas (I)Klavecimbel. Antwerpen, 1627. Populieren-, sparren- en eikenhout, been, ivoor, papier, metaal, 92 x 69,7 x 125,5 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-2 [2015]

69

Sellas, MatteoArchilute. Venetië, 1637. Sparrenhout, ebbenhout, ivoor, 113 x 34 x 16 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-3 [2015]

Steinway & SonsVleugel. New York (stad), 1853–1901. Satijnhout, sparrenhout, metaal, parelmoer en ivoor, 188 x 160 cm. Bruikleen van het Pianola Museum. BK-C-2016-5

Terton, EngelbertSopraanblokfluit. Amsterdam, ca. 1700. Buxushout en zilver, 36 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-19 [2015]

Welte & Söhne, M.Pianolavoorzetapparaat. Freiburg, 1927. Hout, metaal en papier, 104 x 122 x 52 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-12 [2015]

Wörle, GeorgPochette. Augsburg, 1671. Hout en darm, 45 cm. Bruikleen van het Gemeentemuseum Den Haag. BK-2016-98-18 [2015]

Onedele metalen

AnoniemVaas. Stockholm, 1908. Brons, 17,5 x 12,3 x 5 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016- 113 [2015]

AnoniemSteckmedaille. Nederland, ca. 1814. Metaal, 0,7 x 5 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -121 [2015]

Bakker, Aldo; Jan MatthesiusSoja-schenkkan. Amersfoort, 2010. Koper, zilver, 7,4 x 23 x 7,6 cm. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. BK-2016 -109 [2015]

Schilderijen

Liotard, Jean-ÉtienneHollands meisje aan het ontbijt (A Dutch girl at breakfast). Ca. 1756. Olieverf op doek, 46,8 x 39 cm. Aankoop met steun van de BankGiro Loterij, de Vereniging Rembrandt mede dankzij haar Nationaal Fonds Kunstbezit, Mondriaan Fonds, VSBfonds, Fonds De Haseth-Möller/Rijksmuseum Fonds, LOBA Fonds/Rijksmuseum Fonds, Nan van Andel Fonds/Rijksmuseum Fonds, Marjon Ornstein Fonds/Rijksmuseum Fonds, Elles Nansink Fonds/Rijksmuseum Fonds, Rijksmuseum International Circle, giften uit nalatenschappen en anonieme schenkers. SK-A-5039

Rembrandt Harmensz. van RijnPortret van Marten Soolmans (voormalige titel: Portret van Maerten Soolmans). 1634. Olieverf op doek, 207,5 x 132 cm. Gezamenlijke aankoop van de Staat der Nederlanden en de Republiek Frankrijk, collectie Rijksmuseum/collectie Musée du Louvre. SK-A-5033

Rembrandt Harmensz. van RijnPortret van Oopjen Coppit. 1634. Olieverf op doek, 207,5 x 132 cm. Gezamenlijke aankoop van de Staat der Nederlanden en de Republiek Frankrijk, collectie Rijksmuseum/collectie Musée du Louvre. SK-C-1768

Walraven, IsaacDrie kinderen spelend met een vogelnestje. 1718. Olieverf op koper, 35 x 31 cm. Aankoop met gedeeltelijke schenking van Clara van Beeck Calkoen, Amsterdam. SK-A-5035

Walraven, IsaacDrie kinderen ruziënd om een vogelnestje. 1720. Olieverf op koper, 35 x 31 cm. Aankoop met gedeeltelijke schenking van Clara van Beeck Calkoen, Amsterdam. SK-A-5036

Langdurige bruiklenenBol, FerdinandPortret van Elisabeth Dell. Ca. 1653. Olieverf op doek, 105 x 82,5 cm. Bruikleen van The Schroder Collection. SK-C-1766Zelfportret. Ca. 1653. Olieverf op doek, 105 x 82,5 cm. Bruikleen van The Schroder Collection. SK-C-1767

ConstantLa ville noyée (Verdronken stad). 1956. Olieverf op linnen, 146,5 x 112,7 cm. Bruikleen van de heer en mevrouw De Heus, Barneveld. SK-C-1776

Engebrechtsz., CornelisDrieluik met de bewening van Christus met stichters en heiligen, met op de buitenluiken de heiligen Apollonia, Gertrudis van Nijvel, Agatha en Agnes. 1508–1510. Olieverf op paneel, middenpaneel met lijst 139 x 133 cm, luik met lijst 139 x 66,3 cm. Bruikleen van Museum De Lakenhal. SK-C-1772

Fargue, Paulus Constantijn laDe vergaderzaal van het genootschap Kunst Wordt Door Arbeid Verkregen. 1774. Olieverf op doek, 72 x 87,5 cm. Bruikleen van Museum De Lakenhal. SK-C-1775

Goyen, Jan vanZeil- en roeiboten in een riviermonding. 1640. Olieverf op paneel, 77 x 116 cm. Bruikleen van Museum De Lakenhal. SK-C-1780

Kamerlingh Onnes, MensoPortret van Jenny Kamerlingh Onnes. 1888. Olieverf op doek, 200 x 148,5 cm. Bruikleen van Museum De Lakenhal. SK-C-1774

Leyden, Lucas vanHet Laatste Oordeel, met op de buitenluiken de H. Petrus en H. Paulus. 1526–1527. Olieverf op paneel, 269,5 x 184,8 cm (middenpaneel); 264 x 76 cm (zijluiken). Bruikleen van Museum De Lakenhal. SK-C-1770

Lievens, JanPilatus wast zijn handen in onschuld. Ca. 1626. Olieverf op paneel, 83,8 x 106 cm. Bruikleen van Museum De Lakenhal. SK-C-1779

Meester van de Legende van de Heilige Magdalena; AnoniemTweeluik met Maria met kind en de stichter Willem van Bibaut. 1475–1480; 1525–1530. Olieverf op paneel, 30,4 x 20,7 cm. Bruikleen van een particulier. SK-C-1777

Rembrandt Harmensz. van RijnHistoriestuk met zelfportret van de schilder. Nederland, 1626. Olieverf op paneel, 90,1 x 121,3 cm. Bruikleen van Museum De Lakenhal. SK-C-1778

70

Sluijters, JanWeg door het bos. 1910. Olieverf op doek, 50 x 64 cm. Bruikleen van Coelingh Bennink Research B.V., Werkhoven. SK-C-1769

Verster, FlorisBloemen en bladeren. 1888. Olieverf op doek, 213 x 153,2 cm. Bruikleen van Museum De Lakenhal. SK-C-1773

Sieraden

AnoniemBootjescollier; collier van goud en goudsteen. Dordrecht, 1701 en/of 1722. Draadwerk van goud en gefacetteerde goudsteen of aventurienglas, 36 cm, 21 gr. Aankoop uit het André en Corrie Bleekemolen Juwelenfonds/Rijksmuseum Fonds. BK-2016-5

Weckström, BjörnEen collier, een ring en een armband. Helsinki, 1972–1974. Zilver, gekleurde lak en expoxy, 41,5 x 7 x 6,5 cm. Schenking van mevrouw E.N. Tavakoli. BK-2016-37-1 t/m 3

GEsCHIEDENIs

Documenten

Diverse vervaardigersGroep van 95 werken op papier gerelateerd aan de Provo-beweging. Merendeels jaren ’60. Affiches, pamfletten, ontwerpen, tekeningen etc. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. NG-2016-52-1 t/m NG-2016-52-13-36

Grootveld, Robert JasperKlaas komt toch. Amsterdam, 1962–1964. Multiplex, hout, papier, verf, lak, metaal en krijt (?), 70 x 50 cm. Schenking van mevrouw R. Mathijsen, Amsterdam. NG-2016-7

Huges, Hugo BartHomo Sapiens Correctus. Amsterdam, 1962–1965. Gedrukt en getekend, 200 x 40 cm. Schenking van de heer W. de Bie, Den Haag. NG-2016-6

Fotografie

Mulder, ReinjanVeertien extra foto’s bij Reinjan Mulders fotoserie ‘Objectief beeld van Nederland’, afdrukken uit 2016 van negatieven uit 1974. Bijgevoegd een brief van het ministerie van CRM. NG-2016-64-1 t/m NG-2016-64-15

Samsom, HansChef Superieur De-Gbeffa op zijn troon met zijn gevolg. Benin, 1966. Ontwikkelgelatinezilverdruk op barietpapier, 40 x 50 cm. Aankoop met steun van het Fonds 1975/Rijksmuseum Fonds. NG-2016-54Herman Ritfeld (1924–2014) op het voetbalveld van Tutubuka. Nieuw-Aurora, 1969. Ontwikkelgelatinezilverdruk op barietpapier, 40 x 50 cm. Aankoop met steun van het Fonds 1975/Rijksmuseum Fonds. NG-2016-55Kapitein Lobë en Marina in het Marrondorp Tutubuka. Nieuw-Aurora, 1969. Ontwikkelgelatinezilverdruk op barietpapier, 40 x 50 cm. Aankoop met steun van het Fonds 1975/Rijksmuseum Fonds. NG-2016-56

Samsom-Rous, LauraSerie van 33 foto’s die de route van de tot slaaf gemaakte Afrikanen volgt van Benin in Afrika naar Paramaribo en Marrondorpen in Suriname. Aankoop met steun van het Fonds 1975/Rijksmuseum Fonds. NG-2016-53-1 t/m NG-2016-53-33

Kostuums

Leeuw, Iris de; Luuks LaboratoriumVijf speespakken gemaakt door Iris de Leeuw en Luuks Laboratorium, met twaalf foto’s van Iris de Leeuw in een speespak tijdens happenings. NG-2016-57-1 t/m NG-2016-57-17

Munten, penningen en draagtekens

AnoniemVerlangen naar vrede door de Nederlanden in 1671. Nederland, 1671. Koper, geslagen, 3,5 cm. NG-2016-14

AnoniemErkenning van verdiensten door de regering van Nederlands-Indië. Nederland, 1870. Brons, geslagen, 3,9 cm. NG-2016-17

AnoniemBank for International Settlements 1930–1980. Bazel, 1980. Zilver, geslagen, 4,2 cm. Schenking van de erven N.C.H. Kessler-Leemans. NG-2016-22

A.G.Herinneringspenning bezoek aan ’s Rijks Munt; muntcommissie 1945. Nederland, 1949. Brons, geslagen, 4,7 cm. Schenking van de erven N.C.H. Kessler-Leemans. NG-2016-20

Achterhagen, W.Expeditie tegen de Baliërs op Lombok. Utrecht, 1894. Brons, geslagen, 6,3 cm. NG-2015-27

Agtenhage, W.200 Jaar drukkerij Johan Enschede; afscheid G.A. Kessler. Nederland, 1903–1977. Zilver, geslagen en gegraveerd, 6 cm. Schenking van de erven N.C.H. Kessler-Leemans. NG-2016-23

Barre, Désiré-AlbertSint-Helenamedaille. Parijs, 1857. Brons, geslagen, 6 x 3,2 cm. Schenking van een particulier. NG-2016-66

Bolle, LeendertErepenning van het Staatsbedrijf der PTT, toegekend in 1942 aan Marinus W. Bos in doos. Nederland, 1940–1942. Zilver, geslagen in doos van hout, 7,5 cm. NG-2016-12

Dupuis, Toon; Johannes Cornelis WieneckeAftreden van Gerard Philips als directeur van de Philips Gloeilampenfabriek. Utrecht, 1922. Brons, geslagen, 5,3 cm. NG-2015-25

Hellegers, GuusSacha Tanja Penning. Steggerda, 2005. Brons, gegoten en gepolijst, 8,1 x 8,2 cm. Schenking van de Stichting Sacha Tanja Penning. NG-2016-5

Hoef, Chris van derEerste passagiersvlucht van Nederland naar Nederlands-

71

Indië, 1927. Nederland, 1927. Brons, gegoten, 11,3 cm. NG-2016-19

Kutterink, MarinusOpening luchtdienst Amsterdam-Paramaribo in 1949. Nederland, 1949. Brons, geslagen, 6 cm. NG-2016-18Saarplebisciet. Nederland, 1935. Brons, geslagen, 6 cm. NG-2016-26

Letterie, Frank600 jaar Nassau en de Nederlanden. Nederland, 2003. Brons, geslagen, 6 cm. Schenking van een particuliere instelling. NG-2016-51

Makkink, H.Eerste steenlegging van het Vredepaleis. Voorschoten, 1907. Brons, geslagen, 5 cm. NG-2015-28

Pallandt, Charlotte vanErasmus. Nederland, 1973. Gegoten brons, 13 cm. Overdracht van beheer van het Frans Hals Museum. NG-2016-68

Pander, PierLuitenant-generaal A. Kool. Nederland, 1909. Brons, geslagen, 9 cm. NG-2016-16

Passe, Simon van dePortretpenning Frederik V, keurvorst van de Palts, zijn vrouw Elisabeth Stuart en hun zoon prins Frederik Hendrik. Londen, ca. 1616. Zilver, gegoten, 6,3 x 5,1 cm. Aankoop uit het F.G. Waller-Fonds. NG-2016-58

Schepp, JetWillem van Oranje als Vader des Vaderlands en Pater Familias. Nederland, 2012. Brons, gegoten in doos van zwart karton, 7.3 x 7 cm. Schenking van de Prins Willem de Eerste herinneringsstichting. NG-2016-21

Scholtus, D.Watersnood 1916. Nederland, 1919. Brons, geslagen, 6 cm. NG-2016-15

Vathorst, Theo van deOnthulling reliëf Willem van Oranje aan het Leidse Academiegebouw. Nederland, 2009. Brons, gegoten in doos van zwart karton, 6,7 cm. Schenking van de Prins Willem de Eerste Herinneringsstichting. NG-2016-25

Veen, Gerrit van derLuchtkarteringsexpeditie naar Nederlands Nieuw-Guinea 1935–1937. Nederland, 1938. Brons, gegoten, 7,8 cm. NG-2016-11

Werner, F.J.Opening Beurs van Berlage. Amsterdam, 1903. Zilver, geslagen, 6 cm. NG-2015-23

Wienecke, Johannes CornelisVijftigjarig bestaan van de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen. Utrecht, 1913. Brons, geslagen, 6,5 cm. NG-2015-24Vijftigjarig bestaan van de Nederlandsch-Indische Spoorwegmaatschappij. Utrecht, 1913. Brons, geslagen, 7,5 cm. NG-2015-26

Zegveld, J.Ph. vanEerbetoon van Oud-Engelandvaarders aan koningin Wilhelmina. Nederland, 1948. Brons, geslagen, 6 cm. NG-2016-13

Langdurige bruiklenenHoef, Chris van derOpening wekelijkse luchtdienst Nederland-Indië. Nederland, 1931. Brons, geslagen, 6,5 cm. Bruikleen uit de J. de Wilde-collectie. NG-C-2016-2Eerste postvlucht van Nederland naar Nederlands-Indië. Nederland, 1927. Brons, gegoten, 11,6 cm. Bruikleen uit de J. de Wilde-collectie. NG-C-2016-3

Wienecke, Johannes CornelisOpheffing Nederlandsche Overzee Trustmaatschappij 1919; in doos. 1919. Goud, geslagen, 6,5 cm. Bruikleen uit de J. de Wilde-collectie. NG-C-2016-1

Papier

Anoniem; Andries BeeckmanZestien gekleurde tekeningen van Aziatische en Afrikaanse figuren. Deze groep uit ca. 1700 naar de oorspronkelijke reeks door Andries Beeckman. Aankoop met steun van het Johan Huizinga Fonds/Rijksmuseum Fonds. NG-2016-37-1 t/m 37-16.

Anoniem; Jacob de Gheyn (II)Wapenhandelinghe, van roers, musquetten ende spiessen: achtervolghende de ordre van syn excellentie Maurits ... figvirlyck, / vutgebeelt door Jacob de Gheijn. Den Haag, 1607. Gegraveerd titelblad en 117 ingekleurde gravures in band van perkament, 260 x 360 mm. Aankoop met steun van het Johan Huizinga Fonds/Rijksmuseum Fonds en het F.G. Waller-Fonds. NG-2016-65

Diverse vervaardigersAlbum met 68 prentbriefkaarten ‘Als aandenken aan Suriname’. Paramaribo, 1900–1910. Gebonden album met ingestoken prentbriefkaarten, 31,4 x 24,6 x 2,8 cm. NG-2016-50

Brandes, JanEvangelisch Lutersche Kerk binnen de stad Batavia in Oost-Indië. Batavia, ca. 1785. Pen en waterverf, 538 mm x 518 mm. NG-2016-38

Deckwitz, FranzPsychedelische tekening. Amsterdam, 1966. Gekleurd waskrijt, 44 x 56 cm. NG-2016-63

Jaring, Cor; Ed van der Elsken; Koen Wessing; Gerrit-Jan Wolffensperger; Christoph Hahn; Rob Stolk; De Parel van de Jordaan10 maart ’66. Amsterdam, 1966. Gestencild papier, 30 x 21 cm. Schenking van mevrouw M.M. Boom, Leiden. NG-2016-3

Wouters, DouweKrüger klaagt aan. Utrecht, ca. 1941. Druk, 202 x 140 mm. Schenking van de heer D.R. Horst, Amsterdam. NG-2016-24

Varia

AnoniemGouden doosje met initialen LHE en RHE. Suriname, ca. 1845. Goud, 2,7 x 1,8 cm. Schenking van de heer B.G.J. Elias, Amersfoort. NG-2016-2

AnoniemIvoren figuur waarschijnlijk voorstellende de maha mudaliyar, hoofd van de Porta in Sri Lanka. Kandy, ca. 1750–1800. Ivoor, sporen van verf en vergulding, 22 cm. NG-2016-10

72

Diverse vervaardigersGroep van negen voorwerpen gerelateerd aan de eerste Holland-Indië-vlucht in 1924. Schenking van de erven van dr. A.N.J.Th. à Th. van der Hoop. NG-2016-8-1 t/m 9

Bekkers & Zoon, Wed. J.Collectebus met portretten van Paul Kruger en Marthinus Steyn. Dordrecht, ca. 1900. Collectebus van onedel metaal, groen gelakt, met twee goudkleurig gedrukte afbeeldingen, 16,2 x 14,2 x 11 cm. Schenking van de heer A. van Dis, Eefde. NG-2016-4

Teljeur, Arnoldus; Jan Willem PienemanSlag bij Waterloo. Voorschoten, 1865. Brons, hout, glas, 25 x 4 cm. Schenking van de heer H.P. Nooteboom, Leiden. NG-2016-1

RijksPrENTENkABINET

Documenten en objecten

De Hooge Brug en C.A. MeesWendingen. Maandblad voor bouwen en sieren, jaargang 1 t/m 12, inclusief 6 cassettes. Amsterdam, 1918–1931. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. RP-D-2015-11-1 t/m 116 (cassettes: RP-D-2015-11-117 t/m 122)

Laarhoven, Jochem vanKorte film over een selectie uit de groep RP-F-2015–119 t/m 149. In of voor 2016. Schenking van een particulier. RP-D-2016-11

Marc Prosman Architecten B.V.Kast van hout en messing. 2014. Schenking van een particulier. RP-D-2016-8

Toorop, Jan2 brieven van Jan Toorop aan William Degouve de Nuncques. Katwijk aan Zee, ca. oktober 1890–1892. Handschrift met schildering. Aankoop uit het Otto van Noppen Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-D-2016-1-1 t/m 2 [2015]

Fotografie

AnoniemFotocollectie Buitenland in Platenkamer Kunsthistorisch Instituut UvA. 1850–1970. RP-F-2015-13 [2015]

AnoniemOverzicht van onbekend tentoonstellingscomplex. Lichtdruk. Schenking van de heer B.G.J. Elias, Amersfoort. RP-F-2015-50 [2015]

AnoniemSchloss Rheinstein, no. 580. Lichtdruk. Schenking van de heer B.G.J. Elias, Amersfoort. RP-F-2015-51 [2015]

AnoniemOmslag ‘Crystal Palace’ met 12 chromolitho’s[?]. Ca. 1851. Chromolithografie. Schenking van de heer B.G.J. Elias, Amersfoort. RP-P-2015-97 [2015]

AnoniemTraverse City. Verenigde Staten, ca. 1910. Cyanotypie op karton. RP-F-2015-25-1

AnoniemVilla Cat. Verenigde Staten, ca. 1910. Ontwikkelgelatinezilverdruk. RP-F-2015-25-2

AnoniemSpoorwegemplacement station Gare de L’Est, Parijs. Parijs, 1929. Ontwikkelgelatinezilverdruk. RP-F-2015-26

Anoniem2 albumbladen met elk 6 foto’s van de autorace tussen Parijs en Madrid. Ca. 1895–1905. Daglichtgelatinezilverdrukken. RP-F-2015–160-1 t/m 2

AnoniemZeegezicht bij Les Sablettes. Zuid-Frankrijk, 1923. Autochrome. RP-F-2016-1

AnoniemDemonstratie van het maken van een röntgenfoto. Ca. 1910. Ontwikkelgelatinezilverdruk. RP-F-2016-2

AnoniemDak in een onbekende stad. Ca. 1900. Daglichtgelatinezilverdruk. RP-F-2016-3

AnoniemSnapshot van vier mensen die van een duikplank in een meer springen (met solarisatie). Ca. 1900. Ontwikkelgelatinezilverdruk. RP-F-2016-4

AnoniemJournalisten op een trap, alsmede de wetenschapper en politicus Achille Jubinal (zittend). Frankrijk, ca. 1860–1865. Albuminedruk. RP-F-2016-6

AnoniemOnbekende man buiten zittend op een stoel. Ca. 1860–1870. Albuminedruk. RP-F-2016-7

AnoniemGroep foto’s van vlinders. 1889. Albuminedrukken. RP-F-2016-9-1 t/m 4

AnoniemFranse militair met fotocamera. Ca. 1870. Albuminedruk. RP-F-2016-11

AnoniemPortret van de Duc de Luynes. Ca. 1850. Lithografie. Schenking van de heer S. Plantureux, Parijs. RP-F-2016-14

AnoniemNederlands paviljoen in Chicago. Verenigde Staten, 1933. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer S. Plantureux, Parijs. RP-F-2016-15-1

AnoniemAlbumblad met vijf foto’s. Nederland, ca. 1935. Schenking van de heer S. Plantureux, Parijs. RP-F-2016-15-2

AnoniemRue de Rivoli. Parijs, ca. 1860–1880. Albuminedruk. RP-F-2016-29

AnoniemUnter dem Prebischthore. Duitsland, ca. 1855. Zoutdruk of albuminedruk. RP-F-2016-32-1

73

AnoniemAuf dem grossen Winterberge. Duitsland, ca. 1855. Zoutdruk of albuminedruk. RP-F-2016-32-2

AnoniemEglise St. Etienne du Mont. Parijs, ca. 1855–1860. Albuminedruk. RP-F-2016-33-1

AnoniemPlace de la Concorde. Parijs, ca. 1855–1860. Albuminedruk. RP-F-2016-33-2

AnoniemNaakt. Ca. 1870. Albuminedruk. RP-F-2016-36

AnoniemHaven Tandjong-Priok. Tandjong Priok, 1912–1920. Ontwikkelgelatinezilverdrukken en albuminedrukken. Schenking van mevrouw A.W. Willems, Nieuwegein. RP-F-2016-48

AnoniemGroep cartes-de-visite. Parijs, ca. 1865. Albuminedrukken. RP-F-2016-49-1 t/m 32

AnoniemGroep stereofoto’s van het theater in Parijs. Parijs, ca. 1867. Albuminedrukken. RP-F-2016-51-1 t/m 21

AnoniemGroep stereofoto’s van Parijs. Parijs, ca. 1860. Albuminedrukken. RP-F-2016-52-1 t/m 15

AnoniemPalazzo Palladio. Ca. 1870. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-7

AnoniemPaard en wagen op straat. Parijs, ca. 1880–1890. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-8

AnoniemLissabon Vue de la promenade de S. Pedro e Alcantera. Lissabon, 1870–1890. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-35

AnoniemPanoramafoto’s in Lissabon. Lissabon, ca. 1870–1890. Albuminedrukken. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-39 t/m 44

AnoniemPanorama op Palais de Cintra. Portugal. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-47

AnoniemAuer, Natuurzelfdrukken. Ca. 1855. Zoutdrukken. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-56-2 t/m 16

Anoniem3 fotoalbums van een reis naar Japan. 1925. Fotoalbums met linnen omslag. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-57 t/m 59

AnoniemDe overstroming van St. Etienne, oever van de Furan, ‘parti détruite’. Ca. 1860. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-66

AnoniemÉglise St. Pierre à Vaise. Lyon, ca. 1870–1880. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-67

AnoniemSéminaire Place des minisieurs. Frankrijk, ca. 1870–1880. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-68

AnoniemReclamefoto voor Joshua Gregg’s Carpet and Furniture Warehouse, New York City. Verenigde Staten, 1888. Albuminedruk. RP-F-2016-61

AnoniemExecutie in Bangkok. Bangkok, ca. 1880–1900. Albuminedruk op karton. RP-F-2016-63-1

AnoniemGezicht op Takaboko, Nagasaki. Bangkok, ca. 1880–1900. Albuminedruk op karton. RP-F-2016-63-2

AnoniemKathedraal van Chartres. Chartres, ca. 1850–1860. Gealbuminiseerde zoutdruk op papier op karton. RP-F-2016-64

AnoniemFotoatelier. Engeland, ca. 1860–1870. Albuminedruk op fotopapier op karton. RP-F-2016-65

AnoniemKast. Verenigde Staten, ca. 1880–1900. Albuminedruk. RP-F-2016-66

AnoniemPortret van twee vrouwen (Countess Jermyn en Miss Anson), met randversiering in blauw. Engeland, 1858. Albuminedruk op karton. RP-F-2016-67

AnoniemBruidspaar en gezelschap. Engeland, ca. 1860–1880. Albuminedruk. RP-F-2016-69

AnoniemNotice Biographique. Brussel, 1873. Albuminedruk. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016-99

AnoniemPortret van de beeldhouwer Frits van Hall. Nederland, 1930–1940. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer F.T. Scholten, Amsterdam. RP-F-2016 -132

AnoniemProtheses voor benen en kuiten. Frankrijk, ca. 1870–1880. RP-F-2016 -143

AnoniemUn inconnu, graf voor onbekende soldaat ten tijde van Eerste Wereldoorlog. 1914–1918. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016-95

AnoniemPerfis Artisticos. Lissabon, 1881. Albuminedruk. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016 -103

AnoniemStapelkast in het Rietveld Schröder Huis. Utrecht, ca. 1928–1935. Ontwikkelgelatinezilverdruk. RP-F-2016 -128

74

AnoniemWastafel in het Rietveld Schröder Huis. Utrecht, ca. 1928–1935. Ontwikkelgelatinezilverdruk. RP-F-2016 -129

Diverse vervaardigersTunisie livret-guide hiver 1898–1899. 1898. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016 -105

Diverse vervaardigersNote sur les sépultures de Jean et Jacques Mercier, Bourges 1869 door Octave Roger. Bourges, 1869. Albuminedruk. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016 -106

Diverse vervaardigersGroep foto’s van o.a. Henri Berssenbrugge, Albert Greiner, Gabriel Moulin en Willem Witsen, afkomstig uit het Willem Witsenhuis: portretten, interieurs en kunstreproducties. Amsterdam, ca. 1860–1915. Diverse technieken. RP-F-W-1866 t/m 2231

Anema, Taco Derk Roels MariGroepsportretten van Nederlandse besturen. Nederland, 2011–2014. Inkjetdruk. Schenking afkomstig uit de collectie van de fotograaf. RP-F-2015 -113-1 t/m 71

AnthonyThe Happy Cottagers, ca. 1855–1865. Ingekleurde albuminedruk. RP-F-2016-31

Banning, Jan8 foto’s uit de serie ‘Dicksioni’ (Het gezicht van de armoede. Tien jaar uit het bestaan van Afrikaans dorp). Dicksioni, 2005–2015. Schenking van de heer J. Banning, Utrecht. RP-F-2016-92-1 t/m 8

Barzilay, FrédéricNaaktstudies. Ca. 1950–1960. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-20 t/m 28

Bauduin, AntoonGroep foto’s gemaakt en gekocht in Japan. Japan, ca. 1863–1870. Albuminedrukken. Schenking afkomstig uit de Bauduin-collectie van mevrouw M.A. van Munster van Heuven-Sprenger van Eyk, Warnsveld. RP-F-2016-76-1 t/m 121

Bélégou, Jean-ClaudeLes Paradis Perdus. Juli 2002. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -121

Belitski, LudwigGlaswerk. 1854. Albuminedruk. RP-F-2016-62

Benque et CieParis-Artiste, 18 october 1883 jrg 1, no. 1, tijdschrift met opgeplakte foto van Alfred Grévin, karikaturist, beeld-houwer en oprichter van het wassenbeeldmuseum. Frankrijk, 1882–1883. Woodburytypie. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016-97

Berk, Lambertus Hendrik vanGroep van 19 stereoglasnegatieven, 3 glasnegatieven en 3 glasdia’s. Ca. 1910. Schenking van de erven L.H. van Berk. RP-F-2015 -115 t/m 117

Berka, Ladislav EmilSiësta in het park, Praag. Ca. 1935. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-34

Bilordeaux, AdolpheReliëf aan de Arc de Triomphe te Parijs. 1850–1860. Zoutdruk op opzetkarton. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-2

Bisson FrèresPaviljoen Richelieu van Het Louvre. Parijs, ca. 1860. Fotolithografie. RP-F-2016-10

Bisson FrèresMuntverzameling. 1861. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-3

Bisson Frères (mogelijk)Grille (tuinhek)/hekwerk van Thomasini voor de Duc de Luynes. Ca. 1860. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-4

Braun, Adolphe2 landschappen. Ca. 1865. Albuminedruk inclusief drukrand. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-62 t/m 63

Cahn, HennyReclamefolder N.V. Nederlandsche Huistelefoon Mij.. Nederland, ca. 1935. Gedrukt in blauw, zwart en rood. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. RP-F-2016-77

Camacho, João Francisco2 gezichten op Hospicio da Princeza Dona Maria Amelia. Madeira, 1843–1898. Albuminedrukken met afgeronde hoeken. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-45 t/m 46

Caters, Pierre deVliegtuig in de lucht. Europa, 1909. Daglichtgelatinezilverdruk. RP-F-2016-12

Cave, Henry WilliamPicturesque Ceylon. Ceylon, 1893. Woodburygravure. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016 -102

Cavilla, Antonio2 portretten van een Noord-Afrikaanse man. Noord-Afrika, ca. 1880. RP-F-2016 -146-1 t/m 2

Cooper, Thomas JoshuaEmerging, Submerging, Emerging, Antrim County, Noord-Ierland. Noord-Ierland, 1986. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -137

Dannic, PhilippeDynamo, Belle-ile-en-mer. 2011. Inkjetdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -147

Dannic, PhilippeL’etrage. 2014. Inkjetdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -149

De Jongh FrèresAlbum de la Cour Pontificale. Parijs. Lichtdruk. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016-98

Delmaet & DurandelleIJzeren constructie. Ca. 1865. Albuminedruk van glasnegatief. RP-F-2015 -159

Delmaet & DurandelleBouwfragmenten. Ca. 1870–1890. Getoonde albuminedrukken. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-9 t/m 10

75

Demeyere, JanSteeg in Amsterdam. Ca. 1915. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-48

Demeyere, JanStilleven met schedel. Ca. 1915. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-49

Disdéri, André-Adolphe-EugèneSchip in de haven van Algiers. Algiers, ca. 1855–1860. Albuminedruk. RP-F-2016-5

Dubois de Nehaut, Louis-Pierre-ThéophileRevue de la garde au Bois de Boulogne. Europa, 1857. Zoutdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-6

Durandelle, Louis-Emile (toegeschreven aan)Ruïne van het Palais des Tuileries na het neerslaan van de Parijse Commune, 1871. Albuminedruk van glasnegatief. RP-F-2015 -158

E.H.Doos met 6 stereofoto’s over het huwelijksleven (‘Le Mariage; Enfin, seuls!’). Ca. 1870–1890. Albuminedrukken. RP-F-2016-34-1 t/m 7

E.L.Groep mensen in Paleistuin. Parijs, ca. 1860. Tissue (ingekleurd). RP-F-2015-23

E.L.Pavillon d’Henri IV St Germain. Parijs, ca. 1860. Tissue (ingekleurd). RP-F-2015-24

Elliott, JamesJoan of Arc taken Prisoner (English History Series). Ca. 1858. Ingekleurde albuminedruk. RP-F-2016-30

Elsken, Ed van derTrès vintage. Amsterdam, 1956. Collage met ontwikkelgelatinezilverdrukken. RP-F-2016-70

Empel, Ruud vanWorld#1. Amsterdam, 2005. Ilfoflex. Schenking van de heer R. van Empel, Amsterdam. RP-F-2016-71

Empel, Ruud vanWorld#13. Amsterdam, 2005. Zilverkleurbleekdruk. Schenking van de heer R. van Empel, Amsterdam. RP-F-2016-72

Empel, Ruud vanUntitled#2. Amsterdam, 2004. Zilverkleurbleekdruk. Schenking van de heer R. van Empel, Amsterdam. RP-F-2016-73

Empel, Ruud vanReflexion. Amsterdam, 2010. Zilverkleurbleekdruk. Schenking van de heer R. van Empel, Amsterdam. RP-F-2016-74

Fendius, RobertPortret van de acteur Hans Mühlhofer met schedel. Duitsland, 1900–1932. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016-96

Firma J. GeiserAlger et ses environs. Algiers, ca. 1890. Autotypie. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016 -100

Firma J. GeiserAbbaye de Maredsous. België, ca. 1880–1890. Lichtdruk en collotype. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016 -101

Fontana, FrancoSeascape Mar Ligure. 2005. Kleurenfotografie. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -122

FortierÉglise de la Madeleine. Ca. 1850. Zoutdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-38

Franck, François Marie LouisPortret van Alfred Émilien O’Hara, Comte de Nieuwerkerke. Ca. 1855–1860. Albuminedruk. RP-F-2016-8

Freed, LeonardNew York, kinderen bij de watersproeier. New York, 1963. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-29

Frith, Francis (toegeschreven aan)Reis door Engeland, Wales en de Alpen, Oostenrijk, Athene, Palestina en volkstypen. 1860–1895. Fotoalbum met albuminedrukken en aquarellen. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-60

Frith, Francis (toegeschreven aan)Fotoalbum van rijke hereboer in de Betuwe. 1905–1929. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-61

Gedney, BillBill Cornet Under Car, Kentucky. Verenigde Staten, 1972. Aankoop met steun van Baker McKenzie. RP-F-2016-89

Gedney, BillBig Rock, Kentucky. Verenigde Staten, 1964. Aankoop met steun van Baker McKenzie. RP-F-2016-90

Gloeden, Wilhelm vonPortret van een naakte jongen. Sicilië, ca. 1900. Papier. Schenking van J.W.M. Ambaum, Amsterdam. RP-F-2016 -156 [2015]

Girault de Prangey, Philibert Jos.Athènes (…) de Minerve, Poliade Colonnes. Athene, 1842. Daguerreotypie op verzilverde koperplaat. RP-F-2016 -155

Griffin, KevinWave #22. 2015. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -139

Hall-Edwards, JohnReclamefoto voor banden van Midland Tyre (Non Collapsible Tyre Co. Ltd.). Groot-Brittannië, 1897. Röntgenfoto; lichtdruk op fotopapier op papier op karton. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016 -108

Heeger, Ernst3 foto’s van insectenvleugels. Ca. 1854–1856. Zoutdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-56-1

Hellebrekers, FonsNaaktstudie torso. 1911–1994. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-31

Hellebrekers, FonsVier naaktstudies in passe-partout. 1911–1994.

76

Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-32

Hooper, ChipRock Garden. 2000. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -128

Hooper, ChipSurf, Tasman Sea New Zealand. 2005. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -129

Hooper, ChipSurf, #1082. 2003. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -130

Hooper, ChipWinter, Sonoma Coast, Pacific Ocean. 2009. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -131

Hrubý, Karel Otto (mogelijk)Scène in buitenwijk met kinderen en waslijn (Periferie, Vorort). 1947. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-54

Hughes, NicholasNummer 10 (Edges). 2005. C-print. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -134

Jin Ming, DoDoFree element - Plate XIV. 2001. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -120

Jong, Anja de52 0 20’N 03 0 26 O. 2008–2009. Pigmentdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -136

Jong, Piet deGroep foto’s in portfolio’s en albums. 1895–1926. Legaat van mevrouw J.B.E. Stokhuyzen, Amsterdam. RP-F-2016-17 t/m 22

Joucet, G.Façade van de St. Maurice, Vienne. Ca. 1860–1880. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-69

Kertész, AndréZonder titel, 1904–1985. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-33

Kesteren, Geert van25 cell phone-foto’s uit de serie ‘Baghdad Calling’. Bagdad, 2006–2007. Hahnemühle photo rag ultra smooth / 305 gsm, 100% cotton, white hp designjet z3100 44” photo printer. Aankoop uit het Stefanie Georgina Alexa Nühn Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-F-2016-23-1 t/m 25

Kesteren, Geert vanEigen foto’s uit de serie ‘Baghdad Calling’. Bagdad, 2003–2004. Hahnemühle photo rag ultra smooth / 305 gsm, 100% cotton, white hp designjet z3100 44” photo printer. Aankoop uit het Stefanie Georgina Alexa Nühn Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-F-2016-24

Kesteren, Geert vanEigen foto’s uit de serie ‘Why mister why’. Bagdad, 2003–2004. Hahnemühle photo rag ultra smooth / 305 gsm, 100% cotton, white hp designjet z3100 44” photo printer.

Aankoop uit het Stefanie Georgina Alexa Nühn Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-F-2016-25

Kilburn, Benjamin WestGeënsceneerde stereofoto van twee mannen bij een fotograaf. 1897. Albuminedruk. RP-F-2016-28

Klein, WilliamThe Queen of Clubs. Verenigde Staten, 1954–1955. Aankoop met steun van Baker McKenzie. RP-F-2016-88

Linders, JannesSeascape North Sea. Inkjetdruk (kleur). Schenking van een particulier. RP-F-2015 -124

Linders, JannesDe petroleumhaven Rotterdam. 1989–1990. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -125

Llewelyn, Mary DillwynVoorstellingen op bladen versierd met uitgeknipte bladornamenten. 1820–1882. Zoutdruk van papieren negatief en uitgeknipte bladornamenten in houtgravure. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-50 t/m 52

Mandel, JulienNaakt. 1882–1935. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-36

Martinelli, RudolfMan met donkere bril. Ca. 1885. Daglichtcollodiumzilverdruk. RP-F-2016-13

Marville, CharlesLe départ. 1851–1853. Zoutdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-1

Marville, CharlesFontaine de la Place de la Concorde. 1882–1935. Zoutdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-37

McCaw, ChrisSunburned GSP #710 (Pacific Ocean). 2013. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -140

Mentzel, Vincent SamuelZeegezicht Domburg # 1 met vier voorstudies. 2013. Inkjetdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -144-1 t/m 5

Metzker, Ray K.Valencia, Spanje (61 M-38). Valencia, 1961. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -138

Meyerowitz, JoelTexas. Verenigde Staten, 1968. Aankoop met steun van Baker McKenzie. RP-F-2016-91

Min, Byung-hunRT158BHM. 2011. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -119

Muzet, VeuveL’ Isle Barbe. 1863. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-70

Nègre, CharlesPont Louis-Philippe. Parijs, ca. 1855. Albuminedrukken van glasnegatief. RP-F-2015 -156 t/m 157

77

Nobuo, AsadaA place where the sea is #5. 2013. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -145 t/m 146

Ohio PenitentiaryElektrische stoel en portretten van 23 daarop geëxecuteerde misdadigers. Ohio, ca. 1905. Albuminedruk. RP-F-2016-68

Ongania, FerdinandCalli e Canali. Venetië, 1869. Drukwerk. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016 -107

Orkin, RuthRobert Capa. Parijs, 1952. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-5

Perry, MikeAbereidy no. 1. 2004. 2009. C-print. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -141

Plaut, Henri3 stereofoto’s met handgeschreven aanwijzing voor de drukker (‘Certifié conform aux tirages’). Ca. 1864. Albuminedrukken. RP-F-2016-27-1 t/m 3

Quinet, AchilleGroep stereofoto’s met handgeschreven aanwijzing voor de drukker (‘Certifié conform aux tirages’). Ca. 1860–1880. Albuminedrukken. RP-F-2016-26-1 t/m 23

Quinet, AchilleGezicht op het Hotel de Ville. Parijs, ca. 1875. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-64

Ractliffe, JoBlach Sea (Diana). 2004. Pigmentdruk op katoenpapier. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -143

Raedecker, MichaelUntitled. 2015. Cyanotypie. Schenking van mevrouw H. van der Meij, Amsterdam. RP-F-2016-16

Reichmann, VilémAmputace, uit de serie Metamorfose. 1963. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-55

Roelse, Hendrik HermanusPortret van een meisje (Henriëtte). Middelburg, juni 1857. Ingelijste daguerreotypie. RP-F-2016 -130

Rostaing, Léon en Marcel; Percie du Sert, FleuryGroep microfoto’s van papiervezels, uit Rostaing, Léon en Marcel; Percie du Sert, Fleury, ‘Précis Historique, descriptif, analytique, photomicrographique des végétaux propres à la fabrication de la cellulose et du papier’. Parijs (H. Everling), 1900. Lichtdrukken. Schenking van de heer H.T. Rooseboom, Amsterdam. RP-F-2016 -109-1 t/m 49

Rousseau, François ChériStraatgezicht in St. Etienne. Ca. 1865–1875. Albuminedruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-65

Rudolph, CharlotteThe dancer Mary Wigman performing ‘Seraphisches Lied und ‘Traumgestalt’. Ca. 1928. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-18 t/m 19

Rue, Warren de laDe maan (Lunar Photographs). Verenigd Koninkrijk, ca. 1857–1862. Albuminedruk. RP-F-2016-35

Sarolidi, G.Plan de Canal de Suez. Port Said, ca. 1863–1870. Albuminedruk. Schenking afkomstig uit de Bauduin-collectie van mevrouw M.A. van Munster van Heuven-Sprenger van Eyk, Warnsveld. RP-F-2016-76-77

Sassen, VivianeZee bij Milos. 2013. C-print. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -148

Schuitema, PaulAanwijzingen voor het onderhoud van VBP 8 vleesch- en kaassnijmachine. Nederland, 1929. Drukwerk. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. RP-F-2016-78-1

Schuitema, PaulInlegvel met aanwijzingen voor het onderhoud van VBP 8 vleesch- en kaassnijmachine. Nederland, 1929. Drukwerk. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. RP-F-2016-78-2

Schuitema, PaulReclamefolder Van Berkel’s Patent voor de V.B.P.8. Nederland, ca. 1928. Drukwerk in rood en zwart. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. RP-F-2016-79

Schuitema, PaulReclamefolder voor de VBP broodsnijmachine. Nederland, ca. 1928. Drukwerk in rood en zwart. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. RP-F-2016-80

Schuitema, PaulBedrijfsfotoboek De Vries Robbé & Co Gorinchem Holland. Nederland, ca. 1928. Drukwerk in rood, zwart, geel en blauw. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. RP-F-2016-81

Shibata, ToshioShimogo Town, Fukushima Prefecture. 1990. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -135

Solomon, RosalindMother, Daughter and Maid, Johannesburg, South Africa, 1988. 1990 (afdruk). Ontwikkelgelatinezilverdruk. Aankoop met steun van Baker McKenzie. RP-F-2015 -153

Stadler Photographing CompanyCircle Brand koffie. Verenigde Staten, ca. 1920. RP-F-2016-59-1

Stadler Photographing Company‘Ka-Ro-Ma Brand’ koffie. Verenigde Staten, ca. 1920. RP-F-2016-59-2

Stadler Photographing CompanyThee. Verenigde Staten, ca. 1920. RP-F-2016-59-3

Stadler Photographing CompanyGezicht op het pand van de firma Dwinell-Wright Company (‘Coffee and Spices’). Verenigde Staten, ca. 1920. RP-F-2016-59-4

Stewart, IainBrood. 2007–2008. C-print. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -126

78

Stewart, IainMerge. 2007–2009. C-print. Schenking van een particulier. RP-F-2015 -127

Stiehm, Johann FriedrichDie Rheinlande, no. 153 Frankfurt a. Main. Dannecker’s Ariadne. Ca. 1875. Albuminedruk. Schenking van de heer B.G.J. Elias, Amersfoort. RP-F-2015-52 [2015]

Stomps, NielsClouds. Schenking van een particulier. RP-F-2015–123

Sudek, JosefMilena Vildová. Praag, ca. 1930–1940. Aankoop met steun van Baker McKenzie. RP-F-2016-75

Syoin, KajiiZonder titel (NAMI). 2004. Chromogene drukken (lambdaprints). Schenking van een particulier. RP-F-2015 -132 t/m 133

Teding van Berkhout, jonkheer Hendrik (1879–1969)2 portretten van vrouwelijke bedienden. Ca. 1889–1969. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer B.G.J. Elias, Amersfoort. RP-F-2015-54-1 t/m 2 [2015]

Thompson, StephenVenice and the poets. Londen, 1870. Albuminedruk. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016 -104

Til, Simon vanFrom and To/ Elongated View. 2012. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van een particulier. RP-F-2015 142

Torbechet, Allain et Cie., DeGroep cartes-de-visite ‘Histoire monétaire de la France’. Parijs, ca. 1870. Albuminedrukken. RP-F-2016-50-1 t/m 6

Underwood and UnderwoodHet lijk van een Duits soldaat in uniform. Mei 1919. Daglichtgelatinezilverdruk. Schenking van de heer S.F. Joseph, Brussel. RP-F-2016-94

United States Information ServiceChinese leider Chiang Kai-Shek kondigt Japanse capitulatie aan, 1945. China, ca. 1960–1975 (afdruk). Ontwikkelgelatinezilverdruk. RP-F-2015-27

Uzzle, BurkZonder titel. 1970–1979. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-30

Veldhoen, AatGroep van ca. 3000 Polaroids. Nederland, 1969–2004. Polaroid. RP-F-2016 -147

Vignes, LouisViews of Jebel Musa, Sinai. 1864. Albuminedrukken. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-11 t/m 17

Walery, Satnislv OstrorogModefoto’s. Ca. 1920–1929. Ontwikkelgelatinezilverdrukken. Schenking van de heer R.M. Maks. RP-F-2016-55-53-1 t/m 12

Wallowitch, EdwardMeisje in Philadelphia. Philadelphia, ca. 1946. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Aankoop met steun van Baker McKenzie. RP-F-2016-53

Wallowitch, EdwardKeenan rokend met lasso. Philadelphia, 1953. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Aankoop met steun van Baker McKenzie. RP-F-2016-54

Wetselaar, KarelStillevens en landschappen. Krommenie, 2011–2015. Ontwikkelgelatinezilverdrukken. Schenking van de heer K. Wetselaar, Krommenie. RP-F-2016-93-1 t/m 16

Williams, SophusDannecker’s Ariadne. 1880. Schenking van de heer B.G.J. Elias, Amersfoort. RP-F-2015-53 [2015]

Wilson, George WashingtonGroep van 18 stereofoto’s. Aberdeen, ca. 1860–1865. Albuminedrukken op karton. Schenking van mevrouw M.M. Boom, Leiden. RP-F-2016 -110 t/m 127

Windig, Ad (toegeschreven aan)De beeldhouwer Frits van Hall in zijn atelier in Sloterdijk. Amsterdam, oktober 1941–april 1942. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Schenking van de heer F.T. Scholten, Amsterdam. RP-F-2016 -131

Zinnemann, FredWall Street. New York, 1932. Ontwikkelgelatinezilverdruk. Aankoop met steun van Baker McKenzie. RP-F-2016-60

Zwart, PietReclamedrukwerk, o.a. voor de firma Vickers-House. Nederland, 1925. Drukwerk in rood en zwart. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. RP-F-2016-82 t/m 87

Prenten

De met * gemerkte werken zijn verworven met steun van het F.G. Waller-Fonds

Nederlanden, 16de eeuw*AnoniemChristophorus met het Christuskind. Ca. 1570–1600. Gravure gemonteerd in venster op albumblad. RP-P-2016 -687-1

*AnoniemDe Emmausgangers in een landschap. Ca. 1560–1580. Ets, deels gekleurd in rood en geel, gemonteerd in venster op albumblad. RP-P-2016 -687-3

*Collaert, AdriaenPrentalbum met twee reeksen gravures. Ca. 1580–1590. Gravures gehoogd met goud en zilver gemonteerd op 19de-eeuws papier in band van leer met goudstempel. RP-P-2016 -737-3

*Galle, Philips (toegeschreven aan)Prentalbum met 7 prenten, voorstellende de zeven bloedstortingen van Christus. Zuidelijke Nederlanden, ca. 1580. Gravures gebonden in 18de-eeuwse gemarmerde kartonnen band met leren rug. RP-P-2016 -737-1

*Suavius, LambertusDe rechtvaardige vorst (Allegorie op goed bestuur). Ca. 1560–1570. Gravure. RP-P-2016–687-5

*Wierix, JohannesAllegorie op de vergankelijkheid van het menselijk leven. Ca. 1580–1590. Gravure. RP-P-2016 -304-12

79

Nederlanden, 17de eeuw*Basse, Willem (toegeschreven aan)Het laatste oordeel. Ca. 1640–1660. Ets. RP-P-2017 -1027

Bye, Marcus deTitelblad met luipaard. 1657–1677. Ets. Schenking van de heer B.M. Wientjes, Ommen. RP-P-2016- 581-1

*Galle, Cornelis (II)Prentalbum met 19 devotionele prenten op perkament. Ca. 1640–1678. Gravures op perkament gemonteerd op papier in band van leer met goudstempel. RP-P-2016 -737-2

*Vaillant, WallerantMarteldood van Petrus aan het kruis (S. Petrus Apostolus Crucifixus). Na 1658. Mezzotint. RP-P-2017–858-4

Nederlanden, 18de eeuw*AnoniemDe Nieuwe verkeerde Werrelt. Ca. 1725. Houtsnede. RP-P-2016-38-3

*AnoniemT Kint lert de doctoren. Ca. 1790. Houtsnede. RP-P-2016-38-4

Librairie Associée AmsterdamLa Feuille sans Titre, no. 142. 22 juni 1777. Boekdruk en gravure. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-7

*Morellon La Cave, FrançoisPortret van de Italiaanse componist Antonio Vivaldi en de titelpagina van ‘La Stravaganza’. Amsterdam, 1725. Gravure. RP-P-2016 -1496-1 t/m 2

Nederland, 20ste eeuwBoezem, MarinusÉtude Gothique. Zeeland, 1980. Zeefdruk. Schenking ING Collectie. RP-P-2016 -977-3

Crouwel, WimAffiche Vormgevers. 1968. Offsetdruk. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. RP-P-2015-59

Leck, Bart van derVerpakkingszakje en sierzegel Metz & Co. Blaricum, 1952. Offset op papier. Schenking van de heer M. de Leeuw- de Monti, Berlijn. RP-P-2016 -2106-1 t/m 2

Duitsland*AnoniemChristus als kind met rijksappel en banier met nieuw-jaarswens. 1400–1499. Houtsnede, met de hand gekleurd. RP-P-2017 -858-2

*AnoniemSchilder blaast op de hoorn die Fama hem aanreikt. Ca. 1750. Ets. RP-P-2017–858-5

Anoniem3 modeprenten uit ‘Journal des Luxus und der Moden’. 1788. Etsen. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-23 t/m 25

*Altzenbach, Gerhard (mogelijk)Diß ist die rechte undt Wahre Abcontrafeitung deß Unschüldigen Kindtgens Silber Kasten / So beij den Minnen brüderen In Collen sampt dem Heijligthumb zu sehen. Ca. 1600–1699. Collage van een ets. RP-P-2016 -654

*Brückner, HugoDe kleine tekenaar. 1865. Ets op chine collé. RP-P-2016 -304-2

*Falbe, Joachim MartinPortret van de schilder Johann Harper. 1750–1752. Ets. RP-P-2016 -304-3

*Gräncher, SamuelOnbekende jongen en profil. Ca. 1780–1795. Gravure en potlood in geëtste omlijsting. RP-P-2016 -687-10

*Haldenwang, ChristianLandschap met een ontwerp voor een monument voor Friedrich von Schiller. 1807. Kleurenaquatint. RP-P-2017 -858-6

*Hartwagner, MichaelSchilder in zijn atelier. 1700–1799. Ets. RP-P-2017 -858-7

*Merz, JacobPortret van de beeldhouwer Antonio Canova. Ca. 1805. Ets; proefdruk. RP-P-2016 -304-8

*Mietzsch, Christian GottliebGraflegging van Christus. 1772. Ets. RP-P-2016- 304-9

*Ramboux, Johann AntonDe gebroeders Konrad en Franz Eberhard, schilder en beeldhouwer. 1822. Lithografie. RP-P-2015-60

*Schmoll, Georg FriedrichPeter im Baumgarten en profil. Ca. 1774–1785. Gravure. RP-P-2016 -687-8

EngelandAnoniemLadies magazine. Februari 1803. Ingekleurde gravure. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-81

Anoniem4 modeprenten uit ‘Gallery of Fashion’. 1800–1899. Ingekleurde etsen en aquatint. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-149 t/m 152

Anoniem2 modeprenten met avondkleding. Ca. 1810. Ingekleurde gravures. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-160 t/m 161

*Barry, JamesDe ontdekking van Adam en Eva na de zondeval. Ca. 1792–1795. Ets met sporen van aquatint. RP-P-2016-5

Mutlow2 modeprenten uit ‘Magazine of Female Fashions of London and Paris’. 1798–1806. Ingekleurde gravures. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-28 t/m 29

*Norton, Christopher3 prenten met Etruskische grafkamers. Ca. 1762–1770. Gravures; proefdrukken. RP-P-2016-30-1 t/m 3

Phillips, R.51 modeprenten uit ‘Magazine of Female Fashions of London and Paris’. 1798–1806. Ingekleurde gravures. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-30 t/m 80

80

*Ryland, William WynnePortret van George III van Engeland. 1742–1783. Ets à la poupée gedrukt in zwart en twee kleuren rood. RP-P-2017 -858-8

*Smith, John RaphaelFelicia, portret van de actrice Miss Lefèvre. 1796–1803. Mezzotint, waterverf en gouache. RP-P-2016–304-11

FrankrijkAnoniemMarie Anne légitimée de france, fille de Louis Le Grand (Marie Anne, dochter van Lodewijk XIV). Ca. 1685. Met de hand gekleurde gravure. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-2

Anoniem5 modeprenten, o.a. uit ‘Gallerie des Modes et Costumes Français’. 1785–1788. Etsen. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-16, RP-P-2016-8-19 t/m 22

Anoniem66 modeprenten uit ‘Journal des Dames et des modes’. 1800–1899. Ingekleurde gravures. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-83 t/m RP-P-2016-8-148

AnoniemVerschillende uitknippoppen met bijbehorende onderdelen. 1825–1875. Ingekleurde gravures. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-153 t/m 158, RP-P-2016 -159-1 t/m 10

Anoniem2 modeprenten uit ‘Journal des Demoiselles’, nrs. 5099 en 5113. Juni en augustus 1912. Ingekleurde gravures. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-162 t/m 163

Anoniem2 modeprenten uit ‘La Mode Nationale’ en ‘Gazette du Bon Ton’. Ca. 1908–1912. Gemengde technieken. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-164 t/m 165

AnoniemNrs. 30-31, 33 van modetijdschrift ‘Art Goût Beauté’. Voorjaar 1923. Gemengde technieken. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-166 t/m 168

*AnoniemEl mondo al reves. Ca. 1650. Ets. RP-P-2016-38-2

*Anoniem, mogelijk School van FontainebleauDe nacht. Ca. 1550–1570. Gravure. RP-P-2016 -687-2

Diverse vervaardigersA Meme la Pierre. 1982. Kleurenlithografieën. Schenking van de heer R. Engers, Amsterdam. RP-P-2015-50

*Allou, AdelaïdeSerie van 12 ornamentprenten met vazen uit ‘Cinquieme Suite de Vases’. 1771. Etsen. RP-P-2016-36-3-1 t/m 12

Arnoult, NicolasFemme de Qualité en habit d’hyver (Dame in winterkostuum). 1687. Met de hand gekleurde gravure. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-3

Baquoy, Pierre CharlesGallerie des Modes et Costumes Français, 1785, aaa. 285: La belle et élegante Suzanne […]. 1785. Met de hand gekleurde gravure. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-11

Berey, Claude AugusteMadame Lucie de Tourville de Cotantin, Marquise de Gouville. Ca. 1690–1695. Met de hand gekleurde gravure. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-5

*Bléry, EugèneKastanjetakken (Les Branches de chêne). Ca. 1837. Ets op chine collé. RP-P-2016–304-1

Bonnart, NicolasVeuve en petit Deuil (Weduwe in lichte rouw). Ca. 1676. Met de hand gekleurde gravure. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-1

Bonnart, Robert (manier van)Dame met fontangekapsel, waaier in de linkerhand. 1685–1690. Met de hand gekleurde gravure. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-4

Bonnart, Robert2 prenten met damesmode. Ca. 1685–1690. Met de hand gekleurde gravures. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-6 t/m 7

Chatelain2 modeprenten uit ‘Habillemens de Paris’. 1785–1790. Etsen. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-26 t/m 27

*Cogniet, LéonTheodore Géricault. Ca. 1817–1820. Lithografie op chine collé gemonteerd op opzetvel. RP-P-2016 -860

Duhamel, A.B.2 modeprenten uit ‘Magasin des Modes Nouvelles Françaises et Anglaises’. Najaar 1787. Etsen. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-17 t/m 18

Dupin, Nicolas3 modeprenten uit Gallerie des Modes et Costumes Français. 1779–1785. Met de hand gekleurde gravures. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-8, RP-P-2016-8-12, RP-P-2016-8-82

*Fortier, Claude FrançoisGezicht in het regenwoud op de oevers van de Rio Bonito in Brazilië met jagende indianen. 1822. Ets en gravure. RP-P-2016 -304-4

Gaillard, LouiseLes Mariées selon la Coutume uit de serie ‘La naissance de l’amour’. 1775–1785. Ets. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-15

*Hennequin, Philippe AugusteFamilie treurend bij het lichaam van een gesneuvelde krijger (De dood van Patrocles). Ca. 1825. Lithografie. RP-P-2016-36-2

Hutin, Charles FrançoisTarquinius en Lucretia. 1763. Ets. Schenking van de heer N. Teeuwisse, Berlijn. RP-P-2016 -225

81

Janinet4 modeprenten uit ‘Gallerie des Modes et Costumes Français’. 1782. Met de hand gekleurde gravures. Aankoop uit het Flora Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016-8-9 t/m 10, RP-P-2016-8-13 t/m 14

*Lejuge, GeorgeHet testament van de arme vrouw. Ca. 1640–1646. Gravure. RP-P-2016 -687-9

Manessier, AlfredBlue et noir. 1981. Lithografie. Schenking ING Collectie. RP-P-2016 -977-1

*Masquelier, Louis JosephOude vrouw met gesloten ogen. Ca. 1790–1800. Droge naald en roulette. RP-P-2016 -304-7

*Pierre, Jean Baptiste MarieVluchtende vrouw (Fugiendo). 1759. Ets. RP-P-2016 -304-10

*Reverdy, GeorgesHet laatste oordeel. Ca. 1550–1561. Gravure. RP-P-2016 -687-4

Rivalz, AntoineDe Schilderkunst en Beeldhouwkunst zoeken hun toevlucht bij Apollo. Ca. 1725. Ets. Aankoop uit het E.H. en L.L. Ariëns Kappers Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-P-2016–337

*Saint-Aubin, Augustin deTwee afdrukken van een portret van Charles Nicolas Cochin en profil. 1771. Gravures; proefdruk en een latere staat. RP-P-2016 -687-6 t/m 7

Vieira da Silva, Maria ElenaCarnaval. Ca. 1972. Lithografie. Schenking ING Collectie. RP-P-2016 -977-2

Italië*Barbari, Jacopo de’Victorie neergevleid temidden van oorlogstrofeeën. Ca. 1498–1502. Gravure. RP-P-2016 -1495

*Barbari, Jacopo de’Heilige Hieronymus in zijn studeervertrek. 1450–1519. Gravure. RP-P-2017 -858-1

*Bellotto, BernardoGezicht op de oude markt van Dresden vanaf de Seegasse. 1752. Ets. RP-P-2016-36-1

*Bertelli, CristofanoLevenstrap. Ca. 1560. Ets. RP-P-2017 -889-1

*Bresciano, Prospero (toegeschreven aan)Paus Sixtus V, knielend in gebed. 1589. Ets. RP-P-2017–858-3

*Dupérac, EtienneSe bene il mondo qui tutto al contrario. Ca. 1560. Ets. RP-P-2016-38-1

*Giani, FeliceAllegorie op de architectuur. 1797. Ets en aquatint in roodbruin. RP-P-2016 -304-5

*Marchesini, AlessandroDavid met het hoofd van Goliath. Ca. 1690–1720. Ets. RP-P-2016 -304-6

*Monogrammist PB (graveur)Prentalbum met scènes uit het Nieuwe Testament in cartouches, Ca. 1570–1630. Gravures, metaalsneden. RP-P-2016-31

JapanDiverse vervaardigers8 prenten met acteurs. Japan, ca. 1770–1890. Kleurenhoutsnede. Schenking van de heer H.J. Herwig en mevrouw A.H. Herwig-Kempers, Aerdenhout. RP-P-2017 -2554-1 t/m 8.

