izve[taj za strategiska ocena na @ivotnata sredina sea - gup 56 i 57... · izve[taj za strategiska...

IZVE[TAJ ZA STRATEGISKA OCENA NA @IVOTNATA SREDINA

ZA

GENERALEN URBANISTI^KI PLAN ZA UB 56 i UB 57 VO TETOVO, OP[TINA TETOVO

N A C R T V E R Z I J A

Skopje, Noemvri 2015 godina

2

So cel navremeno da se sogledaat mo`nite negativni vlijanija vrz

ìvotnata sredina i zdravjeto na lu|eto, kako i socio - ekonomskite aspekti od realizacija na GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo,

soglasno ~len 65, stav 2 od Zakonot za ìvotna sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 53/05, 81/05, 24/07, 159/08, 83/09, 48/10, 124/10, 51/11, 123/12, 93/13, 183/13, 42/14, 44/15 i 161/15), se naloì potrebata za sproveduvawe na Strategiska ocena na ìvotnata sredina. Izve{tajot za Strategiska ocena e potpi{an od Ekspert za Strategiska ocena na vlijanieto vrz ìvotnata sredina (videno od Kopija na potvrda, dadeno vo prilog). Vo podgotovkata na Izve{tajot za Strategiska ocena na vlijanie vrz ìvotnata sredina u~estvuvaa:

Emil Stojanovski, dipl. in`. po za{tita na ìvotna sredina, Qup~o Avramovski, dipl. ekonomist, Igor Kukulovski, dipl. in`. po za{tita na ìvotna sredina, Keti Andonova, administrator, Dejan Rafailoski, tehni~ka kontrola.

Gorenavedeniot izve{taj za strategiska ocena na ìvotnata sredina soglasno ~len 66 stav (5) od Zakonot za ìvotna sredina e potpi{an od lice koe e vklu~eno vo listata na eksperti za strategiska ocena na vlijanieto vrz ìvotnata sredina koja ja vodi Ministerstvototo za ìvotna sredina i prostorno planirawe. Kako dokaz za istoto vo prilog na izve{tajot e dadena kopija na Potvrdata so broj 07-10997/2 od 26.12.2012 godina dadena od strana na Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe.

Enviro Resursi, DOO Skopje

Upravitel

Emil Stojanovski

3

Imaj}i predvid potrebata od izrabotka na Izve{taj za strategiska ocena vrz ìvotnata sredina za GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo kako i odredbite od Zakonot za ìvotna sredina donesuvam:

R E [ E N I E Za opredeluvawe na ekspert za izrabotka na Izve{taj za strategiska ocena

na ìvotnata sredina Emil Stojanovski, diplomiran inèner, se opredeluva za ovlasten Ekspert za izrabotka na strategiska ocena na ìvotna sredina za GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo.

Obrazloènie: Emil Stojanovski, diplomiran inèner, gi ispolnuva uslovite propi{ani so ~len 68 stav (3) od Zakonot za ìvotna sredina na Republika Makedonija so toa {to ima poloèn ispit za Ekspert za strategiska ocena na ìvotnata sredina kako i e vklu~en vo Listata na eksperti za strategiska ocena vrz ìvotnata sredina {to ja vodi Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe.

Enviro Resursi, DOO Skopje

Upravitel

_________________ Emil Stojanovski

9

Sodrìna:

Voved .............................................................................................. 11

1. Celi na Planskiot dokument ................................................... 14

1.1 Celi na za{tita na ìvotnata sredina ................................ 17

1.2 Specifi~ni celi na Strategiskata ocena ........................... 19

1.3 Upotrebena metodologija ......................................................... 21

1.4 Zakonodavna ramka ..................................................................... 22

1.5 Institucionalna ramka ............................................................ 24

1.6 Sodrìna na Izve{tajot za Strategiska ocena na

ìvotnata sredina ...................................................................... 26

1.7 Rezime ............................................................................................ 27

2. Pregled na planskiot dokument .............................................. 28

2.1 Osnovi na Planskiot dokument ............................................... 28

2.2 Planski opfat ............................................................................. 30

2.2.1 Geografska i geodetska mestopolo`ba ................................. 30

2.2.2 Namena na upotreba na zemji{teto ............................. .......... 30

3. Kratok opis i obrazloènie na planskite re{enija za

izgradba na komunalna i soobra}ajna infrastruktura...... 32

4. 4.1

Karakteristiki na prostorot i sega{na sostojba so ìvotnata sredina ...................................................................... Karakteristiki na prostorot .................................................

34

34

4.1.1 Reqefni uslovi, naklon i ekspozicija na terenot ............ 36

4.1.2 Geolo{ki karakteristiki ........................................................ 36

4.1.3 Seizmolo{ki karakteristiki na terenot............................. 37

4.1.4 Hidrotehni~ka struktura .......................................................... 37

4.1.5 Klimatski i mikroklimatski karakteristiki ................... 39

4.1.6 Naselenie ...................................................................................... 40

4.1.7 Hidrotehni~ka infrastruktura .............................................. 41

4.1.8 Kulturno nasledstvo ................................................................... 43

4.1.9 Prirodno nasledstvo .................................................................. 44

4.2 Opis na sega{nata sostojba so ìvotna sredina vo planskiot opfat ..........................................................................

44

4.3 Sega{na sostojba so ìvotnata sredina vo i okolu planskiot opfat ...........................................................................

52

5. Sostojba bez implementacija na planskiot dokument ....... 54

6. Alternativi i ~initeli za izbor na alternativa ............. 55

7. Pretpostaveni vlijanija vrz mediumite na ìvotnata sredina ...........................................................................................

56

8. Merki za za{tita, namaluvawe i neutralizirawe

na zna~ajnite vlijanija vrz ìvotnata sredina od

implementacija na planskiot dokument ................................ 63

9. Plan na merki za monitoring na ìvotnata sredina ......... 73

10. Netehni~ko rezime ..................................................................... 75

10

11. Prilozi ......................................................................................... 80

Dodatok ........................................................................................... 83

Koristena literatura ................................................................. 84

11

Voved

Predmetniot prostor dosega e predmet na obrabotka na Generalniot Urbanisti~ki plan na grad Tetovo, planski period 2002 - 2012 godina, koj e usvoen so odluka na Sovet na op{tina Tetovo br. 07-430/3 od 16.04.2003 godina, Izmena i dopolna na GUP za del od blok 57 koj e usvoen so odluka na Sovet na op{tina Tetovo br. 07-1381/7 od 23.06.2009 godina. Za ovoj planski opfat do sega e izraboten i Detalen urbanisti~ki plan za del od blok 57 koj e usvoen so odluka na Sovet na op{tina Tetovo br. 07-4583/16 od 26.12.2013 godina.

Vo opfateniot prostor se vr{i usoglasuvawe na urbanisti~kite so postojnite nameni, kako i oformuvawe na srodni nameni po barawe na sopstvenicite na zemji{teto, a vo soglasnost so Zakonskite propisi.

So samoto realizirawe na ovaa planska zada~a vo delot na izve{tajot na Strategiskata ocena na ìvotna sredina se dobivaat podatoci za po~vata, vozduhot, vodata, klimatskite faktori, naselenieto, zdravjeto na lu|eto, materijalnite dobra i dr. i se sozdavaat uslovi za iznao|awe na pri~inite vrz osnova na koja se odbiraat alternativite i se predviduvaat merki za za{tita i namaluvawe na negativnite vlijanija. So identifikacijata na mo`nite problemi treba da se racionaliziraat tro{ocite i da se napravi najsoodveten izbor na merkite za za{tita na ìvotnata sredina. Rezultatot od u~estvoto na javnosta treba da se zeme {to e mo`no pove}e. Preku realizacija na planskiot opfat doa|a do podobruvawe na ekonomskite uslovi preku otvarawe na novi rabotni mesta, odnosno }e se sozdadat uslovi za ekonomsko angaìrawe na naselenieto, a so samoto toa vospostavuvawe na preduslovi za odr`liv ekonomski razvoj.

Ocenata na vlijanieto na opredeleni strategii, planovi i programi vrz ìvotnata sredina i zdravjeto na lu|eto e postapka so koja se procenuvaat efektite vrz ìvotnata sredina i zdravjeto na lu|eto od sproveduvaweto na predloènite dokumenti. Celta e mo`nite efekti da bidat zemeni vo predvid vo ranata faza na podgotovkata na dokumentite vklu~uvaj}i gi i promenite na istite. Isto taka, cel na Strategiskata ocena e da se integrira za{titata na ìvotnata sredina i zdravjeto na lu|eto vo procesot na podgotvuvawe i donesuvawe na planskite dokumenti preku ekspertska procenka i procenka na javnosta pred donesuvawe na istite.

