jaarverslag 2008 hanzehogeschool groningen

Jaarverslag

2008

Hanze.nl/Jaarverslag

Jaarverslag 2008

Hanzehogeschool Groningen

Hanzehogeschool Groningen, kennisgemeenschap die vooruitgang boekt juni 2009

Jaarverslag 2008 Hanzehogeschool Groningen juni 2009 1

INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE...............................................................................................................................................1 1. ALGEMEEN .......................................................................................................................................................3

VOORWOORD VAN HET COLLEGE VAN BESTUUR...............................................................................3 BERICHT VAN DE RAAD VAN TOEZICHT...............................................................................................5 KERNGEGEVENS .............................................................................................................................................7 DE HANZEHOGESCHOOL GRONINGEN................................................................................................11 DE ORGANISATIE IN 2008..........................................................................................................................13 STRATEGISCH BELEID.................................................................................................................................15 HORIZONTALE VERANTWOORDING EN DEUGDELIJK BESTUUR ..................................................19

2. ONDERWIJS ....................................................................................................................................................20 RESULTATEN .................................................................................................................................................20 ONTWIKKELING ONDERWIJSAANBOD...................................................................................................24 ONDERWIJSVERNIEUWING .......................................................................................................................25 ICT EN ONDERWIJS.....................................................................................................................................27 KWALITEITSZORG.........................................................................................................................................29 SAMENWERKING..........................................................................................................................................34

3. STUDENTEN ..................................................................................................................................................35 INSTROOM.....................................................................................................................................................35 DIVERSITEIT ..................................................................................................................................................37 AANSLUITING................................................................................................................................................38 BEGELEIDING................................................................................................................................................39 MARKT WERKENDEN .................................................................................................................................41 TALENTVOLLE STUDENTEN .....................................................................................................................42

4. KENNISINSTELLING .....................................................................................................................................44 INNOVATIE EN TOEGEPAST ONDERZOEK...........................................................................................44 KENNISCENTRA (WAARONDER LECTORATEN EN KENNISKRINGEN)..........................................45 CONTRACTACTIVITEITEN .........................................................................................................................60

5. INTERNATIONALISERING ..........................................................................................................................61 6. BEDRIJFSVOERING........................................................................................................................................65

FINANCIEEL BELEID ....................................................................................................................................65 INFORMATIESYSTEMEN.............................................................................................................................70 PERSONEEL ....................................................................................................................................................71 HUISVESTING................................................................................................................................................81

7. JAARREKENING .............................................................................................................................................83 BALANS............................................................................................................................................................83 STAAT VAN BATEN EN LASTEN...............................................................................................................85 KASSTROOMOVERZICHT............................................................................................................................86 TOELICHTING ALGEMEEN........................................................................................................................87 GRONDSLAGEN VOOR WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA ...................................................89 GRONDSLAGEN VOOR WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA (2)..............................................91 GRONDSLAGEN VOOR BEPALING VAN HET RESULTAAT.................................................................93 TOELICHTING OP DE BALANS .................................................................................................................95 TOELICHTING OP DE BALANS (2)............................................................................................................97 TOELICHTING OP DE BALANS (3)..........................................................................................................100 TOELICHTING OP DE BALANS (4)..........................................................................................................101 TOELICHTING OP DE BALANS (5)..........................................................................................................104 NIET UIT DE BALANS BLIJKENDE VERPLICHTINGEN......................................................................108 TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN...................................................................110 TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN (2) .............................................................112 TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN (3) .............................................................113


TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN (4) .............................................................115 OVERIGE GEGEVENS (1 - ACCOUNTANTANTSVERKLARING).........................................................117 OVERIGE GEGEVENS (2) ..........................................................................................................................120 OVERIGE GEGEVENS (3) ..........................................................................................................................122

8. BIJLAGEN.......................................................................................................................................................124 OVERZICHT OPLEIDINGEN.....................................................................................................................124 HORIZONTALE VERANTWOORDING PER SCHOOL/BEDRIJFSONDERDEEL................................127 PROMOTIETRAJECTEN 2008 ....................................................................................................................135 PROJECTEN MET RAAK-SUBSIDIE IN 2008 ..........................................................................................138 BUITENLANDSE PARTNERINSTELLINGEN ..........................................................................................139

1. algemeen

• VoorwoordvanhetCollegevanBestuur

• BerichtvandeRaadvanToezicht

• Kerngegevens

• DeHanzehogeschoolGroningen

• Deorganisatiein2008

• Strategischbeleid

• Horizontaleverantwoordingendeugdelijkbestuur


1. ALGEMEEN VOORWOORD VAN HET COLLEGE VAN BESTUUR Het lustrumjaar 2008 heeft de Hanzehogeschool Groningen gevierd met een extra focus op haar 210-jarige historie als oudste multisectorale hogeschool van ons land. Gerrit van Olst was één van de zes Groninger notabelen die in 1798 de Academie voor Teeken,. Bouw- en Zeevaartkunde oprichtten, de eerste voorloper van de huidige Hanzehogeschool Groningen. Zijn naam siert sinds 2008 het bestuurs- en onderwijsgebouw van de hogeschool. In datzelfde jaar 1798 brachten 350 intekenaars het startkapitaal voor de Academie bij elkaar opdat de Academie haar belangrijke maatschappelijke taak zou kunnen vervullen, nl bij te dragen aan ondernemerschap, ontplooiing, bekwaamheid en vakmanschap in de regio. De voorlopers van de Hanzehogeschool Groningen bleven, soms dwars tegen de tijdgeest in, vasthouden aan hun idealen. De durf die zij hadden moet de hogeschool blijven kenmerken, want daardoor kon de hogeschool uitgroeien tot de brede, veelzijdige onderwijs- en kennisinstelling, de grootste hogeschool van Noord-Nederland, die zij in 2008 is. Het lustrum stond daarom in het teken van 210 jaar DURF. Lustrumfeestelijkheden vonden gedurende het hele jaar 2008 plaats, in uiteenlopende vormen en verspreid over verschillende locaties in de hogeschool, de stad én de regio. Een lustrumkrant die verspreid werd in de provincies Groningen, Friesland en Drente, en een lustrumwandeling in de stad Groningen onderstreepten de verbondenheid tussen hogeschool en regio. Aan haar mondiale betrokkenheid gaf de hogeschool gezicht met de lustrumactie ‘Bake voor Life’, bestemd voor een bakkersproject in Oeganda, een inzamelingsactie waarin hogeschoolbreed de medewerkers een belangrijk aandeel hadden. Voor eigen medewerkers was er een geslaagde feestavond die bezocht werd door 1500 medewerkers. Feestelijk hoogtepunt vormde de opening van het HanzeForum op de ZernikeCampus door Minister-President dr. mr. J.P. Balkende. Onderdeel van het HanzeForum is de Walk of Fame, waar de hogeschool bijzondere prestaties van medewerkers en studenten, zoals winaars van bijzondere prijzen, in beeld brengt. Met het HanzeForum is de inrichting van een prachtige groene, sociale en levendige ruimte tussen de gebouwen van de Hanzehogeschool Groningen op de ZernikeCampus gerealiseerd. Een focus op de eigen geschiedenis betekent echter niet alleen terugkijken. Kennis van de eigen geschiedenis biedt ook een stevige, gedeelde basis om naar de toekomst te kijken. In 2008 kon de Hanzehogeschool Groningen met de historische verdieping ook gaan bouwen aan de grondslagen voor een nieuw strategisch beleidsplan dat de opvolger moet worden van Focus 2010. De hogeschool wil daarbij haar positionering in de Noord-Nederlandse regio bewaren, en zich op kwaliteit en internationale oriëntatie profileren als een gerespecteerde Europese University of Applied Science binnen die regio. De Hanzehogeschool Groningen zette in 2008 ook sterk in op kwaliteit. Zo zijn de faciliteiten voor promoties en mastertrajecten voor docenten verruimd. Het keuzeonderwijs voor studenten is verder uitgebreid zodat er meer maatwerk mogelijk is: in 2008 konden studenten voor hun minor kiezen uit 55 verschillende titels. Meer mogelijkheden voor maatwerk en differentiatie werden bereikt door intensivering van studieloopbaanbegeleiding en contacturen. Het onderwijs aan getalenteerde studenten kreeg een extra impuls met de toekenning van de Sirius aanvraag voor excellentie in het onderwijs aan de Hanzehogeschool Groningen, als enige hogeschool in Nederland, naast vier universiteiten.


De Hanzehogeschool Groningen bleef groeien in 2008 – meer studenten, meer medewerkers. Met steeds meer aandacht voor excellentie en kwaliteit is de hogeschool een belangrijke partner in de regio en ver daarbuiten. Een ondernemende, internationale, vernieuwende, duurzame kennisgemeenschap zoals de hogeschool sinds de oprichting van haar oudste voorlopers was, een gemeenschap waarin ondernemerschap, toegepast onderzoek en onderwijs een geheel vormen. Als kennisgemeenschap heeft de Hanzehogeschool Groningen in 2008 vooruitgang geboekt volgens de lijnen van haar strategisch beleidsplan Focus 2010: de ontwikkeling van de hogeschool tot kennisinstelling, en het internationaliseringsbeleid. De kennisfunctie is niet alleen af te meten aan de bijna 30 lectoraten en vijf kenniscentra. Zij komt bijvoorbeeld ook tot uitdrukking in de toename van onderzoek met RAAK-subsidies, in de grotere deelname van docenten én studenten aan praktijkgericht onderzoek en in de uitbreiding van samenwerkingsprojecten met het bedrijfsleven en andere instellingen. Zo werkte de Hanzehogeschool Groningen mee in het onderzoek in de ‘krachtwijken’, werd in het verslagjaar de jaarlijkse Friese zonnebootrace gewonnen, zijn enkele honderden auto’s omgebouwd om te kunnen rijden op biobrandstof, en verscheen er een film over het grensoverschrijdend inlenen van arbeid. Als kennisinstelling met focus op internationalisering heeft de Hanzehogeschool Groningen de allianties met partnerinstellingen in het buitenland uitgebreid, met een accent op samenwerking in ontwikkelingsprojecten en kennisexport. Zowel studenten als medewerkers zijn hierbij betrokken.. Alle medewerkers van Hanzehogeschool Groningen willen wij van harte danken voor hun bijdrage aan het gezamenlijk uitvoeren en verder ontwikkelen van onze ambitieuze plannen om de kwaliteit van onze hogeschool als kennisgemeenschap te versterken. Groningen, juni 2009 Namens het College van Bestuur, drs. Henk J. Pijlman, voorzitter


BERICHT VAN DE RAAD VAN TOEZICHT In 2008 is de samenstelling van de Raad van Toezicht van de Hanzehogeschool Groningen gewijzigd. Afgetreden zijn de heer mr. T.S. Plas, voorzitter van de Raad, en de leden de heer J. Emmelkamp en mevrouw I.G.C. Faber MBA. Wij danken hen voor de inzet en betrokkenheid waarmee zij gedurende hun zittingsperiode het toezicht hebben uitgeoefend. De drie nieuwe leden van de Raad van Toezicht zijn de heer drs. B. Middel, mevrouw A.M.C. Kuks en de heer drs. G.J. Lankhorst als opvolger van de heer mr. T. Plas. De Raad van Toezicht heeft in 2008 zeven maal vergaderd. De werkzaamheden van de Raad hadden in de eerste plaats betrekking op zaken als het goedkeuren van de jaarrekening, de (meerjaren)begroting en overige zaken van groot financieel belang, het bespreken van ontwikkelingen bij de schools, de stand van zaken van aanmeldingen, onderwijskwaliteit en accreditaties. Daarnaast heeft de voorzitter van de Raad van Toezicht regelmatig overleg gevoerd met de voorzitter van het College van Bestuur. Het lid van de Raad dat is belast met auditzaken heeft specifiek overleg gevoerd met de concerncontroller van de Hanzehogeschool Groningen en de externe accountant. Ook de voorbereiding van een nieuw strategisch beleidsplan dat in 2009 tot stand moet komen is in 2008 onderwerp van overleg tussen de Raad van Toezicht en het College van Bestuur geweest. Verder was de Raad aanwezig bij een aantal evenementen die in het teken stonden van het lustrum 210 jaar Hanzehogeschool Groningen. De Raad heeft zich in 2008 verder laten informeren over de voortgang ten aanzien van de belangrijkste speerpunten in het strategisch beleidsplan Focus 2010: de ontwikkeling van de Hanzehogeschool Groningen tot kennisinstelling, en het internationaliseringsbeleid van de hogeschool. De ontwikkeling tot kennisinstelling vroeg bezinning op de positie van lectoraten en kenniscentra in het streven naar de versterking van praktijkgericht onderzoek dat de regio ten goede komt. Bij de uitbreiding van de subsidieaanvragen in het kader van RAAK volgde de Raad met belangstelling de groeiende samenwerking tussen de Hanzehogeschool Groningen en haar partners in de regio. Met name de schools met hun werkveldcontacten en de lectoraten met hun kenniskringen zetten in op intensieve netwerken met stakeholders. In de ontwikkeling van de Hanzehogeschool Groningen tot kennisinstelling ziet de Raad het toenemend belang gestalte krijgen van docenten en studenten die participeren in praktijkgericht onderzoek met en ten dienste van stakeholders. Docenten in mastertrajecten en promotieonderzoek leveren een bijdrage aan dat onderzoek en ook studenten kunnen in hun bachelorstudie al kennis maken met praktijkgericht onderzoek en zich bekwamen in onderzoekende en ondernemende competenties. Rond het speerpunt internationalisering heeft de hogeschool de ontwikkelingen doorgetrokken volgens de beleidsuitgangspunten in de notitie ‘Verder Kijken’. De Raad constateert dat het aantal buitenlandse studenten opnieuw groeit en dat steeds meer onderwijs in het Engels wordt aangeboden. Studenten doen hun stages over de hele wereld en tal van uitwisselingsprojecten krijgen vorm. De Hanzehogeschool Groningen zet in op ontwikkelingssamenwerking, waarbij zowel kennisexport als gelijkwaardigheid in kennisontwikkeling belangrijke elementen zijn. Studenten en medewerkers van de hogeschool zijn actief in een aantal focuslanden en in verschillende projecten voor ontwikkelingssamenwerking, bijvoorbeeld in Oeganda, Ghana, Vietnam en Indonesië. Internationale partners zijn van belang voor een hogeschool die zich ontwikkelt tot een gerespecteerde Europese University of Applied Sciences. Bij plannen met grote financiële gevolgen, zoals op het gebied van huisvesting, nieuwbouw en treasury, is de Raad van Toezicht betrokken. De Raad was vertegenwoordigd bij de opening van het HanzeForum door Minister-President dr. mr. J.P. Balkenende en bij de onthulling van de naam


‘Willem-Alexander Sportcentrum’. Met deze feestelijke handelingen is de aanleg van een belangrijk deel van de ZernikeCampus voltooid. De Walk of Fame die in het lustrumjaar werd opgeleverd toont de mensen, prestaties en waarden waarop de Hanzehogeschool Groningen met recht trots mag zijn en die ook de doorgaande lijn tussen heden en verleden vertolken. De Raad leverde de juryvoorzitter voor de toekenning van de Hannie Schaftprijs 2008, voor studenten van de Hanzehogeschool Groningen, die uitgereikt wordt bij de opening van het hogeschooljaar, bedoeld voor studenten die een maatschappelijk relevant werkstuk hebben opgeleverd. De prijswinnaars in 2008, twee studentes van de opleiding Voeding en Diëtetiek van de Academie voor Gezondheidsstudies, schreven in opdracht van de GGD de handleiding ‘Stap voor stap naar een gezonde schoolkantine’. De Raad hecht er veel belang aan dat getalenteerde studenten op deze wijze gestimuleerd worden hun prestaties te tonen. De Raad van Toezicht ziet dat in 2008 het aantal studenten opnieuw stijgt, en in het bijzonder het aantal buitenlandse studenten. Belangrijk is echter dat de hogeschool ook op vele terreinen kwaliteitsverbeteringen realiseert. Verbeteringen die ondermeer leiden tot het verkrijgen van de grote Sirius-subsidie waarmee de excellentie van de studenten van de Hanzehogeschool Groningen nog verder gestimuleerd wordt en een cultuur van excellentie wordt bevorderd. De Hanzehogeschool Groningen scoorde ‘uitstekend’ in een proef voor de instellingsbrede accreditatie en krijgt daarmee als enige van de drie deelnemende hogescholen het vertrouwen van de beoordelingscommissie. De Nederlands Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO) organiseert deze pilots om te komen tot de ontwikkeling van een nieuw accreditatiestelsel. De Hanzehogeschool Groningen doet mee omdat de instelling al meer dan een decennium uitgebreide ervaring heeft met kwaliteitszorg. Voor alle inzet, motivatie en talenten waarmee medewerkers in 2008 hun functie hebben vervuld dankt de Raad van Toezicht hen van harte. Alleen gezamenlijk is het mogelijk om de kwaliteit van onderwijs en onderzoek bij de Hanzehogeschool Groningen te vergroten en te verankeren. Groningen, juni 2009 Namens de Raad van Toezicht, drs. G.J. Lankhorst, voorzitter


KERNGEGEVENS

Kerngegevens Hanzehogeschool Groningen 2008 2007 2006

Studenten aantallen

inschrijvingen 23.400 22.481 21.437

instroom 6.758 6.439 6.248

afgestudeerden 3.769 3.232 3.336

buitenlandse studenten 1.210 1.021

uitwisseling naar Nederland 306 310 329

uitwisseling naar buitenland 285 329 265

deeltijd en duale trajecten 2.753 2.544 2.344

contractonderwijs 1.500 1.500 1.500

Medewerkers aantallen

in aantal 2.733 2.548 2.360

in fte 1.864 1.792 1.656

Financiële resultaten alle bedragen * 1.000 �

baten 184.023 165.983 151.733

lasten 186.842 163.050 149.357

resultaat -2.819 2.933 2.376

1.434


Kerngegevens schools studenten afgestudeerden instromers buitenlandse studenten

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek 744 117 252 40

Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving 1.003 136 236 52

Academie voor Gezondheidsstudies 2.656 462 676 161

Academie voor Sociale Studies 1.968 306 576 12

Academie voor Verpleegkunde 1.337 273 460 36

Hanze Institute of Technology 14 8 3

Instituut voor Bedrijfskunde 2.482 334 685 6

Instituut voor Communicatie & Media 1.910 266 469 171

Instituut voor Engineering 1.332 253 412 34

Instituut voor Facility Management 999 177 221 20 Instituut voor Financieel Economisch Management 1.291 148 359 6

Instituut voor Informatie- en Communicatie Technologie 700 175 180 5

Instituut voor Life Science & Technology 458 58 120 11

Instituut voor Marketing & Management 1.618 252 412 16

Instituut voor Rechtenstudies 1.301 204 400 2

Instituut voor Sportstudies 1.445 178 430 4

International Business School 897 142 301 732

Pedagogische Academie 815 192 218 6

School of Performing Arts 430 96 117 117

totaal 23.400 3.769 6.532 1.434


Overzicht schools en voltijd en deeltijd opleidingen Bacheloropleidingen Naam school Naam opleiding Academie voor Architectuur, Bouwkunde & Civiele Techniek

Bouwkunde Civiele techniek

Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving - Academie Minerva - Academie voor Popcultuur

Autonome Beeldende Kunst Docent Beeldende Kunst en Vormgeving Vormgeving Pop (Muziek en Vormgeving)

Academie voor Gezondheidsstudies Fysiotherapie Logopedie Medisch Beeldvormende en Radiotherapeutische Technieken Mondzorgkunde Voeding & Diëtetiek Management in de Zorg

Academie voor Sociale Studies Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Sociaal Pedagogische Hulpverlening Toegepaste Psychologie

Academie voor Verpleegkunde Verpleegkunde HBO-V Hanze Institute of Technology Advanced Sensor Applications Insituut voor Bedrijfskunde Management Economie en Recht

Personeel en Arbeid Vastgoed en Makelaardij

Instituut voor Communicatie & Media Communicatie International Communication Communicatiesystemen Informatiedienstverlening en -management

Instituut voor Engineering Elektrotechniek Human Technology Technische Bedrijfskunde Werktuigbouwkunde

Instituut voor Facility Management Facility Management International Facility Management

Instituut voor Financieel Economisch Management

Accountancy Bedrijfseconomie Financial Services Management Fiscale Economie

Instituut voor Informatie- en Communicatietechnologie

Bedrijfskundige Informatica Informatica Technische Informatica

Instituut voor Life Science & Technology Bio-informatica Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek Chemie Chemische Technologie


Naam school Naam opleiding Instituut voor Marketing & Management Commerciële Economie

International Business & Languages Small Business en Retail Management Food and Business

Instituut voor Rechtenstudies HBO-Rechten Sociaal-Juridische Dienstverlening

Instituut voor Sportstudies Lerarenopleiding Lichamelijke Opvoeding Sport, Gezondheid en Management

International Business School International Business and Management Studies Internationale Betriebswirtschaft

Pedagogische Academie Lerarenopleiding Basisonderwijs

School of Performing Arts - Dansacademie Noord-Nederland - Prins Claus Conservatorium

Docent Dans Dans Docent Muziek Muziek

Masteropleidingen

• Advanced Nursing Practice

• Architectuur

• Executive Master of Business Administration

• Kunsteducatie

• MBA in International Business and Management

• Physician Assistant

• Real Estate

• Interactive Media and Environments

• Schilderkunst

• Theatervormgeving/Beeldregie

• EurAsian Business & Management

• Accounting and Finance (MSc) wordt door de Hanzehogeschool Groningen uitgevoerd voor de Open Universiteit.

In 2008 is accreditatie voor de masteropleiding Muziek en de masteropleiding Leren & Innoveren aangevraagd met een voorgenomen start in september 2009. Associate degree programma’s

• Personeel en Arbeid (Instituut voor Bedrijfskunde)

• Praktijkondersteuner in de zorg (Academie voor Verpleegkunde)

• Muziek; dirigent Hafabra (Prins Clausconservatorium)

• Operationeel Sportmanagement (Instituut voor Sportstudies)


DE HANZEHOGESCHOOL GRONINGEN Missie De Hanzehogeschool Groningen leidt ondernemende, maatschappelijk verantwoordelijke en internationaal georiënteerde professionals op en draagt bij aan de kenniscirculatie in Noord-Nederland. Deze missie komt voort uit de identiteit als brede en diverse hogeschool en maatschappelijke onderneming. De centrale waarden die hierbij horen zijn:

• Individuele Ontplooiing;

• Respect en Actieve Tolerantie;

• Ondernemend, Praktijkgericht en Nuchter;

• Verantwoordelijk en Duurzaam. Vanuit deze centrale waarden levert de Hanzehogeschool Groningen een bijdrage aan de professionele beroepsbeoefening in de (Noord-)Nederlandse kennissamenleving. De hogeschool doet dat op diverse manieren:

• door studenten op te leiden tot beroepsbeoefenaars op hbo-niveau;

• door werkende professionals na- en bijscholing te bieden zodat hun competenties actueel blijven en worden uitgebreid;

• door werknemers in bedrijven en instellingen die geen hbo-diploma hebben, maar daartoe wel de potentie hebben, op te leiden tot hbo-niveau;

• door samen met bedrijven en instellingen te werken aan kennistoepassing en innovatie. De Hanzehogeschool Groningen onderscheidt zich van andere hogescholen door de veelkleurigheid en het eigen gezicht van de schools, de sterke nadruk op internationalisering en de directe band met de noordelijke regio. Profiel De Hanzehogeschool Groningen is een internationaal georiënteerd kennisinstituut. De Hanzehogeschool Groningen biedt de individuele student ruime mogelijkheden voor passend voltijd, deeltijd en duaal onderwijs. Voor professionals biedt de hogeschool postinitieel onderwijs en voor bedrijven waardevolle kennis voor kennistoepassing en innovatie. De thuisbasis van de Hanzehogeschool Groningen is studentenstad Groningen. De hogeschool richt zich op de noordelijke regio – Groningen, Friesland en Drenthe – en, als het zinvol is, ook daarbuiten. Het imago dat de Hanzehogeschool Groningen in het initiële onderwijs uitstraalt is durf en excellentie. Het internationale karakter van de hogeschool, de breedte en flexibiliteit van het onderwijsaanbod en de ruime keuzemogelijkheden voor de student zijn hier voorbeelden van. Geschiedenis In 1798 werd het eerste instituut opgericht dat een ononderbroken lijn heeft met de huidige Hanzehogeschool Groningen. In januari 1798 gingen de lessen van start in de Oude Kijk in ’t Jatstraat waar onderwijs gegeven werd in ‘Teeken-, Bouw- en Zeevaartkunde mitsgaders andere daartoe betrekkelijke wetenschappen’. Dertig jaar later gebruikte dit instituut voor het eerst de naam Academie Minerva. Daarmee was het de oudste multisectorale hogeschool van Nederland. Deze ontstaansgeschiedenis is exemplarisch voor de vele andere instituten die als voorganger van de Hanzehogeschool Groningen gelden. Begin jaren tachtig bestonden er in de stad Groningen 24 instellingen voor hoger beroepsonderwijs. In 1986 gingen zestien daarvan samen op in de Rijkshogeschool Groningen. Dit was de eerste hogeschool ‘nieuwe stijl’ in Nederland.


Kort na het ontstaan van de Rijkshogeschool Groningen volgden twee fusies in het Groninger hoger beroepsonderwijs. Deze fuseerde nog eens zes jaar later met de Rijkshogeschool Groningen tot ‘Hanzehogeschool, Hogeschool van Groningen’, die in 2000 haar naam wijzigde in de huidige: ‘Hanzehogeschool Groningen’. Het verslagjaar was er één met vele hoogtepunten. De opening van de vernieuwde campus, goede accreditaties, het vieren van het lustrum en een docenttevredenheid van boven de zeven waren er enkele van. In het verslagjaar vierde de Hanzehogeschool Groningen het 210-jarig bestaan met een groot aantal activiteiten. In de vorm van symposia, seminars, de officiële openingen van kenniscentra, promoties, een lustrumkrant en andere feestelijkheden was er aandacht voor het lustrum. Op dinsdag 25 november bereikten de feestelijkheden een hoogtepunt met de opening van het nieuwe Willem-Alexander Sportcentrum en het HanzeForum op de ZernikeCampus door minister-president dr. mr. J.P. Balkenende. Afgelopen jaar zijn er nieuwe gebouwen verrezen en in gebruik genomen, en bestaande locaties zijn grondig verbouwd. De nieuwbouw omvat architectonische hoogstandjes die gezichtsbepalend zijn voor de Hanzehogeschool Groningen. Op de ZernikeCampus kregen de gebouwen rond het HanzeForum namen die verwijzen naar invloedrijke personen uit de 210-jarige geschiedenis van de Hanzehogeschool Groningen. Tijdens de feestelijkheden op 25 november 2008 liep de Minister-President ook op de nieuwe ‘Walk of Fame’. Op dit wandelpad over het HanzeForum presenteert de hogeschool haar recente prijswinnende studenten en medewerkers. In het verslagjaar kreeg onder anderen Klaas van der Wal, stafdirecteur Financieel Economische Zaken van de Hanzehogeschool Groningen een vermelding omdat hij in 2008 de Mensen Voor Cijfers Prijs won.


DE ORGANISATIE IN 2008


Samenstelling bestuurlijke organisatie per 31 december 2008 Raad van Toezicht College van Bestuur

de heer drs. G.J. Lankhorst (voorzitter) dhr. drs. H.J. Pijlman, voorzitter

de heer K. van Twist mevr. drs. M.C.J. van Os, vice-voorzitter

de heer drs. B. Middel dhr. drs. C. de Ruiter, lid

mevrouw A.M.C. Kuks

de heer U. Kleinhuis RA

de heer prof. dr. R. van Schilfgaarde

Stafbureaus en Facilitair Bedrijf Directeuren

Facilitair Bedrijf dhr. ir. H. de Zeeuw

Stafbureau Financieel Economische Zaken dhr. drs. K. van der Wal

Stafbureau Marketing & Communicatie dhr. drs. A. Nimis

Stafbureau Onderwijszaken dhr. drs. J.L.H. Degenaar

Stafbureau Personeel & Organisatie dhr. drs. S.A.M. van der Zee

Schools Deans

Academie voor Architectuur, Bouwkunde & Civiele Techniek

mevr. drs. E.M.T. Ardon-Visser

Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving mevr. D.F.L. van der Meulen

Academie voor Gezondheidsstudies mevr. G. Steendam

Academie voor Sociale Studies dhr. dr. J.H. de Ruiter MBA

Academie voor Verpleegkunde mevr. J. Bijma

Hanze Institute of Technology mevr. L.P. Rijke-Meijer MBA

Instituut voor Bedrijfskunde dhr. drs. R.J. van Linschoten

Instituut voor Communicatie & Media mevr. E.C.M. Landman

Instituut voor Engineering dhr. ir. G. Kuiken

Instituut voor Facility Management dhr. mr. drs. R.M.D. van der Weerd

Instituut voor Financieel Economisch Management dhr. drs. B.E. Kouwenhoven

Instituut voor Informatie- en Communicatietechnologie dhr. ir. H.J.C. Zwetsloot

Instituut voor Life Science & Technology dhr. drs. B.G.H.M. Doornbusch

Instituut voor Marketing & Management dhr. drs. F.M.A.A. Donders

Instituut voor Rechtenstudies mevr. mr. T. Faber-Remmelts

Instituut voor Sportstudies dhr. A.C. van der Tuuk

International Business School dhr. drs. P. N. Ganzeboom

Pedagogische Academie mevr. mr. I.J. Spekreijse-Voetelink

School of Performing Arts dhr. C. Fictoor

HanzeConnect mevr. drs. A. Wösten

Medezeggenschap De hogeschool kent een Hogeschoolmedezeggenschapsraad (HMR) en een Dienstenraad (DR medewerkers van stafbureaus, facilitair bedrijf en HanzeConnect), iedere school heeft een Schoolmedezeggenschapsraad (SMR). Jaarlijks wordt de nieuwe studentenvertegenwoordiging gekozen. Personeel heeft twee jaar zitting. In 2008 zijn, in mei, alleen studentenverkiezingen gehouden.


STRATEGISCH BELEID In 2005 is het strategisch beleidsplan van de Hanzehogeschool Groningen voor de periode 2005-2008 vastgesteld onder de naam Focus 2010. De strategische doelen van de hogeschool – ontwikkeling tot kennisinstelling en internationalisering – komen voort uit de vraag van de samenleving en sluiten aan op de belangrijkste thema’s in het landelijke Hoger Onderwijs en Onderzoek Plan (HOOP). Focus 2010 bepaalt het beleid van de hogeschool tot in 2009. Op basis van Focus 2010 hebben de schools hun eigen strategische beleidsplannen geschreven. Deze plannen geven weer hoe de schools bijdragen aan de gemeenschappelijke doelen van de hogeschool. Ook zijn de activiteiten voor de komende jaren benoemd. In 2008 is een groot deel van de uitvoering van deze beleidsplannen gerealiseerd. Vooral op het terrein van de ontwikkeling van de Hanzehogeschool Groningen tot kennisinstelling zijn in de beleidsperiode grote stappen gezet. Doelen Voor de periode 2005-2009 vertaalt de missie van de hogeschool zich in twee strategische doelen:

• De Hanzehogeschool Groningen ontwikkelt zich binnen de noordelijke regio door van onderwijsinstelling naar kennisinstelling. Dit betekent dat de Hanzehogeschool Groningen: - een toonaangevende noordelijke leverancier is van kwalitatief hoogwaardige professionals die

met succes hun weg vinden in de maatschappij; - een stevige positie heeft als partner in kennistoepassing en innovatie; - een stevige positie heeft als aanbieder van postinitieel onderwijs; - een belangrijke maatschappelijke rol in de regio vervult.

• De Hanzehogeschool Groningen opereert vanuit internationaal perspectief. Dit betekent dat de Hanzehogeschool Groningen: - de internationale context in alle onderwijsactiviteiten heeft verankerd; - een internationale omgeving biedt aan studenten; - kennis exporteert.

Deze doelen zijn in de afgelopen jaren gerealiseerd en in het verslagjaar afgerond. Het jaar 2008 is tevens gebruikt om het strategisch beleid voor de komende jaren voor te bereiden. Daartoe is een groot aantal activiteiten uitgevoerd waardoor instellingsbreed bijdragen zijn geleverd voor de ontwikkeling van een nieuw strategisch beleidsplan. Resultaten Het jaar 2008 was het vierde jaar waarin het strategisch beleidsplan tot uitvoering kwam. Hieronder staat een overzicht van doelen waarbij de hogeschool streefwaarden had geformuleerd in het verslagjaar.


Resultaten

Strategische doelen

Kennisinstelling Internationaal perspectief

toonaangevende leverancier van professionals internationale omgeving

streefcijfer marktaandeel 5,4% aantal buitenlandse studenten

realisatie 2008 6,1% streefcijfer groei * 10%

realisatie 54% * ten opzichte van 1999

aantallen opleidingen

bachelors ** 57

masters 12

associate degree 4

positie keuzegids 2005 34



positie keuzegids 2008 *** 15

** croho geregistreerd

*** van de 22 (middel)grote instellingen

Accreditaties

aangevraagd 12

verkregen 17

stevige positie als partner in kennistoepassing en innovatie

omzetverwachting HanzeConnect 6,4 M€

realisatie 6,4 M€

aantal lectoraten 30

Bedrijfsvoering

Onderwijs Financiën

streefcijfer rendement afgestudeerden 48% streefcijfer solvabiliteit 0,35

realisatie 43% realisatie 0,37

Personeel

streefcijfer verzuim 5,5%

realisatie 4,1%


Bij het realiseren van de strategische doelen wordt ten aanzien van de bedrijfsvoering een aantal belangrijke resultaten gevolgd. De Hanzehogeschool Groningen presteert op het gebied van de personele en financiële doelen boven verwachting: het verzuim is lager en de solvabiliteit is hoger dan de streefcijfers. Ten aanzien van de doorontwikkeling naar kennisinstelling in de regio zijn onder meer de volgende resultaten behaald:

• De Hanzehogeschool Groningen is de grootste en breedste hogeschool in het Noorden. Het totale aantal inschrijvingen groeide met ruim 4 % tot een totaal aantal van 23.400 studenten. Daarmee heeft de hogeschool een stijgend marktaandeel van 6,1% in 2008.

• De hogeschool heeft vijf kenniscentra op verschillende aandachtsgebieden. Drie daarvan zijn in 2007 opgericht en hebben in 2008 hun taken met veel elan opgepakt. In 2008 is de voorbereiding van een zesde kenniscentrum met het thema Kunst en Samenleving gestart.

Er zijn diverse nieuwe (vormen van) opleidingen en projecten gestart en voorbereid.

• In 2008 is één nieuwe bacheloropleiding geaccrediteerd en van start gegaan: Advanced Sensor Applications.

• De hogeschool biedt twaalf geaccrediteerde masteropleidingen aan en werkt aan de voorbereiding van twee masteropleidingen die starten in 2009.

• Samen met de Rijksuniversiteit Groningen wordt onder meer gewerkt aan schakelprogramma’s om de doorstroom tussen hogeschool en universiteit te bevorderen. Die doorstroom is, in percentages, het hoogste van het land.

• Bij de contractorganisatie, HanzeConnect, liepen in 2008 meerdere adviestrajecten om regionale bedrijven te versterken en liepen uiteenlopende vormen van postinitieel onderwijs. In het verslagjaar volgden ongeveer 1500 mensen hier een opleiding.

• In samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen is een promotieregeling voor medewerkers ingevoerd. In 2008 waren 42 docenten in het kader van deze regeling bezig met promotieonderzoek.

Ten aanzien van het opereren vanuit internationaal perspectief zijn de volgende resultaten behaald:

• Er studeerden ruim 1400 buitenlandse studenten bij de hogeschool (bijna 20% meer dan in 2007) en bijna twaalfhonderd studenten van de hogeschool gingen naar het buitenland voor studie of stage (ruim 10% meer dan in 2007).

• Er werd in diverse (ontwikkelingssamenwerkings)projecten kennis geëxporteerd naar Oeganda, Ghana, Vietnam en Indonesië. De hogeschool heeft acht projecten in uitvoering met een gezamenlijke waarde voor de hogeschool van ruim vier miljoen euro.

• Opleidingen hebben plannen uitgevoerd om het curriculum af te stemmen op de internationale beroepspraktijk.

• Start Hanze Institute of Technology. Centrale beleidsruimte De Hanzehogeschool Groningen stelt budget voor projecten beschikbaar via de centrale strategische beleidsruimte (CSBR). Hieruit kunnen schools, stafbureaus en facilitair bedrijf projecten aanvragen die een relatie hebben met strategisch beleid. Deze projecten worden voor de helft gefinancierd vanuit CSBR-gelden.


In 2008 werd voor onderstaande projecten het volgende budget vastgesteld:

CSBR2projecten 2008 alle bedragen in 3

verbreding bacheloropleidingen 159.700

onderwijsontwikkeling 245.400

kwaliteitsimpuls opleidingen 427.100

deeltijd/maatwerk/duaal 828.500

(bekostigde) masteropleidingen 249.400

ICT2projecten 918.300

IBIS2project 784.200

Overige projecten 303.700

Totaal 3.916.300

Het budget voor onderwijsontwikkeling is ingezet voor ‘Toekomstvast bouwen’ en de bacheloropleiding Toegepaste Psychologie. De gelden voor de kwaliteitsimpuls opleidingen gingen naar de Academie Minerva, het Instituut voor Facility Management en de Pedagogische Academie. De revitalisering van economische deeltijd- en duale opleidingen en het programma ‘Deeltijd/maatwerk’ en ‘Eerder Verworven Competenties’ kregen financiële ondersteuning vanuit deeltijd/maatwerk/duaal. De master Muziek en de master Leren & Innoveren profiteerden van het geld voor de bekostiging van masteropleidingen. Een groot aantal deelprojecten binnen het ICT2project van de instelling kregen een kwaliteitsimpuls. Met de extra financiering werd in het kader van het IBIS2project een start gemaakt met het vervangen van van bedrijfsinformatiesystemen. De overige projecten bestonden uit de werving in Duitsland, ‘Fit en Gezond’, ‘Branding’, en ontwikkelingssamenwerkingsprojecten.


HORIZONTALE VERANTWOORDING EN DEUGDELIJK BESTUUR Het verslagjaar is door de Hanzehogeschool Groningen benut om veel werk te verzetten voor het optimaliseren van horizontale verantwoording waarvoor in eerdere jaren de basis was gelegd in het kader van de aandacht voor deugdelijk bestuur. In 2008 stelde de HBO-Raad een handreiking op voor de hogescholen om te komen tot een samenhangend en transparant beleid op het gebied van de horizontale dialoog met ‘stakeholders’. Het College van Bestuur besloot naar aanleiding daarvan het volgende:

- de vastgestelde notitie ‘Horizontale Dialoog’ wordt opgenomen in het governance-instrumentarium van de Hanzehogeschool Groningen;

- de ontwikkeling van beleid in horizontale verantwoording krijft een plaats in het nieuw op te stellen strategisch beleidsplan van de Hanzehogeschool Groningen;

- afspraken over verdere operationalisering van horizontale verantwoording op het niveau van de schools ondersteunende diensten worden opgenomen in de managementovereenkomsten van de deans en directeuren.