Eisen, KeisaiDe pleisterplaats Kanaya (titel op object: Kanaya shuku). Japan, ca. 1830. Lijnblok met kleurblokken. Legaat van mevrouw C.E. Gerritsen-Baarslag, Bussum. RP-P-2017 -2862-1

Kunisada (II), UtagawaDe maan gereflecteerd in de rijstvelden van Shinano (titel op object: Shinshû tagoto no tsuki). Japan, 1861. Lijnblok met kleurblokken. Legaat van mevrouw C.E. Gerritsen-Baarslag, Bussum. RP-P-2017–2862-2Het bewonderen van de pruimenbloesem (titel op object: Ume yûran). Japan, ca. 1850. Lijnblok met kleurblokken. Legaat van mevrouw C.E. Gerritsen-Baarslag, Bussum. RP-P-2017 -2862-3

Tekeningen

LijstenAnoniem2 lijsten bij 2 tekeningen van Jean Grandjean. Aankoop uit het Fonds Beukenhorst/Rijksmuseum Fonds. RP-L-532 t/m 533 [2015]

Nederlanden 16de eeuwMander, Karel van (I)Pieter Hogerbeets met schetsen voor het ontwerp van de omlijsting. Haarlem, 1599. Zwart krijt, pen in bruin, penseel in paars-bruin, contouren gedeeltelijk doorgegriffeld, op een proefdruk van een gravure. Aankoop met steun van het F.G. Waller-Fonds en de Vereniging Rembrandt. RP-T-2016-97

Nederlanden 17de eeuwBeresteyn, Claes vanDuinlandschap met kromgegroeide bomen. Haarlem, ca. 1670. Penseelpunt in zwart en penseel in grijs. Aankoop met steun van de Vereniging Rembrandt, het VSBfonds en de Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit. RP-T-2016-96

Eeckhout, Gerbrand van den (toegeschreven aan)Ontwerp voor de titelprent van een boek met minneliedjes. Amsterdam, 1639. Pen en penseel in bruin met doorgegriffelde contouren. RP-T-2016-18

Potter, PaulusDe kudde. Nederland, 1641. Pen in bruine inkt, gewassen in zwart en grijs, doorgegriffeld. Aankoop uit het I.Q. van Regteren Altena Fonds/Rijksmuseum Fonds, met gedeel-telijke schenking van mevrouw I. Hellingman en de heer L. Baljon, Amsterdam. RP-T-2015-47 [2015]

Quellinus, Erasmus (I)Ontwerp voor een preekstoel. Antwerpen, ca. 1635–1639. Grafiet, pen in bruin en penseel in bruin. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2017-6

82

Toeput, LodewijkStudieblad met berglandschap en gebouwen. Treviso, ca. 1601–1604. Pen in bruin. Schenking van particulieren. RP-T-2016-31

Nederlanden 18de eeuwAnoniem3 ontwerpen voor voetstukken. Antwerpen, ca. 1780. Rood krijt, pen in bruine inkt, penseel in grijs, latere kaderlijnen in grafiet. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-33-1 t/m 3

AnoniemOntwerp voor wandlampen. Antwerpen, ca. 1765–1780. Grafiet en pen in bruine inkt. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-33-4

AnoniemLezenaar. Ca. 1750–1770. Pen en penseel in grijs. Aankoop uit het legaat mevrouw M.M. Haas-Kooijman. RP-T-2017-3-20

Anoniem3 ontwerpen voor koorgestoelten. 1769. Grafiet, pen in zwart en penseel in grijs. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2017-4-1 t/m 3

Buys, Cornelis5 ontwerptekeningen voor illustraties bij de vijf bedrijven van Voltaires ‘Le Fanatisme, ou le Prophete, Tragedie’. Amsterdam, ca. 1780. Pen in bruin, grijs gewassen. RP-T-2016 -103-1 t/m 5

Nijmegen, Dionys vanPortret van ‘Juf Baelde’, mogelijk Maria Bisdom. Ca. 1715–1798. Zwart krijt. Legaat van een particulier. RP-T-2016-1

Nederland, 19de eeuwAndriessen, Anthony (toegeschreven aan)Vrouw en kind op pad. Amsterdam, ca. 1800. Pen en penseel in grijze inkt. Aankoop met steun van de Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit, de Vereniging Rembrandt en het VSBfonds. RP-T-2016-34-2 [2015]

Andriessen, Anthony (toegeschreven aan)Boerenstel met drie schapen. Amsterdam, ca. 1800. Pen en penseel in kleuren. Aankoop met steun van de Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit, de Vereniging Rembrandt en het VSBfonds. RP-T-2016-34-4 [2015]

Andriessen, ChristiaanFriedrich August Hoffmann. Amsterdam, 1805–1808. Penseelpunt in bruin, penseel in roze, grijs en geel over in zwart krijt. Aankoop met steun van de Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit, de Vereniging Rembrandt en het VSBfonds. RP-T-2016-30 [2015]

Andriessen, ChristiaanKinderen bij een vreugdevuur op St. Maarten. Amsterdam, 1805–1808. Penseel in kleuren. Aankoop met steun van de Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit, de Vereniging Rembrandt en het VSBfonds. RP-T-2016-35 [2015]

Andriessen, JurriaanHet huwelijksaanzoek. Amsterdam, ca. 1800. Zwart en wit krijt, penseel in zwart met kaderlijn in zwarte inkt. Aankoop met steun van de Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit, de Vereniging Rembrandt en het VSBfonds. RP-T-2016-34-1 [2015]

Andriessen, JurriaanIn het bos. Amsterdam, ca. 1800. Pen en penseel in grijze inkt. Aankoop met steun van de Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit, de Vereniging Rembrandt en het VSBfonds. RP-T-2016-34-3 [2015]

Voogd, Hendrik (toegeschreven aan)Ruïnes van het amfitheater bij Albano, Italië. Ca. 1800–1820. Zwart krijt en penseel in kleuren. Schenking van een particulier. RP-T-2016-28

Nederland, 20ste eeuwDaniëls, RenéZonder titel. Eindhoven, 1977. Gouache en inkt. Schenking van mevrouw H. van der Meij-Tcheng. RP-T-2016–107

Drijver, Jan den6 interieurontwerpen van Woninginrichting De Stijl te Den Haag. Ca. 1933. Potlood en aquarel. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V. RP-T-2015-43-1 t/m 6

Kruyder, HermanDe beschermer van de ongewenst zwangere. 1920–1929. Potlood, penseel in inkt, pen en krijt. RP-T-2016-6

Struycken, PeterField. 1979. Potlood. Aankoop uit het Knecht-Drenth Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2015-48Ontwerp Efficientiegebouw Emmaplein Amsterdam. Den Haag, ca. 1970. Plexiglas. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, Amsterdam. RP-T-2016 -111 [2015]Ontwerp PTT gebouw Amsterdam. Den Haag, ca. 1970. Karton. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum en de heer F. Haks, Amsterdam. RP-T-2016 -112 [2015]

Vervelde, ArieLiberti. Amsterdam, ca. 1980–1990. Potlood en penseel. Schenking van de heer M. Anderson, Amsterdam. RP-T-2016-3

Vervelde, ArieLa Nuit. Peach Tree. 6. Amsterdam, ca. 1980–1989. Gouache en krijt op plastic op papier. Schenking bij het afscheid van Els Verhaak. RP-T-2016-37

Nederland, 21ste eeuwBroeck, Frank van denTekening uit de reeks ‘Een eindeloos helaas’. Amsterdam, 4 oktober 2014–9 december 2015. Grafiet. Schenking van de heer F. van den Broeck, Jacqueline de Raad indachtig, maart 2015, conservator 20ste-eeuwse tekeningen en prenten. RP-T-2016-5

DuitslandAnoniemOntwerp voor een gedeelte van de rand van een schotel, met een jager met hond en rennende dieren te midden van gebladerte. Ca. 1550–1600. Pen in bruine inkt. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-20

AnoniemOntwerp voor de kastwand van de hofapotheek te Ansbach. 1734. Grafiet, pen in bruine inkt, latere notities in grafiet. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-27

Anoniem11 ontwerpen voor o.a. meubelen en gebruiksvoorwerpen. Ca. 1740–1850. Diverse technieken. Aankoop uit het legaat

83

mevrouw M.M. Haas-Kooijman. RP-T-2017-3-1 t/m 2, RP-T-2017-3-11, RP-T-2017-3-14 t/m 19, RP-T-2017-3-21 t/m 22

Anoniem3 ontwerpen voor vazen en kannen. Ca. 1743. Pen in zwarte inkt en penseel in grijs. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-29-1 t/m 3

Schübler, Johann JakobOntwerp voor een schrijfmeubel. Neurenberg, ca. 1715–1724. Pen in zwart en penseel in grijs. Bruikleen van de heer H.B. van der Ven, Den Haag. RP-T-2017-5

Stöttrup, Andreas2 ontwerpen voor wandarmen. Hamburg, ca. 1780. Grafiet, pen in zwart en penseel in geel en grijs. Aankoop uit het legaat mevrouw M.M. Haas-Kooijman. RP-T-2017-3-12 t/m 13

FrankrijkAnoniem14 ontwerptekeningen. Parijs, ca. 1650–1850. Diverse technieken. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-99-1 t/m 6, RP-T-2016-99-8 t/m 9, RP-T-2016-99-11 t/m 15, RP-T-2016 -105

Anoniem3 ontwerpen voor ledikanten. Parijs, ca. 1790. Grafiet, pen in zwarte inkt, penseel in kleuren. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016 -104-1 t/m 3

AnoniemOntwerp voor de wand van een vertrek. Ca. 1770–1780. Grafiet, pen in zwarte inkt en penseel in kleuren. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds, ter beschik king gesteld door mevrouw L.H. Kaufman. RP-T-2016-26

AnoniemOntwerp voor de beschildering van een bord. Ca. 1875–1885. Aquarel, gouache en goud. Aankoop uit het Otto van Noppen Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-32-1

Anoniem8 ontwerptekeningen. Parijs, 1750–1820. Diverse technieken. Aankoop uit het legaat mevrouw M.M. Haas-Kooijman. RP-T-2017-3-3 t/m 6, RP-T-2017-3-10, RP-T-2017-3-23 t/m 25

Baijer, J.L. Th.2 ontwerpen voor schrijfmeubelen. Parijs, ca. 1760–1765. Grafiet, pen in zwart en penseel in diverse kleuren. Aankoop uit het legaat mevrouw M.M. Haas-Kooijman. RP-T-2017-3-7 t/m 8

Baijer, J.L. Th. (toegeschreven aan)Twee secretaires. Parijs, ca. 1760–1765. Grafiet en pen in zwart. Aankoop uit het legaat mevrouw M.M. Haas-Kooijman. RP-T-2017-3-9

Bruel, Alexandre-JeanOntwerp voor een wand in een grote koepelzaal. Parijs, 1898. Grafiet, pen in zwarte inkt, aquarel, gehoogd in wit, goud, op papier, geplakt op met blauw papier beplakt karton. In vergulde houten lijst met bladzilver en pâte, 1898. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-98 (lijst: RP-L-530)

Fournier, Anatole-Alexis8 ontwerpen voor vaasdecoraties. Sèvres, 1897. Diverse technieken. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-19-1 t/m 8

Fournier, Anatole-AlexisOntwerp voor de beschildering van een ‘vase Annecy’ te Sèvres. 1907. Grafiet en aquarel. Aankoop uit het Otto van Noppen Fonds/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-32-2

Fournier, Anatole-AlexisOntwerp voor de beschildering van een vaas ‘Elfes et Iris’. 1874–1926. Grafiet en aquarel. Schenking van mevrouw C. Kiener, Parijs. RP-T-2016-32-3

La Rue, Louis Félix deKandelaar in de vorm van een naakte vrouw. Parijs, ca. 1765–1775. Pen in zwarte inkt en penseel in bruin. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-99-7

Liotard, Jean-ÉtiennePortret van Joachim Rendorp. 1757. Pastel op perkament. Bruikleen van jhr. L.G. Boreel, Wassenaar. RP-T-2016-11-1

Liotard, Jean-ÉtiennePortret van Hillegonda Schuyt. 1757. Pastel op perkament. Bruikleen van jhr. L.G. Boreel, Wassenaar. RP-T-2016-11-2

Lucas, FrançoisOntwerp voor het inlegwerk van de kolf van een geweer. Parijs, ca. 1790–1800. Grafiet, pen in zwarte inkt en penseel in grijs gehoogd in wit. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-8

Millet, Eugène Louis3 ontwerpen voor de beschildering van de rand van een schotel of de wand van een eierdop, beker of kop. Bordeaux, ca. 1875–1890. Pen in zwart-bruine inkt, penseel in grijs en gouache op lichtbruin papier. Schenking van mevrouw C. Kiener, Parijs. RP-T-2016 -108-1 t/m 3

Percier, Charles (toegeschreven aan)Vijf symmetrische ornamentele composities. Parijs, ca. 1800–1810. Grafiet en pen in zwarte inkt. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-99-10

Percier, Charles (toegeschreven aan)Presentatietekening van een commode door de Parijse meubelmaker Jacob-Desmalter. Parijs, ca. 1810. Penseel in kleuren. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016–102

Rudolphi, Frédéric-JulesOntwerp voor een vaas met oren in de vorm van jongetjes die linten met vruchtentrossen vasthouden. Parijs, ca. 1850–1870. Grafiet, aquarel en goud. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-21-1

Rudolphi, Frédéric-JulesOntwerp voor een geëmailleerde coupe met een met ramskoppen versierde nodus. Parijs, ca. 1850–1870. Pen in zwarte inkt en penseel in grijs en geel. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-21-2

Rudolphi, Frédéric-JulesOntwerp voor een hoge kan met Adam en Eva. Parijs, ca. 1850–1870. Grafiet, pen in bruine inkt en penseel in blauw en bruin. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-21-3

ItaliëAnoniemPortret van een jonge vrouw. Ca. 1530. Pen in bruine inkt en gravure. Aankoop met steun van de heer en mevrouw Van Hulsen-Ognibeni/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2016-24

84

AnoniemOntwerp voor een kan met onder de tuit een naakte liggende man en op het lichaam twee naakte jongetjes. Ca. 1650–1670. Grafiet en pen in bruine inkt. Bruikleen van de heer H.B. van der Ven, Den Haag. RP-T-2016-38

AnoniemOntwerp voor wandtafel. Rome, ca. 1700–1725. Grafiet en pen in bruin. Aankoop uit het Decorative Art Fund/Rijksmuseum Fonds. RP-T-2017-11

Albertolli, Giocondo (toegeschreven aan)Ontwerp voor dekselschaal. Milaan, ca. 1785–1800. Grafiet, pen in zwart en penseel in grijs. Schenking van de heer N. Viebahn, Worpswede. RP-T-2017-2

Penone, GiuseppeUntitled (nr. 7129). 1999. Oost-Indische inkt en sepia. Schenking van een particulier, ter gelegenheid van Penones beeldententoonstelling in de tuin, en het afscheid van Wim Pijbes en de aanstelling van Taco Dibbits als hoofddirecteur van het Rijksmuseum. RP-T-2016-25

OostenrijkHoffmann, Josef; Wiener WerkstätteOntwerptekening voor glazen. Wenen, 1928. Papier. Schenking van de heer J.W.M. Ambaum, Amsterdam. RP-T-2016–110 [2015]

research servIces (BIblIotheek)

Verwervingen/Overdrachten Documentatie

Fotodocumentatie van de heer J. Leeuwenberg, overgedragen aan het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis (RKD)

Documentatie m.b.t. het Rijksmuseum, legaat van mevrouw J.B.E. Stokhuyzen, Amsterdam

Documentatie m.b.t. de terracotta beeldhouwersmodellen van Johan Gregor van der Schardt (BK-2013-9 en BK-2016-44), schenking van de heer P. Le Brooy, Vancouver, Canada

Selectie van bijzondere aanwinsten bibliotheek

Schön newes Modelbuch, von 500. schönen ausserwehlten Kunstlichen, so wol Italiänischen, Frantzösischen, Nieder-ländischen, Engelländischen, als Teutschen, Mödeln, allen Näterin, Seydenstickern, ... zu nutz. Gedruckt zu Franckfurt am Mayn : durch Sigismundum Latomum, 1612. 75 woodcut plates ; 12 x 15 cm. 2016/3355

Lo inganno de gl’occhi / prospettiva pratica di Pietro Accolti ... Trattato in acconcio della pittura. Firenze : Appresso Pietro Cecconcelli, 1625. 6 pl., 152 p., 1 l. : ill. ; 31 cm. 2016/1891. Aankoop uit het Van der Vossen-Delbrück Fonds.

Maniere universelle de Mr. Desargues, pour pratiquer la perspective par petit-pied, comme le geometral : ensemble les places et proportions des fortes & foibles touches, teintes ou couleurs / par Abraham Bosse. A Paris : De l’imprimerie de Pierre Des-Hayes, MDCXLVIII [1648]. [16], 168, [2] p., 173–184 columns, 169–176, 193–342 p., [163] plates (1 folded) : ill., port. (engravings) ; 22 cm. 2016/4196

Traité des pratiques géométrales et perspectives, enseignées dans l’Académie royale de la peinture et sculpture / par Abraham Bosse. A Paris : chez l’auteur, 1665. 2 dl. (1 bd.)

([16], 140 p., 67 planches gravées dont 1 double montée sur onglets, 1 présentant 2 pièces mobiles) : ill. ; 18 cm. 2016/0592. Aankoop uit het Van der Vossen-Delbrück Fonds.

Waare oeffening der planten, waar in de rechte aart, natuire, en verborgene eigenschappen der boomen, heesteren, kruiden, ende bloemen ... / Beschreeven door Abrahamus Munting. T’ Amsterdam : voor Jan Rieuwertsz., 1672. 652 p. : ill. ; 21 cm. 2016/5785. Schenking van de heer Alfred J. Munting.

Paradossi per pratticare la prospettiva senza saperla : fiori, per facilitare l’intelligenza, frutti, per non operare alla cieca. Cognitioni necessarie à pittori, scultori, architetti, ed à qualunque si diletta di disegno / dat’ in luce da Giulio Troili da Spinlamberto, detto Paradosso. In Bologna : per Gioseffo Longhi, 1683. [8], 120, [4], 64 p. : 68 ill. ; 32 cm. 2016/4197

De arte graphica = The art of painting / by C. A. Du Fresnoy ; with remarks ; transl. into English, together with an original pref. containing a parallel betwixt painting and poetry, by Mr. Dryden ; as also A short account of the most eminent painters, both ancient and modern, continu’d down to the present times, according to the order of their succession, by another hand [Richard Graham]. London : printed by J. Heptinstall, 1695. LXIV, 355, I p. ; 21 cm. Extra engraved title-page drawn by Henry Cooke and executed by Simon Gribelin. 2016/0987

Kunst-Büchlein, oder gründlicher Gebrauch von Etz Arbeit : in und ausserhalb Feuers aus Alchymischen und natürlichen Grunde, Nehmlich Härten weichen, Schmeltzen, Scheiden, Abtreiben, Probieren, Löten, Etzen, Abformen, Abgiessen [et]c. Wie auch Jede Farbe zu bereiten, erhalten, bessern und wiederbringen: Als Zum Mahlen, Schreiben, Illuminiren, Vergülden, Stücken, Edelgesteinen : Nebst bey gefügten Register. Frankfurt und Leipzig : Verlegts Johann Caspar Meyer, 1701. 203 p. ; 14 cm. 2016/2148

Der selbst-lehrenden Laccir- u. Fürniss-Künste Anderer Theil : Darinnen auf das beste und deutlichste angewiesen werden I. Die schöne Illuminir-Kunst, wie solche von sich selbsten zu begreiffen. II. Von Kupffer-Stechen und ungemeinen Ertz-Künsten. III. Von schöner Glas-Mahlerey, vom Gips-Giessen, ungemeinen Fürnissen und Form-Künsten. IV. Von Türckischem Papier-Machen und unterschiedlichen Wax-Künsten. V. Von schönen Farb-Künsten, und ungemeinen Leder- und Pergament-Arbeiten, und andern Dingen mehr ; Ein Werck, so vielen Kunst-Liebenden sehr nutzlich und anständig ; Mit grosser Müh und Fleiß von vielen Jahren zusammen getragen, und jetzt auf vieler Begehren zum Druck verfertiget / Durch einen sonderbaren Liebhaber natürlicher Künst und Wissenschaften. Nürnberg : Joh. Christoph Lochner : 1707. 392 p. ; 17 cm. 2016/4042a. Aankoop uit het Willy van der Mandele Fonds.

Neu-entdeckte Lacqvir-Kunst oder Gründliche Anweisung, Wie man nicht nur unterschiedliche bissher geheim gehaltene kostbare Lacquen, Insonderheit den so genannten Eisen- und raren weissen Lacque ohne grosse Mühe und Unkosten verfertigen, Sondern auch den biss ietzo unbekanten Gummi Copal leichtlich und bald aufflösen könne : Nebst einem Anhange unterschiedlicher curieuser und nützlicher Kunst-Stücke / heraus gegeben von einem Curiosorum Experimentorum Amatore. Leipzig : Zufinden bey Andreas Zeidlern, 1708. 144 p. ; 17 cm. Bildet 2. Theil zu: Grund-mässige und sehr deutliche Anweisung, zu der Schönen Laccir- und Schildkrotten-Arbeit ... 2016/4042b. Aankoop uit het Willy van der Mandele Fonds.

85

Der wohl-erfahrne Seiffen-Sieder und Kertzen- oder Liechter-Zieher : Welcher In diesem neu-heraus-gegebenen Tractätlein gründlich und ausführlich lehret und anzeiget unterschiedliche bewährte und wohl-eintragende Wissenschafften: Als Erstlichen: Auff vielerley Arten, sowohl gute Hauss- und Wasch- als andere erdenckliche Seiffen zu sieden und zu bereiten. 2. Krafft- und Stärck-Mehl auff das beste zu machen. 3. Den Flachs wie die schönste Seiden zuzurichten. 4. Die Leinwand in kurtzer Zeit auff das schönste zu bleichen. 5. Das Wachs Schnee-weiss, gut und beständig zu bleichen. 6. Sonderbahre ungemeine schön- hell- und lang-brennende Wachs- und Unschlit-Kertzen zu giessen. 7. Alten in der Farb verblichenen Sammet, seidenen Zeug, Tücher und Gewand ihre verlohrne Farbe wieder zu recht zu richten. 8. Allerhand fette Flecken aus den Kleidern zu bringen ; Ein Werck aus langwieriger Praxis mit Mühe und Fleiss zusam[m]en gebracht, und nunmehro allen Liebhabern zum besten heraus gegeben / von einem sonderbaren Liebhaber der Oeconomischen Wissenschafften. Regensburg : Sebastian Bruggmayer, 1708. [7] leaves, 128 p. ; 17 cm. 2016/4042c. Aankoop uit het Willy van der Mandele Fonds.

Der wohl-erfahrne Seiffen-Sieder und Kertzen- oder Liechter-Zieher : Welcher In diesem neu-heraus-gegebenen Tractätlein gründlich und ausführlich lehret und anzeiget unterschiedliche bewährte und wohl-eintragende Wissenschafften: Als Erstlichen: Auff vielerley Arten, sowohl gute Hauss- und Wasch- als andere erdenckliche Seiffen zu sieden und zu bereiten. 2. Krafft- und Stärck-Mehl auff das beste zu machen. 3. Den Flachs wie die schönste Seiden zuzurichten. 4. Die Leinwand in kurtzer Zeit auff das schönste zu bleichen. 5. Das Wachs Schnee-weiss, gut und beständig zu bleichen. 6. Sonderbahre ungemeine schön- hell- und lang-brennende Wachs- und Unschlit-Kertzen zu giessen. 7. Alten in der Farb verblichenen Sammet, seidenen Zeug, Tücher und Gewand ihre verlohrne Farbe wieder zu recht zu richten. 8. Allerhand fette Flecken aus den Kleidern zu bringen ; Ein Werck aus langwieriger Praxis mit Mühe und Fleiss zusam[m]en gebracht, und nunmehro allen Liebhabern zum besten heraus gegeben / von einem sonderbaren Liebhaber der Oeconomischen Wissenschafften. Regensburg : Sebastian Bruggmayer, 1708. [7] leaves, 128 p. ; 17 cm. 2016/4042c

Discours touchant le point de vue : dans lequel il est prouvé que les choses qu’on voit distinctement, ne sont vues que d’un oeil / par Sebastien Le Clerc. A Paris : Chez André Cailleau, 1719. [12], 86 p. : ill. ; 16 cm. 2016/0648

Anleitung zu Laub- und Blumen-Rissen / Johann Daniel Preissler (1686–1737) inv., Georg Martin Preisler (1700–1754) sc. et exc. [S.l.], [ca. 1730]. 18 leaves : Ill. ; 25 cm. 2016/6222a. Aankoop uit het Van der Vossen-Delbrück Fonds.

Anleitung zu Croteschen Schild und andern Verzierungen wie solche leicht und accorat nachzuzeichnen / inventiert u. gezeichnet von Johann Daniel Preislern (1686–1737). [S.l.], [ca. 1730]. 14 leaves ; Ill. ; 25 cm. 2016/6222b. Aankoop uit het Van der Vossen-Delbrück Fonds.

Nouveau livre d’Academie : pour aprendre a déssiner / par Mr. B***. À Paris : Chez Vaneck, rue Saint Jacques vis-a-vis les Mathurins, [1730]. [1], 26 leaves : chiefly ill. ; 15 x 22 cm. 26 gravures sur cuivre dont 25 signees d’un “B”, soit: un titre gravé dans un cartouche de feuillage de style rocaille et entouré dans chaque angle par quatre stylisés et 25 planches numerotées 2–16. Une 27e planche du meme style mais non signee a été brochée à la suite. 2016/2323

Das aufs neue wohl zu bereitete Dinten-Faß, : erste Fortseßung oder: Anweisung, wie man gute schwarße, buntfärbige, auch andere curieuse Dinten auff mancherley Weise zubereiten; auch wie man Gold, Silber und andern Metallen aus der Feder auff Pappier, Pergament und andere Dinge schreiben solle : nebst verschiedenen zur Schreiberey gehörigen, nöthigen und nüßlichen Stücken / Tobias Eisler. Franckfurth und Leipzig : Crossen, 1733. vol. 2. vierter Abdruck. 48 p. ; 18 cm. 2016/7113

The flower-garden display’d : in above four hundred curious representations of the most beautiful flowers ; Regularly dispos’d in the respective months of their blossom, curiously engrav’d on copper-plates from the designs of Mr. Furber, and others, and coloured to the life. With the description and history of each plant, and the method of their culture ; whether in stoves, green-houses, hot beds, glass-cases, open borders, or against walls. Very useful, not only for the curious in gardening, but the prints likewise for painters, carvers, Japaners, &c. also for the ladies, as patterns for working, and painting in water-colours, or furniture for the closet. The second edition. To which is added, A flower-garden for gentlemen and ladies ; Being the art of raising flowers without any trouble, to blow in full perfection in the depth of winter, in a bed-chamber, closet, or dining-room. Also, the method of raising salleting, cucumbers, melons, &c. at any time in the year. As it is now practised by Sir Thomas More, Bart. London : J. Brindley, at the King’s Arms, New-bond-street ; and C. Corbett, at Addison’s Head, without Temple-Bar, Printed for R. Montagu, at the Corner of Great Queen-street, near Drury-Lane ; MDCCXXXIV [1734]. [6], 139, [1] pages, [13] leaves of plates : ill. ; 27 cm. 2016/0981. Schenking van de heer Sam Segal.

Traité de la crûë des meubles au-dessus de leur prisée : dans lequel on explique son origine, & celle du parisis des meubles; les païs où la crüë a lieu, leurs différens usages sur sa quotité, quels meubles y sont sujets, quelles personnes en doivent tenir compte, & plusieurs autres questions qui naissent de cette matiere / par M. Boucher d’Argis, avocat au Parlement. A Paris, au Palais : Chez Bernard Brunet fils, Grande Salle, à l’Envie, 1741. xij, 408 p. ; 18 cm. 2016/0424

Allerhand neu erfundene Comperts / Nicht allein Ingenieurs, Architectis, und Zeichnern; sondern auch Bild-hauern, Kupfferstechern Holz- und Form-schneidern, auch andern Künstlern, in mancherley Fällen zum Vorspiel als nutzlichen Gebrauch inventirt gezeichnet und in Kupffer gebracht von Johann Justin Preissler (1698–1771). Nürnb: bey ihme [Johann Justin Preissler] zu finden, A 1743. Erste Ausgabe. 6 leaves of plates (5 Blätter Bildtafeln, 1 ungezähltes Blatt Bildtafel) ; 25 cm. 2016/6222c. Aankoop uit het Van der Vossen-Delbrück Fonds.

Les regles du dessin et du lavis : pour les plans particuliers des ouvrages & des bâtimens, & pour leurs coupes, profils, elévations & façades, tant de l’architecture militaire que civile / par. M. Buchotte. A Paris : Chez L. Cellot ... successeur de Ch.-Ant. Jombert, 1754. Nouv. éd., revue, corr. et augm. xv, 214 p., 24 folded leaves of plates : ill. ; 21 cm. 2016/2343

Nouveaux principes de la perspective linéaire : traduction de deux ouvrages, de l’un Anglois, du docteur Brook Taylor, l’autre Latin, de M. Patrice Murdoch, avec un essai sur le mêlange des couleurs par Newton. Amsterdam : Lyon : [s.n.] ; Jean-Marie Bruyset, 1759. LIV, 127 p., 6 bl. ill. ; 21 cm. 2016/0581

86

Catalogus van een uytmuntend kabinet schilderyen, voortreffelyke teekeningen, miniaturen en waterverwen, konstprenten ... verzamelt, door een voornaam lief hebber ... het welke verkogt zal worden, op Maandag den 26 October 1761 ... ten huize van Arnoldus Dankmeyer ... door de makelaar Hendrik de Leth .... . Te Amsterdam : by Hendrik de Leth, 1761. 85 p. ; 20 cm. Bound with: Catalogue raisonné des tableaux, procelaines, bijoux et autres effets du kabinet de Feu M. Gaillard de Gagny ... / par Pierre Remy. VEIL/36402a-b

L’art de convertir le cuivre rouge ou cuivre de rosette, en laiton ou cuivre jaune : au moyen de la Pierre Calaminaire : de le fondre en tables : de le battre sous le martinet et de le tirer à la filiere / par M. Galon. Series: Descriptions des arts et metiers. [S.l.] : [s.n.], 1764. 78 p., [12] leaves of plates : XVIII ill. ; 45 cm. Alternative title: De la fonte et de l’affinage du cuivre et du potin, à Ville-Dieu-les-Poëles en Normandie. 2016/2850

Neues Handbuch vor Künstler auf alle fast nur erdenkliche Fälle eingerichtet / aus dem Französischen übersetzet. Bamberg ; bey Tobias Göbhardt, 1765. 2 vol. : ill. ; 18 cm. 2016/4359–4360. Aankoop uit het Willy van der Mandele Fonds.

The chair-maker’s guide : being upwards of two hundred new and genteel designs, both decorative and plain, of all the most approved patterns for Gothic, Chinese, ribbon and other chairs, couches, settees, burjairs, French, dressing and corner stools ... / by Robert Manwaring, cabinet-maker, and others ; the whole neatly engraved on seventy-five copper plates. London : Printed for Robert Sayer, 1766. [2] p., 75 leaves of plates : ill. ; 23 cm. 2016/0547

L’art du peintre, doreur, vernisseur : ouvrage utile aux artistes & aux amateurs qui veulent entreprendre de peindre, dorer & vernir toutes sortes de sujets en bâtimens, meubles, bijoux, equipages, &c. ... / par le Sieur Watin, peintre, doreur, vernisseur, & marchand de couleurs, dorures & vernis. A Paris : Chez Grangé, imprimeur-Libraire, au Cabinet Littéraire, Pont Notre-Dame, Chez Durand, Neveu, rue Galande, à la Sagesse. Chez l’auteur, carré de la Porte Saint-Martin, à la renommée des couleurs & vernis, M. DCC. LXXIII. [i.e. 1773] Seconde éd. revue, corrigée & considérablement augmentée. xxvij, 360, 4 p. ; 20 cm. 2016/2490

L’art du peintre, doreur, vernisseur : ouvrage utile aux artistes & aux amateurs qui veulent entreprendre de peindre, dorer & vernir toutes sortes de sujets, en bâtitimens, meubles, bijoux, équipages, &c. / par le Sr. Watin, peintre, doreur, vernisseur, & marchand de couleurs, dorures & vernis, à Paris. A Liege : Chez D. de Boubers, imprimeur-libraire, près du Pons des Arches, à la Vierge Marie, 1778. Nouvelle édition, revue, corrigée & considérablement augmentée. xxvij, [1], 356, 4 p. ; 21 cm. 2016/2337

Principes abrégés de peinture / par M. Mich. Fr. Dutens. Tours : de l’Imprimerie d’Auguste Vauquer, 1779. 116 p. ; 18 cm. 2016/5589

Catalogue raisonné d’un recueil d’estampes d’après les plus beaux tableaux qui soient en Angleterre : les planches sont dans la possession de Jean Boydell, et ont été gravée par lui, & les meilleurs artistes de Londres. A Londres : chez le proprietaire, graveur, & marchand d’estampes, Cheapside, 1779–1783. 2 vol. (VI, [4], 199 p.) ; 27 cm. 2016/0948

Secrets concernant les arts et métiers : ouvrage utile, non-seulement aux artistes, mais encore à ceux que les emploient. Paris : Moutard, 1790. 4 vol. ; 18 cm. 2016/4785–4788

The works of Sir Joshua Reynolds ... : containing his Discourses, Idlers, A journey to Flanders and Holland, and his commentary on Du Fresnoy’s Art of painting, printed from his revised copies (with his last corrections and additions) ... to which is prefixed An account of the life and writings of the author / by Edmond Malone. London : Printed for T. Cadell, Jun. and W. Davies, in the Strand, 1797. 2 vol. : portraits ; 29 cm. 2016/0599

Sheffield silver engraved trade catalogue. [Sheffield : 1800?] 52 unnumbered plates : only ill. ; 37 cm. 2016/0673

Algemeen handboek voor kunstenaars, chemisten, fabrikanten en handwerkslieden. Dordrecht : A. Blussé en zoon, 1802. 155 p. ; 22 cm. 2016/4118

Der Fleckausbringer : oder: Vollkommener Unterricht Flecken aus Seide, Tuch, Wolle, Sammet und Leinen zu bringen ... und überhaupt alle nur immer der Beschmutzung unterworfene Gegenstände zu reinigen. Wien : bey Anton Pichler, 1803. 128, viii p. ; 17 cm. 2016/6655

Surinaamsche mengelpoëzy / van Paul François Roos (1751–1805); [engraved title and vignet by Rein Vinkeles]. Amsterdam : H. Gartman en P.J. Uylenbroek, 1804. VIII, 318 p. ; 24 cm. 2016/6967

Nuova raccolta rappresentante i costumi religiosi, civili e militari degli antichi Egiziani, Etruschi, Greci e Romani : tratti dagli antichi monumenti, per uso de professori delle belle arti / disegnata ea incisa in rame Domenico Pronti. Roma : Il Sud Incisore, [1805?]. 49 leaves of plates : mainly ill. ; 21 x 27 cm. 2016/3375

An introduction to perspective, adapted to the capacities of youth, in a series of pleasing and familiar dialogues, between the author’s children : accompanied with illustrative plates, appropriate diagrams, and a sufficiency of practical geometry ; to which is added, A compendium of genuine instruction in the art of drawing and painting : the whole comprising a body of information, adapted equally to the simplicity of youth, and to mental maturity ... / by Mr. Hayter. London : Printed for the Author ... and sold by Black, Parry, and Co. ... Josiah Taylor ... Edward Orme ... and C.J. Barrington ..., 1813. viii, 168 p., [1], XIV leaves of plates (some folded) : ill. ; 22 cm. 2016/0655

Recueil de dessins d’orfévrerie a l’usage des marchands et fabricans orfèvrer : contenant tout ce qui a rapport au service de la table, de l’eglise, etc., avec le poids le plus approxi-matif de chacune des pieces, pour servir de guide dans la fabrication / dessiné et gravé par Aldre. Lefranc. A Paris : chez l’auteur, [1815?]. 61 pl. : mainly ill. ; 29 cm. 2016/0623

Trattato della pittura di Lionardo da Vinci, tratto da un codice della Biblioteca vaticana / Pubblicazione curata da Guglielmo Manzi (cfr. la dedica e l’introduzione), con note di Giovan Gherardo De Rossi e disegni eseguiti da G. Francesco De Rossi. Roma : nella Stamperia De Romanis, 1817. 43, [1], 511, [1] p. ; 29 cm + 1 fasc. ([4] p., xxii c. : in gran parte ill. ; 33 cm). Tit. del fasc. allegato: Disegni che illustrano l’opera del Trattato della pittura di Lionardo da Vinci, tratti fedelmente dagli originali del codice Vaticano. 2016/1428–1429

87

Cours élementaire et progressif de paysage / dessiné et lithographié par H. Boisseau. Paris : Chaillou-Potrelle, [1820?]. 48 pl. ; 32 x 49 cm. 2016/3487

De teekenkunst in hare bevalligheid, naar hare vaste gronden en regelen voorgesteld in een aantal van voor-werpen, naar het leven genomen; geschetst en opgemaakt ten nutte van min- en meer- gevorderden in de kunst : een teekenboekjen zoo als nog niet is uitgegeven, bevattende: landschappen, watergezichten, zeegezichten, stille waters, scheepen, havens en reeden. Amsterdam : W. van Vliet, 1820. (38 engravings on) 19 leaves of plates ; 20 cm. 2016/3356

Perspective linéaire / par G.E. Allais. Rome : De Romanis, 1820. vi, 42 p., 5 leaves of plates : ill. ; 34 cm. 2016/4198

Essai sur le dessin et la peinture, relativement à l’enseignement : nouveau précis de perspective, avec des planches / par C. Farcy. Paris : De l’Imprimerie de A. Bobée, 1820. 2. éd. rev. et augm. 88 p., [8] folded leaves of plates : illustrations ; 21 cm. 2016/0522

Memoir on the origin, progress, and improvement of glass manufactures : including an account of the patent crystallo ceramie, or, glass incrustations / Apsley Pellatt. London : B. Holdsworth, 1821. ii, 36, 6 p., 8 leaves of plates ; 23 cm. 2016/0617

Praktische Anleitung zur Perspektiv : mit Anwendung auf die Baukunst / von Johann Maria v. Quaglio (1772–1813). München : Im Verlage der lithographischen Kunst-Anstalt an der Feyertags-Schule, 1823. 2. Aufl. 36 p. : XXX plates ; 53 cm. 2016/3488

Modèles de Menuiserie : choisis parmi ce que Paris offre de plus nouveau, de plus remarquable et de meilleur goût : accompagnés de détails et développemens qui doivent en faciliter l’exécution : suivis d’un abrégé de l’art du menuisier, et d’un traité des escaliers / M. Bury, architecte, auteur et dessinateur de l’ouvrage. Paris : Ainé, 1825. 24 p., 73 leaves of plates : ill. ; 46 cm. 2015/5741

Uitvoerig onderwijs in de perspectiva of doorzichtkunde, voor alle liefhebbers dezer aangenaame en nuttige wetenschap en inzonderheid voor degenen, die dezelve noodzakelijk dienen te oeffenen : naar eene zeer gemak-kelijke en verstaanbaare methode opgesteld, en in 60 konst-platen afgehandeld / door Casper Philips Jacobsz. Amsterdam : S. de Grebber, 1827. 2e dr. [14], XVI, 127, [1] p., LX bl. pl. : ill. ; 19 cm. 2016/3358

Modèles de meubles et de décorations intérieures : pour l’ameublement, tels que tables, secrétaires, commodes, bureaux, miroirs, jardiniéres, fauteuils, chaises, lits, alcoves, draperies de croisées, etc. / dessinés par M. Santi ; et gravés par Mme. Soyer ; recueil de soixante-douze planches représentant deux cents objets à l’usage des tapissiers, ebénistes, fabricans de bronze, etc. Paris : Bance ainé, 1828. 3 p., 74 leaves of plates : ill. ; 43 cm. Modèles de décorations pour l’ameublement. 2016/0693

Manuel du fabricant d’étoffes imprimées, et du fabricant de papiers peints : contenant les procédés les plus nuveaux [sic] pour imprimer les étoffes de coton, de lin, de laine et de soie, et pour colorer la surface de toutes sortes de papiers / L. Séb. Le Normand. Manuels Roret. Paris : Librairie encyclopédique de Roret, 1830. IX-[1]-342 p., 2 leaves of plates (dépl.) : ill. ; 15 cm. 2016/0557

Proeve der werkdadige doorzigtkunde, om voor zich de zamenstellingen te regelen en naar de natuur te teekenen / naar het Fransch [J.-P. Thénot], door C. Kram[m]. Utrecht : gedrukt en te bekomen bij N. van der Monde, 1830. IV, 106 p. : ill. ; 23 cm. Contains 47 lithographed plates by Theodoor Soeterik. 2016/3373

An introduction to perspective, practical geometry, drawing and painting : a new and perfect explanation of the mixture of colours, with full and practical directions for miniature, crayons, and oil painting; in a series of pleasing and familiar dialogues between the author’s children and in epistolary instruction to pupils / properly adapted for the instruction of females, and equally for all professional students by Charles Hayter. London : Samuel Bagster, 15, Paternoster Row, 1832. Fifth edition. xxvi, [2], 259, [1] p., [26] leaves of plates (some folded) : ill. (engravings) ; 24 cm. 2016/0655

Manuel complet du bijoutier, du joaillier, de l’orfèvre, du graveur sur métaux et du changeur ... Tome 1 / par M. Julia de Fontenelle. Manuels-Roret. Paris : Roret, 1832. 432 p. : tab. ; 15 cm. 2016/0699

Manuel complet du bijoutier, du joaillier, de l’orfèvre, du graveur sur métaux et du changeur, .. Tome 2 / par M. Julia de Fontenelle. Manuels-Roret. Paris : Roret, 1832. 312 p., VII leaves of plates : ill. 15 cm. 2016/0702

Geheimnisse oder die gründlichste Belehrung über das Vergolden und Versilbern im Feuer. Nebst richtiger Unterweisung zur Bereitung der Bronze, der Goldfirnisse, und des Bossirwachses, zur Erlernung des Löthens, Verzinnens und der Lackirkunst ... / von C.J. Wilh. Geyert. Guben : Eduard Meyer, 1833. 2. Ausg. 78 p. ; 18 cm. 2016/2151

Vollständiges Handbuch für Juweliere, Gold-, Silber- und Schmuckarbeiter : enthaltend: eine ausführliche Beschreibung der physischen und chemischen Charaktere der edlen Metalle, die neuesten französischen ... Methoden der Feinmachung, Scheidung und Probirkunst; ferner eine umfassende Beschreibung der Verfertigung und Anwendung der Emaillen, der Mosaik, der alten und neuen Vergoldung ... und überhaupt Alles, was sich auf die Theorie und Praxis obengenannter Künstler bezieht / nach den besten und neuesten ... Schriften ... bearbeitet und herausgegeben von August Bürck. Ilmenau : B.Fr. Voigt, 1834. XX, 561 p. : ill. ; 19 cm. Series: Neuer Schauplatz der Künste und Handwerke ; Bd. 63. 2016/6647

L’industrie : exposition de 1834 / par Stéphane Flachat. Paris : L. Tenré, [1834]. [2], 160 p., [38] k. tabl. : ill. ; 26 cm. 2016/1312

Die Kunst durchsichtiges Porzellan und weißes Steingut mit durchsichtiger Glasur anzufertigen : nebst einer gründlichen Anleitung zur Erbauung der einfachsten und vortheilhaftesten Massenmühlen, Schlemmerei, Massenkochöfen, Brennöfen und Abrehmaschinen sowie einer ausführlichen Abhandlung über die Laboration der Mineralfarben für Porzellan-, Steingut- und Glasmalerei, mit der nöthigen Anweisung zur Erbauung der zum Einschmelzen angewandten Holz- und Kohlemuffeln / nach praktischer Erfahrung bearbeitet von Ludwig Friedrich Schumann. Weimar : Bernh. Friedr. Voigt, 1835. ix, 288 p., 9 leaves of plates : “mit 9 lithographirten Tafeln und 1 Portrait”; 18 cm. Frontispice depicts Johann Friedrich Boettiger (1682–1719). 2016/7114

88

The cabinet-maker’s guide, or, Rules and instructions in the art of varnishing, dying, staining, japanning, polishing, lackering, and beautifying wood, ivory, tortoiseshell & metal : with observations on their management and application / by G.A. Siddons. London : Sherwood, Gilbert, and Piper, 1837. 5th ed., considerably augmented by the addition of serveral new articles, receipts, &c. xvi, 223 p., 4 leaves of plates ; 16 cm. 2016/0524

Traité de perspective pratique, pour dessiner d’après nature... / par [Jean-Pierre] Thénot. Paris : l’auteur, 1838. Seconde édition. 136 p., 24 pl. ; ill. ; 24 cm. 2016/2363

Imitative art; or, The means of representing the pictorial appearances of objects, as governed by aerial and linear perspective: : being a manual of details, for the amateur sketcher and the man of business, with a chapter on finish / by Frank Howard. London : Darton and Clark, Holborn Hill, [1840]. viii, 117, [3] p., XII leaves of plates : ill. ; 19 cm. 2016/0580

Applied chemistry; in manufactures, arts, and domestic economy / ed. by Edward Andrew Parnell. London : Taylor and Walton, 1844. 2 vol. : ill. ; 22 cm. First edition. 2016/0659

Peinture sur porcelaine, sur verre et cristaux : procédés de la manufacture royale de Sèvres, suivie de la peinture orientale, ou l’art de peindre sur papier, mousseline, velours, bois, etc., et de décalquer sur verre / Desloges. Paris : Desloges, [1847?]. Troisième éd., augmentée. 31, [5] p. : ill. ; 17 cm. Variant title: Peinture orientale, ou l’Art de peindre sur papier, mousseline, velours, bois, porcelaine, verre et cristaux, et de décalquer sur verre. 2016/5591

The dyer’s instructer : comprising practical instructions in the art of dyeing silk, cotton, wool, and worsted and woollen goods ... containing nearly 800 receipts ; to which is added a treatise on the art of padding ... / by David Smith. London : Simpkin & Marshall, 1850. xii, 352 p. ; 18 cm. 2016/0602

The cabinet makers’ sketch book : a series of original details for modern furniture / by P. Thomson. Glasgow ; William Mackenzie, [1852–1853]. 1 vol. (different page numbers) : mainly ill. ; 39 cm. 2016/0689

Chimie des couleurs pour la peinture à l’eau et a l’huile, comprenant l’historique, la synonymie, les propriétés physiques et chimiques, la préparation, les variétés, les falsifications, l’action toxique et l’emploi des couleurs anciennes et nouvelles / par J. Lefort. Paris : Masson, 1855. v, 344 p. ; 19 cm. 2016/0508

Dictionnaire général des tissus anciens et modernes : ouvrage oú sont indiquées et classées tous les espèces de tissus connues jusqu’a ce jour soit en France, soit à l’étranger, notamment dans l’Inde, la Chine, etc. : avec l’explication abrégée des moyens de fabrication et l’entente des matières, nature et apprêt, applicable à chaque Tissu en particulier / par Jean Bezon. Lyon : Imprimerie et lith. de Th. Lépagnez, 1856–1863. 8 vol. : LVIV, 318; 384; 384; 384; 383; 383; 384; 438 p. 2016/4030–4040

On colour and on the necessity for a general diffusion of taste among all classes : with remarks on laying out dressed or geometrical gardens : examples of good and bad taste illustrated by woodcuts and coloured plates in contrast / by J. Gardner Wilkinson. London : John Murray, 1858. xvi, 408 p. : 8 colored leaves of plates, ill., tab. ; 23 cm. 2016/0608

Every man his own printer, or, Lithography made easy : being an essay upon lithography in all its branches, showing more particularly the advantages of the “Patent Autographic Press.” London : Waterlow and Sons, 1859. 2nd ed. 50 p., [1], 9 leaves of plates : ill. ; 28 cm. 2016/0620

Aquarelles / Delacroix. [S.l] : [s.n.], [1860?]. 10 unnumbered plates : ill. only ; 31 cm. 10 color aquatints (“fac-similé par Himely”). 2016/0665

The painter, gilder, and varnisher’s companion : containing rules and regulations in every thing relating to the arts of painting, gilding, varnishing, and glass-staining : numerous useful and valuable receipts; tests for the detection of adulteration in oils, colours, &c., and a statement of the diseases and accidents to which painters, gilders, and varnishers are particularly liable; with the simplest and best methods of prevention and remedy. Philadelphia : H.C. Baird, 1861. 8th ed. to which are added complete instructions in graining, marbling, sign-writing, and gilding on glass. 216 p. : ill. ; 18 cm. 2016/4784

Nouveau manuel complet du dessinateur et de l’imprimeur lithographe. Nouvelle édition, entièrement refondue mise au courant de l’industrie actuelle, et augmentée de plusieurs procédés nouveau concernant la lithographie mécanique, la Chromolithographie, la Lithophotographie, la Zincographie et traitant des papiers de sureté / par M. Knecht. Series: Manuels-Roret ; 271. Paris : Roret, 1867. xx, 403 p. : 15 cm + atlas of 7 p., 14 plates (one chromolithograph “imprimé sur les machines a vapeur systeme Dupuy, Passage du Desir, 3, Paris »). 2016/0703–0704

Les couleurs en photographie : solution du problème / par Louis Ducos Du Hauron. Paris : A. Marion, 1869. 57 p. ; 23 cm. 2016/3289

The history of paper hangings : with a review of other modes of mural decoration ; read before the Architectural and Archaeological Society of Liverpool, February the 10th, 1875 / by George H. Morton. Liverpool [Lancashire] : G.H. Morton, 1875. 45 p. ; 22 cm. 2016/0615

Les couleurs reproduites en photographie : historique, théorie et pratique / par Eug. Dumoulin. Series: Actualités scientifiques. Paris : Gauthier-Villars, 1876. 63 p. ; 19 cm. 2016/2992

Practisch handboek der ververij en drukkerij in haren geheelen omvang, bevattende voorschriften ter voorbereiding van de katoen voor het drukken en verven; tot het verven en drukken van katoen, wol en zijde in verschillende tinten en kleuren; tot het bereiden der vereischte praeparaten, zoowel bijten als verfstoffen / door Anton Spirk. Leiden : Noothoven van Goor, 1876. 197 p. : “met eene plaat”, 23 cm. 2016/2992

Katechismus der Photographie : oder Anleitung zur Erzeugung photographischer Bilder / von Julius Schnauß. Leipzig : Verlagsbuchhandlung von J.J. Weber, 1876. Dritte, vermehrte und verbesserte Auflage. x, 176 p. : mit 30 in den Text gedruckten Abbildungen ; 18 cm. 2016/6658

Art industry : furniture, upholstery, and house-decoration, illustrative of the arts of the carpenter, joiner, cabinet-maker, painter, decorator, and upholsterer / ed. by G.W. Yapp. London : J.S. Virtue & Co., [1879]. vi, 76 p., [320] plates : ill. ; 38 cm. 2016/0682

89

The furniture trade catalogue : containing designs for every description of modern furniture, of the styles in general demand : with copious descriptive index and price list. London : Wyman & Sons, “Furniture Gazette” Office, 1882. 3rd ed. 27 p., 165 leaves : ill. ; 32 cm. 2016/0618

Staffiermaler als Maler, Vergolder, Versilberer, Bronzierer, Lackierer und Tapezierer : praktisches Hand- und Hilfsbuch / Jean Félix Watin. Neuer Schauplatz der Künste und Handwerke; 207. Weimar : Bernhard Friedrich Voigt, 1882. 3. Aufl. in vollständiger Neubearbeitung / hrsg. von R. Tormin. xx, 334 pages ; 22 cm. Alternative titel: M. Watins Staffiermaler. Translation of: L’art du peintre, doreur et vernisseur. Includes bibliographical references. 2016/3614

The draper’s dictionary : a manual of textile fabrics : their history and applications / by S. William Beck. London : The Warehousemen & Drapers’ Journal Office, [1882]. 377 p. ; 19 cm. 2016/0526

Handbuch der Metalldekorierung oder das Dekorieren und Verfeinern der Metallwaren, des Glases, Porzellans und der Gewebe im Feuer, sowie auf chemischem und galvanischem Wege / Emil Tscheuschner. Weimar : Voigt, 1883. 5. Aufl. / in vollst. Neubearb. hrsg. von E. Tscheuschner. XX, 222 S. : ill. ; 23 cm. Series: Neuer Schauplatz der Künste und Handwerke ; 133. 2016/6645

Polychromatic decoration / by Charles Leslie. Boston, Dana Estes and Charles E. Lauriat, 1884. 40 plates ; 25 x 30 cm. 2016/0670

Manuel pratique de lithographie sur zinc / par Léon Monrocq, imprimeur. Series: Bibliothèque technique. Paris : Monrocq frères, 1891. 3. éd., rev. et augm. 126 p. ; 18 cm. 2016/0506

Facts about processes, pigments, and vehicles : a manual for art students / by A.P. Laurie. London ; New York : Macmillan, 1895. x, 131 p. : ill. ; 19 cm. 2016/0652

De muurschilderingen van Der Kinderen in het trappen-huis van het gebouw der Algemeene Maatschappij van Levensverzekering en Lijfrente te Amsterdam / Jan Veth. Amsterdam : Drukkerij Holland, 1900. ill. ; 22 cm. With 10 text drawings by Derkinderen representing his murals for the General Life Insurance Building at Amsterdam (architect H.P. Berlage). Copy sent by Derkinderen to J. Blom at Utrecht, with an accompanying handwritten and signed letter (recto/verso) by Derkinderen, dated September 8, 2004, discussing the price of the carton of ‘De Wijze Les’ (on page 19 of this booklet) which apparently Blom wanted to buy on behalf of the Museum in Utrecht. With the letterhead of Derkinderen’s studio De Zonnebloem, te Laren). 2016/2698

Die Gestalt des Menschen und ihre Schönheit : Vorlagen zum Studium des nackten menschlichen Körpers / hrsg. von den Kunstmaleren Otto Schmidt und Ernst Schneider. Berlin : Singer, [1907]. 191 p. : mostly Ill. : 36 cm. 12 Lieferungen gebunden zu einem Band. 2016/3752

Scumbling & colour glazing : a practical handbook for house painters, coach painters and others : illustrated by 48 examples executed in paint / by Andrew Millar. Series: Decorator series of practical books ; no. 6. London : The Trade Papers Publishing Co., Ltd. ; 1909. iii, 86, [1], iv–xv pages : mounted color samples ; 19 cm. With 48 examples of paint on 12 pages, 4 per page. 2016/0567

Photo pêle-mêle pour tous, par tous : revue photographique illustrée. Paris : [Impr. G. Richard, 1903–1907]. v. : ill. ; 31–33 cm. Holdings: 1re ann., no. 1 (4 juillet 1903) – 2e ann., no. 79 (31 Déc. 1904). 2016/6227

Anatomie artistique du corps humain / planches par le Dr Fau ; texte avec figures par Édouard Cuyer. Paris : J.-B. Baillière et fils, 1908. 5e édition. 208 p. : ill. ; 23 cm. 2016/2864

Paris vu en ballon et ses environs / André Schelcher & A. Omer-Decugis ; préface de Georges Cain. Paris : Hachette & Cie, [1909]. 6 preliminary leaves, 30 plates, 2 leaves : ill. ; 29 x 37 cm. 2016/0789

Farbenphotographie : eine Sammlung von Aufnahmen in natürlichen Farben / hrsg. von Fritz Schmidt. Leipzig : E.A. Seemann, [1912–1913]. 12 Hefte : 60 Tafeln ; 35 cm. 2016/6636

Catalogus van de werken uitgegeven door Scheltema & Holkema’s boekhandel te Amsterdam en verzorgd door K. Groesbeek, 1882, januari, 1922 / samengest. en gedrukt door C.J.A. Hijner. [Hilversum : C.J.A. Hijner], 1922–1923 [i.e. 1923]. 95 p., [77] bl. pl. : ill. ; 32 cm. 2016/6223. Aankoop uit het Otto van Noppen Fonds.