Podgotovkata na planskiot dokument gi definira i jasno gi utvrduva osnovnite, a so tek na vreme i realnite celi i pravci vo domenot na zemjodelstvoto, {umarstvoto, energetikata, industrijata, turizmot, upravuvawe so otpadot, upravuvawe so vodite, prostornoto i urbanisti~ko planirawe i koristewe na zemji{teto, kako i Nacionalniot akcionen plan za ìvotna sredina i lokalnite akcioni planovi za ìvotna sredina koi ja nalaga potrebata soglasno ~len 65 od Zakonot za ìvotna sredina od sproveduvawe na Strategiskata ocena na vlijanieto na ìvotnata sredina na ovie planski i programski re{enija i celi.

Strategiskata ocena na vlijanieto na ìvotnata sredina se sostoi od nekolku fazi na planirawe:

12

proverka;

opredeluvawe na opfat;

osnovni podatoci na ìvotnata sredina;

podgotovka na izve{tajot za ìvotna sredina;

konsultacija so zasegnatata javnost;

prifa}awe na strategijata i

monitoring.

Pri opredeluvawe na obemot i detalnosta na informaciite vo

Izve{tajot za ìvotna sredina, organot koj go podgotvuva planskiot dokument e dolèn da pobara mislewe od organite koi se zasegnati od planskiot dokument. Isto taka, spored Arhuskata Konvencija i Uredbata za u~estvo na javnosta vo tekot na izrabotkata na propisi i drugi akti, kako i

planovi i programi od oblasta na ìvotnata sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 147/08 i 45/11) ~len 8, organot koj go podgotvuva planskiot dokument e dolèn da go vklu~i u~estvototo na javnosta preku:

}e treba da se utvrdi dinamikata i rokovite {to }e bidat realni za efikasno u~estvo na zasegnatata javnost;

nacrt-pravilata }e treba da bidat javno raspolo`livi, i

na javnosta }e treba da i se ovozmoì da dade komentar. Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe jasno gi

definira osnovnite, a so vreme i ostvarlivite celi i pravci na razvojot, osobeno vo pogled na neophodnite kvalitativni strukturni promeni i za niv relevantni i adaptibilni re{enija i opcii. Neposrednata povrzanost i me|usebnata uslovenost pome|u planskiot opfat i vlijanieto na ìvotnata sredina nametnuva ednovremen, integralen tretman na prostorot i definirawe na dolgoro~na strategija za ureduvawe, opremuvawe i

13

koristewe na prostorot i efikasna za{tita na ìvotnata sredina, prirodata i kulturno-istoriskoto nasledstvo vo regionot.

Posebno vnimanie e posveteno na karakteristikite na koristewe na zemji{teto. Pravnata i administrativna ramka, koja gi opfa}a osnovnite zakoni, strate{ki planovi i standardi na ìvotnata sredina, kako i procedurite za Strategiska ocena na ìvotna sredina obraboteni se vo posebno poglavje od ovoj Izve{taj.

Analizata na alternativite koi se opfateni so ovoj Izve{taj ukaùva na potrebata od neminovno sproveduvawe na Strategiskata ocena na vlijanieto vrz ìvotnata sredina vo procesot na planirawe zaradi pravilna i poefikasna izbrana alternativa. O~ekuvanite rezultati vrz ìvotnata sredina, preporakite i merkite za namaluvawe na vlijanijata, kako i planot za monitoring se prikaàni i objasneti vo posebni segmenti od ovoj Izve{taj.

14

1. Celi na Planskiot dokument

Predmetniot prostor dosega e predmet na obrabotka na Generalniot

Urbanisti~ki plan na grad Tetovo, planski period 2002 - 2012 godina, koj e

usvoen so odluka na Sovet na оp{tina Tetovo br. 07-430/3 od 16.04.2003 godina, Izmena i dopolna na GUP za del od blok 57 koj e usvoen so odluka na

Sovet na оp{tina Tetovo br. 07-1381/7 od 23.06.2009 godina. Za ovoj planski opfat do sega e izraboten i Detalen urbanisti~ki plan za del od blok 57 koj

e usvoen so odluka na Sovet na оp{tina Tetovo br. 07-4583/16 od 26.12.2013 godina.

Vo opfateniot prostor se vr{i usoglasuvawe na urbanisti~kite so postojnite nameni, kako i oformuvawe na srodni nameni po barawe na sopstvenicite na zemji{teto, a vo soglasnost so Zakonskite propisi.

Gradot Tetovo se nao|a vo severozapadniot del na Republika Makedonija vo mesnosta Polog. Gradot leì vo sredi{niot del vo podno`jeto na Polo{kata kotlina. Podra~jeto na gradot se nao|a na sredna nadmorska viso~ina od 463 m i zafa}a povr{ina od 900 ha.

Na zapadnata strana na gradot se prostira [ar Planina vo pravecot

severoistok-jugozapad. Gradot e smesten pod ogranokot Baltepe kade {to e izleznoto mesto na reka Pena od planinskiot region.

Gradot leì na obete strani na reka Pena. Karakterot na zemji{teto vo pogolemiot del od gradot e ramni~arsko, dodeka ostanatiot pomal del e brdovit i leì na padinata Baltepe.

Spored vaè~kiot GUP na Tetovo pretpostaveniot broj na ìteli do 2012 godina, t.e. vkupniot indeks na promeni vo odnos na 1994 godina }e iznesuva 129,0, dodeka prose~nata godi{na promena }e iznesuva 1,6. Sporeduvaj}i gi ovie prose~ni promeni vo odnos na prose~nite promeni vo periodot 1991 -1994 godina koi iznesuvale 0,6%, a za op{tinite 0,56%, zaklu~uvame deka za vaka pretpostaveniot o~ekuvan broj na ìteli vo grad Tetovo, }e bide mnogu pogolem vkupniot prose~en godi{en porast na naselenieto.

Soglasno so porastot na vkupnoto naselenie, kako i promenite na starosnata struktura, se o~ekuvaat promeni i vo strukturata na doma}instvata.

Prose~niot broj na ~lenovi vo doma}instvata vo Republika Makedonija spored Popisot od 1981 godina iznesuval 4,38 ~lena/dom, vo 1991 godina 4,02 ~lena/dom, a vo 1994 godina iznesuval 4,59 ~lena/dom.

Kako rezultat na ovie i drugi pokazateli vo grad Tetovo do 2012 godina o~ekuvano e strukturata na doma}instvo da iznesuva 4,3 ~lena/dom, a o~ekuvaniot vkupen broj na doma}instva da iznesuva 15120.

Brojot na naselenieto i negovata struktura predizvikuvaat promeni vo aktivniot i rabotosposobniot kontigent na naselenieto. Vozrasta na naselenieto vo aktivniot period na rabotosposobnost se smeta od 18-60 godina i o~ekuvaniot broj do 2012 godina koj }e iznesuva 57,6% od vkupnoto naselenie ili 37440 ìteli.

15

Od ovoj o~ekuvan broj se pretpostavuva kontigent na rabotna sila so mali isklu~oci kako rabotno nesposobno naselenie. Obrazovnata struktura se smeta deka }e bide na povisoko nivo kako i stru~nata podgotvenost. Ovaa kategorija na naselenie e zna~ajna za planirawe na potencijalnite rabotni resursi. Promenite koi se o~ekuvaat od socioekonomski razvoj vo idniot period }e predizvikuvaat promeni i vrz ekonomskata struktura na naselenie.

Vo opfatot se zabeleùvaat objekti so namena domuvawe vo stanbeni ku}i, domuvawe vo stanbeni zgradi i objekti so namena lesna i nezagaduva~ka industrija, dadeni vo grafi~kite prilozi.

Gustinata na izgradenosta so predvideniot GUP za urban blok 56 i blok 57 e vo soglasnost so postanovkite od generalniot urbanisti~ki plan za Tetovo.

Soglasno generalniot urbanisti~ki plan kako i soglasno postojnata sostojba vo ovoj prostor se registrirani objekti so namena G2 (lesna i nezagaduva~ka industrija).

Soglasno generalniot urbanisti~ki plan kako i soglasno postojnata sostojba vo ovoj prostor se registrirani objekti so namena A1 (domuvawe vo stanbeni ku}i), objekti so namena A2 (domuvawe vo stanbeni zgradi), objekti so namena B1 (mali komercijalni i delovni nameni) i objekti so namena B3 (golemi ugostitelski edinici).

Planskiot opfat e relativno dobro izgraden odnosno izgradeni se site ulici koi se predvideni so GUP-ot. Istite se asfaltirani.