In dit jaarverslag is op verschillende plekken aandacht voor horizontale verantwoording. In de bijlagen is bovendien een overzicht opgenomen van de belangrijkste activiteiten en contacten die schools en ondersteunende diensten op dit gebied hebben. Ook is een overzicht van internationale samenwerking in de bijlagen te vinden. In 2008 heeft de Stuurgroep Governance en Risicomanagement prioriteit gegeven aan twee speerpunten: de verdere ontwikkeling van het veiligheidsbeleid en de horizontale dialoog. Rond het thema ‘veiligheid van mensen’ zijn de volgende producten opgeleverd:

- herziene versie centraal crisisplan Hanzehogeschool Groningen

- draaiboek centraal crisisteam

- draaiboek (na)zorg Daarnaast is er afstemming geweest tussen het centraal crisisteam en de locatiecrisisteams. Tenslotte vond in het verslagjaar een simulatie-oefening van het centrale crisisteam plaats. Dit leidde tot een betere afstemming tussen betrokken partijen. Het informatiebeleid leverde een ontwerp van de informatiebeveiligingsprincipes op. Er zijn voorbereidingen getroffen om de aandacht van medewerkers en studenten voor informatiebeveiliging te verhogen. Duurzaamheid De Hanzehogeschool Groningen heeft duurzaamheid een belangrijke plaats in haar missie gegeven. In hoofdstuk 6, BEDRIJFSVOERING, wordt onder zowel in de paragraaf over personeel als in de paragraaf over huisversting aandacht besteed aan de inspanningen van de hogeschool op het gebied van duurzaamheid. Door milieuvriendelijk bouwen, een groot aantal activiteiten binnen ontwikkelingssamenwerking, het ontwikkelen van milieuvriendelijke toepasbare innovaties binnen de kenniscentra, het verzamelen en benutten van ‘best practices’ en een toenemend gebruik van biologische produkten in de catering van de hogeschool wordt maatschappelijk verantwoord ondernemen vormgegeven. Binnen een toenemend aantal schools staat duurzaamheid in het curriculum en/of werken studenten aan duurzaamheidsprojecten op het gebied van bijvoorbeeld energie, landschapsontwikkeling, bouwen en ondernemen. Ook het interne en externe sociale beleid is gericht op duurzaamheid en op het terrein van energieverbruik is er aandacht voor besparingen. De hogeschool beschikt over een fietsvergoedingsregeling, een beleid voor afgeschreven spullen en bij aanbestedingen staat duurzame productie voorop. Het College van Bestuur nam in 2008 het besluit een regievoerder voor duurzaamheid aan te stellen.

2. OnderwiJs

• Resultaten

• Ontwikkelingonderwijsaanbod

• Onderwijsvernieuwing

• ICTenonderwijs

• Kwaliteitszorg

• Samenwerking


2. ONDERWIJS RESULTATEN De doelstelling van de Hanzehogeschool Groningen ten aanzien van de positie op de onderwijsmarkt is behoud van marktaandeel voor initieel voltijd onderwijs en vergroting van het marktaandeel voor deeltijd en duaal onderwijs. Aan deze doelstelling is in het verslagjaar op de meeste punten ruimschoots voldaan. Alleen het marktaandeel in het duale onderwijs daalde licht. Waarschijnlijk wordt dat veroorzaakt door het feit dat werkenden sneller kiezen voor deeltijdonderwijs.

marktaandeel inschrijvingen in % 2008 2007 2006

Voltijd 6,7 6,6 6,4

Deeltijd 4,1 3,3 3,0

Duaal 3,3 4,1 3,4

Masters 1,7 1,4 1,3

Hanzehogeschool Groningen 6,1 6,0 5,8 Ontwikkeling inschrijvingen In 2008 is de studentenpopulatie van de Hanzehogeschool Groningen met ruim 4% gegroeid tot een totaal aantal van 23.400 studenten.

verdeling 2008 2007 2006

aantal % aantal % aantal %

Voltijd 20.647 91,8 19.937 88,7 19.093 89,1

Deeltijd 2.248 10,0 2.056 9,1 1.933 9,0

Duaal 505 2,2 488 2,2 411 1,9

groeipercentages 2008 2007 2006

aantal % aantal % aantal %

Voltijd 20.647 3,6 19.937 4,4 19.093 5,3

Deeltijd 2.248 9,3 2.056 6,4 1.933 0,3

Duaal 505 3,5 488 18,7 411 17,8

Totaal 23.400 4,1 22481 4,9 21.437 5,0


vooropleiding 2008 2007 2006

aandeel % aandeel % aandeel %

HAVO 43,6% -0,4% 43,8% 1,2% 43,3% 0,1%

VWO 10,3% -1,6% 10,5% -2,6% 10,8% -6,0%

MBO 29,3% -1,1% 29,6% 0,4% 29,5% 1,7%

Overig 16,7% 4,1% 16,1% -2,1% 16,4% 0,8%

groei: procentuele groei inschrijvingen ten opzichte van het voorgaande jaar

De Hanzehogeschool Groningen streeft naar het vergroten van de instroom van mbo-studenten. De afgelopen jaren is dat in slechts heel beperkte mate gerealiseerd. In het verslagjaar daalde die instroom procentueel. De stijging in de categorie overig wordt veroorzaak door een stijgend aantal studenten uit het buitenland.

Instroom schools 2008 groei 2007 groei 2006 groei

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek 252 14% 221 13% 196 -4%

Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving 236 -7% 253 2% 247 14%

Academie voor Gezondheidsstudies 676 -4% 707 2% 695 -2%

Academie voor Sociale Studies 576 -13% 662 21% 548 20%

Academie voor Verpleegkunde 460 11% 413 3% 401 7%

Hanze Institute of Technology* 8

Instituut voor Bedrijfskunde 685 3% 663 0% 662 10%

Instituut voor Communicatie & Media 469 13% 415 -8% 451 -19%

Instituut voor Engineering 412 10% 375 5% 357 0%

Instituut voor Facility Management 221 0% 222 -13% 256 -10%

Instituut voor Financieel Economisch Management 359 18% 305 7% 284 -1%

Instituut voor Informatie- en Communicatietechnologie 180 9% 165 -21% 210 -5%

Instituut voor Life Science & Technology 120 -19% 149 10% 136 8%

Instituut voor Marketing & Management 412 -2% 421 -5% 442 6%

Instituut voor Rechtenstudies 400 0% 399 4% 383 -1%

Instituut voor Sportstudies 430 -1% 435 7% 407 4%

International Business School 301 1% 299 26% 237 -10%

Pedagogische Academie 218 -4% 228 -10% 252 24%

School of Performing Arts 117 9% 107 27% 84 -29%

Totaal 6.532 1% 6.439 8% 6.248 1% groei: procentuele groei ten opzichte van het voorgaande jaar *startte in 2008

Bij de instroom naar schools zijn de stijgingen en dalingen veelal te verklaren uit het starten of afbouwen van opleidingen. Ook landelijke trends zijn in de cijfers terug te zien. Dit geldt bijvoorbeeld voor de afnemende belangstelling voor Sociale Studies. Opvallend is de stijgende belangstelling voor techniekopleidingen. Gezien over de hele instelling is de instroom licht gestegen.


Toelating fixus2opleidingen In het studiejaar 2008-2009 was er een instellingsfixus voor een aantal opleidingen.

Opleiding Aantal gegadigden Aantal plaatsen Percentage

B Opleiding tot Fysiotherapeut 455 285 63

B Mondzorgkunde 83 51 61

B Sport Gezondheid en Management 226 150 66

B Maatschappelijk Werk en Dienstverlening 154 180 117

B Toegepaste Psychologie 216 180 83

B Sociaal Pedagogische Hulpverlening 149 180 121

Ad Operationeel Sportmanagement 22 60 273 Studierendementen Door een toename van het aantal bindend studieadviezen gedurende de propedeuseperiode is het percentage uitvallers in de startfase van de studie licht gestegen. De totale studieduur ligt al jaren rond de vijftig maanden. In totaal werden in 2008 1583 bindende studieadviezen gegeven.

Studierendement 2008 2007 2006

Propedeuse uitval (na 1 jaar) 33% 32% 31%

Propedeuse examen (na 2 jaar) 58% 58% 61%

Totaal uitval (na 3 jaar) 46% 44% 46%

Afgestudeerden (na 5 jaar) 43% 46% 45%

opgaaf is cohortgerelateerd

Verhoging van het rendement en vermindering van uitval van studenten heeft zowel in het landelijk beleid als binnen de Hanzehogeschool Groningen prioriteit. In de cijfers is een lichte trend te zien. Het percentage uitvallers stijgt terwijl het percentage afgestudeerden daalt. Binnen de hogeschool is daarom de tweede helft van 2008 benut om bij verschillende schools in 2008 projecten te starten om het rendement te verhogen. Contacttijd De Inspectie van het Onderwijs onderzocht in het verslagjaar de contacttijd in het hoger onderwijs. De Hanzehogeschool Groningen deed vervolgens ook zelf onderzoek. Dit wijst uit dat het gemiddelde aantal contacturen in het eerste jaar binnen de instelling niet afwijkt van het landelijke gemiddelde in het hbo, namelijk dertien uur per week. Het College van Bestuur stelde in 2008 een minimum van veertien contacturen per week in het eerste en tweede studiejaar van het voltijd onderwijs vast.


Studievoortgang per school percentage studieduur in jaren

Studievoortgang schools 2008

uitvallers

proped

euse

uitvallers

hoofdfase

staart2

studen

ten

uitval

proped

euse

beh

alen

proped

euse

bij afstu

deren

staart2

studen

ten

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek 52 3 6 1,0 1,1 4,1 6,5

Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving 37 6 4 1,1 1,2 4,1 5,3

Academie voor Gezondheidsstudies 44 3 5 1,0 1,3 4,4 5,6

Academie voor Sociale Studies 45 11 2 1,0 1,3 4,1 6,2

Academie voor Verpleegkunde 49 11 4 0,8 1,2 3,8 5,3

Instituut voor Bedrijfskunde 49 5 8 0,8 1,4 4,4 5,8

Instituut voor Communicatie & Media 45 6 8 1,0 1,5 4,9 5,8

Instituut voor Engineering 48 3 6 0,9 1,5 4,2 6,0

Instituut voor Facility Management 44 5 7 0,9 1,3 4,3 6,0

Instituut voor Financieel Economisch Management 45 8 10 0,9 1,4 4,6 6,2

Instituut voor Informatie- en Communicatietechnologie 54 6 6 0,9 0,9 4,0 5,7

Instituut voor Life Science & Technology 56 6 8 0,8 1,4 4,3 6,2

Instituut voor Marketing & Management 51 6 9 0,8 1,6 4,7 5,8

Instituut voor Rechtenstudies 43 5 4 0,9 1,4 4,1 5,7

Instituut voor Sportstudies 44 13 5 0,9 1,6 4,4 5,8

International Business School 60 3 4 0,8 1,1 4,4 5,9

Pedagogische Academie 46 5 6 0,8 1,3 4,3 5,8

School of Performing Arts 16 6 6 1,3 2,0 4,3 6,0

Hanzehogeschool Groningen 47 6 6 0,9 1,4 4,3 5,9

bron: dashboard/HSA; stand aug 2007 uitval prop is tov prop.populatie (niet het cohort) [afg: bek.duur] Het Hanze Instituut voor Technology in Assen, de negentiende school van de Hanzehogeschool Groningen startte in september 2008 met de bacheloropleiding Advanced Sensor Applications. Voor het verslagjaar zijn er nog geen studievoortgangsgegevens voor een volledig studiejaar beschikbaar.


ONTWIKKELING ONDERWIJSAANBOD In 2008 zijn verschillende opleidingen gestart en voorbereid. De Hanzehogeschool Groningen ontwikkelt nieuwe bachelor- Associate degree- en masteropleidingen wanneer daar gebleken behoefte aan is. De regie die de hogeschool voert op het ontwikkelen van nieuwe opleidingen is aangescherpt; de voorbereiding vindt in overleg met het College van Bestuur plaats binnen de schools en het College van Bestuur beslist. Ten aanzien van ontwikkeling nieuwe opleidingen zijn de volgende resultaten te melden: Gestart in 2008 Bachelor Advanced Sensor Applications Voor de nieuwe bacheloropleiding Advanced Sensor Applications is in 2007 een aanvraag voorbereid en in december 2007 ingediend bij de NVAO. De opleiding is in juni 2008 geaccrediteerd en in september 2008 is de eerste lichting studenten aan de slag gegaan. De opleiding wordt aangeboden door de nieuwe, in het verslagjaar gestarte, 19e school, het Hanze Institute of Technology, standplaats Assen. Ontwikkeling nieuwe opleidingen:

• MBA in EurAsian Business & Management: deze opleiding is goedgekeurd door de NVAO en gaat in september 2009 van start.

• Master of Music: deze opleiding is geaccrediteerd door de NVAO en bevindt zich nu in het traject van de doelmatigheidstoets. De beoogde start van de opleiding is september 2009.

• Master Leren & Innoveren: voor deze nieuwe masteropleiding is in 2008, samen met de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, een aanvraag nieuwe opleiding voorbereid en ingediend bij de NVAO. In december 2008 heeft de visitatie plaatsgevonden en in april 2009 is de master geaccrediteerd. De voorgenomen start van de opleiding is september 2009.

• Master Joint Music Master for New Audiences and Innovative Practice: deze opleiding is in 2008 voorbereid met een beoogde start in September 2009.

• Bachelor Popcultuur: in voorbereiding is een mogelijke nieuwe opleiding die een samenvoeging en uitbreiding kan zijn van de bacheloropleidingen Muziek en Vormgeving, die verzorgd worden door de Academie voor Popcultuur in Leeuwarden, onderdeel van de Hanzehogeschool Groningen.

Daarnaast zijn binnen verschillende schools masterontwikkelingen zichtbaar. Zo wordt binnen de Academie voor Sociale Studies gewerkt aan de ontwikkeling van een masteropleiding Social Work (in samenwerking met de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden) en een masteropleiding Rehabilitation Counselor. Bij de Academie voor Gezondheidsstudies zijn voorbereidingen in gang gezet voor een masteropleiding Fysiotherapie en bij het Instituut voor Engineering wordt gewerkt aan een masteropleiding Energy. De Hanzehogeschool Groningen is één van de zes Europese hogescholen en universiteiten die als consortium met financiële ondersteuning van de Europese Unie werken aan de voorbereiding van de Master International Communication. Deze masteropleidingen zullen, indien zij geaccrediteerd worden, na 2009 van start gaan.


ONDERWIJSVERNIEUWING Na jaren van vernieuwing van het onderwijs komt geleidelijk het accent te liggen op systematische verbetering van het onderwijs, passend binnen de reguliere PDCA-cyclus (Plan, Do, Check, Act). De kaders zijn binnen de hogeschool ingevoerd en curricula en kwaliteitszorg zijn erop ingericht. Dit betekent ondermeer dat:

� het onderwijs is gecentreerd rond beroepstaken en de daarmee samenhangende competenties; onderwijs en toetsing zijn competentiegericht;

� elke schoolopleiding een toetsbeleid heeft geformuleerd en beschikt over een toetscommissie die de kwaliteit bewaakt;

� studenten een continu traject van studieloopbaan wordt geboden, met gebruik van een persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) en portfolio;

� curricula keuzemogelijkheden kennen en onder andere zijn ingericht volgens de major-minor structuur;

� maatwerk wordt geboden op grond van EVC (Eerder Verworven Competenties); � binnen verschillende schools een bredere oriëntatiefase is ingebouwd in de propedeuse met

overstapmogelijkheden; � de onderwijsprogramma’s zijn opgenomen in de Digitale OnderwijsPlanner (DOP); � er een gezamenlijk kader is voor kwaliteitszorg.

Major2minorstructuur De major-minorstructuur is binnen vrijwel alle voltijd opleidingen van de Hanzehogeschool Groningen een feit. Dat betekent dat studenten een vrije keuze kunnen maken uit het omvangrijke aanbod van minoren. Een minor is een samenhangend programma van 30 credits, dat verbredend is ten opzichte van de major. Alleen binnen Kunsten (met uitzondering van de Academie voor Popcultuur) is er nog geen mogelijkheid voor de vrije keuze van een minor. Studenten kunnen eventueel, na goedkeuring door de examencommissie, ook een minor buiten de hogeschool volgen. In het studiejaar 2007-2008 werden 62 minorprogramma’s aangeboden. Daarvan zijn 48 minoren daadwerkelijk uitgevoerd. In totaal 712 studenten volgden een minor. Voor het jaar 2008-2009 zijn 55 minoren aangeboden. Daarvan worden naar verwachting 50 minoren uitgevoerd; 1064 studenten schreven zich in. Toetsbeleid Alle schools of opleidingen hebben in 2007 het formuleren van een toetsbeleid afgerond en een toetscommissie ingesteld. Op een aantal aspecten zijn de hogeschoolkaders geëvalueerd en waar nodig geactualiseerd. Op voorstel van de projectgroep is in 2008 het maximale aantal toetsen verruimd van zeven naar tien per blok. Dit grotere aantal toetsen leidt tot meer en beter vergelijkbare resultaten. Voor het overige is het onderwijskader op het gebied van toetsing ongewijzigd gebleven. De conclusie is dat de bestaande kaders voldoende ruimte laten voor verschillende vormen van competentiegerichte toetsing. Vergroten instroom techniekopleidingen De Hanzehogeschool Groningen heeft verschillende activiteiten ontplooid om de in- en uitstroom van haar techniekopleidingen te vergroten. Deze activiteiten richten zich naast het verbeteren van de beeldvorming en het vergroten van de interesse voor opleidingen en beroepen in het domein van beta en techniek concreet op het verbeteren van de aansluiting tussen het mbo en het hbo en het vo en het hbo met uiteindelijk doel het vergroten van de instroom. Daarnaast zijn de activiteiten gericht op het reduceren van de uitval, door meer aandacht te besteden aan de juiste student op de juiste plaats.


Het innovatieprogramma Z_elf van de Hanzehogeschool Groningen heeft in 2008 een doorstart gekregen in het programma Focus op 2010. In het programma werken de zes deelnemende schools en de stafbureaus gezamenlijk aan de ontwikkeling en uitvoering van activiteiten die moeten leiden tot de afgesproken verhoging van de instroom, reductie van de uitval en toename van de uitstroom. Het programma is aangesloten bij HBO-SPRINT via het Platform Bèta Techniek, waarmee resultaatafspraken zijn gemaakt. Ook maakt het programma Focus op 2010 gebruik van bij het Platform Bèta Techniek aanwezige expertise en onderzoeksresultaten. Om de techniekinstroom vanuit het mbo te stimuleren liep in 2008 een aantal projecten met de ROC’s: het Alfa-college, het Drenthe College en het Noorderpoortcollege. Er is tevens een start gemaakt met de uitbreiding naar meerdere mbo-scholen. Ter bevordering van de techniekinstroom uit het voortgezet onderwijs werkt de hogeschool samen met de Stichting Technasium en de scholen voor voortgezet onderwijs. Er zijn plannen ontwikkeld voor het instellen van keuzecoachteams en een centraal betasteunpunt voor het beantwoorden van vragen en de begeleiding van profielwerkstukken voor havisten en vwo’ers. Deze plannen worden in het schooljaar 2009-2010 geïmplementeerd. Voor de vergroting van de zij-instroom/werkenden heeft de Hanzehogeschool Groningen een tweetal projecten blended learing opgezet en wordt zowel binnen het Instituut voor Engineering als het Instituut voor ICT een nieuwe deeltijdvariant opgezet. Ook deze projecten gaan in 2009-2010 uitgevoerd worden. Eén van de doelgroepen waardoor de instroom bij technische opleidingen verhoogd kan worden is die van de meisjes. Het Instituut voor ICT heeft een speciaal programma opgezet voor meisjes. Ook het ontwikkelen van nieuwe en zogeheten snijvlakopleidingen trekt nieuwe mensen naar technische opleidingen. Binnen het Instituut voor Engineering is bijvoorbeeld de nieuwe opleiding Airline Pilot en Management verder ontwikkeld. De techniekopleidingen binnen de hogeschool groeiden in 2008 ten opzichte van 2007 ruim 10%. Masters In 2008 zijn kaders ontwikkeld voor masteropleidingen. Kernpunt van het beleid op dit gebied is dat de Hanzehogeschool Groningen professionele masteropleidingen wil aanbieden, die zowel het karakter kunnen hebben van doorstroommaster (direct volgend op de bacheloropleiding) als van post-experience master. De kaders zijn onder andere gericht op gemeenschappelijke kenmerken van masteropleidingen, zoals de inbedding in markt en branche, interdisciplinaire samenwerking, onderzoek, internationale ontwikkelingen en duurzaamheid. Over de ontwikkeling van nieuwe masters in 2008 staat ook elders in dit jaarverslag meer informatie.


ICT EN ONDERWIJS Het ICTO meerjarenprogramma voor ICT & Onderwijs (looptijd 2005-2010) richt zich op kwaliteitsverbetering, kennismanagement en vernieuwing van het onderwijs in schools en het ontwikkelen van een visie op ICT en Onderwijs voor de Hanzehogeschool Groningen. Het programma bestond in het verslagjaar uit zes projecten. Het programma wordt deels bekostigd door een CSBR-aanvraag voor vijf jaar, waarbij ieder jaar opnieuw het jaarlijks deel van de gelden moet worden aangevraagd. Projecten rondom multimedia In augustus 2008 is de videoportal van het project Multimedia opgeleverd. De portal biedt de mogelijkheid om streaming video in het onderwijs te gebruiken. In het schooljaar 2008-2009 wordt in twee projecten gewerkt aan de implementatie van het gebruik van (streaming) video in het onderwijs en het realiseren van de ontbrekende functionaliteit en de benodigde apparatuur. Stimuleren gebruik digitaal toetsen In 2008 kreeg de hogeschool een digitale toetsomgeving. Dit implementatieproject richt zich op de ondersteuning, organisatie en communicatie van de mogelijkheden van dit platform. Daarnaast vindt gebruikersondersteuning op verzoek plaats. Onderzoeken mogelijkheden SMS in het onderwijsproces In het verslagjaar voerden studenten van het Instituut voor Communicatie & Media een groot onderzoek uit onder studenten om te zien welke faciliteiten door studenten gewenst zijn. Hierbij zijn ruim twaalfhonderd studenten bevraagd. De resultaten worden in 2009 bekend. Het project gaat dan ook van start. Pilot hergebruik onderwijsmateriaal Dit project onderzoekt de haalbaarheid van hergebruik van onderwijsmateriaal voor de hele Hanzehogeschool Groningen. Het hergebruik van onderwijsmateriaal blijkt niet eenvoudig. Het was binnen de instelling niet gewoon om materiaal te delen en daarnaast kost het delen van materiaal extra inspanning. De resultaten van het in het verslagjaar gestarte onderzoek worden in 2009 verwacht. Bevorderen samenwerken via Hanzegroepen In het project Hanzegroepen wordt gewerkt aan een online samenwerkingsomgeving in Sharepoint. Naar verwachting zal het project in de zomer van 2009 gereed zijn. Blackboard als Elektrische Leeromgeving In januari 2008 heeft zowel een infrastructurele als een softwarematige upgrade van de elektronische leeromgeving Blackboard (ELO ) plaatsgevonden. De upgrade leidde tot een aanzienlijke performance verbetering. In 2008 is het aantal klachten over een trage ELO sterk afgenomen. De uitkomst van de evaluatie van de ELO (najaar 2008) staaft de tevredenheid over de bereikbaarheid. Blackboard en ELO scoren zowel onder studenten als docenten een 7,4. In 2004 gebruikte 70% van de studenten Blackboard, eind 2008 is dit 98%. Ten aanzien van het gebruik van het digitaal portfolio is een aanzienlijke groei vanaf september 2008 te zien. In het najaar van 2008 is Blackboard als ELO geëvalueerd onder studenten en medewerkers. De respons onder studenten was ruim 23%, onder medewerkers 34%. De belangrijkste voorlopige conclusies zijn:


• De tevredenheid over Blackboard als hulpmiddel voor het onderwijs scoort onder beide groepen een 6,9. Het gebruiksgemak scoort met een 6,4 (studenten) en 6,2 (docenten) lager.

• 42 % van de docenten heeft behoefte aan training in het gebruik van Blackboard. Dit correspondeert met het beperkt aantal verschillende functies dat in Blackboard wordt gebruikt.

• Studenten geven aan het wisselend gebruik door docenten, zowel in intensiteit als in manier waarop Blackboard wordt ingezet, als hinderlijk te ervaren.

Omdat de nieuwste release van Blackboard sterk verbeterd is, is de verwachting dat een upgrade naar deze versie het gebruiksgemak zal verhogen. Digitale Onderwijs Planner Om de flexibilisering en keuzevrijheid van studenten te ondersteunen, heeft de Hanzehogeschool Groningen een Digitale OnderwijsPlanner (DOP) ontwikkeld. Met behulp van deze DOP stellen de studenten jaarlijks een individuele studieovereenkomst (SOK) op, die door de studieloopbaanbegeleider namens de opleiding wordt geaccordeerd. Hiermee tekent de student digitaal in op het gewenste onderwijs. In het verslagjaar is de DOP technisch doorontwikkeld en is het gebruik van de DOP binnen de hele instelling verder uitgerold. Het grootste gedeelte van de studenten die een voltijdopleiding volgen gebruikt de DOP. Ook een aantal deeltijdopleidingen gebruikt de DOP.


KWALITEITSZORG De Hanzehogeschool Groningen kreeg in het verslagjaar een groot aantal positieve accreditaties, scoorde goed op de externe ranglijsten en het Studententevredenheidsonderzoek liet zien dat tweederde van de deelnemende opleidingen bovengemiddeld gewaardeerd wordt. Tevens deed de instelling mee aan een proef voor instellingsaccreditatie. De Hanzehogeschool Groningen kreeg als enige van de drie deelnemende hogescholen het vertrouwen van de beoordelingscommissie. De Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) organiseerde deze pilots ten behoeve van de ontwikkeling van een nieuw accreditatiestelsel. De Hanzehogeschool Groningen deed mee aan de pilots omdat de instelling al een decennium ervaring heeft met kwaliteitszorg en een bijdrage wil leveren aan het traject om te komen tot een nieuw stelsel. Kwaliteitszorg is de mate waarin de Hanzehogeschool Groningen slaagt in het bereiken van haar doelen naar tevredenheid van de studenten, het werkveld, de medewerkers, de overheid en de maatschappij. Het Kader Kwaliteitszorg is de leidraad voor de kwaliteitszorgactiviteiten en vormt de borging voor de kwaliteitszorg van de hogeschool en de koppeling met de externe kwaliteitsmetingen. De kwaliteitszorgcyclus is gekoppeld aan de beleidscyclus. Naast de accreditatietrajecten en monitoring door externe beoordelingen houdt de hogeschool kwaliteitsmetingen onder alle belangrijke stakeholders: studenten, medewerkers, werkveld en alumni. Binnen iedere opleiding wordt periodiek een audit volgens het EFQM-model gehouden. Daarnaast maakt de Hanzehogeschool Groningen gebruik van de resultaten die voortkomen uit externe onderzoeken zoals de Keuzegids en Elsevier. Onderzoeken De verschillende onderzoeken binnen het onderwijs worden aan het einde van het studiejaar 2008-2009 gebundeld, waarna de overkoepelende resultaten gebruikt worden om verbeteringen in te voeren. De verschillende onderzoeken zijn: Blokevaluaties In de blokevaluaties geven studenten hun mening over de inhoud en kwaliteit van het onderwijsblok. De blokevaluaties worden instellingsbreed afgenomen. Voor zowel schooljaar 2007-2008 als 2008-2009 bestaan de blokevaluaties uit basisvragen en variaties per opleiding. De resultaten zijn signalerend en worden door de opleiding gebruikt als input bij het panel- of groepsgesprek met studenten. In 2008 ontwikkelde Team IKZ een nieuwe opzet voor de blokenquête. De nieuwe opzet bestaat nog steeds uit een aantal basisvragen, maar biedt meer vrije ruimte voor de schools. De nieuwe opzet is in de loop van het schooljaar ingevoerd. Minor2enquête De Minor-enquête is in het cursusjaar 2008-2009 ontwikkeld en wordt in februari 2009 voor het eerst afgenomen. Dit onderzoek naar de studenttevredenheid van onderwijs, gevolgd ter verbreding van de studie, heeft een signalerend karakter. De resultaten van dit onderzoek zullen, waar nodig, worden gebruikt voor vervolgonderzoek en voor het formuleren van verbeteracties door de opleiding die de minor aanbiedt. Studenttevredenheidsonderzoek In 2007 heeft het College van Bestuur besloten mee te gaan doen met het landelijk studenttevredenheidsonderzoek (STO). Hiermee is het eigen studenttevredenheidsonderzoek vervallen. Het landelijk STO is in maart 2008 afgenomen. Deze landelijke benchmark bestaat uit een deel met elf algemene vragen, gevolgd door tien modules die nader ingaan op de algemene vragen.


Daarnaast heeft de hogeschool een aantal vragen uit het studenttevredenheidsonderzoek oude stijl gehandhaafd, zodat trendanalyse blijft. In maart 2009 wordt het volgende STO afgenomen. Zes schools hebben in 2008 ervaring opgedaan met het instrument. Tweederde van de opleidingen blijken bovengemiddeld gewaardeerd te worden. Afstudeerevaluatie De afstudeerevaluatie is in 2008 als nieuw instrument geïmplementeerd. Het betreft een signalerend instrument over het afstudeerproces van vierdejaarsstudenten. De resultaten uit de pilot in 2006-2007 hebben zowel positieve resultaten als kritische kanttekeningen laten zien. Deze worden meegenomen in de ontwikkeling van het nieuwe instrument dat in 2008 geïmplementeerd is. De resultaten zijn in 2009 bekend. Werkgeversonderzoek Het werkgeversonderzoek is in 2006-2007 in een pilot herzien. Op basis van deze pilot is in 2007-2008 gestart met een nieuwe vragenlijst. Het werkgeversonderzoek betreft een signalerende evaluatie met rapportage, conclusie en aanbevelingen op opleidingsniveau over de tevredenheid van werkgevers over afgestudeerden van de hogeschool. In het verslagjaar is door twee schools naar tevredenheid ervaring opgedaan met het instrument. Studiestakersonderzoek Het studiestakersonderzoek levert inzicht in redenen waarom studenten afhaken en leidt tot verbetering in voorlichting en kennismakingstrajecten. De vragenlijst is in december 2007 uitgezet bij 3831 studenten die zich in cursusjaar 2006-2007 hebben uitgeschreven bij een opleiding. De respons van dit onderzoek bedroeg 20,8%. Externe beoordelingen en ranglijsten De Keuzegids Hoger Onderwijs De Keuzegids Hoger Onderwijs onderzoekt alle opleidingen in een driejarige cyclus. Voor de Keuzegids 2008 zijn 45 opleidingen van de Hanzehogeschool Groningen onderzocht. De positie op de ranglijst van de instelling is in de nieuwe systematiek vijftiende van de 22 onderzochte grote hogescholen. Vorig jaar eindigde de instelling ook op de vijftiende plaats en werden 21 grote hogescholen onderzocht. Elsevier Elsevier voert in een vierjaarlijkse cyclus onderzoek uit naar studenttevredenheid bij de grotere voltijdopleidingen. In 2008 zijn acht opleidingen onderzocht. Het aantal opleidingen met een eindcijfer groter of gelijk aan zeven is vier. De opleiding Accountancy en Fiscale Economie eindigde met een 7,4 op de eerste plaats van accountancy-opleidingen. Dat gebeurde vier jaar geleden ook, maar toen met het cijfer 6,8. Alle onderzochte opleidingen kregen in 2008 een (veel) hogere waardering dan in 2004. De enige uitzondering is Technische Bedrijfskunde dat met een tiende punt zakte. Accreditaties De Hanzehogeschool Groningen deed in het verslagjaar mee aan instellingsbrede pilots die moeten leiden tot een nieuw accreditatiesysteem in Nederland en België. Binnen de pilots is een kritische zelfreflectie opgesteld waar vele onderdelen van de instelling een bijdrage aan leverden. De resultaten worden benut bij de ontwikkeling van het meerjarenbeleidsplan voor de komende jaren. De Hanzehogeschool Groningen kreeg als enige van de drie aan de pilot deelnemende hogescholen het vertrouwen van de beoordelingscommissie.


In 2008 zijn de positieve accreditatiebesluiten ontvangen van de NVAO, de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie, voor de bacheloropleidingen die in 2007 zijn gevisiteerd. Het betreft de volgende 18 opleidingen:

• B Vastgoed en Makelaardij

• B Accountancy

• B Bedrijfseconomie

• B Fiscale Economie

• B Financial Services Management

• B Commerciële Economie

• B Small Business & Retail Management

• B Maatschappelijk Werk en Dienstverlening

• B Management in de Zorg

• B Autonome Beeldende Kunst

• B Docent Beeldende Kunst en Vormgeving

• B Dans

• B Docent Dans

• B Bio-informatica

• M Interactive Media and Environment

• M Schilderkunst

• M Theatervormgeving/Beeldregie

• MBA EurAsian Business & Management De accreditatiebesluiten en de visitatierapporten zijn gepubliceerd op de site van de NVAO. Excellente beoordelingen en bijzonder kenmerk Zowel de opleiding Vastgoed en Makelaardij als de opleiding Bio-informatica ontvingen tijdens het visitatietraject een excellente beoordeling van de NQA (Netherlands Quality Agency). De opleiding Vastgoed en Makelaardij heeft voor het facet Domeinspecifieke eisen de beoordeling van de excellentie aangevraagd en gekregen. Citaat uit het accreditatiebesluit van de NVAO: 'Het panel is van oordeel dat de wijze waarop de opleiding de praktijk- en beroepsgerichtheid en daarmee de (internationale) domeinspecifieke eisen van het werkveld uitgewerkt heeft, voorbeeldig genoemd kan worden. Daarnaast heeft de opleiding het uitvoeren en bijstellen van de relevantie en actualiteit van de opleidingskwalificaties zodanig nationaal en internationaal geborgd dat van een unieke situatie gesproken kan worden.' Bij de opleiding Bio-informatica zijn de Materiële voorzieningen door het visiterend panel met een excellent beoordeeld. Deze excellente beoordeling is voorgelegd aan de NVAO, maar dit proces is nog niet afgerond.


Visitaties In 2008 zijn twaalf opleidingen gevisiteerd. Het betrof de volgende opleidingen:

• B HBO-Rechten

• B Leraar vo 1e graads Lichamelijke Opvoeding

• B Sport, Gezondheid en Management

• B Logopedie

• B Leraar Basisonderwijs

• B Technische Informatica

• B Elektrotechniek

• B Technische Bedrijfskunde

• M Architectuur

• M Advanced Nursing Practice

• M Executive of Business Administration

• MBA in International Business & Management Voor alle opleidingen is bij de NVAO een accreditatiekeurmerk aangevraagd. De twaalf opleidingen scoorden goed. In totaal hebben tien van de opleidingen meer dan tien keer de facetbeoordeling goed ontvangen. Gemiddeld zijn vijftien facetbeoordelingen goed per opleiding toegekend, waarmee ze gemiddeld net iets hoger scoren dan de opleidingen die in 2007 zijn gevisiteerd. De visitatiepanels van de NQA kende ook excellente beoordelingen aan facetten van drie opleidingen toe. De masteropleiding Architectuur kreeg een excellente beoordeling op twee facetten binnen het onderwerp Kwaliteitszorg. De masteropleiding ANP kreeg een excellente beoordeling op twee facetten binnen het onderwerp Doelstelling opleiding en een facet binnen Programma en de bacheloropleiding Logopedie heeft een excellente beoordeling gekregen op een facet binnen het onderwerp Doelstelling opleiding. De opleiding Logopedie vroeg ook een bijzonder kwaliteitskenmerk aan, namelijk voor het onderwerp Wederzijdse doorstroming van studenten hbo en universiteit tussen bachelor/masteropleidingen. Het visitatiepanel van de NQA beoordeelde de facetten Concretisering en Onderscheidend karakter voor dit kenmerk met een goed. Voor deze opleiding is bij de NVAO toekenning van dit bijzonder kwaliteitskenmerk aangevraagd. Interne kwaliteitszorg De Hanzehogeschool Groningen borgt de processen rond kwaliteitszorg in opleidingen en schools met interne audits volgens de systematiek van de European Foundation of Quality Management (EFQM). Deze interne audits vinden ongeveer één jaar voor de visitatie en twee jaar na de visitatie plaats. Daarmee wordt expliciet de aandacht voor kwaliteitsverbetering vastgehouden, waardoor de kans op inhoudelijke kwaliteit zo groot mogelijk is. In 2008 is de auditsystematiek aangepast. In de nieuwe systematiek is meer aandacht voor de inhoud van de opleiding en het gerealiseerde niveau. Zo werkt het auditteam bij audits voorafgaand aan een accreditatietraject samen met een inhoudsdeskundige.


In 2008 zijn audits gehouden bij in totaal negen opleidingen en schools en bij één stafbureau.

• B Muziek en Docent Muziek

• B Fysiotherapie

• B Management, Economie en Recht

• B International Business & Languages

• B Muziek (Academie voor Popcultuur)

• B Verpleegkunde

• M Physician Assistant

• B Human Technology

• B Werktuigbouwkunde

• Stafbureau Personeel & Organisatie De audits bij Management, Economie en Recht en International Business & Languages zijn uitgevoerd ter voorbereiding op het visitatietraject. Bij deze audits is gebruik gemaakt van een inhoudsdeskundige als uitvoering van de nieuwe auditsystematiek.

Deskundigheidsbevordering De huidige auditoren voeren zoveel als mogelijk een audit per jaar uit. Zo blijven zij ingewerkt in de hantering van het EFQM-model (European Foundation for Quality Management). De jaarlijkse auditorenconferentie geeft aanvullende informatie over het verloop van de audits in het afgelopen cursusjaar en de geplande audits in het daaropvolgende cursusjaar. Daarnaast zijn er jaarlijks diverse interne kwaliteitstrainingen. Kwaliteitszorg is ook één van de vaste onderwerpen in de introductiecursus voor nieuwe docenten. Ook heeft in 2008 weer de tweejaarlijkse auditorentraining plaatsgevonden en zijn twaalf nieuwe auditoren opgeleid.


SAMENWERKING De Hanzehogeschool Groningen werkt actief samen met andere onderwijsinstellingen, overheidsinstellingen en bedrijven. Een overzicht van de belangrijkste samenwerkingspartners is te vinden in de bijlagen. Er zijn samenwerkingsverbanden op het gebied van kennisontwikkeling en internationalisering, maar ook waar het gaat om de aansluiting van het eigen onderwijs in de hogeschool op voorafgaand én vervolgonderwijs. Dat gebeurt op hogeschoolniveau of binnen schools en opleidingen. Verder opereert de hogeschool met de Rijksuniversiteit Groningen binnen het samenwerkingsverband “Universiteit en Hanzehogeschool Groningen” (UHG). De UHG richt zich op onderwijsontwikkeling, studentenvoorzieningen en infrastructurele voorzieningen. De hogeschool werkt samen met de gemeente Groningen en Rijksuniversiteit Groningen binnen het Akkoord van Groningen. Dit convenant heeft als doel Groningen als dé kennis- en innovatiestad van het Noorden op de kaart te zetten en verder te ontwikkelen als ‘Knooppunt van Kennis’. Er vindt samenwerking plaats op het terrein van gezamenlijke onderzoeksprojecten, de inrichting van de Zernikecampus, studentenhuisvesting, de kenniscampagne ‘City of Talent’, ‘Draadloos Groningen’ dat een stadsdekkend draadloos netwerk gaat realiseren, en vele andere zaken. Doorstroomprogramma Groninger Schakelgarantie In 2008 is blijvend aandacht besteed aan de uitvoering van de in mei 2003 afgesloten Groninger Schakelgarantie, waarin studenten van de hogeschool met een minimum aan tijdsverlies kunnen overstappen naar een verwante opleiding bij de universiteit en vice versa. De Hanzehogeschool Groningen heeft, van alle hogescholen, het hoogste percentage bachelorgediplomeerden dat doorstroomt naar een universitaire master.