Les arts de la maison : choix des œuvres les plus expressives de la décoration contemporaine / publ. sous la direction de Christian Zervos. Paris : Éditions Albert Morancé, 1923–1926. v. ; 29 cm. Holdings: 1923, no. 3 (Automne) – 1924, nr. 3 (Automne). 2016/0968

Nederlandsch Brazilië onder het bewind van Johan Maurits Grave van Nassau, 1637–1644 : historisch, geographisch, ethnographisch / Caspar Barlaeus ; naar de Latijnsche uitgave van 1647 voor het eerst in het Nederlandsch bewerkt door S.P. L’Honoré Naber. ‘s-Gravenhage : Martinus Nijhoff, 1923. XVI, 442 p., [67] plates : illustrations, maps, portraits, facsimiles ; 47 cm. Numbered and signed copy (108 of 160). Translation of: Rervm per octennivm in Brasilia et alibi nuper gestarum, sub præfectura illustrissimi comitis I. Mavritii ... historia. - Amstelodami, ex typ. J. Blaev, 1647. 2016/3310

Almanach d’architecture moderne : documents, théorie, pronostics, histoire, petites histoires, dates, propos standarts, apologie et idéalisation du standart, organisation, industrialisation du bâtiment, 172 clichés, 200 pages / la rédaction de cet almanach est faite par Le Corbusier (1887–1965). Exposition internationale des arts décoratifs et industriels modernes (1925 : Paris, France). Series: Collection de “L’Esprit nouveau”. Paris : G. Crès et cie, [1925]. 199 p. : ill. (incl. plans) ; 25 cm. 2016/6928

Internationale revue I 10 / [hoofdred. Arthur Müller Lehning]. Amsterdam : De Tijdstroom, 1927–1929. v. ; 30 cm. 2013/3537. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V.XXIIe Salon international d’art photographique de Paris, 1927 / Société française de photographie. Paris : Braun, 1927. 1 vol. (non paginé) : ill. ; 32 cm. 2016/0768Metropolis / door de Persafdeeling der UFA ; Holl. tekst-bewerking Max de Haas. [Berlin : BUKWA], [1927]. [32] p. : ill. ; 25 cm. 2016/4317

Paper hanging : a practical manual for the use of instructors, students and craftsmen / by W.H. Cantrill and W.G. Sutherland. Manchester : Sutherland, [1927]. vii, 132 pages : ill. ; 16 cm. 2016/4789

90

Indonesië vrij! : onuitgesproken, aan de rechtbank overgelegde, rede, ter verdediging van de “Perhimpoenan Indonesia” naar aanleiding van het proces tegen de Indonesische studenten / door Mohammad Hatta ; met een voorwoord van Edo Fimmen. Den Haag : “Perhimpoenan Indonesia”, 1928. 87 p. ; 25 cm. 2016/0227

Reclamebrochure voor weegschaal Model Z. / Maatschappij “Van Berkel’s Patent”. Rotterdam : Mij. “Van Berkel’s Patent”, [1928]. 1 vouwblad (4 p.) : ill. ; 21 cm. Photomontage and typography by Paul Schuitema. 2016/1653

Model Z : een kleine snelweger met een duidelijke wijzerplaat / Maatschappij “Van Berkel’s Patent”. Rotterdam : Mij. “Van Berkel’s Patent”, [1928]. 1 vouwblad (4 p.) : ill. ; 21 cm. Photomontage and typography by Paul Schuitema. 2016/1658

Eenige punten ter verklaring der moderne schilderkunst: voorgelezen op 13 october 1929 in het sted: museum te Amsterdam ter gelegenheid der tentoonstelling van Parijsche schilderkunst (esac.) / [Théo van Doesburg]. Parijs ; Leiden : “De Stijl”, 1929. [4] p. ; 25 cm. 2016/0021

“Edelsteen” straatlantaarns en masten. Breukelen : N.V. Industrieele Maatschappij v/h J.W. Bronwasser, [1930?]. 29 ongenummerde pagina’s, 14 p. : hoofdzakelijk illustraties ; 29 cm. 2016/0679

XXVIe Salon international d’art photographique de Paris 1931 / Société française de photographie. Paris : Braun et Cie, 1931. XI p., 48 leaves of plates : ill. ; 32 cm. 2016/0770

Metz en Co : meubelen behagelijk sierlijk duurzaam prijs. Amsterdam : Metz, [1933/34?]. 24 p. : ill. ; 27 cm. 2016/4323

Rijkshuistelefonen met lijnkiezertoestellen / ontw. Vilmos Huszár (1884–1960). [The Hague?] : P.T.T., [1935?]. 8 unnumbered pages : ill. ; 15 x 21 cm. 2016/7161

De nieuwe orde : inventies / H.Th. Wijdeveld. Lage Vuursche : Elckerlyc, 1940. 42 p. : ill. ; 20 cm. 2016/0018

American fabrics and fashions. New York, N.Y. : Reporter Publications, 1946–1986. v. 37 cm. ISSN: 0002–8371. Other title: American fabrics | AFF. Holdings note: Vol. 1 (1946)–vol. 29 (1954). Index: No.1-28, 1946–54 in 1953. Most issues include many original fabric samples. 2016/4976. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V.

Cobra : bulletin pour la coordination des investigations artistiques. Organe du front international des artistes expérimentaux d’avant-garde. Directeur: Christian Dotremont. [Bruxelles, 1949]. Other title: Revue Internationale de l’Art Experimental. Holdings note: No. 1 (1949) – 7, 10 (1951) # 8 and 9 not published. All the issues were published in Brussels except No. 4 (Amsterdam) and No. 5 (Hannover). 2016/5100. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V.

Formes et vie. Revue trimestrielle de synthèse des arts. Paris : Editions Falaize, [1951] 2 vol. : ill. ; 31 cm. Holdings: No. 1 - 2 (1951). 2016/0975. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V.

Die Spur : eine münchner Künstlergruppe. [S.l.] : [[s.n.], [1958?]. 6 unnumbered pages, 12 unnumbered leaves : ill. ; 38 cm. 2016/5102. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V.

Ligna. [Prague?] : [Ligna] ; [ca.1960]. 34 p. : ill.; 30 cm. 2016/6940

Provo / Federatie van Anarchisten in Amsterdam. Amsterdam : Federatie van Anarchisten in Amsterdam, 1965–1967. v. : Ill. ; 30 cm. ISSN: 1570–6036. Holdings note: Nr. 1 (12 jul. 1965)–nr. 15 (mrt. 1967). 2016/5071. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V.

Alice-D-day : the Dutch underground rises. Utrecht, [1967?]. v. : ill. ; 44 cm. Holdings note: nr. 1 (?). 2016/5121. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V.

Jan Cremer krant. Amsterdam : Loeb, 1967–1999. v. : Ill. ; 43 cm. Holdings note: Nr. 1 (1967)–5 (1983) ; 7(1988)–10(1999). 2016/5130. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V.

Moksha : een psychedelisch bulletin. Amsterdam, 1968. v. : ill. ; 18–28 cm. Holdings note: Nr. 1 (1968) – 11 (1969). 2016/5010. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V.

Suck : first European sexpaper. London : BCM/Joy, 1969 (no. 1, Oct.) – 1973 (no. 8) ; 1972 (Special issue). v. ; 44 cm. 2016/5123. Aankoop met steun van Pon Holdings B.V.

Chili, september 1973 / Koen Wessing. Amsterdam : De Bezige Bij, 1973. [48] p. : only ill. ; 25 cm. ISBN: 9023451570. 2016/1431

Linguaggio è guerra = Language is war / Fabio Mauri ; a cura di Filiberto Menna. Series: Ideologia / [Marani] ; 1. Roma : Marani, 1975. 1 v. ; ill. : 24 cm. 2016/0774

Hommage aan Albin Brunovský / [tekst] Ivan Panenka, [etsen] Dušan Kállay ; vert. uit het Slowaaks door A. van Dijk-Pražáková / Ivan Panenka. Baarn : Arethusa Pers Herber Blokland, 1985. [24] p. : ill. ; 27 cm. Suite of 10 engravings by Dusan Kállay (1948). Published on the occasion of the 50th birthday of Albin Brunovsky (1935–1997) in 50 copies. 2016/5236

De Wallen : Amsterdam’s red light district / social documentary photography by Daniel D. Teoli, Jr. [Wheeling, West Virginia] : [Daniel D. Teoli, Jr.], [2015]. 4 unnumbered pages, 120 pages, 2 unnumbered pages : chiefly illustrations and portraits ; 22 x 25 cm + 1 DVD-R (4 3/4 in.). Numbered and signed (1 of 50). 2016/0379. Schenking van de kunstenaar.

Bikers’ Mardi Gras / social documentary photography by Daniel D. Teoli, Jr.[Wheeling, West Virginia] : [Daniel D. Teoli, Jr.], [2015]. 2 unnumbered pages, 108 pages, 2 unnumbered pages : chiefly illustrations and portraits ; 28 cm + 1 DVD-R (4 3/4 in.). Numbered and signed (8 of 50). 2016/0380. Schenking van de kunstenaar.

You haven’t seen their faces / Daniel Mayrit. Madrid : Riot Books, 2015. 100 plates, 1 textpage : mostly ill. ; 18 x 26 cm. 2016/0630

91

Aanwinstenlijst topstukken Research Libraryhttps://library.rijksmuseum.nl/rma/rma-opac.pl?p=acquisitions

Lijst van nieuwe tijdschriften

• Collect : kunst en antiek journaal • Morf• Nieuwsbrief / Vereniging van Vrienden van

Museum Het Valkhof

Lijst van afgesloten tijdschriften

• Armamentaria • Halszaken• Melbourne Art Journal • Millennium : tijdschrift voor middeleeuwse studies• Shipwright : the international annual of maritime

history & ship modelmaking

92

Conserveren en restaureren

Ceramiek, glas en steen

Behandeling algemeen (onderhoud collectie, aanwinsten, bestandscatalogus, van kleinere tot uitgebreidere behandelingen, soms alleen onderzoek)Anoniem Kom, geglazuurd aardewerk. Eerste kwart 18de eeuw. BK-NM-12400–208Anoniem Offer aan Apollo, reliëf van marmer. Tweede kwart 16de eeuw. BK-16974Anoniem paar Trompetvormige bekervaas met een metalen vogelkooi, porselein, hout, lak, metaal. Japan, eerste kwart 18de eeuw. AK-NM-6554-A en BBellano, Bartolomeo Maria met kind, reliëf van marmer. Vierde kwart 14de eeuw. BK-NM-12490

Tentoonstellingen en presentaties in het RijksmuseumVoor de tentoonstelling Arita. Porselein van nu werden 34 objecten gereedgemaakt. Voor de 180 externe bruiklenen werden conditierapporten gemaakt. In het Aziatisch Paviljoen werd het kunstwerk An idea (for the journey) van Edmund de Waal (AK-MAK-1735) opnieuw geïnstalleerd in het trappenhuis.

Bruiklenen, gastmusea en reizende tentoonstellingEr zijn 23 objecten, van ceramiek, glas en steen, gereed-gemaakt voor opstelling en bruikleen in binnen- en buitenland.

OnderzoekGlasinstabiliteit Promotieonderzoek (2013–2017) van Guus Verhaar over glasinstabiliteit, of ‘glasziekte’, het verval van glas dat voortkomt uit een instabiele samenstelling. Het onderzoek richt zich op het inventariseren en ontwikkelen van analytische methodes om de vroege stadia hiervan te detecteren. Het gebruik van LQS laser voor het schoonmaken van stucwerk ornamenten met beschildering In samen-werking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed deed Julie Desarnaud gedurende drie maanden onderzoek naar het gebruik van laser voor het verwijderen van vuil van het oppervlak van stucwerk. Delftware ceramic glazes: conservation and technical studies In 2016 hield een team van specialisten (Rijks-museum, Universiteit van Amsterdam, Leeds University, National Institute of Chemistry Ljubljana) zich bezig met twee belangrijke technologische en analytische vraag-stukken rond de samenstelling en restauratie van tinglazuur aardewerk. Er is onderzoek gedaan naar metamerie, een bekend probleem bij het retoucheren van ceramiek, en naar de samenstelling van een selectie objecten van Nede r-lands tinglazuur aardewerk met behulp van Laser Ablation- Inductively Coupled Plasma-Mass Spectrometry (LA-ICP-MS) en X-ray fluorescence (XRF). Dit is een seed-money NICAS-project (Netherlands Institute for Conservation, Art and Science).CAFFO: delaminerende en fragiele verflagen van culturele objecten Het doel van CAFFO is het onderzoeken van huidige consolidatiematerialen voor fragiele kunstobjecten (moderne matte olieverfschilderijen, gouaches en achterglasschildering) om hun eigenschappen en verouderingskarakteristieken in kaart te brengen. Daarnaast worden nieuwe ‘tailored’ consolideermiddelen ontwikkeld. Gefinancierd door NICAS.Technisch onderzoek Delfts aardewerk De komende jaren wordt gewerkt aan een bestandscatalogus waarin de gehele collectie Delfts aardewerk ontsloten wordt. Naast een kunsthistorische component is technisch onderzoek een belangrijk onderdeel. In 2016 is elementair en essentieel werk verricht in het opzetten van een non-

destructieve onderzoeksmethode, gefinancierd door het Fonds Delfts Aardewerk. Non-destructieve XRF van het witte tinglazuur lijkt zeer bruikbare gegevens op te leveren. In 2016 lag het accent op het kalibreren en valideren van de non-destructieve methode aan de hand van een vergelijking met een zeer nauwkeurige, maar destructieve methode, LA-ICP-MS. De komende jaren wordt het meten met XRF toegepast op groepen geselecteerde objecten uit de collectie Delfts aardewerk.See-through museum project: postdocproject in het kader van de Samenwerking China – Joint Scientific Thematic Research Programme (JSTP) Een samenwerking tussen meerdere instituten uit Nederland en China. In Nederland zijn het Centrum van Wiskunde en Informatica (Amsterdam), Naturalis (Leiden) en het Rijksmuseum betrokken. Ze werken samen met het Institute of High Energy Fysicus (IHEP) in Beijing, het Natural History Museum in Shanghai en het Palace Museum in Beijing. Doel van het project is te onderzoeken hoe gebruik van 3D-visualisatie, 3D-printen en augmented reality het waarnemen en bestuderen van cultureel erfgoed kan verbeteren. Gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

Edele en onedele metalen

Behandelingen algemeen (onderhoud collectie, aanwinsten, bestandscatalogus, van kleinere tot uitgebreidere behandelingen, soms alleen onderzoek)240 objecten waarvan 70 stuks miniatuurzilver en 110 speciale behandelingen op zaal, waaronder:Anoniem Dirk Hartogh schotel, tin. Australië, 1616. BK-NM-825Anoniem Avalokiteshvara, brons. Prakhun Chai, ca. 750. AK-RAK-2000-15Kempen J.M. van Jachthoorn, (verguld) zilver. Utrecht, 1849. BK-2016-11Sandbach, William Natuurtrompet van het Korps Lijfwachten te Paard, zilver. Londen, 1813. NG-NM-561

Tentoonstellingen en presentaties in het RijksmuseumVoor de beeldententoonstelling in de tuin Giuseppe Penone in het | at the Rijksmuseum werden conditie-rapporten voor 17 beelden opgesteld.

BruiklenenIn 2016 zijn 13 objecten van edel en onedel metaal gereedgemaakt voor opstelling en bruikleen in binnen- en buitenland.

Externe restauratiesAnoniem Diana op Jacht, tuinbeeld, lood. Nederland, 1700. BK-B-99. Gebroken boog bij een specialist in loodrestauratie behandeld

OnderzoekConstructie en het vervaardigingsproces van vier Aziatische beelden: Avalokiteshvara (AK-RAK-2000-15), Uma (AK-MAK-188), Java Buddha (AK-MAK-193) en de Chandrasekhara (AK-MAK-1291) De beelden zijn met behulp van verschillende specialistische technieken (Time of flight (TOF) en neutron tomographie en diffractie) onderzocht. Hierdoor wordt meer bekend over hoe deze objecten destijds vervaardigd zijn. Uitgevoerd in samenwerking met Francesco Grazzi (Istituto Sistemi Complessi, CNR-ISC, Florence) en Nikolay Kardjilov (Helmholtz Centrum voor Neutronenonderzoek, Berlijn). Verwerking van onderzoeksgegevens volgt komende jaren, in verschillende publicaties.

93

De plaquette onder op het Tafelstuk van Wenzel Jamnitzer (BK-17040-A) Een verwijderde tekst op een zilveren plaquette onder op het tafelstuk kan mogelijk zichtbaar gemaakt worden met specialistische onderzoekstechnieken. Eén daarvan is eind dit jaar uitgeprobeerd middels ‘contrast enhancement in transmitted monochromatic and polychromatic neutron beam’. Uitgevoerd in samenwerking met Francesco Grazzi (CNR-ISC, Florence) en Nikolay Kardjilov (Helmholtz Centrum voor Neutronenonderzoek, Berlijn). Voor het onderzoek werden dummies gebruikt om zeker te zijn dat de techniek zou werken. Resultaten worden volgend jaar verwacht.Een staande spiegel met verguld zilveren en geëmailleerde ornamenten, bezet met granaten en carneool, Johann Melchior Dinglinger (BK-17100) Voordat de spiegel behandeld kan worden werd met verschillende technieken onderzocht welke onderdelen origineel zijn en welke later aangevuld. Volgens oude rapporten zou het object door Fabergé in Sint Petersburg zijn behandeld. Tevens wordt uitgezocht of het object, aan de hand van de aangetroffen technieken, met iets meer zekerheid is toe te schrijven aan goudsmid Dinglinger.Een met zilver opgelegde schraagtafel, Spanje (BK-1965-14) Ingeborg Kroon, masterstudente metaalrestauratie aan de UvA, bracht met verschillende onderzoekstechnieken de restauratiegeschiedenis nauw in kaart, zodat goed gefundeerd kan worden besloten welke behandeling passend is.Onderzoek beschermlaag zilver Onderzoek naar de ontwikkeling van een nieuw type beschermlaag voor zilver (techniek volgens Atomic Layer Deposition, een heel dun laagje aluminiumoxide): leveren testplaatjes in zilver, evalueren en advies. In samenwerking met het Metropolitan Museum of Art.Onderzoek Nederlands zilver Start opzetten database van met PyMCA verwerkte XRF-gegevens van zilver uit de collectie. Tevens begin van een plan voor een database voor zilvermerken. Enkele eigenschappen van vroeg-Nederlands zilver werden met röntgentechnieken vastgelegd.MITEEMA. Multi-isotoop-analyse van vroegmoderne kunst: het verbinden van oorsprong, handel en productie van ruwe materialen met herkomstonderzoek Meehelpen aanleveren en selecteren geschikt monstermateriaal voor een multi-isotoop-database (periode focus op Nederland, 1500–1800). PhD-student van de Vrije Universiteit (VU) Paolo d’ Imporzano is verantwoordelijk voor de multi-isotoop-analyse en rapportage van de resultaten van het geselecteerde monstermateriaal. Gefinancierd door NICAS.POLYMET. New Ways to Examine and Characterize Organic Polymers on Metal Substrates Nieuwe technologieën in gebruik bij de TU Delft hebben een aanzienlijk potentieel voor toepassingen binnen (technische) kunstgeschiedenis, conservering en restauratie. Doel van dit onderzoek is te bepalen of deze analytische technieken ons verder kunnen helpen met het identificeren van resten van organische polymeren of coatings; een betere karakterisering van deze polymeren, hun substraat en de interface tussen beide; en het beter begrijpen van de corrosieprocessen op de interface. Dit is een seed-money NICAS-project.InCArt. In-situ Ageing and Conservation Studies on Metal-containing Works of Art Met lab- en synchrotron Röntgenmethodes worden zowel de verouderingsprocessen als het effect van de reinigings- en conserveringsmethodes op de materialen onderzocht. Ontwikkeling van een ‘lab-based’ instrument (binnen een VIDI-project gefinancierd door NWO), om lokaal structurele en elektrochemische eigenschappen van stoffen en

metalen mee te bestuderen. Voor metaal kunnen zo betere conserverings- en restauratiemethodes worden ontwikkeld. Dit is een seed-money NICAS-project.

Schilderijen

Voltooide restauratiesBorch, Gerard Ter Vrouw voor een spiegel, ca. 1652. SK-A-4039Dai Libri, Girolamo Ariadne op Naxos, ca. 1520. SK-A-3967

Externe restauratiesAnoniem Hollandse Koopman met slaven in heuvellandschap, ca. 1715. SK-A-4988Sluijters, Jan Weg door het bos, 1910. SK-C-1769

Tentoonstellingen en presentaties in het RijksmuseumVoor de tentoonstelling Breitner: Meisje in kimono werd het presentatiescherm ‘An Exploration of Breitner’s Kimono Girls’ gerealiseerd.

Bruiklenen, gastmusea en reizende tentoonstellingIn 2016 werd ca. 237 uur aan schilderijen gewerkt ter voorbereiding van bruiklenen in binnen- en buitenland. In totaal zijn 103 schilderijen bekeken, waarvan er 70 zijn gereedgemaakt voor bruikleen. Elf schilderijen op paneel hebben een klimaatvitrine gekregen.

Condition SurveyIn 2016 is verdergegaan met de Condition Survey van alle schilderijen in het depot in Lelystad in verband met de verhuizing van de collectie naar een nieuw depot (CC NL) in 2019. In 2016 zijn 63 schilderijen beoordeeld.

Onderzoek Rembrandt, Historiestuk, 1626, Museum De Lakenhal In samenwerking met het RCE en Museum De Lakenhal (Leiden) vond de restauratie van Rembrandts Historiestuk in het restauratieatelier van het Rijksmuseum plaats door een restaurator van het RCE onder leiding van een adviescommissie, ten behoeve van de tentoonstelling in Musée Jacquemart-André te Parijs. Daarnaast is onderzoek uitgevoerd in het Rijksmuseum Ateliergebouw. Tijdens de restauratie zijn met behulp van macro-XRF-scanning, GCMS en verfdwarsdoorsnedes latere toevoegingen in het kostuum van de meest linker figuur geïdentificeerd.Rembrandt, portretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit, 1634 (SK-A-5033 en SK-C-1768) Het schilderijenatelier leidt een internationaal onderzoeksproject naar de twee schilderijen van Rembrandt. In 2016 vond archiefonderzoek plaats naar de restauratiegeschiedenis. In samenwerking met de afdeling Beeld werden beide schilderijen uitgebreid gedocumenteerd door middel van hogeresolutiefotografie. Daarnaast werden ze onderzocht met behulp van macro-XRF-scanning (TU Delft). Aan de hand van hogeresolutiescans van de röntgenopnames door het Center for Research and Restoration of Museums of France (C2RMF), wees doekonderzoek van het Rijksmuseum uit dat de portretten oorspronkelijk uit één groot stuk doek afkomstig zijn. Het vernis is op non-destructieve wijze onderzocht met behulp van OCT (AMC en UvA), om te kunnen bepalen hoeveel lagen vernis zich waar op de schilderijen bevinden. Daarnaast is monsteronderzoek uitgevoerd om de laagopbouw van de verf- en vernislagen te bestuderen en de samenstelling en oplosbaarheid van de vernislagen te bepalen.

94

Leyden, Lucas van, Maria met kind, ca. 1530 (SK-A-3739) Het onderzoek naar de materialen en technieken van Lucas van Leyden (en school) werd voortgezet. In 2016 is een andere versie van Maria met kind in het Chrysler Museum in Norfolk (VS) onderzocht met behulp van multi-spectral IR imaging door de Washington and Lee University (VS). Hierbij wordt ook onderzoek verricht, in samenwerking met Museum De Lakenhal (Leiden) en het Suermondt-Ludwig-Museum (Aken), naar een triptiek gerelateerd aan Lucas van Leyden in Aken. Wtewael, Joachim De verkondiging aan de herders, 1595–1603 (SK-A-1843) Het schilderij wordt vergeleken met twee andere versies van dezelfde voorstelling: een in het Museum of Fine Arts in Houston (VS) en een in het Nationalmuseum in Stockholm. Onderzoek wordt gedaan aan de hand van IRR-, röntgen-, XRF-, Pb-isotoopanalyse, verfdwarsdoorsneden en doekanalyse.Paint Sample Database In 2016 is het opnieuw foto-graferen, scannen en invoeren van bestaande verfmonsters en bijhorende documentatie in de Paint Sample Database voortgezet. Er is een conversion-programma ontwikkeld, waarmee merkgebonden czi-bestanden uit de Zeis lichtmicroscoop omgezet worden in jpeg- en tiff-bestanden en kleurgekalibreerd worden. Eveneens worden de correcte metadata aan de bestanden toegevoegd. In 2016 zijn 668 verfmonsters, van totaal 1.422, gefotogra-feerd en zijn er 295 ingevoerd in de database. De gescande documentatie van alle verfmonsters is ingevoerd in de database.Bestandscatalogus Italiaanse Schilderijen In het tweede jaar van dit driejarige project, gefinancierd door de Ogtrop Foundation, zijn de Venetiaanse schilderijen (en daarnaast enkele schilderijen uit de middeleeuwen en de 18de eeuw), onderzocht met o.a. röntgen, IRR, doorvallend IR, stereomicroscopie en UV- en strijklicht, om zowel schildertechniek als conditie in beeld te brengen. Voor specifieke vragen wordt gebruikgemaakt van macro-XRF-scanning, pXRF en verfmonsteronderzoek. In totaal werden 34 technical notes geschreven. Bestandscatalogus Dutch Paintings of the 17th century in the Rijksmuseum, volume 2: Artists born between 1601 and 1620 Het onderzoek en de redactie ten behoeve van de technical notes bij de entry’s zijn voortgezet.Dendrochronologie Voor de bestandscatalogus Vroege Nederlanders en de bestandscatalogus Dutch Paintings of the 17th Century in the Rijksmuseum, volumes 3 and 4 zijn de houten dragers van 42 schilderijen dendro-chronologisch onderzocht en zijn 7 houtanalyses gedaan. Restauratiegeschiedenis van schilderijen 2016 was het tweede jaar van het driejarige onderzoeksproject naar de restauratiegeschiedenis van de schilderijen uit de collectie van het Rijksmuseum, gefinancierd door het Luca Fonds. In het kader van dit project zijn verschillende archieven en de restauratiedocumentatie van een aantal belangrijke casestudies bestudeerd. Het project is betrokken bij de restauratie van Rembrandts Marten Soolmans en Oopjen Coppit. Ultramarijnziekte In dit project, gesponsord door AkzoNobel, wordt in samenwerking met AkzoNobel, UvA en RCE onderzoek gedaan naar de degradatie van het blauwe pigment ultramarijn in verflagen. Een breed scala aan high-tech analytische technieken gecombineerd met chemische experimenten en verfreconstructies wordt ingezet. Climate4Wood Bartholomeus Breenberghs, Jacob worstelt met de Engel, 1639 (SK-A-1724) is onderdeel van een pilotstudie in het kader van dit door NWO gesponsorde Science4Arts-project. In samenwerking met het meubelenatelier werd middels Digital Image Correlation de werking van het paneel tijdens het verwijderen van het parket gemonitord. Doel van de studie

is inzicht te krijgen in hoe het paneel reageert tijdens de structurele behandeling. Bij deze pilotstudie hoort ook langetermijncontrole van het paneel. ReVisualising late Rembrandt: Developing and Applying New Imaging Techniques In dit door NWO en NSF gesponsorde Science4Arts-project, in samenwerking met universitaire en museale partners, worden nieuwe beeldtechnieken ontwikkeld en toegepast in het onderzoek naar schilderijen van (late) Rembrandt. In 2016 zijn o.a. Rembrandts Historiestuk, Tobit en Anna en Musicerend Gezelschap (alle drie uit 1626), de portetten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit uit 1634 en De Verloochening uit 1661 met macro-XRF-scanning onderzocht. In november is De Joodse Bruid met behulp van hyperspectrale VIS-NIR-imaging onderzocht, o.a. om meer te weten over de oorspronkelijke verschijning van de achtergrond die veel ontkleurd smalt bevat. Hierbij wordt ook onderzoek verricht naar het maken van wetenschappelijk onderbouwde digitale reconstructies.Ontwikkeling nieuwe beeldtechnieken / non-invasieve technieken De Bruker M6 Jetstream macro-XRF-scanner werd ook ingezet om schilderijen te onderzoeken in het kader van lopende restauraties of onderzoeksprojecten. Naast de 5 schilderijen van Rembrandt (zie boven) zijn ongeveer 25 schilderijen van andere kunstenaars uit de Rijksmuseum-collectie gescand. In december deed een team onderzoekers van Tokyo University of Science een week lang metingen aan de schilderijen van Garofalo en De Bray, en aan Rembrandts portretten van Marten en Oopjen met door hen meegebrachte portable, non-invasieve apparatuur: pXRD, pRaman en pVIS. PAinT Door NWO gesponsord Science4Arts-project van HIMS-UvA in samenwerking met het Rijksmuseum, Mauritshuis, Van Gogh Museum, Frans Hals Museum, Haags Gemeentemuseum en Museum Boijmans van Beuningen en IPANEMA/ Synchrotron Soleil. De chemische en fysische processen die veranderingen in olieverfschilderijen veroorzaken worden onderzocht. In maart werd in het Rijksmuseum een groot internationaal symposium gehouden over metaalzepen in schilderijen, een centraal onderwerp in het PAinT-project. In 2016 is het project afgerond.MITEEMA. Multi Isotopic Analysis of Early Modern Art: Linking origin, trade and production of raw materials with provenance research In dit project worden de lood-isotopen uit loodhoudende verven bepaald van een serie 17de-eeuwse schilderijen uit de collectie. Doel van het onderzoek is de herkomst van het lood te bepalen, voor meer inzicht in het verband tussen de herkomst van het schilderij en het pigmentgebruik. Gefinancierd door NICAS.CAFFO. Consolidating Adhesives for Flaking and Fragile Paint Layers of Cultural Objects In dit project worden consolidanten ontwikkeld en getest voor gevoelige en fragiele verven. Het Rijksmuseum heeft een groep achterglasschilderijen als casestudie ingebracht. Gefinancierd door NICAS.PREDAGIO. PREDicting AGIng of Oil networks In dit project worden mathematische modellen ontwikkeld die het drogen en verouderen van een olieverf kunnen beschrijven en voorspellen. Het Rijksmuseum is nauw betrokken bij de ontwikkelingen en maakt de vertaalslag van en naar schilderijen. Gefinancierd door NICAS.InCArt. In-situ Ageing and Conservation Studies on Metal-containing Works of Art In dit project wordt gebruikgemaakt van een unieke en nieuw ontwikkelde röntgenabsorptie spectrometer. Hiermee wordt gekeken naar pigmenten, zoals orpiment en realgar, en hun degradatieproducten in verfmonsters en verfreconstructies. Dit is een seed-money NICAS-project (2016–2017).

95

SciRe Wetenschappelijke redenatie in kunst. In dit project wordt onderzocht hoe Bayesiaanse modellering kan helpen om complexe (kunst)historische onderzoeksvragen op te helderen waarbij de zwaarte van het bewijs moet worden vastgesteld. In 2016 waren twee ‘expert’ meetings en een meeting voor een breder publiek. Dit is een seed-money NICAS-project (2016–2017).NANORESTART (EU Horizon 2020-programma) In 2016 is dit Europese project met 29 partners, waaronder het Rijksmuseum, gehonoreerd. In dit project worden nieuwe materialen voor conservering en restauratie ontwikkeld door verschillende partners in dit project. Het Rijksmuseum werkt nauw samen met de UvA om de nieuw ontwikkelde conserveringsmaterialen te testen en te evalueren. Speciale aandacht wordt geschonken aan materialen die worden gebruikt bij het schoonmaken van schilderijen, en aan hun impact op de chemische en fysische stabiliteit van de verf.Ontwikkeling van analytische methodes In 2016 maakte The Bennink Foundation het mogelijk om een promotiestudent zeer geavanceerde analytische technieken te laten ontwikkelen. Hiermee worden metaalzepen in schilderijen onderzocht. In samenwerking met IPANEMA (Frankrijk) en de HIMS-UvA. IRES International Research Experience for Students, gesponsord door NSF in de VS, is een uitwisselingsproject waarbij studenten van verschillende Amerikaanse universiteiten in culturele instellingen in Nederland stage lopen. Het Rijksmuseum is een van de partners en had dit jaar twee studenten te gast (Universiteit Delaware en Northwestern). De studenten werkten binnen het ultramarijnproject en het arseenproject. Dit laatste onderzoekt de degradatie van orpiment en de migratie van de degradatieproducten in verf. Breitner: Meisje in kimono Voor de tentoonstelling Breitner: Meisje in kimono zijn 11 schilderijen van kimonomeisjes onderzocht met o.a. röntgen, IRR, macro-XRF & XRD scanning, stereomicroscopie, UV en strijklicht (5 schilderijen vóór de opening van de tentoonstelling en nog 6 na de sluiting in 2016). Matthijs Maris 1839–1917 Voor een publicatie ter begeleiding van de tentoonstelling Matthijs Maris 1839–1917 (oktober 2017– januari 2018) ging onderzoek naar de studiopraktijk van Matthijs Maris (1839–1917) van start. Gebruik wordt gemaakt van macro-XRF-scanning, röntgen, IRR, stereomicroscopie, UV, strijklicht, pXRF en verfmonsteronderzoek.

Schilderijlijsten

RestauratiesAnoniem vergulde cassettalijst, bij Lucas van Leyden, Maria met kind (SK-A-3739). SK-L-1759Anoniem vergulde cannelurelijst, bij Jan Weissenbruch, Een stadspoort in Leerdam (SK-A-1160). SK-L-2514Anoniem vergulde Louis XIV-lijst, bij Johannes Vermeer, Het straatje (SK-A-2860). SK-L-1470Anoniem vergulde lijst in rococostijl, bij Isaac Walraven, Drie kinderen spelend met een vogelnestje (SK-A-5035). SK-L-6682Anoniem vergulde lijst in rococostijl, bij Isaac Walraven, Drie kinderen ruziënd om een vogelnestje (SK-A-5036). SK-L-6683Whistler vergulde kunstenaarslijst, bij James Abbott McNeill, Arrangement in Yellow and Grey (Effie Deans) (SK-A-1902). SK-L-2514

Extern gemaakte nieuwe lijstenBlaaderen, Gerrit van Het dorp Sannois, Frankrijk. SK-A-2715Wttewael, Joachim De verkondiging aan de herders. SK-A-1843

Bruiklenen en reizende tentoonstellingenIn 2016 werd ca. 160 uur gewerkt aan schilderijlijsten ter voorbereiding van tentoonstellingen in binnen- en buitenland, alsmede aan koeriersbegeleiding en het maken van klimaatvitrines.

OnderzoekPromotieonderzoek naar Nederlandse schilderijlijsten Van de gotiek tot de Gouden Eeuw, met nadruk op de oorspronkelijke afwerkingslagen, om de oorspronkelijke verschijning van deze lijsten beter te begrijpen. Onder meer de gebeeldhouwde lijst van Gezicht op Olinda (SK-A-742) van Frans Post. In samenwerking met de afdeling Geschiedenis, de Technische Universität Dortmund en het Zoologisches Forschungsmuseum (Bonn) zijn de op de lijst weergeven planten en dieren gedetermineerd. Middels computersimulatie werd de mogelijke polychromie gerecon strueerd en gepresenteerd tijdens het Frans Post-symposium.

Papier en foto’s

Behandelingen prenten en tekeningen (onderhoud collectie, aanwinsten, bestandscatalogus, van kleinere tot uitgebreidere behandelingen, soms alleen onderzoek) 857 stuks, waaronder:

Carbentus, G. Aërostatische Machine van d’Hr. Blanchard, 1785. RP-T-00-1512Konijnenbrug, Willem van De zonnegod Apollo in zijn wagen, 1924. RP-T-2015-10Kruyder, Herman De beschermer van de ongewenste zwangere, 1920–1929. RP-T-2016-6Norton, Christopher Etruskische grafkamer met links een tekenaar die wordt bijgelicht met een toorts, Etruskische grafkamer met op de achterwand een grote muurschildering van een processie en Etruskische grafkamer versierd met reliëfs, 1762–1770. RP-P-2016-30-1, 2 en 3

Behandelingen foto’s en fotoalbums (onderhoud collectie, aanwinsten, bestandscatalogus, van kleinere tot uitgebreidere behandelingen, soms alleen onderzoek) 1.188 stuks, waaronder een verzameling van 365 foto’s, een langdurig bruikleen van het Witsenhuis en: Anoniem Blad met cyanotypie fotogram van blad van een Amerikaanse kastanje en het blad zelf, 1900–1920. RP-F-2013-20-1 t/m 4Model, Lisette Sammy’s Bar, 1944. RP-F-2015–154

Ca. 500 stofomslagen werden ingeplakt.

Prentenkabinet OnlineIn het kader van het project ‘Prentenkabinet Online’ werden 492 Optica-prenten, 688 prenten uit de verzameling van Piet Clement, 3.485 prenten uit de Atlas Ottens en 309 prenten en tekeningen uit diverse andere delen van de collectie behandeld en opgezet.

Bruiklenen In 2016 werden 2 affiches, 145 tekeningen, 1 schetsboek, 277 prenten, 38 foto’s, 1 prentenalbum en 10 boeken gereedgemaakt voor opstelling en uitgeleend aan tentoonstellingen in binnen- en buitenland.

Tentoonstellingen en presentaties in het RijksmuseumVoor de tentoonstelling Adriaen van de Velde. Meester van het Hollandse landschap in de Philipsvleugel werden 11 prenten en tekeningen in passe partouts gezet en ingelijst.Voor de presentatie Objectief Nederland in de Fotogalerij

96

werden 208 foto’s opgezet en ingelijst. Voor de tentoon-stelling Breitner: Meisje in kimono in de Philipsvleugel werden 2 prenten ingelijst en 9 schetsboekbladen opgezet voor vitrines. Voor de tentoonstelling Martin Gerlach in de Fotogalerij werden 89 foto’s opgezet en ingelijst. Voor de tentoonstelling Frans Post. Dieren in Brazilië werden 16 tekeningen uit de collectie van het Noord-Hollands Archief in Haarlem gerestaureerd en 35 tekeningen opgezet en ingelijst. Voor de tentoonstelling Hercules Segers in de Philipsvleugel werden 74 prenten en twee tekeningen -opgezet en ingelijst. Voor diverse presentaties in de prentenkabinetten, de 20ste eeuw en de Teekenschool, waaronder Dieren tekeningen en Gebruiksgrafiek, werden ca. 275 werken geconserveerd, opgezet en ingelijst. OnderzoekBerres, Joseph Onderzoek naar de gebruikte technieken van geëtste daguerreotypieën. Fotoalbums van Eduard Asser Onderzoek en identificatie van de ca. 200 foto’s in 4 albums van een van Nederlands vroegste fotografen.Japans kamerscherm Onderzoek naar de opbouw en samenstelling ten behoeve van de conservering.Onderzoek pastels Onderzoek naar het effect van trillingen tijdens het transport van pastels binnen en buiten het museum en tijdens evenementen met geluidsinstallaties. Onderzoek naar de door Jean-Étienne Liotard gebruikte pigmenten. Onderzoek naar de aanwezigheid en het gebruik van fixeermiddelen op pastels.Poitevin, Alphonse Identificatie en techniek van 16 metalen platen (vermoedelijk geëtste daguerreotypieën).Segers, Hercules Onderzoek naar de materiaaltechnische aspecten van de prenten.

Externe restauraties116 boeken uit de collectie van de bibliotheek werden gerestaureerd.

Meubelen

Behandelingen beeldhouwkunst5 objecten, waaronder:Anoniem Ivoren figuur waarschijnlijk voorstellende de maha mudaliyar, hoofd van de Porta in Sri Lanka, ivoor met minieme resten verf en verguldsel. Kandy, 1750–1800. NG-2016-10

Behandelingen meubelen20 objecten, waaronder:Anoniem Tafel, populieren-, peren- en notenhout, versierd met verguld brons beslag en blad van verde antico marmer. Rome, 1701–1705. BK-2016-25Anoniem Hoekmeetinstrument, eikenhout. Nederland, 1590–1600. NG-NM-7695Anoniem Foudraal van het schuttersketen van het Sint-Jorisgilde van Zevenbergen, eikenhout belijmd met leer. Bergen op Zoom, 1520–1541. Markiezenhof BredaAnoniem Toiletkist met twee laden, spiegel en tien losse doosjes, lakwerk op hout. Kanton, 1795. AK-RAK-2003-8-1Ceulen, Jan van Tafelklok, eikenhout belijmd met schild-pad en versierd met zilveren ornamenten. Den Haag, 1700–1725. BK-15991Kick, Willem Kistje, eikenhout met imitatie-lakwerk. Amsterdam, ca 1620. BK-2014-1Schuhmacher, Wim en Johan Polet Tafel, eiken- en mahoniehout. Nederland, 1920–1925. BK-1980-29-CWeylandt, N. Tafelklok, eikenhout belijmd met schildpad en versierd met zilveren ornamenten. Amsterdam, 1730–1750. BK-KOG-1670

Behandelingen (scheeps-)modellen15 objecten, waaronder:Anoniem Blokmodel van een tweemast kof, hout, messing, ijzer, touw, textiel. Nederland, 1750. NG-MC-1184Anoniem Scheepsmodel van de Prins Willem, hout, messing, ijzer, touw, textiel. Nederland, 1651. NG-NM-11911Anoniem Model van een fregat van 24 stukken, hout, messing, ijzer, been, mica, touw, zijde, textiel. Nederland, 1768–1830. NG-MC-1370Anoniem Halfmodel van een linieschip van 68 stukken, hout, polychromie. Nederland, 1750–1810. NG-MC-262Anoniem Halfmodel van een bombardeerkorvet van 22 stukken, hout, poychromie. Nederland, 1800–1820. NG-MC-334

BruiklenenIn 2016 zijn ca. 20 meubelen en beeldhouwwerken gereedgemaakt voor opstelling en bruikleen in binnen- en buitenland.

OnderzoekClimate4Wood Onderzoeksproject van Rijksmuseum, TU Eindhoven, TU Delft en RCE, gefinancierd door NWO Science4Arts, naar de invloed van wisselingen in museumklimaat op gedecoreerde houten panelen van meubelen en schilderijen. Stina Ekelund doet promotie-onderzoek naar aan wisselingen in luchtvochtigheid gerelateerde schadepatronen in de Rijksmuseumcollecties meubelen en paneelschilderijen. Rianne Luimes ontwikkelt binnen promotieonderzoek numerieke modellen die het gedrag van gedecoreerde houten panelen kunnen nabootsen. Cécilia Gauvin doet binnen een tweejarige aanstelling als postdoc experimenten en in-situmetingen met houten panelen.Dendrochronologie Datering van 6 meubelen, 3 beeld-houwwerken en 4 scheepsmodellen door dr. M. Domínguez- Delmás, University of Santiago de Compostela.Historische transparante afwerklagen Tripartite onder-zoek (Rijksmuseum, RCE en UvA) met als doel meer inzicht in het oorspronkelijke uiterlijk van meubelen voor wat betreft de transparante afwerkingen. Met een onderzoek-protocol wordt vastgesteld of meubelen nog een oorspron - ke lijke afwerking hebben en vervolgens wordt de samen-stelling hiervan geanalyseerd met behulp van pyrolyse-Gaschromatografie-Massaspectrometrie.

Textielrestauratie

Behandelingen algemeenCa. 100 grote voorwerpen van textiel (o.a. scheepsvlaggen) en fragmenten werden gefotografeerd in het kader van collectieregistratie.Ca. 5 kostuums werden geconserveerd en 5 objecten van leer. De schenking van 130 stuks Zuidoost-Aziatisch textiel werd geïnventariseerd.

Tentoonstellingen en presentaties in het RijksmuseumVoor de tentoonstelling Catwalk werden 85 kostuums op poppen gezet en geïnstalleerd in de tentoonstellingszalen in de Philipsvleugel. Voor de tentoonstelling Goede Hoop (2017) werden twee vlaggen geconserveerd.

Bruiklenen, gastmusea en reizende tentoonstellingenIn 2016 werd ca. 160 uur aan objecten van textiel gewerkt ter voorbereiding voor opstelling en bruikleen in binnen- en buitenland.

97

pp. 97–107De aankomst van de portretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit tot en met de feestelijke ontvangst door minister Bussemaker van OCW, de directie van het Rijksmuseum en het publiek op 2 juli 2016

108

PUBLICATIEs

Jaarverslag 2015 / Rijksmuseum AmsterdamPia van de Wiel (samenstelling en redactie)Amsterdam: Rijksmuseum, 2016163 p.: ill.; 30 cm

Jaarverslag 2015 / Rijksmuseum FondsEva Kalis, Jorien Huisman en Carlijn van Spaendonck (eindredactie en samenstelling)Amsterdam: Rijksmuseum, 201664 p.: ill.; 30 cm

The Rijksmuseum BulletinVol. 64 (2016) nr. 1Vol. 64 (2016) nr. 2Vol. 64 (2016) nr. 3Vol. 64 (2016) nr. 4Amsterdam: Rijksmuseum ISSN 1877–8127

boeken

5th International Symposium Painting Techniques. History, Materials and Studio Practice, 18–20 September 2013 (postprints)Amsterdam: Rijksmuseum, 2013, 2016A. Wallert (red.)292 p.: ill.; 30 cmISBN 9789491714955

Arnold Genthe. Pioneer of Dance PhotographyNicky van BanningAmsterdam: Manfred & Hanna Heiting Fonds, Rijksmuseum, 201655 p.: ill.; 27 cmRijksmuseum Studies in Photography vol. 15ISBN 9789491714771€ 22,95

Around the World in 87 Photographs. Dolph Kessler’s Grand Tour, 1908Mickey HoyleAmsterdam: Manfred & Hanna Heiting Fonds, Rijksmuseum, 201654 p.: ill.; 27 cmRijksmuseum Studies in Photography vol. 14ISBN 9789491714634€22,95 Breitner: Meisje in kimonoSuzanne Veldink; met medewerking van Nienke WoltmanAmsterdam: Rijksmuseum, 201697 p.: ill.; 25 cmISBN 9789491714733 (NL)ISBN 9789491714740 (ENG)€ 20

Dof goud. Ghana en Nederland sinds 1593Gijs van der HamAmsterdam: Rijksmuseum, 2016Nijmegen: Van Tilt, 20161e druk: 2013 (NL)170 p.: ill.; 25 cmISBN 9789460042577 (NL)ISBN 9789460041891 (ENG)€ 24,50

Frans Post. Animals in BrazilAlexander de Bruin; Jane Shoaf TurnerAmsterdam: Rijksmuseum, 2016 80 p.: ill.; 27 cm ISBN 9789491714917(Overdruk uit: Master drawings, vol. 54, nr. 3 (2016), p. 291–368) € 19,95

Giuseppe Penone in het | at the RijksmuseumAlfred Pacquement; essay door / by Frits ScholtenAmsterdam: Rijksmuseum, 201677 p.; ill.; 23 cmISBN 9789491714863€ 15

Hercules Segers. Painter Etcher: platesHuigen Leeflang, Pieter Roelofs, Rijksmuseum, Metropolitan Museum of Art (red.)Amsterdam: Rijksmuseum, 2016420 p.; ill.; 31 cmISBN 9789462083400€ 49

Hercules SegersRijksmuseumAmsterdam: Rijksmuseum, 2016[82] ongenummerde pagina’s; 21 cm(Publicatie met Nederlandstalige bijschriften tentoonstelling)Idem Engelstalig

Japan modern. Japanse prenten uit de collectie Elise WesselsMarije JansenAmsterdam: Rijksmuseum, 2016231, [30] p.: ill.; 28 cmISBN 9789491714870 (NL)ISBN 9789491714887 (ENG)€ 25

Kaneel & olifanten. Sri Lanka en Nederland sinds 1600Lodewijk WagenaarAmsterdam: Rijksmuseum, 2016Nijmegen: Van Tilt, 2016217 p.: ill.; 25 cmISBN 9789460042737 (NL)ISBN 9789460042836 (ENG)€ 24,50

Marten en Oopjen. Twee monumentale portretten van RembrandtJonathan BikkerAmsterdam: Rijksmuseum, 201651 p.: ill.; 23 cmISBN 9789491714825 (NL)ISBN 9789491714832 (ENG)€ 1

Marten & Oopjen Jan Paul Schutten Amsterdam: Rijksmuseum, 201627 p. : ill.; 30 cmISBN 9789006691634(Dit magazine is een cadeau van het Rijksmuseum aan alle leerlingen en docenten van de groepen 6 en 7 van het primair onderwijs. Gemaakt ter gelegenheid van de komst naar Nederland van de door Rembrandt geschilderde portretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit)

109

In 2016 verscheen het Rijksmuseum Kookboek, waarin vijftig typisch Nederlandse ingrediënten, van aardappel tot zeewier, de basis zijn voor 130 gerechten. Naast verhalen en traditionele recepten bevat het exclusieve eigen recepten van vijftig topchefs en meesterpatissiers uit het hele land. Negenhonderd afbeeldingen uit de collectie van het Rijksmuseum zorgen voor een kleurrijke culinair-historische context Ontwerp Irma Boom Office, Amsterdam

Mode & KostuumBianca du MortierAmsterdam: Rijksmuseum, 2016326 p.: ill.; 25 cmISBN 9789462083387 (NL) ISBN 9789462083394 (ENG)€ 39,95 (NL)€ 40 (ENG)

The Panpoëticon Batavûm. The Portrait of the Author as a CelebrityLieke van DeinsenAmsterdam: Rijksmuseum, 2016111 p.: ill.; 24 cmRijksmuseum Studies in History vol. 1ISBN 9789491714948€ 22,50

Paragons and paper bags: early modern prints from the consumer’s perspectiveJane Turner, Erik Hinterding, Huigen Leeflang, Jeroen Luyckx, Joyce Zelen, Sandra Pastoor (organizing committee) Amsterdam: Rijksmuseum, 201619. p.: ill.; 30 cm

Rijksmuseum Familiegids: 1400–1600Brechtje ZwaneveldAmsterdam: Rijksmuseum, 201665 p.: ill.; 24 cmISBN 9789491714719€ 10

Rijksmuseum Familiegids: 1700–1800Brechtje ZwaneveldAmsterdam: Rijksmuseum, 201670 p.: ill.; 24 cmISBN 9789491714924€ 10

Rijksmuseum in detailRijksmuseum Amsterdam; Renate Meijer (eindredactie)Amsterdam: Rijksmuseum, 2016128 p.: ill.; 30 cmISBN 9789491714894 (NL)ISBN 9789491714900 (ENG)€ 25

Rijksmuseum KookboekJonah Freud (hoofdredactie)Amsterdam: Rijksmuseum, 2016599 p.: ill.; 28 cmISBN 9789082543704 (NL)ISBN 9789082543711 (ENG)€ 45

Small Wonders. Late-Gothic Boxwood Micro-carvings from the Low Countries Frits Scholten (red.) Amsterdam: Rijksmuseum, 2016685 p.: ill.; 18 cmISBN 9789491714931€ 40

De smalle brug. Japan en Nederland sinds 1600Jan de Hond en Menno FitskiAmsterdam: Rijksmuseum, 2016Nijmegen: Van Tilt, 2016209 p.: ill.; 25 cmISBN 9789460042638 (NL)ISBN 9789460042805 (ING)€ 24,50

WIM.Amsterdam: Rijksmuseum, 2016[32] p.: ill.; 30 cm(Speciale editie van Rijksmuseum Nieuws, het personeelsblad van het Rijksmuseum, gemaakt ter ere van het afscheid van Wim Pijbes)

W MErik van Ginkel, Marjolijn Meynen, Irma BoomOngenummerde pagina’s: ill.; 15 cmAmsterdam: Rijksmuseum, 2016(Uitgave ter gelegenheid van afscheid Wim Pijbes)

110

Rijksmuseum Kookboek, 2016

112

PUBLICATIEs VAN MEDEWErkErs

* Titels met een asterisk zijn peer reviewed

Mieke Albers • [met B. du Mortier] ‘Kettingsteek’, in B. du Mortier (red.),

Mode & Kostuum, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016• [met B. du Mortier] ‘Rok met witwerk’, in B. du Mortier

(red.), Mode & Kostuum, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016

Reinier Baarsen• Bespreking van Paul Micio, Les Collections de Monsieur,

frère de Louis XIV, Orfèvrerie et objets d’art des Orléans sous l’Ancien Régime, Parijs 2014, The Burlington Magazine 158 (2016), p. 41*

• ‘Editorial’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), p. 99*• [met E. van der Hoorn] ‘Acquisitions, Drawings for

Objects’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 156–191*• Bespreking van Christine Cornet, Die Augsburger Kistler

des 17. Jahrhunderts, Petersberg 2016, The Furniture History Society Newsletter 203 (augustus 2016), pp. 17–19*

• ‘Recent acquisitions’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 282–283, 286–287, 294–295*

Hubert Baija• ‘Modern Materials and Practice in Gilding Conservation’,

in Postprints of the Joint Session of the AIC Paintings and Wooden Artifacts Specialty Groups, 2014, pp. 31–49

Joosje van Bennekom• [met S. Creange, A. Ślączka en G. Davies] ‘Unearthing

a context for Nataraja: a technical and art-historical investigation of the Rijksmuseum Dancing Shiva’, in R. Menon e.a. (red.), Metal 2016: Proceedings of the interim meeting of the ICOM-CC Metals Working Group, September 26–30, 2016, New Delhi, India, 2016, ICOM-CC/IGNCA, New Delhi 2016, pp. 22–30*

Dirk Jan Biemond• ‘Chain of the Markmen’s Guild of St George of

Zevenbergen’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 84–87*

• ‘Hunting Horn’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 292–293*• Johannes Lutma: an Amsterdam artist in silver, Google

Arts & Culture, Rijksmuseum, https://www.google.com/culturalinstitute/beta/exhibit/3AKSX9Zo-K_VJQ*

• ‘Drie Koningen’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/01/04

• ‘Klein winterfeest’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/01/18/

• ‘Nederlandse miniaturisten?’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/02/03/

• ‘Blingbling masters’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/02/22/

• ‘Paraderende pauwen en bezadigde heren’, ‘https://dirkjanb.wordpress.com/2016/03/07/

• ‘Het is Pasen!’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/03/27/

• ‘De lokroep van Japan’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/04/12/

• ‘#OnsEchteGoud #isvanzilver’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/04/16/onsechtegoud-isvanzilver/

• ‘Al tweehonderd jaar modern’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/05/03/

• ‘Kwabcartouches in zilver en op papier’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/05/18/

• ‘Specerijen in een scheepsportret’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/06/06/

• ‘Kekke schoenen’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/06/26/

• ‘Wanneer draag je diamant?’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/07/04/

• ‘Een schotel van Johannes Lutma junior’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/07/31/

• ‘Een koninklijke trofee’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/08/17/

• ‘Hoe herken je 19de-eeuwse nep?’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/09/03/

• ‘Eén koekje bij de thee’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/09/18/

• ‘Op zoek naar diamantjuwelen’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/10/05/

• ‘Dordtse miniaturen voor Amsterdam’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/10/19/

• ‘Dansend zilver’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/11/07/

• ‘Zilver in gebruik’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/11/22/

• ‘Romantisch goud voor Amsterdam’, https://dirkjanb.wordpress.com/2016/12/15/

Jonathan Bikker• Marten en Oopjen: twee monumentale portretten

van Rembrandt, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016• Marten and Oopjen: two monumental portraits

by Rembrandt, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016• [red. met E. Schavemaker, E. Korthals Altes en E. Hinterding] ‘Gij zult niet feestbundelen’: 34 bijdragen

voor Peter Hecht, Amsterdam 2016• ‘The French connection: Huguenot collectors of Poussin

and Le Brun in the Dutch Republic’, in J. Bikker e.a. (red.), ‘Gij zult niet feestbundelen’: 34 bijdragen voor Peter Hecht, Amsterdam 2016, pp. 9–16

• [met G. Tauber] ‘Odd men out: Govert Flinck and Joachim von Sandrart’s civic guard portraits for the Kloveniersdoelen’, Simiolus: Netherlands quarterly for the history of art 38 (2015–2016), pp. 260–272*

Annemies Broekgaarden • Editorial on education for the national bulletin of the

Czech Association of Museum and Galleries, januari 2016• ‘Can heritage contribute to cultural awareness and

expression? Knowing your history is important for knowing your identity’, School Education Gateway, 17 mei 2016, http://www.schooleducationgateway.eu/nl/pub/latest/news/can_heritage_contribute_to_cul.htm

• [met R. Meijer] ‘Meer zien en meer weten: De keuzes achter de multimediatour van het Rijksmuseum’, LKCA, Cultureel kapitaal, 18 mei 2016, http://www.lkca.nl/cultureel-kapitaal/opinie-broekgaarden-en-meijer

Justa van den Bulk• ‘Oude foto’s van prehistorische rotswoningen’,

De Boekenwereld 32 (2016), nr. 2, pp. 98–99

Jan van Campen• ‘Porcelain, the City Maiden of Amsterdam and Amalia

van Solms’, Vormen uit Vuur 232 (2016), nr. 3, pp. 50–57*

Dionysia Christoforou• ‘Rotation Hanger, R-hang™’, Journal of Paper

Conservation 17 (2016), nr. 1, p. 33• ‘Studio lighting, Harolux® Black Line’, Journal of Paper

Conservation 17 (2016), nrs. 3–4, pp. 131–132• ‘Light boxes’, Journal of Paper Conservation 17 (2016),

nrs. 3–4, pp. 133–134

113

• [met E. Hinterding] ‘Hercules Segers’s Print Supports’, in H. Leeflang en P. Roelofs (red.), Hercules Segers. Painter-Etcher, tent.cat. Amsterdam (Rijksmuseum) 2016, pp. 79–85

Femke Coevert• [met H. van Beek] ‘Book Cradle Plus – “Sensitive” book

cradle for digitising friable media in sketchbooks’, Journal of Paper Conservation 17 (2016), pp. 138–142

Sara Creange• [met J. van Bennekom, A. Ślączka en G.R. Davies]

‘Unearthing a context for Nataraja: a technical and art-historical investigation of the Rijksmuseum Dancing Shiva’, in R. Menon e.a. (red.), Metal 2016: Proceedings of the interim meeting of the ICOM-CC Metals Working Group, September 26–30, 2016, New Delhi, India, 2016, ICOM-CC/IGNCA, New Delhi 2016, pp. 22–30*

Lieke van Deinsen • The Panpoëticon Batavûm. The Portrait of the Author

as a Celebrity, Rijksmuseum Studies in History, vol. 1, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016

• [red. met B. Vanacker en I. Leemans] Taste and Smell in the Eighteenth Century, speciale uitgave van De Achttiende Eeuw 48 (2016), nrs. 1–2*

• [met B. Vanacker] ‘Taste and Smell in the (long) Eighteenth Century: introduction’, in L. van Deinsen, B. Vanacker en I. Leemans (red.), Taste and Smell in the Eighteenth Century, speciale uitgave van De Achttiende Eeuw 48 (2016), nrs. 1–2, pp. 3–13

• ‘The Way Our Tastes Differ: Defining Vernacular Literary Taste in the Early Eighteenth-Century Dutch Republic’, in L. van Deinsen, B. Vanacker en I. Leemans (red.), Taste and Smell in the Eighteenth Century, speciale uitgave van De Achttiende Eeuw 48 (2016), nrs. 1–2, pp. 78–92*

• ‘Preserving the Past and Constructing a Canon. Defining National Taste and Tradition in an eighteenth-century Cabinet of Literary Curiosities’, in L. Jensen (red.), The Roots of Nationalism, Amsterdam 2016, pp. 251–269*

• ‘18de-eeuwse literaire canon digitaal tot leven’, Geschiedenis Magazine 51 (2016), nr. 7, p. 4

• ‘De vrouwelijke Voltaire: Christina Leonora de Neufville (1713–1781)’, http://www.schrijverskabinet.nl/ artikel/christina-leonora-de-neufville

• ‘Letterdief en literair executeur-testamentair: Ysbrand Vincent (1641–1718)’, http://www.schrijverskabinet.nl/ artikel/ijsbrand-vincent

• ‘De literaire toerist: Pieter de la Ruë (1695–1770)’, http://www.schrijverskabinet.nl/artikel/pieter-de-la-rue

• ‘De verfranste veelvertaler: Frans Ryk (onbekend–onbe-kend)’, http://www.schrijverskabinet.nl/ artikel/frans-ryk

• ‘De vergeten portretdichter: Joannes Badon (1706–1790)’, http://www.schrijverskabinet.nl/artikel/joannes-badon

• ‘Gouverneur van het Pan: Jan Klinkenberg (onbekend–onbekend)’, http://www.schrijverskabinet.nl/ artikel/jan-klinkenberg

Taco Dibbits• ‘A word from the new General Director’, The Rijksmuseum

Bulletin 64 (2016), p. 307*

Femke Diercks• ‘Priceless Purcelane’, Ceramics Review 277 (januari 2016),

pp. 50–52• ‘Recent Acquisitions’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016),

pp. 284–285*

Sara van Dijk• ‘Voedingsleer in linnen. Een vorstelijk tafellaken van

Passchier Lammertijn’, Article (2015–2016), nr. 15, pp. 4–9*

• ‘Stof, stijl en status’, Kunstschrift (2016), nr. 4, pp. 40–45*• ‘Retro Fashion’, in B. du Mortier (red.), Fashion & Costume,

Amsterdam (Rijksmuseum) 2016, pp. 172–173• ‘Silks before the Industrial Revolution’, in B. du Mortier

(red.), Fashion & Costume, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016, pp. 176–177

Jan Dorscheid• [met D. Corbin] ‘The re-discovery of a pair of Commodes

attributed to André-Charles Boulle’, in American Institute for Conservation, Wooden Artifacts Group Postprints, Miami 2015, pp. 1–13*

Esther van Duijn• [met J. Filedt Kok] ‘The Art of Conservation III:

The Restorations of Rembrandt’s Night watch’, The Burlington Magazine 158 (2016), nr. 1355, pp. 117–128*

• [met M. te Marvelde] ‘The Art of Conservation VII: Hopman and De Wild: The historical importance of two Dutch families of restorers’, The Burlington Magazine 158 (2016), nr. 1363, pp. 812–823*

Paul van Duin• [met G. van Gerven, B. Ankersmit, A. Jorissen en

H. Schellen] ‘A controlled method to flatten warped wooden panels’, Studies in Conservation 61 (2016), nr. 3, pp. 125–135*

• [met C. Hagelskamp en A. Heginbotham] ‘Bending Asian lacquer in eighteenth-century Paris: New discoveries’, Studies in Conservation (special supplement) 61 (2016), nr. 3, pp. 91–96*

Robert Erdmann • [met M. Ilsink, R. Klein Gotink, H. Nap, D. Veldhuizen,

L. Hoogstede en J. Koldeweij] Bosch Online, http://boschproject.org, 2016

• [met M. Ilsink, J. Koldeweij, R. Spronk, L. Hoogstede, R. Klein Gotink, H. Nap en D. Veldhuizen] Hieronymus Bosch, Painter and Draughtsman: Catalogue Raisonné, Brussel 2016

• [met L. Hoogstede, R. Spronk, R. Klein Gotink, M. Ilsink, J. Koldeweij, H. Nap en D. Veldhuizen] Hieronymus Bosch, Painter and Draughtsman: Technical Studies, Brussel 2016

Lénia Fernandes• ‘44th Annual AIC Meeting, Pre-Conference Session:

“Florence: Days of Destruction” by Franco Zeffirelli’, http://www.conservators-converse.org

• ‘44th Annual AIC Meeting – Photographic Materials and Research and Technical Studies Session, “Colour Photographic Prints Brand by Spectral and Statistical Analysys”, by Christine Andraud’, http://www.conservators-converse.org

Menno Fitski• [met J. de Hond] De smalle brug. Japan en Nederland

sinds 1600 / A Narrow Bridge. Japan and the Netherlands from 1600, Amsterdam (Rijksmuseum)/Nijmegen 2016

• ‘D’une Beauté Enchantée’, Vormen uit Vuur 232 (2016), nr. 3, pp. 58–65

• ‘Wisseling in het Paviljoen: 1616 / arita japan’, Aziatische Kunst 46 (2016), nr. 1, pp. 50–52

• ‘Wisseling in het Paviljoen: no-theater kostuums uit de collectie van het Okura Museum of Art’, Aziatische Kunst 46 (2016), nr. 2, pp. 2–20

Peter Gorgels• ‘The digital non-visitor’, Art in America (oktober 2016),

pp. 99–101

114

Martine Gosselink• ‘O god, wat is mijn favoriete boek?’, https://www.hebban.

nl/artikelen/martine-gosselink-column• Bijdrage aan webproject ‘Ode aan de V’, http://www.

vfonds.nl/ode-aan-de-v/martine-gosselink/• ‘Voorwoord’, in G. Snoeijer, Vêrlander, the Forgotten

Children of the VOC, Amsterdam 2016

Ludo van Halem• [met L. Stamps] ‘Experiment in paars en blauw’,

Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 8 (2016), nr. 1, pp. 8–9

• ‘Recent Acquisitions’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 84–93*

• Bespreking van tent. ‘Karel Appel: Retrospectief’, Gemeentemuseum Den Haag, De Witte Raaf 180 (maart–april 2016), p. 34

• [met T. Nieuwenhuijs-van der Horst] Constant: Ruimte+Kleur. Van Cobra naar New Babylon, tent.cat. Amstelveen (Cobra Museum voor Moderne Kunst)/Rotterdam 2016 (Ned. en Eng. ed.)