Vo urbaniot opfat na blok 56 i blok 57 se nao|aat 166 postojni objekti so namena A1 (domuvawe vo stanbeni ku}i), A2 (domuvawe vo stanbeni zgradi), B1 (mali komercijalni i delovni nameni), B3 (golemi ugostitelski edinici) i G2 (lesna i nezagaduva~ka industrija).

Vo blok 56 se nao|aat 97 postojni objekti od koi 90 objekti se so namena A1 (domuvawe vo stanbeni ku}i) i 7 objekti se so namena A2 (domuvawe vo stanbeni zgradi).

Vo blok 57 se nao|aat 69 postojni objekti od koi 9 objekti se so namena A1 (domuvawe vo stanbeni ku}i), 2 objekti e so namena A2 (domuvawe vo stanbeni zgradi), 3 objekti B1 (mali komercijalni i delovni nameni), 4 objekti se so namena B3 (golemi ugostitelski edinici) i 51 objekti se so namena G2 (lesna i nezagaduva~ka industrija).

Vo planskiot opfat ima okolu 1110 postojani ìteli i 450 privremeni ìteli.

Vo planskiot opfat nema objekti koi imaat tretman na kulturno istoriski spomenici nitu objekti pod poseben reìm na za{tita.

Planskiot opfat e celosno soobra}ajno izgraden. Site ulici vo opfatot {to se predvideni so postojniot GUP se izgradeni so popre~ni profili koi malku otstapuvaat od predvidenite so GUP-ot.

Vo planskiot opfat se evidentirani ulicite: 29 Noemvri, Aleksandar Zdravkovski, Mar{al Tito, Vidoe Smilevski Bato i A.

Opfatot e odli~no soobra}ajno povrzan so gradot i po{iroko preku ul. Mar{al Tito, so magistralniot pat A2, granica so Bugarija (GP Deve

16

Bair) - Kriva Palanka - Stracin - Romanovce Kumanovo - Miladinovce - obikolnica Skopje - Tetovo - Gostivar - Ki~evo - Trebeni{te - Struga - granica so Albanija (GP ]afasan) na istok.

Elektri~nata mreà vo opfatot e vodena soglasno prethodnite planovi za prostorot i voglavno e vodena po postojnite uli~ni pravci. Istata e vodena vozdu{no i gi zadovoluva potrebite na izgradenite objekti vo ovoj opfat.

Vo planskiot opfat ima postojni trafostanici. Odveduvaweto na otpadnite fekalni vodi se vr{i vo soodvetno

izgradena fekalna kanalizacija so profil 250 mm i 600 mm. Gradska vodovodna linija postoi po realiziranite i toa sekundarna

vodovodna mreà. Site objekti se priklu~eni na gradska vodovodna mreà so profil 100 mm, 350 mm i 500 mm.

Odveduvaweto na atmosferskite vodi se vr{i vo soodvetno izgradena atmosferska kanalizacija so profil od 300 mm, 400 mm, 500 mm i 1000 mm.

Telefonskata mreà vo opfatot e razgraneta do site postojni objekti. Ovaa mreà e vodena vozdu{no.

Predmetniot prostor dosega e predmet na obrabotka na Generalniot Urbanisti~ki plan na grad Tetovo, planski period 2002 - 2012 godina, koj e usvoen so odluka na Sovet na op{tina Tetovo br. 07-430/3 od 16.04.2003 godina, Izmena i dopolna na GUP za del od blok 57 koj e usvoen so odluka na Sovet na op{tina Tetovo br. 07-1381/7 od 23.06.2009 godina.

Vo urbanite blokovi realizacijata na vaè~kiot GUP e vo celost sprovedena. Mali otstapuvawa ima pri realizacija na ulicite.

Za ovoj planski opfat do sega e izraboten i Detalen urbanisti~ki plan za del od blok 57 koj e usvoen so odluka na Sovet na op{tina Tetovo br. 07-4583/16 od 26.12.2013 godina.

Vrz osnova na Programata za izrabotka na urbanisti~ki planovi na op{tina Tetovo, donesena od Sovetot na op{tina Tetovo, se pristapi kon izrabotka na Izmena i dopolna na GUP za blok 56 i blok 57 vo Tetovo.

Analiziraj}i gi osnovnite postapki dadeni so vaè~kiot GUP, kako i pri~inite i celite koi treba da se postignat so izrabotka na noviot planski dokument, nara~atelot konstatira deka treba da se izraboti nov planski dokument za navedeniot lokalitet.

Povr{inata na opfatot {to e predmet na izrabotka na Izmena i dopolna na Generalniot urbanisti~ki plan za blok 56 i blok 57 vo Tetovo, iznesuva 22.4 ha.

Pri~ina za izrabotka na planot e osovremenuvawe na del od postojnite objekti, kako i poracionalno iskoristuvawe i ureduvawe na prostorot i soobra}ajot vnatre vo blokot i interpolirawe na novi sodrìni koi gi nametna vremeto, a vo soglasnost so zakonskite propisi za urbanizacija na prostorot kako i vo soglasnost so postoe~kata sostojba.

17

1.1 Celi na za{tita na ìvotnata sredina

Za{titata na ìvotnata sredina podrazbira mnoèstvo na razli~ni postapki i merki koi go spre~uvaat zagrozuvaweto na ìvotnata sredina. Pod za{tita na ìvotnata sredina se podrazbira ne samo za{tita na ~ovekot tuku i za{tita na bilnata vegetacija i ìvotinskiot svet. Celite na za{titata na ìvotnata sredina se za{tita na zdravjeto na lu|eto, kvalitetot na ekosistemite, za{tita na rastitelniot i ìvotinskiot svet i kulturni dobra ~ij tvorec e ~ovekot, za~uvuvawe na ramnoteàta i ekolo{kata stabilnost na prirodata, racionalno i adekvatno koristewe na prirodnite resursi.

Deklaracijata za ìvotnata sredina e donesena na Svetskata konferencija na Obedinetite dràvi vo 1972 godina. Stokholmskata konferencija za ~ovekovata sredina, odràna 1972 godina ja razbudila svesta i go ozna~ila po~etokot na ekolo{kata era i istovremeno ja

18

inicirala Pariskata konvencija na Pretsedateli na Dràvi i Vladi na zemjite od Evropskata ekonomska zaednica, odràna istata godina. Vo usvoenata deklaracija kako osnovna cel na ekolo{kiot razvoj se naveduva smaluvawe na rizikot vo pogled na uslovite na ìvot, podobruvawe na kvalitetot na ìveewe i da se vo ostvaruvawe na ovie celi posebno vnimanie obrati na za{titata na ìvotnata sredina. Spored toa, Evropskoto zakonodavstvo koe go ima usvoeno Sovetot na Evropskite ekonomski zaednici se naglasi garancijata na pravoto na sekoj gra|anin na ~ista i zdrava ìvotna sredina.

Vo tekot na 1992 godina vo sila stapi Bazelskata Konvencija, ~ija {to cel e smaluvawe na supstanciite odredeni kako opasen otpad. Vo Maj 2004 godina stapi vo sila i Stokholmskata konvencija za perzistentni organski zagaduva~i, so koi gi definira 12 ekstremno otrovni organski zagaduva~i, baraj}i nivna redukcija ili nivno celosno eliminirawe.

Me|unarodnata pravna za{tita na ìvotnata sredina se sveduva vo najgolem del na me|unarodno - pravna akcija protiv zagaduvaweto. Sepak, me|unarodnata regulativa vo oblasta na ìvotnata sredina seu{te ne dostignala na nivo koj bi ovozmoìl miren ìvot na site ìvi su{testva na na{ata planeta. Se donesuvaat razni protokoli, konvencii, deklaracii i dr.

Republika Makedonija, vo ramkite na evrointegraciskite procesi vo ìvotnata sredina ima potpi{ano golem broj na me|unarodni konvencii, bilateralni dogovori i protokoli i koi zaedno so nacionalnite propisi ja so~inuvaat pravnata ramka koja go ureduvaat upravuvaweto so mediumite na

ìvotnata sredina. Vo procesot na aprkosimacijata na EU asquis

communautaire (EU zakonodavstvo) od oblasta na ìvotnata sredina preku transponirawe na EU zakonodavstvoto Republika Makedonija gi ima doneseno slednite zakoni:

Zakon za ìvotna sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 53/05, 81/05, 24/07, 159/08, 83/09, 48/10, 124/10, 51/11, 123/12, 93/13, 183/13, 42/14, 44/15 i 161/15);

Zakon za kvalitet na ambientniot vozduh („Sl. Vesnik na RM” br. 67/04, 92/07, 35/10, 47/11, 100/12 i 10/15);

Zakon za upravuvawe so otpadot („Sl. Vesnik na RM” br. 68/04, 71/04, 107/07, 102/08, 143/08, 124/10, 51/11, 123/12 i 163/13);

Zakon za upravuvawe i pakuvawe i otpad od pakuvawe („Sl. Vesnik na RM” br. 161/09, 17/11, 47/11, 136/11, 6/12, 39/12 i 163/13);

Zakon za upravuvawe so baterii i akumulatori i otpadni baterii i

akumulatori („Sl. Vesnik na RM” br. 140/10, 47/11 i 148/11);

Zakon za elektri~na i elektronska oprema i oтpadna elektri~na i elektronska oprema („Sl. Vesnik na RM” br. 87/08, 6/09, 161/09, 83/10, 51/11 i 6/12);

Zakon za za{tita od bu~avata vo ìvotnata sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 79/07, 124/10, 47/11 i 163/13);

Zakon za za{tita na prirodata („Sl. Vesnik na RM” br. 67/04, 14/06, 84/07, 35/10, 47/11, 148/11, 59/12, 13/13, 163/13 i 41/14).