3. studenten

• Instroom

• Diversiteit

• Aansluiting

• Begeleiding

• MarktWerkenden

• Talentvollestudenten


3. STUDENTEN Studenten staan centraal binnen de Hanzehogeschool Groningen. De informatievoorziening bij de werving is zoveel mogelijk afgestemd op de achtergrond van de student, er is aandacht voor een soepele aansluiting van de vooropleiding op het hbo en de ontwikkeling van talent wordt gestimuleerd. Ook biedt de Hanzehogeschool Groningen prima voorzieningen voor sport en cultuur. INSTROOM Voor de werving van studenten is een communicatiebeleid opgezet en uitgevoerd door het stafbureau Marketing & Communicatie. Met een mix van digitale, mondelinge (HanzeXperience, Open Dagen, voorlichting op scholen, informatiecentrum) en gedrukte communicatiemiddelen (opleidingsbrochures, nieuwsbrieven) informeert de hogeschool partijen buiten de instelling. De website www.hanze.nl is de volwaardige, volledige en meest uitgebreide informatiebron voor alle doelgroepen van de hogeschool. In het verslagjaar is het Customer Relations Management (CRM) voorbereid. Dat geeft hogeschoolbreed het relatiemanagement vorm. Het Hanze Informatie Centrum (HIC) geeft voorlichting en advies over studeren aan de Hanzehogeschool Groningen aan toekomstige studenten, hun ouders en intermediairs. Het HIC beantwoordt jaarlijks ongeveer tienduizend vragen per telefoon en ruim vijfduizend vragen per mail. Toekomstige en ‘zittende’ studenten die willen veranderen van opleiding en studiekeuzeadvies, maken ook ieder jaar meer gebruik van het Hanze Informatie Centrum. De studievoorlichters voerden ongeveer zeshonderd studiekeuzegesprekken, waarbij ook een interessetest wordt afgenomen. Circa zestig aspirantstudenten hebben een cursus studiekeuze gevolgd. Dit is een significante stijging met het jaar ervoor. In 2007 werden ongeveer tweehonderd studiekeuzegesprekken gevoerd en volgden ongeveer vijftien mensen een cursus studiekeuze. In het verslagjaar zijn ongeveer zestig scholen bezocht voor voorlichtingsactiviteiten. Doelgroepenbeleid Het onderwijsaanbod, de communicatie en de faciliteiten worden op basis van doelgroepanalyse afgestemd op de verschillende doelgroepen. Buitenlandse studenten De Hanzehogeschool Groningen profileert zich voor buitenlandse studenten onder de naam Hanze University Groningen, University of Applied Sciences. Er zijn speciale Engelstalige en Duitstalige brochures voor de doelgroep en er is een specifieke website in het Engels beschikbaar. Vooral het aantal Duitse studenten groeide, net als de vorige jaren, opnieuw significant. De vernieuwde website voor Duitstalige studenten ging in 2008 online. Mbo2studenten Er zijn doorstroomprogramma’s voor mbo’ers en diverse initiatieven om de aansluiting naar het hbo te bevorderen. Een groot aantal opleidingen heeft speciale mbo-routes ontwikkeld, soms in samenwerking met regionale ROC’s. In 2008 is voor de vierde maal een mbo-manifestatie, HanzeXperience-mbo, gehouden om mbo’ers kennis te laten maken met het hoger beroepsonderwijs. In 2008 is de instroom van mbo-studenten, ondanks de investeringen, licht afgenomen ten opzichte van de jaren ervoor.


Alumni Oud-studenten zijn belangrijk voor de Hanzehogeschool Groningen met het oog op bij- en nascholing, kenniscirculatie, kwaliteitszorg van opleidingen en het faciliteren van stageplekken voor studenten. In 2008 bevatte de alumnidatabase 57.660 oud-studenten, waarvan een deel actief is binnen de instelling. Zij geven bijvoorbeeld gastcolleges, zorgen voor stagebegeleiding of nemen deel in adviesraden. In het contact met alumni speelt het in 2008 in gebruik genomen Alumninet een prominente rol. Alumninet dient als belangrijkste platform waar de doelgroepen alumni, studenten, medewerkers en bedrijven- en instellingen met elkaar in contact komen. Ook is in 2008 een hogeschoolbreed onderzoek onder alumni is uitgevoerd. Dit onderzoek mondde uit in schoolspecifieke adviesplannen. Het inrichten van het alumnibeleid zodat duurzaam wederzijds voordeel kan worden behaald was de belangrijkste uitkomst. De uitvoering staat de komende jaren op de agenda. De eigen website voor oud-studenten ging in het verslagjaar online.


DIVERSITEIT Met het project ‘Zorg voor Diversiteit!’ bevordert de Hanzehogeschool Groningen de diversiteit binnen de instelling. Mannen/vrouwen Het aandeel mannelijke en vrouwelijke studenten bij de Hanzehogeschool Groningen is nagenoeg gelijk: 51% is man, 49% vrouw. Allochtonen Een onderdeel van het project ‘Zorg voor Diversiteit!’ heeft betrekking op ‘De Hanzehogeschool Groningen staat er ingekleurd op’ en is bestemd voor studenten met een allochtone achtergrond. Samen met de ROC’s Alfa College en Noorderpoortcollege zet een speciale projectgroep een pilot mentor- en maatjesproject op voor een aantal schools. De hogeschool biedt tevens taalondersteuning voor anderstalige studenten. Het percentage allochtone studenten is vijf procent. Studenten met een functiebeperking Het project ‘Zorg voor Diversiteit!’ ontplooide in het verslagjaar activiteiten met betrekking tot “Het wegnemen van belemmeringen voor studenten met een functiebeperking”. Deze studenten kunnen terecht bij het Decanaat voor persoonlijke begeleiding bij het aanpassen van de studieplanning, bij studievertraging en bij het oplossen van knelpunten bij het studeren. Er is een toolkit beschikbaar en er zijn bijscholingscursussen voor alle studieloopbaanbegeleiders ontwikkeld. Ook zijn workshops gehouden voor studenten met een functiebeperking. Tevens is dyslexiesoftware op het netwerk geïnstalleerd. Het percentage studenten met een handicap ligt rond de zestien procent. Studenten die kampen met dyslexie zijn daarvan de grootste groep (vijftig procent). Binnen de Hanzehogeschool Groningen kunnen studenten met een handicap gebruik maken van voorzieningen als extra tentamentijd, extra studietijd of aanvullende studiefinanciering.


AANSLUITING Binnen de Hanzehogeschool Groningen is veel aandacht voor de aansluiting van vooropleidingen op het hoger beroepsonderwijs. Het Hanze Centrum Aansluiting (HCA) werkt in twee Platforms Aansluiting (vo-hbo en mbo-hbo) samen met 23 scholen in het voortgezet onderwijs, vier grote ROC’s, de gemeente Groningen en de eigen opleidingen van de hogeschool aan het verbeteren van de aansluiting. Voor het verbeteren van de aansluiting van toeleverend onderwijs naar hbo worden projectgelden benut. Daarvoor stelt de hogeschool jaarlijks een budget beschikbaar en betalen de deelnemende scholen een bijdrage. Het Platform Aansluiting vo-hbo en het Platform mbo-hbo coördineert de verschillende projecten tussen de hogeschool en het toeleverend onderwijs. De Platforms organiseren ook studiemiddagen, bijvoorbeeld over studieloopbaanbegeleiding of over ‘startvaardigheden en de doorstroom’. Deze studiedagen zijn bestemd voor iedereen die binnen het hbo, het vo of het mbo betrokken is bij een betere aansluiting en doorstroom voor leerlingen en studenten. De twee studiemiddagen die in 2008 georganiseerd zijn hadden een zeer grote opkomst en werden positief geëvalueerd door de deelnemers. Aansluiting mbo2hbo De samenwerking tussen de hogeschool en de ROC’s gaat over onderwijsinhoudelijke programmatische aansluiting, goede voorlichting over en weer en over extra ondersteuning aan mbo-studenten op het gebied van basisvaardigheden. Binnen de sector Techniek is de samenwerking met het mbo voortgezet en heeft het project ‘Zwaluwen-11’ een doorstart gemaakt. Een aantal schools werkt nauw samen met het mbo (en met het vo). Het doel van alle projecten is de instroom in de beroepskolom te verhogen. Daarnaast is rendementsverbetering van belang. HCA en Studentenzaken hebben samen met de (technische) schools een studentmentorsysteem mbo/vo-hbo opgezet dat moet leiden tot advies en verspreiding van kennis en materialen. Alle negentien schools hebben samenwerkingsverbanden met het middelbaar beroepsonderwijs. Drie schools hebben in het project ‘COMPAAN’ samengewerkt met de ROC’s om de onderwijsinhoudelijke aansluiting tussen de verschillende opleidingen te verbeteren. Het project is afgesloten met een groot arbeidsmarktonderzoek in de noordelijke regio naar de behoefte aan Associate degree-opleidingen in de economische sector en in de sector van maatschappelijke zorg. De resultaten hiervan worden in 2009 verwacht. Aansluiting vo2hbo De samenwerking met de vo-scholen heeft vorm gekregen door een pilot met langdurige docentenuitwisseling ‘Navette’ genaamd. Samen met stafbureau Marketing & Communicatie is een lesbrief gemaakt voor alle vo-leerlingen die HanzeXperience bezochten. Aansluitingsonderzoek De Hanzehogeschool Groningen participeert in een consortium met andere hogescholen in het noorden die gezamenlijk onderzoek doen naar de aansluiting. In februari is een conferentie gehouden over deze Aansluitingsmonitor. Goed van start De landelijke commissie Meijerink heeft in 2008 het adviesrapport ‘Goed van start’ gepresenteerd. In dit rapport beveelt de commissie aan studenten bij binnenkomst te toetsen op hun basisvaardigheden Nederlands en Engels en ondersteunende cursussen aan te bieden waar deze vaardigheden onvoldoende aanwezig zijn. De hogeschool heeft de aanbevelingen vormgegeven in het project Startvaardigheden, dat in het verslagjaar begon met het toetsen van studenten en het aanbieden van ondersteunende cursussen.


BEGELEIDING Studieloopbaanbegeleiding Iedere student van de Hanzehogeschool Groningen heeft een persoonlijke studieloopbaanbegeleider (SLB’er). Op basis van een Persoonlijk OntwikkelingsPlan (POP) maakt de student jaarlijks samen met de studieloopbaanbegeleider een individueel studieplan dat wordt vastgelegd in een studieovereenkomst (SOK). De student houdt een portfolio bij. Op het intranet staan inmiddels handleidingen van opleidingen, achtergrondstukken, interne en externe links en de onderzoeks- en beleidsdocumenten van de Hanzehogeschool Groningen met betrekking tot studieloopbaanbegeleiding. Die informatie is bestemd voor zowel studieloopbaanbegeleiders als studenten. Studentendecanen Studentendecanen hebben een onafhankelijke positie ten opzichte van schools en opleidingen. Zij begeleiden studenten onder meer in geval van studievertraging en persoonlijke omstandigheden. In 2008 waren er ongeveer vierduizend contacten, grotendeels in persoonlijke gesprekken, maar ook via e-mail of telefoon. Dat is een stijging van ongeveer twintig procent. Deze stijging is deels te danken aan het groeiend aantal studenten van de hogeschool en aan de groeiende bekendheid van het Decanaat. Voor studenten die twijfelen aan hun studiekeuze is er een speciale cursus studiekeuze van vier dagdelen die het studentendecanaat samen met het Hanze Informatie Centrum verzorgt. Deze cursus startte in 2008 veertien keer met meer dan tweehonderd deelnemers. Bindend studieadvies (BSA) Het bindend studieadvies is een belangrijk instrument in de studievoortgang. Een bindend studieadvies wordt gegeven aan studenten die niet binnen een jaar veertig studiepunten of binnen twee jaar de propedeuse gehaald hebben; voor de opleiding Advanced Sensor Applications geldt een BSA-norm van 52 punten. In totaal werd in 2008 1583 keer een bindend studieadvies gegeven. Voorbereidend Jaar Samen met het Noorderpoortcollege en de Rijksuniversiteit Groningen organiseerde de Hanzehogeschool Groningen in 2008 voor de veertiende keer een Voorbereidend Jaar voor hoger opgeleide anderstalige studenten. Het betreft vooral vluchtelingen, asielzoekers en gezinsvormers. In september 2008 zijn 22 cursisten begonnen aan het Voorbereidend Jaar. Het Voorbereidend Jaar is bedoeld om deficiënties in vooropleidingen weg te nemen, Nederlands te leren en na één jaar in te stromen bij de hogeschool of universiteit. Dertien deelnemers stroomden door naar de Hanzehogeschool Groningen. Enkele deelnemers hebben het voorbereidend jaar nog niet afgerond en ook zijn er enkelen door verhuizing uitgestroomd. Beroepsorganen De Commissie van Advies voor Beroep-en Bezwaarschriften van de Hanzehogeschool Groningen kreeg in het kalenderjaar 2008 vijf verzoeken ter advisering voorgelegd. Drie hiervan leidden tot een hoorzitting. De commissie heeft in twee gevallen geadviseerd tot gegrondverklaring van het beroep. In 2008 zijn er in verhouding tot voorgaande jaren relatief veel verzoeken tot advisering binnengekomen. Gezien het wisselende aantal binnengekomen bezwaar-/beroepschriften in de afgelopen jaren is een trend echter nauwelijks aan te geven. De Commissie Klokkenluidersregeling heeft in 2008 geen melding van klachten ontvangen.


College van Beroep voor Studenten Het College van Beroep voor Studenten van de Hanzehogeschool Groningen is bevoegd kennis te nemen van geschillen die op grond van de Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek (WHW) ter beslissing zijn voorgedragen. Er zijn voor studenten 176 beroepszaken afgehandeld. Met betrekking tot de binnengekomen beroepszaken zijn door het College van Beroep voor Studenten 23 openbare hoorzittingen gehouden. Dit heeft geleid tot 19 openbare zittingen en 50 uitspraken. In vergelijking met het kalenderjaar 2007 is het aantal beroepszaken toegenomen. Het aantal uitspraken is van 41 naar 50 gestegen, waarvan 15 gegrond zijn verklaard. Voor nadere informatie en analyse is het jaarverslag van het College van Beroep voor Studenten te raadplegen. Studentenvertrouwenspersonen De Hanzehogeschool Groningen heeft twee vertrouwenspersonen voor studenten om te waaarborgen dat studenten in een veilige en aangename omgeving moeten kunnen studeren. In het verslagjaar hebben achttien studenten contact gehad met de vertrouwenspersonen. Eén zaak leidde tot een klacht bij de Klachtencommissie Ongewenste Omgangsvormen. Centrum voor Culturele Activiteiten voor Studenten (CAST) Het Centrum voor Culturele Activiteiten voor Studenten (CAST) kreeg in het verslagjaar de beschikking over een eigen ruimte. Studenten organiseerden een groot aantal activiteiten waaronder de Slag op de Campus, een onderdeel van het Noorderslagfestival. Commissies Financiële Ondersteuning van Studenten en Noodfonds De Hanzehogeschool kent drie regelingen voor Financiële Ondersteuning van Studenten (FOS) die gestoeld zijn op het wettelijk kader van artikel 7.51 van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW). De FOS I-regeling is bedoeld voor studenten die als gevolg van overmacht studievertraging oplopen. De FOS II-regeling richt zich op studenten die erkende bestuurlijke activiteiten ontplooien. Studenten die een erkende tak van topsport beoefenen, kunnen voor het aanvragen van een topsportbeurs een beroep op de FOS III-regeling doen (Topsportregeling). Voor FOS I zijn 51 aanvragen gehonoreerd. Voor FOS II (bestuursbeurzen en vacatiegeld) zijn 148 aanvragen toegekend. Voor FOS III (topsportbeurzen) zijn 33 aanvragen toegekend. Het Noodfonds van de Hanzehogeschool Groningen stelt geldmiddelen beschikbaar ten behoeve van studenten in financiële nood. In totaal kende het Noodfonds 54 aanvragen toe: 46 aanvragen hadden betrekking op vergoeding voor psychosociale hulpverlening.


MARKT WERKENDEN De Hanzehogeschool Groningen streeft in het kader van een leven lang leren naar een grotere instroom bij de deeltijdopleidingen, duale trajecten en contractonderwijs. In de afgelopen jaren is gewerkt aan een nieuw productconcept, een flexibeler aanbod en een betere marktbenadering. In 2008 steeg het aantal deeltijdstudenten met bijna tweehonderd. Het aantal duale trajecten steeg met bijna twintig studenten. In 2007 is het Marketingconcept voor Werkenden en Werkzoekenden ontwikkeld en het platform Loopbaanontwikkeling voor professionals opgericht. De Hanzehogeschool Groningen biedt als enige hogeschool in noord-Nederland de landelijk erkende EVC-procedure (Erkennen van Verworven Competenties) en vanuit het platform Teamleiders Deeltijd is de ontwikkeling van doorgaande leerlijnen gestart. In het platform werken de SLB-coördinatoren van de deeltijdopleidingen aan een begeleidingsprogramma voor werkenden en werkzoekenden. Het aanbod van HanzeConnect speelt ook een rol in onderwijs voor deze doelgroep. Voor de docenten zijn trainingen ‘Blendend learning’ ontwikkeld en uitgevoerd met als doel het onderwijsaanbod meer tijd- en plaatsonafhankelijk te maken.


TALENTVOLLE STUDENTEN De Hanzehogeschool Groningen heeft in 2008 een aanvraag gehonoreerd gekregen van € 2,4 miljoen bij het landelijke prestigieuze programma Sirius. Naast de aanvragen van vier universiteiten werd de aanvraag van de Hanzehogeschool Groningen, als enige van de hogescholen, gehonoreerd in categorie 1: zeer veelbelovend. Het Programma Sirius is ingesteld door de minister van OCW voor de bevordering van excellentie in het hoger onderwijs. Dit betekent dat de Hanzehogeschool Groningen in 2008 startte met de verdere uitwerking en uitvoering van haar plannen. De projectduur voor het Siriusprogramma is vier jaar. De plannen omvatten onder andere de ontwikkeling van excellentieprogramma’s (honours programma’s, selectieve keuzeprogramma’s en individuele trajecten), het scouten en selecteren van excellentie, het ondersteunen van topsportende studenten en bovenal de ontwikkeling van een cultuur van excellentie: een ambitieuze studiecultuur waardoor uiteindelijk alle studenten worden gestimuleerd. Een belangrijk onderdeel van het Siriusprogramma is ook het onderzoek naar good practices van excellentieprogramma’s en de beste manier is om een cultuur van excellentie te bevorderen. In december 2008 is binnen de hogeschool een Sirius-programmateam van start gegaan. Hannie Schaftprijs De Hanzehogeschool Groningen reikt jaarlijks bij de opening van het hogeschooljaar een prijs uit aan de student met de beste scriptie. Het ene jaar wordt de Hannie Schaftprijs uitgereikt (maatschappelijk engagement) en het andere jaar de Hanze Innovatieprijs (grensverleggend praktijkgericht onderzoek). Maaike Dijk en Matteke Feenstra, twee studentes van de opleiding Voeding en Diëtetiek (Academie voor Gezondheidsstudies), hebben de Hannie Schaftprijs 2008 in de wacht gesleept. De twee studentes schreven het werkstuk ‘Stap voor stap naar een gezonde schoolkantine.’ De Hannie Schaftprijs bestaat uit een geldbedrag van € 3.000,-- en een beeldje.

Beurzen en prijzen De Hanzehogeschool Groningen heeft met de Rijksuniversiteit Groningen een gezamenlijke regeling gemaakt voor de financiële ondersteuning van studenten. Voor topsporters en studentbestuurders van de beide instellingen geldt dezelfde vergoedingssystematiek. Naast prijzen en activiteiten op hogeschoolniveau zijn er binnen schools en opleidingen ook diverse initiatieven om talentvolle en succesvolle studenten te belonen en te stimuleren. Er zijn uiteenlopende voorbeelden, zoals de Menzisbeurs (studenten van Academie Minerva), de CU Award (beste afstudeerders van het Instituut voor ICT, gesponsord door Vertis), de VSB-beurzen en de Vroukje Admiraalprijs (Academie voor Verpleegkunde). Honours programmma In het najaar van 2008 startte het tweede honours programma van de opleiding International Communication. Ongeveer vijftien getalenteerde en gemotiveerde studenten begonnen aan het traject. De helft is Nederlands, de andere helft is afkomstig uit het buitenland. De opleiding Vastgoed & Makelaardij startte in september 2006 met een honours programma, in het kader van de regeling Ruim baan voor Talent van het Ministerie van OCW. Dit honours programma is een variant van de opleiding Vastgoed & Makelaardij waarin maximaal twintig talentvolle studenten per jaar een programma volgen met meerwaarde. Er is een sterke nadruk op concreet toegepast onderzoek, intensief contact met het lectoraat Vastgoed en veel inbreng van experts uit het werkveld. In 2008 volgden bijna 20 studenten het programma.


Jonge ondernemers Talentvolle studentondernemers kunnen op verschillende plekken in de hogeschool ondersteuning krijgen. In 2008 volgden ongeveer 1250 studenten ondernemersgerelateerd onderwijs. De Incubator StudEntenterprise geeft studenten ondersteuning bij het starten van een eigen bedrijf. Deze incubator werd in het verslagjaar ondergebracht binnen het Kenniscentrum Ondernemerschap.

4. Kennisinstelling

• Innovatieentoegepastonderzoek

• Kenniscentra(waaronderlectoratenenkenniskringen)

• Contractactiviteiten


4. KENNISINSTELLING INNOVATIE EN TOEGEPAST ONDERZOEK De Hanzehogeschool Groningen ontwikkelt zich van onderwijsinstelling tot kennisinstelling, waarbij profilering van praktijkgericht onderzoek een grote rol speelt. In de loop van 2008 kreeg elke hogeschool de opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen om een kwaliteitszorgsysteem voor praktijkgericht onderzoek in gang te zetten. De landelijke richtlijnen daarvoor zijn in december 2008 definitief vastgesteld. Het ontwikkeltraject Kwaliteitszorg Onderzoek van de Hanzehogeschool Groningen is in juni 2008 vastgesteld en wordt in 2009 geïmplementeerd. Uitgangspunt van het onderzoeksbeleid van 2006 (voortvloeiend uit Focus 2010) was de concentratie van het onderzoek (en daarmee van onderwijs- en onderzoeksmiddelen) op een aantal brede, herkenbare en regionaal geïnspireerde thema’s, alsook versterking van de verbinding tussen onderwijs en onderzoek. Daartoe zijn tot nu toe vijf kenniscentra ingericht en is een zesde kenniscentrum voorbereid. In het verslagjaar is het promovendibeleid geëvalueerd en aangescherpt. Ook is een masterbeleid geformuleerd, gericht op versterking van professionele masters, met daarin een krachtige positie van praktijkgericht onderzoek. Dit onderzoek wordt gelieerd aan de onderzoekslijnen van de kenniscentra. Daarnaast zijn de nieuwe procedure voor lectoraataanvragen en richtlijnen voor kwaliteitsborging van extern gefinancierde lectoraten vastgesteld.


KENNISCENTRA (WAARONDER LECTORATEN EN KENNISKRINGEN) De concentratie op een aantal brede onderzoeksthema’s is vormgegeven in de kenniscentra. Kenniscentra zijn multidisciplinaire samenwerkingsverbanden, waarin de krachten van meerdere lectoraten en schools zijn gebundeld. Elk kenniscentrum focust op een strategisch thema. Het doel is massa, focus en synergie, ten behoeve van substantiële impact op onderwijs, beroepspraktijk, economie en samenleving. In het verslagjaar werden zes nieuwe RAAK-subsidies (Regionale Aandacht en Actie Kenniscirculatie) verworven, terwijl eerder toegekende RAAK-subsidies doorliepen in het verslagjaar. Een overzicht van de projecten die in 2008 een RAAK-subsidie ontvingen is te vinden in de Bijlagen achterin dit verslag. Ook verschillende subsidies van andere regelingen werden gehonoreerd. De startnotitie ten behoeve van een zesde kenniscentrum, met als thema Kunst en Samenleving, is in het verslagjaar vastgesteld.


Energie Kenniscentrum Het Energie Kenniscentrum is opgebouwd uit de volgende elementen: Lectoraten Energietransitie

Energietoepassingen Duurzame Energie

Schools Instituut voor Engineering Instituut voor Life Science & Technology Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Instituut voor Facility Management Instituut voor Informatie & Communicatietechnologie

Belangrijkste partners Gasunie Energieonderzoekcentrum Nederland ECN Philips Universitair Medisch Centrum Groningen UMCG Syntens TNO, Rijksuniversiteit Groningen Energy Valley

RAAK-subsidies 2008 Meer Nulenergie (2006) Woningbouw en Energiebesparing Steek Energie in Renovatie

Het Energie Kenniscentrum richt zich op vragen rond het thema energietransitie. Het houdt zich bezig met het ontwikkelen van direct toepasbare nieuwe en verbeterde oplossingen en technologieën op energiegebied. Slim met energie omgaan, duurzaam produceren en nieuwe bronnen van energie inpassen zijn speerpunten binnen het Kenniscentrum. Het kenniscentrum werkt intensief samen met bedrijven en organisaties in de regio. Bovendien worden studenten en schools nauw betrokken bij de werkzaamheden. In multidisciplinaire teams wordt op vele terreinen gewerkt aan het ontwikkelen en toepassen van duurzame energie. Zo heeft een studententeam in 2008 de Solarrace voor boten gewonnen. Als spin-off hiervan is een bedrijf voorbereid dat in 2009 zal beginnen met de bouw van watertaxi’s op zonne-energie. Het project ‘Verduurzaming Hanze Automobiliteit’ is in 2008 afgerond. Ongeveer tweehonderd dieselauto’s zijn omgebouwd zodat ze op meer duurzame brandstoffen als aardgas of koolzaadolie kunnen rijden. Het Alfacollege voor middelbaar onderwijs bouwde de auto’s, aan de hand van een door het kenniscentrum ontwikkeld lesprogramma, om. Het Energie Kenniscentrum kreeg in het verslagjaar twee RAAK-subsidies (Woningbouw en Energiebesparing en Steek Energie in Renovatie) toegewezen. Tevens ging RenQi, een nieuwe gezamenlijke onderzoeksfaciliteit van Gasunie, Hanzehogeschool Groningen en TNO feestelijk van start. Het laboratorium houdt zich bezig met de integratie van energiesystemen. Wind, zon, waterstof en aardgas worden als bronnen van energie gekoppeld aan de netten van de traditionele energieleveranciers. RenQi is een Chinees woord dat staat voor mens en energie. De naam symboliseert het menselijk netwerkkarakter van het kennis- en innovatiecentrum dat de drie partners voor ogen hebben. Het Energie Kenniscentrum kent twee lectoraten die gefinancierd worden door externe partners: Energietransitie (Gasunie) en Energietoepassingen (TNO). Ook met een groot aantal andere externe partijen wordt samengewerkt. In 2008 is het derde lectoraat van het kenniscentrum, Duurzame Energie, van start gegaan.


Lectoraat Energietransitie Lector: dr. ir. W.J.Th. van Gemert Het lectoraat richt zich op de overgangsfase naar duurzame energieopwekking. Dit leidt tot verduurzaming van fossiele energiedragers zoals aardgas, het borgt de beschikbaarheid van energie op lange termijn en het vermindert de negatieve gevolgen. Onder het lectoraat Energietransitie wordt gewerkt aan drie onderzoeksvelden:

• Integratie van netten

• Energietoepassingen

• Duurzame energie In het onderzoeksplan van het lectoraat is een groei voorzien naar een streefniveau van ongeveer twaalf promotieonderzoeken. In 2008 waren vijf promovendi actief. Lectoraat Duurzame Energie Lector (waarnemend) dr. ir. W.J.Th. van Gemert Het lectoraat onderzoekt de mogelijkheden voor het gebruik van duurzame energie. Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van biogas in het reguliere gasnet en de toepassingen van zonne-energie. Het lectoraat werkt nauw samen met de twee andere lectoraten van het kenniscentrum. Lectoraat Energietoepassingen Lector: dhr. Ir. J.B. de Wit Het lectoraat Energietoepassingen richt zich op energieverbruik en klimatiseren. Het lectoraat Energietoepassingen houdt zich bezig met het laatste deel van de energieketen: het (finale) gebruik van energie. De herkomst van de energie die in de ‘staart’ van de keten wordt gebruikt bepaalt in hoge mate de duurzaamheid. De verhouding energie bij eindgebruiker ten opzichte van de fossiele input dient zo groot mogelijk te zijn. In totaal zijn zes onderzoekslijnen geformuleerd. Vijf daarvan zijn gericht op de gebouwde omgeving en één op de industrie. De onderzoekslijnen zijn:

1. Ruimtelijke aspecten van energievoorziening op woning-, erf,- wijk- en stadsniveau; 2. Integraal ontwerpen van renovatie en nieuwbouw; 3. Energiebesparing in woningen door intelligente aansturing apparaten – Home automation; 4. Locale opwekkers van elektriciteit, warmte en koude (samenwerkingsverband met de

werktitel INES); 5. Warmtevoorziening gebouwde omgeving; 6. Reductie energiegebruik procesindustrie.

In 2008 startten twee promovendi hun onderzoek.


Kenniscentrum CaRES (Care Rehabilitatie Educatie & Sport) Het Kenniscentrum CaRES bestaat uit de volgende onderdelen: Lectoraten Transparante Zorgverlening

Integraal Jeugdbeleid – de vensterschool als portaal Rehabilitatie Sportwetenschap Verpleegkundige Innovatie & Positionering

Schools Academie voor Gezondheidsstudies Academie voor Verpleegkunde Academie voor Sociale Studies Instituut voor Sportstudies Pedagogische Academie

Belangrijkste partners Gemeenten Provincies Rijksuniversiteit Groningen Universitair Medisch Centrum Groningen UMCG

RAAK-subsidies 2008 Actieve Leefstijl Taalexpert Herstel en rehabilitatie in de GGZ Pedagogische kracht in de wijk

De missie van het kenniscentrum CaRES is het doen van multidisciplinair toegepast onderzoeks- en innovatieprojecten op grensvlakken van de participerende lectoraten en in samenwerking met externe partners. CaRES bestrijkt vele kanten van het publieke domein en omvat een groot aantal disciplines. Het kenniscentrum stimuleert contacten tussen deze disciplines en daagt uit tot multidisciplinaire samenwerking. Enkele voorbeelden van snijvlakprojecten zijn:

• Gezonde leefstijl verstandelijk gehandicapten

• Centra voor Jeugd & Gezin Tevens hebben er in het verslagjaar binnen de verschillende lectoraten van het kenniscentrum gezamenlijke activiteiten, gericht op interne organisatie en deskundigheidsbevordering plaatsvonden. De afzonderlijke lectoraten opereren hierbij zelfstandig onder de vlag van CaRES. Transparante Zorgverlening Lector: dhr. dr. C.P. van der Schans Het lectoraat is opgericht met een tweeledig doel. Het trekt kennis van buiten aan ten bate van de studenten en laat kennis en expertise van docenten en studenten ten goede komen aan het werkveld. Instellingen en bedrijfsleven kunnen bij het lectoraat terecht met vragen. Dit heeft in 2008 geleid tot vele contacten en verschillende onderzoeken. Binnen het lectoraat zijn vijftien personen bezig met hun promotietraject Integraal Jeugdbeleid – de vensterschool als portaal Lector: mevr. dr. J. Doornenbal Het lectoraat is verbonden aan zowel de Pedagogische Academie als de Academie voor Sociale Studies. Het doel van het lectoraat is het doen van praktijkgericht onderzoek naar uitvoeringsinstrumenten van integraal jeugdbeleid. De goedkeuring van het RAAK-programma Pedagogische kracht in de wijk vormde het hoogtepunt van het verslagjaar. Daardoor kan het lectoraat twee jaar lang bijdragen aan de krachtwijkontwikkeling in de Korrewegwijk. In september werd de eerste regionale bijeenkomst gehouden waar leden van de kenniskring rapporteerden over hun eerste onderzoekingen aan een breed publiek. Er waren meer dan honderd aanwezigen.


Rehabilitatie Lector: dhr. dr. E.L. Korevaar Het lectoraat is verbonden aan de Academie voor Sociale Studies en de Academie voor Verpleegkunde. Bij rehabilitatie gaat het om het ondersteunen van mensen met fysieke, psychosociale, verstandelijke of psychische beperkingen bij het vervullen van maatschappelijke en sociale rollen. Het lectoraat Rehabilitatie werd in 2008 gevisiteerd. De visitatiecommissie concludeerde dat het lectoraat Rehabilitatie goed functioneert. In 2008 werd het driejarige GOED-project afgerond. Het GOED-project (Groninger Opleiding ErvaringsDeskundigheid) was een samenwerkingsproject met Zorgbelang Groningen. Het Lectoraat Rehabilitatie organiseerde, in samenwerking met twee andere partijen, het landelijk symposium ‘Rehabilitatie voor jongvolwassenen met een psychotische stoornis’. De belangstelling voor dit symposium was zo groot dat het is herhaald. Het Handboek Rehabilitatie voor zorg en welzijn werd in het verslagjaar gepresenteerd. Dit handboek is een compleet studieboek voor studenten die een hbo-opleiding voor zorg- of hulpverlener volgen en voor cliëntgebonden werkers in zorg en welzijn. Sportwetenschap Lector: dhr. dr. K.A.P.M. Lemmink Het lectoraat Sportwetenschap is in oktober 2007 gestart en opgebouwd uit twee themalijnen, te weten ‘professionalisering’ en ‘actieve leefstijl’. In het verslagjaar is het onderzoeksprogramma geschreven en gewerkt aan het opzetten van het ‘Sports field lab’ dat is bestemd voor de hele Hanzehogeschool Groningen. In het verslagjaar zijn binnen het lectoraat in samenwerking met CaRES, de RuG en het UMCG drie docenten gestart met een promotieonderzoek op het terrein van respectievelijk de relatie tussen bewegen en fitheid van kinderen, de rol van bewegingsstimulering via de huisarts en de preventie van sportblessures. Het Hanze Instituut voor Sportstudies startte met een leerlijn sportonderzoek en zijn de eerste projecten uitgevoerd binnen de nieuwe onderzoekswerkplaats, het 'Sports field lab'. Verpleegkundige Innovatie & Positionering Lector: mevr. dr. P.F. Roodbol Het bijzonder lectoraat VIP (Verpleegkundige Innovatie en Positionering) is ingesteld in september 2007. De Hanzehogeschool Groningen en het Universitair Medisch Centrum Groningen leveren met dit lectoraat een bijdrage aan het oplossen van de problematiek van de groep "nieuwe chronisch zieken". Er komen steeds meer mensen die een levensbedreigende ziekte overleven. Zij zijn echter niet altijd genezen of hersteld. In CaRES-verband is samen met het lectoraat Transparante Zorg een minor Healthy Ageing ontwikkeld. Ook werd samen met dit lectoraat een onderzoeksprogramma naar de samenhang tussen de personeelsopbouw in de ouderenzorg en het welzijn van de cliënt ontwikkeld. Tevens kijkt het lectoraat naar de rol die ICT kan spelen in de ondersteuning van het zorgproces.


Kenniscentrum Ondernemerschap Het Kenniscentrum Ondernemerschap bundelt de volgende elementen: Lectoraten Creërend Ondernemen

International Business Financieel Economisch Management voor het Middenbedrijf International Communication & Media New Business met ICT

Schools Instituut voor Marketing & Management International Business School Instituut voor Communicatie & Media Instituut voor Financieel Economisch Management Instituut voor Informatie- en Communicatietechnologie Instituut voor Bedrijfskunde HanzeConnect

Belangrijke partners MKB Noord NOM Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord Nederland (Flinck) Kamer van Koophandel Aarhus Business School in Denemarken Syntens Rijksuniversiteit Groningen Gemeente Groningen

Subsidies Innovatie toeristische sector Noord-Nederland (RAAK) The World is Flat (RAAK) Innovatie Exportclubs (RAAK) Kennisintensief ondernemen in netwerken (UHG)

Het Kenniscentrum Ondernemerschap is in 2007 van start gegaan en in het verslagjaar uitgebouwd. Binnen dit kenniscentrum wordt praktijkgericht onderzoek gedaan naar de verschillende vormen van ondernemerschap (entrepreneurship, “intrapreneurship” en professioneel ondernemerschap). Steekwoorden hierbij zijn: internationalisatie, maatschappelijk verantwoord ondernemen, multidisciplinair ondernemerschap, groei en continuiteit MKB en ondernemen met ICT. In samenwerking met de schools wordt het toegepast onderzoek vertaald naar onderwijs en naar ondernemerschap bevorderende projecten. Ondernemerschap is een speerpunt van de Hanzehogeschool Groningen. Het stimuleren van ondernemend gedrag bij studenten en docenten is daarin een belangrijk thema. In het verslagjaar zijn verschillende onderzoeksprojecten gestart en zijn voorbereidingen getroffen voor een onderzoek onder alumni-ondernemers van de Hanzehogeschool Groningen en de Rijksuniversiteit Groningen. Doel is het opzetten van een netwerk van ondernemende oudstudenten. In samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen startten acht promotietrajecten. Met de Technische Universiteit Twente zijn gesprekken gevoerd over het starten van een gezamenlijk PhD-programma. In samenwerking met de Deense Aarhus Business School is het internationale Masterprogramma I-Meet (International Master Entrepreneurship Education & Training) van start gegaan. Deze master richt zich op het ontwikkelen van ondernemerschapsonderwijs en trainingen door docenten en adviseurs. Het kenniscentrum heeft de directievoering van de Incubator StudEnterprise overgenomen. Ook is de vernieuwing van de portal Studentenbedrijf.nl ter hand genomen en is in samenwerking met een groot aantal partijen de competitie Jonge Ondernemersprijs van het Noorden verder vormgegeven.


Meer dan 1250 studenten meldden zich in het studiejaar 2008-2009 aan voor studieprogramma’s rond het thema ondernemerschap. Lectoraat Creërend Ondernemen Lector: dhr. dr. G. Blaauw (tot 1 oktober 2008) De hoofddoelstelling van het lectoraat Creërend Ondernemen is het uitvoeren van een meerjarig onderzoeksprogramma ter bevordering van diverse vormen van ondernemerschap. Met die vormen van ondernemerschap wordt de ondernemende cultuur van de Hanzehogeschool Groningen en de noordelijke regio versterkt. De lector is tot oktober 2008 actief geweest. Momenteel is er een vacature voor de lector. Lectoraat International Business Lector: dhr. dr. F. de Graaf Het lectoraat werkt aan de aansluiting van het curriculum op internationaal ondernemen en het versterken van de relatie tussen de Hanzehogeschool Groningen en bedrijven die internationaal actief zijn. In 2008 waren zeven docenten binnen het lectoraat bezig met hun promotie. Binnen het lectoraat loopt het SIA RAAK project Innovatie Recreatieve Sector. Het lectoraat levert een grote bijdrage aan project The World is Flat en eind 2008 is de SIA RAAK aanvraag Innovatie Exportclubs gehonoreerd. Het lectoraat is in het verslagjaar geëvalueerd. Op basis van de resultaten wordt het lectoraat voor vier jaar voortgezet. Lectoraat International Communication & Media Lector: mevr. dr. J. Deen Het lectoraat richt zich binnen het expertisecentrum Interculturele Competentie & Communicatie (IC3) op interculturele communicatietraining, - facilitering en –advies. Er is een RAAK-aanvraag gehonoreerd voor het project The World is Flat. Dit project is in het verslagjaar van start gegaan en heeft als doel internationale competenties bij het MKB in Noord-Nederland te ontwikkelen. Tevens kreeg dit lectoraat, verbonden aan het Instituut voor Communicatie & Media, een Europese subsidie voor de ontwikkeling van een European Master International Communication. Vijf docenten startten met promotieonderzoek. Lectoraat Financieel Economisch Management voor het Middenbedrijf Lector: dhr. drs. H. van der Wal Door onder meer snelle maatschappelijke en technologische ontwikkelingen, ICT-toepassingen, globalisering en door de steeds scherper wordende weten regelgeving verandert het speelveld rond de financiële managers binnen het middenbedrijf. Het lectoraat Financieel Economisch Management voor het Middenbedrijf (FEMM) startte op dit terrein onderzoek. Dit onderzoek omvat de volgende hoofdonderwerpen:

• ‘Soft skills’ in de praktijk van de FEM’er

• Niet-financiële stuurinformatie

• Het nemen van investeringsbeslissingen

• Het toepassen van risicomanagement

• Gebruik van ICT

• De financiële functie Lectoraat New Business met ICT Lector: dhr. Dr. H. Velthuijsen (per 1 december) Het lectoraat is eind 2008 gestart. De lector is leading lector van het Kenniscentrum Ondernemerschap en hij wordt mede gefinancierd door KPN.