• ‘Constant: Ruimte+Kleur. Van Cobra naar New Babylon’, in L. van Halem en T. Nieuwenhuijs-van der Horst, Constant: Ruimte+Kleur. Van Cobra naar New Babylon, tent.cat. Amstelveen (Cobra Museum voor Moderne Kunst)/Rotterdam 2016, pp. 8–16 (Ned. en Eng. ed.)

• [met L. Stamps] ‘Ruimte en kleur in de praktijk. Over reconstructies van experimentele ruimtes’, in L. van Halem en T. Nieuwenhuijs-van der Horst, Constant: Ruimte+Kleur. Van Cobra naar New Babylon, tent.cat. Amstelveen (Cobra Museum voor Moderne Kunst)/Rotterdam 2016, pp. 18–26 (Ned. en Eng. ed.)

• ‘Recent Acquisitions’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 278–301*

Gijs van der Ham• Tarnished Gold. Ghana and the Netherlands from 1593,

Amsterdam (Rijksmuseum)/Nijmegen 2016• Dof Goud. Ghana en Nederland sinds 1593, Amsterdam

(Rijksmuseum)/Nijmegen 2016 (2de ed.)

Erma Hermens• [red. met F. Robertson] Authenticity in Transition:

Changing Practices in Contemporary Art Making and Conservation, Londen 2016

• [met M. Smith en K. Thompson] ‘Breaking down banners: analytical approaches to determining the materials of painted banners’, Heritage Science 4 (2016), nr. 23, https://heritagesciencejournal.springeropen.com/articles/10.1186/s40494–016–0095-0

• [met M. Richter, A. Clarke en J. Cooper] ‘“The truth is for many years I was extremely fond of a very treacherous colour called Carmine...”. Sir Joshua Reynolds and his Painting Technique: Fading, Cracking and Longevity’, in A. Wallert (red.), 5th International Symposium Painting Techniques: History, Materials and Studio Practice, 18–20 September 2013 (postprints), Amsterdam (Rijksmuseum) 2016

Rosina Herrera Garrido• ‘Retos y compromisos en la conservación de nuevos

materiales de impresión y montaje en fotografía’, in Ministerio de Educación, Cultura y Deporte España, Patrimonio cultural de España, Fotografía y patrimonio a debate, Spanje 2016, pp. 79–88

Erik Hinterding• ‘Pieter Barbiers Bzn, Nederlands eerste zinkograaf?’, in

J. Bikker e.a. (red.) ‘Gij zult niet feestbundelen’: 34 bijdragen voor Peter Hecht, Amsterdam 2016, pp. 61–66

• [met P. van der Coelen] ‘Rembrandts grafiek in de achttiende eeuw. Over koperplaten bij Jean de Bary en een oeuvrelijst met prijsannotaties van Michiel van den Bergh’, Kroniek van het Rembrandthuis (2016), pp. 46–82

• [met O. Horbatsch] ‘Selling Prints to the Rijksmuseum in 1827: Christiaan Josi and Cornelis Apostool’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 348–397*

• ‘Acquisitions. Prints and Drawings’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 401–429*

Maria Holtrop• ‘Gatekeepers en shared authority in het Rijksmuseum’,

in T. Riswick en L. Zurhake (red.), Criteria van Waarde in de geschiedbeoefening: Reflecties van Jonge Historici, Amsterdam 2016

Carola Holz• [met B. du Mortier] ‘Knopen’, in B. du Mortier (red.), Mode

& Kostuum, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016• [met B. du Mortier] ‘Passement’, in B. du Mortier (red.),

Mode & Kostuum, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016

Jan de Hond• [met M. Fitski] De smalle brug. Japan en Nederland sinds

1600 / A Narrow Bridge. Japan and the Netherlands from 1600, Amsterdam (Rijksmuseum)/Nijmegen 2016

• ‘A Nightschool for the Rijksmuseum’, in B. Cornelis e.a. (red.), Collecting for the public. Works that made a difference, Londen 2016, pp. 46–51

Marije Jansen• Bespreking van ‘Water and Shadow. Kawase Hasui and

Japanese Landscape Prints’ door K. Brown, Andon (2016), nr. 101, pp. 48–49

• ‘Japan Modern. Collection Elise Wessels – Japanese Prints in the Rijksmuseum’s Philips Wing’, IIAS Newsletter (2016), nr. 74, p. 51

• ‘Japan Modern – 60 jaar Japanse prenten in het Rijksmuseum’, Aziatische Kunst 46 (2016), nr. 2, pp. 21–27

• Japan Modern. Japanse prenten uit de collectie Elise Wessels, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016

• Japan Modern. Japanese prints from the Elise Wessels collection, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016

Raymond de Jong• ‘Geweld tegen dienstverleners’, Security management

(maart 2016), pp. 50–51

Eva Kalis• ‘Mensen verbinden door kunst en geschiedenis’, in

Providence Capital, Vermogens Fondsen, Bussum 2016, pp. 18–22

Katrien Keune• [met J. Hermans, A. van Loon, R. Corkery en P. Iedema]

‘Ionomer-like structure in mature oil paint binding media’, RSC Adv 6 (2016), nr. 96, pp. 93363–93369*

• [met J. Hermans, A. van Loon, R. Corkery en P. Iedema] ‘The crystallization of metal soaps and fatty acids in oil paint model systems’, Physical Chemistry Chemical Physics 18 (2016), nr. 16, pp. 10896–10905*

• [met J. Mass, A. Metha, J. Church, F. Meirer] ‘Analytical imaging studies of the migration of degraded orpiment, realgar, and emerald green pigments in historic paintings and related conservation issues’, Heritage Science 4 (2016), nr. 10, p. 1*

• [met M. van Eikema Hommes, R. Kramer, Z. Huijbregts, H. Schellen en M. Stappers] ‘Pigment Degradation in Oil Paint Induced by Indoor Climate: Comparison of Visual

115

and Computational Backscattered Electron Images’, Microscopy and Microanalysis 22 (2016), nr. 2, p. 448–457*

• [met R. Jones, J. Townsend en J. Boon] ‘Drying crackle in early and mid-eighteenth-century British paintings: an explanation of the phenomenon of microcissing’, in A. Wallert (red.), 5th International Symposium Painting Tech-niques. History, Materials and Studio Practice, 18–20 Septem- ber 2013 (postprints), Amsterdam (Rijksmuseum) 2016*

• [met M. van Eikema Hommes, P. Bakker en I. Verslype] ‘The Triumphant procession (1778) of Andries Warmoes in the Hofkeshuis’, in A. Wallert (red.), 5th International Symposium Painting Techniques. History, Materials and Studio Practice, 18–20 September 2013 (postprints), Amsterdam (Rijksmuseum) 2016*

• [met M. van Eikema Hommes, T. van Run, I. Verslype, A. Wallert, M. den Leeuw en I. de Jongh] ‘Discoveries during the technical investigation of Gerard de Lairesse’s earliest known ceiling painting (1672)’, in A. Wallert (red.), 5th International Symposium Painting Techniques. History, Materials and Studio Practice, 18–20 September 2013 (postprints), Amsterdam (Rijksmuseum) 2016*

Jan de Klerk• ‘Gezichten op het keizerlijk zomerverblijf door Matteo

Ripa’, De Boekenwereld 32 (2016), nr. 4, pp. 34–37• ‘Een onbekend portret van Willem “Wiwill” van Oranje-

Nassau (1840–1879)’, in Geschiedkundige Vereniging Oranje Nassau, Jaarboek Oranje-Nassau, Den Haag 2016, pp. 85–95

Marjolein Koek• [met B. du Mortier] ‘Pailletten en kralen’, in B. du Mortier

(red.), Mode & Kostuum, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016• [met B. du Mortier] ‘Kunstbloemen en -fruit’, in B. du Mortier

(red.), Mode & Kostuum, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016

Geert-Jan Koot• ‘The Art Discovery Group Catalogue: a new and freely-

available tool for art historical bibliographic research’, Art Libraries Journal 40 (2015), nr. 3, pp. 41–48

Anna Krekeler• ‘The Rembrandt Database and the Rijksmuseum’,

TheRembrandtDatabase Newsletter (2016), nr. 3

Davina Kuh Jakobi• [met K. Jensen, D. Howells en G. Smith] ‘Ship Model

Conservation Literature Database’, Partnerships with other museums and conservation institutions, Royal Museums Greenwich, http://www.rmg.co.uk/discover/museum-collections/conservation-partnerships

• [met G. Smith] ‘We’re all in the same boat: Using ship models to promote collaboration’, Museological Review (2016), nr. 20, pp. 27–35

Huigen Leeflang• [red. met P. Roelofs] Hercules Segers. Painter-Etcher,

2 dln., tent.cat. Amsterdam (Rijksmuseum) 2016• ‘“For he also printed paintings”: Hercules Segers’s

Painterly Prints’, ‘Catalogue of the etchings’ in ibid., pp. 38–73, 151–241 • ‘“Want hy drukte ook Schildery.” De schilderachtige

prenten van Hercules Segers’, Kunstschrift (2016), nr. 5 (themanummer Hercules Segers 1589/90–c. 1640), pp. 24–33

• ‘Les montagnes hollandaises d’Hercules Segers’, L’Objet d’Art (december 2016), nr. 529, pp. 68–75

• ‘Bij zeven etsen van Hercules Segers (1589/90–1633/40)’, in Hercules Segers. Zeven etsen in facsimilé, Amsterdam/Zwolle 2016, pp. 1–20

• ‘De Amsterdamse bergen van Hercules Segers’, Ons Amsterdam 68 (2016), nov.–dec., p. 49

• ‘Anonymous, Head of Christ’, ‘Attributed to Juste de Juste, Nude Man, Reclining on his Back’, ‘Anonymous, Skeleton in Armour (Personification of Death)’, ‘Marco Angelo del Moro, Triumph of Neptune and Venice’, ‘George Le Juge, The Will of Jeanne (Le Testament de Jeanne)’, ‘Acquisitions. Prints’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 401–402, 404–405, 418–421, 428–429*

Suzanne van Leeuwen• ‘Recent Acquisitions’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016),

pp. 290–291*• ‘En quatre coleur. An Eighteenth-Century Gold Watch

Chatelaine in the Rijksmuseum’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 328–348*

• ‘The Art of Glass and Jewellery: The Use of Goldstone, or Aventurine Glass, in an Early Eighteenth-century Dutch Necklace’, in Conference Proceedings: The Jewel in Art and Art in Jewel, Conference Museu Nacional D’art de Catalunya Barcelona 17–18 November 2016, Barcelona 2016*

Annelies van Loon• [met W. Genuit, C. Pottasch, S. Smelt en P. Noble] ‘Analysis

of Old Master Paintings by Direct Temperature-Resolved Time-of-Flight Mass Spectrometry: Some Recent Develop - ments’, Microchemical Journal 126 (2016), pp. 406–414*

• [met K. Janssens, G. Van Der Snickt, M. Alfeld, P. Noble, J. Delaney, D. Conover, J. Zeibel en J. Dik] ‘Rembrandt’s “Saul and David” (c. 1652): Use of multiple types of smalt evidenced by means of non-destructive imaging’, Microchemical Journal 126 (2016), pp. 515–523*

• [met J. Hermans, K. Keune, R. Corkery en P. Iedema] ‘Ionomer-like structure in mature oil paint binding media’, RSC Advances 6 (2016), pp. 93363–93369*

• [met J. Hermans, K. Keune en P. Iedema] ‘The crystallization of metal soaps and fatty acids in oil paint model systems’, Physical Chemistry Chemical Physics 18 (2016), pp. 10896–905*

Rianne Luimes• [met A. Suiker, A. Jorissen en H. Schellen] ‘Bezwijkgedrag

van historisch eikenhout onder drie-puntsbuiging – een experimenteel-numerieke studie’, in Onderzoeksmiddag Construeren met Hout – 22 januari 2016, Eindhoven 2016, pp. 8–23*

• [met A. Suiker, A. Jorissen en H. Schellen] ‘Fracture behaviour of historic oak wood under three-point bending – an experimental-njumerical study’, in Analysis and characterisation of wooden cultural heritage by scientific engineering methods, Halle 2016, pp. 51–62*

• [met A. Suiker, H. Schellen en A. Jorissen] ‘Fracture behav-iour of historic oak wood’, in WCTE 2016 World Conference on Timber Engineering, Wenen 2016, pp. 2100–2108

Renate Meijer • [met A. Broekgaarden] ‘Meer zien en meer weten: De

keuzes achter de multimediatour van het Rijksmuseum’, LKCA, Cultureel kapitaal, 18 mei 2016, http://www.lkca.nl/cultureel-kapitaal/opinie-broekgaarden-en-meijer

Suzan Meijer• [met B. du Mortier] Bijdragen aan B. du Mortier (red.),

Mode & Kostuum, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016 (Engelstalige editie: Costume & Fashion)

Bianca M. du Mortier• [red.] Mode & Kostuum, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016 • [red.] Costume & Fashion, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016

116

• [met S. Meijer] ‘Moving forward together’, in M.M. Brooks en D.D. Eastop (red.), Refashioning and Redress: Conservering and Displaying Dress, Los Angeles 2016, pp. 237–250

• [met M. van Eikema Hommes, R. Lambour, G. Tauber, M. de Winkel, M. Alfeld, K. Janssens en J. Dik] ‘The Hidden Youth of Dirck Jacobsz Leeuw: A Portrait by Govert Flinck Revealed’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 4–61*

Malika M’rani Alaoui• ‘Muurkrant “Le Mur”: Traditie en moderniteit in fin-

de-siècle Montmartre’, Simulacrum 25 (2016), nr. 1, pp. 25–29*

Manon van der Mullen• ‘“Een beetje connaisseur d’estampes in ’t algemeen”,

Jan Weissenbruch en de prentkunst’, in T. van Druten (red.), Jan Weissenbruch, tent.cat. Haarlem (Teylers Museum) 2016

• ‘“Hoewel het koloriet ons in het onzekere laat, onder welke hemelstreek en in welk land wij ons bevinden”. Inspiratie en waardering in het buitenland’, in Jeroen Kapelle e.a., Bezield landschap. Leven en werk van Johannes Warnardus Bilders (1811–1890), Wageningen 2016

Petria Noble• ‘Analytical Aesthetic: The Syndics’, The Analytical Scientist

(2016), nr. 43, pp. 26–27• [met K. Janssens, G. Van Der Snickt, M. Alfeld, A. van Loon,

J. Delaney, D. Conover, J. Zeibel en J. Dik] ‘Rembrandt’s “Saul and David” (c. 1652): Use of multiple types of smalt evidenced by means of non-destructive imaging’, Microchemical Journal 126 (2016), pp. 515–523*

Alied Ottevanger• ‘Marthe Donas. De Belgische avant-gardiste’, De Witte

Raaf 181 (mei–juni 2016), katern dion, p. 7• ‘Monumentale kunst in maquettes’, in D. Broekhuizen

(red.), Maison d’Artiste. Onvoltooid icoon van De Stijl, Rotterdam 2016

Marleen Ram• ‘An Amsterdam Notebook Unravelled: Designs for

Decorative and Ornamental Objects by Philip Tideman’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 252–277*

• ‘Frans Post. Gezicht op Olinda’, Collect Kunst & Antiek Journaal 21 (2016), nr. 7, pp. 28–31

Frederique van Reij• ‘Mondriaanjurk van Yves Saint Laurent’, in B. du Mortier

(red.), Mode & Kostuum, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016, pp. 304–305

Jenny Reynaerts• ‘Holland op zijn smalst. Jan Weissenbruch en de

monumentenzorg’, in T. van Druten (red.), Jan Weissenbruch, tent.cat. Haarlem (Teylers Museum) 2016, pp. 98–127

• ‘Tree Lovers. Development and Meaning of the Sous-Bois Genre’, in C. Homburg, S. Kelly, L. Prins en J. Reynaerts, Van Gogh. Into the Undergrowth, Cincinnati 2016, pp. 43–59*

• ‘Beelden van de Amerikaanse Wildernis. De erfenis van Alexander Wüst (1837–1876)’ , De Negentiende Eeuw. Tijdschrift van de Werkgroep De Negentiende Eeuw 40 (2016), nr. 4, pp. 315–333*

Robert-Jan te Rijdt• [met J. Niemeijer] ‘À l’impromptu. Een weinig gekend

aspect van de Hollandse achttiende-eeuwse tekenkunst’, Delineavit et Sculpsit. Journal for Dutch and Flemish Prints and Drawings, (oktober 2016), nr. 40, pp. 1–127

Pieter Roelofs• [red. met H. Leeflang] Hercules Segers. Painter-Etcher,

2 dln., tent.cat. Amsterdam (Rijksmuseum) 2016• ‘Hercules Segers, the Painter’, in H. Leeflang en P. Roelofs

(red.), Hercules Segers. Painter-Etcher, dl. 2, tent.cat. Amsterdam (Rijksmuseum), pp. 111–140

• ‘Catalogue of the Paintings’, in H. Leeflang en P. Roelofs (red.), Hercules Segers. Painter-Etcher, tent.cat. Amster-dam (Rijksmuseum) 2016, pp. 243–325

• ‘Meindert Hobbema (1638–1709), Wooded Landscape with Merrymakers in a Cart’, in Q. Buvelot en E. Gordenker (red.), Thank you: A tribute to Willem Baron van Dedem (1925–2015) / Eerbetoon aan Willem Baron van Dedem (1929–2015), Den Haag (Mauritshuis)/Londen (National Gallery)/Amsterdam (Rijksmuseum) 2016, pp. 64–67

• ‘Jan Asselijn. The Breach of St Anthony’s Dike near Amsterdam, 1651’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 88–89*

Hans Rooseboom• [met Ileen Montijn] Nederland in kleur 1907–1935,

Amsterdam 2016

Marijn Schapelhouman• ‘Talking of Door Knockers’, The Rijksmuseum Bulletin 64

(2016), pp. 150–155*• [met B. Cornelis] Adriaen van de Velde, Dutch Master

of Landscape, Londen/Amsterdam 2016• ‘A Proof Impression and some Doodles’, in B. Cornelis e.a.

(red.), Collecting for the Public. Works that made a difference, Londen 2016

Onno Schellekens• ‘De bibliotheek van de Amsterdamse schutterij’,

De Boekenwereld 32 (2016), nr. 2, pp. 48–51

Frits Scholten• ‘Andries Gutsche’s loden tuinsculpturen voor Huis Bergh’,

in M. Reijntjes en A. Vels Heijn (red.), De oudste tuin van Nederland. De groene geschiedenis van Huis Bergh, ’s-Heerenbergh 2016, pp. 79–93

• ‘Torrigiani’s Mater dolorosa in the Rijksmuseum’, in B. Cornelis e.a. (red.), Collecting for the public. Works that made a difference, Londen 2016, pp. 202–209

• ‘Penones handen/Penone’s Hands’, in A. Pacquement en F. Scholten, Giuseppe Penone in het | at the Rijksmuseum, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016, pp. 6–18

• ‘Ruud Kuijer, Ocean Reef I (2016)’, brochure bij de onthulling van een beeld van Ruud Kuijer voor Panama Bay

• ‘Quellinus’ Arion. A terracota Modello for the Town Hall of Amsterdam’, Bulletin of the Detroit Institute of Arts (2016), pp. 32–43

• [red.] Small Wonders. Late-Gothic Boxwood Micro-carvings from the Low Countries, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016

• ‘The boxwood carvers of the Late Gothic Netherlands’, in F. Scholten (red.), Small Wonders. Late-Gothic Boxwood Micro-carvings from the Low Countries, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016, pp. 12–80

• ‘Scale, Prayer and Play’, in F. Scholten (red.), Small Wonders. Late-Gothic Boxwood Micro-carvings from the Low Countries, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016, pp. 171–210

• ‘Statuettes “taillée en bois bien fecte”’, in F. Scholten (red.), Small Wonders. Late-Gothic Boxwood Micro-

117

carvings from the Low Countries, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016, pp. 428–474

• Frits van Hall (1899–1945), beeldhouwer van de gereserveerde gratie, Zwolle 2016

• Entry 18 en 36, in Blut und Tränen. Albrecht Bouts und das Antlitz der Passion, tent.cat. Luxemburg (Musée national d’histoire et d’art)/Aken (Suermondt-Ludwig-Museum) 2016

• ‘Adriaen de Vries, “The most famous modeller-artist of all”’, The Low Countries. Arts and Society in Flanders and the Netherlands 24 (2016), pp. 314–315

• ‘Adriaen de Vries, “artiste statuaire célébrissime entre tous”’, Septentrion 45 (2016), nr. 2, pp. 72–74

• [red. met T. Weststeijn en E. Jorink] Netherlandish Art in its global context, Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek 66 (2016)

• ‘Scheinbewegungen, Zu den Arbeiten von Lon Pennock – Diversions, The Art of Lon Pennock’, in T. Köllhofer en F. Scholten, Works Lon Pennock, Heijningen 2016, pp. 4–9

• ‘Monumentale miniaturen’, See All This (2016), nr. 4, pp. 94–99

Eveline Sint Nicolaas• ‘Kwetsende metadata in de erfgoedwereld.

Rijksmuseum kijkt kritisch naar gebruikte termen’, IP vakblad voor informatieprofessionals (2016), nr. 9,

pp. 44–47• ‘Kolder met kogelgat’, in B. du Mortier (red.), Mode &

Kostuum, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016, p. 31

Anna A. Ślączka• ‘Temple guardians and ‘folk Hinduism’ in Tamil

South India: a bronze image of the “black god” Karuppannasamy in the Rijksmuseum’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 62–82*

• ‘The two iconographic chapters from the Devyāmata and the art of Bengal’, in D. Goodall en H. Isaacson (red.), Tantric studies: fruits of a Franco-German project on Early Tantra, Pondicherry 2016, pp. 181–246*

• ‘Review of Jean Deloche, Contribution to the history of the wheeled vehicle in India’, Bulletin of the SOAS 79 (2016), nr. 1, pp. 203–205

• ‘Een Zuid-Indiase zuil in het Rijksmuseum’, Nieuwsbrief van de Vereniging Vrienden van het Instituut Kern, Universiteit Leiden (juni 2016), nr. 24, pp. 4–5

• ‘De Nataraja en het bronsonderzoek in het Rijksmuseum’, Nieuwsbrief van de Vereniging Vrienden van het Instituut Kern, Universiteit Leiden (november 2016), nr. 25, p. 3

• [met S. Creange, J. van Bennekom en G. Davies] ‘Unearthing a context for Nataraja: a technical and art-historical investigation of the Rijksmuseum Dancing Shiva’, in R. Menon e.a. (red.), Metal 2016: Proceedings of the interim meeting of the ICOM-CC Metals Working Group, September 26–30, 2016, New Delhi, India, 2016, ICOM-CC/IGNCA, New Delhi 2016, pp. 22–30*

William A. Southworth• [met T. Kỳ Phuong] ‘Die Champa-Kultur’, in H. Hock e.a.,

Schätze der Archäologie Vietnams, Mainz 2016, pp. 118–153

Giovanni Paolo Di Stefano• ‘I costruttori di pianoforti in Sicilia’, in M. Balsano e.a.

(red.), Le Cadeau du village: musiche e studi per Amalia Collisani, Palermo 2016, pp. 259–287

• ‘Tangentenflügel by Christoph Friedrich Schmahl, Regensburg 1797’, in cd-boekje bij G. Togni, Carl Philipp Emanuel Bach. Keyboard Music, Genua 2016, pp. 5–15, 18–19

Harm Stevens• ‘Een historische momentopname’, in R. Mulder, Objectief

Nederland. Een foto-experiment in 1974, Amsterdam 2016, pp. 11–13

• ‘Foreword’, in I. Boon, Heritage in Transition, 2016• ‘Huisjapon van zijden landkaarten’, in B. du Mortier (red.),

Mode & Kostuum, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016

Gwen Tauber• [met J. Bikker] ‘Odd men out: Govert Flinck and

Joachim von Sandrart’s civic guard portraits for the Kloveniersdoelen’, Simiolus 38 (2015–2016), nr. 4,

pp. 260–272 • [met M. van Eikema Hommes, R. Lambour, B. du Mortier,

M. de Winkel, M. Alfeld, K. Janssens en J. Dik] ‘The Hidden Youth of Dirck Jacobsz Leeuw: A Portrait by Govert Flinck Revealed’, The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016), pp. 4–61*

Jane Turner• [met P. Joannides] ‘Titian’s Rokeby Venus and Adonis and

the Role of Working Templates within his Development of the Theme’, Studi Tizianeschi. Annuario della Fondazione Centro Studi Tiziano e Cadore 9 (2016), pp. 48–76*

• [red. met A. de Bruin] Frans Post: Animals in Brazil, tent.cat. Amsterdam (Rijksmuseum) 2016; overdruk van Master Drawings 54 (2016), nr. 3, pp. 292–368

Matthias Ubl• ‘Herri met de Bles. “Het paradijs”’, in J. van der Stock,

Op zoek naar Utopia, tent.cat. Leuven (M-Museum Leuven) 2016, pp. 200–203

• Entry ‘Herri met de Bles, “Het Paradise”’ (SK-A-780), in J.P. Filedt Kok (red.), Early Netherlandish Paintings, online coll.cat. Amsterdam (Rijksmuseum) 2009 (nieuwe versie 2016)

• Biography ‘Herri met de Bles’ (SK-A-780), in J.P. Filedt Kok (red.), Early Netherlandish Paintings, online coll.cat. Amsterdam (Rijksmuseum) 2009 (nieuwe versie 2016)

• ‘Portret van Lysbeth van Duvenvoorde, ca. 1430’ (SK-C-1454), in J.P. Filedt Kok (red.), Early Netherlandish Paintings, online coll.cat. Amsterdam (Rijksmuseum) 2009 (nieuwe versie 2016)

Suzanne Veldink• [met N. Woltman] Breitner: Meisje in kimono, Amsterdam

(Rijksmuseum) 2016

Guus Verhaar• [met M. van Bommel en N. Tennent] ‘Weeping glass:

The identification of ionic species on the surface of vessel glass using ion chromatography’, in ICOM-CC, ICOM-CC Recent Advances in Glass and Ceramics Conservation 2016 Preprints, Wrocław, 25–29 May 2016, Parijs 2016, pp. 123–133*

Ige Verslype• [met R. Harmanni] ‘De geheimen van een spectaculaire

kamer onthuld’, Erfgoed Magazine (2016), nr. 6, pp. 26–29• [met M. van Eikema Hommes, K. Keune en P. Bakker]

‘The Triumphant procession (1778) of Andries Warmoes in the Hofkeshuis’, in A. Wallert (red.), 5th International Symposium Painting Techniques. History, Materials and Studio Practice, 18–20 September 2013 (postprints), Amsterdam (Rijksmuseum) 2016*

• [met M. van Eikema Hommes, T. van Run, K. Keune, A. Wallert, M. den Leeuw en I. de Jongh] ‘Discoveries during the technical investigation of Gerard de Lairesse’s earliest known ceiling painting (1672)’, in A. Wallert (red.), 5th International Symposium Painting Techniques.

118

History, Materials and Studio Practice, 18–20 September 2013 (postprints), Amsterdam (Rijksmuseum) 2016*

Jeroen van der Vliet• [red. met A. Lemmers] Navy Models in the Rijksmuseum,

online coll.cat. Rijksmuseum

Ching-Ling Wang• ‘Iconographic Turn: On Chinese Buddhist and Daoist

Iconography in the Diez Albums’, in J. Gonnella, F. Weis en C. Rauch (red.), The Diez Albums- Contexts and Contents, Leiden 2016, pp. 592–612*

• ‘New Discoveries Regarding Portraits of Meritorious Officials during the Qianlong Reign (1736–1795)’, in Aziatische Kunst 46 (2016), nr. 3, pp. 39–47*

• ‘A Dutch Model for a Chinese Woodcut: On Han Huide’s Herding a Bull in a Forest’, in T. Weststeijn, E. Jorink en F. Scholten (red.), Netherlandish Art in Global Context, Leiden 2016, pp. 232–251*

• ‘Bolin shoucang de ziguangge gongchenxiang jiqi xiangguan zuoping xinlun 柏林收藏的紫光閣功臣像及其相關作品新論’, in Gugong xueshu jikan 故宮學術季刊 [National Palace Museum Research Quarterly] 34 (2016), nr. 1, pp. 153–214*

• ‘Machang durchbricht die Feindlichen Linien: Eine Neubewertung der Querrolle in der Sammlung des Museums für Asiatische Kunst, Staatliche Museen zu Berlin’, Ostasiatische Zeitschrift 31 (2016), pp. 24–32*

• [met R. Dedo Gedebusch] ‘Blumen und Vögel in der Malerei Indiens und Chinas’, Museumsjournal 4 (2016), pp. 66–67

• ‘Chanmen zongshi liu xiezhen: ji yijian helan cang de wuzhun shifan xiang 禪門宗師留寫真：記一件荷蘭藏<無準師範>像’ [Some Notes on a Portrait of Zen-Master Wuzhun in the Dutch Collection], Art & Collection 典藏古美術 288 (2016), pp. 104–105

• [met K. Ruitenbeek] ‘Der Garten des Verweilens: Das Album von Zhang Hong über den Zhi-Garten’, in A. Lutz, Gärten der Welt: Orte der Sehnsucht und Inspiration, Zürich 2016, pp. 98–109

• ‘Shijie de xingxian: Jiujinshan yayibuo ‘Shijie zhongyang de Zhongguo: Li Madou, Nan Huiren guditu zhenben tezhan ji tulu pingjie’ 世界的形象：舊金山亞藝博「世界中央的中國：利瑪竇、南懷仁古地圖珍本」特展及圖錄評介’, [Review: The Exhibition and Catalogue of “China at the Center: Rare Ricci and Verbiest World Maps”], Artco China 典藏讀天下 26 (2016), pp. 66–69; also in Art & Collection 典藏古美術 284 (2016), pp. 160–161

• ‘Zhongguo de ‘duobaoge’ vs. Ouzhou de ‘zhenbao shoucangshi’ 中國的「多寶格」vs. 歐洲的「珍寶收藏室」’, [Chinese ‘duobaoge’ vs. European ‘Kunstkammer’], Art & Collection 典藏古美術 283 (2016), pp. 125–129

• ‘Autuo• Kunmoer de Zhongguo huihua jianshang zhi yan 奧托•昆墨爾的中國繪畫鑑定之眼’ [Otto Kummel’s Eye of Chinese Painting], Art & Collection 典藏古美術 281 (2016), pp. 86–91

Gregor J. M. Weber • ‘A Baburen for Kassel’, in B. Cornelis e.a., Collecting for

the Public. Works that made a difference, Londen 2016, pp. 176–181• ‘Ter Brugghen’s lost Martyrdom of St Bartholomew –

what a copy can tell’, Simiolus 38 (2015–2016), nr. 4, pp. 250–259*• ‘Vom Heiligen zum Quaksalber: Zu einer Bambocciade

von Dirk Helmbreker’, in J. Bikker e.a. (red.), ‘Gij zult niet feestbundelen’: 34 bijdragen voor Peter Hecht, Zwolle 2016, pp. 239–246

• Entry’s in C. Klinkert en Y. Bleyerveld, Caesar van Everdingen (1616/1617–1678). Schilder met een vleiend

penseel, tent.cat. Alkmaar (Stedelijk Museum) 2016, pp. 128, cat. 8; pp. 134–136, cat. 11; pp. 138–142, cat. 13a, 13b; pp. 159–161, cat. 21

Nienke Woltman• ‘Breitner aan het werk’, in S. Veldink, Breitner: Meisje in

kimono, Amsterdam (Rijksmuseum) 2016, pp. 54–68

119

PresentatIes en lezIngen door medewerkers

Mieke Albers • ‘Catwalk achter de schermen’, ARTtube Academie, De

Brakke Grond, Amsterdam, 10 juni• ‘Werken met vergankelijk materiaal’, De Museum Podcast,

Utrecht, 9 augustus• ‘Wandtapijtenrestauratie’, college Studenten

textielrestauratie, Universiteit van Amsterdam, 12 september

Saskia Asser• ‘Hoe maak ik een fototentoonstelling?’, Masterclass

Document Nederland Junior, Rijksmuseum, 13 februari• ‘Ontwikkelingen in de nieuwsfotografie n.a.v. het

60-jarig bestaan van World Press Photo’, Festival voor Nieuwsfotografie, Museum Hilversum, 14 februari

• ‘60 jaar World Press Photo’, Fotografie Stichting Zuid Nederland, Galerie Pennings, Eindhoven, 17 maart

• ‘Talbot & Asser: experimenten van twee fotopioniers’, Foam, Amsterdam, 14 april

• ‘Sneak preview tentoonstelling 19de-eeuwse fotografie op de hand’, presentaties voor Vrienden van het Rijksmuseum tijdens de avond Speeddaten met conservatoren en restauratoren, 3 november

Reinier Baarsen• ‘Verzamelverhalen uit het Decorative Art Fund’,

Rijksmuseum, 1 februari• ‘Een Florentijns sieraadontwerp uit de Empire-tijd’, bij

de opening van de tentoonstelling Nieuwe Aanwinsten, Kunsthandel Inez Stodel, Amsterdam, 21 mei

• ‘Charles Count Cobenzl and the decorative arts of Europe’, symposium Discovering Dalmatia II, Gallery of Fine Arts, Split, 27 mei

• ‘The auricular style in Dutch furniture’, symposium Auricular Style: Frames, Wallace Collection, Londen, 5 oktober

• ‘Bravourestukken’, afscheidssymposium van Jet Pijzel-Dommisse, Gemeentemuseum, Den Haag, 27 oktober

• ‘Amsterdam splendour: decorative arts in the new Rijksmuseum’, Chase Center, Wilmington, Delaware, 11 november

• ‘Meubelen verzamelen voor het Rijksmuseum’, PAN kunsten antiekbeurs, RAI, Amsterdam, 27 december

Hubert Baija• ‘Auricular Frames – Style & Technique’, symposium

Auricular Style: Frames, Wallace Collection, London, 5–6 oktober• ‘De kwablijst om de zwaan van Jan Asselijn’,

Rijks ½ uurtje, Rijksmuseum, 14 oktober• ‘Kwablijsten – stijl en techniek’, in het kader van het

Lijstenplatform, Frans Halsmuseum, Haarlem, 20 oktober• ‘Putting the Frame in the Picture – Respecting Historical

Frames’, Wood Science and Technology II: Microclimates for Panel Paintings, SRAL, Bonnefantenmuseum, Maastricht, 20–21 oktober

• [met R. Erdmann] ‘Thoughts on the Possible Original Finish on Frans Post’s Olinda Frame’, Symposium Frans Post – Animals in Brazil, Rijksmuseum, 22 november

Joosje van Bennekom• ‘A large centerpiece made by Wenzel Jamnitzer (1549):

the removal of silver sulfide from fragile silver lifecasts’, symposium Electrochemistry in Action, 67th Annual Meeting of the International Society of Electrochemistry, World Forum, Den Haag, 24 augustus

Dirk Jan Biemond• ‘De Republiek als grootmacht van het zilver’,

Gemeentemuseum Den Haag, 27 oktober

Annemies Broekgaarden • [met R. Meijer] ‘Meer zien/Meer weten. De multi-

mediatour van het Rijksmuseum’, symposium Mobiele applicaties in het museum, Rijksmuseum, 31 mei

• ‘Museum = education’, keynote Conference Sustainable Dialogues, Hermitage Amsterdam, 18–19 april

• ‘Education for Children in The Rijksmuseum’, presentatie voor directie en medewerkers CNCC Children’s Discovery Museum, Beijing, 2 augustus

• ‘Education for Children in The Rijksmuseum’, presentatie voor directie en medewerkers Hohhot Children’s Discovery Museum, Hohhot, 5 augustus

• ‘Education in the Rijksmuseum for visitors 0–100’, presentatie voor Chinese museumprofessionals, Sichuan Museum, Chengdu, 25 augustus

Jan van Campen• ‘The Exhibition Asia in Amsterdam in the Rijksmuseum’,

workshop Global Design, Research Center for Material Culture, Museum Volkenkunde, Leiden, 19 april

• ‘Azië in Slot Zuylen’, opening Themapresentatie Azië in Slot Zuylen, Oud-Zuilen, 22 april

• ‘Zijden Draad’, presentatie over de Landenreeks van het Rijksmuseum voor de Vereniging van Vrienden der Aziatische Kunst, Openbare Bibliotheek, Amsterdam, 23 april

• [met F. Diercks, J. van Elteren, I. Garachon, H. Nevel, J. Nobbs, M. Slager, N. Verma, N. Tennent] ‘Delft glaze: research on the conservation and analysis of blue and white tin-glazed earthenware’, posterpresentatie, Recent Advances in Glass and Ceramics Conservation, ICOM-CC Glass and Ceramics Working Group Interim Meeting, Architectuurmuseum, Wrocław, 25–29 mei

• ‘Affordable luxuries’, lezing tijdens Asia Week Hong Kong, University Museum and Art Gallery Hong Kong, 1 juni

• ‘Asian Art in the Rijksmuseum’, presentatie voor studenten Universiteit Leiden, Rijksmuseum, 23 september

• ‘Royer and van Braam, two passionate collectors’, lezing op Symposium: Chinese Export Paintings, Museum Volkenkunde, Leiden, 29 november

• ‘Zijden Draad’, presentatie bij Van der Ven Oriental Art, Den Bosch, 8 december

Femke Coevert• ‘Book Cradle Plus’, posterpresentatie, 16th Conference

on the Care and Conservation of Manuscripts, Arnamagnaeanske Institut, Kopenhagen, 13–15 april

Sara Creange• ‘Unearthing a context for Nataraja: A technical and art-

historical investigation of the Rijksmuseum Dancing Shiva’, ICOM-CC Metals triennial, Indira Gandhi National Centre for the Arts, New Delhi, 26 september

• ‘Unearthing a context for Nataraja: A technical and art-historical investigation of the Rijksmuseum Dancing Shiva’, NICAS Colloquium, Rijksmuseum, 8 december

Hendrikje Crebolder• Presentatie op de Carrièredag Utrecht, Jaarbeurs Utrecht,

11 februari • Deelname aan paneldiscussie Jaarlijks Congres

Sponsorreport, Hermitage, Amsterdam, 26 mei • ‘Rijksmuseum, afdeling Development’, Museum Het

Ursulinenconvent, Eijsden, 12 december

120

Lieke van Deinsen • ‘Defining Vernacular Literary Taste in the Early

Eighteenth-Century Dutch Republic’, Flavours of the Eighteenth Century, jaarcongres Werkgroep Achttiende Eeuw, Brussel, 10–11 maart

• ‘The Panpoëticon Batavûm: The Picture of the Author as a Famous (Wo)Man’, gastcollege Rijksmuseum, 22 maart

• ‘Omringd door het literair verleden: de vergaderzaal van het Leidse dichtgenootschap Kunst Wordt Door Arbeid Verkregen’, Nederlandse Boekhistorische Vereniging, Leiden, 11 juni

• [met T. De Paepe] ‘The Panpoëticon Batavûm: Reconstructing an Eighteenth-Century Collection of Author Portraits’, gastcollege Rijksmuseum, 11–22 juli

• ‘Canonvorming in de achttiende eeuw’, gastcollege Universiteit van Amsterdam, 6 oktober

• ‘Het Panpoëticon Batavûm: een inleiding’, symposium De literaire canon in de vroegmoderne tijd, Rijksmuseum, 13 oktober

• ‘Van woord naar beeld. Een materiële benadering van het literaire verleden’, gastcollege Onderzoeksmaster Nederlandse literatuur en cultuur, Universiteit Utrecht, Rijksmuseum, 13 december

Taco Dibbits• Inleidend gesprek bij de voorvertoning van Francofonia,

bioscoop Rialto, Amsterdam, 4 februari• Gast bij De Wereld Draait Door, 16 februari• Welkomstspeech symposium Metal Soaps in Art:

Conservation and Research, Rijksmuseum, 14 maart• [met J. Ubbens] Interviewsessie over kunstmarkt,

Universiteit van Amsterdam, 17 maart• Uitreiking prijs Junior Fellowship, Rijksmuseum, 18 maart • Welkomstwoord Document Nederland Junior,

Rijksmuseum, 24 maart• VU-lezing programma Kunst, Markt en Connoisseurschap,

Vrije Universiteit, Amsterdam, 24 maart• Welkomstwoord workshop ‘Cost Action, History

and Technology of Wooden Musical Instruments’, Rijksmuseum, 24 maart

• Gast bij De Wereld Draait Door, 12 mei• Welkomstwoord Diner European Round Table,

Rijksmuseum, 22 mei• Spreker bij launch Google Cultural Institute

Rijksmuseum, Rijksmuseum, 22 juni• ‘Summer School: De jonge Rembrandt’, De Wereld Draait

Door, 24 juni• Interviews over ‘Marten en Oopjen’, Radio 4 en Radio 2,

Rijksmuseum, 1 juli• Interview VICE, Rijksmuseum, 4 juli• [met F. Kaayk] Dubbelinterview NRC Handelsblad,

Noordwijk, 4 juli• Interview Taiwan Business Weekly, Rijksmuseum, 7 juli• Welkomstwoord ‘Summer School: Objects as Evidence’,

Rijksmuseum, 11 juli• Interview Monocle, Rijksmuseum, 17 augustus• Interview EenVandaag, Rijksmuseum, 18 augustus• Interview BNR Radio, 5 september • Boekpresentatie Ons Creatieve Brein, Dick Swaab,

Rijksmuseum, 21 september• Welkomstwoord congres ICOM-CC Fotografie,

Rijksmuseum, 23 september• Toespraak opening tentoonstelling Caesar van

Everdingen, Stedelijk Museum, Alkmaar, 23 september• Opnames Goedemorgen met..., Vondel CS, Amsterdam,

3 oktober• Deelnemer discussie in ‘Politiek Café De Libertijn’, VVD, Café Wildschut, Amsterdam, 3 oktober• Interview over De Nachtwacht voor ProjectExplorer.org,

Rijksmuseum, 6 oktober

• Interview/gesprek bij 15th Erasmus–Descartes Conference: Cultural Heritage and Innovation, Parijs, 13 oktober

• Welkomstwoord opening tentoonstelling Kimono’s uit de Okura-collectie, Rijksmuseum, 20 oktober

• Interview Voetbal International, Rijksmuseum, 1 november• Paneldiscussie DLAPiper, Eye Museum, Amsterdam,

3 november• Paneldiscussie Reinwardt Academie, Amsterdam, 10 november• Paneldiscussie International Conference about

Museography, Royal Academy of Fine Arts, Madrid, 21 november

• Welkomstwoord Kunstenaarsavond tijdens tentoonstelling Hercules Segers, Rijksmuseum, 23 november

• Keynote spreker Onderwijsconferentie MBO–City, Ede, 24 november• Welkomstwoord NIKI-symposium Italiaanse kunst in

Nederlands bezit, Rijksmuseum, 23 november

Femke Diercks • [met T. Foley, B. de Vries en K. Corrigan] ‘Unbroken.

Ceramics and the way we live’, Deep Dive into ‘Asia in Amsterdam. The Culture of Luxury in the Golden Age’, Peabody Essex Museum, Salem, 26 februari

• [met S. Little] ‘Curators in Conversation: Chinese Blue-and-White Ceramics in Dutch Golden Age Painting’, LACMA, Los Angeles, 29 februari

• ‘Tin-glazed earthenware. An introduction’, Universiteit van Amsterdam, opleiding keramiekrestauratie, Amsterdam, 30 maart

• [met J. van Campen, J. van Elteren, I. Garachon, H. Nevel, J. Nobbs, M. Slager, N. Verma, N. Tennent] ‘Delft glaze: research on the conservation and analysis of blue and white tin-glazed earthenware’, posterpresentatie, Recent Advances in Glass and Ceramics Conservation, ICOM-CC Glass and Ceramics Working Group Interim Meeting, Architectuurmuseum, Wrocław, 25–29 mei

• ‘De collectie van het Rijksmuseum en Marten en Oopjen’, Rijksclub Young Professionals Avond, Rijksmuseum, 14 juli

• [met I. Garachon, M. van Schinkel, B. Lamain en N. Verma] ‘Tin-glazed earthenware. Research and handling session’, Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 18 juli

• ‘Reflecting on Asia in Amsterdam. Luxury in the Golden Age’, The Knowledge of the Curator, Summer School Rijksuniversiteit Groningen, Rijksmuseum, 20 juli

• ‘Rijksstudio, Reproductions and Art’, Rijksstudio Launch Event, Second Home, London, 15 september

• ‘Rijksstudio, Reproductions and Art’, Rijksstudio Launch Event, Museum of Modern Art, New York, 28 september

• ‘Rijksstudio, reproducties en kunst’, Rijksstudio Launch Event, Rijksmuseum 14 oktober

Sara van Dijk• ‘Portrait of a Jewel. Bianca Maria Sforza’s Jewellery

in Word and Image’, Signs and Symbols. Dress at the Intersection between Image and Realia, Humboldt-Universität, Berlijn, 21 februari

• ‘“Schoonheid siert de deugd”. Kleding in Leonardo’s portret van Ginevra de’ Benci’, seminar Universiteit Leiden, 25 februari

• ‘Bal masqué’, lezing voor de Leidse Kunsthistorische Vereniging, Het Spaansche Hof, Den Haag, 24 maart

• ‘European tapestries’, gastcollege Universiteit van Amsterdam, 12 september

• ‘Linen damask’, gastcollege Universiteit van Amsterdam, 26 september

• ‘Dressing Mona Lisa. Undressing some hypotheses’, gastcollege Universiteit Leiden, 28 september

121

• ‘Stof, stijl en status. Textiel bij Caesar van Everdingen’, Stedelijk Museum Alkmaar, 27 november

• ‘“Een volledig historisch overzicht der weefsel-ornamentiek”. Het verzamelen van Italiaans textiel in het Rijksmuseum’, NIKI-symposium Italiaanse kunst in Nederlands bezit, Rijksmuseum, 12 december

Chris Dijkshoorn• [met L. Jongma] ‘Accurator: Enriching collections with

expert knowledge from the crowd’, Museums and the Web 2016, Los Angeles, 8 april

Jan Dorscheid• ‘Wood identification and Analysis’, Ship Model Conser-

vation Course: Understanding Techniques for Research and Conservation, Rijksmuseum, 7–10 november

Esther van Duijn• ‘All that glitters is not gold: The depiction of gold-

brocaded velvets in fifteenth- and early sixteenth-century Netherlandish paintings’, gastles voor studenten Technical Art History, Universiteit van Amsterdam, 11 januari

• ‘Mystic Shinings and Enchanting Atmospheres – A Dutch Cleaning Controversy in 1932/33 regarding

the restoration of Rembrandt’s The Syndics in 1929’, Kunsthistorische lunch, Rijksmuseum, 17 februari

• ‘The history of painting conservation in the Netherlands’, gastles voor studenten Conservering en Restauratie, Universiteit van Amsterdam, 8 maart

Paul van Duin• ‘A rococo room from a Grachtenhuis in Amsterdam

(1743–1748) in the Rijksmuseum: The reinstallation of the original fittings – and a streak of sunlight’, ICOM-CC Interim Meeting Historic and Modern Assemblages: Treatment of Wood Based Multimedia Artworks / Interiors in Context, University of Applied Sciences, Potsdam, 8–10 april

• ‘The conservation and Installation of the Beuning room’, Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 12 juli

• [met S. Ekelund, C. Gauvin, R. Luimes] ‘Climate4Wood project: methodology for the assessment of relevant criteria to predict the behaviour of decorated oak wooden panels, ICOM-CC Joint Interim Meeting Physical Issues in the Conservation of Paintings: Monitoring, Documenting and Treatment, Institut National d’Histoire de l’Art, Parijs, 29–30 september

• [met C. Gauvin, A. Krekeler, S. Beall, S. Ekelund, I. Breebaart, R. Klein Gotink, J.C. Dupré, F. Hesser en P. Noble] ‘Strain measurements during structural conservation treatment of a 17th-century Dutch panel painting using Digital Image Correlation’, ICOM-CC Joint Working Group Interim Meeting on Physical Issues in the Conservation of Paintings: Monitoring, Documenting and Mitigating, Institut National d’Histoire de l’Art (INHA), Parijs, 29–30 september

• [met S. Ekelund, B. Ankersmit, A. Jorissen] ‘The museum study of the Climate4Wood research project’, The Mechanics of Art Materials and its Future in Heritage Science, The Smithsonian, Washington D.C., 24–25 oktober

• ‘Climate4Wood: Climate effects on decorated wooden panels. Introduction to the Climate4Wood project’,

NWO Science4Arts symposium, Rijksmuseum, 17 en 18 november

Stina Ekelund• ‘Craftsmanship and science – research with objects

in focus’, Carl Malmsten Furniture Studies, Linköping university, Stockholm, Zweden, 28 januari

• [met C. Gauvin en R. Luimes] ‘Climate4Wood research update’, NWO Science4Arts meeting, Rijksmuseum, 6 juni

• [met C. Gauvin, R. Luimes en P. van Duin] ‘Climate4Wood project: methodology for the assessment of relevant criteria to predict the behaviour of decorated oak wooden panels’, ICOM-CC Joint Interim Meeting Physical Issues in the Conservation of Paintings: Monitoring, Documenting and Treatment, Institut National d’Histoire de l’Art, Parijs, 29–30 september

• [met C. Gauvin, A. Krekeler, S. Beall, I. Breebaart, R. Klein Gotink, J.C. Dupré, F. Hesser, P. van Duin en P. Noble] ‘Strain measurements during structural conservation treatment of a 17th-century Dutch panel painting using Digital Image Correlation’, ICOM-CC Joint Working Group Interim Meeting on Physical Issues in the Conser-vation of Paintings: Monitoring, Documenting and Mitigating, Institut National d’Histoire de l’Art, Parijs, 29–30 september

• [met P. van Duin, B. Ankersmit, A Jorissen] ‘The museum study of the Climate4Wood research project’, The Mechanics of Art Materials and its Future in Heritage Science, The Smithsonian, Washington D.C., 24–25 oktober

• ‘Climate4Wood: Climate effects on decorated wooden panels. The Museum Study’, NWO Science4Arts symposium, Rijksmuseum, 17–18 november

Robert Erdmann• ‘Data Fusion: Harnessing the Power of Data for

Deep Understanding of Art’, Meeting of the Ministers of the European Union, Rijksmuseum, 26 januari

• ‘The Digital Methods of the Bosch Research and Conservation Project’, Bosch Research and Conservation Project International Press Conference, Het Noordbrabants Museum, ’s-Hertogenbosch, 1 februari

• ‘The Secret Life of Art’, inspiratiedag Digitaal aan de Slag met Erfgoed in Toerisme, Theaterzaal Biekorf, Brugge, 3 maart

• ‘The Bosch Research and Conservation Project: Standardized Whole Oeuvre Documentation and Leading Edge Interactive Visualization’, CODARTFocus Meeting, ’s-Hertogenbosch, 13 maart

• ‘An Overview of New Technologies for Deep Understanding of Cultural Heritage’, Joint Rijksmuseum–Getty Strategy Meeting, Getty Museum, Los Angeles, 16 maart

• ‘The Secret Life of Art’, Universiteit van Amsterdam, 4 juni

• ‘The Bosch Research and Conservation Project’, READY TO REACH OUT. Netherlands EU Presidency Conference on Digitization of Cultural Heritage, Amsterdam, 29 juni

• ‘Diving Into the World of Hercules Segers’, Rijksmuseum, 8 september

• ‘Bringing it All Together: Data Fusion for Cultural Heritage’, afscheidssymposium Louis Vertegaal, Kurhaus, Scheveningen, 27 september

• ‘Advanced Interactive Visualization for Cultural Heritage’, 15th Erasmus–Descartes Conference: Cultural Heritage and Innovation, Parijs, 13 oktober

• ‘Integrated and Interactive 3D Imaging’, Ship Model Con-ser vation Course: Understanding Techniques for Research and Conservation, Rijksmuseum, 7–10 november

• [met H. Baija] ‘Thoughts on the Possible Original Finish on Frans Post’s Olinda Frame’, Symposium Frans Post – Animals in Brazil, Rijksmuseum, 22 november

122

• ‘Segers’ Prints Unveiled’, symposium Op zoek naar Hercules Segers, Rijksmuseum, 2 december

• ‘Data Collection, Fusion, and Visualization for Rembrandt’s Marten en Oopjen’, Joint C2RMF–Rijksmuseum Conservation Meeting, Rijksmuseum, 15 december

Lénia Fernandes• ‘Sheer practicality: a multi-purpose conservation mount

for paper negatives’, posterpresentatie, AIC 44th annual meeting /CAC 42nd annual conference, Montréal, 16 mei

• [met I. Vasallos, M. Jürgens en M. Ortelee], ‘Joseph Berres’ etched daguerreotypes recreated’, ICOM-CC PMWG Group Interim Meeting, Rijksmuseum, 22 september

Menno Fitski• ‘Japanese Art in Europe Today’, symposium Japanese

Art Collections Abroad: Their Significance and Use, Tokyo National Museum, 30 januari

• ‘Japanese porcelain’, college Sotheby’s Institute of Art, Londen, 25 februari

• [met J. de Hond] ‘De smalle brug’, lezing presentatie Landenreeks, Rijksmuseum, 29 maart

• ‘Planten in de Japanse kunst’, HOVO-college Botanische kunst wereldwijd, Hortus Botanicus, Leiden, 1 april

• [met J. de Hond] ‘De smalle brug’, lezing Spui 25, Amsterdam, 7 april

• ‘Japanese temple guardians’, Universiteit van Amsterdam, 4 mei

• ‘Japanese porcelain’, lezing Arts of East Asia, Victoria and Albert Museum, Londen, 17 mei

• [met J. de Hond] ‘De smalle brug’, lezing SieboldHuis, Leiden, 16 juni

• [met J. de Hond] ‘A Narrow Bridge: Japan–Netherlands relations seen from the Rijksmuseum’s collection’, Osaka University, 12 oktober

• [met J. de Hond] ‘A Narrow Bridge: Japan and the Netherlands from 1600’, Nederlandse ambassade, Tokio, 12 oktober

• ‘Japans porselein in het werk van Debora Makkus’, lezing SieboldHuis, Leiden, 30 oktober

• ‘アムステルダム国立美術館所蔵の有田焼’ (‘Arita-porselein uit de collectie van het Rijksmuseum, Amsterdam’), Arita Saga, Arita, 13 november

• ‘東インド会社の有田焼貿易’ (‘Handel in Arita-porselein door de VOC’), Saga University, 14 november

Isabelle Garachon• [met J. van Campen, F. Diercks, J. van Elteren, H. Nevel,

J. Nobbs, M. Slager, N. Verma, N. Tennent] ‘Delft glaze: research on the conservation and analysis of blue and white tin-glazed earthenware’, posterpresentatie, Recent Advances in Glass and Ceramics Conservation, ICOM-CC Glass and Ceramics Working Group Interim Meeting, Architectuurmuseum, Wrocław, 25–29 mei

• [met F. Diercks, M. van Schinkel, B. Lamain en N. Verma] ‘Tin-glazed earthenware. Research and handling session’, Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 18 juli

• [met A. Kostenko, A. Schulp, R. van Liere, K.J. Batenburg] ‘Blended visualization for X-ray CT and 3D optical scanning for cultural and natural heritage’, posterpresentatie, Youth in Conservation of Cultural Heritage (YOCOCU), Madrid, 21–23 september

• ‘Looking at ceramics’, Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 18 juli

Cecilia Gauvin• ‘Suivi in-situ par suivi de marqueurs d’une restauration

d’un support de panneau peint en chêne du XVIIe

siècle’, Workshop of groupe de travail du Groupement de Recherche Science du Bois (GdR 3544 Bois) “IMAGERIE et BOIS”, Centre de recherche et de restauration des musées de France, Parijs, 11–12 mei

• [met S. Ekelund, R Luimes] ‘Climate4Wood research update’, NWO Science4Arts meeting, Rijksmuseum, 6 juni

• [met S. Ekelund, R. Luimes, P. van Duin] ‘Climate4Wood project: methodology for the assessment of relevant criteria to predict the behaviour of decorated oak wooden panels, ICOM-CC Joint Interim Meeting Physical Issues in the Conservation of Paintings: Monitoring, Documenting and Treatment, Institut National d’Histoire de l’Art, Parijs, 29–30 september

• [met A. Aurand, D. Jullien, C. Young ] ‘Understanding the moisture induced fatigue damage in panel paintings: a methodological approach for quantifying the role of preparatory layers in the overall response’, ICOM-CC Joint Interim Meeting Physical Issues in the Conservation of Paintings: Monitoring, Documenting and Treatment, Institut National d’Histoire de l’Art, Parijs, Frankrijk, 29–30 september

• [met D. Jullien, J. Gril] ‘Hygromécanique des panneaux peints et étude de la contribution de la structure multicouche du panneau peint’, 7th meeting of Section française de l’Institut international de conservation, groupe bois (SFIIC bois): Quoi de neuf aujourd’hui dans le domaine de la conservation-restauration du bois ?, Centre de recherche et de restauration des musées de France, Parijs, Frankrijk, 7 oktober

• [met D. Jullien, J. Gril] ‘La mécanique du bois au service de la restauration/conservation du patrimoine’, Journées du Groupement De Recherche Science du Bois (GdR 3544 Bois), Bordeaux University, Bordeaux, Frankrijk,

8–10 november• ‘Climate4Wood: Climate effects on decorated wooden

panels. Experimental testing and in situ monitoring’, NWO Science4Arts symposium, Rijksmuseum, 17–18 november

Peter Gorgels• ‘Rijksstudio’, keynotepresentatie, Wikimuseums, Napels,

6 mei

Martine Gosselink• Lezing boekpresentatie Landenreeksdeel Ghana en

Nederland vanaf 1593, auditorium Rijksmuseum, 27 januari • Lezing boekpresentatie Landenreeksdeel Japan en

Nederland vanaf 1600, auditorium Rijksmuseum, 29 maart • Lezing en debat ‘Etiketten plakken en verwijderen.