19

Procesot na usoglasuvawe so zakonodavstvoto na EU i vo sega{no vreme e vo tek, posebno vo tehni~kite barawa dadeni vo aneksite na EU Direktivite. Listata na relevantni zakoni i relevantni EU Direktivi i me|unarodni dogovori se dadeni vo to~kata 11 od ovoj Izve{taj. Site obvrski {to proizleguvaat od ovie zakonski i nacionalni strate{ki dokumenti, bea analizirani i zemeni vo predvid pri definirawe na osnovnite celi za za{tita na ìvotnata sredina vo planskiot opfat pri izgotvuvawe na ovoj Izve{taj.

Kako generalni celi utvrdeni po ovie zna~ajni osnovi se slednite: - Obezbeduvawe na preventivni merki na za{tita na vodnite resursi-

podzemnite vodi od mo`nite zagaduva~ki emisii na materii od realizirawe na planskiot opfat;

- Iskoristuvawe na solarnata energija - kako ~ista energija, preku implementirawe na konceptot po~ista sredina;

- Vospostavuvawe na permanenten monitoring na kvalitetot na vodata, po~vata i vozduhot;

- Zasaduvawe na pojas so soodvetni drvni rastenija; - Vospostavuvawe na permanentna sorabotka vo sledeweto na sostojbite

vo oblasta na kvalitetot na vodata, po~vata i drugite mediumi vo ìvotnata sredina od strana na lokalnite i Republi~kite zdrastveni institucii od aspekt na so~uvuvawe na zdravjeto na naselenieto;

- Vklu~uvawe na javnosta vo procesot na monitorirawe na sostojbite i donesuvawe na odluki za mediumite vo ìvotnata sredina;

- Vospostavuvawe na baza na podatoci za sostojbata vo sekoj medium vo

ìvotnata sredina po principot DPSIR (dviè~ka sila-pritisok-sostojba na ìvotnata sredina-vlijanie-odgovor) na lokalno i regionalno nivo. Vo ovoj proces se predlaga pocelosno implementirawe na gore

navedenite celi preku realizirawe sistem na predlog merki za za{tita, odbegnuvawe, namaluvawe, neutralizirawe ili kompenzacija na negativnite vlijanija od realizacija na predvidenite sodrìni soglasno urbanisti~kiot plan. Za taa cel vo ponatamo{niot tekst na sodrìnata na ovoj dokument se predlagaat:

Tehni~ki merki koi treba da se prevzemat za vreme na sproveduvawe na planot;

Preporaki za podgotvuvawe, donesuvawe i dopolnuvawe na planovite i programite vo ramkite na sproveduvaweto na zakonskite obvrski vo ìvotnata sredina.

1.2 Specifi~ni celi na Strategiskata ocena

Specifi~nite celi na Strategiskata ocena na ìvotnata sredina se definirani soglasno nacionalnata i me|unarodna legislativa i se prikaàni preku statusot na biolo{ka raznovidnost, naselenieto, zdravjeto na lu|eto, materijalnite dobra, kulturnoto nasledstvo i predelot:

20

- Za{tita na ìvotnata sredina so implementacija na planskiot dokument;

- Podobruvawe na ekonomskite uslovi, podobruvawe na kvalitetot na ìveewe i zgolemuvawe na ìvotniot standard;

- Pravilno upravuvawe so prostorot zaradi odrùvawe na postojanoto nivo na flora i fauna;

- Obezbeduvawe na za{titni zeleni pojasi i formirawe na hortikulturni nasadi od aspekt na pojava na bu~ava i vibracii;

- Podobruvawe na kvalitetot na vozduhot; - Za~uvuvawe na kvalitetot na vodata; - Integralno upravuvawe so komunalniot otpad i negova selekcija,

transport i reciklirawe za za~uvuvawe na po~vata, a so toa i minimizirawe na otpadot;

- Minimizirawe na pojavite od nesre}i i havarii; - Za~uvuvawe na kulturnoto nasledstvo; - Za~uvuvawe na karakteristikite na predelot i ìvotnata sredina.

Celite na ovoj planski dokument se kompatibilni so celite na slednite strate{ki dokumenti:

LEAP na op{tina Tetovo; -Za{tita na vozduhot od zagaduvawe i podobruvawe na kvalitetot na vozduhot; -Snabduvawe so kvalitetna voda za piewe vo dovolni koli~ini; -Za{tita na vodite od zagaduvawe, pre~istuvawe na otpadnite vodi.

Upravuvawe so otpad; -Urban razvoj i prostorno planirawe; -Razvoj na ekolo{ko-kulturen turizam.

Za{tita na biodiverzitetot; -Upravuvawe i koristewe na prirodnite resursi; -Da se za~uva biolo{kata ramnoteà na ekosistemite; -Podigawe na ekolo{ka svest; -Primena na alternativi (obnovlivi izvori na energija).

Programa za razvoj na jugozapaden planski region 2010-2015 godina. Glavna strate{ka cel na programata za razvoj na Jugozapaden planski

region za periodot 2010-2015 godina e Konkurenten planski region vo nacionalni i me|unarodni ramki {to se karakterizira so brz, dinami~en i odr`liv razvoj.

Planskata dokumentacija e vo soglasnost isto taka so:

Nacionalna strategija za upravuvawe so otpad na Republika Makedonija (2008 - 2020 godina). Implementacijata na planskata dokumentacija }e bide vo korelacija

so lokalnite, regionalnite, nacionalnite i me|unarodni dokumenti so cel da bidat postignati celite i nivnite barawa.

21

1.3 Upotrebena Metodologija

Pri podgotovkata na Izve{tajot za strategiska ocena se kreira{e metodologija kompatibilna na karakteristikite na prostorot opfaten so planskiot dokument, planskata zada~a, dostapnite strategii i dokumenti.

Postapno se prevzedoa slednite ~ekori:

– Se napravi prvi~en uvid na sega{nite sostojbi vo `ivotnata sredina vo analiziraniot planski opfat, negovata okolina i po{iroko;

– Podetalno se prou~ija sodr`inite {to se predvideni da se lociraat vo planskiot opfat, urbanisti~kiot proekt, namenata i kategorijata na zemji{teto;

– Se ostvari sredba so izrabotuva~ot na planskiot dokument i se realizira razgovor za celite na investicionite aktivnosti i

22

sodrìni koi }e bidat opfateni vo prostorot i nivnata postavenost;

– Detalno se razgledaa tehni~kite re{enija predvideni za realizacija na proektnata zada~a;

– Definirani se celite za za{tita na ìvotnata sredina utvrdeni vo strate{kite dokumenti na lokalno, nacionalno i me|unarodno nivo;

– Se napravi uvid na postojnata realizirana urbanisti~ka sostojba na podra~jeto definirano so planskiot opfat (bespravna gradba, soobra}aen pristap i sl.);

– Sogleduvawe na mo`nite negativni vlijanija po ìvotnata sredina od realizacija na sodrìnite predvideni so planot;

– Nadminuvawe na negativnite vlijanija po ìvotnata sredina od realizacija na sodrìnite predvideni so planot;

– Nadminuvawe na negativnite vlijanija ili nivno ublaùvawe i za taa cel predlagawe na preventivni i korektivni merki;

– Predlagawe na sistem na permanenten monitoring na sostojbite;

– Vklu~uvawe i zapoznavawe na site zainteresirani strani vo procesot na izgotvuvawe na dokumentot i utvrduvawe na sostojbite vo ìvotnata sredina so realizacija na planot.

Pri izgotvuvawe na Izve{tajot koristena e stru~na literatura od ovaa oblast, EU Direktivite, nacionalni strate{ki dokumenti, relevantnata zakonska regulativa, me|unarodni dogovori, prostorni i urbanisti~ki planski dokumenti, katastarski skici i drugi dokumenti relevantni za izrabotka na dokumentot.