Kenniscentrum Arbeid Het Kenniscentrum Arbeid bestaat uit de volgende onderdelen: Lectoraten Flexicurity

Arbeidsparticipatie Arbeidsorganisatie en –productiviteit Duurzaam HRM

Schools Instituut voor Rechtenstudies Instituut voor Bedrijfskunde Academie voor Sociale Studies HanzeConnect

Belangrijke partners MKB Vereniging Internationale Arbeidsbemiddelaars Vakbonden Noorderlink Gemeenten Provincie Groningen Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie Rijksuniversiteit Groningen

RAAK-subsidies Grensoverschrijdend Inlenen van Arbeid Het Kenniscentrum Arbeid is in 2008 officieel geopend en heeft in het verslagjaar een flinke ontwikkeling doorgemaakt. Het centrum bundelt de kennis over de relatie tussen het bedrijfsleven en de (semi-)overheid als het gaat om arbeid en levert een bijdrage aan de kenniscirculatie en innovatie op en rond de noordelijke arbeidsmarkt. Er wordt samengewerkt met een groot aantal externe partners en in het verslagjaar heeft het centrum aan een groot aantal projecten (mee)gewerkt. In mei 2008 vond de installatie van Dr. Louis Polstra plaats als lector Arbeidsparticipatie. Tevens zijn in het verslagjaar de lectoren Arbeidsorganisatie en –productiviteit, en Duurzaam HRM-beleid geworven. Behalve per lectoraat is ook voor het hele centrum in 2008 een kenniskring ingericht en zijn er voorbereidingen getroffen voor het aanvragen van twee RAAK-subsidies. Er zijn vijf docenten in de kenniskring van het lectoraat actief. In 2008 waren drie van hen bezig met een promotietraject. Arbeidsparticipatie Lector: dhr. Dr. L. Polstra Het lectoraat Arbeidsparticipatie is mogelijk gemaakt door de sociale diensten van de gemeenten Assen, Emmen, Groningen en Leeuwarden. In het verslagjaar is een start gemaakt met het doen van onderzoek naar elementen die het zoekgedrag van (ex)bijstandsgerechtigden beïnvloeden. Voor het Dak- en thuislozenteam van Sociale Zaken van de gemeente Groningen is een onderzoek naar de werkwijze gestart. Tevens zijn onderzoeken over Wajong-jongeren, de uitstroom van uitkeringsgerechtigden naar werk, activering van buurtbewoners, sociale activering en bijstandsmoeders gestart. Flexicurity Lector: dhr. dr. H.A.M. van Lieshout Het lectoraat richt zich op de wisselwerking tussen instituties (regelgeving en de implementatie daarvan) en marktwerking rondom arbeid. In januari 2008 verdedigde Harm van Lieshout zijn proefschrift ‘Different hands. Markets voor intermediate skills in Germany, the U.S. and the Netherlands’.


Het lectoraat werkt samen met MKB-bedrijven, de Vereniging van Internationale Arbeidsbemiddelaars en vakbonden in het Expertisecentrum Grensoverschrijdend inlenen van Arbeid. In 2008 is onder meer een website ontwikkeld en verscheen de film ‘Grensoverschrijdend Inlenen van Arbeid’. In opdracht van het Max Goote Kenniscentrum maakte de lector een systeemreview van het Nederlandse beroepsonderwijs en de relatie met de arbeidsmarkt. Tevens participeerde hij in een werkgroep van het ZorgInnovatieForum en was co-auteur van het rapport Kids & care. Arbeidsorganisatie en – productiviteit Lector: dhr. Dr. J.H.P. Christis (per 1 januari 2009) In december is een convenant afgesloten door de Hanzehogeschool Groningen en het Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie (NCSI). Met dit convenant is de Hanzehogeschool Groningen één van de duurzame samenwerkingspartners in het Kennisplatform van het NCSI. De Hanzehogeschool Groningen heeft als partner toegang tot de in het NCSI gebundelde kennis rond sociale innovatie. Het lectoraat Arbeidsorganisatie en –productiviteit ontwikkelt met en namens het NCSI toegepast onderzoek en kenniscirculatie projecten in Noord-Nederland. De lector start met ingang van 1 januari 2009. Duurzaam HRM Lector: dhr. Dr. B.J.M. Emans (per 1 januari 2009) Het lectoraat Duurzaam HRM werkt nauw samen met Noorderlink, een samenwerkingsverband van 25 grote organisaties in Noord-Nederland. In het najaar van 2008 is de kenniskring geworven. Lector B. Emans start zijn werkzaamheden met ingang van 1 januari 2009. Voortuitlopend daarop hield hij tijdens de Noorderlinkdagen in november 2008 zijn eerste presentatie als lector.


Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling NoorderRuimte Het Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling NoorderRuimte bestaat uit de volgende onderdelen: Lectoraten Mariene Wetlands Studies

Ruimtelijke Transformaties Vastgoed

Schools Academie voor Architectuur, Bouwkunde & Civiele Techniek Instituut voor Bedrijfskunde Instituut voor Engineering Instituut voor Facility Management

Belangrijke partners Overheid en semi-overheid: provincies, gemeenten, waterschappen, brancheverenigingen Marktpartijen: architecten, bouwbedrijven, ingenieursbureaus, vastgoedeigenaren en -ontwikkelaars

Vanuit het Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling NoorderRuimte kijken verschillende partijen samen in een gebied hoe doelstellingen het best kunnen worden gerealiseerd. Gebiedsontwikkeling is ook in Noord Nederland een actueel onderwerp. Het is een gebied met relatief weinig inwoners, weinig bedrijvigheid en veel ruimte. Ook hier neemt echter de druk op de ruimte, die door velen als een kwaliteit van de regio wordt gezien, toe. In het Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling NoorderRuimte werken lectoren, docenten, studenten en professionals uit het werkveld samen. Ze vormen multidisciplinaire teams die aan concrete projecten werken, duurzame oplossingen zoeken en kennis ontwikkelen. Voor het inrichten van die teams wordt ook buiten de grenzen van het werkveld gekeken. Ook schools als de Academie voor Verpleegkunde en het Instituut voor Facility Management leveren kennis en studenten om bijvoorbeeld een voorziening voor dementerenden in te richten. In totaal is in 2008 aan tien projecten gewerkt. Veel van die projecten worden aangebracht door het bedrijfsleven. De betrokken bedrijven leveren ook een inbreng in het onderzoek en vormen onderdeel van de multidisciplinaire teams. Voorbeelden hiervan zijn het opstellen van de Kennisagenda voor de Veenkoloniën en betrokkenheid bij het Seaport Experience Centrum. In 2008 is gestart met een trainingsprogramma om de onderzoekskwaliteiten van docenten te versterken. In het verslagjaar is een dergelijk programma ook voor studenten ontwikkeld. Dit wordt in 2009 ingezet. Het onderzoek is geclusterd rond de onderzoekslijnen:

• Architectuur en landschap

• Ruimtelijke strategieën

• Energiebewust bouwen

• Klimaatbewuste landinrichting en kustverdediging Lectoraat Ruimtelijke Transformaties Lector: dhr. ir. J.A. van den Berg In 2008 zijn twee lectoren geworven die 1 januari 2009 met hun werkzaamheden beginnen: dhr ir. A.J.G. van der Maarel en dhr. ir. A.H.J. Bosman. Het onderzoek vindt plaats rond de thema’s bouwen met water, duurzaam bouwen en hergebruik en reconstructie. In het project ‘Waterrijk Drenthe’ is bijvoorbeeld verkend welke betekenis kanalen in Drenthe kunnen hebben voor (vaar)recreatie, natuurontwikkeling en waterbeheer. In 2008 is aan de hand van de resultaten en in samenwerking met ingenieursbureau Tauw het project ‘Vaart in Beilen’ ontwikkeld.


Lectoraat Mariene Wetlands Studies Lector: dhr. drs. J.M. Revier Dit lectoraat, gefinancierd door de Waddenvereniging, wordt gedeeltelijk bij de Hanzehogeschool Groningen en gedeeltelijk bij de Stenden Hogeschool in Leeuwarden ingevuld. In 2008 is ondermeer meegewerkt aan het onderzoek naar nieuwe vormen van kustbescherming en klimaatverandering. Ook is onderzoek gepleegd naar de verzilting van de Emmapolder. Studenten Civiele Techniek werkten daarin samen met studenten Kust- en Zeemanagement van de hogeschool Van Hall Larenstein. Lectoraat Vastgoed Lector: dhr. ir. F. van Genne MRICS Het expertisecentrum van het lectoraat doet onderzoek voor derden en bouwt aan specifieke vastgoed knowhow. In samenwerking met een werkgroep van NeVaP (Nederlands Vastgoedmanagement Platform) heeft de kenniskring VastgoedBeter van het lectoraat gewerkt aan de éénduidige aanscherping van functieomschrijvingen en bijbehorende competentieprofielen voor de hele branche.


Overige lectoraten Alle lectoren leveren een impuls aan kenniscirculatie door vanuit de hogeschool verbanden aan te gaan met (regionale) bedrijven en instellingen. Met de ontwikkeling van kennisproducten hebben ze ook impact op het onderwijs en professionalisering van docenten. Inmiddels zijn enkele tientallen lectoraten aan de instelling verbonden en daarmee is de doelstelling van het meerjarenbeleid gerealiseerd. De hogeschool heeft zich van een onderwijsinstelling ook tot kennisinstelling ontwikkeld. Een belangrijk deel van de lectoraten vormt een onderdeel van een kenniscentrum. Enkele lectoraten hebben echter een onafhankelijke plek binnen de instelling. Lectoraat Life Sciences Lector: dhr. dr. ir. J.P.H. Nap Het lectoraat Life Sciences is een voortzetting van het lectoraat Bio-informatica en richt zich op de verwerking en analyse van grote ‘omics’ datastromen uit (inter)nationale laboratoria. Lectoraat en kenniskring ontwerpen en monitoren de opleiding Bio-informatica binnen Life Science & Technology. Parallel creëren zij kennis, infrastructuur en kunde voor het doen van toegepast bio-informatica onderzoek en voor het aanbieden van faciliteiten voor dergelijk onderzoek. In 2007 ging het expertisecentrum ALIFE van start. Het expertisecentrum richt zich op praktijkgericht onderzoek rond life sciences. In 2008 is tijd besteed aan het inrichten van de kenniskring Bio-informatica. Er is een start gemaakt met praktijkgericht onderzoek, dat samen met studenten wordt verricht. Lectoraat Business Intelligence Lector: dhr. dr. E.O. de Brock/dhr. drs. A. Bottema Het lectoraat Business Intelligence legt het zwaartepunt bij het meten van prestaties in organisaties op basis van aanwezige (veelal kwantitatieve) gegevens en rapportage daarvan naar relevante doelgroepen binnen en buiten die organisatie. Daarnaast richt het lectoraat zich op geavanceerde, intelligente toepassingen van ICT, met name als het gaat om kennismanagement. Het lectoraat is in 2008 beëindigd. Lectoraat Inkoopmanagement Lector: dhr. dr. G.H. Walhof Het lectoraat Inkoopmanagement heeft in 2008 haar eerste lector gekregen. Het lectoraat is onderdeel Instituut voor Facility Management en is in samenwerking met de Nevi (Nederlandse Vereniging voor Inkoopmanagement) tot stand gekomen. De Nevi ondersteunt het lectoraat ook financieel. In 2008 is de kenniskring ingericht en zijn de eerste externe opdrachten vergaard. Het lectoraat houdt zich tevens bezig met het inkoopmanagement van de Hanzehogeschool Groningen. Daartoe zijn een inkoopboard en het inkoopplatform Groningen opgezet. In 2008 is in samenwerking met de Hogeschool Utrecht de RAAK-subsidieaanvraag voor het onderzoeksproject Innovatieve Inkoop en Supply Management voor MKB voorbereid. Het lectoraat werkt intensief samen met het Nevi, Hogeschool Utrecht, Hogeschool Windesheim, het MKB, Syntens en Senter Novem.


Lectoraat Internationalisering en Internationale Beroepspraktijk Lector: dhr. drs. M.J.M. Regouin Het doel van het lectoraat Internationalisering en Internationale Beroepspraktijk is bij te dragen aan de realisering van de hoge internationaliseringsambitie van Hanzehogeschool Groningen door onderzoek, onderwijs en Europese en mondiale netwerken. In het verslagjaar werd een internationaal symposium gehouden en werd onderzoek gedaan naar het internationale karakter van kunstopleidingen. Lectoraat Lifelong Learning voor Musici Lector: mevr. dr. C.A. Smilde Het lectoraat Lifelong Learning voor Musici onderzoekt het concept en de consequenties van life long learning voor musici voor de leeromgeving van het muziekvakonderwijs. Het is een gemeenschappelijk lectoraat met de Hogeschool van Beeldende Kunsten, Muziek en Dans in Den Haag. De lector promoveerde in het verslagjaar summa cum laude. Het lectoraat werkte in 2008 aan de voorbereiding van de Europese master For New Audiences and Innovative Practice. De Groninger Stringmasters, een kamerorkest van het Prins Claus Conservatorium kreeg gedurende drie maanden coaching op artistiek en marketing- en communicatiegebied. Lectoraat Methodiek Toegepast Onderzoek Lector: dhr. dr. C.J.J. Tempelman Het lectoraat Methodiek Toegepast Onderzoek (MTO) heeft als doel bij te dragen aan de versterking van de methodologie van het toegepaste onderzoek aan de Hanzehogeschool Groningen, onder andere in het curriculum van de verschillende masteropleidingen van de graduate school van de hogeschool. Lectoraat Multidisciplinaire Informatica Lector: dhr. J.P.L.H.A. Appel Het lectoraat Multidisciplinaire Informatica levert, in samenwerking met belanghebbende partners (zoals bedrijven, overheden, beroepsorganisaties, Hanze Institute of Technology), een bijdrage aan de bevordering en implementatie van ICT. Er zijn in 2008 innovatieprojecten gestart waarin onderzoek en kenniscirculatie tussen verschillende onderdelen van hogeschool centraal staan en waarin de analytische en creatieve competenties van studenten ontwikkeld worden. Ook is onderzoek gedaan naar de kenniscirculatie binnen de Hanzehogeschool Groningen. Lectoraat Herstel, Empowerment, Ervaringsdeskundigheid (onderdeel van het lectoraat Rehabilitatie van de Academie voor Sociale Studies van de Hanzehogeschool Groningen) Lector: mevr. drs. W.A.Boevink (lectorinstallatie: 12 mei 2009) Het lectoraat gaat zich richten op de hulpverlening aan mensen met psychische problemen. Deze hulp is in de geestelijke gezondheidszorg vooral gericht op behandeling en dus genezing van psychische problemen. Wat als de psychische problemen niet of maar ten dele te genezen zijn? De naam van het lectoraat geeft de invalshoeken aan: 1. Herstel betekent het ontgroeien van de catastrofale gevolgen van de psychische aandoening, de ontwikkeling van nieuwe betekenis van en een nieuw doel in iemands leven. 2. Empowerment betekent ‘eigenmachtig worden’ of de ontdekking, ontwikkeling en toepassing van eigen kracht. 3. Ervaringsdeskundigheid betekent het integreren van eigen en andermans ervaringen in collectieve kennis en deze overdragen aan anderen. Het Trimbos-instituut en de Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht financieren het lectorschap.


Lectoraat Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGz) Lector: dhr. dr. G.H. Schout (lectorinstallatie: 4 maart 2009) Competentieontwikkeling in de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg is de leeropdracht van dit lectoraat. Het lectoraat is een initiatief van de centrumgemeente Groningen. Naast de gemeente Groningen werken Lentis en Verslavingszorg Noord Nederland (VNN) mee aan dit project, samen dragen zij de kosten. De Hanzehogeschool Groningen heeft de leerstoel ingesteld, levert docenten voor de kenniskring en treedt op als werkgever van de lector. Het lectoraat valt onder de afdeling Verpleegkunde. De Academie voor Social Studies en de Academie voor Verpleegkunde leveren beide docenten voor de kenniskring. Het voorlopig onderzoeksprogramma kent xxx thema’s: 1. Een OGGz zonder breukvlakken 2. Deskundigheidsbevordering 3. Contact en vertrouwen tussen cliënten en professionals Lectoraat Paramedische Ouderenzorg Lector: dhr. dr. M.H.G. de Greef (lectorinstallatie: 23 februari 2009) Het lectoraat gaat zich richten op de laatste levensfase waarin ouderen worden geconfronteerd met chronische aandoeningen en cognitieve en functionele beperkingen. Hierdoor ontstaat meer behoefte aan ouderenzorg. Omdat in het huidige Nederlandse zorgbeleid het bevorderen van zelfstandigheid en zelfredzaamheid van ouderen centraal staat, wordt er de komende jaren meer nadruk gelegd op preventie: Healthy Ageing is het nieuwe paradigma in de paramedische ouderenzorg. De Hanzehogeschool Groningen heeft in samenwerking met het UMCG onder de noemer Healthy Ageing het initiatief genomen om kennis rondom het stimuleren van een gezonde leefstijl te ontwikkelen met behulp van disciplines als technologie, psychologie, arbeid, welzijn en huisvesting. Naast het UMCG wordt nauw samengewerkt met professionals en instellingen die actief zijn in de ouderenzorg in de noordelijke regio.


Promotietrajecten In 2007 is de Hanzehogeschool Groningen gestart met het verstrekken van subsidie aan maximaal vijftig docenten die binnen hun taakstelling en gekoppeld aan deelname aan een lectoraat, promoveren. Betrokkenen krijgen gedurende een periode van vier jaar twee dagen in de week gelegenheid om aan hun promotieonderzoek te werken. In december 2008 maakten 42 docenten gebruik van deze regeling. Een samenwerkingsovereenkomst tussen de Hanzehogeschool Groningen en de Rijksuniversiteit Groningen gaf twintig docentpromovendi de kans om zelfs drie dagen per week aan hun promotie te kunnen werken. In december 2008 is dankzij deze regeling de eerste promotie gerealiseerd. Een overzicht van alle promotietrajecten is opgenomen in de Bijlagen, achterin dit jaarverslag.


CONTRACTACTIVITEITEN De contractactiviteiten van de Hanzehogeschool Groningen zijn sinds 2005 gebundeld in HanzeConnect. HanzeConnect richt zich met de drie onderdelen Opleidingen, Onderzoek en Advies op de ontwikkeling van professionals en organisaties. Inmiddels bestaat de kernbezetting van HanzeConnect uit ruim 65 medewerkers. Daarnaast werkt HanzeConnect samen met ongeveer tweehonderd docenten, trainers en adviseurs. In 2008 heeft HanzeConnect intensief geïnvesteerd in de ontwikkeling van medewerkers. Modern leiderschap is een speerpunt van HanzeConnect. In het verslagjaar is een congres over waarde(n)vol leiderschap voor alle zakelijke relaties in Noord-Nederland gehouden. Binnen het Adviesteam is fors geïnvesteerd in projectontwikkeling. Vooral in het MKB en de toeristisch recreatieve sector zijn veel ondernemers ondersteund met bedrijfsversterkende maatregelen. Voor meer dan tweehonderd organisaties zijn maatwerkcursussen gerealiseerd. Ruim vijftienhonderd deelnemers volgden onderwijs via HanzeConnect. De activiteiten van HanzeConnect leveren daarmee een substantiële bijdrage aan de kenniscirculatie tussen de hogeschool en bedrijven en instellingen in Noord-Nederland. HanzeConnect levert tevens een bijdrage aan kenniscentra en kennisuitwisseling. De organisatie zet waar mogelijk docenten in van schools en draagt daardoor bij aan de circulatie van kennis, competentieontwikkeling en professionalisering van docenten. HanzeConnect werkt samen met de schools aan een gezamenlijke marktbenadering en productaanbod voor niet-voltijdonderwijs. Op termijn moet dit leiden tot een volledig op elkaar aansluitend modulair opleidings- en cursusaanbod voor werkende studenten.

5. internatiOnalisering


5. INTERNATIONALISERING Studenten en medewerkers De hogeschool richt zich met haar internationaliseringsbeleid op het bieden van onderwijs dat alle studenten voorbereidt op het goed functioneren - professioneel, sociaal en emotioneel - in een internationale context of omgeving. Daarnaast is het beleid gericht op kennistoepassing en innovatie naar internationale kwaliteitsmaatstaven. In het strategisch beleidsplan Focus 2010 is internationalisering benoemd tot één van de twee speerpunten van de Hanzehogeschool Groningen, omdat alle activiteiten op dat terrein een belangrijke impuls verdienen. De schools hebben in hun strategische plannen aangegeven op welke wijze zij bijdragen aan de ambities van de hogeschool op het gebied van internationalisering. Internationalisering van het curriculum De Hanzehogeschool Groningen werkte in 2008 verder aan de internationalisering van de curricula door een verdere uitbreiding van het Engelstalig onderwijsaanbod en de versterking van de internationale dimensie in het Nederlandstalig onderwijs. Het Expertisecentrum Languages & Cultures van het Instituut voor Marketing & Management bood een groot aantal vreemde talen cursussen aan, waar een toenemend aantal studenten aan deelnamen. Het Instituut voor Communicatie & Media richtte het Expertisecentrum Intercultural Competence op. Het zwaartepunt van het centrum ligt momenteel op het geven van trainingen en advies aan bedrijven, maar het zal in de toekomst ook een cursusaanbod voor studenten en docenten ontwikkelen. Engelstalige masteropleidingen In 2008 werd belangrijke vooruitgang geboekt op het gebied van de internationale, Engelstalige masteropleidingen. Aan het nieuwe masterprogramma MBA in EurAsian Business and Management werd door de NVAO (Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie) accreditatie verleend, zodat de opleiding in september van 2009 van start gaat. Het programma wordt verzorgd door de International Business School, in samenwerking met de School of International Business van de Beijing Foreign Studies University (BSFU). Het Instituut voor Communicatie & Media ontving een subsidie vanuit het Erasmusprogramma voor het ontwikkelen van de European Master of Professional Communication. Dit masterprogramma wordt ontwikkeld samen met vijf partnerinstellingen in Letland, Bulgarije, Italië, Hongarije, en het Verenigd Koninkrijk. Samenwerking met partnerinstellingen Voor het ontwikkelen van een internationale cultuur is het belangrijk te kunnen samenwerken met goede buitenlandse partnerinstellingen. Alle schools beschikken in 2008 over een eigen internationaal netwerk, dat in de meeste gevallen vanuit de individuele opleidingen is opgebouwd in het kader van het Erasmusprogramma. De schools worden geacht de effectiviteit van hun netwerk en de bilaterale afspraken met partners geregeld te evalueren. Dit kan leiden tot het afbreken van samenwerkingsverbanden wanneer er over een langere periode te weinig relevante activiteiten plaatsvinden. Evaluatie heeft ook hogeschoolbreed tot een aanpassing van beleid geleid. In plaats van één breed strategisch netwerk, streeft de Hanzehogeschool Groningen vanaf 2008 naar een betere samenhang van de netwerken op het niveau van de schools en naar meer onderlinge uitwisseling van contacten met buitenlandse partnerinstellingen. In de bijlagen staan alle samenwerkingsverbanden met buitenlandse instellingen van de hogeschool, met de gerealiseerde inkomende en uitgaande studentenmobiliteit, vermeld.


Buitenlandse studenten In 2008 stonden 1.434 buitenlandse bachelor- en masterstudenten ingeschreven bij de Hanzehogeschool Groningen, zowel in Nederlandstalige, als in Engels- en Duitstalige opleidingen. Het aantal Duitse studenten groeide wederom ten opzichte van vorig jaar, ondermeer als gevolg van de intensieve werving in Duitsland voor de Nederlandstalige opleidingen. Landen van herkomst buitenlandse studenten

2008 2007 2006

Herkomst buitenlandse studenten aantal % aantal % aantal %

Duitsland 849 59,2 676 55,9 502 50,1

China 101 7,0 79 6,5 62 6,2

Bulgarije 61 4,3 56 4,6 55 5,5

Oekraïne 37 2,6 25 2,1 27 2,7

Indonesië 29 2,0 25 2,1 28 2,8

Polen 25 1,7 24 2,0 29 2,9

Overig (ca 90 nationaliteiten) 332 23,2 350 26,9 327 29,8

Totaal 1.434 1.210 1.002

percentage: percentage van het totale aantal inclusief cursisten Uitwisselingsstudenten In 2008 ontving de Hanzehogeschool Groningen 306 uitwisselingsstudenten. Het aantal studenten van de hogeschool dat een deel van de studie in het buitenland volgde, bleef iets achter bij de verwachtingen. In 2008 waren dat 285 studenten. Veel studenten kozen ook dit jaar in plaats daarvan voor een buitenlandse stage. In 2008 maakten 889 studenten gebruik van deze mogelijkheid. Aantallen uitwisselingsstudenten voor studie en stage

Studie/stage 2008 2007 2006

Uitwisseling voor studie naar Nederland 306 310 341

Uitwisseling voor studie naar buitenland 285 317 265

Stage in buitenland 889 728 699 Geografische spreiding van mobiele studenten Studenten van de Hanzehogeschool Groningen waaierden uit naar alle continenten. Meer dan de helft van de studenten (69%) die in het buitenland gingen studeren koos voor een Europese partnerinstelling. Ook voor een buitenlandse stage is Europa favoriet (36%). Daarnaast vormden de Nederlandse Antillen een populaire stagebestemming. Ook de instroom van studenten kwam vooral uit Europa. Van de nieuwe studenten was 73% afkomstig uit een Europees land. Bij de uitwisselingsstudenten lag dit percentage met 87% nog iets hoger. In de landengroep Azië-Europa zijn de volgende landen ondergebracht: Armenië, Azerbeidzjan, Wit-Rusland, Georgië, Oekraïne, Rusland, Israël en Turkije. Deze groep landen is voor de werving van studenten van toenemend belang voor de Hanzehogeschool Groningen.


Ingeschreven Instroom 2008 Uitgaand 2008 Landen Regulier Regulier Exchange Studie Stage

Afrika 47 22 1 0 119

Azië-Europa 78 32 2 9 4

Azië en Midden Oosten 202 99 17 19 72

Europa 1076 459 266 194 321

Nederlandse Antillen & Aruba x x x 0 195

Noord-Amerika 15 8 16 45 41

Oceanië 0 0 3 10 19

Centraal en Zuid-Amerika 16 10 0 4 118

Totaal 1434 630 305 281 889

Studenten die afkomstig van de Nederlandse Antillen en Aruba worden niet als buitenlandse studenten gerekend. Ontwikkelingssamenwerking De Hanzehogeschool Groningen stelt haar kennis en expertise beschikbaar via deelname aan diverse activiteiten en projecten in het buitenland. Doelen zijn onder andere het nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid en het realiseren van goed werkgeverschap. Sinds 2004 wordt er ingeschreven op projecttenders, gefinancierd door de Nederlandse overheid om participatie in ontwikkelingsprojecten te verhogen. Daarnaast ontvangt de hogeschool ieder jaar studenten uit ontwikkelingslanden in haar masterprogramma’s. De Hanzehogeschool Groningen was in 2008 actief betrokken bij acht projecten in Ghana, Oeganda, en Vietnam. Voorbeelden van projecten zijn:

• Ondersteuning bij het opzetten van instituutsbeleid en de invoering van ICT bij vier technical colleges in Oeganda.

• Het versterken van het Civil Engineering-onderwijs bij twee polytechnics in Ghana.

• Het opzetten van een kwaliteitszorgsysteem bij de Vinh University in Vietnam. In deze projecten werd bijgedragen door medewerkers van zowel de schools als de stafbureaus. Daarnaast werd succesvol gewerkt aan een voorstel voor een project om de opleidingen aan drie regionale medische trainingcentra in Tanzania te vernieuwen. Het project werd eind 2008 goedgekeurd en gaat in 2009 van start, met een looptijd tot juli 2012. Er is een bedrag van bijna 2 miljoen euro mee gemoeid. De hogeschool werkt binnen dit project nauw samen met het Kenya Medical Training Centre in Nairobi en het Wenckebach Instituut. In 2008 begonnen 17 studenten aan een van de Engelstalige masterprogramma’s met een volledige beurs uit het Netherlands Fellowship Programme (NFP). Kennisoverdracht In 2008 is een aantal pilot-projecten gestart gericht op kennisoverdracht. De voorbereidende bezoeken aan India in 2007 hebben in 2008 geleid tot het sluiten van een overeenkomst met een liaisonorganisatie in India. Deze organisatie heeft een aantal colleges in Zuid India geselecteerd met het doel om samen met hen programma’s in India te gaan aanbieden. Het gaat om programma’s die leiden tot een Post-Graduate Certificate op het gebied van Marketing & Management, Facility Management of Communicatie & Media. Andere projecten in het kader van kennisoverdracht betroffen het opstarten van articulation programmes in China door de International Business School en de Academie voor Verpleegkunde en het onderzoeken van samenwerkingsmogelijkheden in Thailand en Maleisië.


Het lectoraat Internationalisering en Internationale Beroepspraktijk Het Lectoraat rondde in 2008 het derde onderzoek af naar aspecten van het internationaliseringsbeleid van de Hanzehogeschool Groningen. In twee eerdere onderzoeken werden de meerwaarde van een buitenlands studieverblijf voor studenten en de competenties van docenten in relatie tot een internationale onderwijsomgeving onderzocht. De kernvraag van het derde onderzoek was: “Draagt de internationalisering van de Hanzehogeschool Groningen bij tot de versterking van de Noord-Nederlandse economie?” Uit het onderzoek bleek een groeiende mate van internationalisering van de activiteiten van het MKB in Noord-Nederland. Als gevolg daarvan zal het MKB met een aantal knelpunten worden geconfronteerd, vooral op het terrein van de taalcompetenties, de interculturele competenties, en de kennis van landen en markten noodzakelijk voor het bereiken van een goed resultaat. Om deze lacunes op te vangen worden projecten opgestart. Het onderzoek vormde de basis voor een SIA-RAAK project, “The World is Flat”, dat op 1 september 2008 van start ging. Het project heeft tot doel om de samenwerking van de Hanzehogeschool Groningen met het noordelijke MKB te versterken door de wederzijdse uitwisseling van relevante kennis en vaardigheden op het gebied van internationalisering en internationale handel.

6. BedriJfsvOering

• Financieelbeleid

• Informatiesystemen

• Personeel

• Huisvesting


6. BEDRIJFSVOERING FINANCIEEL BELEID De Hanzehogeschool Groningen werkt met een planning- en controlcyclus op studiejaar. Deze cyclus is beleidsmatig opgezet, alle ondersteunende processen zijn hierop ingericht en ze worden vanuit deze gedachte bestuurd. Er kan worden geconcludeerd dat door deze cyclus de onderwijs- en ondersteunende processen elkaar goed ondersteunen. De cyclus geeft voldoende bouwstenen voor de interne beheersing. Dit, aangevuld met goede managementinformatie, zorgt er voor dat de financiële positie van de hogeschool gezond blijft. Financiële positie Het resultaat van de Hanzehogeschool Groningen bedroeg in 2008 € 2.8 miljoen negatief en is daarmee € 2.8 miljoen lager dan de begroting die een klein tekort van € 32 duizend had. In grote lijnen heeft het tekort een aantal oorzaken. Als eerste zijn ook in 2008 de studentenaantallen gestegen ten opzichte van voorgaande jaren. Als gevolg van deze toenemende studentenaantallen is het personeelsbestand uitgebreid met 108 fte en heeft dit tot hogere kosten geleid. Daarnaast zijn door vertraging in de nieuwbouwtrajecten een aantal projecten in 2008 afgerond. Hierdoor zijn een aantal eenmalige kosten in 2008 terecht gekomen en niet in 2007. Verder heeft HanzeConnect, na een succesvolle reorganisatie in 2006, 2008 met een verlies afgesloten. Dit is met name het gevolg van stijgende interne tarieven en het onderbrengen van de commerciële masters vanuit HanzeConnect bij de schools. De belangrijkste oorzaak waarom de realisatie afwijkt van de begroting ligt echter in het feit dat gestuurd wordt op studiejaren en niet op kalenderjaren. De begroting voor 2008 is een technische exercitie op basis van de studiejaarbegroting 2007/2008 waarbij voor de laatste vier maanden (onderdeel van de begroting 2008/2009) een inschatting wordt gemaakt. De werkelijke begroting 2008/2009 kent echter een veel negatiever resultaat. In de uitgebreide resultaatanalyse die hierna volgt zal daarom de analyse worden gemaakt op basis van de vastgestelde studiejaarbegrotingen 2007/2008 en 2008/2009. In de jaarrekening wordt verder ingegaan op de cijfers ten opzichte van de vastgestelde begroting 2008. Treasury Het treasurybeleid dat in 2004 was ingezet, is verder doorgevoerd. Concreet houdt dit in dat ook in 2008 aan ‘schatkistbankieren’ is gedaan en voor de nieuwbouw ultimo 2008 een bedrag van € 10 miljoen is opgenomen. Deze lening is langlopend. Door het aangaan van extra financieringen, met name ten behoeve van nieuwbouwprojecten, zijn de financieringslasten over 2008 per saldo met € 338 duizend gestegen ten opzichte van 2007. Gedurende 2008 heeft de Hanzehogeschool Groningen geen beleggingen uitstaan en zijn geen nieuwe leningen verstrekt. Het beleid rond beleggen en belenen is vastgelegd in het treasurystatuut en wordt door het treasurycomité gevolgd. In 2008 is het treasurycomité enkele malen bij elkaar geweest en hebben vooral onderwerpen als nieuwbouw en de daarbij behorende financieringsbehoefte op de agenda gestaan. Programma huisvesting In 2008 zijn er veel nieuw- en verbouwactiviteiten geweest op de ZernikeCampus. Gerealiseerd zijn o.a. nieuwbouw van het Instituut voor Sportstudies op de ZernikeCampus, vestiging van het Hanze Institute of Technology in Assen, de intrek van de Pedagogische Academie en de Campus.


In de komende jaren zal de aandacht gaan naar nieuwe huisvesting voor de Academie voor Beeldende Kunsten in de binnenstad van Groningen. Aan de binnen- en buitenkant van de Marie Kamphuisborg zal met groot onderhoud worden begonnen. Volgens de huidige huisvestingsnormen is er op dit moment een rekenkundige overmaat aan vierkante meters. Deze overmaat wordt echter in de praktijk niet gevoeld. Dit heeft mede te maken met het feit dat er allerlei nieuwe ontwikkelingen binnen de Hanzehogeschool Groningen opgestart zijn die ook beslag leggen op het aantal vierkante meters. Hierbij valt te denken aan nieuwe opleidingen (Associate degree, masters), leerwerkplaatsen, kenniscentra, ruimtes voor startende ondernemers. Hanze Institute of Technology (HIT) In 2005 heeft de Hanzehogeschool Groningen een intentieverklaring getekend met de gemeente Assen, NAM en Astron om samen te werken op het gebied van sensortechnologie en meet- en regeltechniek. Dit heeft geleid tot in eerste instantie het opzetten van een post-HBO opleiding op dit terrein. De Hanzehogeschool Groningen heeft vervolgens het initiatief genomen in het opzetten van een Hanze Institute of Technology (HIT). In 2008 is de accreditatie-aanvraag voor de op te starten opleiding afgerond en goedgekeurd. Tevens is er verder gewerkt aan het businessplan voor de ontwikkeling van HIT, in september 2008 is de opleiding van start gegaan. De ontwikkelingskosten zijn voor een deel gefinancierd uit de extra rijksbijdrage en ontvangen subsidies van de gemeente Assen (huisvesting) en het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN). Programma Integratie BedrijfsInformatieSystemen (IBIS) Binnen de Hanzehogeschool Groningen zijn de afgelopen jaren veel ontwikkelingen in gang gezet op het terrein van kenniscirculatie en internationalisering. Daarnaast zijn nieuwe curricula ontwikkeld met veel mogelijkheden voor keuze- en afstandsonderwijs. Verder is er veel aandacht voor processen, procesinrichting en verbetering van managementinformatie en communicatie. Deze ontwikkelingen en toepassingen doen in belangrijke mate beroep op de ICT-voorzieningen. De afgelopen jaren heeft de aandacht van ICT zich met name gericht op de infrastructuur. Deze is nu van betrouwbare kwaliteit. Om de strategische ict-doelen te bereiken is de focus verlegd van infrastructuur (apparatuur en systeemsoftware) naar architectuur. Hiertoe is onder meer het programma IBIS van start gegaan. Het primaire doel van dit programma is zorg te dragen voor een applicatielandschap waarbij voor de onderkende domeinen nieuwe applicaties worden geïmplementeerd, zodanig dat bijgedragen wordt aan de strategische doelstellingen van de Hanzehogeschool Groningen. In 2008 is gestart met de implementatie van de nieuwe personele en financiële systemen. Deze zullen naar verwachting medio 2009 zijn geïmplementeerd. Tevens is in 2008 gestart met de aanbesteding ter vervanging van het huidige studentinformatiesysteem. Beide systemen zullen in de nabije toekomst bijdragen aan een betere en strakkere interne beheersing. Resultaatanalyse 2008 Het onderdeel jaarrekening van dit jaarverslag bevat een analyse op het niveau van kostensoorten. Hieronder volgt een analyse op de onderdelen initieel onderwijs, contractactiviteiten en projecten. Deze analyse is gemaakt op basis van de gerealiseerde cijfers, inclusief de onderlinge interne verrekeningen omdat deze verrekeningen de onderlinge resultaten beïnvloeden. Het resultaat van de onderdelen initieel onderwijs, contractactiviteiten en projecten is zichtbaar in onderstaande tabel. Zoals onder het kopje “financiële positie” al is verwoord is een analyse over 2008 het beste te maken op basis van een samenstelling van de studiejaarbegrotingen 2007/2008 en 2008/2009 omdat op deze begrotingen gestuurd wordt. Het resultaat van de samengestelde begroting komt uit op een tekort


van € 3,5 miljoen. De vastgestelde begroting 2008 komt uit op een tekort van € 32 duizend en deze begroting is de basis voor de jaarrekening. In de onderstaande resultaatanalyse wordt echter uitgegaan van de samengestelde begroting uit studiejaren en komt dus uit op een tekort van € 3,5 miljoen. Vanuit dat perspectief valt het resultaat met een tekort van € 2.8 miljoen gunstiger uit dan op grond van de begrotingen verwacht mocht worden. Totaaloverzicht Hanzehogeschool Groningen

Totaal HG realisatie begroting verschil realisatie begroting realisatie begroting realisatie begroting realisatie begroting

Totaal

Baten 207.622 189.908 17.714 173.591 161.200 8.513 8.351 13.946 13.811 11.504 6.545personele lasten 141.881 132.450 9.431 113.886 105.797 7.278 6.797 12.285 14.283 8.432 5.573materiële lasten 68.560 61.017 7.543 60.084 56.202 2.034 1.871 3.359 1.971 3.083 972Resultaat -2.819 -3.559 740 -379 -799 -799 -317 -1.698 -2.443 -11 0

Externe projectenTotaal Initieel CA Interne projecten

Het totaalresultaat komt uit op een tekort van ruim € 2.8 miljoen. In de geconsolideerde begrotingen vanuit de cursusjaren was uitgegaan van een tekort dat € 0.7 miljoen hoger lag. Zowel bij initieel onderwijs als bij interne projecten valt het resultaat gunstiger uit dan begroot. Bij contractactiviteiten ontstaat juist een groter tekort. Resultaat gesplitst naar de onderdelen

HG-onderdelen realisatie begroting verschil realisatie begroting realisatie begroting realisatie begroting realisatie begroting

Baten 207.622 189.908 17.714 108.990 101.362 70.633 63.362 21.630 18.749 6.369 6.435personele lasten 141.881 132.450 9.431 95.450 90.219 40.721 36.718 222 67 5.488 5.446materiële lasten 68.560 61.017 7.543 16.797 13.152 29.498 26.796 20.893 19.707 1.372 1.361Resultaat -2.819 -3.559 740 -3.257 -2.010 414 -152 515 -1.025 -491 -372

HanzeConnectTotaal Schools HG-centraal Vastgoed

Bij schools ontstaat een tekort van € 3.3 miljoen, terwijl gerekend was op een tekort van € 2 miljoen. Voor een deel is dit toe te schrijven aan het gebruik dat schools maken van bestemde reserves voor afronding van projecten. Daarnaast zijn er een aantal schools die ook op initieel onderwijs hun begroting duidelijk hebben overschreden, deels door de groei van aantallen studenten. In de tussentijdse rapportage is reeds gewag gemaakt van deze ontwikkelingen. Inmiddels zijn maatregelen genomen om binnen schools weer met sluitende begrotingen te werken. Op grond van de geconsolideerde begrotingen 2007/08 en 2008/09 werd voor Vastgoed een tekort verwacht van € 1 miljoen. De realisatie laat zien dat het resultaat € 1.5 miljoen gunstiger uitvalt door uitstel van investeringen en minder onderhoudskosten. Bij HanzeConnect komt het resultaat uit op een tekort van bijna € 0.5 miljoen. Dit is iets ongunstiger dan op grond van de geconsolideerde begrotingen 2007/08 en 2008/09 verwacht mocht worden. Bij HG-centraal valt her resultaat € 0.6 miljoen gunstiger uit dan begroot. De rijksbijdrage en het collegegeld zijn hoger uitgevallen dan begroot. Bovendien is op het niveau van stafbureaus ca. € 0.8 miljoen overgehouden. Verder is € 1.1 miljoen ontvangen als vrijval van gelden van de opgeheven stichting vangnet. Het budget dat samenhangt met gebouwgebonden kosten, de zgn. facilitaire kosten, hebben de begroting met € 1 miljoen overschreden. Ook op dat terrein zijn inmiddels de nodige maatregelen getroffen om dergelijke overschrijdingen in de toekomst te voorkomen. In de tabel zijn zowel de interne als externe projecten opgenomen. Van externe projecten is sprake als een externe partij (een deel van) het project financiert. De baten bestaan dan vooral uit subsidies.