Het migratiediscours en de neerlandistiek’, Universiteit Leiden, 22 april

• ‘Preview van de Canontentoonstelling in het Nederlands Openluchtmuseum’, Perspresentatie Nederlands Openluchtmuseum, Arnhem, 7 april

• Gast bij De Wereld Draait Door over de Verkiezing van het Belangrijkste Boek, 22 april

• Moderator debat ‘Wat moeten historici kunnen?’ en de boekpresentatie ‘Geschiedenis Schrijven!’, IISG, Amsterdam, 3 juni

• Lezing ‘Dutch Colonies in the Rijksmuseum’, Europese Ruimtevaartorganisatie ESA/ESTEC Noordwijk, 9 juni

• Lezing boekpresentatie Landenreeksdeel Sri Lanka en Nederland vanaf 1600, auditorium Rijksmuseum, 16 juni

• Welkomstwoord symposium over de beeldtaal en de verbeelding van de Tachtigjarige Oorlog, Ateliergebouw Rijksmuseum, 16 september

• Keynote lecture Acesso Cultura Annual Conference Are you talking to me?, Calouste Gulbenkian Museum, Lissabon, 17 september

123

• Welkomstwoord Nacht van de Geschiedenis, Rijksmuseum, 29 oktober

• Welkomstwoord symposium Literaire canonvorming in de vroegmoderne tijd, Rijksmuseum, 13 oktober• Laudatio voor Libris Geschiedenisprijs genomineerde

Annejet van der Zijl met haar boek De Amerikaanse prinses, OVT-radio, Felix Meritis Amsterdam, 30 oktober

• Modereren KNHG Jaarcongres voor Historici, Samenwerken voor Geschiedenis, Rijksmuseum, 4 november

• Lezing ‘Hoe presenteert het Rijksmuseum het koloniaal verleden van Nederland’, studiedag voor leraren geschiedenis en maatschappijleer, Rijksmuseum,

6 november • TV-interview voor de serie Spices, nationale Indonesische

televisie, 4 december • Openingsspeech fototentoonstelling Vêrlander – de

Weeskinderen van de VOC, van Geert Snoeijer, West-Fries Museum, Hoorn, 18 december

Tess Graafland• [met H. Baija] ‘Putting the Frame in the Picture –

Respecting Historical Frames’, Wood Science and Technology II: Microclimates for Panel Paintings, SRAL, Bonnefantenmuseum, Maastricht, 20–21 oktober

Ludo van Halem• ‘Schitterend wit’, lezing Stedelijk Museum Schiedam,

17 januari• Openingstoespraak tentoonstelling Constant:

Ruimte+Kleur. Van Cobra naar New Babylon, Cobra Museum voor Moderne Kunst, Amstelveen, 29 mei

• ‘Achter de schermen van: Constant: Ruimte+Kleur. Van Cobra naar New Babylon’, lezing Cobra Museum voor Moderne Kunst, Amstelveen, 5 juni

• [met Silvia B. en A. Odding], ‘Artist’s Talk’, opening tentoonstelling Silvia B. – Of Beauty and Doubt, Rijksmuseum Twenthe, Enschede, 20 november

• [met A. Ottevanger] Rondleiding voor de Rijksclub door de kunstcollectie Theodoor Gilissen Bankiers, Amsterdam, 22 november

• ‘Gispen in het Rijksmuseum’, lezing PAN – Beurs voor kunst, antiek & design, 24 november

• ‘De 20ste eeuw in het Rijksmuseum’, gastcollege vakgroep Kunstgeschiedenis, Rijksuniversiteit Groningen, 21 december

Gijs van der Ham• Lezing (Engelstalig) over aan Willem IV gegeven gouden

doosje waarop slavenhandel is verbeeld, presentatie Tarnished Gold, Ghana and the Netherlands from 1593, Rijksmuseum, 27 januari

• Interview met Radio Brasa (Rotterdam) n.a.v. het verschijnen van Tarnished Gold, 30 januari

• Lezing en deelname aan debat ‘Verbonden door erfgoed: Ghana en Nederland’, Spui25 Amsterdam, 11 februari

• ‘Struggle for power. The counts of Egmont and Horne and the beginnings of the Dutch Revolt’, The Pushkin Museum of Fine Arts, Moskou, 29 maart

• College over Ghana en Nederland, collegereeks Anthropology of Afro-Europe, MA-opleiding Antropologie, Universiteit van Amsterdam, 7 april

• Inleiding over de penningcollectie van het Rijksmuseum voor deelnemers aan het jaarlijks congres van de International Association of Professional Numismatists, Rijksmuseum, 6 mei

• Workshop ‘Emergency coins: on authenticity’, Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 15 juli

• Interview over Johannes Vinckboons, Gezicht op Judea (Ayutthaya), als onderdeel van het videokunstwerk

Judea van Arin Rungjang, getoond in de tentoonstelling Judea in Huis Huguetan, Stichting West, Den Haag, 23 juli–10 september

• Organisatie internationale multidisciplinaire workshop/symposium The visual language and representation of the Eighty Years’ War, Rijksmuseum, 16–17 september

• Lezing over de plannen en ideeën voor de tentoonstelling Tachtigjarige Oorlog (2018), workshop ‘The visual language and representation of the Eighty Years’ War’, Rijksmuseum, 17 september

• Gefilmd Engelstalig interview over Willem van Oranje voor de Amerikaanse educatieve website www.ProjectExplorer.org, 6 oktober

• Interview over Gelderland in het Rijksmuseum, tv-programmaserie Ridders van Gelre, Omroep Gelderland, 28 november

• Lezing ‘Nederland–Ghana en de geschiedenis van slavernij in het Rijksmuseum’, symposium Shared authority, Universiteit Utrecht, 15 december

Rosina Herrera Garrido• ‘Challenges and Compromises in the Conservation of

New Printing Materials and Mounting Methods Used in Photography’, La conservación de materiales gráficos y audiovisuales: nuevos soportes, nuevos retos, Instituto de Patrimonio Cultural Español, Madrid, 9 juni

• ‘Photograph Conservation at the Rijksmuseum’, UNSEEN Foto Fair, Amsterdam, 23 september

Erik Hinterding• Presententatie over het NICAS-onderzoek ‘Drawing our

Rembrandt (DoRe)’ voor de EU-ministers, Rijksmuseum, 26 januari

• Presentatie over Rembrandts etsen en tekeningen voor studenten uit Nieuw-Zeeland, Rijksmuseum, 23 februari

• ‘Prenten en Consumenten: Opticaprenten’, presentatie tijdens een bijeenkomst met schenkers, bruikleengevers en verzamelde pers in het Prentenkabinetje 18de eeuw, Rijksmuseum, 26 april

• ‘Rembrandt de etser’, lezing in de reeks ‘Rembrandthuiscafé’, Museum het Rembrandthuis, Amsterdam, 25 september

• [met H. Hövelmann] ‘Digitale Erschliessung des Rijksprentenkabinet. Fallbeispiel: Das Militärische Kabinet von Stadhouder Willem V (1748–1806)’, International Conference: The Collecting of Graphic Arts, Wolfenbüttel, 22 oktober

• Presentatie over de geschiedenis van het Rijksprentenkabinet en zijn collecties, Rembrandts etsen en het onderzoek voor de New Hollstein Dutch (Rembrandt), voor tweedejaarsstudenten Universiteit Utrecht, Rijksmuseum, 2 december

• ‘De collecties van het Rijksprentenkabinet, prenttechnieken, Rembrandts etsen en het onderzoek naar het papier dat hij gebruikte’, college en workshop voor UvA-masterstudenten Conservering en Restauratie, Rijksmuseum, 12 december

• Drie tutorials over prentkunst, in het bijzonder 17de-eeuwse nieuwsprenten voor studenten van Hugo van der Velde, Universiteit van Amsterdam, Rijksmuseum, 24 oktober, 17 november en 15 december

Henrike Hövelmann• ‘“Wie, wat, waar?” – Inhaltliche Verschlagwortung in

der Praxis beim Rijksmuseum’, Treffen des Arbeitskreises Graphik vernetzt anlässlich des Jahrestreffens der Leiterinnen und Leiter Graphischer Sammlungen aus Deutschland, Österreich und der Schweiz, Österreichisches Museum für angewandte Kunst – Gegenwartskunst MAK, Wenen, 5 mei

124

• ‘Iconclass at Prentenkabinet online’, Iconclass Expert meeting, RKD, Den Haag, 22 september

• [met E. Hinterding] ‘Digitale Erschliessung des Rijksprentenkabinet. Fallbeispiel: Das Militärische Kabinet von Stadhouder Willem V (1748–1806)’, International Conference: The Collecting of Graphic Arts, Wolfenbüttel, 22 oktober

Maria Holtrop• ‘Colonial past in the Rijksmuseum’, lecture seminar,

Universiteit Utrecht, 16 februari • ‘Colonial past in the Rijksmuseum’, keynote

Landsforeningen til Bevaring af Fotografi og Film/Danish Society of Preservation of Photography and Film, Kopenhagen, 2 juni

• ‘Musea als gatekeepers’, Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap, Nijmegen, 17 juni

• ‘Slave shackle, getting closer to an iconographic symbol’, workshop Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 14 juli

• ‘Maten en gewichten in de 19de eeuw’, Vriendenavond, Rijksmuseum, 3 november

• ‘Colonial past in the Rijksmuseum’, lecture seminar, Universiteit Utrecht, 10 november

Carola Holz• ‘Textiel’, Rijksmuseum koerierscursus 2016, Rijksmuseum,

29 maart

Jan de Hond• [met M. Fitski] ‘De smalle brug’, lezing presentatie

Landenreeks, Rijksmuseum, 29 maart• [met M. Fitski] ‘De smalle brug’, lezing Spui25,

Amsterdam, 7 april• [met M. Fitski] ‘De smalle brug’, lezing Siebold Huis,

Leiden, 16 juni• [met M. Fitski] ‘A Narrow Bridge: Japan–Netherlands

relations seen from the Rijksmuseum’s collection’, Osaka University, 12 oktober

• [met M. Fitski] ‘A Narrow Bridge: Japan and the Netherlands from 1600’, lezing Nederlandse ambassade, Tokio, 14 oktober

• ‘Mutal Heritage? A statuette of a Sri Lankan Maha Mudaliyar’, lezing Dutch Burger Union of Ceylon, Colombo, Sri Lanka, 4 november

• ‘Bijbels Oriëntalisme: de invloed van het eigentijdse Islamitische Oosten op de verbeelding van het Heilig Land in Reveilkringen’, lezing op de Studiedag van het Reveil Archief, Armeens Apostolische Kerk, Amsterdam, 11 november

Birte ten Hoopen• ‘Born to learn’, TEDx educatie, Amsterdam, 20 april

Marije Jansen• ‘60 jaar Japanse prenten in het Rijksmuseum’, SJA-lezing,

Bonhams, Amsterdam, 17 april• ‘Japan Modern’, KHL-lezing, Rijksmuseum, 16 juni • ‘Japan Modern’, Rijkslezing, Rijkmuseum, 26 juni• [met E. Wessels] Radio-interview, Opium op 4, 4 augustus

Raymond de Jong• ‘Geweld tegen dienstverleners’, jaarlijkse bijeenkomst

van Nationale Denktank Integrale Beveiliging, De Nederlandsche Bank, Amsterdam, 4 december

• ‘Museumplein en terrorisme’ alsmede organisatie ‘Themadag Erfgoed en terrorisme’, Rijksmuseum, 6 december

Lizzy Jongma• ‘The Bigger Picture, The Rijksmuseum Digital Revolution’,

symposium MMEx 2. Seminar, Det åbne museum, Aarhus, 18 januari

• ‘Open Data, Linked Open Data’, workshop op Culture24/Europeana Londen, 11 maart

• [met C. Dijkshoorn], ‘Accurator: Enriching collections with expert knowledge from the crowd’, Museums and the Web 2016, Los Angeles, 8 april

Martin Jürgens• [met I. Vasallos, L. Fernandes en M. Ortelee], ‘Joseph

Berres’ etched daguerreotypes recreated’, ICOM-CC PMWG Group Interim Meeting, Rijksmuseum, 22 september

• ‘Preserving photographs at the Rijksmuseum’, avondontvangst patronen, Paris Photo 2016, Nederlandse ambassade, Parijs, 10 november

• ‘Das Material macht’s – Aufbau, Ästhetik und Wahrnehmung eines Fotoabzugs’, congres Negative Folgen – Zur Zukunft historischer Photo-Editionen, Hamburg, 19 november

Eva Kalis• ‘Het Rijksmuseum en Loyens & Loeff: Samen voor de

kunst’, presentatie studiedag notariaat Loyens & Loeff, Amsterdam, 6 juni

Trineke Kamerling• ‘Open, open, open’, symposium Digikult 2016, Digitalt

kulturarv i praktiken, Göteborg, 6 april• ‘Databeheer’, gastcollege Reinwardt Academie

Amsterdam, minor Collectiemanagement, 12 april• ‘Zoom on fashion’, symposium Fashion in Museums,

Rijksmuseum, 23 april

Katrien Keune• ‘Schilderijen onder de loep genomen – onderzoek aan

verouderings- en degradatieprocessen in verf’, Sociëteit voor Culturele Samenwerking, Den Haag, 16 januari

• ‘Revealing Hidden Layers in Late Rembrandt Paintings’, congres OASIS (Open the Access to Life Science Infrastructures for SMEs, 7th Framework program), Amsterdam, 21 januari

• ‘Lead soap: an internal marker for the impact of indoor climate on oil paint degradation’, Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum, 14–15 maart

• [met A. van Loon, J. Hermans, A. Sawicka, M. Thoury, L. Bertrand, C. Sandt, S. Reguer, C. Toskarski, R. Corkery en P. Iedema], ‘Investigation of the Dynamic Processes Underlying Lead Soap-Related Degradation Phenomena in Multi-Layer Model Systems’, Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum, 14–15 maart

• [met A. van Loon, H. Diependaal, M. Bisschoff, J. Hermans, M. Thoury, G. van der Snickt en R. Hoppe], ‘Paint delamination as a result of zinc soap formation in an early Mondrian painting’, Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum, 14–15 maart

• [met L. Raven, M. Bisschoff, M. Leeuwestein, M. Geldof, H. van Keulen, M. van Bommel en L. Megens], ‘Delami-nation due to Zinc Soap Formation in an Oil Painting by Piet Mondrian (1872–1944), Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum, 14–15 maart

• [met M. Eikema Hommes, H. Schellen, R. Kramer, Z. Huijbregts en M. Stappers], ‘Lead soaps: an internal marker for the impact of indoor climate on oil paint degradation’, Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum, 14–15 maart

• [met G. Boeve-Jones en C. van Hees], ‘The visual impact of zinc-oxide degradation on two of Salvador Dali’s renowned oil paintings on panel from the 1930’s:

125

the role of external factors and implications for their conservation and restoration treatment’, Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum, 14–15 maart

• [met Z. Iddi en P. Noble], ‘Metal soaps and the dating of varnish layers’, Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum, 14–15 maart

• [met M. Thoury, A. van Loon, M. Réfrégiers en B. Berrie], ‘A new approach to image metal-soap morphology at the sub-micron scale: synchrotron deep-UV photoluminescence imaging’, Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum, 14–15 maart

• ‘Schilderij als chemische fabriek – onderzoek aan verouderings- en degradatieprocessen in schilderijen’, Chemie in Amsterdam, Universiteit van Amsterdam,

17 maart• ‘Painting studies’, voor studenten van Washington

& Lee University, Rijksmuseum, 25 april • ‘The degradation of ultramarine paints: a catalytic

process?’, 4th International Congress Chemistry for Cultural Heritage (CHEMCH 2016), Brussel, 6–8 juni

• ‘Conservering & Restauratie’, Profielwerkstukken- middag, Rijksmuseum, 14 juni

• [met H. Sigmond, R. Harmanni, I. Verslype en M.H. van Eikema Hommes], ‘The Original Appearance of the Painted Chamber in Huis de Dieu, Alkmaar’, posterpresentatie, Materials Technology Day, TU Delft, 23 juni

• ‘The degradation of ultramarine paints’, TI-COAST-programma, Amsterdam, 27 juni

• [met A. Gamberdella, A. Schnetz, R van Elsas en M. Cotte] ‘Ultramarine Disease as Influenced by Pigment Pre pa-ration’, posterpresentatie, Gordon Research Conference Scientific Methods in Cultural Heritage Research, Newry ME, Verenigde Staten, 31 juli–5 augustus

• [met J. Hermans, L. Baij, H. Willard, A. van Loon en P. Iedema], ‘Time-resolved ATR-FTIR methods for the study of dynamic processes in oil paints’, poster-presentatie, Gordon Research Conference Scientific Methods in Cultural Heritage Research, Newry ME, Verenigde Staten, 31 juli–5 augustus

• [met M. Wiggins, J. Mass en M. Tromp] ‘Arsenic migration through multilayer paint systems as a functoon of water transportation’, posterpresentatie, Gordon Research Conference Scientific Methods in Cultural Heritage Research, Newry ME, Verenigde Staten, 31 juli–5 augustus

• ‘The degradation of ultramarine paints: a catalytic process?’, Staflunch HIMS, Universiteit van Amsterdam, 21 september

• ‘FLAKING PAINTS: a multidisciplinary approach in the study of zinc soap degraded paintings’, 3rd CLHC Forensic PhD Symposium, Amsterdam, 28 oktober ‘Schilderij als chemische fabriek – onderzoek aan verouderings- en degradatieprocessen in schilderijen’, 21st Century Chemistry Skills – Woudschoten Chemie Conferentie, Zeist, 5 november

• ‘Presentation of the PAinT project’, NWO Science4Arts symposium, Rijksmuseum, 17–18 november

• ‘Case study of oil paint degradation’, Predagio Kick-off meeting, Universiteit van Amsterdam, 21 november

Rik Klein Gotink• [met C. Gauvin, A. Krekeler, S. Beall, S. Ekelund, I. Breebaart,

J.C. Dupré, F. Hesser, P. van Duin en P. Noble] ‘Strain measurements during structural conservation treatment of a 17th-century Dutch panel painting using Digital Image Correlation’, ICOM-CC Joint Working Group Interim Meeting on Physical Issues in the Conservation of Paintings: Monitoring, Documenting and Mitigating, Institut National d’Histoire de l’Art (INHA), Parijs, 29–30 september

Marjolein Koek• ‘Gelatin galore. Research on the production and use

of gelatin sequins (and other ornaments) on costumes and accessories’, posterpresentatie symposium Fashion in museums: past, present & future, Rijksmuseum, 21–22 april

• ‘Corsages. Kunstbloemen en –fruit’, Masterclass Catwalk: maak je eigen corsage!, Rijksmuseum, 8 mei

Geert-Jan Koot• [met S. Scheltjens], ‘From Rijksmuseum Research

Library to Information and Knowledge Centre: A Story of Renovating and Reorganizing for the Future’, IFLA Art Libraries Section Satellite Meeting 2016 : The Art Library as Place: Building on the Past, Building for the Future, Art Institute of Chicago, Chicago, 9 augustus

• ‘Progress Report Art Discovery Group Catalogue Project 2014–2016’, 7th International Conference of Art Libraries, Florence, 27–29 oktober

• ‘Hard Facts on Art Discovery Group Catalogue. Über Konzepte, Preisgestaltung, etc’, Die Zukunft in Kunst- und Museumsbibliotheken: Digitale Wissensräume, Münster, 17 november

• ‘Art Discovery Group Catalogue: Research Gateway to Art Literature’, Kunsthistorische lunch, Rijksmuseum, 14 december

Anna Krekeler• ‘Het koerieren van schilderijen en lijsten’, Rijksmuseum

koerierscursus 2016, Rijksmuseum, 29 maart• [met C. Gauvin, S. Beall, S. Ekelund, I. Breebaart, R. Klein

Gotink, J.C. Dupré, F. Hesser, P. van Duin en P. Noble] ‘Strain measurements during structural conservation treatment of a 17th-century Dutch panel painting using Digital Image Correlation’, ICOM-CC Joint Working Group Interim Meeting on Physical Issues in the Conservation of Paintings: Monitoring, Documenting and Mitigating, Institut National d’Histoire de l’Art (INHA), Parijs,

29–30 september

Davina Kuh Jakobi• ‘Heroic Shipmates: The importance of developing

educational outreach progammes in ship model con-servation’, ICON16 Turn and Face the Change: Conservation in the 21st Century, Birmingham, 16–17 juni

• ‘Verifying the scuttle butt story: Analysing three models of the Capelles’, Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 15 juli

• ‘Keeping a weather eye on the William Rex: Under-standing and managing the challenges associated with the open display of a large ship model in the Rijksmuseum’, 7th International Conservation Conference: Problems connected with keeping and conservation of collections in museums, National Museum of Agriculture and Food Industry, Szreniawa, 12 oktober

Bodill Lamain• [met R. van Beemen, M. van Schinkel en G. Verhaar]

‘Documentation of glass deterioration’, posterpresentatie, Recent Advances in Glass and Ceramics Conservation, ICOM-CC Glass and Ceramics Working Group Interim Meeting, Architectuurmuseum, Wrocław, 25–29 mei

• [met I. Garachon, M. van Schinkel, F. Diercks en N. Verma] ‘Tin-glazed earthenware. Research and handling session’, Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 18 juli

126

Robert van Langh• ‘The integrated approach of exhibiting masterpieces of

the Rijksmuseum – from painting to objects and prints & drawings’, Tangerine Theatre, Jupiter Island, Verenigde Staten, 23 februari

• ‘NICAS an integrated approach towards understanding and preserving Cultural Heritage’, Bard Graduate Center, New York, 19 oktober

• ‘Re-opening of the Rijksmuseum and the forming of the Netherlands Institute for Conservation Art and Science (NICAS): Art, History, Conservation, and Science Under one Roof’, Northwestern University, Evanston, Il, 7 november

• Welkomstwoord NWO Science4Arts symposium, Rijksmuseum, 17 november

Huigen Leeflang• Deelname paneldiscussie, alumni-dag Faculteit

Geesteswetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam, 6 februari

• Presentatie nieuwe aanwinsten voor bestuur F.G. Waller-Fonds, Rijksmuseum, 8 juni

• [met J. Luyckx en J. Zelen] Organisatie en inleiding symposium Paragons and Paperbacks. Early Modern Prints from the Consumer’s Perspective, Rijksmuseum, 9 juni

• ‘Presentatie Hercules Segers’, bestuur Turing Foundation, Rijksmuseum,

• 5 juli• ‘Presentatie Hercules Segers’, Raad van Toezicht

Rijksmuseum, Rijksmuseum, 28 september• ‘Presentatie Hercules Segers’, persopening en

personeelsopening, Rijksmuseum, 4 oktober• [met C. Donker en A. Metz] Nooit meer slapen, VPRO

radio, 4 oktober• [met M. Ram] Noord-Holland leeft, TV Noord-Holland,

4 oktober• ‘Presentatie Hercules Segers’, Ammodo, Rijksmuseum,

5 oktober• [met P. Roelofs en J. Turner] ‘Hercules Segers: de

schilder’, Patronenlezing, Rijksmuseum, 5 oktober• Opening tentoonstelling In de ban van Hercules

Segers – Rembrandt en de Modernen, Museum Het Rembrandthuis, 7 oktober

• Gesprek met schilder Steven Aalders en Robert van Altena in Springvossen, Radio AmsterdamFM, 11 oktober

• ‘De schilder en etser Hercules Segers’, Rijks ½ uurtje, Rijksmuseum, 28 oktober

• Onderzoeksbijeenkomst Amsterdam Centre for the Study of the Golden Age, Rijksmuseum, 10 november

• ‘De schilderachtige prenten van Hercules Segers’, Technische kunstgeschiedenis, Kunsthistorische dag Vereniging voor Nederlandse Kunsthistorici, Rijksmuseum, 12 november

• [met P. Broerse en M. Luckács] ‘De schilder en etser Hercules Segers’, Rijkslezing, Rijksmuseum, 13 november

• ‘Presentatie Hercules Segers’, bestuur en gasten Turing Foundation, Rijksmuseum, 13 november

• ‘Presentatie Hercules Segers’, Vakgroep Kunstgeschiedenis, Vrije Universiteit, Rijksmuseum, 14 november

• [met P. Roelofs] Kunsthistorische lunch, Rijksmuseum, 17 november• ‘Presentatie Hercules Segers’, Gorsselse Kunstkring,

Gorssel, 17 november• [met P. Roelofs en D. Christoforou], ‘Presentatie Hercules

Segers’, Koninklijk Oudheidkundig Genootschap, Rijksmuseum, 24 november

• Organisatie, inleidingen en lezing symposium Op zoek naar Hercules Segers, Rijksmuseum, 2 december

• [met M. Ram] Pompidou, Klara Radio, VRT, 7 december• ‘Presentatie Hercules Segers’, Koninklijke Academie van

Beeldende Kunst Den Haag, Rijksmuseum, 8 december• ‘Presentatie Hercules Segers’, De Amsterdamse

Prentkring, Rijksmuseum, 8 december• [met P. Roelofs] ‘Presentatie Hercules Segers’,

Amsterdamse Academische Club, Amsterdam, 15 december

• ‘Presentatie Hercules Segers’, studenten Kunstgeschiedenis Rijksuniversiteit Groningen, Rijksmuseum, 21 december

• ‘Presentatie Hercules Segers’, 40-jarig jubileum Kunstschrift, Rijksmuseum, 22 december

Idelette van Leeuwen• ‘Renovating the disaster plan of the renovated

Rijksmuseum in Amsterdam’, Emergency! Preparing for Disasters and Confronting the Unexpected in Conservation, Joint 44th AIC Annual Meeting & 42nd CAC Annual Conference, Montréal, 16 mei

• ‘Renovating the disaster plan of the renovated Rijksmuseum in Amsterdam’, 4th International Master Class ‘Conserving Cultural Heritage. Scientific Research and Restoration of Dutch and Flemish Graphic Art of the 17th–19th Centuries’, M.A. Vrubel Museum, Omsk, 6 juni

Suzanne van Leeuwen• ‘Gemstones in the Rijksmuseum’, Gems in Transit

Materials, Values and Knowledge in the Early Modern World 1400–1800, Rijksmuseum, 7 april

• ‘Een ring met zeven stenen?’, Kunsthistorische lunch, Rijksmuseum, 2 juni

• ‘Jewellery in the Early Modern Period: Secrets Revealed’, Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 19 juli

• ‘The Art of Glass and Jewellery: The Use of Goldstone, or Aventurine Glass, in an Early Eighteenth-century Dutch Necklace’, conferentie The Jewel in Art and Art in Jewel, Museu Nacional D’art de Catalunya Barcelona, 17–18 November

Annelies van Loon• [met K. Keune, J. Hermans, A. Sawicka, M. Thoury,

L. Bertrand, C. Sandt, S. Reguer, C. Toskarski, R. Corkery en P. Iedema] ‘Investigation of the Dynamic Processes Underlying Lead Soap-Related Degradation Phenomena in Multi-Layer Model Systems, Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum, 14 maart

• [met K. Keune, H. Diependaal, M. Bisschoff, J. Hermans, M. Thoury, G. van der Snickt en R. Hoppe], ‘Paint delamination as a result of zinc soap formation in an early Mondrian painting’, Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum, 14–15 maart

• [met M. Thoury, K. Keune, M. Réfrégiers en B. Berrie], ‘A new approach to image metal-soap morphology at the sub-micron scale: synchrotron deep-UV photoluminescence imaging’, Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum, 14–15 maart

• [Met P. Noble e.a.], ‘A new pigment in Rembrandt’s palette’, Fourth International Congress Chemistry for Cultural Heritage (ChemCH 2016), Brussel, 7 juli

• [met J. Hermans, L. Baij, H. Willard, K. Keune en P. Iedema], ‘Time-resolved ATR-FTIR methods for the study of dynamic processes in oil paints’, posterpresentatie, Gordon Research Conference Scientific Methods in Cultural Heritage Research, Newry ME, Verenigde Staten, 31 juli–5 augustus

• ‘PAinT. The paintings case-studies, new insights into the alteration processes’, NWO Science4Arts symposium, Rijksmuseum, 17 november

127

• ‘ReVisualizing Late Rembrandt. The use of smalt in Rembrandt’s Homer 1663’, NWO Science4Arts symposium, Rijksmuseum, 18 november

Rianne Luimes• ‘Bezwijkgedrag van historisch eikenhout onder drie-

puntsbuiging – een experimenteel-numerieke studie’, onderzoeksmiddag Construeren met Hout, TU Eindhoven, 22 januari

• ‘Fracture behaviour of historic oak wood under three-point bending – an experimental-numerical study’, Analysis and characterisation of wooden cultural heritage by scientific engineering methods, Halle, 28 april

• [met S. Ekelund en C. Gauvin] ‘Climate4Wood research update’, NWO Science4Arts meeting, Rijksmuseum, 6 juni

• ‘Fracture behaviour of historic oak wood’, WCTE 2016 World Conference on Timber Engineering, Wenen, 22 augustus

• [met S. Ekelund, C. Gauvin, P. van Duin] ‘Climate4Wood project: methodology for the assessment of relevant criteria to predict the behaviour of decorated oak wooden panels, ICOM-CC Joint Interim Meeting Physical Issues in the Conservation of Paintings: Monitoring, Documenting and Treatment, Institut National d’Histoire de l’Art, Parijs, 29–30 september

• ‘Climate4Wood: Climate effects on decorated wooden panels. The Modelling Study’, NWO Science4Arts symposium, Rijksmuseum, 17–18 november

Renate Meijer• [met A. Broekgaarden] ‘Meer zien/Meer weten. De

multimediatour van het Rijksmuseum’, symposium Mobiele applicaties in het museum, Rijksmuseum, 31 mei

• Lezing bij het trainingsprogramma ‘Experiencing the Museum: deaf visitors’, Garage Education Centre, Moskou, 20–21 september

Suzan Meijer• ‘Catwalk, the making of’, CJP serveert @Rijks,

Rijksmuseum, 17 maart• ‘Catwalk’, Rijksextra, Rijksmuseum, 31 maart• ‘Pragmatism and Solutions’, Fashion in museums, past,

present & future, Rijksmuseum, 21 april• ‘Fibre identification and analysis’, Ship Model Conser-

vation Course: Understanding Techniques for Research and Conservation, Rijksmuseum, 7–10 november

Bianca M. du Mortier• ‘Costume & Fashion exhibitions at the Rijksmuseum,

1875–today’, symposium Fashion in Museums: past, present & future, Rijksmuseum, 21–22 april

• ‘Italo Rota’s blister and Barbiebox’, symposium Fashion in Museums: past, present & future, Rijksmuseum, 21–22 april

• ‘De garderobe van vroeger’, Rijkslezing, 24 april

Malika M’rani Alaoui• ‘Drama op het doek’, Speeddaten met conservatoren,

Rijksmuseum, 3 november• ‘De glasnegatieven van Laurens Lodewijk Kleijn’,

Kunsthistorische lunch, Rijksmuseum, 15 december

Manon van der Mullen• ‘Case: Digitaliseringsproject Prentenkabinet Online.

Onderwerpsontsluiting bij het Rijksmuseum’, studiedag Betekenisvol verbinden van erfgoedcollecties (NDE/SIMIN), Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Hilversum,

28 september

Petria Noble• ‘Metal soaps in art: an historical perspective’, Metal

Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum, 14–15 maart

• ‘Ground layers in paintings by Rembrandt’, Integrated Platform for the European Research Infrastructure on Cultural Heritage (IPERION CH), WP 9 Expert Meeting Preparation for painting – grounds and primings in European paintings 1500–1800, CATS – Statens Museum for Kunst, Kopenhagen, 13–14 juni

• [met I. Nakai e.a.] ‘Development of portable XRD: onsite analysis of paintings at the Rijksmuseum Amsterdam’, European Conference on X-ray Spectrometry (EXRS2016), Goteborg, 19–24 juni

• [met K. Janssens e.a.] ‘MA-XRPD, a non-destructive imaging method capable of highly-specific mapping of degradation products in paintings’, European Conference on X-ray Spectrometry (EXRS2016), Goteborg, 19–24 juni

• [met J. Bikker] ‘Uitgelicht Marten en Oopjen’, Vriendenlezing, Rijksmuseum, 1 juli

• [met A. van Loon e.a.] ‘A New pigment in Rembrandt’s Palette’, 4th International Congress Chemistry for Cultural heritage (ChemCH2016), Brussel, 6–8 juli

• ‘A curriculum for Technical Art History’, The 2016 Samuel H. Kress Foundation Workshop on Technical Art History Curriculum Building, Newry ME, Verenigde Staten, 29–30 juli

• ‘Multi-isotopic and trace element analysis of early modern art: linking origin, trade and production of raw materials with provenance research (2016–2020)’, posterpresentatie, Gordon Research Conference Scientific Methods in Cultural Heritage Research, Newry ME, Verenigde Staten, 30 juli–5 augustus

• [met C. Gauvin, A. Krekeler, S. Beall, S. Ekelund, I. Breebaart, R. Klein Gotink, J.C. Dupré, F. Hesser en P. van Duin] ‘Strain measurements during structural conservation treatment of a 17th-century Dutch panel painting using Digital Image Correlation’, ICOM-CC Joint Working Group Interim Meeting on Physical Issues in the Conservation of Paintings: Monitoring, Documenting and Mitigating, Institut National d’Histoire de l’Art, Parijs, 29–30 september

• ‘Challenges facing the modern-day conservation of Old Master Paintings’, 15th Erasmus–Descartes Conference: Cultural Heritage and Innovation, Parijs, 13–14 oktober

• ‘Scientific Reasoning in art: Evaluating Evidence in Paintings Research using a Bayesian Approach’, paneldiscussie Public Session Expert meeting, NICAS SciRe Project, Van Gogh Museum, 15 november

• ‘The hat and other problems in Rembrandt’s The Jewish Bride, ca. 1665, Revisualising late Rembrandt: Developing and Applying New Imaging Techniques’, NWO Science4Arts symposium, Rijksmuseum, 17–18 november

• ‘Sketch of the context, oil paintings in danger’, Kick-off meeting NICAS-funded research project: PREDicting AGIng of Oil networks (PREDAGIO), Science Park, Amsterdam,

21 november• [met G. Tauber, S. Smelt], ‘Marten en Oopjen: Update

Research Activities’, Scientific Meeting, Rijksmuseum, 15 december

Gwen Parry• ‘De toekomst van de kunstexpert. Online publiceren

in tijden van toe-eigening’, Van boek tot byte. Kunstpublicaties in transitie, Rubenianum, Antwerpen,

21 april• ‘Editing the Past from the Present: The Search for

Authentic Female Art Production’, University College Maastricht, 24 november

128

Wim Pijbes• Opening Catwalk. Mode in het Rijksmuseum en

Breitner: Meisje in kimono, Rijksmuseum, 19 februari• Opening Asia in Amsterdam, Peabody Essex Museum,

Salem, 24 februari• Bezichtiging Rembrandt-portretten van Marten

Soolmans en Oopjen Coppit met koninklijk echtpaar, Louvre, Parijs, 10 maart

• Lezing ‘Rijksstudio’, Doha, Qatar, 13 maart• Opening Vermeer komt Thuis, Het Straatje terug in Delft,

Museum Prinsenhof Delft, 24 maart• Deelname aan ‘Onderwijs voor de toekomst. Presentaties

en discussie n.a.v. Rijksmuseum foto-opdracht Document Nederland’, Amsterdam, 7 april

• Lezing ‘The Depth and Power of Chinese Culture’, Future Luxury Conference, Seoul, 22 april

• Lezing ‘Rijksmuseum, heden, verleden en toekomst’, Cambridge, Verenigd Koninkrijk, 6 mei

• ‘In Conversation with Emilie Gordenker’, Cambridge, Verenigd Koninkrijk, 10 mei

• Masterclasss over de museale praktijk, Cambridge, Verenigd Koninkrijk, 11 mei

• Welkom en speech bij diner jaarlijks internationaal con-gres European Foundation Center, Rijksmuseum, 27 mei

• Opening beeldententoonstelling Giuseppe Penone in het Rijksmuseum, Rijksmuseum, 10 juni

Martijn Pronk• ‘The Rijksmuseum Digital Strategy‘, museOn forscht,

Albert-Ludwigs-Universität, Freiburg, 24 februari• ‘Rijksstudio’, ICOM Israel, Jeruzalem, 12 april• ‘Developing a Digital Strategy’, We Are Museums,

Boekarest, 7 juni• ‘The Open Rijksmuseum’, Ready to Reach Out,

Amsterdam, 29 juni• ‘The Open Rijksmuseum’, The Arts+, Buchmesse,

Frankfurt, 21 oktober• [met L. Volkers] ‘Rijksstudio’, Adobe Symposium,

Amsterdam, 9 november• ‘Create Your Own Masterpiece’, Adobe Creative Meetup,

Amsterdam, 15 november• ‘Rijksstudio’, Unleashing Digital Customer Experience,

Amsterdam, 24 november• ‘Tourisme Culturel et Culture Numérique (table ronde)’,

Les Rencontres du Tourisme Culturel 2016, Parijs, 16 december

Marleen Ram• ‘Strijdrossen, Harddravers en Grazers. De verbeelding

van paarden in de Europese kunst’, Rijksmuseum, 2 oktober

• ‘Frans Post’, Rijks ½ uurtje, Rijksmuseum, 2 december

Valentijn Rambonnet• ‘De collectie van het Rijksmuseum in de klas’, Heutink

STEAM-dag, Vianen, 12 oktober • Workshop en presentatie ‘Rondleiden is een vak’, LKCA

Onderzoeksconferentie, Utrecht, 28 november

Jenny Reynaerts• ‘Digitising artists’ lives – Making our mutual knowledge

accessible’, ESNA Winterseminar, Digital Huminaties, what’s in it for the 19th Century?, RKD, 29 januari

• ‘Kopie en Autenticiteit’, openingsspeech tentoonstelling Arnold van de Laar, Museum Slager, Den Bosch, 21 februari

Pieter Roelofs• ‘Nicolaes Maes, Het gebed zonder end’, De BZT Show,

AKN Gebouw, Hilversum, 20 februari

• ‘Tien jaar aanwinsten 17de-eeuwse Nederlandse schilderkunst in het Rijksmuseum’, Serieus gesprek, Rijksmuseum, 12 mei

• ‘Gewoon Marten en Oopjen’/ ‘Ten voeten uit Europa in: naar een internationalistische kunstgeschiedenis?’, Rijksproeverij, Rijksmuseum, 29 juni

• ‘Marten en Oopjen’, Radio 1 Journaal, 2 juli• ‘Marten en Oopjen – tien jaar aanwinsten 17de-eeuwse

Nederlandse schilderkunst’, jaarlijkse ontvangst schenkers en bruikleengevers, Rijksmuseum, 6 juli

• ‘Marten en Oopjen in het Rijksmuseum’, BankGiro Loterij-evenement, Rijksmuseum, 7 juli

• ‘Johannes Torrentius’, in documentaire Cold Case Torrentius, Maarten de Kroon/Get Organized Films, première Nederlands Filmfestival, Utrecht, 24 september

• ‘Hercules Segers. Zonder filters’, Instameet, Rijksmuseum, 4 oktober

• [met H. Leeflang en J. Turner] ‘Hercules Segers: de schilder’, Patronenlezing, Rijksmuseum, 5 oktober

• [met C. Borstlap] ‘Hercules Segers’, Rijksclub, Rijksmuseum, 6 oktober

• ‘Kunstvervalsing’, voor studenten Radboud Universiteit Nijmegen, Depot Lelystad, 10 oktober

• Perspresentatie Hercules Segers, TEFAF New York, The Armory, New York, 24 oktober

• [met C. Borstlap] ‘Hercules Segers’, Vriendenavond, Rijksmuseum, 3 november

• ‘De kunst van het tentoonstellen in het Rijksmuseum’, studenten DKVHT, Rijksmuseum, 23 november

• ‘De schilderijen van Hercules Segers’, symposium Op zoek naar Hercules Segers, Rijksmuseum, 2 december

• ‘Kunst verbindt’, Consulentendag Palliatieve Zorg/Nationaal Congres Palliatieve Zorg, Lunteren, 14 december

• [met H. Leeflang] ‘Hercules Segers’, Amsterdamse Academische Club, Amsterdam, 15 december

Hans Rooseboom• ‘PS Camera’, Museum Hilversum, 17 november• ‘Amsterdam in gesprek’, Stadsarchief Amsterdam,

18 december

Marijn Schapelhouman• Gast in radioprogramma Opium (AVROTROS, NPO 4),

28 juni

Saskia Scheltjens• ‘La place de la bibliothèque dans un musée: le cas du

Rijksmuseum’, L’histoire des musées à la source : le Louvre et ses archives, Archives Nationales & Musée du Louvre, Parijs, 24 maart

• Chair studiedag Van Boek tot Byte: Kunstpublicaties in transitie, Rubenianum, Antwerpen, 21 april

• ‘From Research Library to Research Services’, ARLIS-NA in The Netherlands, Rijksmuseum, 17 juni • ‘Open Cultural Heritage Data @ the Rijksmuseum’, LIBER

2016 Conference, Forum for Digital Cultural Heritage: The Wood for the Trees – Discoverability of Digital Collections, Helsinki, 29 juni

• [met G. Koot], ‘From Rijksmuseum Research Library to Information and Knowledge Centre: A Story of Renovating and Reorganizing for the Future’, IFLA Art Libraries Section Satellite Meeting 2016 : The Art Library as Place: Building on the Past, Building for the Future, Art Institute of Chicago, Chicago, 9 augustus

• ‘Introductie Rijksmuseum Research Services’, debat en discussiemiddag Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit – afdeling Academic Support, Rijksmuseum 19 september

129

• ‘Accurator Annotations @ Rijksmuseum’, Digibird Conference, Den Haag, Instituut voor Beeld en Geluid, 31 oktober

• ‘Introductie Rijksmuseum Research Services’, gastcollege Onderzoeksmaster Nederlandse literatuur en cultuur, Universiteit Utrecht, Rijksmuseum, 13 december

• ‘From Open Access to Open Collections’, Museums and the Challenges of Open Access Conference, University of Belgrade, Belgrado, 15 december

Margot van Schinkel• [met R. van Beemen, B. Lamain en G. Verhaar]

‘Documentation of glass deterioration’, posterpresentatie, Recent Advances in Glass and Ceramics Conservation, ICOM-CC Glass and Ceramics Working Group Interim Meeting, Architectuurmuseum, Wrocław, 25–29 mei

• [met I. Garachon, F. Diercks, B. Lamain en N. Verma] ‘Tin-glazed earthenware. Research and handling session’, Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 18 juli

• ‘Simplicia cabinet findings’, Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 18 juli

Frits Scholten• ‘Frozen movement: origin, function and meaning of

a sixteenth-century bronze statuette’, symposium The catalogue as art-historical genre: the case of the Berenson Collection at I Tatti, Universiteit van Amsterdam (Workshop of the Center for Medieval and Renaissance Studies Amsterdam), 14 maart

• ‘Beeldhouwkunst in het Rijksmuseum’, Kunst, Markt en Connoisseurschap, werkcollege Vrije Universiteit, Amsterdam, 15 april

• ‘Jonas Gutsche’s loden fonteinbeelden op Huis Bergh’, symposium over de tuinen van Huis Bergh, Huis Bergh, ’s-Heerenberg, 22 april

• ‘Giuseppe Penone’, lezing bij de opening van de tentoonstelling Giuseppe Penone in het | at the Rijksmuseum, 10 juni

• ‘Curating Small Wonders’, The Knowledge of the Curator, Summer School Rijksuniversiteit Groningen, Rijksmuseum, 20 juli

• ‘Scale, Prayer and Play’, Symposium Small Wonders, Gothic Boxwood Miniatures: unlocking the mysteries of Gothic boxwood carving, Art Gallery of Ontario, Toronto, 30 oktober

• Openingstoespraak tentoonstelling Frits van Hall, gereserveerde gratie, Museum Beelden aan Zee,

Den Haag, 4 november• ‘Frits van Hall, gereserveerde gratie’, Beelden aan Zee

Sculpture Academy, 21 november• ‘After the Beeldenstorm; controversies about

public sculpture in the Dutch Republic’, symposium Beeldenstorm and Beyond, Universiteit van Amsterdam en Rijksmuseum, 10 december

Eveline Sint Nicolaas• ‘Pieneman en De Slag bij Waterloo’, voor Duke of

Wellington en gezelschap, Rijksmuseum, 23 april• [met I. van Leeuwen] ‘Surinamese dioramas by Gerrit

Schouten (1779–1839)’, Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 21 juli

• ‘Paleis Vrijburg, een zeldzaam knipsel’, Vrijburglezing MOWIC, 6 september

• ‘Frans Post. Dieren in Brazilië’, ontvangst en voordracht expertmeeting Universiteit Leiden, 15 oktober

• ‘Frans Post. Dieren in Brazilië’, publiekslezing Rijksmuseum bij tentoonstelling, 23 oktober

• ‘Frans Post. Dieren in Brazilië’, Nacht van de Geschiedenis, 29 oktober

• [met J. Turner] Organisatie en presentatie symposium Frans Post. Animals in Brazil, 22 november

• ‘Serieus Gesprek: Wapens in het Rijksmuseum’, 15 december

• ‘Koloniaal verleden in het Rijks’, Teekenlounge Rijksmuseum, 20 december

Anna A. Ślączka• ‘Hindu myths in art’, collegereeks Universiteit Leiden

(12 colleges), maart–juni • ‘Introduction to Indian art’, Amsterdam University

College, 22 april • ‘How to make a Chola bronze? Theory and practice of

bronze casting in South India’, The 23rd Conference of the European Association for South Asian Archaeology and Art, Cardiff University, Cardiff, 4–8 juli

• ‘Unearthing a context for Nataraja: A technical and art-historical investigation of the Rijksmuseum Dancing Shiva’ (joint paper by Sara Creange, Joosje van Bennekom, Gareth R. Davies, Anna A. Ślączka, presented by Sara Creange), ICOM-CC Metals triennial, Indira Gandhi National Centre for the Arts, New Delhi, 26 september

• ‘Een Zuid-Indiaas zuilfragment uit de collectie van de VVAK’, VVAK conservatoren-lezing, Rijksmuseum, 14 november

• ‘Research on Chola bronzes at the Rijksmuseum, the Netherlands’, Inaugural Lecture, International Lecture Series of the Centre for Asian Studies, University of Kelaniya, Kelaniya, 30 november

William A. Southworth• ‘Myth and Reality: A Hindu image in the de Salis family

and Diponegoro’, seminar Objects, Museums, Histories: The Case of Prince Dipenegoro, Museum Nasional, Jakarta, 18 mei

Giovanni Paolo Di Stefano• ‘An Introduction to the History and Technology of

Wooden Musical Instruments’, COST WoodMusICK Action, Rijksmuseum, 12–15 april

• ‘The COST WoodMUsICK Trainingschool at the Rijksmuseum: a report’, COST WoodMUsICK Annual Conference, Museu de la Musica, Barcelona, 9 september

• Organisatie concertserie Zondagmiddagconcerten, Rijksmuseum, oktober 2016–februari 2017

• ‘Girls at the virginal. Domestic musical culture in the Golden Age’, Koninklijk Oudheidkundig Genootschap Lezing, Rijksmuseum, 19 december

Harm Stevens• ‘Lezing n.a.v. verschijnen Gepeperd Verleden’,

lezingmiddag Vereniging Vrieden Aziatische Kunst, Openbare Bibliotheek Amsterdam, 23 april

• ‘Objects in exile: Diponegoro in the Netherlands’, seminar Objects, Museums and Histories: Between the Netherlands and Indonesia – The Case of Diponegoro, Museum Nasional, Jakarta, 18 mei

• ‘Lezing n.a.v. verschijnen Gepeperd Verleden’, Tong Tong Fair, Den Haag, 2 juni

• ‘Indische geschiedenissen’, Open Universiteit, Museum Bronbeek, Arnhem, 9 oktober

Gwen Tauber• [met P. Noble en S. Smelt], ‘Marten en Oopjen: Update

Research Activities’, Scientific Meeting, Rijksmuseum, 15 december

130

Jane Turner• ‘Dr Johannes Furnerius as a Collector’, Mariette and

Collectors’ Mounts and Marks, studiedag Morgan Library & Museum, New York, 22 januari

• ‘Encyclopedias and Enjoyment: Collecting Drawings with a Purpose’, Koninklijk Oudheidkundig Genootschap, Rijksmuseum, 15 februari

• ‘The World Observed: Rembrandt, Rubens and Claude’, Morgan Library & Museum, New York, 15 april

• [met H. Leeflang en P. Roelofs] ‘Hercules Segers: de schilder’, Patronenlezing, Rijksmuseum, 5 oktober

• ‘Niccolò Gabburri as a Collector’, Symposium Fra Bartolomeo: The Divine Renaissance, Museum Boijmans Van Beuningen met Dutch University Institute for Art History (NIKI) in Florence, Rotterdam, 15 oktober

• [met E. Sint Nicolaas] Organisatie en presentatie symposium Frans Post. Animals in Brazil, 22 november

• [co-chair, met P. Corrêa do Lago] Symposium Frans Post. Animals in Brazil, Amsterdam, Rijksmuseum,

22 november

Suzanne Veldink• ‘Breitner: Meisje in kimono’, Rijkslezing, Rijksmuseum,

28 februari• ‘Vrouwelijke kunstenaars in het Rijksmuseum’,

Internationale Vrouwendag, Rijksmuseum, 8 maart • ‘Breitner: Meisje in kimono’, Rijkslezing, Rijksmuseum,

1 mei • [met N. Woltman] ‘Onderzoek in het Rijksmuseum’,

Kunsthistorische Kring Nijmegen, Radboud Universiteit, 6 mei

• ‘Women of dubious appearance and brazen pose: Breitner’s Girls in kimono’, Annual ESNA Conference, City of Sin: Representing the Urban Underbelly in the Nineteenth Century, Rijksmuseum, 20 mei

• [met N. Woltman] ‘George Hendrik Breitner at work: new insights’, Annual BAPCR Conference, A Changing Art: Nineteenth-Century Painting: Practice and Conservation, 7 oktober

Guus Verhaar• ‘Glass Deterioration for Photography Conservation’,

Rijksmuseum, 14 januari• ‘Weeping Glass: The Identification of Ionic Species

in Droplets on the Surface of Unstable Glass’, Recent Advances in Glass and Ceramics Conservation, ICOM-CC Glass and Ceramics Working Group Interim Meeting, Eugeniusz Geppert Academy of Fine Arts and Design, Wrocław, 26 mei

• [met M. van Schinkel, R. van Beemen en B. Lamain] ‘Documentation of Glass Deterioration’, Recent Advances in Glass and Ceramics Conservation, ICOM-CC Glass and Ceramics Working Group Interim Meeting, Architectuurmuseum, Wrocław, 25–29 mei

• ‘Chemical Deterioration of Glass and its Documentation’, Rijksmuseum, 12 september

• ‘Scientific Examination of Historic Glass Objects’, Rijksmuseum, 20 september

• ‘Glasdegradatie in Museale Collecties’, Museumcongres 2016, Flint Theater, Amersfoort, 6 oktober

• ‘Chemical Deterioration of Historic Glass Objects’, Haute École Arc Conservation-Restoration, Neuchâtel, Zwitserland, 24 november

Neha Verma• [met J. van Campen, F. Diercks, J. van Elteren, I. Garachon,

H. Nevel, J. Nobbs, M. Slager, N. Tennent] ‘Delft glaze: research on the conservation and analysis of blue and white tin-glazed earthenware’, posterpresentatie, Recent Advances in Glass and Ceramics Conservation, ICOM-CC

Glass and Ceramics Working Group Interim Meeting, Architectuurmuseum, Wrocław, 25–29 mei

• [met I. Garachon, F. Diercks, B. Lamain en M. van Schinkel] ‘Tin-glazed earthenware. Research and handling session’, Objects as Evidence, Summer School Rijksmuseum en Bard Graduate Center, Rijksmuseum, 18 juli

Ige Verslype• [met H. Sigmond, R. Harmanni, K. Keune en

M.H. van Eikema Hommes], ‘The Original Appearance of the Painted Chamber in Huis de Dieu, Alkmaar’, posterpresentatie, Materials Technology Day, TU Delft, 23 juni

• ‘De behangselfabriek van de familie Augustini’, excursie 2016 Stichting Historische Behangsels, Gebouw De Bazel, Amsterdam, 10 december

Giulia Sara de Vivo• [met D. Bull] ‘King Willem I’s bulk purchases of Italian

paintings: three case-studies’, NIKI-symposium Italiaanse kunst in Nederlands bezit, Rijksmuseum, 12 december

Jeroen van der Vliet• ‘Schepen van de Zuiderzee’, ter gelegenheid van

de onthulling van een nieuw kerkvenster over de scheepvaart op de Zuiderzee, Oosterkerk, Hoorn, 11 maart

• ‘Zo doe je historisch onderzoek’, Masterclass profielwerkstuk schrijven, Rijksmuseum, 14 juni

• ‘Met de vlag in top. Seinen en vlaggen op zee’, Rijks ½ uurtje, Rijksmuseum, 25 november

Ching-Ling Wang• ‘Neu in der Box: Ein chinesisches Kunstkabinett’,

Werkstattgespräch, Humboldt-Forum, Humboldt-Box, Berlijn, 11 februari

• ‘The Formation of Qing Court-Style: On Ding Guanpeng and his Last Masterpiece – The Buddha Preaching’, Imperial Form: Style, Technology, and Materiality in the Qing Court Woshops, Institute of Modern History, Academia Sinica, Taipei, 25–26 juli

• ‘Iconographic Turn: On Chinese Buddhist and Daoist Iconography in the Diez Albums’, The 34th World Congress of Art History (CIHA), Peking University & Central Academy of Art, Beijing, 14–20 september

• ‘Some Thoughts on Aspects of the “Making” of the Chinese Porcelain in a Transcultural Context’, Ring-vorlehsung: Wissen auf Wanderschaft-Künstlerische Techniken im Transfer, Institut für Kunstwissenschaft und Historische Urbanistik, Technische Universität, Berlijn, 23 november

• ‘Portraits of Emperor Qianlong’s Meritorious Officials in the Berlin Collection. New Discoveries and Related Works’, Institute of East Asian Art History, Heidelberg Universität, Heidelberg, 7 december

Gregor J. M. Weber • Podiumdiscussie International Conference Godefridus

Schalcken – Fascination and Impact, Wallraf-Richartz-Museum & Fondation Corboud, Keulen, 21–23 januari

• ‘Die Ankaufspolitik des Rijksmuseums Amsterdam’, Städtisches Museum Schloss Rheydt, 28 februari

• Podiumdiscussie n.a.v. de lezing van Norbert Middelkoop, ‘Regentenstukken in zeventiende-eeuws Amsterdam’, Amsterdamse Academische Club, 24 maart

• [met B. van der Heide (Stedelijk Museum)] ‘Avant-garde: The Old Masters vs. Dutch Design’, ADCN’s 50th anniversary Symposium, Rijksmuseum, 12 april

• ‘Spagat zwischen Kunstgeschichte und Kunsttechnologie? Das neue Netherlands Institute for Conservation, Art and Science (NICAS) am Rijksmuseum,

131

Workshop Deutung und Bedeutung’, Staatliche Akademie der Bildenden Künste Stuttgart, Bodman, 7–8 juli

• ‘Rembrandt – Gerard de Lairesse’, Rijksmuseum Twenthe, Enschede, 10 september

• ‘Launch Rijksstudio Award’, presentatie en podium-discussie, Berlijn, 13 september

• ‘Fragen an Vermeer’, Sahoko Tsuji Memorial Lecture Series – Fourth Lecture, The National Museum of Modern Art, Kyoto, 24 september

• ‘Rembrandt-images and -ideas. The relativity of historical connoisseurship’, Kyoto Art History Colloquium: Appreciation the Traces of an Artist’s Hand, Kyoto University, 25 september

• ‘Commentary’, symposium A Matter of Teamwork. Merging Art History and Art Technology, Universität Konstanz, 20 oktober

• ‘Opening en inleiding’, Technische kunstgeschiedenis, Kunsthistorische dag Vereniging voor Nederlandse Kunsthistorici, Rijksmuseum, 12 november

Nienke Woltman• [met S. Veldink] ‘Onderzoek in het Rijksmuseum’,

Kunsthistorische Kring Nijmegen, Radboud Universiteit, 6 mei

• [met S. Veldink] ‘George Hendrik Breitner at work: new insights’, Annual BAPCR Conference, A Changing Art: Nineteenth-Century Painting: Practice and Conservation, 7 oktober

132

Externe actIvIteIten van medewerkers

Stephanie Archangel • Voorzitter bestuur Kiva Curaçao, platform

voor Curaçaose studenten en young professionals in Nederland

Saskia Asser• Conservator Huis Marseille, Museum voor

Fotografie• Lid bestuur Stichting Dommering Fonds• Lid redactieraad Depth of Field• Reviewer LensCulture / World Press Photo

2016 Portfolio Reviews

Reinier Baarsen• Buitengewoon hoogleraar ‘Kunstnijverheid

en Decoratieve Kunsten tot 1800’, Universiteit Leiden

• Lid bestuur Stichting Museum van Loon (tot 12 december)

• Lid bestuur Stichting Instandhouding Landgoed Prattenburg

• Lid bestuur Stichting Hollands Porselein• Lid bestuur Daniel Marot Fonds• Lid Raad van Advies Stichting het

Nederlandse Interieur

Hubert Baija• Lid bestuur Het Lijstenplatform• Professional Associate, American Institute

for Conservation of Historic Works• Docent restauratiekunde en

stijlgeschiedenis van schilderijlijsten en vergulding, Universiteit van Amsterdam

• Workshopdocent ‘Traditional Gilding Techniques’ en ‘Gilding Conservation Approaches’, International Preservation Studies Center, Mount Carroll, VS

Joosje van Bennekom• Lid bestuurscommissie Witsenhuis

Dirk Jan Biemond• Woordvoerder keuringscommissie zilver

PAN, Amsterdam• Woordvoerder keuringscommissie zilver

TEFAF, Maastricht• Lid commissie Voorwerpen van

Geschiedenis en Kunst, Koninklijk Oudheidkundig Genootschap

Jonathan Bikker• Lid redactie Simiolus. Netherlands Quarterly

for the History of Art

Ellen van Bork • Trainingsmissie naar Zuid-Afrika, onderdeel

van het Gedeeld Cultureel Erfgoed-programma van het ministerie van Buitenlandse Zaken, o.l.v. de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 7–11 november

• Docent en programmacoördinator Master Conservering en Restauratie van Cultureel Erfgoed, richting metaal, Universiteit van Amsterdam

• Gastdocent ‘Schade en verval van metaal’, Reinwardt Academie

Annemies Broekgaarden• Lid Raad van Toezicht CJP• Lid Raad van Toezicht Operamakers• Lid Adviesraad NTR• Adviseur European Museum Academy• Lid jury Ecsite Creativity Award• Oprichter/director Children in

Museums Award

Nel ten Brug• Lid Standards Commissie National Resource

Description and Access (RDA)

Jan van Campen• Lid keuringscommissie Aziatische

exportkunst TEFAF• Lid keuringscommissie Aziatische kunst PAN• Lid redactie Aziatische Kunst• Lid redactie The Rijksmuseum Bulletin

Dionysia Christoforou• Lid CliP (Chain Line Pattern) • Lid redactie IADA Journal, ‘Materials &

Equipment’-sectie

Hendrikje Crebolder• Lid Raad van Toezicht Manifesta

Lieke van Deinsen • Lid bestuur Werkgroep Achttiende Eeuw• Penningmeester Stichting

Vrouwengeschiedenis van de Vroegmoderne Tijd (SVVT)

• (Gast)lid redactie De Achttiende Eeuw • Hoofdredacteur www.schrijverskabinet.nl

Nicole Delissen• Lid bestuur, secretaris Stichting Behoud

Moderne Kunst• Lid Raad van Toezicht Het Noordbrabants

Museum• Voorzitter Stichting Uhambo Nederland

Taco Dibbits• Voorzitter Raad van Toezicht Stichting

Amstel 218 (Collectie Six)• Lid bestuur De Pont, museum voor

hedendaagse kunst• Lid bestuur Stichting Duivenvoorde• Lid bestuur Stichting Beau Lieu et

Beaux Arts• Lid Comité van Aanbeveling Young in Prison• Lid jury AHK Eindwerkprijs (Amsterdamse

Hogeschool voor de Kunsten)• Lid Raad van Advies Koninklijk

Oudheidkundig Genootschap

Femke Diercks • Lid bestuur Stichting Daniel Marot Fonds• Lid bestuur werkgroep De Zeventiende

Eeuw• Lid stuurgroep www.delftsaardewerk.nl• Lid projectteam Delftglaze, NICAS seed

money-project• Excursiebegeleiding studenten Emerson

College Boston • Incidenteel adviseur Mondriaan Fonds

Sara van Dijk• Lid bestuur Stichting Textile Research Centre

133

• Lid wetenschappelijke adviesraad Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut, Florence

• Organisator Dressing the Early Modern Conference – The Economy of Dress and Textiles: Avenues of Trade, Production and Consumption in the Early Modern Period, Bologna, 15–16 september

• Organisator 25ste jaarlijkse NIKI-symposium Italië en de Nederlanden. Artistieke wissel- werkingen Italiaanse kunst in Nederlands bezit, Rijksmuseum Amsterdam, 12 december

Jan Dorscheid• Assistent-coördinator ICOM-CC Wood,

Furniture, & Lacquer Working Group

Esther van Duijn• Lid begeleidingscommissie restauratie

Triptiek met de Kruisiging van Christus van Cornelis Engebrechtsz, Museum De Lakenhal

• Lid examencommissie tweede jaar, post-initiële fase opleiding Conservering en Restauratie, Universiteit van Amsterdam

• Lid begeleidingscommissie serie ‘The Art of Conservation’ in The Burlington Magazine

• Gastdocent Master Conservering en Restauratie over de geschiedenis van schilderijen-restauratie, Universiteit van Amsterdam

Paul van Duin• Organisator Meeting International Advisory

Board Climate4Wood, Rijksmuseum, 10–11 januari

• Lid organisatiecomité Science4Arts symposium, NWO en Rijksmuseum, 17–18 november

• Lid examencommissie Studienrichtung Konservierung und Restaurierung – Holz, University of Applied Sciences, Potsdam, 7 april

• Adviseur The Getty Conservation Institute, Panel Paintings Initiative

• Adviseur The Getty Conservation Institute, Managing Collection Environments Initiative

• Penningmeester ICOM–CC Fund• Lid keuringscommissie meubelen, TEFAF,

Maastricht• Lid adviescommissie restauratie spiegels

Marotzaal Kasteel Duivenvoorde

Rob Erdmann• Presentatiescherm ‘Hercules Segers’ Tobias

and the Angel and Rembrandt’s Flight Into Egypt: an Interactive Comparison’ voor de tentoonstelling Under the Spell of Hercules Segers: Rembrandt and the Moderns, Het Rembrandthuis, Amsterdam, 5 oktober 2016–8 januari 2017

• [met H. Nap en D. Veldhuizen] Zeven presentatieschermen voor de tentoonstelling Hieronymus Bosch: Visions of Genius, Het Noordbrabants Museum, ’s-Hertogenbosch, 13 februari–8 mei

• Lid Bosch Research and Conservation Project• Docent ‘Computation and Imaging’, afdeling

Conservering en Restauratie, Universiteit van Amsterdam

• Docent ‘Physics of Conservation’, Institute of Physics, Universiteit van Amsterdam

• Director Canvas Analysis Automation Project

Menno Fitski• Lid bestuur Hulsewé-Wazniewski Stichting• Lid redactie Aziatische Kunst• Lid bestuur Stichting Tikotin• Lid bestuur Stichting für Elise• Lid bestuur Stedenband Leiden-Oxford

Isabelle Garachon• Lid jury examencomissie ‘Mastère

Conservation Restauration du Patrimoine spécialité Céramique et verre 2016’, Ecole de Condé Paris, 24–25 oktober

• Gastcollege ‘Schade- en vervalprocessen bij ceramiek en glas’, 15 december

Erik van Ginkel• Vicevoorzitter bestuur Museumvereniging

en Stichting Museumkaart• Vicevoorzitter Fundación Han Nefkens,

Barcelona• Lid bestuur Codart• Lid Raad van Toezicht Stichting Nieuw Rosa

Spier Huis• Vicevoorzitter Raad van Toezicht

Amsterdams Fonds voor de Kunst• Lid bestuur Nederlandse Dansdagen• Lid adviesraad Jacqueline van Tongeren

Fonds, Rijksacademie Amsterdam• Lid adviesraad Stichting Amsterdam

Marketing

Martine Gosselink• Lid wetenschappelijke commissie

Landententoonstelling Indonesië voor EUROPALIA 2017, Brussel

• Lid Commission pour le nouveau MAH, Musée d’Art et d’Histoire, Genève

• Lid bestuur Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap

• Lid adviesorgaan Historische Goudmijnen van Amsterdam

• Lid bestuur Stichting VOC-schip Amsterdam (scheepswrak Hastings)

• Lid waarderingscommissie collectie Museum Nusantara Delft

• Lid jury Libris Geschiedenis Prijs• Lid programmaraad Gedeeld Cultureel

Erfgoed-beleid DutchCulture OCW/BuZa• Deelnemer beleidsbijeenkomsten Gedeeld

Cultureel Erfgoed (GCE) BuZa/OCW• Lid bestuur Biografisch Portaal, Instituut

Huygens-ING• Lid projectgroep Atlas of Mutual Heritage• Lid Aquarium, landelijk overleg maritieme

collecties• Comité van Aanbeveling start up New

Netherlands Museum, New York• Comité van Aanbeveling Imagine IC,

Bijlmermeer• Comité van Aanbeveling Kansarmen in Sri

Lanka• Related expert Centrum voor Internationale

Erfgoedactiviteiten• Related expert Mondriaan Fonds

(incidenteel)• Lid adviescommissie Immigratiemuseum

Amsterdam

134

• Lid adviescommissie Diversiteitsbeleid Culturele Sector, gemeente Amsterdam

Ludo van Halem• Lid jury Rijksmuseum Junior Fellowship • Lid adviescommissie Beeldende Kunst, Prins

Bernhard Cultuur Fonds• Gastconservator Constant: Ruimte+Kleur.