1.4 Zakonodavna ramka

Izve{tajot za Strategiska ocena na ìvotnata sredina za Izmena i dopolna na GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo e izrabotena soglasno postojnata zakonska regulativa vo ìvotnata sredina i prirodata vo Republika Makedonija: Zakon za @ivotna sredina Zakon za ìvotna sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 53/05, 81/05, 24/07, 159/08, 83/09, 48/10, 124/10, 51/11, 123/12, 93/13, 183/13, 42/14, 44/15 i 161/15). Strategiska ocena na ìvotnata sredina

1. Uredba za kriteriumite vrz osnova na koi se donesuvaat odlukite dali opredeleni planski dokumenti bi moèle da imaat zna~itelno

vlijanie vrz ìvotnata sredina i zdravjeto na lu|eto („Sl. Vesnik na RM” br. 114/07);

2. Uredba za sodrìnata na izve{tajot za strategiska ocena na

ìvotnata sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 153/07); 3. Uredba za strategiite i programite, vklu~uvaj}i gi i promenite na

tie strategii, planovi i programi, za koi zadolìtelno se sproveduva

23

postapka za ocena na nivnoto vlijanie vrz ìvotnata sredina i vrz

ìvotot i zdravjeto na lu|eto („Sl. Vesnik na RM” br. 153/07 i 45/11); 4. Uredba za u~estvo na javnosta vo tekot na izrabotkata na propisi i

drugi akti, kako i planovi i programi od oblasta na ìvotnata

sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 147/08 i 45/11); 5. Pravilnik za formata, sodrìnata i obrazecot na Odlukata za

sproveduvawe, odnosno nesproveduvawe na strategiska ocena i na formularite za potrebata od sproveduvawe odnosno nesproveduvawe

na strategiska ocena („Sl. Vesnik na RM” br. 122/11). Za{tita na prirodata Zakon za za{tita na prirodata („Sl. Vesnik na RM” br. 67/04, 14/06, 84/07, 35/10, 47/11, 148/11, 59/12, 13/13, 163/13 i 41/14). Zakon za kvalitet na ambientniot vozduh Zakon za kvalitet na ambientniot vozduh („Sl. Vesnik na RM” br. 100/12-pre~isten tekst i 10/15). Upravuvawe so otpadot Zakon za upravuvawe so otpadot („Sl. Vesnik na RM” br. 68/04, 71/04, 107/07, 102/08, 143/08, 124/10, 51/11, 123/12, 163/13 i 51/15). Za{tita od bu~ava Zakon za za{tita od bu~ava vo ìvotnata sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 79/07, 124/10, 47/11 i 163/13). Indikatori za bu~ava

1. Pravilnik za primena na indikatorite za bu~ava, dopolnitelni indikatori za bu~ava, na~inot na merewe na bu~ava i metodite za

ocenuvawe so indikatorite za bu~ava vo ìvotnata sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 107/08);

2. Pravilnik za grani~ni vrednosti na nivoto na bu~ava vo ìvotnata

sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 147/08). Monitoring za bu~ava

1. Pravilnik za lokaciite na mernite stanici i mernite mesta („Sl.

Vesnik na RM” br. 120/08); 2. Pravilnik za pobliskite uslovi vo pogled na potrebnata oprema koja

treba da ja poseduvaat ovlasteni nau~ni stru~ni organizacii i institucii kako i drugi pravni i fizi~ki lica za vr{ewe na

opredeleni stru~ni raboti za monitoring na bu~ava („Sl. Vesnik na RM” br. 152/08).

Zakon za voda Zakon za vodi („Sl. Vesnik na RM” br. 87/08, 6/09, 161/09, 83/10, 51/11, 44/12, 23/13, 163/13 i 180/14).

24

Nacionalna strategija za upravuvawe so otpad (2008-2020) Nacionalen plan za upravuvawe so otpad (2009-2015) Nacionalna strategija za vodi (2012 - 2042)

Zakon za za{tita i spasuvawe Zakon za za{tita i spasuvawe („Sl. Vesnik na RM” br. 36/04, 49/04, 86/08, 124/10, 18/11 i 41/14). Prostorno planirawe Prostoren plan na Republika Makedonija („Sl. Vesnik na RM” br. 39/04).

Zakon za prostorno i urbanisti~ko planirawe

Zakon za prostorno i urbanisti~ko planirawe („Sl. Vesnik na RM” br. 24/08, 91/09, 124/10, 18/11, 53/11, 60/11, 144/12, 55/13, 163/13 i 42/14). Pravilnik za standardi i normativi za urbanisti~ko planirawe („Sl.

Vesnik na RM” br. 63/12, 126/12, 19/13, 95/13 i 37/14). Pravilnikot za pobliska sodrìna, razmer i na~in na grafi~ka obrabotka na urbanisti~ki planovi („Sl. Vesnik na RM” br. 78/06 i 37/14).

1.5 Institucionalna ramka

Zakonot za organi na upravata gi definira odgovornostite na Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe, kako {to sledi:

Podgotovka na re{enie vo onie slu~ai vo koi ne se soglasuva so odlukata za sproveduvawe, odnosno nesproveduvawe na SOV@S ili so opredeleniot obem na SOV@S vo odlukata;

Podgotovka na re{enie za soodvetnosta na izve{tajot na SOV@S za planskiot dokument, i;

Vospostavuvawe i aùrirawe na listata na eksperti za SOV@S. Organi na dràvnata uprava/edinicite na lokalna samouprava koi gi

podgotvuvaat - usvojuvaat planskite dokumenti imaat obvrska za:

Podgotovka na izve{tajot za SOV@S;

Objavuvawe na informacii za otpo~nuvaweto na podgotvuvaweto na planskite dokumenti i za u~estvo na javnosta vo procesot na konsultacii;

Objavuvawe na informacii za nacrt planskiot dokument koj se podgotvuva i za predlog izve{tajot za SOV@S;

Podgotovka na izve{tajot od konsultacijata so javnosta vrz osnova na dobienite komentari i mislewa od javnite konsultacii;

Kompletirawe na izve{tajot za SOV@S i na planskite dokumenti so dobieni mislewa i komentari, i

25

Monitoring na vlijanijata od implementacijata na planskiot dokument i vo slu~aj na negativni efekti i informirawe na M@SPP.

Ministerstvoto za nadvore{ni raboti e odgovorno za sproveduvawe

na prekugrani~ni konsultacii za SOV@S vo odnos na dostavuvawe na izvestuvawe do sosednata dràva koja moè da bide zasegnata od podgotovkata na planskiot dokument ili koga Republika Makedonija moè da bide zasegnata od podgotovka na planski dokument vo sosedna dràva.

Drugi ministerstva i dràvni institucii so odredeni nadle`nosti na poleto na za{tita na ìvotnata sredina se:

Ministerstvo za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo;

Ministerstvo za transport i vrski;

Republi~ki Zavod za zdravstvena za{tita;

Ministerstvo za zdravstvo;

Uprava za hidrometerolo{ki raboti;

Edinicite na lokalna samouprava. Zna~ajna uloga vo procesot na donesuvawe na zakonite vo oblasta na

ìvotnata sredina ima i Sobraniskata komisija za transport, vrski i ekologija.

26

1.6 Sodrìna na Izve{tajot za Strategiska ocena na ìvotnata sredina

Sproveduvaweto na Strategiskata ocena na ìvotnata sredina e

interaktiven proces koj treba da se sprovede paralelno so razvojot na planot ili programata. Strategiskata ocena na ìvotnata sredina e proces za da se osigura deka zna~itelen efekt vrz ìvotnata sredina {to proizleguvaat od politiki, planovi i programi se identifikuvaat, ocenuvaat i namaluvaat. Vaèn instrument za da im se pomogne vo postignuvawe na odr`liv razvoj i kreirawe na politikata e Strategiskata ocena na ìvotnata sredina. Posebni beneficii vo Strategiskata ocena vklu~uvaat:

– Poddr{ka na odr`liviot razvoj; – Da se podobrat dokazite kako dobra osnova za strate{kite

odluki;

– Da se konsultiraat site zainteresirani strani vo procesot na izgotvuvawe na dokumentot i utvrduvawe na sostojbite vo ìvotnata sredina so realizacija na planot;

– Da se naso~at na drugi procesi, kako {to se vlijanieto vrz ìvotnata sredina na ocenkite vrz oddelni razvojni proekti.