De interne projecten worden met eigen middelen gefinancierd en vormen formeel gezien onderdeel van het initiële onderwijs. Het negatieve resultaat op projecten wordt vooral veroorzaakt door projecten die nog niet zijn afgerond. De baten ten behoeve van projecten zijn veelal ontvangen voordat de projecten zijn afgerond en de lasten nog moeten worden uitgegeven. Omdat de baten voornamelijk gelden uit de rijksbijdrage zijn, wordt het negatieve resultaat onttrokken aan de bestemde reserve. Begroting 2009 Het totaal begrote resultaat 2009 voor de Hanzehogeschool Groningen komt uit op een tekort van € 4,2 miljoen. In grote lijnen is het resultaat als volgt opgebouwd:

� Tekort initieel onderwijs schools - € 1.0 miljoen � Uitvoering interne projecten, waaronder IBIS - € 2.8 miljoen � Vastgoed - € 1.0 miljoen � Overschot op HG-niveau + € 0.6 miljoen

Het tekort bij interne projecten is voor € 1.7 miljoen toe te schrijven aan het IBIS-project. Dit project wordt in 2008/09 gedekt uit positieve exploitatieresultaten die onder meer in 2007 zijn behaald. Vanaf 2009/10 wordt dit project gedekt uit reguliere exploitatiemiddelen. Het overige tekort wordt gedekt uit de bestemde reserve projecten. Deze ontstaan uit baten die in het verleden reeds zijn genomen en in die jaren hebben geleid tot een overschot. Bij een aantal schools is er sprake van financiële problematiek. In het kader van de meerjarenbegroting zijn financiële afspraken gemaakt om op termijn de tekorten weg te werken. De financiële buffer op HG-niveau dient om tekorten bij deze schools op te vangen. Bij Vastgoed is er sprake van een tekort van ca. € 1.0 miljoen. In dit resultaat is reeds rekening gehouden met uitstel van nieuwbouw van stafbureaus en het Facilitair Bedrijf. Hierdoor vallen de afschrijvingskosten, direct te nemen investeringskosten en de rentekosten voor 2009 lager uit dan oorspronkelijk was begroot. Helderheid In het kader van de notitie Helderheid en de aanvulling daarop, is met ingang van het verslagjaar 2004 een aantal extra gegevens opgenomen in het jaarverslag. Voor een deel zijn deze gegevens in de voorgaande tekst beschreven. De overige gegevens worden hier vermeld. Uitbesteding Binnen het initieel onderwijs worden alle opleidingen zelf of onder verantwoordelijkheid van de Hanzehogeschool Groningen verzorgd. Op diverse fronten vindt er samenwerking plaats met andere hogescholen, universiteiten en organisaties, maar daarbij is geen sprake van uitbesteding. Investering in private activiteiten De rijksbijdrage van het ministerie van OCW en het collegegeld van de studenten wordt besteed aan het onderwijs en de ondersteunende activiteiten. Daarnaast is er sprake van een ‘derde geldstroom’. Dit staat voor de financiële bijdrage van bedrijven, instellingen en cursisten voor het contractonderzoek en –onderwijs. De Hanzehogeschool Groningen vindt het belangrijk om deze contractactiviteiten aan te bieden om als kennisinstituut nauwe relaties met het werken beroepenveld te onderhouden. Het bevordert de kennisoverdracht en innovatie en daarmee de kwaliteit van het onderwijs. HanzeConnect is een van de grootste aanbieders van contractonderwijs in het noorden. De derde geldstroom is de financieringsbron van de contractactiviteiten waarbij deze activiteiten kostenneutraal moeten worden uitgevoerd. Deze doelstelling in 2007 behaald echter niet in 2008 als direct gevolg van de negatieve economische situatie en de hierdoor uitblijvende vraag naar dienstverlening vanuit HanzeConnect. Er zijn inmiddels maatregelen genomen om het tekort te minimaliseren.


Ter ondersteuning van regionale en maatschappelijke activiteiten en activiteiten waaraan studenten van de Hanzehogeschool Groningen deelnemen is er een beperkt budget voor sponsoring en aanverwante activiteiten zoals bijdragen aan jubilea en giften aan instanties en goede doelen. In 2008 is hieraan ca. € 250 duizend besteed. Een belangrijk thema voor de Hanzehogeschool Groningen is internationalisering. Er zijn samenwerkingsverbanden met buitenlandse partnerscholen en elk jaar komen er meer studenten naar Nederland en naar de Hanzehogeschool Groningen om te studeren. Vanwege de huisvestingsproblematiek voor buitenlandse studenten in Groningen hebben de Rijksuniversiteit Groningen en de Hanzehogeschool Groningen een overeenkomst met het Housing Office die de huisvesting van deze studenten coördineert en regelt. Studenten betalen een marktconforme huur en de hogeschool en universiteit dragen bij aan de exploitatie en leegstand. Het bestuur van de stichting bestaat onder andere uit leden van de Hanzehogeschool Groningen en de Rijksuniversiteit Groningen. De hogeschool heeft in 2008 hieraan ca. € 132 duizend bijgedragen. Maatwerktrajecten Organisaties hebben belang bij goed opgeleid personeel. Kennisinstellingen als de Hanzehogeschool Groningen worden ingeschakeld om medewerkers verder op te leiden of bij te scholen. In de afgelopen jaren is er met een aantal instanties overeenkomsten afgesloten om medewerkers als student in te schrijven en daarvoor het collegegeld te voldoen, al dan niet met extra faciliteiten. Met de Rabobank is er een overeenkomst dat hun medewerkers als student worden ingeschreven en in het eerste jaar een aangepast programma krijgen. De rest van hun studie volgen ze het Economie Compact programma. Voor de hele groep betaalt de Rabobank alleen het collegegeld. Hierbij gaat het om 45 medewerkers in 2007-2008 (21 in het eerste jaar) en 49 in 2008-2009 (waarvan 17 in het eerste jaar). Met het UMCG is een overeenkomst gesloten over het aanbieden van de opleidingen HBO-V 3 en 4, hieraan nemen in 2008/2009 25 (V3) en 18(V4) studenten deel. Bij de Hanzehogeschool Groningen volgden in 2008 12 medewerkers een opleiding binnen de eigen organisatie.


INFORMATIESYSTEMEN De Hanzehogeschool Groningen is in 2007 gestart met het programma IBIS (Integratie BedrijfsInformatieSystemen) Hierbij is sprake van de vervanging van een groot deel van de administratieve automatiseringssystemen om te komen tot meer geïntegreerde toepassingen in zowel functionele als technische zin. Er zijn in het verslagjaar twee aanbestedingen uitgevoerd. De eerste is bestemd voor Personeel en Financiën (P&F), de tweede voor Studenten Inschrijf Systeem (SIS). De implementatie van P&F zal in het kalenderjaar 2009 worden afgerond. De implementatie van SIS start in het het kalenderjaar 2009. Naast deze twee belangrijke en grote projecten worden andere projecten uitgevoerd gericht op een verbetering van de communicatie, samenwerking met behulp van digitale instrumenten (Sharepoint) binnen en buiten de Hanzehogeschool Groningen, beveiliging van informatie en andere onderwerpen. Ook de besturing op het IBIS-programma en haar projecten heeft een sterke ontwikkeling doorgemaakt. Er is onder meer aandacht besteed aan werkdruk, samenhang van projecten en de inrichting van businesscases.


PERSONEEL Focus op Ambities Om te komen tot een duurzaam P&O-beleid en de hogeschool een aantrekkelijke werkgever te laten zijn is in 2006 het project Focus op Ambitie (FoA) van start gegaan. Over de voortgang van dit project in 2008 is het volgende te melden: Voor al het personeel van de Hanzehogeschool Groningen is het seminar ‘Durf en inspiratie’ georganiseerd, waaraan ongeveer tweehonderd medewerkers deelnamen. Er waren workshops rond de thema’s persoonlijke ontwikkeling, levensfasebewustzijn, duurzaam HRM-beleid, ambities en talenten, de oudere medewerker en inspiratie in je werk.

• Alle bestaande en succesvolle loopbaanactiviteiten zijn in 2008 gecontinueerd: o Ruim honderd medewerkers hebben een loopbaanscan laten doen. Uit een evaluatie van

de loopbaanscans bleek dat bij zestig procent van de deelnemers zes maanden na de loopbaanscan veranderingen zijn opgetreden in de werksituatie.

o In het najaar hebben twee groepen van twaalf mensen de trainingen Take a Chance (voor 40-plussers) en Pinot Gris (voor 55-plussers) gevolgd. Ook zijn voorbereidingen getroffen om een soortgelijk aanbod voor dertigers te gaan ontwikkelen. Eveneens in de onderzoeksfase zijn best practices op het gebied van inwerkprogramma’s en mobiliteitstrajecten uitgewisseld.

• In oktober is een workshop van een dagdeel ‘Meer balans en minder stress’ gegeven. Voor de tweedaagse vervolgtraining bleek onvoldoende animo.

• Het coachingsaanbod dat voor startende docenten is geïntroduceerd (‘Vliegende Start’), heeft in 2008 nog niet geleid tot een daadwerkelijk coachingstraject. Het pilotproject ‘Wederzijds Leren’, waarin een senior docent aan een startende docent wordt gekoppeld, zodat ze van elkaar kunnen leren, is bij twee schools gestart.

• In het najaar zijn drie workshops voor 55-plusser gehouden, waarin in totaal honderd mensen hun visie hebben gegeven op het ouderenbeleid van de Hanzehogeschool Groningen. De ideeën die naar voren gebracht zullen in 2009 tot concrete voorstellen worden uitgewerkt.

• Ook zijn workshops voor leidinggevenden georganiseerd rond het thema ‘maatwerk’. In de workshops hebben managementteams van verschillende bedrijfsonderdelen ervaringen en dilemma’s uitgewisseld met betrekking tot het leveren van maatwerk. Alle voorbeelden worden gebundeld in een ‘faciliteitenwaaier’.

Kwalificatieniveau docenten In 2008 zijn streefdoelen vastgesteld voor het kwalificatieniveau van docenten. In 2011 heeft zeventig procent van de docenten een masterniveau en is tien procent van die groep ook gepromoveerd. Promotietrajecten: In 2007 is de Hanzehogeschool Groningen gestart met het verstrekken van subsidie aan maximaal vijftig docenten die binnen hun taakstelling en gekoppeld aan deelname aan een lectoraat, promoveren. Betrokkenen krijgen gedurende een periode van vier jaar twee dagen in de week gelegenheid om aan hun promotieonderzoek te werken. In december 2008 maakten 42 docenten gebruik van deze regeling. Een samenwerkingsovereenkomst tussen de Hanzehogeschool Groningen en de Rijksuniversiteit Groningen gaf twintig docentpromovendi de kans om drie dagen per week aan hun promotie te kunnen werken. In december 2008 is dankzij deze regeling de eerste promotie gerealiseerd. Mastertrajecten: Er is in 2008 een regeling gemaakt om docenten te stimuleren een mastergraad te behalen. Docenten krijgen in principe gedurende anderhalf jaar tijd en geld voor deze trajecten. In 2008 volgden 53 docenten een masteropleiding.


De resultaten van bovengenoemde trajecten zijn nog niet zichtbaar in de kengetallen personeel. Promotietrajecten duren immers minimaal vier jaar en een masteropleiding meestal anderhalf jaar. Bij de vervulling van vacatures wordt er naar gestreefd docenten aan te trekken die al in het bezit zijn van een mastergraad. Corporate Academy De Hanzehogeschool Groningen vindt het belangrijk dat haar personeel zich blijft ontwikkelen en faciliteert dat. Onder de titel Corporate Academy heeft de Hanzehogeschool Groningen sinds juni 2008 één loket voor alle interne opleidingen voor medewerkers. Corporate Academy structureert, bundelt en publiceert het aanbod. In overleg met toetsgroepen wordt gezorgd dat het aanbod aansluit bij de behoeften vanuit de bedrijfsvoering en de strategische koers. In 2008 zijn circa zeventig cursussen aangeboden, verdeeld over de clusters Onderwijs & Onderzoek, Algemeen, Ondersteuning en Leidinggeven. In het laatste half jaar van 2008 hebben zich ruim vijfhonderd medewerkers via Corporate Academy aangemeld voor een cursus. HRM2gesprekscyclus In 2006 heeft de Hanzehogeschool een start gemaakt met de implementatie van de HRM-cyclus om te komen tot duurzaam HRM-beleid. De HRM-gesprekscyclus bestaat jaarlijks uit:

- een functioneringsgesprek

- één of meerdere voortgangsgesprekken - een beoordelingsgesprek.

In 2007 is de HRM-gesprekscyclus volledig ingevoerd in alle onderdelen van de Hanzehogeschool Groningen. In 2008 is de automatische jaarlijkse periodiek definitief komen te vervallen. Het toekennen van een salarisverhoging is afhankelijk van de uitkomst van de jaarlijkse beoordeling. Met in totaal 1779 medewerkers is in 2008 een beoordelingsgesprek gevoerd. Het resultaat van deze gesprekken was een ‘uitstekend’ voor 116 medewerkers (6,5%), een ‘goed’ van 1652 (92,9%) en een ‘onvoldoende’ voor 11 van hen (0,6%). Niet met alle medewerkers vond een beoordelingsgesprek plaats omdat een medewerker minimaal zes maanden in dienst moet zijn om een gefundeerde beoordeling te kunnen krijgen en een beoordelingsgesprek wordt niet zinvol geacht als al bekend is dat de tijdelijke arbeidsovereenkomst niet verlengd wordt. Persoonlijk ontwikkelingsbudget In de CAO-HBO 2007-2010 is opgenomen dat elke medewerker jaarlijks aanspraak heeft op een persoonlijk ontwikkelingsbudget (POb). Iedere werknemer heeft een individueel recht om 0,8% van zijn jaarsalaris, met een minimum van € 300 in te zetten voor loopbaanontwikkeling. Als een medewerker het bedrag in een bepaald jaar niet besteedt, kan hij/zij het een aantal jaren opsparen en later inzetten. De CAO-afspraak is vanaf het cursusjaar 2007-2008 bij de Hanzehogeschool Groningen geïmplementeerd. Flexibele formatie De omvang van de tijdelijke formatie is ultimo 2008 23%. Vergeleken met eind 2007 is de omvang van de tijdelijke formatie licht teruggelopen (van 24% naar 23%). De omvang van de zogenaamde ‘flexibele formatie’ (= de omvang van de tijdelijke formatie minus de formatie wegens vervanging en proeftijd) is gedaald van 20% in 2007 naar 18% ultimo 2008. Bij de schools waar kunstvakopleidingen worden aangeboden is de flexibele formatie als gebruikelijk het grootst (Academie voor Beeldende Kunst & Vormgeving 40% en School of Performing Arts 37%).


Het beeld verschilt sterk per school / organisatieonderdeel: Tijdelijke formatie %

Organisatie onderdeel

Vaste formatie % Flexibel

Uitzicht op vast

Vervanging

Bureau College van Bestuur 87 6 6

Facilitair Bedrijf 83 11 5 1

Stafbureau Financieel Economische Zaken 85 8 4 3

Stafbureau Marketing & Communicatie 72 24 4

Stafbureau Onderwijszaken 83 15 2 0

Stafbureau Personeel & Organisatie 72 23 2 2

Hanzeconnect 77 23 Academie voor Architectuur, Bouwkunde & Civiele Techniek 70 14 16 0

Academie voor Beeldende Kunst & Vormgeving 57 40 3 1

Academie voor Gezondheidsstudies 77 17 5 1

Academie voor Sociale Studies 71 23 6

Academie voor Verpleegkunde 73 14 13

Hanze Instituut of Technology 33 48 19

Instituut voor Bedrijfskunde 83 15 1 1

Instituut voor Communicatie & Media 81 15 3 1

Instituut voor Engineering 90 7 2 1

Instituut voor Facility Management 80 13 7 Instituut voor Financieel Economisch Management 78 20 2 Instituut voor Informatie- & Communicatietechnologie 85 13 2

Instituut voor Life Science & Technology 72 19 8 1

Instituut voor Marketing & Management 76 22 2 0

Instituut voor Rechtenstudies 69 30 1

Instituut voor Sportstudies 71 28 1

International Bussiness School 70 26 4

Pedagogische Academie 79 17 4 1

School of Performing Arts 63 37 0

Eindtotaal 77 18 4 1 In2 & uitstroom personeel In 2009 zijn 608 medewerkers in dienst getreden van de Hanzehogeschool Groningen; waarvan 95% op basis van een tijdelijk contract. Vijftien procent van de tijdelijke instroom hield verband met proeftijd. Daarnaast was bij 21% van de tijdelijke instroom sprake van vervanging. De rest van de tijdelijke instroom (64%) is aangetrokken voor tijdelijk werk. Daar staat tegenover dat in totaal 423 medewerkers in het verslagjaar uit dienst zijn getreden. Zeventig procent van de uitstroom is veroorzaakt door het aflopen van tijdelijke contracten, in 19% van de gevallen heeft de werknemer ontslag genomen wegens het aanvaarden van een functie elders, terwijl 8% verband hield met (pre)pensioen. De rest van de uitstroom is veroorzaakt door overlijden (1%), arbeidsongeschiktheid (1%) en ontbinding van de arbeidsovereenkomst door de kantonrechter of met wederzijds goedvinden (1%).


In2 en uitstroompercentages

Werving & selectie De Hanzehogeschool Groningen publiceert vacatures indien de vacature minimaal 0,2 fte bedraagt en de verwachting is dat de werkzaamheden meer dan drie maanden duren. In totaal heeft de hogeschool in het verslagjaar 173 vacatures gepubliceerd. In alle gevallen is het gelukt een geschikte kandidaat te vinden. Gepubliceerde vacatures Organisatieonderdeel Totaal

Bureau College van Bestuur 4

Facilitair Bedrijf 18

Stafbureau Financieel Economische Zaken 8

Stafbureau Marketing & Communicatie 6

Stafbureau Onderwijszaken 14

Stafbureau Personeel & Organisatie 4

HanzeConnect 6

Academie voor Architectuur, Bouwkunde & Civiele Techniek 13

Academie voor Beeldende Kunst & Vormgeving 4

Academie voor Gezondheidsstudies 9

Academie voor Sociale Studies 11

Academie voor Verpleegkunde 12

Hanze Institute of Technology 1

Instituut voor Bedrijfskunde 15

Instituut voor Communicatie & Media 5

Instituut voor Engineering 4

Instituut voor Facility Management 1

Instituut voor Financieel Economisch Management 2

Instituut voor Informatie- & Communicatietechnologie 3

Instituut voor Marketing & Management 2

Instituut voor Rechtenstudies 17

Instituut voor Sportstudies 5

International Business School 5

Pedagogische Academie 4

Eindtotaal 173 Vierendertig vacatures zijn vervuld door kandidaten die voorheen werkzaam waren bij een van de instellingen die samenwerken in Noorderlink (waaronder elf kandidaten van de Rijksuniversiteit Groningen). Drieëndertig vacatures zijn vervuld door kandidaten die al werkzaam waren bij de Hanzehogeschool Groningen.

2008 2007 2006 2005 Instroom 22% 20% 23% 21% Uitstroom 16% 14% 18% 15%


Diversiteitbeleid Oudere werknemers De CAO-hbo kent een taakverminderingsregeling voor medewerkers van 55 jaar en ouder: de Seniorenregeling Onderwijs Personeel (SOP). In 2008 hebben 145 medewerkers gebruik gemaakt van deze regeling. Het aantal deelnemers is ten opzichte van 2007 met 25 gestegen. Bij toepassing van de rekenregels die in 2003 door de CAO-partners zijn vastgesteld bedroegen de kosten van de regeling

in 2008 € 768.992,20. De werkelijke kosten van de regeling bedroegen echter € 1.133.963. Arbeidsparticipatie vrouwen Het percentage vrouwelijke medewerkers bedroeg aan het eind van het verslagjaar 52% en is daarmee gelijk aan de stand van zaken aan het einde van 2007. Het percentage arbeidsplaatsen die door vrouwen en mannen wordt bezet is volledig in evenwicht: 50% van de formatieplaatsen wordt bezet door vrouwen en 50% door mannen. Het percentage vrouwen in leidinggevende functies (= functies in schaal 13 of hoger) bedraagt ultimo 2008 40%. Dat is een forse stijging ten opzichte van de stand van zaken aan het einde van 2007 toen slechts 27% van de leidinggevende functies door vrouwen werden vervuld. Op de volgende bladzijde de gegevens in tabel:


Verdeling % mannen en vrouwen per functiecategorie en organisatorische eenheid.

Docerend Totaal Onder2steunend Totaal Management Totaal

(DOP) DOP (OBP) OBP MGT

School/staf/Facilitair Bedrijf Man Vrouw Man Vrouw Man Vrouw

Bureau College van Bestuur 7 7 37 20 57 31 6 37

Facilitair Bedrijf 0 0 54 36 90 6 4 10

Stafbureau Financieel Economische Zaken 42 51 93 5 2 7

Stafbureau Marketing & Communicatie 2 2 31 61 93 3 3 5

Stafbureau Onderwijszaken 8 8 30 56 86 2 3 6

Stafbureau Personeel & Organisatie 20 71 91 2 6 9

Hanzeconnect 28 60 87 6 7 13

Academie voor Architectuur, Bouwkunde & Civiele Techniek 60 13 72 2 16 18 7 2 9

Academie voor Beeldende Kunst & Vormgeving 60 18 78 2 12 14 3 4 7

Academie voor Gezondheidsstudies 28 47 75 3 16 19 1 5 6

Academie voor Sociale Studies 29 47 76 1 16 17 2 5 7

Academie voor Verpleegkunde 33 38 70 3 19 22 1 6 8

Hanze Instituut of Technology 54 17 71 9 9 10 10 20

Instituut voor Bedrijfskunde 48 28 75 2 15 17 4 3 8

Instituut voor Communicatie & Media 55 24 79 5 8 14 1 6 7

Instituut voor Engineering 51 16 67 9 15 24 3 5 9

Instituut voor Facility Management 44 28 72 2 17 19 4 5 9

Instituut voor Financieel Economisch Management 53 24 77 2 12 14 4 5 9

Instituut voor Informatie- & Communicatietechnologie 64 13 77 6 9 15 2 5 7

Instituut voor Life Science & Technology 48 29 77 11 5 15 6 2 8

Instituut voor Marketing & management 38 35 73 3 15 18 4 5 9

Instituut voor Rechtenstudies 43 31 74 18 18 3 5 8

Instituut voor Sportstudies 44 24 68 6 17 22 8 2 10

International Bussiness School 41 31 72 4 18 21 4 3 7

Pedagogische Academie 32 41 72 2 19 21 2 5 7

School of Perfoming Arts 32 26 58 12 18 30 9 3 12

Eindtotaal 30 20 50 16 25 41 4 5 9

Ouders De Hanzehogeschool Groningen kent een Regeling Betaald Ouderschapsverlof. Ouders kunnen op basis van deze regeling gedurende maximaal zes maanden halftime gaan werken. Over de verlofuren wordt 75% loon doorbetaald. In het verslagjaar hebben 110 medewerkers gebruik gemaakt van de regeling. De kosten van de regeling bedroegen € 298.685 Daarnaast heeft de Hanzehogeschool Groningen in 2008 € 259.628 afgedragen aan de Belastingdienst als werkgeversbijdrage aan de Wet Basisvoorziening Kinderopvang.


Arbeidsvoorwaarden Aan het eind van 2007 heeft de Hanzehogeschool Groningenmet terugwerkende kracht tot 1 januari 2008 een tweetal nieuwe regelingen ingevoerd op het terrein van woon-werkverkeer en is de fietsregeling aantrekkelijker gemaakt:

• Nieuwe fiscale regeling woon-werkverkeer. In de nieuwe regeling kunnen werknemers de instelling vragen een onbelaste vergoeding te verstrekken in ruil voor (een deel van) de eindejaarsuitkering . De hoogte van de vergoeding is het verschil tussen het bedrag dat de hogeschool maximaal onbelast mag vergoeden voor zakelijke reizen en het bedrag dat feitelijk is vergoed. Door deze arbeidsvoorwaardenruil ontvangt de werknemer netto meer geld. Aan deze regeling heeft in 2008 45% van de werknemers deelgenomen. In totaal hebben deze medewerkers ruim een miljoen euro van de eindejaarsuitkering uitgeruild tegen een onbelaste vergoeding voor woon-werkverkeer. Gemiddeld hebben de deelnemers daardoor een voordeel van € 365 netto behaald.

• Een nieuwe OV-regeling. Werknemers die buiten hun standplaats wonen kunnen per jaar maximaal € 1.800 vergoed krijgen van de kosten die ze maken voor openbaar vervoer. Voor medewerkers die binnen hun standplaats wonen, bedraagt de maximale vergoeding € 300. Ook de kosten van fietsstalling komt voor vergoeding in aanmerking. Feitelijk hebben 54 medewerkers op grond van deze regeling een vergoeding voor de kosten van het openbaar vervoer ontvangen en is veertien medewerkers een vergoeding toegekend voor fietsstalling. De verwachting is dat het aantal deelnemers aan de regeling in volgende jaren zal groeien.

• De fietsregeling is aantrekkelijker gemaakt. Medewerkers die buiten de gemeente wonen waar ze werkzaam zijn, komen in aanmerking voor vergoeding van de helft van de aanschafprijs van de fiets tot een maximum van € 375. Daar staat tegenover dat ze dan geen toegang meer krijgen tot de afgesloten parkeerterreinen van de hogeschool. Van 115 medewerkers die in 2008 via de Hanzehogeschool Groningeneen fiets hebben aangeschaft, heeft de hogeschool 50% van het factuurbedrag (tot een maximum van € 375) voor haar rekening genomen.

Beloning In de tabel op de volgende pagina wordt een beeld gegeven van de functiemix (in fte) per functiefamilie. Zo is 5% van de arbeidsplaatsen die bezet wordt door medewerkers uit de functiefamilie ’Administraties & secretarieële ondersteuning’ op schaal 4-niveau gewaardeerd, 21% op schaal 5-niveau , enzovoort. De feitelijke beloning kan op grond van bijvoorbeeld salarisgaranties of toelagen hoger liggen. De verdeling over de functiefamlie in tabel op de volgende bladzijde:


Functiemix (in fte) per functiefamilie Functieschaal A

dmin. en

secretariaat

Beleids2 en

projecton

dersteu

ning

Contractactiviteiten

Facilitaire

ondersteu

ning

ICT &

onderwijssupport

leidingge

ven

Onderwijs

Studen

t2 en

onderwijsondersteu

ning

% % % % % % % % 2 2 3 6 4 5 26

5 21 32 2 6 35 3 16 18 30 7 33 6 3 7 16 2 40 8 3 17 11 1 19 4 3 22 9 3 16 6 15 9 2 3 10 11 14 3 15 8 2 3 11 27 29 1 3 1 76 0

12 22 37 13 35 15 13 0 3 24 0 14 1 9 0 15 6 1

16 1 > 16 2 Arbeidsmarkttoelagen In 2008 kregen 67 medewerkers een arbeidsmarkttoelage. In totaal was hiermee een bedrag van € 137.493 mee gemoeid.

Gezondheidsbeleid en arbeidsomstandigheden In maart 2008 is het leerwerkbedrijf van start gegaan waarin studenten en docenten werken aan producten en diensten voor alle hogeschoolmedewerkers op het gebied van gezondheid en welzijn. Dit leerwerkbedrijf heeft als naam De Plint en is gevestigd in de nieuwbouw van het Instituut voor Sportstudies, het Willem-Alexander Sportcentrum. De Plint biedt producten aan op het gebied van bewegen, ontspanning, voeding, werk & arbo en onderzoeken (health check, conditietest). In 2008 hebben 575 medewerkers deelgenomen aan een van de activiteiten van De Plint. De website is door 1450 unieke medewerkers bezocht. Bij De Plint werken momenteel 35 studenten. ‘Gezonde Start’ Ook in 2008 is door de Academie voor Gezondheidsstudies, in samenwerking met de verzekeraar Zilveren Kruis Achmea en stafbureau Personeel & Organisatie, een onderwijsmodule uitgevoerd onder de titel ‘Gezonde Start’. Daarin onderzoeken studenten vanuit verschillende disciplines nieuw in dienst gekomen medewerkers op hun lichamelijke conditie en leefstijl en zij geven op basis hiervan adviezen om gezond(er) te worden en te blijven. Ongeveer vijftien procent van deze medewerkers heeft van de mogelijkheid gebruik gemaakt.


Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) In 2008 is de inhaalslag begonnen op het gebied van de RI&E’s. Na de pilot bij het Wiebengacomplex zijn drie onderzoeken uitgevoerd. De Hanzehogeschool Groningen voert deze onderzoeken nu zelf uit met eigen expertise en gebruikt hierbij zowel valide checklists uit het werkveld en heeft daarnaast eigen instrumenten ontwikkeld. De kwaliteit wordt o.a. bewaakt door een externe toetsing van ieder verslag inclusief het bijbehorende plan van aanpak. Er ligt een planning voor de komende drie jaren waarin alle overige locaties zullen worden onderzocht. Arbozorg en ziekteverzuim De Hanzehogeschool Groningen voert de arbozorg en verzuimbegeleiding uit in eigen regie. De bedrijfsarts is bij de hogeschool gedetacheerd en werkt op de locatie ZernikeCampus. De leidinggevenden hebben de rol van casemanager in het kader van de Wet Poortwachter, voor de begeleiding van medewerkers die door ziekte verzuimen. Met behulp van een gespecialiseerde software (Humannet) wordt het werkproces ondersteund en de activiteiten van de leidinggevende en de bedrijfsarts op elkaar afgestemd. Na een lichte stijging in 2007 is het verzuim in 2008 weer gedaald naar iets boven de 4%. Tabel verzuimcijfers 2008 2007 2006 Verzuimpercentage (excl. zwangerschap) 4,1 4,6 4,1 Verzuimfrequentie 1,1 1,2 1,2 Griepprik Alle medewerkers zijn in 2008 voor de eerste keer in de gelegenheid gesteld om zich gratis tegen griep te laten inenten. Van deze mogelijkheid hebben 184 medewerkers gebruik gemaakt. Tevredenheid medewerkers In het jaar 2008 zijn zeven schools en twee stafbureaus ondervraagd in het kader van de medewerkertevredenheid. De overall analyse over de jaren 2006-2008 laat zien dat de algehele tevredenheid van het personeel met betrekking tot de waardering voor de school, de gang van zaken binnen het team en de waardering voor het onderwijs (of de dienstverlening) in 2007-2008 significant is gestegen ten opzichte van 2006-2007. Sport Medewerkers van de Hanzehogeschool Groningen kunnen voor € 48 per jaar een SPR-sportkaart aanschaffen bij het Universitair Sportcentrum. In het verslagjaar is het aantal medewerkers dat hiervan gebruikt heeft gemaakt bijna verdubbeld van 115 naar ruim 200. Deze toename is te danken aan de extra aandacht voor bewegen en gezondheid en aan de opening van het Willem-Alexander Sportcentrum, dat o.a. een zwembad heeft. Dit sportcentrum is het nieuwe onderkomen van het Instituut voor Sportstudies. In het Willem-Alexander Sportcentrum bevindt zich ook de hierboven genoemde voorziening voor medewerkers De Plint, gericht op onder meer conditie en bewegen - zoals bijvoorbeeld een hardlooptraining. Kengetallen personeel Tot het Docerend & Onderzoekspersoneel (DOP) worden alle medewerkers van de Hanzehogeschool Groningen gerekend die de functie vervullen van instructeur (op niveau 8, 9 en 10), docent (op niveau 11, 12 en 13) of lector (op niveau 15 en 16). Het personeel dat verbonden is aan Hanzeconnect wordt gerekend tot het personeel t.b.v. de zakelijke dienstverlening.


Alle andere medewerkers (inclusief management) worden tot het Ondersteunend- en Beheerspersoneel (OBP) gerekend. Van de volledige OBP-formatie is bijna 342 fte (39%) werkzaam bij schools. De medewerkers van de kenniscentra zijn bij de telling DOP/OBP steeds meegeteld op basis van de functie die ze bekleden en niet op basis van het organisatieonderdeel waar ze werkzaam zijn.

Personeel 2008 %

groei 2007 %

groei 2006 %

groei

Totaal aantal 2733 7 2548 8 2360 5

Mannen 1313 7 1231 7 1154 4

Vrouwen 1420 8 1317 9 1206 6

Docerend & Onderzoekspersoneel (DOP) 1484 5 1413 7 1305 6

Personeel t.b.v. de zakelijke dienstverlening 64 0 64 -12% 73 4

Ondersteunend- en Beheerspersoneel (OBP) 1184 11 1071 9 982 5

Totaal fte's 1864 4 1792 8 1659 7 Docerend & Onderzoekspersoneel

(DOP) 934 4 902 8 833 8 Personeel t.b.v. de zakelijke

dienstverlening 51 -6 54 0 54 8

Ondersteunend- en Beheerspersoneel (OBP) 879 5 837 8 772 6

Leeftijdsopbouw 2008 % groei 2007 % groei 2006 %

groei

24 jaar en jonger 125 42 88 10 80 -18

25 tot en met 34 jaar 487 10 441 11 396 1

35 tot en met 45 jaar 723 3 704 4 675 11

45 tot en met 54 jaar 872 4 841 8 777 4

55 jaar en ouder 526 11 474 10 432 9

Groei: procentuele groei ten opzichte van het voorgaande


HUISVESTING Minister-president dr. mr. Jan Peter Balkenende opende op 25 november 2008 de vernieuwde ZernikeCampus. Met nieuwe gebouwen en de creatie van een duidelijk hart voor de campus heeft de Hanzehogeschool Groningen nu een terrein met een aansprekend uiterlijk en samenhang. In het verslagjaar is hard gewerkt aan het realiseren van deze verbeteringen. Ook is er veel gedaan om voldoende accommodaties voor het groeiende aantal studenten te creëren. De instroom van studenten bij de Hanzehogeschool Groningen is hoger dan in 2002 werd voorzien. In 2002 was de prognose voor oktober 2009 dat het totaalaantal studenten dan 18.300 zou bedragen. In 2008 heeft de hogeschool echter al een studentenaantal van 23.400. Per 2012 zal er naar verwachting een tekort van ruim 7.500 netto functionele vierkante meter aan ruimte zijn. Daarom is in 2008 veel aandacht besteed aan het ontwikkelen van een vastgoedplan om dat groeiende aantal studenten een plek te kunnen bieden. Nieuwbouw voor sport Het Instituut voor Sportstudies heeft een nieuw gebouw. Minister-president Balkenende opende in november ook het Willem-Alexander Sportcentrum en daarmee beschikt de ZernikeCampus over een innovatief en beeldbepalend gebouw dat zeven dagen in de week intensief benut wordt. Herstructurering huisvesting economische schools De huisvesting van economische schools van de Hanzehogeschool Groningen is in 2008 afgerond. Herinrichting ZernikeCampus De herinrichting van de campus is in het verslagjaar afgerond. Met ondermeer het creëren van het HanzeForum met een ‘Walk of Fame’ is samenhang bereikt. In het verslagjaar is de campus een groot aantal winkels rijker geworden. Tevens is het parkeerreguleringsbeleid ingevoerd net als het fietsstimuleringsbeleid. In het verslagjaar is het openbaar vervoer naar de ZernikeCampus geïntensiveerd. In 2008 is de nieuwbouw voor stafdiensten voorbereid. Binnen dit plan vormt de realisatie van een Hanze Serviceplein, waar studenten, bezoekers en medewerkers terecht kunnen met hun vragen, een onderdeel. Verbouwingen en verhuizingen De vrijgekomen bovenverdieping van het Prins Claus Conservatorium is in het verslagjaar verbouwd. Ook is de verbouwing van de atelierruimte van de Academie voor Popcultuur in het voorjaar van 2008 afgerond. Ten behoeve van het Hanze Institute of Technology is in Assen een pand aangepast. Door de verhuizing van de Pedagogische Academie naar de ZernikeCampus is er in het Wiebengacomplex ruimte vrijgekomen voor de Academie voor Verpleegkunde en de Academie voor Gezondheidsstudies. Dit leverde in 2008 een groot aantal verhuisbewegingen op. Ditzelfde geldt voor het gereedkomen van het gebouw voor het Instituut voor Sportstudies. In het verslagjaar werd de Marie Kamphuisborg uitgebreid met enkele units. Ruimtetoewijzing In de Marie Kamphuisborg is in het verslagjaar een digitaal ruimtetoewijzingssysteem van start gegaan. Medewerkers en studenten kunnen met dit systeem gemakkelijk zien welke ruimtes wel en niet bezet of gereserveerd zijn. De eerste resultaten zijn positief. In 2009 zal de eindevaluatie volgen. Aan de hand van de resultaten zal het systeem eventueel binnen de hele Hanzehogeschool Groningen ingezet gaan worden.