Van Cobra naar New Babylon, Cobra Museum voor Moderne Kunst, Amstelveen, 28 mei– 25 september

• Incidenteel adviseur Vereniging Rembrandt

Gijs van der Ham• Secretaris/penningmeester Stichting

Onvergetelijk • Lid Commissie voor het Munt- en

Penningkabinet, Koninklijk Oudheidkundig Genootschap

• Lid bestuur Stichting Charema• Lid inhoudelijke projectgroep ‘Portrait

Gallery of the Golden Age’ in de Hermitage Amsterdam, namens Rijksmuseum

• Lid Tafel Numismatiek, Stichting Genootschap Amsterdam Museum

• Adviseur nieuwe presentatie, Museum Boerhaave

Cecile van der Harten• Gastdocent ‘Fotocollectie beheren en

toegankelijk maken’, GO Opleidingen• Gastdocent ‘Digitalisering van literair

erfgoed: productie, presentatie en digitale duurzaamheid’, Universiteit Antwerpen

• Organisator conferentie 2&3D Photography – Practice, Prophecies and Beyond, Rijksmuseum, 10–12 mei 2017

Rosina Herrera Garrido• [met T. Callewaert] ‘Characterization of

Coated Photographs by Optical Coherence Tomography (OCT)’, ICOM CC PMWG Meeting, Rijksmuseum, 22 september

• ‘Identification of Photographic Processes’, Centro de Restauración de Bienes Muebles de Cataluña (CRBMC), Valldoreix, 29–30 oktober

• ‘The Conservation of Photographs on Paper Support’, Instituto de Restauración del Patrimonio, Universidad Politécnica de Valencia, 1–3 december

Erik Hinterding• Lid redactie feestbundel voor Prof. dr. Peter

Hecht (Universiteit Utrecht)• Lid redactie Kroniek van het Rembrandthuis• Lid organiserend comité Summer University

(in samenwerking met RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis)

• Projectleider NICAS-(promotie)onderzoek ‘Drawing Out Rembrandt: A model for reconstructing the past, analyzing the present and predicting the future condition of Rembrandt’s ink drawings’, met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, TU Delft, Universiteit Utrecht en Rijksmuseum

• Lid organiserend comité en wetenschap-pelijk comité symposium Paragons and Paper Bags. Early Modern Prints from the Consumer’s Perspective, Rijksmuseum, 9 juni

Wim Hoeben• Lid bestuur sectie Collecties, Museum-

vereniging• Lid stuurgroep organisatie

Museumkennisdag 2017• Lid examencommissies Reinwardt Academie

Maria Holtrop• Lid bestuur Amstelodamum

Jan de Hond• Lid redactie Tijdschrift De Negentiende Eeuw• Lid jury Geschiedenisleraar van het jaar

Birte ten Hoopen• Lid Kopgroep Museumkids,

Museumvereniging

Henrike Hövelmann• Lid redactie De Boekenwereld. Blad voor

Bijzondere Collecties• Lid bestuur Stichting KNARS

Cathy Jager• Lid Raad van Toezicht, Museum Speelklok • Adviseur ‘Panel Increasing Access to

Collections’, Museums Association London

Marije Jansen• Lid redactie Andon• Visiting Scholar, Waseda University, Tokyo• Lid projectteam ‘City and Art’, Waseda

University, Tokyo

Raymond de Jong• Lid bestuur Sectie facilitaire en

veiligheidszorg, Museumvereniging• Organisator studiereis ‘Duurzaamheid

en Proactieve beveiliging’ naar Kopen-hagen, voor de Museumvereniging, 20–22 september

• Lid Nationale Denktank Integrale Beveiliging

Lizzy Jongma• Councillor Members Council, Europeana

Martin Jürgens• Organisator congres ‘Uniques and Multiples’,

ICOM-CC Photographic Materials Working Group Interim Meeting, Rijksmuseum, 21–24 september

• Workshopdocent ‘Joseph Berres’ etched daguerreotypes recreated’, ‘Uniques and Multiples’, ICOM-CC Photographic Materials Working Group Interim Meeting, Rijksmuseum, 22 september

• Workshopdocent ‘The Digital Print: Contemporary Practice, Identification and Preservation’, Getty Conservation Institute, Los Angeles, 25–29 juli

• Workshopdocent ‘Identification and Conservation of Digital Prints’, Universiteit van Amsterdam, 11 oktober en 7 november

• Workshopdocent ‘Polynomial texture mapping / Reflectance transformation imaging (RTI)’, Ship Model Conservation: Understanding Techniques for Research and Conservation, Rijksmuseum, 7–10 november

• Lid keuringscommissie fotografie, TEFAF, Maastricht

135

• Lid keuringscommissie fotografie, Masterpiece, Londen, Verenigd Koninkrijk

Katrien Keune• Lid adviescommissie ‘Cleaning Modern Oil

Paintings’, JPI transnational program within the field of Cultural Heritage

• External PhD supervisor SEAHA, ‘Quantitative chemical hyperspectral NIR imaging of historic cellulosic materials’, University College London

• Reviewer Studies in Conservation• Organisator symposium Metal Soaps in Art:

Conservation and Research, Rijksmuseum, 14–15 maart

• Organisator tweewekelijks NICAS Colloquium, Rijksmuseum

• Docent ‘Functionele materialen’, Universiteit van Amsterdam

• Gastdocent MSc geochemistry-cursus, VU Amsterdam

• Docent ‘Ship Model Conservation Course’, Rijksmuseum

• Organisator uitwisselingsprogramma met IRES-student uit de Verenigde Staten

• Discussieleider sessie ‘Failure Mechanisms in Cultural Heritage Objects’, Gordon Research Conference Scientific Methods in Cultural Heritage Research, Newry (VS), 3 augustus

Pauline Kintz• Lid bestuur Stichting Museum Plus Bus

Rik Klein Gotink• Lid TEFAF Scientific Research Team 2017• Gastdocent ‘Ship Model Conservation

Course: Understanding Techniques for Research and Conservation’, Rijksmuseum, 7–10 november

Marjolein Koek• Lid adviesraad Textielcommissie Nederland• Organisator en docent workshop ‘Costume

Mounting’, opleiding Conservering en Restauratie, Universiteit van Amsterdam

Geert-Jan Koot• Projectmanager ‘Art Discovery Group

Catalogue’• Lid bestuur Artlibraries.net• Voorzitter bibliotheekcommissie Koninklijk

Oudheidkundig Genootschap• Voorzitter Werkgroep Speciale

Wetenschappelijke Bibliotheken, Koninklijke Nederlandse Vereniging van Informatiemanagers

Anna Krekeler• Lid onderzoeksteam NWO/science4arts-

project ‘Climate4Wood’• Lid jury masterproef Conservatie-restauratie,

Universiteit Antwerpen

Davina Kuh Jakobi• Organisator ism National Maritime Museum,

Greenwich, Ship Model Conservation Course, part 2: Understanding techniques for research and conservation, Rijksmuseum, 7–10 november

Robert van Langh• Voorzitter Netherlands Insitute of

Conservation, Art and Science (NICAS) • Lid redactie Applied Physics A• Lid redactieraad Springer• Reviewer Journal of Analytical Atomic

Spectrometry • Reviewer Microchemical Journal• Reviewer ICOM-CC Metals• Medeorganisator Metal Soaps in Art:


• Medeorganisator ‘Uniques and Multiples’, ICOM-CC Photographic Materials Working Group Interim Meeting, Rijksmuseum, 21–24 september

• Vicevoorzitter ‘Scientific Methods in Cultural Heritage Research’, Gordon Research Conference, Newry (VS), 31 juli–5 augustus

• Voorzitter ‘Scientific Methods in Cultural Heritage Research’, Gordon Research Conference, Castelldefels, 22–27 juni

• Moderator ‘Cultureel Erfgoed en Innovatie’, Erasmus-Decartes Conferentie, Parijs, 13–14 oktober

• Lid vettingcommissie TEFAF 2016, Maastricht, 11–20 maart

• Lid vettingcommissie TEFAF New York 2016, 21–26 oktober

• Organisator Bronzes Meeting, Rijksmuseum, 2–4 november

• Lid adviesgroep onderzoeksproject ‘Het Meisje met de Parel’, Mauritshuis

• Dagvoorzitter afscheidssymposium Louis Vertegaal, 27 september

Huigen Leeflang• Concept tentoonstelling In de ban van

Hercules Segers – Rembrandt en de Modernen, Het Rembrandthuis, Amsterdam, 5 oktober 2016–8 januari 2017

• Lid wetenschappelijk comité tentoonstelling Colard Mansion en de Brugse drukkers-wereld van tweede helft van 15de eeuw, Groeningemuseum, Brugge

• Lid Maatschappij der Nederlandse Letterkunde• Lid bestuur Brisk Recorder Quartet Amsterdam• Lid keuringscommissie PAN

Idelette van Leeuwen• Workshopdocent ‘Mounting Works of Art

on Paper’, 4th International Master Class Conserving Cultural Heritage. Scientific Research and Restoration of Dutch and Flemish Graphic Art of the 17th–19th Centuries, M.A. Vrubel Museum, Omsk, 8 juni

• Workshopdocent ‘Taking care of works of art on paper in a museum (in a nutshell). From organizing your depot to doing small repairs’, Workshop Preventive Conservation, trainingsmissie Zuid-Afrika, onderdeel van het Gedeeld Cultureel Erfgoed-programma van het ministerie van Buitenlandse Zaken, o.l.v. de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Pretoria en Stellenbosch, 7–11 november

• Lid wetenschappelijk comité CATS conference, Technology & Practice, Studying the European Visual Arts 1800–1850, Paintings, Sculpture and art on Paper, Kopenhagen, 15–16 juni

136

• Lid organiserend comité congres ‘Uniques and Multiples’, ICOM-CC Photographic Materials Working Group Interim Meeting, Rijksmuseum, 21–24 september

• Lid klankbordgroep Boek & Papier van de opleiding tot restaurator, Universiteit van Amsterdam

Suzanne van Leeuwen• [met M. Rakhorst] Organisator symposium

(dagdeel) Gems in Transit. Materials, Values and Knowledge in the Early Modern World 1400–1800, i.s.m. Universiteit Utrecht, Universiteit Warwick, Victoria and Albert Museum, Londen, en de European Research Council, Rijksmuseum, 8 april

• [met M. Rakhorst] Organisator workshop ‘Jewellery in the Early Modern Period: Secrets Revealed’, Summer School 2016: Conservation and Humanities: objects as evidence, 19 juli

Annelies van Loon• Medeorganisator Metal Soaps in Art:


• Organisator NWO Science4Arts Symposium, Rijksmuseum, 17–18 november

• Lid klankbordcommissie Restauratie tuinzaal huis Akerendam

• Lid redactie boek Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Springer

• Lid programmacommissie Science4Arts

Suzan Meijer• Assistant-coördinator ICOM-CC Textiles• Lid organiserend comité congres Fashion

in Museums, past, present & future, Rijksmuseum, 21–22 april

• Lid projectgroep ‘Hemelse bedden’, samenwerkingsproject met Het Loo en de Gelderse Kastelenstichting

• Lid projectgroep ‘Texel Textiel’ met o.a. Universiteit van Amsterdam, Museum Kaap Skil, provincie Noord-Holland

Bianca M. du Mortier• Lid ICOM Costume Committee• Lid projectteam Texels Textiel, Universiteit

van Amsterdam, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Rijksmuseum

• Lid Kostuumconservatoren Nederland/Modemuze

Manon van der Mullen• Lid bestuur museumsectie Vereniging van

Nederlandse Kunsthistorici• Lid bestuur Museum Paul Tetar van Elven

Alexandra Nederlof• Lid van Coördinatie Werkgroep Bruidsschat,

Restauratoren Nederland

Petria Noble• Adviseur onderzoek en restauratie van

Rembrandt, Historiestuk, 1626, Museum De Lakenhal

• Lid programmacommissie NWO Science4Arts• Lid organisatiecomité NWO Science4Arts

symposium

• Lid ARCHLAB peer review panel van Integrated Platform for the European Research Infrastructure on Cultural Heritage (IPERION CH)

• Lid werkgroep Metal Soaps in Art: Conservation and Research, Rijksmuseum

• Assistent-coördinator Paintings WG, International Council of Museums Committee for Conservation

• Lid redactie ArtMatters: International Journal for Technical Art History

• Lid keuringscommissie Noord-Nederlandse schilderijen, TEFAF Maastricht

Gwen Parry• Programma-adviseur ‘Forum on European

Culture. Re:Creating Europe’

Frans van der Pegt• Gastdocent ‘Master Programme

Conservation and Restoration of Cultural Heritage’, Universiteit van Amsterdam

Madeleine Pfundt• Lid bestuur Overleg Kunst(historische)

Bibliotheken Nederland (OKBN)

Wim Pijbes• Voorzitter Raad van Toezicht Droog Design• Voorzitter Raad van Toezicht Stichting

Amstel 218 (Collectie Six) • Lid Raad van Commissarissen Broadview

Holding • Lid Steering Committee van Organizers of

International Exhibitions (BIZOT-group) • Lid bestuur Vereniging Rembrandt • Lid bestuur Museum Voorlinden • Voorzitter jury Sacha Tanja Penning• Directeur Koninklijke Hollandsche

Maatschappij der Wetenschappen • Lid Raad van Advies Koninklijk

Oudheidkundig Genootschap• Lid Comité van Aanbeveling Art Rotterdam• Lid Comité van Aanbeveling Foodprint,

Den Haag • Lid Comité van Aanbeveling Governance

Code Cultuur • Lid Comité van Aanbeveling Lalique

Museum, Doesburg • Lid Comité van Aanbeveling Stichting

Matthäus Amsterdam • Lid Comité van Aanbeveling 100 jaar

Nederland en de Eerste Wereldoorlog • Lid Comité van Aanbeveling New Holland

Foundation • Lid Comité van Aanbeveling Noord-

Nederlands Trein & Tram Museum • Lid Comité van Aanbeveling Oktobermaand

Kindermaand • Lid Comité van Aanbeveling Panorama Mesdag • Lid Comité van Aanbeveling Rosa Spier Huis • Lid Comité van Aanbeveling Schutterij van

Amsterdam • Lid Comité van Aanbeveling Stroom

Den Haag • Lid Comité van Aanbeveling Villa Mondriaan,

Winterswijk • Humanitas Visiting Professor 2016,

University of Cambridge • Lid Comité van Aanbeveling Jonge Historici

137

Martijn Pronk• Lid Governing Board, Europeana Foundation• Lid jury De Beste Social Media Awards 2016• Lid Selection Commitee, Museum Rocket

Jenny Reynaerts• Lid bestuur Interdisciplinaire Werkgroep

De Negentiende Eeuw• Lid bestuur ESNA (European Society for

Nineteenth Century Art)• Organisator ESNA Winterseminar, Digital

Huminaties, what’s in it for the 19th Century? RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, 29 januari

• Organisator ESNA-symposium City of Sin. Representing the Urban Underbelly in the Nineteenth Century, Rijksmuseum 19–20 mei

• Lid wetenschappelijk comité tentoonstelling Lawrence Alma Tadema, Fries Museum, Leeuwarden

Robert-Jan te Rijdt• Conservator Atlas van Amsterdam, Koninklijk

Oudheidkundig Genootschap • Lid redactie Delineavit et Sculpsit. Journal

for Dutch and Flemish Prints and Drawings • Lid Kuratorium van de Stiftung ‘B.C.

Koekkoek-Haus’, Kleef • Voorzitter Stichting Cornelis Bakker Collectie,

Haarlo

Pieter Roelofs• Adviseur aankopen oude schilderkunst,

Mondriaan Fonds • Lid adviescommissie Karel de Grote-prijs en

Cultuur Stimuleringsprijs stad Nijmegen • Lid programmacommissie zomercursus 17de-

eeuwse Nederlandse kunst, Rijksmuseum • Adviseur Stichting gebroeders Van Limburg

Hans Rooseboom• Lid wetenschappelijke commissie FoMU

(Fotomuseum Antwerpen)• Adviseur Mondriaan Stichting

Marcel de Rooy• Lid Quality Assurance Team voor ILS Koha

16.05, 16.11 en 17.05

Marijn Schapelhouman• Lid bestuur Museum In ’t Houten Huis,

Museum voor het Schermereiland, De Rijp• Lid Maatschappij der Nederlandse Letter-

kunde• Lid interne begeleidingscommissie Agora-

project Federaal Wetenschapsbeleid ‘The drawings in the Royal Library of Belgium: identification and valorisation through the Web’, Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel

Saskia Scheltjens• Lid Art History Advisory Board Europeana• Lid redactieraad The Rijksmuseum Bulletin • Lid Program Committee Digital Humanities

Benelux • Lid jury Herman De Coninck Poëzieprijs• Lid Planning Committee European Library

Automation Group (ELAG) (in 2016 beëindigd)

Frits Scholten• Bijzonder hoogleraar ‘Theorie en geschiedenis

van de collectievorming’ (Rijksmuseum-leerstoel vanwege het Rijksmuseum Fonds), Vrije Universiteit Amsterdam, 1 september 2010–31 augustus 2016

• Bijzonder hoogleraar ‘Geschiedenis van de Westerse beeldhouwkunst, in het bijzonder van de Nederlanden, van de late Middeleeuwen tot 1800’ (Rijksmuseum-leerstoel vanwege het Rijksmuseum Fonds), Universiteit van Amsterdam, vanaf 1 september

• Lid redactie Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek

• Lid redactie Wallraf-Richartz-Jahrbuch• Lid redactie Studies in Netherlandish Art and

Cultural History• Lid Raad van Advies See All This• Lid adviesraad The Sculpture Journal • Lid adviesraad Church Monuments• Lid French Bronze Study Group• Lid (ex officio) bestuur Museum voor

Religieuze kunst, Uden • Lid curatorium bijzonder hoogleraar

‘Moderne beeldhouwkunst’, vanwege de Stichting Sculptuur Instituut, Universiteit Leiden

• Lid wetenschappelijke adviesraad Koninklijk Nederlands Instituut Rome (KNIR)

• Lid jury Van den Woudenberg-dissertatieprijs, vanwege het Koninklijk Nederlands Instituut Rome

• Lid keuringscommissie Beeldhouwkunst en Works of Art, TEFAF Maastricht

Eveline Sint Nicolaas• Lid Schutterij-commissie, Koninklijk

Oudheidkundig Genootschap • Lid onderzoeksgroep ‘Cornelius Loos,

drawings from Istanbul and the Middle East 1710’, Swedish Research Institute in Istanbul

Anna A. Ślączka• Lid redactie Aziatische Kunst• Lid bestuur Vereniging Vrienden van het

Instituut Kern, Universiteit Leiden

William A. Southworth• Lid redactie Aziatische Kunst• Lid bestuur project ‘Corpus des Inscriptions

du Campā’, École française d’Extrême-Orient, Parijs

• Adviseur in het waarderingsproces van de Nusantara-collectie van Erfgoed Delft, i.s.m. Nationaal Museum van Wereldculturen, Leiden

• Docent MA-cursus ‘Hands-on Research: Ancient Indonesian Bronzes’, Universiteit Leiden, Insitute for Area Studies (LIAS), 1 maart–30 juni

Harm Stevens• Lid Raad van Specialisten, Hermitage

Amsterdam

Gwen Tauber• (Mede)docent ‘Conservering en Restauratie:

Brealey Seminar on Retouching: Philosophies, Aesthetics and Perception’, Universiteit van Amsterdam

138

Lucinda Timmermans• Lid wetenschappelijke projectgroep ‘Pieter

Bruegel’, Kunsthistorisches Museum Wien• Lid kascommissie Vereniging van

Nederlandse Kunsthistorici

Jane Turner• Lid redactie Master Drawings• Voorzitter International Keepers of Public

Collections of Graphic Arts (50 Lux Club) • Lid adviescommissie Nihon no hanga,

Amsterdam• Lid Prentkring• Lid peer review panel, Bibliothèque Royale

de Belgique, Brussel

Matthias Ubl• Lid restauratiecommissie Drieluik met

Bewening Christi, Cornelis Engebrechtsz, Museum De Lakenhal

• Lid programmacommissie CODART• Lid programmacommissie Rijksmuseum

& RKD Summer School, ‘Dutch Art in an international perspective’, 13–22 augustus 2017

• Lid programmacommissie Contactgroep Vroege Nederlandse Kunst CVNK

• Lid Raad van Advies Leidse kunstambachten 1475–1575

• Lid Raad van Advies MeMO-Project (Medieval Memoria Online)

Guus Verhaar• Lid TEFAF Technical Research Team, TEFAF

2016• Assistent-coördinator Glass and Ceramics

Working Group, ICOM-CC• Gastdocent, Universiteit van Amsterdam

Giulia Sara de Vivo• User Group leader, IPERION CH ArchLab

‘GATTS’ Garofalo and Tintoretto Technical Studies

Jeroen van der Vliet• Secretaris Nederlandse Vereniging voor

Zeegeschiedenis (tot najaar 2016)

Ching-Ling Wang• Lid redactieraad Aziatische Kunst

Gregor J. M. Weber • Lid redactie Simiolus. Netherlands Quartely

for the History of Art • Lid jury Jan van Gelderprijs• Honorair professor Universität Bamberg • Lid wetenschappelijke adviesgroep

tentoonstelling Caesar van Everdingen, Alkmaar

• Lid adviescommité restauratie Rembrandt, Historiestuk, 1626, Museum De Lakenhal

• Lid Vetting commission Dutch, Flemish and German Old Master Paintings, The European Fine Arts Fair, Maastricht

• Lid Wissenschaftsbeirat Staatliche Museen Schwerin

Mariska de Wit• Lid bestuur Vereniging Kunst Cultuur Recht

Tim Zeedijk• Secretaris Stichting Nederlandse

Kunsthistorische Publikatiën• Lid Raad van Toezicht Festival Mundial,

Tilburg

139

Groepsportret van de medewerkers van het Rijksmuseum bij het kerstfeest op 16 december 2016

140

De tentoonstelling Frans Post. Dieren in Brazilië (7 oktober 2016–8 januari 2017) werd georganiseerd in samenwerking met Naturalis Biodiversity Center in Leiden en het Noord-Hollands Archief in Haarlem en mede mogelijk gemaakt door ING en Stichting Zabawas

141

raad van ToezIcht

DIrectIesecretarIaat

bureau tentoonstellIngen

sector CollectIes

research servIces PublIcatIesBureau CollectIes

AutomatIserIng

Beeldende kunst

ConserverIng & restauratIe

GeschIedenIs RijksprentenkabInet

CommercIële Zaken

FacIlItaIr bedrijf

FInancIële Zaken

VeIlIgheIdszaken

PublIek & EducatIe

sector PresentatIe Zakelijke sector

CommunIcatIe & MarketIng

Development

DIrectIe

HoofddIrecteur

dIrecteur development & medIa

Zakelijk DIrecteur

Personeel & OrganIsatIe

organogram

per 31 december 2016

142

PErsONEEL (op 31 december 2016)

DIRECTIE EN STAFAFDELINGEN

DIRECTIEDhr. T.D.W. Dibbits HoofddirecteurDhr. K.E. van Ginkel Zakelijk directeur

DIRECTIESECRETARIAATMw. M.P. van de Wiel DirectiesecretarisMw. J. Brom-Rijnhout DirectiesecretaresseMw. C.L. Goedhart DirectiesecretaresseMw. A.H. Coerdt Medewerker archiefMw. I. Peterse Medewerker archiefMw. T.J.C. Verweel Medewerker archief

COMMUNICATIE & MARKETINGMw. K. Schenk Afdelingsassistent Mw. J.G. Wegdam Medewerker interne communicatieMw. G.E.G.F. Laudij Hoofd subafdeling evenementen &

ontvangstenMw. C.L. van den Berg-Denekamp EventmanagerMw. J.M.C.J.H. Bleekemolen EventmanagerMw. A.A.N. van der Chijs EventmanagerMw. F.A. Das EventmanagerMw. S.L. Pastoor EventmanagerMw. I.M. Severijnen EventmanagerMw. J. de Wit EventmanagerMw. L.E. Tjeerdema Junior eventmanagerDhr. H.W. Hermanns Gastvrouw/-heerMw. M. See Gastvrouw/-heerMw. D.S. van Tiel Gastvrouw/-heerMw. N. van Vugt Gastvrouw/-heerMw. M.E. de Klein Marketing managerMw. A. Smeets Marketing managerMw. G.R. Volkers Marketing managerMw. H.D. Bothof SalesmanagerMw. L. Snoek Medewerker marketing & salesMw. M.P. Zekveld Medewerker marketing & salesMw. E. Kamphuis Senior medewerker pers & publiciteitMw. J.J. Schneider Senior medewerker pers & publiciteitDhr. M.P. Colly Medewerker pers & publiciteitMw. M.H.L. Koevermans Administratief medewerkerDhr. J.H. Geerts Junior projectmedewerker

DEVELOPMENTMw. H.S.C. Crebolder Hoofd developmentMw. C. Sloof Afdelingsassistent BMw. M.M. Akkersdijk Accountmanager schenkers van objectenMw. M. Le Coultre Accountmanager Institutionele FondsenMw. J.P. Huisman Accountmanager Rijksmuseum FondsMw. E. Kalis Accountmanager Rijksmuseum FondsMw. H.M.C. Beynen Accountmanager sponsoringMw. F.F.J. Hijmans Accountmanager sponsoringMw. S.A. Holthuis Accountmanager sponseringMw. R. Munten Accountmanager vriendenMw. M.H.A. van Oranje Accountmanager vriendenMw. S. Heijligers DeskresearchmedewerkerMw. K.M. Hulshof-Overtoom DeskresearchmedewerkerMw. L.F. van Acker-de Jonge Medewerker developmentDhr. Y.N.M. van Santen Medewerker developmentMw. C.T.E. van Spaendonck Medewerker developmentMw. S.C. Tielrooij Medewerker developmentMw. J.I. Nikolic Projectmedewerker

BUREAU TENTOONSTELLINGENMw. M.E. Janknegt Afdelingsassistent AMw. R. Brinkman Projectleider tentoonstellingen

Mw. S. van Elst Projectleider tentoonstellingenMw. E. Hermans Projectleider tentoonstellingenMw. S.P. Plaum Projectleider tentoonstellingenMw. D.V. Riabokon-Muller Projectleider tentoonstellingenDhr. T. Zeedijk Projectleider reizende tentoonstellingen

SECTOR COLLECTIES

RESEARCH SERVICESMw. S.J.S. Scheltjens Hoofd research servicesMw. M.J. Kerkhof Secretaresse

BibliotheekMw. C.M. ten Brug Coördinator bibliotheekadministratieMw. H.M.A. de Bruijn Informatiespecialist bibliotheekMw. M.P.M. Falke Informatiespecialist bibliotheekDhr. A.C.A. Knots Informatiespecialist bibliotheekDhr. G.E. Peters Informatiespecialist bibliotheekMw. M.E.C. Pfundt Informatiespecialist bibliotheekDhr. A.P.M. Schellekens Informatiespecialist bibliotheekDhr. G.J.M. Koot Conservator bibliotheekcollectiesMw. M.B. ter Welle Projectmedewerker

Applicatiebeheer & informatiesystemenDhr. M. de Rooy Applicatiebeheerder bibliotheek

Studie- & leeszaalMw. L. van Deinsen Coördinator studie- & leeszaalMw. M. Stijkel InformatiespecialistDhr. L.P.J.C. Vosters Informatiespecialist

DepotDhr. P.A.M. van den Hengel Coördinator depotDhr. J.H.M. Bersee Medewerker studiezaal bibliotheekMw. J.P. Breidel Medewerker studiezaal bibliotheekDhr. J. Durrfeld Medewerker studiezaal bibliotheekMw. S.M. Huigen Medewerker studiezaal bibliotheekDhr. J.A.M. Kemmeren Medewerker studiezaal bibliotheekDhr. H.A. Linde Medewerker studiezaal bibliotheekMw. C.P. Olijfveld Medewerker studiezaal bibliotheek Dhr. Q.J. Pot Medewerker studiezaal bibliotheekDhr. M.J. Rozestraten Medewerker studiezaal bibliotheekDhr. J.R. Schindler Medewerker studiezaal bibliotheekMw. J.B. Treffers Medewerker studiezaal bibliotheek

Collectie-informatieMw. S. van Gelderen InformatiespecialistMw. L.A. Jaeger InformatiespecialistMw. K.C. Kamerling InformatiespecialistDhr. B. Nederveen InformatiespecialistMw. C.H. Wittop Koning InformatiespecialistMw. N. De Keyser Projectmedewerker verfmonsterdatabase

BUREAU COLLECTIESMw. C. Jager Hoofd bureau collectiesMw. M.A.L. Rebers CollectiesecretarisMw. M.J. van Zelst-de Wit CollectiesecretarisMw. M.J.J.M. van Erp Wetenschappelijk medewerker museale

verwervingMw. H. Kuiper Wetenschappelijk medewerker museale verwervingMw. M. Lagerweij Wetenschappelijk medewerker museale

verwervingDhr. R.E. Blekman InformatiespecialistMw. T.M. Bos Coördinator registratieMw. E. Doornbusch Coördinator registratieMw. M. Schooneman Medewerker catalogiserenMw. M.I. Lamers Projectmedewerker VIOLAMw. S. Plukker ProjectcoördinatorDhr. D.T. Bos Projectmedewerker

143

Mw. M. Geenevasen ProjectmedewerkerMw. A. Zwart Projectassistent

BeeldMw. C.V.M. van der Harten Hoofd subafdeling beeldMw. F.L. van der Meulen AccountmanagerMw. M. Smit AccountmanagerMw. I. Labeur AccountmanagerMw. S.M. Huigen ProjectcoördinatorMw. A.S. Dijkema FotograafDhr. M.J. den Engelsman FotograafDhr. H.J. Klein Gotink FotograafMw. V.C. Pawirodikromo FotograafDhr. F.P.H. Pegt FotograafMw. S. Rebers FotograafMw. C.M. van Wijk Fotograaf

Beheer & behoudDhr. W.A.P. Hoeben Hoofd subafdeling beheer & behoudDhr. D. Bakker Medewerker beheer & behoudDhr. R.A. Beelt Medewerker beheer & behoudMw. G. de Beer Medewerker beheer & behoudDhr. L. van Dam Medewerker beheer & behoudDhr. R.J.A. Daselaar Medewerker beheer & behoudMw. O. van der Kooi Medewerker beheer & behoudDhr. E. Kriger Medewerker beheer & behoudMw. K. van der Meij Medewerker beheer & behoudDhr. B. da Silva Curiel Medewerker beheer & behoudDhr. G. Smit Medewerker beheer & behoudMw. S. Smulders-de Jong Medewerker beheer & behoudMw. C. Thorig Medewerker beheer & behoudMw. M.B.W. van Vugt Medewerker beheer & behoudDhr. R. Zwart Medewerker beheer & behoudDhr. D. Kemper DepotbeheerderDhr. I.P. Rijkers Depotbeheerder

Registrars OfficeMw. W. Brouwer Hoofd subafdeling registrars officeMw. F.M. Burghout RegistrarMw. W.E.P. Hooites RegistrarMw. J.A.C. Martens RegistrarMw. C.J. Meffert-van Weele RegistrarMw. A.S. Swart RegistrarMw. E.M.C. van der Weijden RegistrarDhr. J.L. Veenstra Projectmedewerker bruikleenverkeer

Prentenkabinet Online Mw. H.M.K. Hövelmann Projectleider RPK-onlineDhr. A.J.G. Damen BeeldbewerkerDhr. R. Schouten BeeldbewerkerDhr. N. Staal BeeldbewerkerMw. A.L. van Lingen Projectcoördinator digitaliseringMw. H. van Dijk Projectcoördinator registratieMw. S.H. van der Maarel Projectcoördinator registratieMw. C.A. van de Geer Medewerker catalogiserenDhr. K.W. van Maanen Medewerker catalogiserenMw. S.I.M. van Altena Projectmedewerker catalogiserenMw. J.L. van Asperen Projectmedewerker catalogiserenMw. J. van den Bulk Projectmedewerker catalogiserenMw. A.A.J. van Eekelen Projectmedewerker catalogiserenMw. T.C. Greven Projectmedewerker catalogiserenDhr. J.A.H.M. de Klerk Projectmedewerker catalogiserenMw. J.G. van Lith Projectmedewerker catalogiserenMw. H.M. Melse Projectmedewerker catalogiserenMw. I. Schrier Projectmedewerker catalogiserenDhr. D.T. Snels Projectmedewerker catalogiserenMw. L.A. van der Werff Projectmedewerker catalogiserenDhr. H.M.A. van Beek FotograafDhr. D. Hogers FotograafMw. M. van der Mullen Wetenschappelijk medewerker

BEELDENDE KUNSTDhr. G.J.M. Weber Hoofd beeldende kunstDhr. R.J. Baarsen Senior conservator meubelenMw. J.A.H. Reijnaerts Senior conservatorDhr. D.R. Bull Senior conservator buitenlandse schilderkunstDhr. F.T. Scholten Senior conservator beeldhouwkunstDhr. D.P.J. Biemond Conservator edele & onedele metalenDhr. J. Bikker ConservatorDhr. J. van Campen Conservator Aziatische kunstMw. F.M. Diercks ConservatorDhr. M. Fitski Conservator Aziatische kunstDhr. L.E. van Halem Conservator 20ste-eeuwse kunstMw. S. van Leeuwen Conservator/restauratorMw. B.M.A.M. du Mortier Conservator kostuumDhr. P.J.A. Roelofs Conservator schilderkunst 17de eeuwMw. A.A. Slaczka Conservator Aziatische kunstDhr. W.A. Southworth Conservator Zuidoost-Aziatische kunstDhr. G.P. Di Stefano Conservator muziekinstrumentenDhr. M. Ubl ConservatorDhr. C.L. Wang ConservatorMw. W.C.H. Castelijns van Beek Junior conservator kunstnijverheidMw. S.J. van Dijk Junior conservator TextielMw. J.A. Timmermans Junior conservator kunstnijverheidMw. S. Veldink Junior conservatorMw. R.N. Boes Conservator i.o.Dhr. H. Lootsma Wetenschappelijk medewerkerMw. D.A. Campbell Projectmedewerker

CONSERVERING & RESTAURATIEDhr. R.J.C.H.M. van Langh Hoofd conservering & restauratieMw. A. Zwart Afdelingsassistent BDhr. C.L.M. Baij PromovendusDhr. R.G. Erdmann Senior scientistDhr. K.A. Abdulah Technisch analistMw. A. van Hoesel Technisch analistMw. J.M. van Iperen Technisch analistMw. J.J. van der Brugge-Mulder Technisch analistMw. N. Verma Technisch analistMw. H.H.M. Hermens Technisch kunsthistoricusMw. A. van Loon Natuurwetenschappelijk onderzoekerMw. B.A. van Driel OnderzoekerMw. A.A. Gambardella Onderzoeker (junior scientist/postdoc)Dhr. S. Hageraats Onderzoeker

Restauratieatelier metalenMw. J.W. van Bennekom Restaurator Mw. S.J. Creange Restaurator Mw. E.K. van Bork Restaurator metalenMw. T. Davidowitz Restaurator metalenDhr. A.R.J. Pappot Promovendus

Restauratieatelier ceramiek en glasMw. I.R. Parthesius-Garachon Hoofd subafdeling

restauratieatelier Mw. M.C.M. van Schinkel Senior restaurator Mw. B. Lamain Restaurator

Restauratieatelier meubelenDhr. P.H.J.C. van Duin Hoofd subafdeling restauratieatelier Dhr. I.L. Breebaart Senior restaurator Dhr. J.P. Dorscheid Junior restauratorMw. D.K. Jakobi Junior restaurator

Restauratieatelier schilderijenMw. P.J. Noble Hoofd subafdeling restauratieatelier Dhr. H. Baija Senior restaurator Dhr. W. de Ridder Senior restaurator Mw. G.M. Tauber Senior restaurator Mw. E.E. van Duijn Restaurator schilderijenMw. A.A. Krekeler Restaurator

144

Mw. I.E. Verslype Restaurator Mw. G.S. De Vivo Restaurator Mw. L.G. Vos Restaurator Mw. K. Keune Technisch kunsthistoricusMw. L.E. Raven Junior restauratorMw. N.E. Woltman Junior restauratorMw. T. Graafland Junior restaurator lijsten en vergulding

Restauratieatelier papierMw. I.M. van Leeuwen Hoofd subafdeling restauratieatelier Mw. D. Christoforou Restaurator Mw. F. Coevert Restaurator Dhr. M.C. Jurgens Restaurator Mw. J.P. Geerts Junior restaurator papierMw. R. Herrera Garrido Junior restauratorMw. A.A. Nederlof Junior restaurator papierDhr. W.W. Goossens Medewerker restauratieMw. R. Kliphuis Medewerker restauratieatelier papierDhr. A.D. van Luipen Medewerker restauratieatelier papierMw. C.P.N.C. Vereertbrugghen Medewerker restauratieatelier

papierDhr. A. Vries Medewerker restauratieMw. L.L.F. Sauvage PromovendusMw. L.M. van Valen Wetenschappelijk onderzoeker Aziatische

kunst

Restauratieatelier textielMw. S.L. Meijer Hoofd subafdeling restauratieatelier Mw. M.T.W. Albers Senior restaurator Mw. C. Holz Restaurator Mw. M.S. Koek Junior restaurator

GESCHIEDENISMw. M. Gosselink Hoofd geschiedenisDhr. G. van der Ham Senior conservatorDhr. J.G.A. de Hond Conservator scheepswrakvondsten/Nova

Zembla, varia 19de eeuwMw. E. Sint Nicolaas Conservator militaria, varia 18de eeuwDhr. H. Stevens Conservator varia & textiel 20ste eeuw, VV&SDhr. S.J.J. van der Vliet Conservator maritieme collectiesMw. S.F. Archangel Junior conservatorMw. M.A. Holtrop Junior conservatorDhr. D.R. Horst Wetenschappelijk medewerkerDhr. G.R. Badenhorst Projectmedewerker

RIJKSPRENTENKABINETMw. J.V. Turner Hoofd prentenkabinetMw. R.H.M. Schreurs Afdelingsassistent AMw. S.E. Asser HoofdredacteurDhr. M. Schapelhouman Senior conservator tekenkunst 16de en

17de eeuwMw. M.M. Boom Conservator fotografieDhr. E.B.M. Hinterding Conservator prentenDhr. H. Leeflang Conservator prentenMw. A.M. Ottevanger Conservator prentkunst en tekenkunst

20ste eeuwDhr. R.J.A. te Rijdt Conservator tekenkunst 18de en 19de eeuwDhr. H.T. Rooseboom Conservator fotografieMw. M.B. Jansen Junior conservator Japanse prentenMw. M.M. Ram Junior conservatorMw. N.E. Svenson Conservator i.o.Mw. M.N. van Suylen Wetenschappelijk medewerkerDhr. J.T.M. Muller Assistent inrichtingsprojecten

SECTOR PRESENTATIE

PUBLICATIESDhr. P.H.M. Pronk UitgeverMw. M. de Jong Redacteur

Mw. G.B. Parry RedacteurMw. M.M. Soethout RedacteurMw. E. Slob Coördinator extern beeldDhr. P.J.G.M. Gorgels WebeditorMw. R. Aarnoudse Assistent webeditorDhr. M.J. Omtzigt Assistent webeditor

PUBLIEK & EDUCATIEMw. H.J. Broekgaarden Hoofd publiek & educatieMw. I.M. Scholtes Afdelingsassistent AMw. P.A.M. Kintz Senior medewerker educatieMw. R. Meijer Senior medewerker educatieMw. F.J. van Reij Senior medewerker educatieMw. I.E. Willemsen Senior medewerker educatieMw. B.G. ten Hoopen Senior medewerker onderwijsMw. T.W. Spronk Senior medewerker onderwijsMw. E.B. Bijvoets Coördinator begeleide programma’sMw. I.A. de Bruijne Coördinator atelier TeekenschoolMw. C.C. Bierstee Projectcoördinator MuseumpleinbusMw. M.N. van Poll Projectcoördinator RijksmuseumbusDhr. W. van der Horst Medewerker onderwijsDhr. H.V. Rambonnet Junior medewerker onderwijs Mw. S.I.F. Mooren Projectmedewerker

ZAKELIJKE SECTOR

AUTOMATISERINGDhr. R. Hendriks Hoofd ICTMw. H.W. Geerdink Functioneel beheerderMw. H.S. Schrawangen Functioneel beheerderDhr. R.C.J. Steman Functioneel beheerderDhr. S.F. Tjan Functioneel beheerderDhr. F.A.M. van ’t Hoff Systeembeheerder/

applicatieprogrammeurDhr. D.G.L. Janson NetwerkbeheerderDhr. P. van Kooten Netwerkbeheerder

COMMERCIËLE ZAKENMw. P.C. Hofman Hoofd commerciële zakenDhr. H.U.M. Stiller Medewerker commerciële zakenDhr. O.C. van den Hogen Coördinator inkoop & logistiekMw. W.K. Man Administratief logistiek medewerkerMw. M.E.T. de Roo-van Berckel Stafmedewerker product-

ontwikkelingMw. V.A.R. Wanrooij Stafmedewerker productontwikkelingMw. C.M.L. Hermelink Coördinator webshopDhr. F. Wessels Magazijnmedewerker

FACILITAIR BEDRIJFMw. C.R.M.C. Keeman Facilitair managerDhr. B.O. Huininga Medewerker groenvoorzieningMw. D. Spiekerman van Weezelenburg Afdelingsassistent B

Back officeDhr. C.G.M. Langemeijer Manager back officeMw. M.H.M. van der Venne Coördinator servicedeskDhr. J. van Kempen Medewerker helpdeskDhr. M.J. Sinester Medewerker helpdeskDhr. W. de Lange ServicedeskmedewerkerMw. D. Roosendaal ServicedeskmedewerkerDhr. P.L.A. Buffing Bode/medewerker postkamerDhr. F.A.L. Reijnders Bode/medewerker postkamerDhr. F.G. Wessels Bode/medewerker postkamerMw. C.M. van Luit-Heijne Telefonist/receptionistMw. R.R.Y. van der Maat Telefonist/receptionistMw. M. See Telefonist/receptionistMw. H.L. Smit-van Hemert Telefonist/receptionistDhr. E. Hilverda HuismeesterDhr. J. van Nierop Huismeester

145

Dhr. A. Toumi Eerste magazijnmedewerker commerciële zakenDhr. H.J. Hilhorst MagazijnbeheerderDhr. W.B.J. Taal Magazijnbeheerder

Front officeMw. A. van der Leest Manager front officeDhr. N. Bruin FloormanagerDhr. A.J. Langelaar FloormanagerMw. C.J. Oudewaal FloormanagerDhr. N. Post FloormanagerMw. A.G.W. Romijn Floormanager

KassiersMw. H.H. Cosar-Swart, Mw. W. Donker-Oosterbroek

Medewerkers informatiebalieMw. M.C. Broekema, Mw. K. Popovic, Mw. C. Silveira

de Sousa Oliveira

Medewerkers verkoopMw. D. Occelli-Hulscher Eerste medewerker verkoopDhr. P.J.J. Wessels Eerste medewerker verkoopMw. W.B. Day Tweede medewerker verkoopDhr. I.S. Schutz Tweede medewerker verkoopMw. M.G.M. Smit Tweede medewerker verkoop

PublieksmedewerkersMw. B. Blom, Dhr. E.T. de Boer, Dhr. J.E. van den Bogaard, Mw. R. van den Boog-Hulscher, Dhr. M.E. Borghgraef, Mw. E. van den Borne, Mw. H.C. Bouwmeester, Mw. S.C.M.C. Bovenlander, Mw. M.M. Creton, Mw. L.C.M. Dekkers, Dhr. P. den Dekker, Mw. J.S. Dongor, Dhr. R. Dursun, Mw. H.C. Duyker, Mw. P. Ekker-Luquero Docampo, Mw. I. Elosua Ramirez, Mw. M.W. Fleer, Mw. F.S. van Gastel, Dhr. R.A. Grefa Cerda, Mw. D.H. Guy, Mw. B.G. Hewitt, Mw. A.M.J. Jansen, Mw. C.R. Jansen, Mw. K. Joniec, Mw. J.J. Kantelberg, Dhr. O. Kilincci, Dhr. M. Klazes, Mw. A.S.M.L.M. de Klijn, Mw. C.L.M. Koeleman, Mw. M. Kramer, Mw. D.V. Kroep, Mw. E.M. Larsen, Mw. D.B. Leus, Mw. Y.J.M. Limburg-van Vliet, Mw. S. Lloveras Lorenzo, Mw. R.R.Y. van der Maat, Dhr. E.P. Mac-Intosh, Mw. Z.R. Martosoewando, Mw. D.J.M. van Meer, Mw. O. van Meer-de Bruin, Mw. N. Mehrer, Mw. P.W.M. Miermans, Mw. S.A. Moolhuijzen, Dhr. D. Nelissen, Dhr. W. Nelissen, Mw. H.E. N’Guessan-Price, Dhr. C. Nijmeijer, Mw. I. Nolte, Mw. N. Oder, Dhr. S.A. Pinas, Dhr. C. Ploeger, Mw. D. Revelman, Mw. E.W. Roos, Mw. E.M. Rourou-Bindervoet, Mw. J.J. van der Schaaf, Mw. T.E.S. Scholten, Dhr. J.P.R. Sengers, Dhr. S. Shazad, Mw. R. Silleman, Mw. N.A.M. Sital, Mw. N.J. Slingerland, Dhr. J. van der Sluis, Mw. L.T. Smit-Doornbos, Mw. E.J. Smit-Spekkers, Mw. J. Snoijink, Dhr. A. Toumi, Mw. L.M. Tromp, Mw. M.G.A. Ubachs, Dhr. I. Vermeulen, Mw. W. Vollbehr, Mw. K.T. Watson, Dhr. W.L. van Wijk, Mw. M.J. Witman, Dhr. A.H. Wolven, Mw. J.L. Worm, Dhr. S. Yazdanpanah Ardekani, Mw. H. Zic

ReserveringenMw. M.C. Costerman Boodt, Mw. M.J. Gruben, Mw. S. Lopes, Mw. L.T. Smit-Doornbos, Mw. P.H. Spronken

GebouwenbeheerDhr. E. Heuker-Veldhuizen Hoofd subafdeling gebouwenbeheer

en projectenDhr. I. Santhagens Projectleider museale inrichting

TechniekDhr. N.H. Stoop Hoofd techniekDhr. J.L.J. van Dijk Technisch begeleiderDhr. G. Engberts Technisch begeleider werktuigbouwkundeDhr. T.J. de Graaf Technisch begeleider bouwkunde

Dhr. H.C. Exalto Electrotechnisch installatiemonteurDhr. S. Gubbels Electrotechnisch installatiemonteurDhr. A. Miedema Electrotechnisch installatiemonteurDhr. W. Peeters Electrotechnisch installatiemonteurDhr. A.J.L.M. Janssen Installatiemonteur

FINANCIËLE ZAKENDhr. E.J.M. van Rooij ControllerMw. M.A. de Vries Financial controllerMw. J.J.A. Plomp-Agterberg Stafmedewerker financiële zakenDhr. T.J.J. Brouwer Stafmedewerker ICT-implementaties

Financial controlDhr. T.A. van Veen Teamleider financiële administratieDhr. M.P.M. Spekken Senior medewerker financial controlDhr. K.I.M. Veldink Senior medewerker financial controlDhr. R. Bos Medewerker financiële administratieMw. Y.V. Courtar Medewerker financiële administratieDhr. M. Meester Medewerker financiële administratieDhr. M.B. Smit Medewerker financiële administratieDhr. J.D. Rodenburg Medewerker financiële administratie

Business controlDhr. A.P. van den Burg Business controllerDhr. J.V. Groot Project controllerDhr. M.W.J. van den Heuvel Project controllerDhr. E.A. de Lange Project controller

Inkoop en aanbestedingMw. E.M.L. Faucon Hoofd inkoop & aanbestedingMw. M.D.P. Mendez Guedez InkoperMw. N.M.C. de Groot Assistent inkoopDhr. B. Menses Assistent inkoopDhr. J.N.P. Smit Assistent inkoop

PERSONEEL & ORGANISATIEDhr. G. Hoek Hoofd personeel & organisatieMw. M.C.J. Bayoumi-van Eck PersoneelsadviseurDhr. B.H. Schindeler PersoneelsadviseurMw. S.W.M. Velzeboer PersoneelsadviseurMw. L. Boers Junior personeelsadviseurMw. S.D. Molendijk-Verbeek Secretaris ORMw. M.J.E. Spek Projectcoördinator fellowshipMw. G.G.A. Roosien ProjectsecretarisDhr. G.B. Stam Projectassistent

Personeels- en salarisadministratie Mw. J. Haarbrink Hoofd subafdeling personeels- &

salarisadministratieDhr. H.P. Boot Adviseur personeels- & salarisadministratieDhr. P. Willemsen SalarisadministrateurMw. C.J.M. Roseboom Senior medewerker

personeelsadministratieMw. C.M. Evers Medewerker personeelsadministratie

VEILIGHEIDSZAKENDhr. R.M. de Jong Hoofd veiligheidszakenMw. T.W.C. Hogeboom Adjunct hoofd veiligheidszakenMw. H.A. Tomasouw Stafmedewerker veiligheidszakenDhr. N. Mineur Adviseur veiligheidsbeleid & -techniekDhr. M.O.D. Sinagl Veiligheidstechnicus/onderhoudsmonteur i.o.Mw. L. Kruit Afdelingsassistent ADhr. W.J. Hijdra Senior medewerker BHV en brandveiligheidDhr. Y.A. Hoekstra Medewerker BHV/brandwachtDhr. G.P.D.M. Anseeuw Teamleider veiligheidszakenDhr. H.T. van den Broek Teamleider veiligheidszakenDhr. P. Galjaart Teamleider veiligheidszakenDhr. A. Huiding Teamleider veiligheidszakenDhr. D.R. van Huisum Teamleider veiligheidszakenDhr. M.F. Kracht Teamleider veiligheidszaken

146

Dhr. R.A. Roovers Teamleider veiligheidszakenDhr. C.E. Schenkers Teamleider veiligheidszakenDhr. D.N. Snoep Teamleider veiligheidszaken

Medewerkers service & veiligheidMw. M. Abdel Shaheed-Youssef, Dhr. G.C. Adams, Mw. S. Ait Boubker, Dhr. N. Akpa, Mw. I.J. Andriessen, Dhr. R.J. van Baaren, Dhr. J.L.E. van den Berg, Mw. L. de Beus, Mw. S.T. Bjarland, Mw. M. Blok, Mw. K.N.V. Bohle, Dhr. W.J. Bos, Dhr. W.P.J. Bos, Mw. D. Broekers, Mw. J.M.P. Bunk, Mw. N.J. Bussooa, Mw. C.P. Cairo, Mw. M.H.J. van de Coterlet, Mw. S.C.P. Courtens, Dhr. A. Dehzad, Mw. E. Dijkman, Mw. M.A. Dijt, Mw. N.S. Dorothea, Mw. J.K. Frye, Mw. M.M. Gerot, Mw. L.N. Gerritsen, Dhr. B.F.H. Godijn, Mw. S. Goezinne, Dhr. L.A. de Graauw, Dhr. M. Groenen, Mw. F.A.M. Haffmans, Dhr. H.M. Hemink, Mw. B.G. Hewitt, Dhr. J. Hewitt, Dhr. J. Hijdra, Mw. S.M. Huigen, Mw. G.F. Huizinga, Mw. I. van Hulst, Mw. N. Ingeveldt, Mw. M.G. Jankowski, Dhr. H.J. Jansen, Mw. J.E. Jansen, Mw. D.L. Kikkert, Dhr. M. Klazes, Mw. D. Klooster, Mw. J.W.M. Kopmeiners, Mw. L. Kruit, Mw. I.A. van Laar, Mw. K.S. Lilley, Mw. K. van der Meij, Mw. N. Mensink, Mw. S. Moazami, Dhr. J. van der Moolen, Mw. R.M. Mulder, Dhr. B. Najem, Mw. I.M. Ossendorp, Mw. K. Pijpers, Dhr. Q.J. Pot, Dhr. M.H.A. Pronk, Dhr. F.H. van Raaijen, Mw. M.E. Raven, Mw. I. Rosen, Mw. Y. Sabir, Mw. M. Savelkoul, Mw. L.M. Schleich, Dhr. S. Shazad, Dhr. G.G. Simmons, Mw. K. Smolders, Mw. A.M.C. van Soest-Ait Mallouk, Mw. M.F. Sommermeier, Mw. M.A.C. Sondorp, Dhr. Y.R. Stolker, Mw. J.C. Swaalf, Mw. J.B. Treffers, Dhr. A. Venetis, Dhr. A.C.T. Verdegaal, Mw. T.A.M. Vork, Mw. Y. Vork, Dhr. M. Warrink, Mw. D.N.C. de Zeeuw