Strategiskata ocena sledej}i gi odredbite za sodrìnata na ovoj Izve{taj, gi obrabotuva slednite sodrìni:

– Karakteristiki na ìvotnata sredina vo oblastite koi bi bile zna~itelno zasegnati;

– Problemi od oblastite koi se od posebno zna~ewe za ìvotnata sredina, a osobeno od aspekt na za{tita na divite ptici i habitatite;

– Celite na za{tita na ìvotnata sredina, odredeni na nacionalno ili me|unarodno nivo, koi se relevantni za planskiot dokument i na~inot na koj ovie celi i site aspekti na ìvotnata sredina se zemeni vo predvid za vreme na nivnite podgotovki;

– Verojatnite zna~ajni vlijanija vrz ìvotnata sredina vo celina, vklu~itelno i vrz biodiverzitetot, naselenieto, zdravjeto na lu|eto, florata, faunata, vodata, vozduhot, po~vata, klimatskite faktori, kulturnoto nasledstvo, pejsaòt i materijalnite pridobivki. Ovie vlijanija vklu~uvaat sekundarni, kratkoro~ni, dolgoro~ni, trajni i privremeno pozitivni i negativni efekti;

– Rezime/kratok pregled na pri~inite na alternativite, opis za toa kako e napravena procenkata, vklu~uvaj}i gi site pote{kotii

(kako {to se tehni~kite nedostatoci ili nedostigot na know-how) do koi se do{lo pri sobiraweto na potrebnite informacii;

– Opis na predvidenite merki koi se odnesuvaat na monitoringot vo soglasnost so zakonskite obvrski;

– Ne-tehni~ko rezime na informaciite dadeni vo soglasnost so barawata navedeni vo prethodnite to~ki.

27

1.7 Rezime

Vrz osnova na sprovedenata Strategiska ocena na `ivotnata sredina za GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo istiot mo`e da se izraboti i kako takov e prifatliv za implementacija.

28

2. Pregled na Planskiot dokument 2.1 Osnovi na Planskiot dokument

Izmena i dopolna na Generalniot urbanisti~ki plan za Blok 56 i blok 57 vo Tetovo se izrabotuva soglasno Zakonot za prostorno i

urbanisti~ko planirawe („Sl. Vesnik na RM” br. 51/05, 137/07, 91/09, 124/10, 18/11, 53/11, 144/12, 55/13, 163/13 i 42/14). Istiot e vo rangot na urbanisti~ki planovi, soglasno ~len 7 od zakonot. Za prostorot za koj se izrabotuva ovoj plan ima usvoen generalen urbanisti~ki plan soglasno ~len 11 od istiot zakon. Ovoj plan se donesuva soglasno programa na op{tina Tetovo, soglasno ~len 17 od Zakonot. Planot e izraboten od strana na pravno lice koe e licencirano soglasno ~len 18 od zakonot. Planot e izraboten soglasno

Pravilnikot za standardi i normativi za urbanisti~ko planirawe („Sl. Vesnik na RM” br. 63/12, 126/12, 19/13, 95/13, 167/13, 37/14, 125/14, 148/14 i 65/15) i Pravilnikot za pobliska sodr`ina, razmer i na~in na grafi~ka

obrabotka na urbanisti~kite planovi (Sl. Vesnik na RM” br. 78/06 i 37/14).

Sintezen plan za Izmena i dopolna na GUP za blok 10 i blok 11 vo Tetovo,

op{tina Tetovo

29

Tekstualni odredbi od planovi od povisoko nivo

Soglasno Generalniot urbanisti~ki plan na Tetovo predvideni se nekoi op{ti i nekoi posebni odredbi za realizacija na istiot, taka da se obvrzuva~ki pri izrabotka na planovite od ponisko nivo kako i pri realizacija na istite. Generalno ovie odredbi se sveduvaat na slednoto:

Planiraweto i gradbata na objektite da se odviva soglasno pozitivnite zakonski propisi;

Soobra}ajnata mreà definirana vo GUP-ot da se respektira;

Soobra}ajniot sitem da obezbedi lesen pristap na protivpoàrni vozila;

Objektite da se gradat aseizmi~ki;

Pri gradba na objekti neophodno e, investitorot da obezbedi merki za za~uvuvawe na stabilnosta na sosednite gradbi;

Pri gradba na objekti da se vodi smetka za izbegnuvawe na barieri za dvièwe na hendikepirani lica;

Reklamni oglasi i panoa ne smeat da pre~at na normalnoto odvivawe na soobra}ajot i ne smeat da go naru{uvaat izgledot i estetskite vrednosti na objektot i okolnite objekti;

Pri formirawe na grade`nite parceli da se vodi smetka za za~uvuvawe na ìvotnata sredina so ureduvawe na zaelenilo, kako visokostebleno taka i nisko;

Smetot da se odlaga vo zaedni~ki kontejneri locirani na pogodno mesto, utvrdeno od strana na op{tina Tetovo;

Odstranuvaweto na grade`niot {ut }e se vr{i na smetka na investitirot i toa vo regionalnata deponija i toa na na~in i pod uslovi {to }e gi utvrdi upravuva~ot na deponijata;

Maksimalna ednovremena snaga na potro{uva~ka na elektri~na energija da iznesuva 0.08 kw/m2;

Uli~noto osvetlenie da se dimenzionira spored normata za sjajnost od Lm= 1 - 1.5 cd/m2;

Kapacitetot na telefonskata mreà da se planira spored principot - eden stan, eden telefon;

Vodosnabditelnata norma da iznesuva 500 l/den/ìt;

Kanalizacionata mreà da obezbedi protok od min. 11.5 l/sek;

Atmosferskata kanalizacija da se dimenzionira spored odte~niot koeficient od 370 l/sek. Soglasno GUP za grad Tetovo, na predmetniot planski opfat se

predviduvaat objekti za domuvawe i industrija. Isto taka povr{inite predvideni za soobra}ajnici i parkinzi se vo funkcija na povrzuvawe na ovie nameni.

Generalniot koncept koj e koristen pri re{avawe na ovoj GUP se sostoi vo prere{avawe na namenite vo urbanite blokovi.

Prostorot predviden za industrija i komercija delumno e prenamenet vo domuvawe i komercija. Del od ovaa namena e transformirana vo A2

30

(domuvawe vo stanbeni zgradi) i B2 (golemi trgovski edinici), dodeka ostanatiot industriski prostor ima namena G2 (lesna i nezagaduva~ka industrija), G3(servisi) i G4 (stovari{ta).

2.2 Planski opfat 2.2.1 Geografska i geodetska mestopolo`ba

Gradot Tetovo se nao|a vo severozapadniot del na Republika

Makedonija vo mesnosta Polog. Gradot leì vo sredi{niot del vo podno`jeto na Polo{kata kotlina. Podra~jeto na gradot se nao|a na sredna nadmorska viso~ina od 463 m i zafa}a povr{ina od 900 ha.

Na zapadnata strana na gradot se prostira [ar Planina vo pravecot severoistok -jugozapad. Gradot e smesten pod ogranokot Baltepe kade {to e izleznoto mesto na reka Pena od planinskiot region.


Prostorot definiran za izrabotka na Generalen urbanisti~ki plan za blok 56 i blok 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo se nao|a vo planskiot opfat na GUP-ot na Tetovo.

Granicata na planskiot opfat e zatvorena poligonalna linija, i istata odi po osovinite na ulicite i toa: Od isto~nata strana na opfatot granicata odi po èlezni~kata pruga Skopje-Ki~evo, od ju`nata strana odi po osovinata na ulica 29 Noemvri, od zapadnata strana odi po osovinata na ulicata Aleksandar Zdravkovski, a od severnata strana odi po granicata na ulica Mar{al Tito.

Goleminata na gore opi{aniot planski opfat iznesuva 22.4 ha. Vo predvideniot planski opfat da se obezbedi prostor za objekti so

namena A1 (domuvawe vo stanbeni ku}i), A2 (domuvawe vo stanbeni zgradi), B2 (golemi trgovski edinici), G2 (lesna i nezagaduva~ka industrija), G3(servisi), G4 (stovari{ta) i E1 (komunalna infrastruktura).

2.2.2 Namena na upotreba na zemji{teto

So planot se utvrdeni namenite na povr{inite i istite se prezentirani so razli~ni {trafuri, a vo soglasnost so Pravilnikot za pobliska sodrìna, razmer i na~in na grafi~ka obrabotka na

urbanisti~kite planovi („Sl. Vesnik na RM” br. 78/06 i 37/14). Planski opfat e so povr{ina od 22.4 ha pri {to prostorno

dominiraat namenski zoni koi sodràt grupi na klasi nameni i toa:

A1 Domuvawe vo stanbeni ku}i - 4.35 ha, 19.45%

A2 Domuvawe vo stanbeni zgradi - 4.28 ha, 19.13%

B2 Golemi trgovski edinici - 2.16 ha, 9.66%

G2, G3 i G4 Lesna i nezagaduva~ka industrija, Servisi i Stovari{ta - 7.48 ha, 33.44%

D2 Za{titno zelenilo - 1.03 ha, 4.6%

31

E1 Komunalna infrastruktura - 3.07 ha, 13.72%. Goleminata na objektite i prostorot {to e sloboden dava mo`nosti

za zgolemuvawe na brojot na naselenieto.