Veiligheid In 2008 heeft het vooronderzoek naar het beheer van elektrische installaties plaatsgevonden. De NEN 3140 was daarbij het uitgangspunt. Na dit interne vooronderzoek heeft in september een externe audit plaatsgevonden. Met enkele verbeterpunten kreeg het beheer een positieve evaluatie. Duurzaamheid In december 2008 zijn de hogescholen toegetreden tot MJA3 (Meerjarenafspraken 3). Het doel is in 2020 een energie-efficiencyverbetering van dertig procent ten opzichte van 2005 te realiseren. Direct na de ondertekening is binnen de Hanzehogeschool Groningen met de voorbereidingen begonnen. Binnen alle nieuwbouw en aanpassingen is op dit moment al veel aandacht voor duurzaamheid. In de Van OlstToren op de ZernikeCampus wordt de Warmte Koude Opslag (WKO) gebruikt om te koelen. Verwarmen gebeurt middels de WKK (Warmte Kracht Koppeling). Om de WKO-installatie zo optimaal mogelijk te benutten zullen zoveel mogelijk gebouwdelen op de ZernikeCampus behorend tot het ‘economiecomplex’ in de toekomst gebruik maken van de WKO. In ieder geval het Atrium, het A-gebouw, het D-gebouw en het E-gebouw en waarschijnlijk ook De Appel. Het Willem-Alexander Sportcentrum wordt zowel verwarmd als gekoeld met behulp van de WKO. Ook op andere terreinen wordt aan duurzaamheid gedacht. Zo gaan lichten in nieuwe panden automatisch uit als er een bepaalde tijd geen beweging in de ruimte is gesignaleerd en is de isolatie van de nieuwe gebouwen optimaal. Het College van Bestuur heeft in het verslagjaar een regisseur Duurzaamheid aangesteld, die ook op terrein van huisvesting continue aandacht voor duurzaamheid zal bevorderen.

7. JaarreKening

• Balans

• Staatvanbatenenlasten

• Kasstroomoverzicht

• Toelichtingalgemeen

• Grondslagenvoorwaarderingvanactivaenpassiva

• Grondslagenvoorbepalingvanhetresultaat

• Toelichtingopdebalans

• Nietuitdebalansblijkendeverplichtingen

• Toelichtingopdestaatvanbatenenlasten

• Overigegegevens


7. JAARREKENING BALANS Balans per 31 december 2008

(na resultaatbestemming, bedragen x € 1.000,-)

1 Activa

Ref. 31-12-2008 01-01-2008 *)

Vaste activa

1.1 Immateriële vaste activa 0 0

1.2 Materiële vaste activa 118.715 117.299

1.3 Financiële vaste activa 852 1.072

Totaal vaste activa 119.567 118.371

Vlottende activa

1.4 Voorraden 511 438

1.5 Vorderingen 6.706 6.729

1.6 Liquide middelen 932 -156

Totaal vlottende activa 8.149 7.011

Totaal activa 127.716 125.382

2 Passiva

31-12-2008 01-01-2008 *)

2.1 Eigen vermogen 47.773 50.592

Vreemd vermogen

2.2 Voorzieningen 3.033 3.350

2.3 Langlopende schulden 31.768 27.768

2.4 Kortlopende schulden 45.142 43.672

Totaal vreemd vermogen 79.943 74.790

Totaal passiva 127.716 125.382


*) Per 1 januari 2008 is de Regeling jaarverslaggeving onderwijs van toepassing geworden, welke een stelselwijziging tot gevolg heeft. De effecten van deze stelselwijziging zijn rechtstreeks verwerkt in het eigen vermogen per 1 januari 2008. De vergelijkende cijfers van de staat van baten en lasten zijn overeenkomstig de gewijzigde grondslagen aangepast. Een nadere toelichting op de stelselwijziging is opgenomen onder de toelichting algemeen.


STAAT VAN BATEN EN LASTEN Staat van baten en lasten 1 januari 2 31 december 2008 (bedragen x € 1.000,-) Ref. 2008 Begroting 2008 2007 3 Baten

3.1 Rijksbijdragen OCW 122.173 116.420 112.429

3.2 Collegegelden 33.515 32.751 31.882

3.3 Baten werk i.o.v. derden 8.904 7.573 7.088

3.4 Overige baten 18.946 23.321 14.315

Totaal baten 183.538 180.065 165.714

4 Lasten

4.1 Personele lasten 128.347 120.993 116.054

4.2 Afschrijvingen 13.737 16.170 11.868

4.3 Huisvestingslasten 18.556 17.812 11.892

4.4 Overige lasten 24.641 23.710 22.229

Totaal lasten 185.281 178.685 162.043

Saldo baten en lasten -1.743 1.380 3.671

5 Financiële baten en lasten

5.1 Financiële baten 485 300 269

5.2 Financiële lasten 1.561 1.712 1.007

Totaal financiële baten en lasten -1.076 -1.412 -738

Resultaat -2.819 -32 2.933


KASSTROOMOVERZICHT Kasstroomoverzicht

(bedragen x € 1.000,-)

2008 2007 Kasstroom uit operationele activiteiten

Resultaat -2.819 2.933

Overige mutaties Eigen Vermogen 0 -4.531

-2.819 -1.598

Aanpassingen voor:

- Afschrijvingen 13.737 11.821 - Mutaties voorzieningen -317 3.053

13.420 14.874

Veranderingen in vlottende middelen:

- Voorraden -73 414

- Vorderingen 23 135

- Kortlopende schulden 1.470 10.102

1.420 10.651

Totaal kasstroom uit operationele activiteiten 12.021 23.927

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

Investeringen in materiële vaste activa -18.435 -30.457

Desinvesteringen in materiële vaste activa 3.282 0

Mutaties leningen (financiële vaste activa) 220 -546

Totaal kasstroom uit investeringsactiviteiten -14.933 -31.003

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

Nieuw opgenomen leningen 10.000 0

Aflossing langlopende schulden -6.000 0

Totaal kasstroom uit financieringsactiviteiten 4.000 0

Mutatie liquide middelen 1.088 -7.076

Beginstand liquide middelen -156 6.920

Mutatie boekjaar 1.088 -7.076

Eindstand liquide middelen 932 -156


TOELICHTING ALGEMEEN Toelichting algemeen Activiteiten De activiteiten van de instelling bestaan voornamelijk uit dienstverlening op het gebied van onderwijs.

Stelselwijziging Per 1 januari 2008 is de Regeling jaarverslaggeving onderwijs van toepassing geworden. De eerste toepassing hiervan heeft een stelselwijziging tot gevolg. Invloed stelselwijzigingen op vermogen en resultaat De effecten van de stelselwijziging zijn rechtstreeks verwerkt in het eigen vermogen per 1 januari 2008. De invloed van de stelselwijziging op het vermogen is weergegeven in onderstaande aansluiting van het eigen vermogen van 31 december 2007 naar 1 januari 2008:

Stand per 31 december 2007 50.549


Mutaties stelselwijziging:

Eerste waardering voorziening jubilea -531

Waarborgfonds van voorziening naar vermogen 574

43

Stand per 1 januari 2008 50.592

Bovengenoemde stelselwijzigingen hebben geen effect gehad op de bepaling van het resultaat over 2008. Het effect van de opname van de voorziening jubilea is zichtbaar in de balanspost voorzieningen, zie toelichting op de balans 2.2. De mutatie waarborgfonds heeft geresulteerd in een mutatie in de voorzieningen en het eigen vermogen. Deze mutaties zijn opgenomen in de toelichting op de balans 2.1 en 2.2.

Consolidatie De rechtspersonen waarin de hogeschool een kapitaal- en/of organisatiebelang heeft en waar bovendien sprake is van een materieel financieel belang zijn opgenomen in het eigen vermogen van de Hanzehogeschool Groningen. Er is hierbij geen sprake van integrale consolidatie maar van het activeren van een vordering op verbonden partijen en het crediteren van het eigen vermogen van die partijen ten gunste, eventueel ten laste, van het eigen vermogen van de Hanzehogeschool Groningen.

Toelichting op het kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen. Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. Mutaties in vreemde valuta worden omgerekend tegen de op dat moment geldende wisselkoersen.


Schattingen Om de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening te kunnen toepassen, is het nodig dat het bestuur van de Hanzehogeschool Groningen zich over verschillende zaken een oordeel vormt, en dat het bestuur schattingen maakt die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in art. 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten.

Rapporteringsvaluta Alle in dit financiële verslag vermelde bedragen zijn genoteerd in euro’s. Daar waar afkortingen gebruikt worden van K€ en M€ wordt bedoeld € x 1.000 respectievelijk € x 1.000.000.


GRONDSLAGEN VOOR WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA Grondslagen voor waardering van activa en passiva Algemeen De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de stellige uitspraken van de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving, die uitgegeven is door de Raad voor de Jaarverslaggeving. Deze bepalingen zijn van toepassing op grond van de Regeling Jaarverslaggeving Onderwijs (WJZ/2007/50507) (RJ660). Activa en passiva (met uitzondering van het groepsvermogen) worden in het algemeen gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs of de actuele waarde. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld, vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans en de staat van baten en lasten zijn referenties opgenomen. Met deze referenties wordt verwezen naar de toelichting. Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn gewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar door de invoering van de Regeling Jaarverslageving onderwijs per 1 januari 2008. Voor aanpassingen in de waarderingsgrondslagen wordt verwezen naar de paragraaf “Stelselwijziging”. De overige waarderingsgrondslagen zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar.

Immateriële vaste activa De goodwill die is betaald bij de overname van de SOSA is verantwoord onder de immateriële vaste activa. Deze is gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs onder aftrek van lineaire afschrijvingen (3 jaar). Materiële vaste activa De materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs plus bijkomende kosten of vervaardigingsprijs verminderd met de toegepaste lineaire afschrijvingen op basis van de verwachte economische levensduur. Op terreinen wordt niet afgeschreven. Afboekingen door verkoop, buitengebruikstelling of tenietgaan worden afzonderlijk vermeld. De activeringsgrens voor inventaris en apparatuur is € 2.500,- met uitzondering van computerapparatuur. Deze apparatuur wordt in principe altijd geactiveerd met een ondergrens van € 250,-.


De gehanteerde categorieën zijn (samen met de afschrijvingstermijnen en –percentages): • Gebouwen van voor 2000 30 jaar (3,33%) • Gebouwen vanaf 2000 / Casco 60 jaar (1,67%) • Gebouwen vanaf 2000 / Afbouw 30 jaar (3,33%) • Gebouwen: inbouw 15 jaar (6,67%) • Gebouwen: investering in huurpanden 10 jaar (10,0%) of kortere huurtermijn • Sportterreinvoorzieningen 10 jaar (10,0%) • Overige terreinvoorzieningen 30 jaar (3,33%) • Bouwkundige voorzieningen en installaties 15 jaar (6,67%) • Meubilair (inventaris) 12 jaar (8,33%) • Computerapparatuur 4 jaar (25,0%) • Audiovisuele apparatuur 5 jaar (20,0%) • Instrumenten en overige apparatuur 7 jaar (14,33%) • Industriële machines en apparatuur 12 jaar (8,33%) • Transportmiddelen 7 jaar (14,28%) Ontvangen subsidies die betrekking hebben op investeringen (materiële vaste activa) worden in mindering gebracht op de materiële vaste activa.

Financiële vaste activa Leningen u/g Leningen worden verstrekt op basis van overeenkomsten waarin is vastgelegd op welke termijn de lening wordt afgelost, tegen welk rentepercentage geleend wordt en indien van toepassing, welke zekerheden er zijn verstrekt. Waardering vindt plaats tegen verstrekte hoofdsom verminderd met ontvangen aflossingen.

Voorraden De voorraden gebruiksgoederen worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs waarbij rekening wordt gehouden met incourantheid. Vorderingen De vorderingen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde waarbij rekening wordt gehouden met een risico voor mogelijke oninbaarheid. Vorderingen waartegenover ook een schuld staat in de vorm van vooruitontvangen bedragen, zijn gesaldeerd opgenomen in de balans. Onderhanden projecten in opdracht van derden worden gewaardeerd tegen de gerealiseerde projectopbrengsten. Indien van toepassing, worden de verwerkte verliezen en reeds gedeclareerde termijnen hierop in mindering gebracht. Onderhanden projecten waarvan de gefactureerde termijnen hoger zijn dan de gerealiseerde projectopbrengsten worden gepresenteerd onder de kortlopende schulden.

Liquide middelen Liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en direct opeisbare deposito’s met een looptijd korter dan twaalf maanden.


GRONDSLAGEN VOOR WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA (2) Grondslagen voor waardering van activa en passiva (2) Eigen Vermogen Het eigen vermogen van de Hanzehogeschool Groningen is opgebouwd uit de in het verleden behaalde resultaten. Andere mutaties in het eigen vermogen komen tot stand door stelselwijzigingen of door het opnemen van verbonden partijen. Het eigen vermogen bestaat uit algemene reserves en bestemmingsreserves en/of -fondsen. Hierin is tevens een segmentatie opgenomen naar publieke en private middelen. De bestemmingsreserves zijn reserves met een beperktere bestedingsmogelijkheid, welke door het bestuur is aangebracht. De bestemmingsfondsen zijn reserves met een beperktere bestedingsmogelijkheid, welke door derden zijn aangebracht. Het resultaat van het verslagjaar op het initieel onderwijs wordt toegevoegd aan de algemene reserve. Is een deel van het resultaat tot stand gekomen door activiteiten in projectvorm die nog niet zijn afgerond, dan wordt dat deel overgeheveld naar de bestemde reserve. Andere bestemde reserves zijn er voor geconsolideerde verbonden partijen, huisvestingsbeleid en waarborgfonds. Voor een verdere toelichting op het vermogen wordt verwezen naar de toelichting op de balans.

Voorzieningen Algemeen Voorzieningen worden gevormd voor in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen die op de balansdatum bestaan, waarbij het waarschijnlijk is dat een uitstroom van middelen noodzakelijk is en waarvan de omvang op betrouwbare wijze is te schatten. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplichtingen per balansdatum af te wikkelen. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen af te wikkelen, tenzij anders vermeld. Voorzieningen wachtgeld Voor zowel het wettelijke als het bovenwettelijke deel van de wachtgeldregeling is per balansdatum een voorziening getroffen. Deze voorzieningen zijn bepaald op basis van opgaven van de uitvoeringsinstellingen, rekening houdend met deelnamekans. Voorziening sociaal beleid Indien op balansdatum verplichtingen bestaan tot het in de toekomst doorbetalen van beloningen aan personeelsleden die op balansdatum naar verwachting geheel of gedeeltelijk niet in staat zijn om werkzaamheden te verrichten door ziekte of arbeidsongeschiktheid. Voor deze verplichtingen is een voorziening opgenomen. De verplichting is een beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de desbetreffende verplichtingen per balansdatum af te wikkelen. Voorziening jubilea De voorziening jubilea wordt opgenomen voor verwachte lasten gedurende het dienstverband van de werknemers. Hierbij is rekening gehouden met indexatie, blijf- en deelnamekans en verdiscontering. Overige voorzieningen De overige voorzieningen worden opgenomen tegen nominale waarde.


Langlopende schulden Liquiditeitsbijdrage 1988 Dit betreft door het ministerie van OCW beschikbaar gestelde middelen ter dekking van het liquiditeitstekort, voortkomend uit gespreide inning van collegegelden. Bouwleningen De bouwleningen bij de Bank der Nederlandse Gemeenten (BNG) waarvoor de Stichting Waarborgfonds HBO zich garant heeft verklaard, zijn op 18 april 2005 afgelost. Op deze datum is een nieuwe financiering aangegaan bij het ministerie van Financiën en is het recht op eerste hypotheek verleend aan de Staat der Nederlanden voor een aantal panden aan het Zernikeplein (kadastraal bekend als Penningsdijk 6, Landleven 10, Zernikeplein 1 en Blauwborgje). Waardering van langlopende schulden vindt plaats tegen ontvangen hoofdsommen verminderd met eventuele tussentijdse aflossingen. Kortlopende schulden Onder kortlopende schulden zijn de bedragen ondergebracht die nog betrekking hebben op het verslagjaar maar op balansdatum nog niet zijn betaald en bedragen die zijn ontvangen in of voor het verslagjaar en aan opvolgende jaren moeten worden toegekend.


GRONDSLAGEN VOOR BEPALING VAN HET RESULTAAT Grondslagen voor bepaling van het resultaat Algemeen Het saldo van de baten en lasten is tot stand gekomen met inachtneming van de volgende beginselen: - Toerekeningsbeginsel: baten en lasten worden toegerekend aan dat jaar waar ze betrekking op hebben, hierbij wordt er van uitgegaan dat onderwijstaken gelijkmatig over het jaar zijn verdeeld. - Realisatiebeginsel: winsten worden genomen voor zover zij in het verslagjaar zijn gerealiseerd. - Voorzichtigheidsbeginsel: verliezen of risico’s worden opgenomen voor zover zij bekend zijn geworden vóór het opmaken van de jaarrekening.

Baten Rijksbijdragen OCW De baten die in een verslagjaar zijn ontvangen van het ministerie van OCW worden in totaliteit verantwoord en zijn gebaseerd op de meest recent verschenen rijksbijdragebrieven. De rijksbijdragebrief van december is feitelijk de definitieve toekenning over een kalenderjaar. Eventuele mutaties op de rijksbijdrage worden toegerekend aan het betreffende kalenderjaar en werken volledig door in de studiejaarrekening over de periode september jaar X t/m augustus jaar Y. Collegegelden De collegegelden worden verantwoord volgens het baten- en lastenstelsel. Werk i.o.v. derden Opbrengsten uit het verlenen van diensten geschieden naar rato van de geleverde prestaties, gebaseerd op de verrichte diensten tot aan de balansdatum in verhouding tot de in totaal te verrichten diensten. Overige baten Overige baten bestaan uit baten uit verhuur, detachering en overige. Exploitatiesubsidies worden als bate verantwoord in de staat van baten en lasten in het jaar waarin de gesubsidieerde kosten zijn gemaakt of opbrengsten zijn gederfd, of wanneer een gesubsidieerd exploitatietekort zich heeft voorgedaan. De baten worden verantwoord als het waarschijnlijk is dat deze worden ontvangen en de instelling de condities voor ontvangst kan aantonen. Subsidies met betrekking tot investeringen in materiële vaste activa worden in mindering gebracht op het desbetreffende actief en als onderdeel van de afschrijvingen verwerkt in de staat van baten en lasten.


Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa Immateriële vaste activa (goodwill) en materiële vaste activa worden vanaf het moment van ingebruikneming afgeschreven over de verwachte toekomstige gebruiksduur van het actief. Over terreinen wordt niet afgeschreven. Indien een schattingswijziging plaatsvindt van de economische levensduur, dan worden de toekomstige afschrijvingen aangepast. Boekwinsten en -verliezen bij verkoop van materiële vaste activa zijn begrepen onder de afschrijvingen.

Personeelsbeloningen Periodiek betaalbare beloningen Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de staat van baten en lasten voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers. Pensioenen De Hanzehogeschool Groningen heeft de toegezegd-pensioenregelingen bij het bedrijfstakpensioenfonds verwerkt als zou sprake zijn van een toegezegde-bijdrageregeling. Voor toegezegde-bijdrageregelingen betaalt de instelling op verplichte, contractuele of vrijwillige basis premies aan pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen. Behalve de betaling van premies heeft de instelling geen verdere verplichtingen uit hoofde van deze pensioenregelingen. De premies worden verantwoord als personeelskosten als deze verschuldigd zijn. Vooruitbetaalde premies worden opgenomen als overlopende activa indien dit tot een terugstorting leidt of tot een vermindering van toekomstige betalingen.

Financiële baten en lasten Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende activa en passiva.


TOELICHTING OP DE BALANS Toelichting op de balans


1 Activa

Vaste activa

1.1 Immateriële vaste activa

De mutaties in de immateriële vaste activa worden als volgt weergegeven:

Verkrijgings- prijs tm 2007

Afschrijvingen tm 2007

Boekwaarde 01-01-2008

Investeringen 2008

Desinveste-ringen 2008

Afschrijvingen 2008


Goodwill (overname SOSA) 775 775 0 0 0 0 0

Totaal immateriële vaste activa 775 775 0 0 0 0 0

Toelichting: Op 2321222004 heeft het College van Bestuur (CvB) besloten de opleiding SOSA (Sociaal Agogisch) over te nemen van Hogeschool Inholland. Op 3121222004 is de overeenkomst getekend. De afschrijving heeft plaatsgevonden in 3 jaar, met ingang van 12122005.

1.2 Materiële vaste activa

De mutaties in de materiële vaste activa worden als volgt weergegeven:

Verkrijgings- prijs tm 2007

Afschrijvingen tm 2007


Investeringen 2008

Desinveste-ringen 2008

Afschrijvingen 2008


1.2.1 Gebouwen en terreinen

1.2.1.1 Gebouwen (incl. bouwk.voorz.)

136.248 68.787 67.461 28.730 -1.655 8.368 86.168

1.2.1.2 Terreinen 9.706 78 9.628 3.527 -1.627 90 11.438

1.2.1.3 Projecten in uitvoering 23.840 0 23.840 13.020 -36.121 0 739

169.794 68.865 100.929 45.277 -39.403 8.458 98.345

1.2.2 Inventaris en apparatuur 46.836 29.853 16.983 9.273 0 5.402 20.854

1.2.3 Overige materiële vaste activa

Vervoermiddelen 133 69 64 6 0 14 56

1.2.4 Investeringssubsidies -1.219 -542 -677 0 0 -137 -540

Totaal materiële vaste activa 215.544 98.245 117.299 54.556 -39.403 13.737 118.715


Toelichting: De bouwprojecten HIT/Assen, Campus, Economie en Sportstudies zijn in 2007 gestart, oplevering van deze bouwprojecten heeft plaatsgevonden in 2008. Als gevolg hiervan heeft er een mutatie plaatsgevonden van 'projecten in uitvoering' naar 'gebouwen' en 'terreinen'. Het resterend saldo op 'projecten in uitvoering' heeft betrekking op lopende investeringsprojecten zoals meubiliair en IBIS.

Op de egalisatierekening investeringssubsidies staan de bedragen vermeld die als subsidies zijn ontvangen voor projecten waarop ook investeringen zijn gepleegd. Jaarlijks valt een deel vrij ter compensatie van de afschrijvingslasten. Een aantal panden aan het Zernikeplein (kadastraal bekend als Penningsdijk 6, Landleven 10, Zernikeplein 1 en Blauwborgje) is hypothecair bezwaard.


TOELICHTING OP DE BALANS (2) Toelichting op de balans (2) (bedragen x € 1.000,-)

1.3 Financiële vaste activa

De mutaties in de financiële vaste activa worden als volgt weergegeven:


Investeringen en verstrekte

leningen

Desinvest. en afgeloste

leningen

Vorderingen kortlopend


1.3.1 Overige leningen u/g

Geon / Groningen 172 0 0 -172 0

Unica Installatiegroep BV 900 0 -48 852

Technomatch / Groningen (tevens voorzien)

0 0 0 0

Totaal financiële vaste activa 1.072 0 -48 852

Toelichting: De lening aan Geon dient te worden afgelost voor 1 januari 2010. De rente van deze lening is variabel en is minimaal 2% en maximaal 6%. De vordering is per 3121222008 opgenomen onder de Overige Vorderingen. In verband met de investering in energievoorzieningen (warmte2koude2opslag) voor het Economiegebouw is in 2006 een geldlening verstrekt aan Unica ten bedrage van K� 354. Aanvullend op deze overeenkomst is eind 2007 voor het Corpushuys een lening aan Unica van K� 564 verstrekt. Aflossingen vinden plaats overeenkomstig maandelijkse termijnen per locatie. Met Technomatch is in 2003 een achtergestelde lening aangegaan voor een bedrag van K� 103. Deze lening is ook voorzien en daarom per saldo 0.


Vlottende activa

Vlottende activa

1.4 Voorraden

31-12-2008 01-01-2008

1.4.1 Gebruiksgoederen

Mag.goed./kantoorbenodigdheden 511 438

Totaal voorraden 511 438

1.5 Vorderingen

31-12-2008 01-01-2008

1.5.1 Debiteuren 2.912 1.825

1.5.2 Kortlopende vorderingen op OCW 0 0

1.5.3 Studenten 0 0

1.5.4 Onderhanden werk i.o.v. derden

Projecten en contractonderzoek 0 1.128

1.5.5 Overige vorderingen 2.183 1.417

1.5.6 Overlopende activa 1.611 2.359

Totaal vorderingen 6.706 6.729


Toelichting: Het saldo Debiteuren per 3121222008 is M� 1,1 hoger dan vorig jaar. Oorzaak: in 2008 is voor het eerst fysiek gefactureerd aan IBS/IBM studenten (ca K� 450). Het onderhanden werk i.o.v. derden is per balansdatum gesaldeerd opgenomen en vormt per 3121222008 een schuld. Bij splitsing naar projecten met per balansdatum een debet2 of een creditsaldo zou dit resulteren in een vordering Onderhanden werk van M� 1,8 en een schuld Onderhanden werk van M� 2,9. De kortlopende vorderingen op OCW (m.b.t. de rijksbijdrage over september 2 december) is gesaldeerd met het bedrag aan vooruitontvangen rijksbijdrage over dezelfde periode en is daarom op balansdatum nul. Onder de Overige vorderingen is tevens het kortlopend deel opgenomen van de lening u/g aan Geon ad K� 172.



1.6 Liquide middelen

31-12-2008 01-01-2008

1.6.1 Banken -1.547 -191

1.6.2 Kasmiddelen 42 35

1.6.3 Deposito's 2.437 0

Totaal liquide middelen 932 -156

Toelichting: Zoals ook blijkt uit het kasstroomoverzicht is het liquiditeitssaldo toegenomen met M� 1,1. De voornaamste oorzaak hiervan is verkoop in april 2008 van de locatie v.Swietenlaan. Tevens is in 2008 een lening van M� 8 afgelost, ultimo 2008 is een nieuwe langlopende lening afgesloten t.w.v. M� 10.



2 Passiva

2.1 Eigen vermogen

Mutaties

Saldo 31-12-2007

Aanpassing als gevolg

van stelsel-wijziging

Herzien saldo 01-01-2008

Bestem-ming

resultaat

Overige mutaties

Saldo 31-12-2008

2.1.1 Algemene reserve (publiek) 30.858 -531 30.327 -371 -3.987 25.969

Algemene reserve (privaat) 1.103 0 1.103 -792 0 311

Subtotaal algemene reserve 31.961 -531 31.430 -1.163 -3.987 26.280

2.1.2 Bestemmingsreserves (publiek)

EV geconsolideerde verbonden partijen -69 0 -69 2 0 -67

Waarborgfonds 0 574 574 0 0 574

Reserve huisvestingsbeleid 14.216 0 14.216 0 0 14.216

Projecten 4.441 0 4.441 -1.658 3.987 6.770

Subtotaal bestemmingsreserves (publiek) 18.588 574 19.162 -1.656 3.987 21.493

Totaal eigen vermogen 50.549 43 50.592 -2.819 0 47.773

Toelichting: Mutaties in de bestemmingsreserves hebben betrekking op afgeronde projecten en activiteiten waarvan het saldo wordt toegevoegd of onttrokken aan de algemene reserve.


2.2 Voorzieningen

Mutaties

Saldo 31-12-2007

Aanpassing als gevolg

van stelsel-wijziging

Herzien saldo 01-01-

2008

Dotaties 2008

Onttrek-kingen

2008

Vrijval 2008

Saldo 31-12-2008

2.2.1 Personeelsvoorzieningen

Wachtgelden boven-wettelijk 1.263 1.263 140 0 55 1.348

Wachtgelden wettelijk 0 0 520 0 0 520

Reorganisatie 228 228 0 147 81 0

Voorziening sociaal beleid 1.234 1.234 165 644 121 634

Voorziening jubilea 0 531 531 35 35 0 531

Subtotaal personeelsvoorzieningen

2.725 531 3.256 860 826 257 3.033

2.2.2 Overige voorzieningen

Waarborgfonds 574 -574 0 0 0 0 0

Betalingsverplichting laptopregeling

94 94 0 8 86 0

Subtotaal overige voorzieningen 668 -574 94 0 8 86 0

Totaal voorzieningen 3.393 -43 3.350 860 834 343 3.033

Kortlopend deel <1 jaar

Langlopend deel >1 jaar

Saldo 31-12-

2008

Personeelsvoorzieningen

Wachtgelden boven-wettelijk 327 1.021 1.348

Wachtgelden wettelijk 289 231 520

Reorganisatie 0 0 0

Voorziening sociaal beleid 614 20 634

Voorziening jubilea 66 465 531

Subtotaal personeelsvoorzieningen

1.296 1.737 3.033


Toelichting: De voorziening Wachtgelden bovenwettelijk is opgenomen conform opgaaf van uitvoerder Loyalis. De wachtgeldvoorziening voor het wettelijk deel is ultimo 2008 voor het eerst opgenomen. Uitvoerder UWV heeft in eerdere jaren niet voldoende informatie kunnen aanleveren om de benodigde voorziening juist te kunnen vaststellen. Het saldo van de reorganisatievoorziening is door de zo goed als afgeronde reorganisatie bij HanzeConnect afgenomen tot nihil. De voorziening betalingsverplichting laptopregeling is volledig vrijgevallen op basis van nog te verwachten aanspraken op deze regeling. Als gevolg van gewijzigde regelgeving is voor toekomstige verplichtingen m.b.t. de regeling voor jubilea een voorziening opgenomen. Deze voorziening wordt beschouwd als stelselwijziging en is derhalve niet in het resultaat van 2008 verwerkt echter rechtstreeks in het Eigen Vermogen per 0120122008 gemuteerd.Tevens wordt door gewijzigde regelgeving het Waarborgfonds niet langer als een voorziening beschouwd, maar als onderdeel van het eigen Vermogen. Deze mutatie wordt eveneens als stelselwijziging beschouwd en is derhalve ook in het eigen Vermogen per 0120122008 verwerkt.



2.3 Langlopende schulden

Bedrag lening 01-

01-2008

Aan-gegane

leningen o/g

Aflos-singen 2008

Schulden kt 2008

Stand 31-12-

2008

2.3.1 Kredietinstellingen (bouwleningen)

Lening 1 ministerie van Financiën 13.000 0 0 0 13.000

Lening 2 ministerie van Financiën 12.500 0 0 6.000 6.500

Lening 3 ministerie van Financiën 0 10.000 0 0 10.000

2.3.2 Langlopende schulden aan OCW

Liquiditeitsbijdrage 1988 2.268 0 0 0 2.268

Totaal langlopende schulden 27.768 10.000 0 6.000 31.768

Stand 31-12-2008

Looptijd > 1 jaar

Looptijd > 5 jaar

Rente-voet

Kredietinstellingen (bouwleningen)

Lening 1 ministerie van Financiën 13.000 13.000 13.000 4,05%

Lening 2 ministerie van Financiën 6.500 6.500 0 3,08%

Lening 3 ministerie van Financiën 10.000 10.000 10.000 4,01%

Langlopende schulden aan OCW

Liquiditeitsbijdrage 1988 2.268 2.268 2.268 0%

Totaal langlopende schulden 31.768 31.768 25.268

Toelichting: In april 2005 zijn nieuwe leningen aangegaan bij het ministerie van Financiën. Ook is vanaf dat moment een start gemaakt met het 'schatkistbankieren' waarbij er een rekening courant verhouding is tussen de Hanzehogeschool Groningen en het ministerie. Dagelijks worden de saldi van de bankrekeningen vereffend. Ultimo 2008 is een derde lening opgenomen ter hoogte van M� 10 ten behoeve van financiering van investeringen.Gedurende 2008 is voor de tijdelijke overbrugging van liquiditeitsbehoefte een lening opgenomen van M� 14, deze lening is echter ultimo 2008 ook weer volledig afgelost.


2.4 Kortlopende schulden

31-12-2008 01-01-2008

2.4.1 Crediteuren 5.500 5.632

2.4.2 Verbonden partijen

Kunstvakondw. (SKIN / vh NMC) 67 69

2.4.3 Onderhanden werk i.o.v. derden

Projecten en contractonderzoek 1.139 0

2.4.4 Belastingen en premies sociale verzekeringen 4.258 3.632

2.4.5 Schulden inzake pensioenen 1.618 1.445

2.4.6 Kredietinstellingen 6.000 8.000

2.4.7 Overige kortlopende schulden 3.706 3.027

2.4.8 Overlopende passiva

Vooruitontvangen collegegelden 11.155 10.537

Geoormerkte subsidies OCW 108 120

Niet-geoormerkte subsidies OCW 319 337

Vakantiegeld 3.842 3.575

Vakantiedagen 2.081 1.871

Salarissen 112 134

Vooruitontvangen bedragen 5.237 5.293

22.854 21.867

Totaal kortlopende schulden 45.142 43.672


Toelichting: Onder Kredietinstellingen is het bedrag opgenomen aan aflossingsverplichtingen op langlopende leningen in het komend jaar. Uit 'Verbonden partijen' blijkt het bedrag waarvoor deze stichtingen zijn geconsolideerd in het financiële verslag. De schuld stemt overeen met het (negatieve) Eigen Vermogen van de stichting dat als zodanig is opgenomen in het financiële verslag als 'bestemmingsreserve EV geconsolideerde verbonden partijen'. Het onderhanden werk i.o.v. derden is per balansdatum gesaldeerd opgenomen en vormt per 3121222008 een schuld. Bij splitsing naar projecten met per balansdatum een debet2 of een creditsaldo zou dit resulteren in een vordering Onderhanden werk van M� 1,8 en een schuld Onderhanden werk van M� 2,9. Door het gestegen aantal medewerkers in 2008 zijn bedragen als Premies sociale verzekeringen, Pensioenschulden, en reserveringen vakantiegeld en 2dagen hoger.


Overzicht verbonden partijen (2.4.2)

Beslissende zeggenschap (stichting of vereniging)

Jur.

Vorm Statutaire

zetel Code

activiteiten Eigen ver-

mogen 31-12-2008

Resultaat 2008

Verkla-ring art. 2:403 BW

Conso-lidatie ja/nee

Stud.fnds Minerva (Art and Food) stichting Groningen 4 0 0 N N

Stud.fnds Pr.Claus Conservatorium

stichting Groningen 4 0 0 N N

Kunstvakondw. (SKIN / vh NMC) stichting Groningen 2 -67 2 N J

Frank Mohr (vh Media GN) stichting Groningen 2 0 0 N N

Instr.fonds Willem van Lier stichting Groningen 4 0 0 N N

Peter de Grote festival stichting Groningen 4 0 0 N N

Hanze Contract stichting Groningen 2 0 0 N N

Steunfonds studenten MBRT stichting Groningen 4 0 0 N N

Totaal -67 2

Overige verbonden partijen (minderheidsdeelneming en geen beslissende zeggenschap)

Juridische

vorm Statutaire

zetel Code activi-teiten

Hanzeplein stichting Groningen 4

Makarov Prelude stichting Groningen 4

Seniorenacademie HOVO Gron./Drenthe stichting Groningen 4 Gilde HBO stichting Den Haag 4 Huisvesting buitenlandse studenten stichting Groningen 4

Code activiteiten: 1.contractonderwijs, 2.contractonderzoek, 3. onroerende zaken, 4. overige.

Overzicht geoormerkte doelsubsidies OCW (2.4.8)

Omschrijving Kenmerk Bedrag van toewijzing

Saldo 01-01-2008

Ont-vangen in 2008

Lasten 2008

Investe-ring 2008

Saldo 31-12-2008

Allochtonenbeleid - 2006 100124U 170 15 57 55 0 17

Ruim baan voor talent - 2005 231701U 94 48 0 36 0 12

Studenten met functiebeperking - 2006

214526M 210 57 70 48 0 79

Totaal geoormerkte doelsubsidies 474 120 127 139 0 108


NIET UIT DE BALANS BLIJKENDE VERPLICHTINGEN Niet uit de balans blijkende verplichtingen

Hypotheekverklaring Met ingang van april 2005 is het recht op eerste hypotheek verleend aan de Staat der Nederlanden voor de panden aan het Zernikeplein (kadastraal bekend als Penningsdijk 6, Landleven 10, Zernikeplein 1 en Blauwborgje). In deze gebouwen zijn onder meer de economische en de technische schools gevestigd. Daarnaast heeft de Hanzehogeschool Groningen ter instandhouding van de Stichting Waarborgfonds HBO een bedrag als bestemmingsfonds binnen het eigen vermogen opgenomen ter grootte van 1% van het bedrag van de rijksbijdrage in het jaar van afsluiten van de overeenkomst (1994). Mocht een hogeschool de verplichting jegens het Waarborgfonds niet kunnen nakomen, dan kan door het Waarborgfonds aanspraak worden gemaakt op het gevormde bestemmingsfonds. Vordering op het ministerie van OCW In 2001 is de vordering op OCW betreffende IZK, vakantie-uitkering en sociale lasten uit 1986/1987 afgeboekt. Deze vordering (K€ 2.719) blijft echter wel bestaan en zal worden verrekend bij liquidatie van de hogeschool. In december 2005 is een bedrag aan de hogeschool uitgekeerd in verband met het afschaffen van de ZKOO-regeling dat in mindering is gebracht op deze vordering. Langlopende verplichtingen Europese aanbesteding In 2008 hebben de volgende europese aanbestedingen plaatsgevonden: • Papier • Onderhoud installaties • IBIS P&F • Beveiligingsdiensten • AV-middelen • Werkstations

Bankgaranties De Stichting Hanzehogeschool Groningen heeft per 31-12-2008 bankgaranties afgegeven voor een totaalbedrag van K€ 2.438, te weten: - Stichting Waarborgfonds HBO (K€ 574) - Stichting IN m.b.t. huisvesting buitenlandse studenten in Eelde (K€ 64) - Van Wijnen BV inzake meer/minderwerk nieuwbouw Sportstudies (M€ 1,8) Er zijn gedurende 2008 geen nieuwe bankgaranties verstrekt.


Overige verplichtingen en claims In ieder verslagjaar lopen verschillende juridische procedures. Deze zijn te onderscheiden naar beroepen die zijn ingesteld door studenten of personeelsleden, vorderingen van derden, en eventuele procedures tegen of vanwege bestuursorganen waaronder het ministerie van OCW. Bij de procedures van de Hanzehogeschool Groningen tegen personeelsleden kan het voorkomen dat, hetzij in het kader van een minnelijke schikking, hetzij op basis van de uitspraak van de kantonrechter, een vergoeding wordt toegekend. In 2008 heeft de Hanzehogeschool Groningen geen uitzonderlijke claims opgelopen. In het afgelopen verslagjaar zijn ook voor het overige geen geschillen met derden gerezen die naar huidig inzicht zullen resulteren in vorderingen tot schadevergoeding waaruit substantiële financiële aanspraken zullen voortvloeien.

Tijdens de bouw van het nieuwe complex voor het Hanze Instituut voor Sportstudies is forse vertraging ontstaan. Er is tussen coördinerend aannemer Van Wijnen en de Hanzehogeschool Groningen anderzijds discussie ontstaan over de verantwoordelijkheid voor de vertraging. In december 2007 is gepoogd een schikking te treffen. Geconstateerd is dat de financiële verschillen dusdanig groot zijn dat een overeenkomst niet tot de mogelijkheden behoorde. Ter voorkoming van het niet opleveren van het complex op 21 december 2007 heeft de HG een zogenaamd trekkingsrecht afgegeven aan Van Wijnen van M€ 1,8. Van Wijnen heeft hierop de HG gedagvaard. Van Wijnen legt in de dagvaarding een totale claim neer van M€ 2,7 terwijl de HG concludeert dat zij Van Wijnen niets meer schuldig is. De beide partijen zijn wel ̀on speaking terms` waardoor een redelijk schikkingsvoorstel van Van Wijnen door de HG serieus zal worden afgewogen. Indien er geen schikking komt, kan het traject tot de uitspraak nog geruime tijd in beslag nemen.


TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN Toelichting op de staat van baten en lasten


3 Baten

3.1 Rijksbijdragen OCW begroting 2008 2008 2007

3.1.1 (Normatieve) rijksbijdrage OCW (HBO) 121.754 115.905 111.933

3.1.2 Overige subsidies OCW

Geoormerkte subsidies 138 165 177

Niet-geoormerkte subsidies 281 350 319

Subtotaal 419 515 496

Totaal rijksbijdragen OCW 122.173 116.420 112.429

Toelichting:

De rijksbijdrage over 2008 is M� 9,8 meer dan over het jaar 2007. Factoren die hierin een rol hebben gespeeld zijn: prijscompensatie, hogere studentenaantallen alsmede rijksbijdragen ten behoeve van kennisinnovatie. De hoogte van de rijksbijdrage sluit aan en is gebaseerd op de betreffende rijksbijdragebrieven.

3.2 Collegegelden begroting

2008 2008 2007

Collegegelden (bekostigde studenten) 34.000 33.206 31.904

Overige -485 -455 -22

Totaal collegegelden 33.515 32.751 31.882

Toelichting:

De stijging van het collegegeld wordt veroorzaakt door een groter aantal bekostigde studenten per 1 oktober 2008 ten opzichte van 1 oktober 2007 en het hogere collegegeld. Het negatieve bedrag onder 'Overige' is het resultaat van de saldering tussen ontvangsten van niet bekostigde studenten en restitutie van collegegelden.


3.3 Baten werk in opdracht van derden begroting

2008 2008 2007

3.3.1 Opbrengst werk i.o.v. derden

3.3.1.1 Contractonderwijs

CA / P-HBO cursussen 3.138 4.014 4.855

3.3.1.2 Contractonderzoek

Overige contractactiviteiten 5.017 3.559 4.007

Totaal opbrengst werk i.o.v. derden 8.155 7.573 8.862 3.3.2 Mutaties onderhanden werk i.o.v. derden 749 0 -1.774

Totaal baten werk i.o.v. derden 8.904 7.573 7.088


TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN (2) Toelichting op de staat van baten en lasten (2) (bedragen x € 1.000,-)

3.4 Overige baten begroting

2008 2008 2007

3.4.1 Resultaat verbonden partijen 2 -53 -67

3.4.2 Verhuur onroerende zaken 694 647 1.070

3.4.3 Detachering personeel 880 678 644

3.4.4 Overige baten

Subsidies 4.324 6.800 7.395

Overige bijdragen van studenten 2.352 2.050 2.014

Overige 10.694 13.200 3.259

Subtotaal 17.370 22.050 12.668

Totaal overige baten 18.946 23.321 14.315

Toelichting: Onder de Overige baten is de boekwinst van M� 7,3 verantwoord welke is gerealiseerd door verkoop van de locatie v.Swietenlaan.


TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN (3) Toelichting op de staat

van baten en lasten (3) (bedragen x € 1.000,-)

4 Lasten

4.1 Personele lasten begroting 4.1.1 Lonen en salarissen 2008 2008 2007

4.1.1.1 Brutolonen en salarissen 93.099 88.427 81.554

4.1.1.2 Sociale lasten 8.936 8.470 8.166

4.1.1.3 Pensioenpremies 11.793 11.172 11.089

Subtotaal lonen en salarissen

113.828

108.069 100.809

4.1.2 Overige personele lasten

4.1.2.1 Dotatie voorziening wachtgeld

605 500

93

4.1.2.2 Ingehuurd personeel niet in loondienst

11.211 8.274

10.415

4.1.2.3 Dotatie overige personele voorzieningen

-37 1.150

415

4.1.2.4 Overige 3.634 3.000 4.923

Subtotaal overige personele lasten

15.413

12.924 15.846

4.1.3 Uitkeringen (-/-) -894 0 -601

Totaal personele lasten 128.347 120.993 116.054

Toelichting: Door het toenemend personeelsbestand (+ 105 fte) en salarisaanpassingen als gevolg van de cao zijn ook in 2008 de personeelslasten gestegen.

4.1.4 Aantal werknemers

Aantal fte's per 31 december:

2008 2007

WP / OP 947 902

OBP 953 893

Totaal aantal fte's 1.900 1.795


4.2 Afschrijvingen begroting

2008 2008 2007

4.2.1 Immateriële vaste activa 0 0 258 4.2.2 Gebouwen 8.458 10.398 6.936

4.2.3 Inventaris en apparatuur 5.402 5.772 4.795

4.2.4 Overige materiële vaste activa

14

0 18

4.2.5 Vrijval investeringssubsidies -137 0 -139

Totaal afschrijvingen 13.737 16.170 11.868

Toelichting: De afschrijving immateriële vaste activa heeft volledig betrekking gehad op de overname van SOSA en de betaling van goodwill aan Hogeschool Inholland. De boekwaarde van deze goodwill is nihil per 3121222007. Eind 2008 zijn diverse (nieuw2)bouwprojecten opgeleverd waardoor over 2008 de afschrijvingslasten substantieel zijn gestegen. Onder de Overige materiële vaste activa zijn de afschrijvingen op vervoersmiddelen opgenomen.


TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN (4) Toelichting op de staat van baten en lasten (4) (bedragen x € 1.000,-)

4.3 Huisvestingslasten begroting

2008 2008 2007

4.3.1 Huur 2.230 1.195 1.893

4.3.2 Energie en water 2.256 2.350 2.475

4.3.3 Heffingen 548 600 554

4.3.4 Klein onderhoud 3.498 2.200 2.266

4.3.5 Schoonmaakkosten 2.545 2.400 2.299

4.3.6 Overige 7.479 9.067 2.405

Totaal huisvestingslasten 18.556 17.812 11.892

Toelichting: De huisvestingslasten zijn gestegen met M� 6,7 ten opzichte van 2007. Oorzaak: een aantal grote nieuwbouw2 en verbouwprojecten zijn gedurende 2008 opgeleverd. De hieraan toe te wijzen eenmalige kosten zijn opgenomen onder de Overige huisvestingslasten (+M� 5,1) en onder Klein onderhoud (+ M� 1,2).

4.4 Overige lasten begroting

2008 2008 2007

4.4.1 Administratie en beheer 14.611 14.198 13.257

4.4.2 Inventaris en apparatuur 4.502 3.968 3.673

4.4.3 Reis- en verblijfkosten 2.831 2.339 2.348

4.4.4 Leer- en hulpmiddelen 594 650 704

4.4.5 Dotatie overige voorzieningen -85 -45 -404

4.4.6 Tegemoetkoming studerenden 2.188 2.600 2.651

Totaal overige lasten 24.641 23.710 22.229

Toelichting: De Overige lasten zijn in 2008 met M� 2,4 gestegen. De stijging van Administratie2 en beheerskosten zijn toegenomen met M� 1,4 door hogere telefonielasten (K� 329), hogere kosten drukwerk (K� 359), een stijging van de reklame2 en advertentiekosten (K� 247) en een toename van advieskosten (K� 588). Onder de Dotatie overige voorzieningen is de vrijval van de reservering betalingsverplichting laptopregeling opgenomen.


Accountantshonoraria

2008 2007

Controle van de jaarrekening 86 52

Andere controlewerkzaamheden 31 23

Fiscale advisering 11 16

Andere niet-controlediensten 2 6

Toelichting: De bovenstaande accountantshonoraria zijn ten laste gebracht van het resultaat en betreffen uitsluitend de werkzaamheden uitgevoerd door accountantsorganisaties en externe accountants zoals bedoeld in art. 1, lid 1 Wta.

5 Financiële baten en lasten begroting

2008 2008 2007

5.1 Rentebaten 485 300 269

5.2 Rentelasten 1.561 1.712 1.007

Saldo financiële baten en lasten

-1.076

-1.412 -738

Toelichting:De rentebaten zijn in 2008 hoger door een hogere liquiditeitspositie gedurende een groot gedeelte van het jaar, met name ontstaan door verkoop van activa. Daarnaast is het bedrag aan rentelasten in 2008 hoger door het afsluiten van extra leningen gedurende 2008 ter financiering van diverse bouwprojecten.


OVERIGE GEGEVENS (1 - ACCOUNTANTANTSVERKLARING)


OVERIGE GEGEVENS (2) Overige gegevens (2)


2. Voorstel resultaatbestemming

Het negatieve resultaat van de Hanzehogeschool Groningen over het kalenderjaar 2008 bedraagt K€ 2.819. Voorgesteld wordt om het resultaat als volgt te verdelen:

Onttrekking algemene reserve -5.150

toevoeging bestemmingsreserve (EV verbonden partijen) 2

toevoeging bestemmingsreserve (Interne projecten) 2.329

Resultaat -2.819

3. Gebeurtenissen na balansdatum

Er hebben zich geen noemenswaardige gebeurtenissen voorgedaan tussen balansdatum en verschijningsdatum van het jaarverslag.

4. Gegevens over de rechtspersoon

Bestuursnummer 40169

Naam instelling Hanzehogeschool

Groningen

Adres Zernikeplein 7

Postadres Postbus 30030

Postcode / Plaats 9700 RM Groningen

Telefoon 050 - 595 5555

Fax 050 - 595 5678

E-mail [email protected]

Internet-site www.hanze.nl

Contactpersoon dhr. drs. K. van der Wal

Telefoon 050 - 595 5521

Fax 050 - 595 5678

E-mail [email protected]

BRIN-nummer 25BE Hanzehogeschool Groningen

28AY Hanzehogeschool Groningen (mbo)


5. Kengetallen 2008 2007 Solvabiliteit 1 0,37 0,40 Solvabiliteit 2 0,40 0,43 Liquiditeit 0,18 0,16 Liquiditeit (quick ratio) 0,17 0,15 Rentabiliteit (o.b.v. normale bedrijfsvoering) -1,5% 1,8%

6. OZB en verzekerde waarde gebouwen en terreinen

(Peildatum 3121222008)

Bedrag

OZB-waarde gebouwen en terreinen 107.926

Verzekerde waarde gebouwen 212.127


OVERIGE GEGEVENS (3)

Overige gegevens (3)


7. Bezoldiging van bestuurders en toezichthouders

7.1 Belastbaar jaarloon CvB2leden

(alle bedragen incl. werkgevers- en werknemersdeel pensioenpremie)

2008 2007

dhr. H.J. Pijlman 178 171

mevr. M.C.J. van Os-Schaap 151 146

dhr. W. Wieling* 0 260

dhr. C. de Ruiter** 151 46

480 623

* Uit dienst per 31-8-2007

** In dienst per 1-9-2007

7.2 Vergoeding leden RvT 2008 2007

dhr. T.S. Plas (voorzitter) 11 11

dhr. J. Emmelkamp 6 6

mevr. I.G.C. Faber 0 8

mevr. A. Kuks 8 0

dhr. U. Kleinhuis 9 9

dhr. R. van Schilfgaarde 6 6

dhr. K. van Twist 0 6

41 47

Toelichting: De leden van de RvT krijgen een vergoeding toegekend van K� 6,3. Bij zitting in de auditcommissie (2) of de renumeratiecommissie (1) wordt een toeslag van K� 1,5 toegekend. Eén lid heeft over 2008 afgezien van een vergoeding door verblijf in het buitenland.

8. Wet Openbaarmaking uit Publieke middelen gefinancierde Topinkomens (WOPT)

Het belastbaar jaarloon is opgenomen conform de meest recente voorschriften (Wopt) en de ministeriële regeling

m.b.t. vaststelling normsalaris. Het grensbedrag voor publicatieplicht bedraagt over 2008 K€ 181. Op basis van dit bedrag bestaat er over 2008 geen verplichting tot publicatie en melding naar het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. In 2008 zijn de normale salarisstijgingen conform de cao-hbo van toepassing geweest.


9. Nevenfuncties leden College van Bestuur

In het verslagjaar vervulden twee leden van het College van Bestuur niet-functiegerelateerde nevenfuncties.

H.J. Pijlman functie Wel/niet bezoldigd

Stichting Beheer Aandelen FC Groningen Voorzitter

niet

Gronings-Drentse Sociëteit van Doopsgezinde Gemeenten

Voorzitter Bestuur

niet

Martiniplaza

Voorzitter Raad van Commissarissen

wel*

Monumentenfonds BV Lid Raad van Commissarissen Niet

Stichting Onafhankelijkheidsfonds Lid Bestuur

niet

Stichting Technasium

Voorzitter Bestuur niet

SKSG Lid Raad van Commissarissen

wel*

Stichting Noorderslag/Eurosonic Lid Raad van Toezicht

niet

Technomatch Lid Raad van Commissarissen

niet

M.C.J. van Os2Schaap

Stichting Van Boeijen Lid Raad van Toezicht niet

(voorzitter auditcommissie)

Zestor Lid Bestuur niet

Cube050 (voorheen Incubator) Lid Bestuur niet

VNBH

Lid Bestuur niet

Camping Duinoord

Lid Raad van Toezicht niet

* Opbrengsten naar kas Hanzehogeschool Groningen

8. BiJlagen

• Overzichtopleidingen

• Horizontaleverantwoordingperschool/bedrijfsonderdeel

• Promotietrajecten2008

• ProjectenmetRAAK-subsidiein2008

• Buitenlandsepartnerinstellingen


8. BIJLAGEN OVERZICHT OPLEIDINGEN Associate degree t/m master voltijd, deeltijd en duaal Naam opleiding voluit Opleidingsvorm Ad Personeel en Arbeid deeltijd Ad Personeel en Arbeid voltijd Ad Praktijkondersteuner in de Zorg deeltijd Ad Praktijkondersteuner in de Zorg voltijd Ad Operationeel Sportmanagement voltijd Ad Muziek (dirigent Hafabra) voltijd B Civiele Techniek voltijd B Werktuigbouwkunde deeltijd B Werktuigbouwkunde voltijd B AOT - Techniek duaal B AOT - Techniek voltijd B Chemie voltijd B Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek voltijd B Bedrijfseconomie deeltijd B Bedrijfseconomie duaal B Bedrijfseconomie voltijd B Commerciële Economie deeltijd B Commerciële Economie duaal B Commerciële Economie voltijd B Bedrijfskundige Informatica deeltijd B Bedrijfskundige Informatica voltijd B Communicatie voltijd B Accountancy deeltijd B Accountancy duaal B Accountancy voltijd B International Business and Languages voltijd B Fiscale Economie voltijd B Financial Services Management voltijd B Technische Bedrijfskunde deeltijd B Technische Bedrijfskunde voltijd B Small Business en Retail Management voltijd B Communicatiesystemen voltijd B Food and Business voltijd B Opleiding voor Management, Economie en Recht deeltijd B Opleiding voor Management, Economie en Recht duaal B Opleiding voor Management, Economie en Recht voltijd B Technische Informatica voltijd B Informatica deeltijd B Informatica voltijd B Facility Management deeltijd B Facility Management voltijd B Toegepaste Psychologie voltijd


Naam opleiding voluit Opleidingsvorm B Management in de Zorg deeltijd B Opleiding tot Verpleegkundige deeltijd B Opleiding tot Verpleegkundige duaal B Opleiding tot Verpleegkundige voltijd B Medisch Beeldvormende en Radiotherapeutische Technieken duaal B Medisch Beeldvormende en Radiotherapeutische Technieken voltijd B Opleiding tot Fysiotherapeut voltijd B Mondzorgkunde voltijd B Opleiding voor Logopedie voltijd B Voeding en Diëtetiek voltijd B Personeel en Arbeid deeltijd B Personeel en Arbeid voltijd B Maatschappelijk Werk en Dienstverlening deeltijd B Maatschappelijk Werk en Dienstverlening voltijd B Sociaal Pedagogische Hulpverlening deeltijd B Sociaal Pedagogische Hulpverlening voltijd B Sociaal-Juridische Dienstverlening deeltijd B Sociaal-Juridische Dienstverlening voltijd B Informatiedienstverlening en -management voltijd B Dans voltijd B Docent Dans voltijd B Muziek voltijd B Dans voltijd B Opleiding tot leraar Basisonderwijs voltijd B International Business and Management Studies voltijd B Docent Dans voltijd B Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de eerste graad in Lichamelijke Oefening voltijd B Docent Beeldende Kunst en Vormgeving voltijd B Autonome Beeldende Kunst deeltijd B Autonome Beeldende Kunst voltijd B Vormgeving voltijd B Docent Muziek voltijd B Vastgoed en Makelaardij deeltijd B Vastgoed en Makelaardij voltijd B Advanced Sensor Applications voltijd B HBO - Rechten deeltijd B Muziek voltijd B Vormgeving voltijd B HBO - Rechten voltijd B Bio-informatica voltijd M Architectuur deeltijd M Physician Assistant duaal M Kunsteducatie deeltijd M Advanced Nursing Practice duaal M Master of Business Administration in International Business and Management voltijd M Executive Master of Business Administration deeltijd M Executive Master of Business Administration voltijd M Real Estate deeltijd


Naam opleiding voluit Opleidingsvorm M Master of Business Administration in EurAsian Business and Management MFA Interactive Media and environments voltijd Voortgezette opleiding MFA Schilderkunst voltijd Voortgezette opleiding MFA Theatervormgeving/beeldregie voltijd


HORIZONTALE VERANTWOORDING PER SCHOOL/BEDRIJFSONDERDEEL Activiteiten van schools gericht op stakeholders Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek

• 3x per jaar werkveldkrant

• 6x per jaar interne nieuwsbrief

• 1x per jaar corporate studentennieuwsbrief

• 3x per jaar decanennieuwsbrief

• Oudersavond

• 1x per 6 weken ABC café voor werkveld, studenten en docenten

• Dag van de bouw

• Corporate relatieavond

• Studenten brengen bezoek aan vroegere school

Academie voor Beeldenden Kunst en Vormgeving

Academie Minerva

• Interne nieuwsbrief



• Oudersavond

• VIP-dag eindexamenexpositie

• Uitreiking diverse prijzen en stipendia zoals Hendrik de Vries Stipendia Gemeente

Groningen, Wessel Gansfortprijs Provincie Groningen, Menzisbeurs Menzis, Klaas

Dijkstraprijs


Academie voor Popcultuur




• Oudersavond

• Deelname innovatiemarkt MKB Leeuwarden

• Concerten en deelname festivals


Academie voor Gezondheidsstudies

• 3x per jaar werkveldkrant

• 7x per jaar nieuwsbrief



• Oudersavond



Academie voor Sociale Studies

• 1x per jaar werkveldkrant(voor gemeenten, zorgen welzijnsinstellingen, GGZ, reclassering,

UMCG)

• 4x per jaar een nieuwsbrief



• Oudersavond


Academie voor Verpleegkunde

• 3x per jaar werkveldkrant (voornamelijk bestemd voor relaties in de gezondheidszorg,

scholen en gemeenten)

• 5x per jaar nieuwsbrief



• Oudersavond

• Jubileumcongres 30 jaar HBO-V in Groningen


Hanze Institute of Technology

• 2x per jaar werkveldkrant (voornamelijk bestemd voor gemeenten en bedrijfsleven)

• 1x externe nieuwsbrief die ook intern wordt verstuurd



• Familiedag

• Open dag stakeholders

• Maandelijks colloquim voor interne en externe doelgroep


Instituut voor Bedrijfskunde


• Werkveldadviesbijeenkomsten (internationaal opererende Nederlandse bedrijven, MKB)


• Oudersavond

• Alumnibijeenkomsten

• Alumninieuwsbrief

• Week van de Praktijk: gedurende een week gaan alle medewerkers van IBK terug naar de

praktijk

• EU symposium



Instituut voor Communicatie & Media

• 2x per jaar alumnimagazine

• Praktijkmap voor werkveldrelaties (voor internationale universiteiten en hogescholen)

• 1x per jaar externe nieuwsbrief (voor overheid, bedrijfsleven, gezondheidszorg en culturele

instellingen)

• 1x per jaar interne studentennieuwsbrief



• Oudersavond


Instituut voor Engineering

• 6x per jaar nieuwsbrief (voornamelijk gericht aan bedrijfsleven, scholen, ziekenhuizen en

gemeenten)



• Oudersavond


• Young Professionals Day

Instituut voor Facility Management (FM)


• Oudersavond


• WAC-bijeenkomsten (bestemd voor bedrijfsleven, bijv, makelaars)

• Inkoopseminar (jaarlijks, wordt georganiseerd door 4e jaars FMstudenten)

• Tocht om de Noord


Instituut voor Informatie2 & Communicatietechnologie

• 2x per jaar werkveldkrant (bestemd voor bedrijfsleven en Rijksuniversiteit Groningen)

• 20x per jaar interne nieuwsbrief



• Oudersavond

• Introductiesymposium

• Gastcolleges door bedrijven, docentstages in bedrijven



Instituut voor Marketing & Media (KCO)

• 3x per jaar werkveldkrant door Kenniscentrum Ondernemerschap (vooral bestemd voor

bedrijfsleven in Noord-Nederland)


• Oudersavond


• Verschillende symposia en activiteiten voor bedrijfsleven


Instituut voor Rechtenstudies:

• Oudersavond

• 2x per jaar alumnibijeenkomst


• 1x per jaar werkveldkrant De Rechtstreeks (onder andere bestemd voor rechtbanken,

advocaten en gemeenten)

• Werkveldadviescommissie bijeenkomsten (WAC) (onder andere bestemd voor rechtbanken,

advocaten en gemeenten)

• Strategische sessie met het werkveld

• 15 december 2008: Convenant tussen de Hanzehogeschool Groningen en het Nederlands

Centrum voor Sociale Innovatie (NCSI)

• Stagemarkt 1x per jaar


Instituut voor Sportstudies:

• 3 oktober 2008: Jubileumcongres Kenniswerkers in Beweging

• 4 oktober 2008: Reunie!! Ca 500 bezoekers

• Werkgeversenquête

• SO platform (platform op de website, waarop werkveldrelaties van de major

Sportontwikkeling allerlei informatie kan vinden + vragen kan stellen)

• De Sprinter, werkveldkrant verschijnt 2x per jaar (bestemd voor onder andere gemeenten en

sportorganisaties)

• Werkveld Advies Commissie(bestemd voor onder andere gemeenten en sportorganisaties)


• Oudersavond

• Verschillende symposia/lezingen

• Ondersteuning bij verschillende evenementen (leerwerkbedrijven), zoals Euro Voetbal,

Basketball

• Samenwerkingsverband met Right to play



Instituut voor Financieel Economisch Management

• Interne nieuwsbrief (extern in 2008 in voorbereiding)


• Symposium 'Hidden Champions, middenbedrijven in het Internationaal perspectief' voor

(financieel) directeuren van middenbedrijven in Noord-Nederland en –Duitsland

• Oudersavond


• Verschillende activiteiten in samenwerking met en voor het MKB


• 2x per jaar alumnimagazine

• ‘praktijkmap met leaflets’ met informatie over de verschillende opleidingen voor werkveld

• Oudersavond


• interne (digitale) studentennieuwsbrief

• 3x per jaar externe nieuwsbrief voor aspirantstudenten, ouders, decanen en andere

intermediairs, vlak voor de Open Dagen


International Business School

• 2x per jaar een nieuwsbrief (voornamelijk bestemd voor internationaal opererende bedrijven)

• Oudersavond


• IBS in Business week

• Sessies met het werkveld voornamelijk bestemd voor internationaal opererende bedrijven)


School of Performing Arts / Prins Clausconservatorium

• Moederdagconcert



• Concerten en optredens waaronder deelname Peter de Grote Festival

• Oudersavond


Pedagogische Academie

• Werkveldkrant (voornamelijk bestemd voor onderwijsorganisaties en gemeenten)

• 4x Per jaar plenair overleg met scholen


• Presentaties scholen, ouders en geïnteresseerden

• Oudersavond



Samenwerkingsverbanden van schools met stakeholders


• Werkveldadviescommissie (WAC)

• Verslavingszorg Noord Nederland (VNN)

• Jusitiële Jeugdinrichting Het Poortje

• Base Groep Groningen, organisatie voor jeugdzorg in de provincie Groningen

• Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG)

• Reclassering Nederland

• Gemeente Winsum

• Stiel, organisatie voor samenlevingsopbouw in de stad Groningen

Hanze Institute of Technology


• NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij)

• De gemeente Assen

• Provincie Drenthe

• ASTRON, het Nederlands instituut voor radioastronomie in Dwingeloo

• TNO

• Stichting IDL Sensor Solutions

• Sun Microsystems

• Sensor Universe, platform voor sensortechnologie

Instituut voor Bedrijfskunde:


• UWV, (Uitvoeringsinstituut WerknemersVerzekeringen)

• Nedtrain BV, Nederlands onderhoudsbedrijf van spoorwegmaterieel.

• Gasterra, internationale handelsonderneming gespecialiseerd in aardgas

• TCN SIG Real Estate, makelaar in Groningen

• verschillende andere makelaarskantoren in Groningen

• Rijkswaterstaat

• NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij)

• Wagenborg Shipping

• Uitzendbureau Adecco

Instituut voor Communicatie & Media:


• ontwikkeling van de master International Communication in samenwerking met 5

partneruniversiteiten/hogescholen binnen een Europees consortium


Instituut voor Facility Management:


• Delta Lloyd, verzekeringen en bankzaken

• Royal Haskoning, consultants, architecten en ingenieurs

• Landal Greenparks

• Océ Nederland BV

• Advin, advies- en ingenieursbureau, Regio Zuidoost

• Voshoving Bedrijfsmakelaars

• Ministerie van Verkeer en Waterstaat

• Isalaklinieken lokatie Weezenlanden, Zwolle

• Rijksuniversiteit Groningen

• NV Nederlandse Gasunie

Instituut voor Informatie2 & Communicatietechnologie


• KPN

• Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG)

• TNO

• RDW, Dienst Wegverkeer

• Informatie Beheer Groep


• Ordina, specialistische kennisleverancier

• Philips

Instituut voor Rechtenstudies:


• Stichting Univé Rechtsbijstand

• Jusitiële Jeugdinrichting Het Poortje

• Rechtbank Assen

• Rechtbank Groningen

• Seatrade, gespecialiseerde koelen vriesvaart rederij

• DAS Rechtsbijstand

• Provincie Groningen

• HALT Noord Nederland

• Verschillende advocatenkantoren

• Verschillende gemeenten

• Openbaar Ministerie

• Raad voor de Kinderbescherming


Instituut voor Sportstudies:


• NOC * NSF

• Right to Play, internationale humanitaire organisatie

• Gemeente Groningen

• Huis voor de Sport

• KNVB Noord

• Stichting Eurovoetbal

• SportDrenthe, behartigt de belangen van de sport in de provincie Drenthe

• Verschillende basis- en middelbare scholen in de drie noordelijke provincies

Pedagogische Academie


• Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, NHL


• Stagescholen Contacten contractonderwijs HanzeConnect

• MKB

• VNO-NCW

• HISWA

• RECRON, de Vereniging van Recreatieondernemers Nederland

• Open Universiteit

• NIMA (het Nederlands Instituut voor Marketing)

• LTO Noord, behartigt de belangen van haar leden, agrarische ondernemers, in de negen provincies boven de grote rivieren.

• Horeca Nederland, brancheorganisatie voor de horecaondernemer.

• UWV (Uitvoeringsinstituut WerknemersVerzekeringen)


PROMOTIETRAJECTEN 2008 Goedgekeurde promotietrajecten in de subsidieregeling van de Hanzehogeschool Groningen Werktitel promotieonderzoek

Start promotie

Lectoraat 2 lector School Kenniscentrum (indien van toepassing)

Scenario’s voor het oplossen van ongelijktijdigheden tussen vraag en aanbod

1-9-2007

Energietransitie - dhr. dr. ir. W.J.Th. van Gemert


Energie Kenniscentrum

Van een aanbodgestuurde energiemarkt naar een vraaggestuurde energiemarkt

1-9-2007




Midstream en downstream; bidirectionale communicatie

1-9-2007




De invloed van het diagnostische redeneerproces op de accuraatheid van de verpleegkundige diagnose

1-9-2006 Transparante Zorgverlening- dhr. dr. C.P. van der Schans


CaRES (Care Rehabilitatie Educatie & Sport)

Psychophysical lift and endurance (predicted maximum oxygen uptake) measurements in patients with non-specific low back pain

1-9-2006

Transparante Zorgverlening - dhr. dr. C.P. van der Schans

Academie voor Gezondheidsstudies


Kwaliteit van leven bij mensen met chronische aandoeningen van het houdings- en bewegings-apparaat

1-9-2006 Transparante Zorgverlening - dhr. dr. C.P. van der Schans

Academie voor Gezondheids-studies


The effects of participation in the Groningen Active Living Model (GALM) on energy expenditure, health and fitness of sedentary and under active older adults aged 55-65

1-9-2003, promotie maart 2009

Sportwetenschap - dhr. dr. K.A.P.M. Lemmink

Instituut voor Sportstudies


Taakherschikking binnen mondhygiënische praktijk

1-9-2006




Cross-cultural determinants of oral health behaviour

najaar 2005




Exploratief onderzoek naar het beloop van slik- en zuig-problemen bij premature baby’s

najaar 2005




Parodontitis en pre-eclampsie najaar 2005




Vooropleiding, student, hbo-opleiding en rendement

1-5-2007 Extern: lectoraat Aansluiting VO-HBO Saxion Hogescholen - dhr. dr. C. Terlouw

Stafbureau Onderwijszaken

nvt

Effecten van reflectieonderwijs in een competentiegericht curriculum

1-1-2007 Transparante Zorgverlening - dhr. dr. C.P. van der Schans




Werktitel promotieonderzoek

Start promotie


Gecontroleerd onderzoek naar begeleid ouderschap bij psychiatrische beperkingen

1-10-2007 Rehabilitatie - dhr. dr. E.L. Korevaar



Ziektebeelden: perspectieven op ziekte en reïntegratie in arbeidsrelaties

1-9-2005 Flexicurity - dhr. dr. H.A.M. van Lieshout


Kenniscentrum Arbeid

Opkomst, ontwikkeling en neergang van de Nederlandse onafhankelijke vakbeweging (1893-1940)


Instituut voor Rechtenstudies


Learning globally and teaching locally: how Dutch content lecturers are using their competencies to shape innovative roles in an increasingly interntionalised teaching/learning environment

1-9-2007 International Communication & Media – mevr. dr. J.Y. Deen


Kenniscentrum Ondernemerschap

Hoe zou een raamwerk eruit kunnen zien voor een e-learning omgeving die adaptief is voor de individuele leerstijlen van studenten maar tegelijk ook inpasbaar is in een IT-architectuur van het onderwijs?

1-9-2005 Business Intelligence - dhr. drs. A. Bottema; miv maart 2008 bij International Communication & Media - mevr. dr. J.Y. Deen


nvt

De effectiviteit van de voorlichting over de Europese integratie door de Nederlandse overheid

1-2-2008 International Communication & Media - mevr. dr. J.Y. Deen


nvt

Nieuwe narratieven in het tijdperk van hypermodaliteit – onderzoek richt zich op de nieuwe narratieve mogelijkheden van 3D-games

1-9-2007 nvt Instituut voor Communicatie & Media

nvt

The function of a stay abroad in an internationalized curriculum

1-9-2007 Internationalisering en internationale beroepspraktijk - dhr. drs. M.J.M. Regouin


nvt

Tussen flexibiliteit en zekerheid: scholingsarrangementen en hun effecten




Ontregeling geregeld? De werkvloer als bron van regelgeving




Kans of bedreiging: de rol van de factor Arbeid bij de expansie van het noordelijke middenbedrijf naar Oost-Europa

1-11-2007 International Business - dhr. dr. F.J. de Graaf

Instituut voor Marketing & Management


Netintegratie duurzame gassen 1-9-2007 Energietransitie -dhr. dr. ir. W. van Gemert



Taalachterstand meten en minimaliseren

1-2-2008 Nvt Instituut voor Marketing & Management

nvt


Werktitel promotieonderzoek

Start promotie


Het lichaam als baken. 1-2-2008 Transparante Zorgverlening -dhr. dr. C.P. van der Schans



De behoefte van medioren (toekomstige senioren) vertaald in kleinschalige woonconcepten voor hun wonen en leven in 2020.

1-9-2007 Ruimtelijke transformaties - dhr. ir. A.J. van den Berg


Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling NoorderRuimte

Musicians as Lifelong Learners 1-1-2004, gepromo-veerd dec. 2008

Lifelong Learning voor Musici – mevr. dr. C.A. Smilde

School of Performing Arts

nvt

Het omgevingsrecht als een faciliterend rechtssysteem tbv een duurzame ontwikkeling van het Waddengebied.

1-9-2008 Mariene Wetland Studies – dhr. drs. J.M. Revier


Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling NoorderRuimte

Lerend werken en werkend leren (leren met en in de praktijk)

1-3-2008 nvt Stafbureau Onderwijszaken

nvt

What are the short-term and long-term consequences of direct age effects in work teams at both team level and organization level?




Interculturele ethische dilemma’s in organisatorische besluitvorming




De virtuele melodie van de tijd 1-9-2008 Extern: Filosofie en beroepspraktijk Haagse Hogeschool, - mevr. dr. L.M. Huijer


Almost human, an investigation into the mind of artificial mobile agents

1-9-2008 Multidisciplinaire Informatica – dhr. J.L.H.P.A. Appel

Instituut voor Informatie- en Communicatie-technologie

De ethiek van vrijwillige ruilrelaties




Towards a generic service-oriented architecture for the energy market

1-9-2008 Energietransitie – dhr. dr. ir. W.J.Th. van Gemert



De effecten van het multi-disciplinaire opleidingsprogram-ma op de kwaliteit van bestaan van cliënten in de ouderenzorg

1-9-2008 Verpleegkundige Innovatie en Positionering - mevr. dr. P.F. Roodbol



Energierenovatie van gebouwd cultureel erfgoed

1-12-2008 Energie toepassingen - dhr. ir. J.B. de Wit

Academie voor Architectuur, Bouwkunde & Civiele Techniek


The role of Physical Activity, Fit-ness and personality in develop-ment of metabolic risk factors

1-9-2008 Sportwetenschap - dhr. dr. K.A.P.M. Lemmink

Instituut voor Sportstudies


Development and application of high-performance and high-throughput biocomputing in genome annotation

1-9-2008 Life Sciences (ALIFE) - dhr. dr. J.P. Nap

Life Science & Technology


PROJECTEN MET RAAK-SUBSIDIE IN 2008

Projectnaam Begindatum Einddatum Aangevraagd

subsidiebedrag Eigen

bijdrage HG

Innovatie Exportclubs Noord Nederland 01-02-2009 01-02-2011 300.000,00 63.675,00

Woningcoporaties en EnergieBesparing 01-09-2008 01-09-2010 250.000,00 65.044,00

The World is flat 01-09-2008 01-09-2010 300.000,00 80.750,00

Ruimte voor Beta 01-09-2008 01-09-2010 250.000,00 289.239,00

Steek Energie in renovatie 01-09-2008 01-09-2010 300.000,00 60.008,00

Pedagogische kracht in de wijk 01-05-2008 01-05-2010 250.000,00 80.746,00

Innovatie toeristische sector Noord Nederland 01-01-2008 31-12-2009 300.000,00 60.000,00

Herstel en rehabilitatie in de GGZ 01-09-2007 01-09-2009 250.000,00 32.075,00

Taalexpert 01-09-2007 01-09-2009 209.600,00 36.420,00 Grensoverschrijdend inlenen van arbeid (incl verleng) 01-03-2007 28-02-2009 300.000,00

Meer nulenergie (incl 2x verleng) 01-01-2007 31-12-2008 300.000,00 105.000,00

Actieve leefstijl (incl 2x verleng) 01-01-2007 31-12-2008 250.000,00 48.992,00 Innovatieprogramma MKB Gezondheidszorg IPMG II 01-02-2007 01-02-2008 184.000,00 50.050,00

Totaal

3.443.600,00

971.999,00


BUITENLANDSE PARTNERINSTELLINGEN

SAMENWERKING MET BUITENLANDSE PARTNERINSTELLINGEN 2008 In onderstaand overzicht zijn alleen details opgenomen van de wederzijdse uitwisseling van studenten voor minimaal drie maanden. Andere vormen van samenwerking (docentenuitwisseling, samenwerking in projecten, wederzijdse korte bezoeken van studenten) zijn niet opgenomen. Studenten van buitenlandse partners die naar de Hanzehogeschool Groningen komen voor het behalen van een diploma zijn ook niet opgenomen; zij worden meegeteld als reguliere studenten.

SABC - School of Architecture, Built Environment & Civil Engineering

NAAM PARTNERINSTELLING LAND ERASMUS-CODE OPLEIDING HG UIT Student

IN Student

Copenhagen University College of Engineering

Denemarken DK KOBENHA14 Civil Eng./ Constr. Eng.

Engineering College of Aarhus Denemarken DK ARHUS08 Civil Eng./ Constr. Eng.

Vitus Bering Denmark Denemarken DK RISSKOV06 Architecture

Fachhochschule OOW, Oldenburg Duitsland D EMDEN01 Civil Eng./ Constr. Eng.

Fachhochschule für Technik und Wirtschaft Berlin

Duitsland D BERLIN14 Civil Engineering

Helsinki Metropolia University of Applied Sciences

Finland SF HELSINK41 Civil Engineering

Satakunta University of Applied Sciences

Finland SF PORI08 Civil Eng./ Constr. Eng.

TAMK University of Applied Sciences Finland SF TAMPERE03 Civil Eng./ Constr. Eng.

1

Kumasi Polytechnic Ghana niet EU Civil Engineering

Takoradi Polytechnic Ghana niet EU Civil Engineering

Szent István Egyetem Ybl Miklós Müszaki Föiskolai Kar

Hongarije HU GODOLLO01 Civil Engineering

Galway – Mayo Institute of Technology Ierland IRL GALWAY02 Civil Eng./ Constr. Eng.

2

Universitas Katolik Parahyangan (UNPAR)

Indonesië niet EU Civil Engineering

Universitas Pelita Harapan Indonesië niet EU Civil Engineering

Universitas Trisakti Indonesië niet EU Civil Engineering

Universitas Kristen Petra Indonesië niet EU Civil Engineering

Vilniaus Gedimino Technikos Universitetas

Litouwen LT VILNIUS02 Civil Engineering

Politechnika Gdanska Polen PL GDANSK02 Civil Engineering

Politechnika Szczecinska Polen PL SZCZECI02 Civil Engineering 1

Universidad de Cádiz-Escuela Politécnica Superior de Algeciras

Spanje E CADIZ01 Civil Engineering, Construction Engineering

4

Universidad Politécnica de Valencia E.T.S.G.E.