Senior surveillancemedewerkersDhr. M.A. Abdoelrahman, Dhr. L. Al Gam, Mw. J.G. Appelman-van Mens, Dhr. A.C. van Axel Dongen, Mw. P. Balak, Dhr. A. Beckrop, Dhr. C.A. Bekkenutte, Dhr. A.D. Bekker, Mw. J. Bergmeijer-Voortman, Mw. P. Besse, Dhr. B. Bodemeijer, Mw. S.H.M. de Boer, Dhr. D. Boeschoten, Mw. T.J. Bogaard, Dhr. A.H. Bouanani, Dhr. F. Boulenoir, Dhr. G.A.L. Boumann, Dhr. P.J. Bouwman, Mw. J. van den Brink, Dhr. J. Cabida, Dhr. N.R.S. Dataram, Dhr. M. Davids, Dhr. E.G. Dorresteijn, Dhr. M.G. van Eck, Dhr. R. Emmelkamp, Dhr. M. Faijdherbe, Mw. S.C. Freen, Mw. L.R. van Gaalen, Dhr. C.F. Geertruida, Mw. S.N.H. Geissler, Mw. A. Gezmez, Dhr. A. Goedhart, Dhr. K. Gokmen, Mw. A.M. Hameka, Mw. A. Harderwijk, Dhr. J. van Heerden, Dhr. N.L. Hemrika, Dhr. R. van ’t Hoff, Dhr. S. Jovanovic, Mw. A. Kartopawiro, Dhr. I. Kattestaart, Dhr. H.J. Knukkel, Dhr. A. Kok, Dhr. R.N. Kok, Dhr. O. Koning, Mw. D.N. Koster, Dhr. Y.G. Kranthove, Mw. N. Kroon, Dhr. R.J. Kurpershoek, Dhr. N.M. Lankhaar, Mw. L. Liche, Dhr. S. Lommers, Dhr. V.K. Mahangoe, Dhr. M. Meerwijk, Dhr. A. el Messaoudi, Dhr. N. van der Moolen, Dhr. C.E. Morales Iturriaga, Mw. K. Mossad, Dhr. M. Nauta, Dhr. R. Nieuwboer, Mw. B.M. Overbeek, Dhr. G. Ozmen, Dhr. D.B.F.A. Pereira, Dhr. W.L.F. Plug, Dhr. G. Poel, Dhr. P.A. Poel, Mw. K. Prinsen, Dhr. P.C. van Rijn, Dhr. R. Roof, Dhr. C.Y. van Ruth, Dhr. R.E. Samson, Mw. N. Serpici, Dhr. M.J.G. Sijm, Dhr. R.R.V. Soekhoe, Dhr. R.J.P. Spiele, Dhr. J.D. Stam, Dhr. B.J. van der Steen, Mw. I.I. van Stijgeren, Dhr. C.P. Toby, Dhr. F. Topal, Dhr. D. Usenki, Dhr. M.A. Verhorst, Dhr. L. de Vrind, Dhr. P. de Vries, Mw. S.L. de Vries-Kruiswijk, Mw. A.M. van de Weem, Dhr. R. van der Werff, Mw. I. Wolkers, Mw. E. Wouda, Dhr. R. El Yakoubi, Dhr. W.M. Zijlmans

SurveillancemedewerkersMw. T. Alakhramsing-Chinnoe, Mw. M.F. Banen, Mw. W.J. Holkamp, Mw. D. Joosten, Dhr. P.I. Keizer, Mw. A.C.M. Nellen, Dhr. J.A. Quintero, Mw. R. Rens-Stenekes, Dhr. S.J. Sint Jago, Dhr. R.T. Strijder

PortiersDhr. L.A. Dittmer, Dhr. A.H. van Egmond, Dhr. P.M. Falet, Dhr. M.D. Futterer, Mw. H.M. Kruse, Dhr. R.C.P. de Leeuw, Dhr. A.M. Lux, Dhr. T.S. Raspan, Mw. R.G. Silva-Braaf, Mw. R.J. Visser

ProfilersMw. E.P.M. Bloetjes, Dhr. A. El Khalfi, Dhr. R. Kraaijvanger, Dhr. P.W. van der Kroon, Mw. S.R. Leeuwerke, Dhr. R.A. Marres, Dhr. N. Nelis, Dhr. R.R. Rentmeester, Dhr. W.W. de Smet, Mw. N. Yaali

ONDERNEMINGSRAADDhr. W.A.P. Hoeben VoorzitterMw. S.D. Molendijk-Verbeek Ambtelijk secretarisMw. E.M.L. FauconMw. E. HermansMw. G.F. HuizingaMw. J.J. van der SchaafMw. K.N.V. BohleDhr. M. MeesterMw. M.J.J.M. van ErpDhr. R. NieuwboerDhr. W.A. Southworth

147

OVERIGEN

STAGIAIRSBeeldende kunstJ. van Eijsden, A.J. Lin, M.R. Maathuis Conservering & restauratieD.A.C. de Man

Evenementen & ontvangstenD.L. Mastenbroek

GeschiedenisK. Ragetli

Marketing & SalesA.W.M. Duinhouwer, J.A. van Groesen

MetalenJ.A.B. Chasen

MeubelenT.K. Mol, W. de Zeeuw

PapierA.M.B.Y. Melot

Publiek & educatieL.A.M. van den Heuvel

RijksprentenkabinetM. M’rani Alaoui

SchilderijenJ.G.W. Albertson, S.G.M. Johansson, E.F. Witteveen

Staf veiligheidszakenL.A. Kunst

SurveillancedienstL.J. van Blanken, V. de Haas, J. Hijdra, J. Kiekens, D. Kortekaas, M. Muijs, G.M. Pallada

TextielW. Stortelder

VRIJWILLIGERSBibliotheekL.M. Blokhuizen-van der Werff

Collectie-informatieP.L. Kisner

Conservering & restauratieC.A.F. Gauvin, I. Kneepkens, J.L. Mass, A. Wallert

GeschiedenisH.W.J. de Wilde Publiek & educatieN.I. Beyer, M.J. Quist

RijksprentenkabinetJ.F. Heijbroek, P.L.M. Verhaak

SchilderijenM.C.M.F. van den Bichelaer, G.R. Davies, P. D’Imporzano, N. van der Meer

Staf bibliotheekH.W. de Vries

HONORAIR CONSERVATORENR. Johnson Conservering & restauratieW. Sethares Conservering & restauratie

FELLOWSHIPPROGRAMMADhr. A.R. Dencher Johan Huizinga FellowshipDhr. R. Padoan Migelien Gerritzen FellowshipMw. M.C. Rakhorst Andrew W. Mellon FellowshipMw. C.C. Wesselink Manfred & Hanna Heiting FellowshipMw. R.A. Wise Dr. Anton C.R. Dreesmann FellowshipMw. J.G.H. Zelen Andrew W. Mellon Fellowship

148

RIJKS®, het restaurant van het Rijksmuseum onder leiding van chef Joris Bijdendijk, kreeg in 2016 een Michelinster

150

Bestuursverslag 151Resultaten 151Toelichting op de verschillende resultaten 152Financiële positie 157

Geconsolideerde jaarrekening 162Geconsolideerde balans 162Geconsolideerde categoriale exploitatierekening 163Geconsolideerd kasstroomoverzicht 164Waarderingsgrondslagen 165Toelichting op de geconsolideerde balans 168Toelichting op de geconsolideerde categoriale exploitatierekening 176

Overige gegevens 178Bezoldiging 178Bestemming van het exploitatiesaldo 179

Meerjarenoverzicht 181

1 Dit is een samenvatting van de jaarrekening 2016. De samengevatte jaarrekening 2016 is bedoeld om het brede publiek op een beknopte wijze inzicht te geven in de financiële resultaten en gegevens van Stichting Het Rijksmuseum. In Nederland gelden daarvoor geen algemeen vastgestelde criteria. De samengevatte jaarrekening is vrijwel identiek aan de volledige

jaarrekening 2016, met dien verstande dat (gegeven het beoogde doel) voor een aantal financiële overzichten van de balans uitsluitend de hoofd-categorieën zijn weergegeven en niet alle toelichtingen die vereist zijn op basis van het Handboek verantwoording cultuursubsidies.

FInancIeel verslag 1

151

Bestuursverslag

resultaten

Het boekjaar 2016 was het eerste ‘reguliere’ jaar sinds de heropening in 2013. De bezoekers-aantallen leken ten opzichte van de hoge bezoekersaantallen in 2013, 2014 en 2015 wat af te zwakken, maar desondanks wisten 2.259.987 bezoekers het Rijksmuseum te vinden. Begroot was een aantal van 2 miljoen bezoekers. Daarnaast was het Rijksmuseum in staat om met bijdragen van schenkers en fondsen het schilderij Hollands meisje aan het ontbijt van de 18de-eeuwse schilder Jean-Étienne Liotard te verwerven. Het totaal van de baten kwam hierdoor uit op een bedrag van € 89,8 miljoen versus een begroot bedrag van € 86,0 miljoen. De eigen inkomsten over 2016 bedroegen 62% (2015: 69%) van de totale baten (exclusief de incidentele subsidies van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, OCW).

Het totaal van de kosten kwam met uitzondering van de kosten van kunstaankopen licht hoger uit dan begroot. Het boekjaar 2016 werd hierdoor uiteindelijk afgesloten met een negatief resultaat van € 3,5 miljoen tegenover een begroot negatief resultaat van € 3,3 miljoen. Het gerealiseerde negatief resultaat wordt (conform begroting) voor € 3,7 miljoen gedekt uit hiervoor gevormde bestemmingsreserves, waardoor het resultaat voor verdeling aan de algemene reserve en het Bestemmingsfonds OCW € 0,2 miljoen positief bedraagt (begroot nihil).

Om een beter inzicht te geven in de omvang en samenstelling van het resultaat wordt in de resultatenanalyse het resultaat uitgesplitst naar de verschillende onderdelen van het resultaat. Het resultaat op gewone bedrijfsuitoefening (1) betreft het resultaat behaald met de reguliere museale activiteiten. De resultaten (2) tot en met (5) betreffen de projectmatige onderdelen van het resultaat, waarbij soms grote afwijkingen aan de kosten- en batenkant optreden tussen begroting en realisatie, maar die uiteindelijk wel een budgettair neutraal resultaat opleveren.

Tevens is opgenomen een samenvatting van het exploitatiesaldo per onderdeel van het resultaat na de onttrekkingen en toevoegingen aan de verschillende bestemmingsreserves en -fondsen, zodat per onderdeel van het resultaat een beter inzicht wordt verkregen in het behaalde resultaat ten opzichte van de begroting.

De omvang en de samenstelling van het resultaat over 2016 ten opzichte van de begroting kunnen als volgt worden samengevat:

sAMENVATTING EXPLOITATIEsALDOBEDRAGEN X € 1.000 2016 2016 VERSCHIL UITKOMST BEGROOT

1. Resultaat op gewone bedrijfsuitoefening 2.007 1.917 90 2. Resultaat op projecten -1.404 -854 -550 3. Resultaat op aankopen -128 -200 72 4. Resultaat op huisvesting -2.689 -1.197 -1.492 5. Resultaat op CC NL -1.310 -2.995 1.685

Totaal exploitatiesaldo -3.524 -3.329 -195 Bestemming van het exploitatiesaldo - Bestemmingsreserve herkomstonderzoek 183 224 -41 - Bestemmingsreserve registratieachterstanden 1.310 2.995 -1.685 - Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum en Philipsvleugel 1.062 847 215 - Bestemmingsfonds huisvesting OCW 1.130 -737 1.867

Totaal mutatie bestemmingsreserves 3.685 3.329 356

Resultaat voor toevoeging algemene reserve/Bestemmingsfonds OCW 161 – 161 - Bestemmingsfonds OCW -61 – -61 - Algemene reserve -100 – -100

Saldo na bestemming van het exploitatiesaldo – – –

152

resultaten na toevoegIngen/onttrekkIngen bestemmIngsfondsen en reserves BEDRAGEN X € 1.000 2016 2016 VERSCHIL UITKOMST BEGROOT

1. Resultaat op gewone bedrijfsuitoefening 3.252 2.988 264 2. Resultaat op projecten -1.404 -854 -550 3. Resultaat op aankopen -128 -200 72 4. Resultaat op huisvesting -1.559 -1.934 375 5. Resultaat op CC NL – – –

Resultaat voor toevoeging algemene reserve/Bestemmingsfonds OCW 161 – 161 – Bestemmingsfonds OCW -61 – -61 – Algemene reserve -100 – -100

Saldo na resultaatbestemming – – –

TOELICHTING OP DE VErsCHILLENDE rEsULTATEN

Een nadere cijfermatige toelichting op de diverse onderdelen van het resultaat en de samenstelling hiervan is hieronder opgenomen.

1. GEWONE BEDrijFsUITOEFENINGBEDRAGEN X € 1.000 2016 2016 VERSCHIL VERSCHIL UITKOMST BEGROOT IN %

BatenEntreegelden 24.533 22.236 2.297 10,3%Rijksmuseumwinkels 4.513 4.940 -427 -8,6%Sponsoring 4.839 4.751 88 1,9%Overige (publieksgerelateerde) opbrengsten en dienstverleningsovereenkomsten 6.361 6.011 350 5,8%Exploitatiesubsidie en servicekosten OCW 17.296 17.063 233 1,4%Overige bijdragen 1.971 1.868 103 5,5%

Som der baten 59.513 56.869 2.644 4,5%

LastenSalarislasten en inhuur derden 30.486 29.330 1.156 -3,9%Afschrijvingen 6.741 6.563 178 -2,7%Directie 247 265 -18 6,8%Communicatie & Marketing 1.574 1.471 103 -7,0%Tentoonstellingen 1.081 1.088 -7 0,6%Publicaties 1.680 853 827 -97,0%Publiek & Educatie 1.368 1.344 24 -1,8%Financiële Zaken 427 588 -161 27,4%Automatisering 2.395 1.927 468 -24,3%Facilitair Bedrijf 4.446 4.540 -94 2,1%Kostprijs verkopen winkels 2.237 2.108 129 -6,1%Overige afdelingen 4.844 4.976 -132 2,7%

Som der lasten 57.526 55.053 2.473 -4,5%

Operationeel resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening 1.987 1.816 171 9,4%Totaal saldo rentebaten en -lasten 26 101 -75 -74,3%Vennootschapsbelasting -6 – -6 0,0%

1. Resultaat op gewone bedrijfsuitoefening 2.007 1.917 90 4,7%

153

Toelichting

Baten

In 2016 werd het Rijksmuseum 2.259.987 keer bezocht. Dit is 13% hoger dan het begrote aantal van 2 miljoen. De verhouding tussen het nationale en internationale bezoek was 47% / 53% (be-groot 50% / 50%). Het volle tarief werd gehandhaafd op € 17,50. De gemiddelde opbrengst per bezoeker kwam lager uit dan begroot (€ 10,83 versus € 11,11 begroot). Dit is een gevolg van een hoger aandeel (gratis) kinderen en overig gratis bezoek. Van het totale bezoek betrof 19% het bezoek via de Museumkaart; 21% van de toegangskaarten werd online verkocht. Al met al waren de inkomsten uit entree € 24,5 miljoen. Dit is € 2,3 miljoen hoger dan begroot.

De omzet van de winkels bedroeg € 4,5 miljoen en kwam daarmee 9% lager uit dan begroot en bleef achter bij het hogere bezoek. De gemiddelde besteding per bezoeker in de museumwinkel, inclusief de samenwerking met Athenaeum Boekhandel, bedroeg € 1,95 (2015: € 2,32, 2014: € 1,86) bestaande uit een conversie van 14,04% en een gemiddelde besteding per klant van € 13,91. Bij de begroting werd uitgegaan van een gemiddelde besteding per bezoeker van € 2,20, bestaande uit een conversie van 14,6% en een gemiddelde besteding per klant van € 15,07. Ten opzichte van de begroting is de gemiddelde besteding hiermee flink achtergebleven, maar ten opzichte van 2014 is deze licht gestegen. Gebleken is dat bij het opstellen van de begroting voor de winkel is uitgegaan van een te hoge gemiddelde besteding per bezoeker en dat het effect van Late Rembrandt op de gemiddelde bestedingen per bezoeker in 2015 onvoldoende is geëli-mineerd. Uit de cijfers blijkt ook dat met name de omzet van tentoonstellingsmerchandise c.q. verkopen in de Philipsvleugelwinkel fors zijn achtergebleven ten opzichte 2015.

De behaalde totale brutomarge in 2016 kwam met 56% lager uit dan het begrote percentage van 59%. Dit komt doordat een belangrijk deel van de omzet in 2016 toe te schrijven is aan de verkoop van boeken en catalogi, waarop een lagere brutomarge zit dan op de andere artikelen.

De sponsorinkomsten voor de gewone bedrijfsuitoefening kwamen € 0,1 miljoen hoger uit dan begroot.

Door de hoge bezoekersaantallen in 2016 kwamen de overige (publieksgerelateerde) opbreng-sten € 0,4 miljoen hoger uit dan begroot. Onder deze inkomsten vallen onder meer de inkomsten uit de verkoop van de multimediatours, de verkoop van educatieve producten en de inkomsten die voortvloeien uit de samenwerking met horecapartner Vermaat.

De exploitatiesubsidie OCW is € 0,2 miljoen hoger dan begroot. Dit betreft de door het ministe-rie van OCW toegekende loon- en prijsbijstelling van de exploitatiesubsidie over 2016.

De overige bijdragen ten behoeve van de gewone bedrijfsuitoefening kwamen € 0,1 miljoen boven begroting uit.

Een en ander had tot gevolg dat de totale baten uit de gewone bedrijfsuitoefening per saldo € 2,6 miljoen hoger waren dan begroot.

BEZOEkErsAANTALLEN PEr WEEk 2016 T.O.V. 2015

80000

70000

60000

50000

40000

30000

20000

10000

01 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53

Totaal 2016 Totaal 2015

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

3000000

Totaal 2014

Totaal 2016 begroot

Totaal 2015

Totaal 2016

CUMULATIEF BEZOEk 2016 T.O.V. 2015 EN 2014

Entreegelden

RijksmuseumwinkelsSponsoring

Overige (publieksgerelateerde) opbrengsten en

dienstverleningsovereenkomsten

Exploitatiesubsidie en servicekosten OCW

Overige bijdragenVerdelIng baten 2016 gewone bedrijfsuItoefenIng

154

LastenDe personele kosten zijn € 1,2 miljoen hoger dan begroot. Voor een belangrijk deel zit dit in extra inzet voor evenementen en ontvangsten. Gedurende 2016 is steeds meer duidelijk geworden dat een deel van de tijdelijke formatie een structureel karakter heeft. Naar aanleiding van deze constatering is tijdens de begrotingsronde 2017 besloten om in 2017 de totale formatie van het museum opnieuw te beoordelen. Naast de uitbreiding van de structureel benodigde formatie is in 2016 een relatief groot aantal functies ingevuld middels (duurdere) inhuur van externen, terwijl bij de begroting werd uitgegaan van personeel in loondienst. Ook zijn er extra personele kosten gemaakt in het kader van de voorbereiding op het nieuwe huisvestingsstelsel. Deze laatste kosten worden gedekt uit de Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum en Philipsvleugel.

De afschrijvingen kwamen € 0,2 miljoen hoger uit omdat er investeringen zijn gedaan die niet in de begroting waren voorzien of omdat deze hoger uitvielen dan bij de begroting was voorzien. Dit betreft onder meer extra investeringen in de fotostudio Lelystad, het omleggen van de hemelwater-afvoer van het Ateliergebouw (waarvoor ook een bijdrage van het ministerie van OCW is ontvangen), extra opslagruimte, contentontwikkeling van de multimediatour Koloniaal Verleden, en enkele kleine investeringen bij het Facilitair Bedrijf zoals de chandeliers. Enkele investeringen bij met name automatisering worden sneller afgeschreven dan in de begroting was voorzien. Tevens zijn net als in 2015 met de (in natura) sponsoring van KPN extra investeringen gedaan in IT-apparatuur.

De kosten van de directie kwamen ongeveer uit op de begroting. Ditzelfde geldt ook voor een aantal grotere afdelingsbudgetten zoals Tentoonstellingen, Publiek & Educatie en Facilitair Bedrijf. Per saldo kwamen deze budgetten samen € 0,1 miljoen lager uit dan begroot.

De overschrijding van € 0,1 miljoen bij Communicatie & Marketing komt doordat er extra kosten zijn gemaakt voor de lancering van Rijksstudio in China, voor de samenwerkingen met Museum TV en See All This, voor de tentoonstelling Arita. Porselein van nu, in combinatie met de aanwezigheid op de Salone del Mobile in Milaan, en extra investeringen ten behoeve van de campagne om meer internationale toeristen te trekken.

De overschrijding bij de afdeling Publicaties van € 0,8 miljoen komt door verliezen bij de productie van eigen publicaties (€ 0,6 miljoen) en een afwaardering van de voorraden eigen publicaties in de museumwinkels (€ 0,5 miljoen). Op het gebied van de verdere doorontwikkeling van de website was sprake van een onderschrijding (€ 0,3 miljoen). De verliezen bij de productie van eigen publicaties zijn ontstaan doordat op de voorcalculaties lopende het proces vaak mutaties plaatsvinden vanwege wijzigingen in de vorm, inhoud en objecten van de tentoonstelling, en vanwege andere wensen op het gebied van vormgeving en lay-out. Tevens bestaat de wens om de publicaties betaalbaar te houden. Hierdoor ontstaan negatieve afwijkingen tussen de werkelijke en de voorcalculatorische kosten en opbrengsten. Medio 2016 zijn er overigens maatregelen genomen om deze processen beter te structureren, te monitoren en te sturen. Daarnaast is in 2016 besloten de waarderingsregels voor de voorraden aan te scherpen. De eigen publicaties (educatieve titels, museumgidsen, topstukken en collectieboeken) hebben een specifiek karakter (lange levensduur en beschikbaarheid, en geen commercieel doel), waardoor een voorraadniveau van maximaal zeven jaar voorraad gerechtvaardigd is. De voorraad boven deze zeven jaar is geheel voorzien.

De onderschrijding bij de afdeling Financiële Zaken van € 0,2 miljoen komt door lagere dan begrote advieskosten en door lagere bankkosten. In de begroting werd nog rekening gehouden met extra fiscale advieskosten in verband met een aantal lopende grote fiscale dossiers (vennootschapsbelasting, btw en het boekenonderzoek door de Belastingdienst). Deze dossiers zijn in 2016 sneller afgehandeld dan verwacht, waardoor er minder beroep gedaan hoefde te worden op fiscale adviseurs. De bankkosten kwamen lager uit omdat in de begroting werd uitgegaan van een hoger aandeel online kaartverkoop.

De overschrijding bij de afdeling Automatisering bedraagt € 0,5 miljoen. Een belangrijke oorzaak is de vertraging bij de migratie van AX2009 naar het nieuwe AX (Dynamics365fO), onder meer omdat de interfaces niet tijdig gereed waren en er onvoldoende tijd was om het nieuwe systeem in te richten en te testen. In het kader van de migratie naar het nieuwe AX is eind 2015 ook besloten om de processen opnieuw te beschrijven en te optimaliseren. Dit traject was niet meegenomen in de begroting en is ook breder ingezet dan alleen voor de afdelingen Financiële Zaken, Personeel & Organisatie en Commerciële Zaken. Daarnaast stegen de verbruikskosten telefonie sterker dan verwacht. Met KPN wordt overigens onderhandeld over nieuwe contracten voor telefonie, mobiel en hosting. Een andere reden is de in het voorjaar 2016 vastgestelde cloudstrategie. De migratie naar de cloud ging vervolgens sneller dan gepland en is uitgebreid met het project Moderne Werkplek.

Ondanks een lagere omzet is de kostprijs van de verkopen in de winkels € 0,1 miljoen hoger dan begroot. Dit komt doordat een lagere brutomarge werd gerealiseerd, omdat een belangrijk deel van de omzet in 2016 toe te schrijven is aan de verkoop van boeken en catalogi waarop een lagere brutomarge zit dan op de andere artikelen. Daarnaast zijn er bij de inventarisatie van de voorraden aan het eind van het jaar negatieve voorraadverschillen geconstateerd en is tevens een extra voorziening op de merchandise genomen.

De budgetten van de overige afdelingen kwamen per saldo € 0,1 miljoen lager uit dan begroot.Het totaal van de lasten uit de gewone bedrijfsuitoefening kwam hierdoor per saldo € 2,5

miljoen hoger dan begroot. De rente-inkomsten kwamen vanwege de steeds dalende rente € 0,1 miljoen lager uit dan

begroot. Hierdoor kwam het resultaat op de gewone bedrijfsuitoefening uit op een positief resultaat van

€ 2,0 miljoen versus een begroot positief resultaat van € 1,9 miljoen.

155

2. PrOJECTENBEDRAGEN X € 1.000 2016 2016 VERSCHIL UITKOMST BEGROOT

BatenSponsoring 1.085 763 322 Bijdrage Rijksclub 106 123 -17 Bijdrage tentoonstellingen 243 – 243 Eigen bijdragen (evenementen) 246 415 -169 Doorberekende kosten 107 281 -174 Incidentele subsidies en bijdragen 595 465 130 Bijdragen Rijksmuseum Fonds inzake projecten 3.392 3.403 -11 Som der baten 5.774 5.450 324

LastenLonen en salarissen 2.037 1.690 347 Projectkosten Directie 9 – 9 Projectkosten Communicatie & Marketing 77 70 7 Projectkosten Bureau Collecties 6 – 6 Projectkosten Conservering & Restauratie 136 – 136 Projectkosten Beeldende Kunst 30 112 -82 Projectkosten Rijksprentenkabinet 38 – 38 Projectkosten Fellows 81 – 81 Projectkosten Geschiedenis 4 4 – Projectkosten Tentoonstellingen 3.266 2.807 459 Projectkosten Publicaties – 110 -110 Projectkosten Publiek & Educatie 1.494 1.511 -17 Som der lasten 7.178 6.304 874

2. Resultaat op projecten -1.404 -854 -550

Toelichting

Het resultaat op het onderdeel projecten komt € 0,6 miljoen negatiever uit dan begroot. Het tekort is ontstaan door overschrijdingen bij een tweetal tentoonstellingen. Bij de tentoonstelling Catwalk is een overschrijding ontstaan doordat besloten is de communicatie rondom deze tentoonstelling te intensiveren. Daarnaast zijn er niet-begrote kosten (en opbrengsten) gerealiseerd voor de activiteiten rondom de presentatie van de door Nederland en Frankrijk gezamenlijk gekochte schilderijen van Rembrandt, de portretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit.

3. AANkOPENBEDRAGEN X € 1.000 2016 2016 VERSCHIL UITKOMST BEGROOT

BatenBijdragen voor aankopen 6.189 2.902 3.287 Sponsoring voor aankopen 293 300 -7 Totaal baten 6.482 3.202 3.280

LastenAangewend voor aankopen 6.642 3.402 3.240 Mutatie aankoopfonds -32 – -32 Totaal lasten 6.610 3.402 3.208

3. Resultaat op aankopen -128 -200 72

Toelichting

De belangrijkste aankoop in 2016 betrof het schilderij Hollands meisje aan het ontbijt van de 18de-eeuwse schilder Jean-Étienne Liotard. Deze aankoop kon volledig worden gedekt met bijdragen van schenkers, fondsen en de jaarlijkse bijdrage van de BankGiro Loterij. Het eigen aankoopbudget werd in 2016 niet volledig aangewend, waardoor op dit onderdeel van het resultaat sprake was van een positief resultaat van € 0,1 miljoen.

156

4. HUIsVEsTINGBEDRAGEN X € 1.000 2016 2016 VERSCHIL UITKOMST BEGROOT

BatenSubsidie OCW huur 16.645 18.538 -1.893 Subsidie OCW inzake Het Nieuwe Rijksmuseum – – – Bijdrage Vermaat en American Express verbouwing Philipsvleugel 71 71 –Bijdrage Koninklijke Nederlandse Munt brandveiligheid Lelystad 60 61 -1 RCE/UvA inzake Ateliergebouw 1.130 1.130 – Som der baten 17.906 19.800 -1.894

LastenHuren Rijksvastgoedbedrijf structureel 19.328 19.622 -294 Afschrijving brandveiligheid Lelystad 681 684 -3 Afschrijving inrichting Ateliergebouw 210 237 -27 Afschrijving extra verbouwingskosten Philipsvleugel 201 201 – Exploitatiekosten Ateliergebouw deel RCE/UvA 175 253 -78 Som der lasten 20.595 20.997 -402

4. Resultaat op huisvesting -2.689 -1.197 -1.492

Toelichting

Het resultaat op huisvesting komt € 1,5 miljoen negatiever uit dan begroot. Dit komt door een niet-begrote verlaging van de subsidie huisvesting OCW van € 1,9 miljoen voor de afkoop van de egalisatieschuld (van de musea aan het Rijksvastgoedbedrijf [RVB]) die door het ministerie van OCW aan het RVB zal worden voldaan. Deze verlaging van de subsidie huisvesting wordt geheel gedekt uit het in 2014 en 2015 gevormde Bestemmingsfonds huisvesting OCW en het in 2016 behaalde positieve resultaat op de subsidie huisvesting en de aan het RVB betaalde huren (als gevolg van de zogenaamde huurterugval die in 2014 is ontstaan voor een aantal panden omdat de eerste huurperiode van 15 jaar is verlopen).

Daarnaast ontving het Rijksmuseum als compensatie voor de maanden dat het Atelierge-bouw in 2015 niet optimaal kon worden gebruikt, en ter dekking van de gemaakte onkosten voor de uithuizing van goederen, een bedrag van € 0,2 miljoen. Tevens heeft het RVB de huren over 2016 niet geïndexeerd (€ 0,1 miljoen). Per saldo leidt dit samen met een aantal andere kleine positieve verschillen op de overige kosten van € 0,1 miljoen tot een verschil ten opzichte van de begroting van € 1,5 miljoen. Na resultaatbestemming uit het Bestemmingsfonds huis-vesting OCW resteert een positief saldo van € 0,4 miljoen.

5. CC NLBEDRAGEN X € 1.000 2016 2016 VERSCHIL UITKOMST BEGROOT

BatenSubsidie OCW inzake CC NL 168 300 -132 Bijdrage partners CC NL – 400 -400 Som der baten 168 700 -532

LastenLoonkosten 1.264 2.988 -1.724 Afschrijvingskosten 20 – 20 Kosten CC NL 118 707 -589 Kosten CC NL voorbereiding verhuizing Rijksmuseum (PK Online en VOILA) 76 – 76 Som der lasten 1.478 3.695 -2.217

5. Resultaat op CC NL -1.310 -2.995 1.685

Totaal exploitatiesaldo -3.524 -3.329 -195

Toelichting

Het resultaat op CC NL (CollectieCentrum Nederland) komt € 1,7 miljoen positiever uit dan begroot. Dit komt doordat de kosten van de voorbereiding van de collectie op de verhuizing

157

van het Rijksmuseum (PK Online en VOILA) die gedekt worden uit de Bestemmingsreserve registratieachterstanden, voor eenzelfde bedrag achterblijven bij de begroting. Het resultaat CC NL na resultaatbestemming bedraagt hierdoor nihil.

Resultaten (1) tot en met (5) en exploitatiesaldo

Bovenstaande resultaten op de verschillende onderdelen van het resultaat hebben ertoe geleid dat het boekjaar 2016 uiteindelijk werd afgesloten met een negatief exploitatiesaldo van € 3,5 miljoen ten opzichte van een begroot negatief exploitatiesaldo van € 3,3 miljoen. Na resultaatbestemming uit de diverse bestemmingsreserves en -fondsen resteert een positief saldo van € 0,2 miljoen voor verdeling aan de algemene reserve en het Bestemmingsfonds OCW.

FINANCIËLE POsITIE

Algemeen

Voor de ontwikkeling en de samenstelling van de financiële positie van het Rijksmuseum wordt verwezen naar het meerjarenoverzicht (p. 181). De ontwikkeling van een aantal financië-le ratio‘s wordt onderstaand weergegeven:

2016 2015 2014 2013 2012 2011Current ratio (vlottende activa/vlottende schuld) 230,9% 266,4% 177,2% 169,7% 181,1% 280,2%Solvabiliteit (eigen vermogen/totaal vermogen) 44,2% 45,9% 37,3% 35,5% 21,8% 12,4%Weerstandsvermogen (eigen vermogen/totale baten) 36,1% 30,0% 36,7% 26,5% 18,9% 10,3%Verdienvermogen (eigen inkomsten/structurele subsidie) 159,2% 214,3% 143,0% 153,1% 109,9% 76,3%

De lichte afname van de solvabiliteit is een gevolg van het (voorziene) negatieve resultaat over 2016. Om dezelfde reden is ook de current ratio licht gedaald ten opzichte van 2015. Het saldo aan liquiditeiten ultimo 2016 nam met € 6,7 miljoen af door het negatieve resultaat van € 3,5 miljoen en een toename van € 3,2 miljoen in de overige componenten (vorderingen, voorraden en kortlopende schulden) van het netto werkkapitaal. Dit laatste is vooral een gevolg van de toename van de vorderingen, omdat ultimo 2016 nog niet alle toegezegde bijdragen voor projecten en aankopen (onder andere voor de aankoop van de Liotard) waren ontvangen. In de komende jaren is sturing op het saldo van de liquiditeiten en het liquiditeitsbeheer een belangrijk aandachtspunt. De mutatie in de liquiditeiten in 2016 wordt toegelicht bij het geconsolideerde kasstroomoverzicht (p. 164).

In de in juni 2015 in opdracht van het ministerie van OCW uitgevoerde quickscan van de instellingen in de landelijke culturele basisinfrastructuur (BIS-instellingen) werden bovenstaande financiële indicatoren gebruikt om de financiële gezondheid en het verdienvermogen van de BIS-instellingen te beoordelen. Hierbij werd de volgende risicoweging gehanteerd:

Financiële indicatoren Risicoweging Hoog Midden LaagCurrent ratio (liquiditeit) < 100% < 130% > 130%Solvabiliteit < 0% < 10% > 10% Weerstandsvermogen (Haringmaat) < 0% < 10% > 10%

Voor het verdienvermogen (eigen-inkomstenpercentage definitie OCW, waarbij het totaal van de eigen inkomsten wordt gedeeld door de totale structurele subsidie OCW) hanteert het ministerie van OCW voor de musea een minimale norm van 19,5%.

158

Treasury en vermogens en reservebeleid

TreasuryHet Rijksmuseum heeft het beleid ten aanzien van treasury vastgelegd in een Treasury-statuut. De belangrijkste punten van het treasury-beleid worden hier gegeven.– Bij het beheer van gelden wordt de nodige prudentie in acht genomen. Dit wordt

bewerkstelligd door het voeren van een beleid dat: • onderliggende waarden op geen enkele wijze in gevaar brengt; • te ontvangen rente optimaliseert; • valutarisico’s afdekt; • geen speculatieve posities inneemt; • flexibiliteit ter zake van de beschikbaarheid van liquide middelen waarborgt.– Gelden worden in eerste instantie aangehouden op een rekening-courant, spaarrekening

of depositorekening bij in Nederland gevestigde banken, die als zodanig zijn erkend door De Nederlandsche Bank.

– Het gebruik van onroerend goed en aandelen als financiële instrumenten is niet toegestaan.– Voor zover de financiële positie dit toelaat, worden bedrijfsmiddelen in principe intern

gefinancierd met het eigen vermogen.– Indien het eigen vermogen niet toereikend is, kan gezocht worden naar externe financiering.

Vermogens en reservebeleidDe functie van het groepsvermogen bestaat uit:– A. Bufferfunctie voor toekomstige risico’s aan de uitgaven- en/of inkomstenkant

van de exploitatie;– B. Financieringsfunctie voor vaste activa;– C. Dekking voor specifieke risico’s en projecten.

A. BufferfunctieVoor toekomstige risico’s in de exploitatie hanteert het Rijksmuseum een horizon van een jaar: het vermogen dient maximaal een jaar discontinuïteit in de exploitatie op te kunnen vangen. Als praktische vertaling van dit uitgangspunt kan de dan benodigde omvang van het vermogen berekend worden op de in een jaar te derven entree- en winkelinkomsten. Na heropening wordt het vereiste vermogen uit hoofde van deze functie geraamd op circa € 25 miljoen. De algemene reserve voorziet in deze functie van het groepsvermogen.

B. FinancieringsfunctieHet Rijksmuseum is voor de financiering van de vaste activa aangewezen op het eigen vermogen, omdat door het ontbreken van langjarige subsidietoezeggingen geen beroep gedaan kan worden op de kapitaalmarkt. Het benodigd vermogen voor financiering van de vaste activa komt overeen met de gemiddelde boekwaarde van de vaste activa gedurende een zekere periode. Na heropening wordt het vereiste vermogen uit hoofde van deze functie (eveneens) geraamd op circa € 25 miljoen. De algemene reserve en het Bestemmingsfonds financiering activa voorzien in deze functie van het groepsvermogen.

C. Dekking voor specifieke risico’s en projectenTer dekking van specifieke risico’s en projecten kunnen delen van het vermogen worden afgezonderd in specifiek daarvoor gevormde bestemmingsreserves. Ultimo 2016 betreft dit de Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum en Philipsvleugel, de Bestemmings- reserve herkomstonderzoek en de Bestemmingsreserve registratieachterstanden.

Risico’s en toekomstige ontwikkelingen

Risico’sHet Rijksmuseum is een deels uit publieke middelen gefinancierde instelling en heeft langetermijndoelstellingen. Deze zijn niet primair gericht op het creëren van financiële waarden maar op het creëren en vergroten van maatschappelijke waarden. Het Rijksmuseum is het grootste museum van Nederland en behoort ook internationaal tot de grootste musea. De ambitie van het Rijksmuseum is om op alle aspecten van de bedrijfsvoering een voorbeeldfunctie te vervullen. Onderdeel hiervan is het zo transparant mogelijk opereren richting alle belanghebbenden, waaronder overheid, publiek en geldschieters. Daarnaast legt het Rijksmuseum vanwege zijn publieke functie op allerlei manieren verantwoording af over zijn activiteiten en is het onderworpen aan een veelheid van regels, codes en verschillende vormen van toezicht. Kernwaarden hierbij zijn onder meer ambitie, integer, voorbeeldig en open.

159

Vertaald naar risico’s leidt dit tot de volgende uitgangspunten:• Voldoen aan weten regelgeving; • Voorkomen van reputatieschade;• Pro- actieve en voorbeeldige houding.Het Rijksmuseum streeft ten aanzien van het realiseren van deze doelstellingen een hoog ambitieniveau na. Deze uitgangspunten zijn ook vertaald naar de beleidsuitgangspunten in het Treasury-statuut en het fiscaal beleidsplan.Het Rijksmuseum heeft een risicomatrix opgesteld waarin de risico’s op diverse gebieden in kaart zijn gebracht, zoals collectie, financiën, exploitatie, organisatie, ICT en externe risico’s. Voor ieder risico is bepaald wat de kans is dat het zich voordoet, wat de impact is en welke maatregelen worden genomen om de kans te verkleinen dat het zich voordoet c.q. de gevolgen daarvan te mitigeren. Behalve deze algemene risicomatrix zijn aparte risicoanalyses gemaakt voor het nieuwe huisvestingsstelsel en het CollectieCentrum Nederland.

Toekomstige ontwikkelingenNa de bijzonder hoge bezoekersaantallen in de periode 2013 tot en met 2016 is de verwachting dat het bezoek zich in 2017 en later min of meer gaat normaliseren op een aantal rond de 2 miljoen per jaar. Het boekjaar 2017 is het eerste jaar van de nieuwe subsidieperiode 2017–2020. De subsidie die het Rijksmuseum structureel ontvangt voor de publieksactiviteiten zal iets lager zijn dan voorheen. Tevens is 2017 het jaar waarin de nieuwe Erfgoedwet in werking treedt. De bekostiging van het beheer en behoud van de collectie en de huisvesting is hierin meerjarig voorzien. Ook gaat per 1 januari 2017 het nieuwe huisvestingsstelsel van start en neemt het Rijksmuseum het beheer van de panden over van het Rijksvastgoedbedrijf. Verder wordt samen met de partners hard gewerkt aan de realisatie van het CollectieCentrum Nederland. Onderstaand is de (verkorte) begroting 2017 opgenomen.

sAMENVATTING BEGrOTING 2016BEDRAGEN X € 1.000

2017 BEGROOT

BatenA. Opbrengsten 41.399 A.1.1. Publieksinkomsten 30.390 A.1.2. Sponsorinkomsten 6.078 A.1.3. Overige inkomsten 1.525 A.1.4. Indirecte inkomsten 3.406 B.1. Subsidie ministerie OCW 31.236 B.1.1. Subsidie huisvesting 15.679 B.1.2. Subsidie exploitatiebijdrage 15.257 B.1.3. Subsidie incidenteel 300 B.2. Overige (niet-structurele) subsidies/bijdragen 8.319 Som der baten 80.954

LastenC. Personeelslasten 33.673 D. Afschrijvingen op (im)materiële vaste activa 7.645 E. Huur 12.708 F. Kunstaankopen 3.402 G. Overige lasten 26.701

Som der lasten 84.129

H. Saldo rentebaten en -lasten 5I. Mutatie aankoopfonds –

Exploitatiesaldo -3.170

Bestemming van het exploitatiesaldo 2017Bestemmingsreserve herkomstonderzoek 212Bestemmingsreserve registratieachterstanden 2.680Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum en Philipsvleugel 278

Totaal bestemming van het exploitatiesaldo 2016 3.170

Saldo na resultaatbestemming –

160

In de begroting 2017 wordt uitgegaan van een bezoekersaantal van 2 miljoen in een verhouding nationaal/internationaal van 45/55. In de meerjarenraming wordt voor 2018 en later uitgegaan van een structureel bezoekersaantal van 1,9 miljoen in een verhouding nationaal/internationaal van 40/60. Tevens wordt er in de meerjarenraming van uitgegaan dat de subsidie van het ministerie van OCW gehandhaafd blijft op het huidige niveau.

In de begroting 2017 is een groot aantal tijdelijke personeelsleden opgenomen. Deze zijn nodig voor het versnellen van het project registratieachterstanden. Daarnaast is er sprake van extra tijdelijke functies waarvoor ook aanvullende fondsen zijn geworven. Voor de jaren 2017 en later wordt ernaar gestreefd om de vaste formatie te handhaven op het huidige niveau. Een belangrijk aandachtspunt hierbij blijft de flexibiliteit in de formatie om te kunnen inspelen op onvoorziene omstandigheden.

Na de renovatie van het hoofdgebouw, de verbouwing van de Philipsvleugel en de inrichting van het hoofdgebouw en de Philipsvleugel worden op korte termijn geen grote investeringen in de huidige panden van het Rijksmuseum verwacht. Ook is de verwachting dat de vervangingsinvesteringen op de langere termijn minder van omvang zullen zijn dan de afgelopen jaren.

In 2017 zal samen met Nederlands Openluchtmuseum, Paleis Het Loo en Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed de ontwikkeling van het CollectieCentrum Nederland verder worden opgepakt. De oplevering van dit pand wordt momenteel voorzien eind 2019. Het betreft een investering van circa € 63 miljoen, waarvoor een lening bij het ministerie van Financiën is afgesloten, waarvoor het ministerie van OCW zich garant heeft gesteld.

Samenwerkingsverbanden en verbonden partijen

Het Rijksmuseum heeft langetermijndoelstellingen waarbij het streeft naar creëren en vergroten van maatschappelijke waarde en draagvlak. Om dit te kunnen realiseren tracht het Rijksmuseum zich meer als cultureel ondernemer te ontwikkelen en de totale inkomsten te verhogen door het aandeel eigen inkomsten te vergroten. Om de slagkracht op dit gebied te vergroten is het Rijksmuseum vele samenwerkingsverbanden aangegaan, zowel binnen als buiten het museale veld. In het Verslag van de directie, paragrafen Samenwerking (pp. 36–37) en Ondernemerschap (pp. 40–41 ), wordt hierop ingegaan. Onderstaand worden de samenwerkingsverbanden die naast een inhoudelijke ook een belangrijke financiële impact hebben kort toegelicht:

WetenschapIn het Ateliergebouw werken de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), de Universiteit van Amsterdam (UvA) en het Rijksmuseum samen aan opleiding, onderzoek en praktijk op het gebied van conservering en restauratie. Daarnaast zijn in 2016 verdere stappen gezet met het Netherlands Institute for Conservation, Art and Science (NICAS). Doel van deze samenwerking is om een nieuw innovatief onderzoeksinstituut te creëren waarin kunstgeschiedenis, conservering en natuurwetenschappen samenkomen. Het kenniscentrum heeft zijn basis in het Ateliergebouw. Het initiatief tot het centrum is genomen door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en naast het Rijksmuseum participeren RCE, UvA en de Technische Universiteit Delft. Ook andere instellingen, waaronder het Van Gogh Museum en het Mauritshuis, ondersteunen het instituut. Het is de bedoeling dat ook andere partijen kunnen participeren in het onderzoek. Bij beide samenwerkingsverbanden wordt een belangrijk deel van de inbreng van de betrokken partijen voor de verschillende onderzoeks- en opleidingsprojecten geleverd door een bijdrage in natura van met name personele inzet.

CollectiebeheerEen aantal jaren geleden is het initiatief genomen om met meerdere partijen een gezamenlijk collectiedepot te ontwikkelen vanuit de gedachte dat hiermee kostenefficiency en kwaliteitsverbeteringen op het gebied van collectiebeheer konden worden gerealiseerd. In eerste instantie betrof dit naast het Rijksmuseum de RCE en het Nederlands Openlucht-museum. Het project kreeg de naam CollectieCentrum Nederland (CC NL) en de kernwaarden zijn: Open, Transparant, Duurzaam en Samenwerking. Op enig moment sloot ook Paleis Het Loo zich aan bij het CC NL. Partijen spraken af dat het Rijksmuseum de opdrachtgever en penvoerder wordt van dit project en ook het eigenaarschap en de financiering van het nieuwe depot op zich zal nemen. Op 25 juni 2015 is de businesscase van CC NL overhandigd aan de minister van OCW. De minister had in de museumbrief van 10 juni 2013, ‘Samen werken, samen sterker’, het project CC NL gemeld als voorbeeld van samenwerking. Op basis van de voorgelegde businesscase en het bijbehorende financiële kader stelde de minister extra middelen beschikbaar om het CC NL te kunnen realiseren. Het ministerie van OCW heeft zich inmiddels garant gesteld voor de door het Rijksmuseum op te nemen lening bij het ministerie van Financiën. Het CC NL wordt gevestigd in Amersfoort en de verwachte datum van ingebruikname is eind 2019. De kosten van het CC NL zullen door het Rijksmuseum op basis van langjarige dienstverleningsovereenkomsten worden doorbelast aan de deelnemende partijen.

161

Voor het project is door partijen een heldere projectstructuur opgezet, voor de verschillende deelprojecten zijn projectleiders aangesteld en er is een onafhankelijke controller aangesteld om het financiële kader te bewaken.

BoekwinkelHet Rijksmuseum ziet een kwalitatief hoogwaardige boekhandel als een toegevoegde waarde voor de beleving van het museumbezoek. Om dit te realiseren is het Rijksmuseum een samenwerking aangegaan met Athenaeum Boekhandel B.V. De samenwerkingsovereenkomst gaat uit van een gezamenlijke deling van het resultaat, waarbij het Rijksmuseum de boek-handel drijft en de expertise op dit gebied en het assortiment met recht op retour inkoopt bij Athenaeum Boekhandel B.V. De omzet en de kosten van deze samenwerking maken onderdeel uit van de jaarrekening van het Rijksmuseum.

HorecaEen ander belangrijk onderdeel van de beleving van het museumbezoek zijn de horeca-faciliteiten. Om kwalitatief hoogwaardige horecavoorzieningen aan te kunnen bieden is het Rijksmuseum een samenwerking aangegaan met de Vermaat Groep. Ook deze samenwerkings-overeenkomst gaat uit van een gezamenlijke deling van het resultaat. Gezien de specifieke regelgeving op het gebied van horeca en de benodigde kennis en ervaring om horecagelegen-heden op een goede manier te exploiteren, exploiteert de Vermaat Groep het restaurant (Rijks ®), het groot café in het Atrium, een klein café in de Philipsvleugel en diverse koffie-punten in het gebouw en de tuin. Het Rijksmuseum levert naast de ruimtes verschillende faciliteiten waarvoor het een vergoeding uit de samenwerking ontvangt. De omzet en de kosten van deze samenwerking maken geen onderdeel uit van de jaarrekening van het Rijksmuseum.

BeveiligingsdienstenPP10 B.V. is de gezamenlijke meldkamer met het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum en is een joint venture van het Rijksmuseum en het Van Gogh Museum. Doelstelling van de samenwerking is het verhogen van de kwaliteit van beveiliging van de musea bij gelijke kosten. De facilitaire voorzieningen worden geleverd door het Rijksmuseum en aan PP10 B.V. doorberekend. PP10 B.V. berekent de kosten van de beveiligingsdiensten door aan de klanten Rijksmuseum, Van Gogh Museum en Stedelijk Museum. De financiële resultaten van PP10 B.V. worden volgens de proportionele consolidatiemethode opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening van het Rijksmuseum.

DirectieDrs. T.D.W. Dibbits, hoofddirecteurMr. K.E. van Ginkel, zakelijk directeur

162

GeconsolIdeerde JaarrekenIng

GECONSOLIDEERDE BALANS (NA RESULTAATBESTEMMING)BEDRAGEN X € 1.000 31 DECEMBER 2016 31 DECEMBER 2015

Vaste ActivaI. Immateriële vaste activa 1.525 517 II. Materiële vaste activa 40.433 43.639

Vlottende activaIII. Voorraden 2.305 2.905 IV. Vorderingen 11.994 7.529 V. Liquide middelen 17.019 23.683

73.276 78.273 PassivaVI. Groepsvermogen 32.397 35.921 VI.1. Algemene reserve 8.098 7.998 VI.2. Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum

en Philipsvleugel 4.026 5.088 VI.3. Bestemmingsreserve herkomstonderzoek 858 1.041 VI.4. Bestemmingsreserve registratieachterstanden 5.022 6.332 VI.5. Bestemmingsfonds voor financiering activa 13.836 13.836 VI.6. Bestemmingsfonds OCW 557 496 VI.7. Bestemmingsfonds huisvesting OCW – 1.130

VII. Aankoopfonds 339 371 VIII. Voorzieningen 883 888 IX. Langlopende schulden 26.094 28.284 X. Kortlopende schulden 13.563 12.809

73.276 78.273

163

GECONsOLIDEErDE CATEGOrIALE EXPLOITATIErEkENINGBEDRAGEN X € 1.000 2016 2016 2015 UITKOMST BEGROOT UITKOMST

A. OpbrengstenDirecte opbrengsten 39.937 37.507 49.238 A.1.1. Publieksinkomsten 33.400 31.427 41.969 A.1.2. Sponsorinkomsten 6.288 5.885 7.204 A.1.3. Overige inkomsten 249 195 65 Indirecte opbrengsten 3.590 3.514 3.439

Totaal opbrengsten 43.527 41.021 52.677

B. BijdragenB.1. Subsidie ministerie OCW 33.941 35.601 35.460 B.1.1. Subsidie huisvesting 18.325 20.220 20.071 B.1.2. Subsidie exploitatiebijdrage 15.616 15.381 15.389

B.2. Subsidie gemeente – – –

B.3. Overige (niet-structurele) subsidies/bijdragen 12.375 9.399 31.458 B.3.1 Overige subsidies/bijdragen uit publieke middelen 724 774 2.591 B.3.2. Overige bijdragen uit private middelen 11.651 8.625 28.867 - Private fondsen en particulieren (incl. Vrienden) 6.823 4.319 21.858 - Bedrijven 421 62 424 - Goededoelenorganisaties 4.407 4.244 6.585

Totaal subsidies en bijdragen 46.316 45.000 66.918

Som der baten 89.843 86.021 119.595

LastenC. Personeelslasten 33.787 34.008 32.085 D. Afschrijvingen op materiële vaste activa 7.853 7.685 7.708 E. Huur 19.814 20.132 19.897 F. Kunstaankopen 6.642 3.402 25.909 G. Overige lasten– Kosten het nieuwe Rijksmuseum – – 1.186 – Overige 25.323 24.224 28.168

Som der lasten 93.419 89.451 114.953

H. Saldo rentebaten en -lasten 26 101 130 Saldo uit bedrijfsuitoefening -3.550 -3.329 4.772 I. Mutatie aankoopfonds 32 – -99 J. Vennootschapsbelasting -6 – -48

Exploitatiesaldo -3.524 -3.329 4.625

164

GECONsOLIDEErD kAssTrOOMOVErZICHTBEDRAGEN X € 1.000

2016 2016 2015 UITKOMST BEGROOT UITKOMST

Kasstroom uit operationele activiteitenExploitatieresultaat -3.524 -3.329 4.625 Aanpassingen voor:- Afschrijvingen immateriële en materiële vaste activa 7.853 7.385 7.708 - Vrijval investeringsbijdragen -3.775 -3.664 -3.763 - Mutatie aankoopfonds -32 – 99 - Mutatie voorzieningen -5 -19 -82

Bruto-kasstroom uit operationele activiteiten 517 373 8.587

Mutatie in voorraden 600 405 -588 Mutatie in vorderingen -4.465 -801 1.752 Mutatie in kortlopende schulden 754 -509 -7.387

Netto-kasstroom uit operationele activiteiten -2.594 -532 2.364

Kasstroom uit investeringsactiviteitenInvesteringen immateriële en materiële vaste activa -5.655 -5.274 -3.805 Ontvangen investeringsbijdragen 1.585 463 925

Kasstroom uit investeringsactiviteiten -4.070 -4.811 -2.880

Kasstroom uit financieringsactiviteitenOpname lening ten behoeve van CollectieCentrum Nederland – 3.000 –

Kasstroom uit financieringsactiviteiten – 3.000 –

Mutatie liquide middelen -6.664 -2.343 -516 Liquide middelen begin boekjaar 23.683 23.683 24.199

Liquide middelen einde boekjaar 17.019 21.340 23.683

Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. Hierbij zijn de rente-ontvangsten niet afzonderlijk zichtbaar verwerkt in het kasstroomoverzicht, omdat de omvang hiervan niet van materieel belang is. Zie tevens de toelichting op de financiële positie in het bestuursverslag (p. 157).

165

WAARDERINGSGRONDSLAGEN

1. Algemeen

De geformuleerde grondslagen hebben betrekking op de jaarrekening als geheel en daarmee tevens op de geconsolideerde jaarrekening die daarvan een onderdeel vormt. De waardering en bepaling van het resultaat vinden plaats op basis van historische kosten. Voor zover niet anders is vermeld, zijn de activa en passiva opgenomen tegen nominale waarde. Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben, ongeacht of ze tot ontvangsten of uitgaven hebben geleid.

Baten worden slechts opgenomen voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Lasten en risico’s die hun oorsprong vinden vóór het einde van het verslagjaar, worden in acht genomen indien zij voorafgaand aan het maken van de jaarrekening bekend geworden zijn.

2. Indeling jaarrekening

Handboek Verantwoording Cultuursubsidies Instellingen 2013–2016 Met ingang van 1 januari 2013 is het nieuwe Handboek Verantwoording Cultuursubsidies Instellingen 2013–2016 van kracht. De richtlijnen hierin sluiten zo veel mogelijk aan op de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek, Boek 2, Titel 9, en de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving (in het bijzonder RJ 640). De in het handboek gestelde eisen beogen enerzijds duidelijkheid te bieden aan de instellingen zelf en anderzijds uniformiteit te bevorderen in de presentatie van de te leveren (financiële) gegevens.

Tevens is de verantwoording opgesteld met inachtneming van de beleidsregels voor de toepassing van de ‘Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector’ (WNT).

Verslaggevingsperiode Het boekjaar valt samen met het kalenderjaar.

Continuïteit De verantwoording is opgesteld uitgaande van de continuïteitsveronderstelling.

Vergelijkende cijfers De cijfers over 2015 zijn geherrubriceerd teneinde de vergelijkbaarheid met 2016 mogelijk te maken.

3. Criteria voor consolidatie en gelieerde rechtspersonen

3.1. Criteria voor consolidatieIn de geconsolideerde jaarrekening zijn de financiële gegevens opgenomen van Stichting Het Rijksmuseum en van de groepsmaatschappijen waarin Stichting Het Rijksmuseum direct of indirect meer dan de helft van het stemgerechtigde kapitaal houdt of waarin Stichting Het Rijksmuseum op grond van aanvullende regelingen beschikt over de beslissende zeggenschap ter zake van het bestuur en het financiële beleid. De activa, passiva, resultaten en kasstromen van deze groepsmaatschappijen zijn in de consolidatie betrokken onder eliminatie van de onderlinge verhoudingen en transacties.

De opgenomen groepsmaatschappijen, gevestigd te Amsterdam, zijn:• Rijksmuseum Holding B.V. (deelname 100%);• PP10 B.V. (deelname 50%).

Naast de (100%) groepsmaatschappij Rijksmuseum Holding B.V. wordt tevens de 50% deel-neming PP10 B.V. in de consolidatie betrokken. Voor deze vennootschap wordt de proportionele consolidatiemethode gehanteerd. PP10 B.V. is een joint venture van het Rijksmuseum en het Van Gogh Museum waarin vanaf 1 augustus 2009 de meldkamer activiteiten van beide musea gezamenlijk worden uitgevoerd die voorheen door ieder museum zelfstandig werden verricht. Gezien de ontstaansgeschiedenis en omdat de joint-venturegedachte bij deze vennootschap zowel op het financiële vlak als op het gebied van zeggenschap en aansturing wordt gehan-teerd, is voor de verantwoording in de jaarrekening gekozen voor de proportionele consoli-datiemethode. Deze verwerkingswijze komt het meest tegemoet aan het wettelijke inzicht-vereiste.

166

3.2. Gelieerde rechtspersonenStichting Het Rijksmuseum Fonds is opgericht op 8 december 1994 en heeft tot doel:• het aantrekken, het beheren en het beleggen van gelden welke door schenkers ten bate van

het Rijksmuseum te Amsterdam aan de stichting zijn geschonken;• het uitkeren van gelden aan het Rijksmuseum, waarbij in beginsel de ter beschikking gestel-

de gelden niet worden aangesproken, tenzij zulks in andere zin met schenkers is overeenge-komen;

• het verlenen van steun in de meest uitgebreide zin des woords aan het Rijksmuseum.