32

3. Kratok opis i obrazlo`enie na planskite re{enija za izgradba na komunalna i soobra}ajna infrastruktura

Soglasno Generalniot Urbanisti~ki plan i kategorizacijata na

ulicite vo nego i vo predmetniot urban opfat ulicite se kategorizirani na sledniov na~in (vidi slika).

Kategorizacijata, radiusite i profilite na ulicite se prevzemeni od Soobra}ajniot plan, sostaven del na Generalniot Urbanisti~ki Plan za Tetovo.

Parkiraweto na vozilata vo planski opfat }e se odviva vo sopstveni parceli, koj }e se definira, soglasno ~len 57, 58 i 59 od Pravilnikot za

standardi i normativi za urbanisti~ko planirawe („Sl. Vesnik na RM” br. 63/12, 126/12, 19/13, 95/13, 167/13, 37/14, 125/14, 148/14 i 65/15).


Parkiraweto na vozilata }e se odviva vo sopstveni parceli, a vo planski opfat se predvideni vo sopstveni dvorni mesta i }e se definiraat,

33

soglasno ~len 57, 58 i 59 od Pravilnikot za standardi i normativi za

urbanisti~ko planirawe („Sl. Vesnik na RM” br. 63/12, 126/12, 19/13, 95/13 167/13 i 37/14).

Po ulicite {to go formiraat opfatot postoi vovdovodna mreà, a se predvideni i linii soglasno Generalniot Urbanisti~ki Plan koj e na snaga.

Fekalna kanalizaciona mreà ima, po ulicite se predviduvaat linii soglasno ovoj Generalniot Urbanisti~ki Plan na Tetovo za blok 56 i blok 57.

Atmosferska kanalizacija ne postoi, a novoproektiraniot del od mreàta }e se nadovrze na postoe~kata kanalizaciona mreà {to postoi von ramkite na ovoj opfat.

Vo planskiot opfat nema trafostanici od pri~ina {to vo neposredna blizina na opfatot vo drugi sosedni blokovi postojat i istite gi zadovoluvaat potrebite na urbaniot blok 56 i blok 57.

Niskonaponskata mreà treba da bide vozdu{na na betonski stolbovi i so provodnik tip Al -ê -70 mm.

Uli~noto osvetlenie treba da se rekonstruira i nadopolni kako bi gi zadovolilo normite za gradsko osvetlenie, upotrebuvaj}i unificirani posovremeni svetlosni armaturi postaveni na stolbovite od niskonaponskata mreà.

So montaàta na novata avtomatska telefonska centrala vo Telekom - Tetovo e ovozmoèno da se zadovolat site potrebi na telefonski vrski vo gradot pa i vo blok 56 i blok 57. Toa zna~i deka site postoe~ki dvojni~ki telefoni }e preminat vo direktni, a postoe~kiot nezadovolitelen broj na pobaruvawa i novite planirani pretplatnici }e bidat priklu~eni na GATC vo Telekom - Tetovo.

34

4. Karakteristiki na prostorot i sega{na sostojba so ìvotnata sredina

4.1 Karakteristiki na prostorot

Polo{kata kotlina se protega vo jugoisto~en i severozapaden pravec, vo dolìna od 55 km i {irina od 8-10 km. Opkruèna od [ar Planina, Suva Gora i @eden. Vo sredinata na Polog, na padinite na [ara, po te~enieto na Rekata Pena (Artat) se nao|a op{tina Tetovo so okolu 86.560 ìteli. Tetovskiot region e rasprostranet na povr{ina od 1.080 km3 vo dolniot del na Polo{koto pole na nadmorska visina od 460-500 m.

Geostrate{kata pozicija na Tetovo se karakterizira so toa, {to se

nao|a na raskrsnica na me|unarodnite koridori za promet, kako {to se: - Koridorot 8 (pominuva niz Tetovo) i - Koridorot 10 (40 km dale~nost od Tetovo). Vo ramkite na op{tinata gradot Tetovo ima centralna mestopolo`ba

i pretstavuva administrativen, ekonomski i kulturen centar na op{tinata. Podra~jeto na gradot Tetovo se nao|a na sredna nadmorska viso~ina od 463 m i zafa}a povr{ina od (okolu) 900 ha. Site naseleni mesta vo op{tinata gravitiraat prema gradot zaradi negovata centralna polo`ba, a prose~nata odale~enost na naselbite vo odnos na gradot e 12,5 km. Gradot e povrzan i so èlezni~ka linija za Skopje i za Ki~evo, a golemi mo`nosti gradot ima i za vozdu{en soobra}aj, bidej}i e mnogu blisku do Skopje.

35

Gradot Tetovo vo najgolem del se protega vo ramni~arskoto podra~ja,

a vo pomal del leì na padinite na Baltepe, Brdo visoko 806 m. Niz sredinata na gradot te~e rekata Pena, koja e planinska bui~arska i se vleva vo rekata Vardar. Tetovski sela se rasprostraneti vo podno`jeto na [ar Planina, vo Dolni Polog, glavno okolu rekata Vardar i magistralnite pati{ta, potoa vo podno`jeto na Suva Gora i @eden i vo planinskiot del na [ar Planina.

Sosedni op{tini na op{tina Tetovo se: Tearce, Jegunovce, @elino, Brvenica i Bogoviwe. Op{tinata i gradot Tetovo soobra}ajno se povrzani so regionalnite patni pravci Skopje-Ohrid i Tetovo-Jaìnce.

Stepenot na integriranost na eden prostor, obemot na dvièwe na naselenieto i razmenata na materijalni dobra i informacii, zavisi od kvalitetot na komunikaciskata, t.e. soobra}ajnata povrzanost so prostorite vo opkruùvaweto. Op{tinata i gradot Tetovo soobra}ajno se povrzani preku regionalnite patni pravci M4 Skopje-Ohrid i Tetovo-Jaìnce. Zabele{ka deka Gostivar e najblizok grad do Tetovo. Niz teritorijata na op{tina Tetovo pominuva magistralniot pat Skopje-Ohrid.

Vo op{tinata Tetovo postoi èlezni~kata mreà, odnosno Tetovo se nao|a na èlezni~kata linija Skopje-Ki~evo. Najblizok grad vo koj ima èleznica e Skopje, koj se nao|a na 35 km oddale~enost od gradot Tetovo i na toj na~in ìtelite gi ostvaruvaat potrebite. Po odnos na avionskiot soobra}aj, ìtelite potrebite od toj vid na soobra}aj gi zadovoluvaat koristej}i go aerodromot vo Skopje, odale~en 65 km od Tetovo.

36

4.1.1 Reqefni uslovi, naklon i ekspozicija na terenot

Gradot Tetovo se nao|a na severozapadniot del na Republika Makedonija vo mesnosta Polog i leì vo sredinata na kotlinata. Podra~jeto na gradot se nao|a na sredna nadmorska viso~ina od 463 m i zafa}a povr{ina od 900 ha.

Na zapadnata strana na gradot se prostira [ar Planina vo pravecot

severoistok-jugozapad. Gradot e smesten pod ogranokot Baltepe vo prostorot na izleznoto mesto na reka Pena od planinskiot region. Gradot leì na obete strani na reka Pena, a vo visinski pogled pogolem del od gradot go zafa}a ramni~arskiot prostor na Polog, pomaliot leì na padinata Baltepe.

Op{tinata Tetovo e smestena vo nizinski i ridsko-planinsko podra~je na nadmorska viso~ina od 450 do 2600 m.

Po~vite koi se zastapeni vo po{irokiot gradeèn reon na gradot, a osobeno vo ramni~arskiot del se: aluvijalni po~vi koi zafa}aat 300 ha, deluvijalni po~vi raspredeleni po obodot na padinite na [ar Planina-ovie po~vi se razvivaat vo konusni nanosi i zafa}aat 360 ha povr{ina. Sodrìnata na humusot varira no naj~esto e 2% od po~venata povr{ina i

sodrì golemi koli~ina CaCO3. Mehani~kiot sostav na po~vite se karakterizira so plodnost.

Deluvijalnite po~vi pod padinite na [ar Planina se razlikuvaat od onie pod Suva Gora i @eden po odnos na sostavot na materijalot i granulometriskiot sostav, poradi {to doa|a do bitni fizi~ki i hemiski razliki vo svojstvata.