Spanje E VALENCI02 Architecture 1 5

Czech Technical University of Prague Tsjechië CZ PRAHA10 Civil Engineering 1

Högskolan I Halmstad Zweden S HALMSTA01 Civil Engineering 2

Warsaw School of Economics* Polen PL WARSZAW03 1

TOTAAL 7 11

SACM - Academie Minerva


IN Student


Académie Royale des Beaux-Arts de Bruxelles

België B BRUXEL05 Fine Art 1

Hogeschool Gent België B GENT25 Fine Art 1

Ningbo University, Faculty of Communications & Arts

China niet EU Fine Art 2 5

The Royal Danish Academy of Fine Arts

Denemarken DK KOPENHA37 Fine Art

Bauhaus-Universität Weimar Duitsland D WEIMAR01 Fine Art

Fachhochschule Hannover Duitsland D HANNOVE05 Fine Art

Hochschule für Künste Bremen Duitsland D BREMEN03 Fine Art

Hochschule für bildende Künste Dresden

Duitsland D DRESDEN04 Fine Art 1

Hochschule für bildende Künste Hamburg

Duitsland D HAMBURG04 Fine Art

Muthesius Hochschule für Kunst und Gestaltung

Duitsland D KIEL05 Fine Art 1

Estonian Academy of the Arts Estland EE TALLINN01 Fine Art

Pohjois-Karjalan Ammattikorkeakoulu, North Karelia Polytechnic

Finland SF JOENSUU09 Fine Art 2

TAMK University of Applied Sciences Finland SF TAMPERE03 Fine Art 1

Villa arson Nice Frankrijk F NICE09 Fine Art 1

Ecole Spéciale d'Architecture Frankrijk F PARIS121 Architecture 1

Athens School of Fine Arts Griekenland G ATHINE06 Fine Art

National College of Art & Design Ierland IRL DUBLIN14 Fine Art 1

Iceland Academy of the Arts IJsland IS REYKJAV06 Fine Art

Accademia di Belle Arti “Accademia Albertina”

Italië I TORINO04 Fine Art

Fondazione Accademia di Belle Arti P. Vannucci

Italië I PERUGIA04 Fine Art

Accademia Ligustica di Belle Arti Italië I GENOVA03 Fine Art

Nagoya Zokei University, Komaki city Japan niet EU Fine Art 1

Kaunas College Litouwen LT KAUNAS08 Fine Art

AUT University Nieuw Zeeland

niet EU Fine Art 1

Kunsthøgskolen i Bergen Noorwegen N BERGEN04 Fine Art

Kunsthøgskolen i Oslo Noorwegen N OSLO07 Fine Art

Kunstuniversität Linz Oostenrijk A LINZ02 Fine Art

Academy of Fine Arts Polen PL POZNAN12 Fine Art 2

Akademia Sztuk Pieknych we Wroclawiu

Polen PL WROCLAW07 Fine Art 4

Faculdade de Belas Artes da Universidade de Lisboa

Portugal P LISBOA02 Fine Art 3 3

Escola Massana Spanje E BARCELO02 Fine Art 1

Universidad Complutense de Madrid Spanje E MADRID03 Fine Art 1 2

Marmara University Turkije TR ISTANBU05 Fine Art

Edinburgh College of Art Verenigd Koninkrijk

UK EDINBUR04 Art & Design 1

Northumbria University Verenigd Koninkrijk

UK NEWCAST02 Fine Art 1

University of Plymouth Verenigd Koninkrijk

UK PLYMOUT01 Fine Art 1

California College of Arts & Crafts, Oakland

Verenigde Staten

niet EU Fine Art 1 1

Hunter College, New York Verenigde Staten

niet EU Fine Art 1 3

Northern Arizona University, Flagstaff Verenigde Staten

niet EU Fine Art

Ohio State University, Columbus Verenigde Staten

niet EU Fine Art 1


TOTAAL 18 27

SAGZ - School of Health Care Studies


IN Student

Artesis Hogeschool Antwerpen België B ANTWERP57 Physiotherapy

Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende

België B BRUGGE11 Nutrition & Dietetics

Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende

België B BRUGGE11 Physiotherapy

Lessius Hogeschool België B ANTWERP60 Speech Therapy 1 1

CVU Øresund Denmark DK KOBENHA51 Medical Imaging & Radiation Oncology

2

Katholische Fachhochschule Freiburg Duitsland D FREIBU04 Physiotherapy

Rheinisch Westfälische Technische Hochschule Aachen

Duitsland D AACHEN01 Speech Therapy


Finland SF HELSINK41 Oral Hygiene 2 1

Oulun Yliopisto Finland SF OULU01 Speech Therapy

University of Debrecen Hongarije HU DEBRECE01 Physiotherapy

Hogskolen I Oslo Noorwegen N OSLO23 Medical Imaging & Radiation Oncology

2

Høgskolen I Sør-Trøndelag Noorwegen N TRONDHE03 Medical Imaging & Radiation Oncology

2 3

Høgskolen I Tromsø Noorwegen N TROMSO05 Medical Imaging & Radiation Oncology

2 1

Academy of Physical Education in Krakow

Polen PL KRAKOW12 Physiotherapy 2 2

Universitat Autonoma de Barcelona Spanje E BARCELO02 Speech Therapy

Universidad Pontificia Comillas Spanje E MADRID02 Physiotherapy

Universidad de Valladolid Spanje E VALLADO01 Speech Therapy

Göteborg University Zweden S GOTEBOR01 Oral Hygiene

Ausbildungszentrum Insel, Bern Zwitserland niet EU Physiotherapy 3

TOTAAL 9 15

SASS - School of Social Studies


IN Student

XIOS Hogeschool Limburg België B HASSELT03 Social Work 1

Katholieke Hogeschool Leuven België B LEUVEN18 Social Work 1

Katholieke Hogeschool Limburg België B HASSELT20 Social Work 1

Katholieke Hogeschool Zuid-West Vlaanderen

België B KORTRIJK01 Psychologie

Den Sociale Hojskole i Odense Denemarken DK ODENSE05 Social Work 1

UC Lillebaelt - Odense Socialpædagogiske Seminarium

Denemarken DK VEJLE05

Social Work

Fachhochschule Jena Duitsland D JENA02 Social Work 1

Fachhochschule OOW, Ostfriesland Duitsland D EMDEN01 Social Work

Hochschule Bremen Duitsland D BREMEN04 Social Work

Katholische Fachhochschule Freiburg Duitsland D FREIBU04 Social Work

Katholische Hochschule für Sozialwesen Berlin

Duitsland D BERLIN20 Social Work

Laurea University of Applied Sciences Finland SF VANTAA06 Social Work


Rovaniemi University of Applied Sciences

Finland SF ROVANIE02 Social Work

Elte - Eötvös Loránd University Budapest - Faculty of Law

Hongarije HU BUDAPES01 Social Work

Klaipeda University Litouwen LT KLAIPED01 Social Work

Vilnius University Litouwen LT VILNIUS01 Social Work

Høgskolen i Telemark Noorwegen N PORSGRU01 Social Work

Fachhochschule St-Pölten Oostenrijk A ST-POLT03 Social Work

Upper Austria University of Appl. Sciences/Linz Campus

Oostenrijk A WELS01 Social Work

Universidad de Málaga Spanje E MALAGA01 Social Work

University of South Bohemia Ceské Budejovice

Tsjechië CZ CESKE01 Social Work

UMEA University Zweden S UMEA01 Social Work

Zurich University of Applied Sciences, School of Applied Psychology

Zwitserland CH ZURICH19 Social Work

TOTAAL 4 1

SAVK - School of Nursing


IN Student

Katholieke Hogeschool Leuven België B LEUVEN18 Nursing 1

Katholieke Hogeschool St.Lieven België B GENT16 Nursing

Chengdu University China niet EU Nursing

CVU Lillebaelt - Centre for Higher Health Education

Denemarken DK VEJLE05 Nursing

Hochschule Bremen Duitsland D BREMEN04 Nursing

Hochschule für Angewandte Wissenschaften Hamburg

Duitsland D HAMBURG06 Nursing

Katholische Fachhochschule Freiburg Duitsland D FREIBU04 Nursing

Lahti University of Applied Sciences Finland SF LAHTI11 Nursing 1 1

Rovaniemi University of Applied Sciences

Finland SF ROVANIE02 Nursing

University of Debrecen Hongarije HU DEBRECE01 Nursing

Univeristà di Udine Italië I UDINE01 Nursing

Kaunas University of Medecine Litouwen LT KAUNAS03 Nursing

Høgskolen i Oslo Noorwegen N OSLO23 Nursing

Høgskolen i Telemark Noorwegen N PORSGRU01 Nursing 2

Høgskolen i Vestfold Noorwegen N TONSBER02 Nursing 2

Universidade do Algarve Portugal P FARO02 Nursing

University of Primorsky Slovenië SI KOPER03 Nursing

Universitat de Girona Spanje E GIRONA02 Nursing

Universidad de Valencia Spanje E VALENCI01 Nursing 3 1

Masaryk University Tsjechië CZ BRNO05 Nursing

Silesian University in Opava / Slezska Univerzita v Opave

Tsjechië CZ OPAVA01 Nursing 2

University of Ostrava Tsjechië CZ OSTRAVA02 Nursing

University of South Bohemia Ceské Budejovice

Tsjechië CZ CESKE01 Nursing 1

Napier University Verenigd Koninkrijk

UK EDINBUR09 Nursing

UWS University of the West of Scotland

Verenigd Koninkrijk

UK PAISLEY01 Nursing

Malmö Hogskola Zweden S MALMO01 Nursing

Röda Korsets Hogskola Zweden S STOCKHO18 Nursing 2

Academy of Physical Education in Krakow *

Polen PL KRAKOW12 1


TOTAAL 7 10

SIBK - School of Business Management


IN Student

Hogeschool Gent België B GENT25 Real Estate Management

Katholieke Hogeschool Leuven België B LEUVEN18 Personnel Managem. & Labour Relations

La Haute Ecole Paul-Henri SPAAK België B BRUXEL89 Business & Law

Kobenhavns Tekniske Skole, Erhvervsakademi Bygge og Anlaeg

Denemarken DK KOBENHA30 Real Estate Management

Fachhochschule Augsburg Duitsland D AUGSBUR02 Personnel Managem. & Labour Relations

Fachhochschule Köln Duitsland D KOELN04 Personnel Managem. & Labour Relations

Hochschule Bremen Duitsland D BREMEN04 Personnel Managem. & Labour Relations

2

Hochschule Nürtingen Duitsland D NURTING01 Real Estate Management

2 5

Katholische Fachhochschule Freiburg Duitsland D FREIBU04 Personnel Managem. & Labour Relations

Helsinki University of Technology Finland SF ESPOO01 Real Estate Management

3

Mikkelin University of Applied Sciences Finland SF MIKKELI06 Business & Law

Université des Sciences et Technologies de Lille

Frankrijk F LILLE01 Personnel Managem. & Labour Relations

Dublin Institute of Technology Ierland IRL DUBLIN27 Real Estate Management

3

Hanyang University, Seoul Korea niet EU Real Estate Management

BA School of Business and Finance (Banku augstskola)

Letland LV RIGA13 Real Estate Management

1

FHS Kufstein Tirol University of Applied Sciences

Oostenrijk A KUFSTEI01 Real Estate Management

Warsaw School of Economics Polen PL WARSZAW03 Real Estate Management

1 5

University of Ljubljana Slovenië SI LJUBLJA01 Real Estate Management

Slovak University of Technology in Bratislava

Slovak Republik

SK BRATISL01 Real Estate Management

Universidad de Alicante Spanje E ALICANT01 Real Estate Management

3 4

Universidad de Málaga Spanje E MALAGA01 Personnel Managem. & Labour Relations

3

Kingston University Verenigd Koninkrijk

UK KINGSTO01 Real Estate Management

2

Sheffield Hallam University Verenigd Koninkrijk

UK SHEFFIE02 Real Estate Management

1

Mälardalen University Zweden S VASTERA01 Business & Law 1

Zurich University of Applied Sciences, School of Applied Psychology Zwitserland CH ZURICH19

Personnel Managem. & Labour Relations

Vilniaus Gedimino Technikos Universitetas *

Litouwen LT VILNIUS02 4

ESC Rennes School of Business * Frankrijk F RENNES27 2

North Dakota State University, Fargo * Verenigde Staten

niet EU 2


Northern Arizona University, Flagstaff * Verenigde Staten

niet EU 1

TOTAAL 21 24

SIBS - International Business School


IN Student

Curtin University of Technology, Bentley (Perth)

Australië niet EU IBMS

La Trobe University, Melbourne (Bendoora)

Australië niet EU IBMS

Ryerson Polytechnic University, Toronto

Canada niet EU IBMS 3 3

Pontificia Universidad Catolica de Valparaíso

Chili niet EU IBMS 2

Beijing Technology and Business University (BTBU)

China niet EU IBMS

The Hong Kong Polytechnic University China niet EU IBMS 2 1

The University of Macau China niet EU IBMS 1

Fachhochschule für Wirtschaft Berlin Duitsland D BERLIN06 IBMS 7

Hochschule Bremen Duitsland D BREMEN04 IBMS

Fachhochschule Münster Duitsland D MUNSTER02 IBMS

FH OOW, Ostfriesland Duitsland D EMDEN01 IBMS 1 4

Fachhochschule Pforzheim Duitsland D PFORZHE01 IBMS 2

Fachhochschule Regensburg Duitsland D REGENSBU02 IBMS 1 2

Fachhochschule Würzburg/Schweinfurt Duitsland D WURZBU03 IBMS 3

International University Audentes Estland EE HARJUMA01 IBMS 1

HAAGA-HELIA University of Applied Sciences

Finland SF HELSINK40 IBMS 2 4

Ecole des Practiciens du Commerce International de Cergy

Frankrijk F CERGY05 IBMS 6 3

Ecole Supérieure de Commerce International

Frankrijk F AV-FONT01 IBMS 1

Ecole Supérieure de Commerce de Grenoble

Frankrijk F GRENOBL21 IBMS 4 3

ICN Business School Frankrijk F NANCY37 IBMS 1 1

ESC Rennes School of Business Frankrijk F RENNES27 IBMS 1 7

Université de La Réunion Frankrijk F ST-DENI01 IBMS 2

International Business School – Budapest

Hongarije HU BUDAPES41 IBMS 2 1

Letterkenny Institute of Technology Ierland IRL LETTERK01 IBMS

Hanyang University, Seoul Korea niet EU IBMS

Biznesa Augstskola Turiba Letland LV RIGA09 IBMS 1

Kuala Lumpur Infrastructure University College

Maleisië niet EU IBMS

Escuela Bancaria y Comercial, Ciudad de México

Mexico niet EU IBMS 3

Tecnológico de Monterrey, Temixco, Morelos

Mexico niet EU IBMS 2

Universidad del Valle de Mexico - Campus Hermosillo

Mexico niet EU IBMS 3 3

Høgskolen i Østfold Noorwegen N HALDEN02 IBMS

Universidad Católica de Santa María, Arequipa

Peru niet EU IBMS 2

WSB Poznan School of Banking Polen PL POZNAN13 IBMS

Instituto Superior de Economia e Gestão/Univers. Técnica de Lisboa

Portugal P LISBOA04 IBMS 1

The Russian Economic Academy named after Plekhanov

Rusland niet EU IBMS 6 2


Centro Universit. EAE-Winterthur (Universitat Polit. de Catalunya)

Spanje E BARCELO03 IBMS 3 2

Universidad del País Vasco Spanje E BILBAO01 IBMS 2 7

Universidad de Granada Spanje E GRANADA01 IBMS 2 2

Universidad de Las Palmas de Gran Canaria

Spanje E LAS-PAL01 IBMS 2 3

Universidad Complutense de Madrid Spanje E MADRID03 IBMS 6 10

Universidad Alfonso X el Sabio Spanje E MADRID17 IBMS 2 6

Shih Chien University Taiwan niet EU IBMS 4 4

Prague School of Economics Tsjechië IBMS 1

Anglia Ruskin University Verenigd Koninkrijk

UK CHELMSF01 MBA / IBMS 9

Middlesex University Verenigd Koninkrijk

UK LONDON067 IBMS 1 2

Robert Gordon University Verenigd Koninkrijk

UK ABERDEE03 IBMS 2 2


Verenigd Koninkrijk

UK PAISLEY01 IBMS

Sheffield Hallam University Verenigd Koninkrijk

UK SHEFFIEL02 IBMS 1

University of Akron Verenigde Staten

niet EU IBMS 2

North Dakota State University, Fargo Verenigde Staten

niet EU IBMS 1


niet EU IBMS 3 2

Utah State University, Logan Verenigde Staten

niet EU IBMS

The University of Alabama, Tuscaloosa Verenigde Staten

niet EU IBMS

St. Norbert College, Winsconsin, Greenbay

Verenigde Staten

niet EU IBMS 3

Mälardalen University Zweden S VASTERA01 IBMS 5

University of Southern Denmark * Denemarken DK ODENSE01 1

Australian International Hotel School * Australië niet EU 4

Universidad de Málaga * Spanje E MALAGA01 2

Warsaw School of Economics * Polen PL WARSZAW03 1

TOTAAL 107 84

SICM - School of Communication & Media


IN Student

Edith Cowan University, Churchlands Australië niet EU Communication

University of Western Sydney Hawkesbury, Richmond

Australië niet EU CO/IBMS 1

Artesis Hogeschool Antwerpen België B ANTWERP57 Communication 1

Hogeschool West-Vlaanderen België B KORTRIJ03 Communication

Pontificia Universidad Catolica de Valparaíso

Chili niet EU Communication

Beijing Technology and Business University (BTBU)

China niet EU IBMS

The University of Macau China niet EU IBMS 2 1

The Royal School of Library and Information Science

Denemarken DK KOBENHA10 Informationservices & Management

Fachhochschule Furtwangen Duitsland D FURTWAN01 Communication

Fachhochschule Potsdam Duitsland D POTSDAM03 Communication/Inform.services & Man.

Hochschule Bremen Duitsland D BREMEN04 Communication 4

Hochschule der Medien Stuttgart Duitsland D STUTTGART06 Communication


Hochschule für Angewandte Wissenschaften Hamburg

Duitsland D HAMBURG06 Informationservices & Management

University of Tartu Estland EE TARTU02 Communication


Finland SF HELSINK40 Communication 1

Jyväskylä Polytechnic Finland SF JYVASKY11 Communication 1

Université René Descartes – Paris 5 Frankrijk F PARIS005 Communication 2 1

University of Cape Coast Ghana niet EU Communication 1

Technologiko Ekpedeftiko Idrima- Thessaloniki

Griekenland G THESSAL12 Informationservices & Management

TEI of West Macedonia Griekenland G KOZANI01 Communication 2

Budapest College of Communication Hongarije HU BUDAPES45 Informationservices & Management

2

Tel Aviv University Israël niet EU Communication

Libera Università di Lingue e Comunicazione –IULM

Italië I MILANO05 Communication 4

University of Iceland IJsland IS REYKJAV01 Communication

Chung-Ang University Korea niet EU Communication 4 1

Vilnius University Litouwen LT VILNIUS01 Communication 3

Kuala Lumpur Infrastructure University College

Maleisië niet EU IBMS

Tecnológico de Monterrey, Temixco, Morelos

Mexico niet EU Communication 4 1

AUT University Nieuw Zeeland

niet EU Communication 2

UNITEC Nieuw Zeeland

niet EU Communication

Høgskolen i Oslo Noorwegen N OSLO23 Informationservices & Management

1

FH Joanneum Gesellschaft mbH Oostenrijk A GRAZ09 Communication 2

Universität Salzburg Oostenrijk A SALZBUR01 Communication 3

Instituto Politécnico de Coimbra-Escola Superior de Educacao

Portugal P COIMBRA02 Communication 2

Nevsky Institute of Language and Culture

Rusland niet EU Communication 1

Univeristat Autònoma de Barcelona Spanje E BARCELO02 Communication 2 2

Universidad de Barcelona Spanje E BARCELO01 Informationservices & Management

1 1

Universidad de Málaga Spanje E MALAGA01 Communication 3 4

Universitat Ramon Llull Facultat de Ciències de la Comunicació

Spanje E BARCELO16 Communication 2

Universidad de Salamanca Spanje E SALAMAN02 Communication 1

Yeditepe University Turkije TR ISTANBU21 Communication 1

University of Makerere Uganda, Africa

niet EU Communication

Leeds Metropolitan University Verenigd Koninkrijk

UK LEEDS02 Communication 3

Middlesex University Verenigd Koninkrijk

UK LONDON067 Communication 2


niet EU Communication 5 1

Göteborgs University Zweden S GOTEBOR01 Communication 2

Fachhochschule Würzburg/Schweinfurt *

Duitsland D WURZBU03 2

Shih Chien University * Taiwan niet EU 1

TOTAAL 40 40

SIEN - School of Engineering


IN Student


Swinburne University Australia, Hawthorn

Australië niet EU Engineering 1 3

Arteveldehogeschool België B GENT39 Human Technology

Karel de Grote Hogeschool België B ANTWERP59

Mechanical/Electrical Engineering/Tech.Man.

Katholieke Hogeschool St.Lieven België B GENT16 Electrical Engineering

Aalborg Universitet Denemarken DK AALBORG01 Mechanical Engineering

Copenhagen University College of Engineering

Denemarken DK KOBENHA14 Mechanical Engineering

Ingeniorhojskolen i Arhus Denemarken DK ARHUS08 Mechanical Engineering

University of Southern Denmark, college of Engineering

Denemarken DK ODENSE01 Mechanical/Electrical Engineering

Fachhochschule Furtwangen Duitsland D FURTWAN01 Mechanical Engineering

Fachhochschule Hannover Duitsland D HANNOVE05 Technology Management

Fachhochschule Hannover Duitsland D HANNOVE05 Mechanical/Electrical Engineering

Fachhochschule Kaiserslautern Duitsland D KAISERS02 Mechanical/Electrical Engineering

Fachhochschule Mannheim Duitsland D MANNHEI03 Mechanical Engineering

Fachhochschule OOW, Ostfriesland Duitsland D EMDEN01

Mechanical/Electrical Engineering/Tech.Man.

Fachhochschule OOW, Ostfriesland Duitsland D EMDEN01 Laser Technology

Fachhochschule OOW, Wilhelmshaven Duitsland D EMDEN01 Mechanical Engineering

Fachhochschule Stralsund Duitsland D STRALSUND01 Mechanical Engineering

Hochschule Bremen Duitsland D BREMEN04 Mechanical Engineering

Hochschule Bremerhaven Duitsland D BREMERH01 Mechanical Engineering

HAMK University of Applied Sciences Finland SF HAMEENL09 Mechanical Engineering

2


Finland SF HELSINK41 Mechanical Engineering

Mikkelin University of Applied Sciences Finland SF MIKKELI06 Mechanical/Electrical Engineering

Oulu University of Applied Sciences Finland SF OULU11 Mechanical Engineering/Techn. Management

Satakunta University of Applied Sciences

Finland SF PORI08 Mechanical Engineering

1

VAMK University of Applied Sciences Finland SF VAASA03 Mechanical Engineering

3

IUT de Grenoble de l'Université Joseph Fourier

Frankrijk F GRENOBL01 Mechanical/Electrical Engineering

Pôle Universitaire Léonard de Vinci Frankrijk F PARIS270 Technology Management

Université Jean Monnet de St. Etienne Frankrijk F ST-ETIE01 Mechanical Engineering

Université Paris 13 Frankrijk F PARIS013 Mechanical Engineering

1


Frankrijk F LILLE01 Mechanical/Electrical Engineering

Université de Technologie de Belfort-Montbéliard

Frankrijk F BELFORT06 Mechanical Engineering

Université de Technologie de Compiegne

Frankrijk F COMPIEG01 Mechanical Engineering

1


Université de Technologie de Troyes Frankrijk F TROYES08 Mechanical/Electrical Engineering

1

Technological Educational Institute of Kavala

Griekenland G KAVALA01 Electrical Engineering

Budapest Polytechnic Hongarije HU BUDAPES16 Mech.Engineering/ Electr. Engineering

1

Galway – Mayo Institute of Technology Ierland IRL GALWAY02 Mechanical Engineering

Hanyang University, Seoul Korea niet EU Mech.Engineering/ Electr. Engineering

Rezeknes Augstskola Letland LV REZEKNE02 Mechanical Engineering

Hogskolen i Telemark Noorwegen N PORSGRU01 Mech.Eng./Electr.Eng/Human Techn.

University of Oslo Noorwegen N OSLO01 Mechanical/Electrical Engineering

Upper Austria Univ. of Appl. Science, Steyr Campus

Oostenrijk A WELS01 Mechanical/Electrical Engineering

2

Politechnika Wroclawska Polen PL WROCLAW02 Mechanical Engineering

Technical University of Cluy-Napoca Roemenië RO CLUJNAP05 Electrical Engineering

Universitatea din Bacau Roemenië RO BACAU01 Mechanical/Electrical Engineering

Universitatea Politehnica din Timisoara Roemenië RO TIMISOA04 Mechanical/Electrical Engineering

Universitat Jaume I Spanje E CASTELL01 Mech.Eng./Electr.Eng/Human Techn.

Universitat Politècnica de Catalunya Spanje E BARCELO03 Mechanical/Electrical Engineering

5

Universidad Politècnica de València E.T.S.I.D.

Spanje E VALENCI02 Mechanical/Electrical Engineering

6 2

Czech Technical University of Prague Tsjechië CZ PRAHA10 Mech.Eng./Electr.Eng/Human Techn.

Loughborough University Verenigd Koninkrijk

UK LOUGHB01 Mechanical Engineering

University of Bath Verenigd Koninkrijk

UK BATH01 Mechanical/Electrical Engineering

University of Strathclyde Verenigd Koninkrijk

UK GLASGOW02 Mechanical Engineering


niet EU Engineering

Blekinge Tekniska Högskola Zweden S KARLSKR01 Mechanical/Electrical Engineering

Högskolan I Halmstad Zweden S HALMSTA01 Mechanical Engineering

Lulea University of Technology Zweden S LULEA01 Human Technology

Universidad del País Vasco * Spanje E BILBAO01 2

TOTAAL 7 24

SIFM - School of Facility Management


IN Student

the Hong Kong Polytechnic University China niet EU International Facility Management

1 3

The Institute for Tourism IFT Macau China niet EU International Facility Management

3

Jyväskylä Polytechnic Finland SF JYVASKY11 International Facility Management

2


Laurea University of Applied Sciences Finland SF VANTAA06 International Facility Management


Oostenrijk A KUFSTEI01 International Facility Management

1


niet EU International Facility Management

4

Wentworth Institute of Technology, Boston

Verenigde Staten

niet EU International Facility Management

5

Zürcher Hochschule für Angewandte Wissenschaften ZHAW

Zwitserland CH ZURICH19 2 2


Prague School of Economics * Tsjechië 1

TOTAAL 20 5

SIFE - School of Financial and Economic Management


IN Student

Katholieke Hogeschool Leuven België B LEUVEN18 Accountancy, Financial Management

1

FH OOW, Ostfriesland Duitsland D EMDEN01

Hochschule Bremen Duitsland D BREMEN04


Verenigd Koninkrijk

UK PAISLEY01 Accountancy, Financial Management

1


Centro Universit. EAE-Winterthur (Universitat Polit. de Catalunya) *

Spanje E BARCELO03 1

5 0

SIIC - School of Computer Science


IN Student

Hogeschool Gent België B GENT25 Informatics


België B KORTRIJK01 Informatics

University of Southern Denmark Denemarken DK ODENSE01 Informatics

Fachhochschule OOW, Ostfriesland Duitsland D EMDEN01 Informatics

Hochschule Bremen Duitsland D BREMEN04 Informatics 2


Finland SF HELSINK40 Informatics


Finland SF HELSINK41 Informatics

Oulu University of Applied Sciences Finland SF OULU11 Informatics 1

VAMK University of Applied Sciences Finland SF VAASA03 Informatics

TEI of Thessaloniki Griekenland G THESSAL12 Informatics 2

Vilniaus Gedimino Technikos Universitetas

Litouwen LT VILNIUS02 Informatics

Høgskolen I Sør-Trøndelag Noorwegen N TRONDHE03 Informatics

Universidad Politécnica de Madrid Spanje E MADRID05 Informatics 2

Blekinge Tekniska Högskola Zweden SE KARLSKR01 Informatics

TOTAAL 0 7


SILS - Institute for Life Science & Technology


IN Student

Aalborg Universitet Denemarken DK AALBORG01 Chemistry

Fachhochschule OOW, Ostfriesland Duitsland D EMDEN01 Microbiol., Biotechn.

1

Hochschule Bremen Duitsland D BREMEN04 Bio& Med. Lab.

Central Ostrobothnia Polytechnic Finland SF KOKKOLA05 Chemical Technology


Finland SF HELSINK41 Bio& Med. Lab.

Oulu University of Applied Sciences Finland SF OULU11 Chemistry

Technological Educational Institute of Kavala

Griekenland G KAVALA01 Chemistry

Høgskolen I Sør-Trøndelag Noorwegen N TRONDHE03 Bio& Med. Lab.

University of Oslo Noorwegen N OSLO01 Biology

Rzeszow University of Technology Polen PL RZESZOW01 Chemical Engineering/Biology

The Silesian University of Technology Polen PL GLIWICE01 Chemical Engineering/Biology

Technical University of Lodz Polen PL LODZ02 Chemical Engineering/Biology

Universidad de Barcelona Spanje E BARCELO01 Bio& Med. Lab. 2

Universidad del País Vasco Spanje E BILBAO01 Chemical Technology

3

Institute of Chemical Technology Czech Republic

CZ PRAHA01 Food Science and Technology

Palacky University in Olomouc Czech Republic

CZ OLOMUC01 Biology, Chemistry, Biochemistry

University of Pardubice Czech Republic

CZ PARDUB01 Biology, Chemistry, Biochemistry

University of Strathclyde Verenigd Koninkrijk

UK GLASGOW02 Bio& Med. Lab. 1

TOTAAL 3 4

SIMM - School of Marketing & Management


IN Student

HEC - Management School - University of Liège

België B LIEGE01 IBL/Marketing/SBRM

2

University of Southern Denmark Denemarken DK ODENSE01 IBL/Marketing/SBRM

Hochschule Bremen Duitsland D BREMEN04 IBL/Marketing/SBRM

8

Fachhochschule Furtwangen Duitsland D FURTWAN01 IBL/Marketing/SBRM

Fachhochschule Pforzheim Duitsland D PFORZHE01 IBL/Marketing/SBRM

Fachhochschule Regensburg Duitsland D REGENSBU02 IBL/Marketing/SBRM


Finland SF HELSINK40 IBL/Marketing/SBRM

VAMK University of Applied Sciences Finland SF VAASA03 IBL/Marketing/SBRM

1

Groupe Ecole Supérieure de Commerce Toulouse

Frankrijk F TOULOUS23 IBL/Marketing/SBRM

1 5


Frankrijk F LILLE01 IBL/Marketing/SBRM

1


Budapest College of Management Hongarije HU BUDAPES28 IBL/Marketing/SBRM

1

Università degli Studi di Bergamo Italië I BERGAMO01 IBL/Marketing/SBRM

4

Høgskolen i Telemark Noorwegen N PORSGRU01 IBL/Marketing/SBRM

2

Upper Austria Univ. of Appl. Science, Steyr Campus

Oostenrijk A WELS01 IBL/Marketing/SBRM

Nicholas Copernicus University Polen PL TORUN01 IBL/Marketing/SBRM

2

Universidad de Málaga Spanje E MALAGA01 IBL/Marketing/SBRM

3

ESEC Escuela Superior Europea Spanje F TOULOUS23 IBL/Marketing/SBRM

2


niet EU IBL/Marketing/SBRM

3

FHS Kufstein Tirol University of Applied Sciences *

Oostenrijk A KUFSTEI01 1

Hochschule der Medien Stuttgart * Duitsland D STUTTGART06 1

Centro Universit. EAE-Winterthur (Universitat Polit. de Catalunya) *

Spanje E BARCELO03 1

Universidad de Granada * Spanje E GRANADA01 2

Instituto Superior de Economia e Gestão/Univers. Técnica de Lisboa *

Portugal P LISBOA04 1

TOTAAL 15 26

SIRE - School of Law


IN Student

Katholieke Hogeschool Leuven België B LEUVEN18 Social Legal Services/Law

Den Sociale Hojskole i Odense Denemarken DK ODENSE05 Social Legal Services/Law

Hochschule Bremen Duitsland D BREMEN04 Social Legal Services/Law

Hochschule f. Öffentliche Verwaltung Bremen

Duitsland D BREMEN07 Social Legal Services/Law

International University Audentes Estland EE HARJUMA01 Law 2

Elte - Eötvös Loránd University Budapest - Faculty of Law

Hongarije HU BUDAPES01 Law 3

Universitá degli Studi di Bergamo Italië I BERGAMO01

Social Legal Services/Law

1

Hanyang University, Seoul Korea niet EU Law

Bisznesa Augstskola Turiba Letland LV RIGA09 Law 2

Vilnius Law and Business College Litouwen LT VILNIUS15 Law 2

Universität Salzburg Oostenrijk A SALZBUR01 Law

Jagiellonian University in Krakow Polen PL KRAKOW01 Law 2 2

Universidad del Pais Vasco Spanje E BILBAO01 Law

Universidad Zaragoza Spanje E ZARAGOZ01 Law 1

Robert Gordon University Verenigd Koninkrijk

UK ABERDEE03 Law 2

Kingston University Verenigd Koninkrijk

UK KINGSTO01 Social Legal Services/Law

3 3


Verenigd Koninkrijk

UK PAISLEY01 Social Legal Services/Law

1


niet EU Social Legal Services/Law

Zürcher Hochschule Winterthur, School of Management

Zwitserland CH ZURICH02 Law

9 15

SISP - School of Sports Studies



IN Student

La Trobe University Australië niet EU Sport Health & Management

1

Vrije Universiteit Brussel België B BRUSSEL01 Physical Education

Vrije Universiteit Brussel België B BRUSSEL01 Sport Health & Management

2

University of Southern Denmark Denemarken DK ODENSE01 Physical Education

Deutsche Sporthochschule Köln Duitsland D KOLN02 Sport, Health & Management

Fachhochschule Heilbronn, Hochschule für Technik und Wirtschaft

Duitsland D HEILBRO01 Sport Health & Management

Universität Bayreuth Duitsland D BAYREUTH 01 Sport Health & Management

Universitario di Scienze Motorie Italië I ROMA05 Sport, Health & Management

3

Høgskolen i Agder Noorwegen N KRISTIA01 Physical Education

Høgskolen i Telemark Noorwegen N PORSGRU01 Physical Education


Oostenrijk A KUFSTEI01 International Facility Management

University of Worcester Verenigd Koninkrijk

UK WORCES01 Physical Education


UK NEWCAST 02 Sport Health & Management

1

University of Bedfordshire Verenigd Koninkrijk

UK LUTON02 Sport Health & Management

1

Malmö Hogskola Zweden S MALMO01 Physical Education

TOTAAL 8 0

SPCC - Prins Claus Conservatorium


IN Student

Lemmensinstituut Leuven België B BRUSSEL43 Music

Det Jyske Musikkonservatorium Denemarken DK ARHUS05 Music

Det Kongelige Danske Musikkonservatorium

Denemarken DK KOBENHA09 Music

Rhythmic Music Conservatory Denemarken DK KOBENHA39 Music

Fachhochschule Osnabrück Duitsland D OSNABRU02 Music

Hochschule für Künste /University of the Arts Bremen

Duitsland D BREMEN03 Music 1

Hochschule für Musik & Theater Hamburg

Duitsland D HAMBURG05 Music

Hochschule für Musik & Theater “Felix Mendelssohn Bartholdy” Leipzig

Duitsland D LEIPZIG05 Music

Hochschule für Musik und Theater Hannover

Duitsland D HANNOVE04 Music 1

Hochschule für Musik Würzburg Duitsland D WURZBUR02 Music 1

Universität der Künste Berlin Duitsland D BERLIN03 Music

The Estonian Academy for Music Estland EE TALLINN03 Music 1

Jyväskylä University of Applied Sciences

Finland SF JYVASKY11 Music

Lahden Ammattikorkeakoulu Lahti Polytechnic

Finland SF LAHTI 11 Music

Pop and Jazz Conservatory Helsinki/Helsinki Metropolia

Finland SF HELSINK41 Music

Sibelius Academy Helsinki Finland SF HELSINK05 Music

Iceland Academy of the Arts Finland IS REYKJAV06 Music

Conservatorio di Musica "G.B. Martini" Italië I BOLOGNA04 Music

Conservatorio di Musica "L. Refice" Italië I FROSINO02 Music


Conservatorio Statale di Musica "Agostino Steffani" Castelfranco Veneto

Italië I CASTELF01 Music 1

The Lithuanian Academy for Music & Theatre

Litouwen LT VILNIUS05 Music 1

Høgskolen i Agder Noorwegen N KRISTIA01 Music

Norges Musikhøgskole Noorwegen N OSLO03 Music

Konservatorium Wien University Oostenrijk A WIEN52 Music

University of Music and Performing Arts Graz

Oostenrijk A GRAZ03 Music

University of Music and Performing Arts Vienna

Oostenrijk A WIEN08 Music

Universidade de Aveiro Portugal P AVEIRO01 Music

Universitatea Nationala de Muzica din Bucuresti

Roemenië RO BUCURES03 Music

Conservatorio Superior de Música "Eduardo Martinez Torner"

Spanje E OVIED003 Music 3

Escola Superior de Música de Catalunya

Spanje E BARCELO029 Music

Real Conservatorio Superior de Música de Madrid

Spanje E MADRID27 Music

Akademie Muzickych umeni Praha Tsjechië CZ PRAHA04 Music

Janackova Akademie Muzickych umeni Brno

Tsjechië CZ BRNO03 Music

Hacettepe Universitesi Turkije TR ANKARA03 Music

Guildhall School of Music and Drama London

Verenigd Koninkrijk

UK LONDON081 Music

Trinity Laban Verenigd Koninkrijk

UK LONDON027 Music

University of Salford Verenigd Koninkrijk

UK SALFORD01 Music

Long Island University - Global College Verenigde Staten

niet EU Music

State University of New York-Purchase College of Music

Verenigde Staten

niet EU Music

The University of the Arts, Philadelphia Verenigde Staten

niet EU Music

Göteborg University Zweden S GOTEBOR01 Music

Malmö Musikhogskolan Zweden S LUND01 Music

Accademia Ligustica di Belle Arti * Italië I GENOVA03 1

TOTAAL 0 10

SPEA - School of Education


IN Student

Hogeschool Antwerpen België B ANTWERP57 Primary Teacher Education


België B KORTRIJK01 Primary Teacher Education

Hojvangsseminariet - CVU Storkobenhavn

Denemarken DK SKOVLUND02 Primary Teacher

Education 1

Ribe Statsseminarium Denemarken DK ESBJERG17 Primary Teacher Training

CVU Midt-Vest, University College -VIA Univ.Col.Denmark

Denemarken DK RISSKOV06 Primary Teacher

Education

Universität Leipzig Duitsland D LEIPZIG01 Primary Teacher Education

Oulun Yliopisto Finland SF OULU01 Primary Teacher Education

St. Cyril and Methodius University, Skopje

Macedonië niet EU Primary Teacher Education

Høgskolen i Bergen Noorwegen N BERGEN05 Primary Teacher Education


Høgskolen i Oslo Noorwegen N OSLO23 Primary Teacher Education

1

Høgskolen Stord/Haugesund College Noorwegen N ROMMETV 01 Primary Teacher Education

Hogskolen i Telemark Noorwegen N PORSGRU01 Primary Teacher Education

Kirchliche Pädagogische Hochschule in Wien

Oostenrijk A WIEN10 Primary Teacher Education

Escola Superior de Educacao de Santa Maria

Portugal P PORTO20 Primary Teacher Education

Instituto Politéc.de Viana do Castelo – Escola Superiór de Educação

Portugal P VIANA-D01 Primary Teacher Education

2

University of Ljubljana Slovenië SI LJUBLJA01 Primary Teacher Education

Universa na Primorskem/University of Primorsky

Slovenië SI KOPER03 Primary Teacher Education

Mondragon Unibertsitatea Spanje E MONDRAGON01

Primary Teacher Education

Universidad del País Vasco Spanje E BILBAO01 Primary Teacher Education

2

Academie voor Hoger Kunst en Cultuuronderwijs, Paramaribo

Suriname niet EU Primary Teacher Education

Liverpool Hope University College Verenigd Koninkrijk

UK LIVERPO06 Primary Teacher Education

University of Greenwich Verenigd Koninkrijk

UK LONDON 110 Primary Teacher Education


UK NEWCAST 02 Primary Teacher Education

Texas Christian University, Fort Worth Verenigde Staten

niet EU Primary Teacher Education

Indiana University of Pennsylvania, Indiana

Verenigde Staten


Ball State University, Muncie Verenigde Staten


Göteborg University Zweden S GOTEBOR01 Primary Teacher Education

Malmö Hogskola Zweden S MALMO01 Primary Teacher Education

1

Northern Arizona University, Flagstaff * Verenigde Staten

niet EU 1

TOTAAL 5 3

TOTAAL AANTAL UITWISSELINGSSTUDENTEN

285 306

StafbureauMarketing&CommunicatieT(050)[email protected]/jaarverslag

Bezoekadres:Zernikeplein7Groningen

Postadres:Postbus300309700RMGroningen

COntaCtgegevens

jaarverslag 2008 hanzehogeschool groningen

Documents