Stichting Het Rijksmuseum Fonds heeft een zelfstandig en onafhankelijk bestuur, waardoor het Rijksmuseum geen overwegende zeggenschap heeft bij Stichting Het Rijksmuseum Fonds. Om deze reden worden de cijfers van Stichting Het Rijksmuseum Fonds niet in de cijfers van het Rijksmuseum geconsolideerd.

De jaarrekening van Stichting Het Rijksmuseum Fonds wordt opgesteld conform richtlijn 650 Fondsenwervende instellingen en is te vinden op de website van Stichting Het Rijksmuseum.

4. Omrekening van vreemde valuta

Vorderingen, schulden en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers per balansdatum. Transacties in vreemde valuta gedurende de verslagperiode zijn in de jaarrekening verwerkt tegen de koers van afwikkeling. De uit de omrekening per balansdatum voortvloeiende koersverschillen worden opgenomen in de exploitatierekening.

5. Kunstcollectie

De collectie die bij de verzelfstandiging in 1995 middels de Beheersovereenkomst in beheer is gegeven, is eigendom van de Staat der Nederlanden en is daarom niet in de balans opgeno-men. De Beheersovereenkomst regelt niet dat nieuwe aanwinsten van het Rijksmuseum na verzelfstandiging automatisch ook eigendom worden van de Staat. Bij de verzelfstandiging is wel de intentie (Kamerstukken bij Verzelfstandigingswet) uitgesproken dat nieuwe verwer-vingen worden toegevoegd aan de rijkscollectie, maar daarvoor is afzonderlijke en expliciete overdracht (bijvoorbeeld door schenking) aan de Staat vereist. Het Rijksmuseum heeft, net als de andere verzelfstandigde rijksmusea, een volmacht verkregen om schenkingen en legaten namens de Staat te aanvaarden. De schenkingen en legaten na verzelfstandiging zijn daarmee ook eigendom van de Staat geworden. Daarnaast heeft het Rijksmuseum een volmacht verkre-gen om namens de Staat te verwerven. Bij aankopen van particulieren is van deze volmacht gebruikgemaakt. Voor de overige verwervingen na verzelfstandiging geldt dat deze objecten nog eigendom van het Rijksmuseum zijn. Aangezien het de intentie is om deze objecten op enig moment over te dragen aan de Staat, zijn deze objecten, net als de rest van de (in beheer gegeven) collectie, niet in de balans opgenomen. De collectie is niet verzekerd.

6. Grondslagen voor de waardering van activa en passiva

6.1. Immateriële en materiële vaste activaDe immateriële en materiële vaste activa worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs, vermin-derd met de cumulatieve afschrijvingen. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van inge-bruikneming. De afschrijvingen zijn gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs. Investeringen op tijdelijke locaties worden afgeschreven over de geraamde periode van de tijdelijke huisvesting. Bij aanschaffingen in de loop van het jaar worden de afschrijvingspercentages pro rato toege-past. De volgende afschrijvingstermijnen worden gehanteerd:

• Verbouwingen, installaties en bouwkundige voorzieningen 10–15 jaar• Computerapparatuur en software 3–5 jaar• Webshop 5 jaar• Depotinrichting 25 jaar• Meubilair en (kantoor)inrichting 5–10 jaar• Presentatiemateriaal, verlichting en tentoonstellingsinrichting 7–15 jaar• Beveiligings- en AV-apparatuur 3–15 jaar• Vitrines 15–20 jaar

6.2. Financiële instrumenten Financiële instrumenten omvatten bij het Rijksmuseum handels- en overige vorderingen, geldmiddelen, handelsschulden en overige te betalen posten. Financiële instrumenten omvatten tevens in contracten besloten, afgeleide financiële instrumenten. Financiële instrumenten worden bij de eerste opname verwerkt tegen reële waarde. Na de eerste opname worden financiële instrumenten op de hierna beschreven manier gewaardeerd.

167

6.2.1. Afgeleide financiële instrumenten Het Rijksmuseum kent geen afgeleide financiële instrumenten, met uitzondering van eventuele valutatermijncontracten die worden afgesloten voor de afdekking van valutarisico’s die voortkomen uit transacties in andere valuta’s dan euro’s. Dergelijke contracten sluiten qua omvang, looptijd en eventuele andere condities direct aan op die van de transactie(s) waarvan het risico wordt afgedekt. Om deze reden wordt hedge accounting onder het kostprijs-hedgemodel toegepast.

6.2.2. Vorderingen De vorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde, onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen voor oninbaarheid. Deze voorzieningen zijn bepaald op basis van een beoordeling van de individuele vorderingen.

6.3. Voorraden De voorraden worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs of lagere netto-opbrengst-waarde. Hierbij wordt rekening gehouden met mogelijke incourantheid. In het onderhanden-werk van de kosten van publicaties die in eigen beheer worden vervaardigd, zijn geen personeelslasten of andere vaste lasten begrepen.

6.4. VoorzieningenDe voorziening inzake jubilea-uitkeringen wordt berekend conform RJ 271 volgens de actuariële Projected Unit Credit Method. De overige voorzieningen worden op nominale waarde gewaardeerd.

6.5. InvesteringsbijdragenOntvangen investeringssubsidies en bijdragen ten behoeve van de aanschaf van materiële vaste activa worden verantwoord onder de langlopende schulden onder de post investerings-bijdragen. Deze post valt vrij ten gunste van de exploitatierekening overeenkomstig de afschrijving op de met deze subsidies en bijdragen verkregen materiële vaste activa.

6.6. Handelsschulden en overige te betalen posten Kortlopende schulden worden na eerste opname gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve rentemethode.

7. Grondslagen voor de bepaling van het resultaat

7.1. Kunstaankopen en bijdragen ten behoeve van kunstaankopenDe onderdelen van de subsidie, de schenkingen en overige bijdragen die bestemd zijn voor het doen van kunstaankopen worden, evenals de kunstaankopen zelf, in de exploitatierekening verantwoord. De bedragen verkregen van derden, ten behoeve van kunstaankopen die ultimo boekjaar nog niet zijn besteed aan de verwerving van kunstaankopen, worden ultimo boekjaar toegevoegd aan het aankoopfonds. Bij aankoop van kunstvoorwerpen in latere jaren vallen deze bedragen vrij ten gunste van de exploitatie. Deze mutatie in het aankoopfonds wordt separaat verantwoord in de exploitatierekening. Het aankoopfonds maakt geen deel uit van het eigen vermogen.

7.2. Pensioenen De pensioenen zijn ondergebracht bij het Pensioenfonds Zorg en Welzijn. De door het fonds verzorgde pensioenregeling is een toegezegde pensioenregeling. De Stichting heeft geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen in het geval van een tekort bij het fonds, anders dan het voldoen van hogere toekomstige premies. Uitgangspunt is dat de in de verslagperiode te verwerken pensioenlast gelijk is aan de over de periode aan het pensioen fonds verschuldigde pensioenpremies. Voor zover de verschuldigde pensioenpremies op balansdatum niet zijn voldaan, wordt hiervoor een verplichting opgenomen.

7.3. VennootschapsbelastingDoor het besluit eind 2011 van het ministerie van OCW om geen rol meer te spelen bij de benoeming van leden van de Raad van Toezicht, wordt het Rijksmuseum formeel niet meer aangemerkt als semi-overheidslichaam en is het niet meer vrijgesteld voor de vennootschapsbelasting. Voor een nadere toelichting op dit onderwerp wordt verwezen naar de toelichting op de niet op de balans opgenomen verplichtingen (p. 174).

8. Grondslagen voor het kasstroomoverzicht

Het kasstroomoverzicht is opgesteld op basis van de indirecte methode.

168

ToelIchtIng op de geconsolIdeerde JaarrekenIng

TOELICHTING OP DE GECONsOLIDEErDE BALANs

I. IMMATErIËLE VAsTE ACTIVABEDRAGEN X € 1.000 VOORUIT- SOFTWARE WEBSHOP TOTAAL BETAALD OP IMMATERIËLE VASTE ACTIVA

Stand 1 januariAanschafwaarde – 2.253 – 2.253 Cumulatieve afschrijvingen – -1.736 – -1.736

Boekwaarde 1 januari – 517 – 517 Mutaties boekjaarInvesteringen 820 263 149 1.232 Afschrijvingen – -212 -12 -224

820 51 137 1.008 Stand per 31 decemberAanschafwaarde 820 2.516 149 3.485 Cumulatieve afschrijvingen – -1.948 -12 -1.960

Boekwaarde 31 december 820 568 137 1.525

In 2016 is gestart met de migratie van het ERP-systeem Microsoft Dynamics 2009 naar de nieuwe cloudversie AX7. Naar verwachting zal het nieuwe systeem in het tweede kwartaal van 2017 in gebruik worden genomen. De webshop is in 2016 geheel vernieuwd. De hierop betrekking hebbende kosten zijn geactiveerd.

II. MATErIËLE VAsTE ACTIVABEDRAGEN X € 1.000 VOORUIT- VERBOUWINGS- INRICHTING INVENTARIS, MUSEALE TOTAAL BETAALD OP KOSTEN EN HET NIEUWE APPARATUUR INVENTARIS MATERIËLE INRICHTING RIJKSMUSEUM EN INRICHTING VASTE ACTIVA PHILIPSVLEUGEL

Stand 1 januariAanschafwaarde 1.036 11.093 42.312 18.063 5.502 78.006 Cumulatieve afschrijvingen – -6.051 -12.050 -12.034 -4.232 -34.367

Boekwaarde 1 januari 1.036 5.042 30.262 6.029 1.270 43.639

Mutaties boekjaarInvesteringen en overboekingen 183 1.215 0 1.911 1.114 4.423 Afschrijvingen – -555 -4.190 -2.335 -549 -7.629

183 660 -4.190 -424 565 -3.206 stand per 31 decemberAanschafwaarde 1.219 12.308 42.312 19.974 6.616 82.429 Cumulatieve afschrijvingen – -6.606 -16.240 -14.369 -4.781 -41.996

Boekwaarde 31 december 1.219 5.702 26.072 5.605 1.835 40.433

De verzekerde waarde van de materiële vaste activa ultimo 2016 bedraagt € 78,7 miljoen. In het kader van het nieuwe huisvestingsstelsel wordt het beheer en onderhoud van de (ge-huurde) panden van het Rijksvastgoedbedrijf vanaf 1 januari 2017 door het Rijksmuseum over-genomen. Dit betekent ook dat het Rijksmuseum in beginsel de risico’s van deze panden, als ware hij de eigenaar, voor zijn rekening neemt en dat het Rijksmuseum zich afdoende moet verzekeren tegen de risico’s en aansprakelijkheden die daarmee samenhangen. De (niet op de balans van het Rijksmuseum geactiveerde) panden van het Rijksvastgoedbedrijf zijn om die reden per 1 januari 2017 verzekerd op basis van een herbouwwaarde van € 327,7 miljoen.

169

IV. VOrDErINGENBEDRAGEN X € 1.000

31 DECEMBER 2016 31 DECEMBER 2015

IV.1. Debiteuren 2.667 1.712 IV.2. Vorderingen op gelieerde rechtspersonen 4.027 2.122 IV.3. Belastingen en sociale premies 1.711 1.421 IV.4. Overige vorderingen 2.330 1.418 IV.5. Overlopende activa 1.259 856

11.994 7.529

V. LIQUIDE MIDDELENHet Rijksmuseum wil direct over al zijn liquide middelen kunnen beschikken. Deposito’s op de kortere termijn gaven in 2016 evenals in de voorgaande jaren minder rente dan het uitzetten van overtollige gelden op spaarrekeningen. Ultimo 2016 zijn de niet direct benodigde liquide middelen uitgezet op een aantal zakelijke spaarrekeningen van de ING Bank. De saldi van deze spaarrekeningen zijn alle zonder kosten direct opeisbaar.

V. GrOEPsVErMOGENBEDRAGEN X € 1.000 STAND RESULTAAT- RESULTAAT- STAND 1 JANUARI BESTEMMING BESTEMMING 31 DECEMBER TOEVOEGING ONTTREKKING

VI.1. Algemene reserve 7.998 100 – 8.098 VI.2. Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum en Philipsvleugel 5.088 – -1.062 4.026 VI.3. Bestemmingsreserve herkomstonderzoek 1.041 – -183 858 VI.4. Bestemmingsreserve registratieachterstanden 6.332 – -1.310 5.022 VI.5. Bestemmingsfonds voor financiering van activa 13.836 – – 13.836 VI.6. Bestemmingsfonds OCW 496 61 – 557 VI.7. Bestemmingsfonds huisvesting OCW 1.130 731 -1.861 –

Totaal groepsvermogen 35.921 892 -4.416 32.397

Algemene reserve

De algemene reserve is het gedeelte van het eigen vermogen waarover zonder belemmering door wettelijke of statutaire bepalingen kan worden beschikt voor het doel waarvoor het Rijksmuseum is opgericht. Deze reserve wordt aangehouden om de continuïteit van de stichting op langere termijn te waarborgen.

Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum en Philipsvleugel

Ter dekking van de financiële risico’s na de opening van het hoofdgebouw en na de heropening van de tot tentoonstellingsvleugel verbouwde Philipsvleugel, is het ultimo 2012 vrijgevallen saldo van de post reizende tentoonstellingen bij de resultaatbestemming toegevoegd aan de Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum en Philipsvleugel. De onttrekkingen aan deze reserve zullen plaatsvinden voor extra kosten voor zover deze niet binnen de reguliere exploitatie worden gedekt door extra opbrengsten in enig jaar. Daarom wordt deze reserve aangewend voor de extra afschrijvingslasten op de investeringen in de inrichting van het nieuwe Rijksmuseum, de investeringen in het kader van de nazorg het nieuwe Rijksmuseum, de extra investeringen in de inrichting, en de verbouwing van de Philipsvleugel voor zover deze niet gedekt worden door additionele investeringsbijdragen en ook niet zijn voorzien in de meerjarenraming. In 2016 betreft dit een bedrag van € 288.000. Tevens wordt deze bestemmingsreserve aangewend voor de extra kosten voor de voorbereiding van het nieuwe huisvestingsstelsel. In 2016 betreft dit een bedrag van € 774.000. Ultimo 2016 bedragen de nog uit deze bestemmingsreserve te dekken extra afschrijvingslasten € 1.981.000. Dit betekent dat voor de overige financiële risico’s die voortvloeien uit de opening van het hoofdgebouw en de heropening van de Philipsvleugel ultimo 2016 nog een bedrag resteert van € 2.045.000.

Bestemmingsreserve herkomstonderzoek

Bij de subsidietoekenning voor de periode 2013–2016 heeft het ministerie van OCW het Rijksmuseum de verplichting opgelegd om naast de collecties schilderijen en tekeningen ook de andere deelcollecties te onderzoeken op herkomst in het kader van het onderzoek Museale

170

Verwervingen vanaf 1933 (Museumvereniging). Dit is een doorlopende verplichting en de door het ministerie van OCW toegezegde middelen waren niet toereikend om de kosten van dit onderzoek te kunnen dekken. Voor de verwachte kosten tot en met 2020 is in de jaren 2014 en 2015 de Bestemmingsreserve herkomstonderzoek gevormd.

Bestemmingsreserve registratieachterstanden

Door het ministerie van OCW is de verplichting opgelegd om minimaal 95 procent van de objecten te registreren. De registratie moet voldoen aan de eisen van aanwezigheid van inventarisnummer op objecten en vermelding van standplaats en juridische status in de registratie. Het Rijksmuseum heeft een achterstand in deze registratie met name bij de werken op papier. Voor het wegwerken van deze registratieachterstanden heeft het ministerie geen additionele middelen ter beschikking gesteld. De aan het CC NL deelnemende partijen hebben inmiddels de kosten van de voorbereiding van de verhuizing van hun collectie toegevoegd aan het project CC NL, omdat een goed geregistreerde en gedigitaliseerde collectie een randvoorwaarde is voor dit project waarbij openheid, toegankelijkheid, duurzaamheid en samenwerking kernwaarden zijn. Het Rijksmuseum heeft daarbij aangegeven zelf te zorgen voor een belangrijk deel van de dekking van de in totaal € 10,2 miljoen van de door het Rijksmuseum ingebrachte kosten voor dit deelproject. De in de jaren 2013 tot en met 2015 gevormde Bestemmingsreserve registratieachterstanden maakt het mogelijk dat het Rijksmuseum de afspraak van de toegezegde eigen bijdrage aan het project CC NL kan nakomen.

Bestemmingsfonds voor financiering van activa

Onderdeel van het project ‘Het nieuwe Rijksmuseum’ waren de inrichtingskosten van het Hoofdgebouw. De totale kosten hiervan bedroegen circa € 40 miljoen, die deels zijn gerealiseerd door het Rijksmuseum zelf en deels zijn meegenomen in het bouwproject ‘Het nieuwe Rijksmuseum’. Binnen het financiële kader van dat project was vastgelegd dat het Rijksmuseum hiervan € 27 miljoen zelf bijdraagt. De resterende bijdrage van € 13 miljoen werd door het project ter beschikking gesteld. Omdat een van de randvoorwaarden van het project was dat er sprake moest zijn van een sluitende exploitatie, is in samenspraak met de Financiële Adviesgroep van het project besloten om de bijdrage vanuit het project voor de inrichtingskosten ter beschikking te stellen in de vorm van een financieringsbijdrage. Door het ter beschikking stellen van deze financieringsbijdrage is het Rijksmuseum in staat de initiële investering te financieren en tevens de financiering van de toekomstige vervangingen daarvan veilig te stellen omdat hierdoor wordt gewaarborgd dat op (middel)lange termijn voldoende liquide middelen beschikbaar blijven voor de vervanging van de inrichting. Zonder de vorming van dit bestemmingsfonds kunnen liquiditeitstekorten ontstaan, waardoor de toekomstige vervanging van de inrichtingsinvesteringen van het nieuwe Rijksmuseum onder druk komt te staan.

Bestemmingsfonds OCW

Subsidie OCW die nog niet is besteed aan doeleinden waarvoor de subsidie is verstrekt (zie artikel 2.16 van de Regeling op het specifiek cultuurbeleid) dient opgenomen te worden in het Bestemmingsfonds OCW. De wijze waarop het exploitatieresultaat aan het bestemmingsfonds wordt toegerekend, moet worden toegelicht. De toevoegingen aan het Bestemmingsfonds OCW vinden plaats naar rato van de structurele subsidie OCW ten opzichte van het totaal van de baten. Gedurende de subsidieperiode mogen alleen onttrekkingen aan het Bestemmingsfonds OCW plaatsvinden bij een negatief exploitatieresultaat en de onttrekkingen dienen te worden toegelicht. Onttrekkingen mogen evenals de toevoegingen alleen plaatsvinden naar rato van het aandeel van de structurele subsidie OCW ten opzichte van de totale baten. Een eventueel resterend exploitatietekort dat niet volledig volgens deze rekenregel kan worden gedekt, dient dus te worden opgevangen met de algemene reserves. Een uitzondering op het naar-rato-principe wordt gemaakt indien de algemene reserves niet toereikend zijn. Voor dat gedeelte van het tekort mag in die situatie eveneens het Bestemmingsfonds OCW worden aangewend. Voor de berekening van de toevoegingen en de onttrekkingen aan deze reserve wordt verwezen naar de toelichting op de resultaatverdeling elders in dit verslag (p. 152).

Bestemmingsfonds huisvesting OCW

Het ministerie van OCW heeft aangegeven (per brief d.d. 21 november 2013; kenmerk 564807) dat het (positieve) verschil tussen de ontvangen huisvestingssubsidie en de aan het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) betaalde huren (als gevolg van de zogenaamde huurterugval die in 2014 is ontstaan voor een aantal panden omdat de eerste huurperiode van 15 jaar is verlopen) moet worden toegevoegd aan het Bestemmingsfonds huisvesting OCW. Dit deel van de subsidie was niet nodig voor datgene waar de middelen oorspronkelijk voor bedoeld waren.

171

Met ingang van 1 januari 2017 start het nieuwe huisvestingsstelsel, zijn nieuwe contracten tussen het RVB en de musea afgesloten en zijn de lopende huurcontracten beëindigd. De door het beëindigen van de lopende huurcontracten ontstane egalisatieschuld (van de musea aan het RVB) zal worden voldaan door het ministerie van OCW aan het RVB. Ter dekking van deze lasten heeft het ministerie van OCW aangegeven het voornemen te hebben (per brief d.d. 16 juni 2016; kenmerk 924930) de in het Bestemmingsfonds huisvesting OCW gereserveerde bedragen terug te vorderen. De reservering over 2014 en 2015 bedroeg € 1.130.000. De reservering 2016 bedraagt € 731.000. Vervolgens heeft het ministerie van OCW kenbaar gemaakt (per brief d.d. 27 augustus 2016; kenmerk 1045313) de subsidie 2016 te verlagen met een totaalbedrag van € 1.861.000.

VII. AANkOOPFONDsBEDRAGEN X € 1.000 31 DECEMBER 31 DECEMBER 2016 2015

Stand 1 januari 371 272Bij: Ontvangen bijdragen– BankGiro Loterij 2.500 5.074 – Sponsoring Baker McKenzie en Pon Holdings 293 300– Overige bijdragen en schenkingen 3.689 19.881

6.482 25.255 Af: Kunstaankopen– Aankoop kunstvoorwerpen -6.642 -25.909 – Eigen middelen 128 753

-6.514 -25.156

Mutatie aankoopfonds -32 99

Stand 31 december 339 371

VIII. VOOrZIENINGENBEDRAGEN X € 1.000 STAND DOTATIE AANGEWEND VRIJVAL T.G.V. STAND 1 JANUARI BOEKJAAR IN BOEKJAAR RESULTAAT 31 DECEMBER

Wachtgelden 36 15 -14 – 37 Suppletie- en afkoopregelingen 3 3 -6 – – Jubilea-uitkeringen 439 98 -18 -41 478 Langdurig zieken 410 341 -209 -174 368 888 457 -247 -215 883

Wachtgelden en suppletie- en afkoopregelingen

Deze voorzieningen betreffen de geschatte verplichtingen voor wachtgelden en suppletie- en afkoopregelingen personeel. Deze voorzieningen hebben een kortlopend karakter en zijn ge-waardeerd op nominale waarde.

Jubilea-uitkeringen

De verplichting inzake jubilea-uitkeringen is berekend volgens de actuariële methode Projec-ted Unit Credit Method. Bij deze actuariële berekening wordt rekening gehouden met geaggre- geerde blijfkansen waarin onder meer zijn begrepen de sterfte-, arbeidsongeschiktheid- en vertrekkansen. Deze kansen zijn afhankelijk van leeftijd en geslacht. Voor de indexering van de verplichting is uitgegaan van 2,0% bestaande uit een algemene loonontwikkeling van 1,5% en een carrièreontwikkeling van 0,5%. De verplichtingen zijn contant gemaakt op basis van de rente- termijnstructuur ultimo boekjaar.

Langdurig zieken

Voor op balansdatum bestaande verplichtingen tot het in de toekomst doorbetalen van belo-ningen aan personeelsleden die op balansdatum naar verwachting blijvend geheel of gedeel-telijk niet in staat zijn om werkzaamheden te verrichten door ziekte of arbeidsongeschiktheid, is een voorziening opgenomen. De voorziening wordt opgenomen voor personeelsleden die op balansdatum dertien weken of langer ziek zijn. De hoogte van de voorziening wordt bepaald op basis van de verwachte kosten van de verplichting van doorbetaling van beloningen aan deze langdurig zieken die voor rekening komen van de werkgever.

172

IX. LANGLOPENDE sCHULDENBEDRAGEN X € 1.000 31 DECEMBER 2016 3 1 DECEMBER 2015IX.1. Investeringsbijdragen 26.094 28.284

26.094 28.284

IX.1. INVEsTErINGsBijDrAGENBEDRAGEN X € 1.000

STAND ONTVANGEN UIT SUBSIDIE VRIJVAL T.G.V. STAND 1 JANUARI BIJDRAGEN HUISVESTING RESULTAAT 31 DECEMBER

Inrichting het nieuwe Rijksmuseum 22.368 – – -2.431 19.937 Brandveiligheidsvoorzieningen Lelystad: bijdrage OCW 2.219 – 464 -622 2.061 Brandveiligheidsvoorzieningen Lelystad: overige bijdragen 72 – – -60 12 Verbouwingskosten Philipsvleugel: OCW 1.034 – – -76 958 Verbouwingskosten Philipsvleugel: overige bijdragen 970 – – -70 900 Inrichting Philipsvleugel: OCW 255 – – -35 220 Waterafvoer Ateliergebouw: OCW – – 264 -22 242 Verbouwingskosten Jan Luijkenstraat 10 en ‘Zuiderbad’: OCW – – 557 -11 546 Overige investeringsbijdragen 1.366 300 – -448 1.218

28.284 300 1.285 -3.775 26.094

Van bovengenoemde schuld heeft een bedrag van € 11,1 miljoen (2015: € 14,7 miljoen) een resterende looptijd langer dan 5 jaar. Het kortlopende deel van de langlopende leningen bedraagt € 3,1 miljoen (2015: € 3,7 miljoen).

Inrichting het nieuwe Rijksmuseum

De investeringsbijdragen voor de inrichting van het nieuwe Rijksmuseum betreffen de bijdragen van founder Philips en hoofdsponsors BankGiro Loterij en ING. Deze post valt, vanaf het moment van ingebruikname van de inrichting van het nieuwe Rijksmuseum, vrij ten gunste van het resultaat conform de afschrijving op de inrichting.

Brandveiligheidsvoorzieningen Lelystad

Op basis van een interne risicoanalyse, een brandoefening medio 2009 en een brandscan van het RVB heeft het Rijksmuseum in kaart gebracht welke maatregelen getroffen moeten worden om de veiligheid in het depot in Lelystad op een bij de collectie behorend niveau te brengen. De urgentie om de maatregelen te treffen werd verhoogd door het vertrek van De Nederlandsche Bank van deze locatie. Het ministerie van OCW heeft om deze investeringen mogelijk te maken extra middelen ter beschikking gesteld in de vorm van een eenmalige bijdrage van € 1,6 miljoen en een structurele bijdrage per 1 juli 2010 van € 0,4 miljoen op jaarbasis. Deze middelen worden tot het moment van ingebruikname van de investeringen opgenomen als investeringbijdrage. Vanaf het moment van ingebruikname zullen deze middelen vrijvallen ten gunste van het resultaat conform de afschrijvingstermijn van de betreffende investeringen. Het saldo dat resteert nadat de brandveiligheidsvoorzieningen volledig zijn afgeschreven zal worden aangewend voor het project CC NL.

In 2011 is van de medehuurder de Koninklijke Nederlandse Munt een bijdrage van € 0,4 miljoen verkregen voor het eerste projectonderdeel waarin de basisbeveiliging is gerealiseerd. Deze bijdrage is toegevoegd aan de post investeringsbijdragen en valt conform bovengenoemde systematiek vrij ten gunste van het resultaat.

Verbouwingskosten Philipsvleugel

De investeringsbijdragen voor de extra verbouwingskosten van de Philipsvleugel betreffen bijdragen van schenkers en partners en een bijdrage van het ministerie van OCW. De bijdrage van het ministerie van OCW bestaat uit de subsidie huisvesting die kon worden gereserveerd na de huurterugval na de sluiting van de Philipsvleugel en uit 50% van het overschot op de subsidie van het project ‘Het nieuwe Rijksmuseum’ voor de uitbreiding van de E-capaciteit (elektra dan wel energievoorzieningen), omdat de kosten hiervan lager uitvielen dan verwacht.

173

Deze post valt vanaf het moment van ingebruikname van de Philipsvleugel vrij ten gunste van het resultaat conform de afschrijving op de extra verbouwingskosten.

Inrichting Philipsvleugel

De investeringsbijdragen voor de inrichting van de Philipsvleugel betreffen 50% van het overschot op de subsidie van het project ‘Het nieuwe Rijksmuseum’ voor de uitbreiding van de E-capaciteit, omdat de kosten hiervan lager uitvielen dan verwacht. Deze post valt vanaf het moment van ingebruikname van de Philipsvleugel vrij ten gunste van het resultaat conform de afschrijving op de inrichting van de Philipsvleugel.

Waterafvoer Ateliergebouw De investeringsbijdrage voor de kosten van de waterafvoer van het Ateliergebouw, en het naar buiten omleggen daarvan, betreft het restant van het overschot op de subsidie van het project ‘Het nieuwe Rijksmuseum’ voor de uitbreiding van de E-capaciteit, omdat de kosten hiervan lager uitvielen dan verwacht. Deze post valt vanaf het moment van ingebruikname van de nieuwe waterafvoer vrij ten gunste van het resultaat conform de afschrijving op de investeringskosten van de waterafvoer.

Verbouwingskosten Jan Luijkenstraat 10 en ‘Zuiderbad’ De investeringsbijdragen voor de verbouwingskosten Jan Luijkenstraat 10 en de ruimte naast het Zuiderbad betreffen de in eerdere jaren ontvangen subsidies OCW voor het pand Gabriël Metsustraat.. Deze post valt vanaf het moment van ingebruikname van de kantoorfuncties in de Jan Luijkenstraat 10 en naast het Zuiderbad vrij ten gunste van het resultaat conform de afschrijving op de investeringskosten in deze panden.

Overige investeringsbijdragen

Dit betreft ontvangen investeringsbijdragen voor activa die vrijvallen vanaf het moment van ingebruikname van de betreffende investeringen conform de hiervoor gehanteerde afschrijvingstermijnen.

X. kOrTLOPENDE sCHULDEN BEDRAGEN X € 1.000 31 DECEMBER 2016 31 DECEMBER 2015

X.1. Belastingen en sociale premies 1.411 1.219 X.2. Pensioenpremies 223 259 X.3. Crediteuren 3.409 3.892 X.4. Overige schulden 431 569 X.5. Overlopende passiva 8.089 6.870

13.563 12.809

Risico’s van financiële instrumenten

Het Rijksmuseum maakt in de normale bedrijfsuitoefening gebruik van uiteenlopende financiële instrumenten die de stichting blootstellen aan kredietrisico, renterisico, kasstroomrisico en liquiditeitsrisico. Om deze risico’s te beheersen heeft de Raad van Toezicht van de stichting een Treasury-statuut vastgesteld waarin het financieringsbeleid is vastgelegd. Daarnaast beschikt de stichting over liquiditeits- en investeringsbegrotingen die zijn goedgekeurd door de Raad van Toezicht.

KredietrisicoHet Rijksmuseum loopt kredietrisico over debiteuren en overige vorderingen. Het kredietrisico is geconcentreerd bij een beperkt aantal tegenpartijen.

RenterisicoHet Rijksmuseum heeft ultimo 2016 een bedrag van € 26,1 miljoen opgenomen op de balans inzake langlopende schulden. Dit betreft in zijn geheel door sponsors en schenkers verstrekte investeringsbijdragen voor investeringen in materiële vaste activa waarover geen rente verschuldigd is. Deze investeringsbijdragen vallen vrij ten gunste van het resultaat conform de afschrijvingen op de materiële vaste activa die hiermee zijn gefinancierd.

174

Kasstroom- en liquiditeitsrisicoHet Rijksmuseum bewaakt de liquiditeitspositie door middel van opvolgende liquidi-teitsbegrotingen. De directie ziet erop toe dat steeds voldoende liquiditeiten beschikbaar zijn om aan de verplichtingen van de stichting te kunnen voldoen.

Valutarisico Het Rijksmuseum loopt valutarisico over transacties die worden uitgevoerd in vreemde valuta. Dit betreft voornamelijk kunstaankopen. Voor de afdekking van de valutarisico’s, zie de toelichting op het treasurybeleid (p. 158).

Niet in de balans opgenomen verplichtingen

Huurverplichtingen In het kader van het nieuwe huisvestingsstelsel zijn de diverse huurovereenkomsten die het Rijksmuseum was aangegaan met het RVB per 31 december 2016 opgezegd en zijn voor de panden die in eigendom zijn van het RVB per 1 januari 2017 nieuwe huurovereenkomsten aangegaan voor een periode van vijf jaar. De jaarlijkse huur van deze panden bedraagt € 11,7 miljoen. Voor de panden die niet in eigendom waren van het RVB maar die tot 31 december 2016 via het RVB werden gehuurd, heeft het Rijksmuseum de huurovereenkomsten met de eigenaren overgenomen van het RVB. Dit betreffen het depot in Lelystad en het Bureau op de Hobbemastraat 20. De jaarhuur van deze panden bedraagt € 1,0 miljoen. Ten behoeve van onder meer de meldkameractiviteiten is door het Rijksmuseum het pand Paulus Potterstraat 10 gehuurd. De jaarhuur hiervan bedraagt € 0,3 miljoen. Voor extra kantoorruimte is een deel van het Zuiderbad aangehuurd. De jaarhuur hiervan bedraagt € 0,1 miljoen. De totale hieruit voortvloeiende jaarlijkse huurverplichting ultimo 2016 van € 13,1 miljoen uitgesplitst naar datum afloop contract is onderstaand weergegeven:

HUUrVErPLICHTING BEDRAGEN X € 1.000 JAARVERPLICHTING DATUM AFLOOP CONTRACT

451 31-12-2019 11.668 31-12-2021 43 28-2-2025 348 31-12-2029 525 31-12-2033

13.035

Bankgarantie Inzake het pand Paulus Potterstraat 10 heeft het Rijksmuseum een bankgarantie afgegeven van € 0,1 miljoen aan de verhuurder Montecorona Properties B.V.

Huurkorting/investeringsbijdrage De verhuurder van het pand Hobbemastraat 20 heeft een huurkorting/investeringsbijdrage verleend van € 1,3 miljoen. Het Rijksmuseum dient hiervoor in een leidraad vastgelegde werkzaamheden in het gehuurde pand uit te voeren.

Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) PFZW wordt gekwalificeerd als een bedrijfstakpensioenfonds in de zin van IAS 19 en RJ 271. Voor de aangesloten ondernemingen geldt dat er geen andere verplichting bestaat bij een tekort dan het accepteren van een hogere bijdrage. Net als bij veel andere pensioenfondsen in Nederland vertoonde de dekkingsgraad van PFZW in 2016 ondanks een goed beleggings-rendement een verslechtering als gevolg van de aanhoudend lage rente. Ultimo 2016 bedraagt de beleidsdekkingsgraad van PFZW 90% (ultimo 2015 97%) en bedraagt de actuele dekkings-graad 95% (ultimo 2015 95%). Door de stijging van de rente in het vierde kwartaal van 2016 en het goede beleggingsrendement over 2016 hoeven de pensioenen in 2017 niet te worden gekort. Verhoging van de pensioenen in 2017 en de jaren daarna is echter niet mogelijk. De pensioenen in 2017 zullen daarom niet meegroeien met de loongroei in de sector. De premie voor het ouderdomspensioen is door PFZW voor 2017 gehandhaafd op de premie van 23,5% in 2016 en 2015.

Horizontaal toezicht Op 25 juni 2009 heeft het Rijksmuseum een handhavingsconvenant inzake horizontaal toezicht (HT) afgesloten met de Belastingdienst Amsterdam. In het kader van dit convenant is het Rijksmuseum vervolgens begonnen met het bouwen en implementeren van een Tax Control Framework (TCF) en is er regelmatig overleg met de Belastingdienst over verschillende fiscale onderwerpen. Naar aanleiding van een in 2010 uitgevoerde nulmeting waarin werd

175

vastgesteld wat de situatie was rondom de fiscale processen en de daaraan gerelateerde beheersingsmaatregelen, is besloten te komen tot een afronding van het verleden met de Belastingdienst tot en met 2009 met uitzondering van het punt van de omzetbelasting inzake kunstaankopen (zie onderstaand). Momenteel lopen twee belangrijke discussies met de Belastingdienst.

1. Vennootschapsbelasting Eind 2011 is door het ministerie van OCW besloten om geen rol meer te spelen bij de benoeming van leden van de Raad van Toezicht. Naar aanleiding van dit besluit heeft het Rijksmuseum op 12 mei 2012 de statuten aangepast waardoor het Rijksmuseum vanaf dat moment formeel niet meer wordt aangemerkt als semi-overheidslichaam en niet meer vrijgesteld is voor de vennootschapsbelasting. Tevens is deze in de wet opgenomen vrijstelling inmiddels met ingang van 1 januari 2016 geschrapt.

Omdat de vrijstelling niet meer geldt, is het overleg met de Belastingdienst gestart over de vennootschapsbelastingpositie van het Rijksmuseum waarbij het Rijksmuseum zich op het principiële standpunt heeft gesteld dat de museale activiteiten niet vennootschaps belasting-plichtig zijn omdat er sprake is van een grote formele en financiële betrokkenheid vanuit de overheid. Er is intensief overleg geweest met de Belastingdienst over de vennootschaps-belastingpositie van het Rijksmuseum. Uiteindelijk is getracht te komen tot een praktische oplossing voor deze discussie, waarbij het Rijksmuseum wel zijn principiële standpunt over-eind blijft houden. Belangrijke bespreekpunten waren de belastbaarheid van subsidies, de bijdragen van de BankGiro Loterij en de schenkingen en bijdragen van fondsen, bedrijven en particulieren. Daarnaast is veel gesproken over de fiscale verwerking van de kunstaankopen die werd bemoeilijkt door de btw-problematiek bij overdracht aan de Staat (zie onderstaand). In juli 2016 is een vaststellingsovereenkomst getekend waarin de afspraken zijn vastgelegd. Deze overeenkomst geldt tot en met 2019. Het Rijksmuseum heeft over de jaren 2012 tot en met 2015 aangifte vennootschapsbelasting gedaan op basis van deze afspraken. Alle aangiften hebben geleid tot een negatief fiscaal resultaat.

2. Btw op kunstaankopen Bij de nulmeting over 2009 in het kader van de horizontaal-toezichtrelatie met de Belasting-dienst kwam als openstaand punt naar voren de vooraftrek van btw bij kunstaankopen. De Belastingdienst stelde zich op het standpunt dat de vooraftrek van btw niet terecht was bij kunstaankopen die vervolgens om niet werden doorgestoten aan de Staat. Gedurende deze discussie werd echter duidelijk dat sinds verzelfstandiging geen formele aanvaarding van de eigendom van de aangekochte kunstvoorwerpen door de Staat had plaatsgevonden. Met het ministerie van OCW is regelmatig overleg geweest omtrent dit dossier. Een oplossing met een minimale btw-last is vooralsnog niet gevonden. Sinds begin 2015 zijn er geen nieuwe ontwikkelingen, en het dossier is door het ministerie van OCW voorlopig terzijde gelegd.

Niet in de balans opgenomen activa

Subsidie Met ingang van 1 januari 2017 is sprake van een nieuwe opzet van de bekostiging. De subsidie bestaat voortaan uit een (jaarlijks toe te kennen) meerjarige beheersubsidie in het kader van de Erfgoedwet (voor 2017: € 27,5 miljoen bestaande uit € 18,9 miljoen voor huisvesting en € 8,6 miljoen voor collectiebeheer) en een vierjaarlijkse instellingssubsidie in het kader van de culturele basisinfrastructuur (voor 2017: € 6,6 miljoen). Ten opzichte van de voorgaande subsidieperiode 2013–2016 vond een korting plaats van € 0,4 miljoen per jaar op de vierjaarlijkse instellingssubsidie.

Transacties met verbonden partijen

Van transacties met verbonden partijen is sprake wanneer een relatie bestaat tussen de Stichting en een natuurlijk persoon of entiteit die verbonden is met de Stichting. Dit betreffen onder meer de relaties tussen de Stichting en haar deelnemingen, de bestuurders en de functionarissen op sleutelposities. Onder transacties wordt verstaan een overdracht van mid-delen, diensten of verplichtingen, ongeacht of er een bedrag in rekening is gebracht. Stichting Het Rijksmuseum Fonds levert bijdragen ten behoeve van kunstaankopen en overige (project)bijdragen. Er hebben zich geen transacties met verbonden partijen voorgedaan op niet-zakelijke grondslag.

176

TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE CATEGORIALE EXPLOITATIEREKENINGBEDRAGEN X € 1.000 2016 2016 2015 UITKOMST BEGROOT UITKOMST

Baten

A. OpbrengstenDirecte opbrengsten A.1.1. Publieksinkomsten 33.400 31.427 41.969 A.1.1.1. Entree 24.533 22.236 31.054 A.1.1.2. Diverse opbrengsten uit entree 2.560 2.431 3.115 A.1.1.3. Uit horeca-exploitatie 1.719 1.656 1.857 A.1.1.4.1. Museumwinkel 4.404 4.590 5.564 A.1.1.4.3. Verkopen webwinkel 109 350 254 A.1.1.5. Opbrengst Beeld 53 30 46 A.1.1.6. Publicaties 22 134 79 A.1.2. Sponsorinkomsten 6.288 5.885 7.204 A.1.2. Sponsorinkomsten 6.288 5.885 7.204 A.1.3. Overige inkomsten 249 195 65 A.1.3. Overige inkomsten 249 195 65 Indirecte opbrengsten 3.590 3.514 3.439 A.2.1. Omzet dienstverleningsovereenkomsten 2.238 2.289 2.193 A.2.2. Doorberekende kosten 1.352 1.225 1.246 Totaal opbrengsten 43.527 41.021 52.677

B. BijdragenB.1. Subsidie ministerie OCW 33.941 35.601 35.460 B.1.1. Subsidie huisvesting 18.325 20.220 20.071 B.1.2. Subsidie exploitatiebijdrage 15.616 15.381 15.389 B.2. Subsidie gemeente

B.3. Overige (niet-structurele) subsidies/bijdragen 12.375 9.399 31.458 B.3.1. Overige subsidies/bijdragen uit publieke middelen 724 774 2.591 B.3.2. Overige bijdragen uit private middelen 11.651 8.625 28.867 - Private fondsen en particulieren (incl. Vrienden) 6.823 4.319 21.858 - Bedrijven 421 62 424 - Goededoelenorganisaties 4.407 4.244 6.585 Totaal bijdragen 46.316 45.000 66.918 Som der baten 89.843 86.021 119.595

177

BEDRAGEN X € 1.000 2016 2016 2015 UITKOMST BEGROOT UITKOMST

Lasten

C. Personeelslasten 33.787 34.008 32.085 C.1. Lonen en salarissen 25.383 24.630 24.555 C.2. Sociale lasten 4.196 4.068 3.899 C.3. Pensioenlasten 2.405 2.322 2.220 C.4. Inhuur derden/uitzendkrachten 1.803 2.988 1.411 D. Afschrijvingen 7.853 7.685 7.708 E. Huur 19.814 20.132 19.897 F. Aankopen 6.642 3.402 25.909 G. Overige lasten 25.323 24.224 29.354 Directie 256 265 473 Directiesecretariaat en verzekeringen 570 520 988 Communicatie & Marketing 1.651 1.541 2.002 Development 690 763 724 Research Services 463 520 408 Bureau Collecties 419 401 418 Conservering & Restauratie 468 360 729 Beeldende Kunst 215 298 139 Geschiedenis 76 155 96 Rijksprentenkabinet 98 75 73 Fellowships 81 – – Tentoonstellingen 4.347 3.895 6.103 Publicaties 1.680 963 683 Publiek & Educatie 2.862 2.855 2.482 Veiligheidszaken 433 410 309 Financiële Zaken 427 588 670 Automatisering 2.395 1.927 2.586 Facilitair Bedrijf 4.621 4.793 5.262 Commerciële Zaken 2.492 2.315 3.012 Personeel & Organisatie 872 781 839 PP10 89 92 57 Het nieuwe Rijksmuseum – – 1.186 CC NL 118 707 115

Som der lasten 93.419 89.451 114.953 H.1. Rentebaten en soortgelijke baten 33 126 145 H.2. Rentelasten en bankkosten -7 -25 -15

Totaal saldo rentebaten en -lasten 26 101 130

Saldo uit gewone bedrijfsuitoefening -3.550 -3.329 4.772 I. Mutatie aankoopfonds 32 – -99 J. Vennootschapsbelasting -6 – -48

Exploitatiesaldo -3.524 -3.329 4.625

178

OverIge gegevens

BezoldIgIng

Het gemiddelde aantal personeelsleden in 2016 op fulltime basis bedroeg 607 (2015: 592). De totale bezoldiging, inclusief pensioenlasten maar exclusief sociale lasten, van de drie directieleden in 2016 bedroeg € 487.194 (2015: € 570.857). De hoofddirecteur vertrok per 14 juli en werd opgevolgd door de directeur Collecties. De bezoldiging aan de leden van de Raad van Toezicht in 2016 bedroeg nihil (2015: eveneens nihil).

Op 1 januari 2013 is de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semi-publieke sector (WNT) in werking getreden. De WNT regelt de normering van de topinkomens in de publieke en semipublieke sector en vervangt de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens (WOPT). Op grond van de WNT moeten de inkomens van alle topfunctionarissen in de publieke en semipublieke sector openbaar worden gemaakt, evenals de inkomens van medewerkers met een inkomen boven de wettelijke norm.

De WNT-norm is in 2015 verlaagd. De WNT kent een overgangsbepaling, waarvan het Rijksmuseum gebruikmaakt. De overgangsbepaling biedt ruimte om tot 2018 de bezoldiging te handhaven. Zie onderstaand de bezoldiging van de topfunctionarissen in 2016 en een beknopte toelichting. Naast de topfunctionarissen waren er geen andere medewerkers met een inkomen boven de wettelijke norm.

Bedragen x € 1 Pijbes, W.M.J. Dibbits, T.D.W. Ginkel, K.E. vanFunctie Hoofddirecteur Directeur Collecties/ Zakelijk Directeur HoofddirecteurAanvang en einde functievervulling 2016 1/1 – 14/07 1/1 – 31/12 1/1 – 31/12Omvang dienstverband (in fte) 1,0 1,0 1,0Gewezen topfunctionaris nee nee nee(Fictieve) dienstbetrekking ja ja ja Individueel WNT-maximum 96.121 179.000 179.000

Bezoldiging Beloning 108.671 164.770 165.110Belaste onkostenvergoedingen 3.109 5.105 5.105Beloningen betaalbaar op termijn 9.294 13.014 13.016Subtotaal 121.074 182.889 183.231 -/- Onverschuldigd betaald bedrag 0 0 0 Totaal bezoldiging 121.074 182.889 183.231 Toelichting: zie 1) 2) 3) Gegevens 2015 Aanvang en einde functievervulling in 2015 1/1 – 31/12 1/1 – 31/12 1/1 – 31/12Omvangdienstverband 2015 (in fte) 1,0 1,0 1,0 Bezoldiging 2015 Beloning 184.206 163.261 163.519Belastbare onkostenvergoedingen 6.876 5.105 5.158Beloningen betaalbaar op termijn 17.054 12.838 12.840

Totaal bezoldiging 2015 208.136 181.204 181.517

Toelichting

1) De overgangsbepaling conform artikel 7.3 lid 1 van de WNT is van toepassing voor een periode van 4 jaar, waarvan 2016 het tweede jaar is. In de individuele arbeidsovereenkomst, die voorafgaand aan 2013 is afgesloten, is vastgelegd dat de beloning jaarlijks wordt bijgesteld in overeenstemming met het door het CBS vastgestelde consumentprijsindexcijfer. De beloning 2016 is dienovereenkomstig bijgesteld.

Het tijdelijk maximum 2016, zijnde de bezoldiging 2015 inclusief een verhoging van de beloning met 0,6%, bedraagt € 210.590. Berekend naar de duur van het dienstverband bedraagt het tijdelijk individueel maximum € 113.084. Het verschil tussen de totale bezoldiging en dit maximum ad € 7.990 wordt verklaard door het in mei 2016 uitbetaalde recht

179

vakantiegeld dat in de periode juni tot en met december 2015 is opgebouwd, hetgeen conform artikel 3 van de uitvoeringsregeling van de WNT binnen de uitzonderingsregel valt.

2) De overgangsbepaling conform artikel 7.3 lid 1 van de WNT is van toepassing voor een periode van 4 jaar, waarvan 2016 het tweede jaar is. In de individuele arbeidsovereenkomst, die voorafgaand aan 2013 is afgesloten, is vastgelegd dat de beloning jaarlijks wordt bijgesteld in overeenstemming met het door het CBS vastgestelde consumentprijsindexcijfer. De beloning 2016 is dienovereenkomstig bijgesteld. Het tijdelijk maximum 2016, zijnde de bezoldiging 2015 inclusief een verhoging van de beloning met 0,6%, bedraagt € 182.987.

3) De overgangsbepaling conform artikel 7.3 lid 1 van de WNT is van toepassing voor een periode van 4 jaar, waarvan 2016 het tweede jaar is. In de individuele arbeidsovereenkomst, die voorafgaand aan 2013 is afgesloten, is vastgelegd dat de beloning jaarlijks wordt bijgesteld in overeenstemming met het door het CBS vastgestelde consumentprijsindexcijfer. De beloning 2016 is dienovereenkomstig bijgesteld. Het tijdelijk maximum 2016, zijnde de bezoldiging 2015 inclusief een verhoging van de beloning met 0,6%, bedraagt € 183.365.

BESTEMMING VAN HET EXPLOITATIESALDO

Algemene reserve en Bestemmingsfonds OCW

Het deel van de subsidie OCW dat nog niet is besteed aan de doeleinden waarvoor de subsidie is verstrekt (zie artikel 2.16 van de Regeling op het specifiek cultuurbeleid) dient opgenomen te worden in het Bestemmingsfonds OCW. Voor deze toerekening van het exploitatiesaldo moet worden uitgegaan van de verhouding subsidie OCW ten opzichte van het totaal van de baten. De incidentele subsidies kunnen bij deze toerekening buiten beschouwing worden gelaten. Onttrekkingen aan het Bestemmingsfonds OCW mogen alleen plaatsvinden bij een negatief exploitatieresultaat en deze mogen evenals de toevoegingen alleen plaatsvinden naar rato van het aandeel van de structurele subsidie OCW ten opzichte van de totale baten. Een eventueel resterend exploitatietekort dat niet volledig volgens deze rekenregel kan worden gedekt, dient dus te worden opgevangen met de algemene reserves. Een uitzondering op het naar-rato-principe wordt gemaakt indien de algemene reserves niet toereikend zijn. Voor dat gedeelte van het tekort mag in die situatie eveneens het Bestemmingsfonds OCW worden aangewend.

Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum en Philipsvleugel

Zie de toelichting op het groepsvermogen (p. 169). De niet-gedekte extra afschrijvingslasten op de investeringen bedroegen in 2016 € 288.000. De extra kosten voor de voorbereiding van het nieuwe huisvestingsstelsel bedroegen in 2016 € 774.000. De totale onttrekking aan de Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum en Philipsvleugel bij de resultaatbestemming 2016 bedraagt hierdoor € 1.062.000.

Bestemmingsreserve registratieachterstanden

Zie de toelichting op het groepsvermogen. De onttrekking in 2016 bedraagt € 1.310.000.

Bestemmingsreserve herkomstonderzoek Zie de toelichting op het groepsvermogen. De onttrekking in 2016 bedraagt € 183.000.

Bestemmingsfonds huisvesting OCW Zie de toelichting op het groepsvermogen. Per saldo bedraagt de onttrekking in 2016 € 1.130.000.

Bovenstaande leidt tot de volgende bestemming van het exploitatiesaldo:

180

BEsTEMMING EXPLOITATIEsALDO

1. VaststellIng verhoudIng eIgen Inkomsten versus (structurele) subsIdIe van het mInIsterIe van OCWBEDRAGEN X € 1.000

Totale baten 89.843 af: Incidentele subsidie OCW -204

Totale baten exclusief incidentele subsidie OCW 89.639 100,00% Subsidie OCW 33.941 37,86%

2. BestemmIng van het exploItatIesaldo aan bestemmIngsfonds OCW en algemene reserve Exploitatiesaldo 2016 -3.524 bij: Kosten 2016 gedekt uit Bestemmingsreserve registratieachterstanden 1.310 bij: Kosten 2016 herkomstonderzoek gedekt uit Bestemmingsreserve herkomstonderzoek 183 bij: Kosten 2016 huisvestingsstelsel: Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum

en Philipsvleugel 774 bij: Vrijval uit Bestemmingsfonds huisvesting OCW 1.130 bij: Afschrijvingskosten 2016: Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum

en Philipsvleugel 288 Exploitatiesaldo 2016 voor toerekening aan Bestemmingsfonds OCW en algemene reserve 161 Toegevoegd aan Bestemmingsfonds OCW 61 37,86%Toegevoegd aan algemene reserve 100 62,14% Exploitatiesaldo 2016 voor toerekening aan Bestemmingsfonds OCW en algemene reserve 161 100,00%

3. Totaal bestemmIng resultaat 2016 Onttrokken aan Bestemmingsreserve nazorg het nieuwe Rijksmuseum en Philipsvleugel -1.062 Onttrokken aan Bestemmingsreserve registratieachterstanden -1.310 Onttrokken aan Bestemmingsreserve herkomstonderzoek -183 Onttrokken aan Bestemmingsfonds huisvesting OCW -1.130 Toegevoegd aan Bestemmingsfonds OCW 61 Toegevoegd aan algemene reserve 100 Exploitatiesaldo 2016 -3.524

Dit voorstel is verwerkt in de balans ultimo 2016.

181

MeerJarenoverzIcht

BEDRAGEN X € 1.000 2016 2015 2014 2013 2012 2011

ResultatenEntreegelden 24.533 31.054 25.602 21.878 9.030 8.951 Winkels 4.513 5.818 5.152 4.965 2.706 2.863 Beeld 53 46 31 169 181 133 Sponsoring 6.288 7.204 5.242 4.331 1.080 1.213 Bijdragen inzake kunstaankopen 6.189 24.955 1.859 14.833 2.627 3.360 Subsidie OCW 33.941 36.825 35.121 53.503 53.481 47.698 Vrijval investeringsbijdragen 3.042 3.028 2.643 1.970 144 278 Overige opbrengsten 11.284 10.665 9.733 9.267 15.228 5.346

Totaal opbrengsten 89.843 119.595 85.383 110.916 84.477 69.842

Personeelslasten 33.787 32.085 29.178 28.060 22.638 19.641 Inkoop winkels 2.961 2.920 2.126 2.104 1.007 1.031 Afschrijvingen vaste activa 7.853 7.708 6.948 5.713 1.758 1.871 Kunstaankopen 6.642 25.909 2.512 17.302 3.113 3.773 Huisvestingslasten 24.435 25.159 24.620 23.940 13.454 10.260 Kosten het nieuwe Rijksmuseum – 1.186 1.860 3.880 25.948 25.567 Overige lasten 17.741 19.986 16.290 16.591 8.601 8.050

Totaal lasten 93.419 114.953 83.534 97.590 76.519 70.193

Financiële baten en lasten 26 130 182 185 679 732

Saldo uit gewone bedrijfsuitoefening -3.550 4.772 2.031 13.511 8.637 381

Mutatie aankoopfonds 32 -99 -175 -23 121 -125 Vennootschapsbelasting -6 -48 – – – –

Exploitatiesaldo -3.524 4.625 1.856 13.488 8.758 256

Vermogen Vaste activa 41.958 44.156 48.059 47.360 29.663 11.568 Vlottende activa 31.318 34.117 35.797 35.504 43.478 46.319 Kortlopende schulden 13.563 12.809 20.196 20.924 24.010 16.528 Eigen vermogen 32.397 35.921 31.296 29.440 15.952 7.194 Aankoopfonds 339 371 272 97 74 195 Voorzieningen 883 888 970 1.068 1.058 2.026 Langlopende schulden 26.094 28.284 31.122 31.335 32.047 31.944 Totaal vermogen 73.276 78.273 83.856 82.864 73.141 57.887

182

2016 2015 2014 2013 2012 2011

Medewerkers (aantal)Gemiddeld aantal medewerkers (fte’s) 607 592 543 481 392 346 Gemiddelde loonsom 52.716 51.842 51.877 52.892 53.589 56.485

Bezoekers (aantal)Rijksmuseum Totaal aantal bezoekers 2.259.987 2.345.666 2.474.352 2.246.122 894.058 993.625 Nationaal 1.053.507 1.225.815 1.382.448 1.376.094 312.158 286.403 Internationaal 1.206.480 1.119.851 1.091.904 870.028 581.900 707.222 Betalende bezoekers 1.727.858 1.838.644 1.988.486 1.842.509 718.876 815.074 Gratis bezoek 532.129 507.022 485.866 403.613 175.182 178.551 Schoolverband 151.128 99.698 80.150 40.704 51.427 40.239 Bezoekers Museumkaart 433.521 494.242 516.381 498.522 94.043 105.656 Jeugd tot en met 18 jaar 210.195 219.344 247.215 207.123 134.576 136.495 Rijksmuseum Schiphol Totaal aantal bezoekers 50.000 220.237 120.000 208.923 Totaal aantal bezoekers 16.777 hoofdgebouw

Totaal aantal bezoekersRijksmuseum 2.259.987 2.345.666 2.524.352 2.466.359 1.014.058 1.219.325

Reizende tentoonstellingen Tokyo (Japan) 258.465 22.256 Shanghai (China) 370.000 Beijing (China) 177.377 Doha (Qatar) 14.334 Kyoto (Japan) 374.837 Mexico City (Mexico) 5.300 27.251 Parijs (Frankrijk) 3.267 Sendai (Japan) 117.410 Istanbul (Turkije) 120.000

Totaal reizende tentoonstellingen – – – – 753.765 736.732

kengetallen (In %)Eigen inkomsten/totale baten exclusief subsidie OCW incidenteel 61,4% 68,2% 58,8% 60,5% 52,3% 43,3% Subsidie OCW en overige publieke baten/totale baten 38,6% 33,0% 41,5% 49,9% 63,3% 68,3% Eigen inkomsten/totale baten 61,4% 67,0% 58,5% 50,1% 36,7% 31,7% Eigen inkomsten/totale baten exclusief subsidie OCW huur en OCW incidenteel 77,2% 81,9% 76,1% 76,4% 64,7% 55,5% Personeelslasten/subsidie OCW 99,5% 87,1% 83,1% 52,4% 42,3% 41,2% Personeelslasten/totale lasten 36,2% 27,9% 34,9% 28,8% 29,6% 28,0% Vlottende activa/kortlopende schulden 230,9% 266,4% 177,2% 169,7% 181,1% 280,2% Eigen vermogen/totaal vermogen 44,2% 45,9% 37,3% 35,5% 21,8% 12,4% Brutomarge winkels 34,4% 49,8% 58,7% 57,6% 62,8% 64,0% Nationaal bezoek/totaal bezoek 46,6% 52,3% 55,9% 61,3% 34,9% 28,8% Internationaal bezoek/totaal bezoek 53,4% 47,7% 44,1% 38,7% 65,1% 71,2%

183

Ter gelegenheid van de komst van de portretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit kregen alle leerlingen van groepen 6 en 7 van het basisonderwijs een speciaal magazine. Het eerste exemplaar van het magazine Marten & Oopjen werd uitgereikt door Taco Dibbits, hoofddirecteur van het Rijksmuseum, en de bekende YouTuber Mertabi aan groep 6 van de openbare basisschool Rosa Boekdrukker in Amsterdam-West. Het magazine is mogelijk gemaakt door het Henri M. Holterman Fonds/Rijksmuseum Fonds

Colofon

Samenstelling en redactie Pia van de Wiel (directiesecretaris)Fotografie Afdeling Beeld van het Rijksmuseum en andere fotografen die in de bijschriften zijn vermeldTekstredactie Jeroen Teitler, AmsterdamOntwerp Irma Boom Office, AmsterdamDruk die Keure, Brugge

© 2017 Rijksmuseum, AmsterdamAlle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor meer informatie rijksmuseum.nl

Founder Hoofdsponsors

rijks m

UsEU

m Ja

ar

ver

slag

2016

Kleur gebaseerd op Gerard Andriesz BicKer, heer van Engelenburg, Drost van Muiden Bartholomeus van der Helst

Founder Hoofdsponsoren

jaarverslag 2016 - rijksmuseum · geometrales et perspectives, enseignées dans l’académie...

Documents