4.1.2 Geolo{ki karakteristiki

Po~vite koi se zastapeni vo po{irokiot region se aluvijalni i deluvijalni. Deluvijalnite po~vi pod padinite na [ar Planina se

37

razlikuvaat od onie pod Suva Gora i @eden po odnos na sostavot na materijalot i granulometriskiot sostav, poradi {to doa|a do bitni fizi~ki i hemiski razliki vo svojstvata.

4.1.3 Seizmolo{ki karakteristiki na terenot

Op{tinata se karakterizira so naglaseni seizmi~ki pojavi so epicentralno podra~je na teritorijata Tetovo-Gostivar, kade ima seizmi~ki pojavi so relativno poslaba energija. Na ova podra~je vo periodot od 1900 do 1974 godina se slu~ile 43 zemjotresi so ja~ina od 4 i pove}e stepeni, od koi eden zemjotres so seizmi~ka ja~ina od 8 stepeni. Institutot za seizmologija so svojata seizmolo{ka opservatorija vr{i postojani seizmolo{ki nabquduvawa na teritorijata na op{tinata.

Spored napravenite analizi i ispituvawa na teritorijata na op{tinata - pred se na gradskoto podra~je na Tetovo se o~ekuva zemjotres od 9 stepeni po MCS skala i magnituda od 5,6-6 na dlabo~ina od 11-15 km.

4.1.4 Hidrotehni~ka struktura

Vodniot potencijal na op{tina Tetovo e lociran na teritorijata na [ar Planina. Sostaven e od golem broj na planinski izvori, 27 glacijalni ezera, od koi najpoznati se Bogoviwsko, Crno ezero, Belo ezero, Karanikoli~ko ezero i drugi brzi planinski vodoteci. Karakteristi~no za izvorite e niskata temperatura na voda koja se dvi`i pome|u 2 i 5 stepeni. Na [ar Planina se nao|aat 176 glacijalni ezera.

38

Ime na ezeroto Nadmorska viso~ina (m)

Dolìna (m)

[iro~ina (m2)

Povr{ina (m)

Dlabo~ina (m)

Malo Karanikoli~ko

2290 115 102 8240 0,5

Golemo Karanikoli~ko

2180 290 115 26240 5,6

Belo Ezero 2280 185 120 18000 1

Bogoviwsko 1960 452,5 225 66880 2,2

Crno Ezero 2170 248 185 33520 2,2 Izvor: Prostoren plan za Nacionalen park [ar Planiana, str. 8, Skopje 2000, Aleksandar Stoimilov; Elaborat za potrebite na Prostoren plan na Nacionalniot plan [ar Planina, str. 22, Skopje, 2000

Me|u golemiot broj na vodoteci najzna~aen e rekata Pena, ponata kako

Tetovska reka. Taa izvira vo cirkot Xinibeg, na nadmorska visina od 2410 m. Nejzini popoznati pritoki se Krivo{ijska, Le{ni~ka reka, Karanikoli~ka, Skakaleska, Brode~ka, Vej~ka i drugi. Od ostanatite reki da ja spomneme i Porojska reka. Site reki se slevaat vo rekata Vardar i pripa|aat na Egejskiot sliv.

Vodostopanska infrastruktura (Izvor: Prostoren Plan na RM)

Slivnoto podra~je na rekata Pena e 191,6 km2, a nejzini pritoki se

Vei~ka reka i nekolku aktivni potoci. Golemite vodi na Pena se od visina od 2,50 m ili 90 m3/sek.

Poradi poplavite od 1979 godina i karakterot na rekata izgotven e investiciono tehni~ka dokumentacija za regulacija na r. Pena. Vo dolìna od 1,0 km e ve}e realizirana regulacijata vo gradot. Gradot se snabduva so voda od 2 glavni izvori i toa: vakufski izvor so kapacitet maksimum do 210 l/sek i golemi izvori so kapacitet do 165 l/sek. Vo op{tinata e zabeleàna pojava na mineralni i termomineralni izvori koi moàt turisti~ki da se valoriziraat. Nivnata pojava e povrzana so rasednata linija koja se javuva na podno`jeto na [ar Planina. Najgolem broj se ladni mineralni vodi i

39

nivniot broj iznesuva 21. Najpoznati od niv se izvorite vo blizina na seloto Mala Re~ica (6 izvori), vo dolinata na reka Pena (5 izvori), kaj s. [ipkovica (2 izvori). Edinstven izvor na termomineralna voda e bawata Hisar ili popoznata kako Bawi~e, koja se nao|na okolu 4 km od Tetovo, vo klisurestata dolina na rekata Pena.

4.1.5 Klimatski i mikroklimatski uslovi na regionot

Klimata vo op{tina Tetovo e umereno kontinentalna so prose~na

godi{na temperatura od 11,6°C stepeni. Najniskata temperatura e zabeleàna od -30°C, a najvisokata 40°C. Klimata se odlikuva so visoki temperaturi vo tekot na letoto i povremeni vrneì, dodeka zimite se karakteriziraat so mnogu niski temperaturi i dosta ~esti sne`ni vrneì. Bidej}i Tetovo e opkruèno od site strani so planini, poradi pojavuvaweto na ladni i topli vozdu{ni masi vo Polo{kata kotlina se pojavuva procesot na Inverzija. Magli se javuvaat naj~esto kon krajot na esenta i vo tekot na februari i mart. Srednite godi{ni koli~ini na vrneì za Tetovo iznesuvaat 757,8 mm, od koi 50% pa|aat vo vid na sneg. Prose~noto vremetraewe na sne`nata pokrivka iznesuva 46 dena. Prose~nata relativna vla`nost iznesuva 73% a vo zimskiot period se zgolemuva na 82,5%, za da vo letnite meseci padne na 62,4%.

Vetrovite vo prolet se naj~esti i naj~esto duvaat od severniot pravec. Lokalnite vetrovi duvaat od [ar Planina so pomal intenzitet.

Vo gradskoto podra~je ima stanica za merewe na atmosferskite pojavi - do`d, osnovana vo 1923 godina soglasno podatocite od ovaa stanica prose~nite godi{ni vrneì iznesuvaat 793 mm i prose~na vla`nost 119 mm.

Ruà na vetrovi

40

4.1.6 Naselenie

Op{tinata Tetovo, spored brojot na ìtelite, spa|a vo pogolemite op{tini vo Republika Makedonija. Vkupnoto naselenie vo op{tinata iznesuva 86560 ìteli ili okolu 5% od vkupnoto naselenie na Republika Makedonija.

Табела: Вкупно население, домаќинстава и станови во општина Тетово, 2002

општина вкупно домаќинстава станови

Тетово 86580 20094 22592

Извор: ДЗС-книга - 13-Pопис 2002

Vo pogled na polovata struktura podelenosta, e re~isi izedna~ena, no sepak pomnogubrojna e za nijansa ma{kata populacija so 50,29% i 49,71% se ènska populacija. Brojot na rabotosposobno naselenie vo op{tina Tetovo iznesuva 23017, od koi 13733 se vraboteni, a 9284 nevraboteni. Procentot na nevrabotenost iznesuva 40,34%.

Vkupnoto naselenie spored izjasnuvaweto za nacionalnata pripadnost spored podatocite od Popisot od 2002 iznesuva: Makedonci 20053, Albanci 60866, Turci 1882, Romi 2357, Srbi 604, Bo{naci 156, Vlasi 15 i ostanati nacionalnosti 627.

Табела: Население според изјаснувањето за национална припадност општина вкупно Македонци Албанци Турци Роми Власи Срби Бошњаци Останати

Тетово 86580 20053 60886 1882 2357 15 604 156 627

Извор: ДЗС-книга - 13-Pопис 2002

41

Spored statisti~kite pokazateli gradot Tetovo ima vkupno 18893 stanbeni edinici (stanovi), sporedeno so brojot na doma}instvata ima pove}e stanovi za 7,8% od semejni doma}instva. Pri~inite za ova se: novogradbite vo koi ne se vseleni semejnite doma}instva, koi seu{te ìveat vo stari nesoodvetni objekti ili se vseluvaat vo novite, a gi zadrùvaat i starite, novogradbi so pove}e stanbeni edinici, koi se gradeni za sledni generacii, objekti koi pripa|aat na ìteli koi rabotat i ìveat vo stranstvo, a objektite im se za periodot koga }e im istekne rabotniot vek. Op{tinata se sostoi od gradot Tetovo i 12 mesni zaednici. Tabela: Vkupno naselenie, doma}instva i stanovi vo op{tina Tetovo

Naseleno mesto Vkupno naselenie Doma}instva Stanovi (site vidovi ìveali{ta)

Bozovce 924 224 230

Brodec 1136 262 262

Vejce 1127 239 163

Ve{ala 1222 277 281

Gajre 1020 245 250

Golema Re~ica 3977 794 790

|ermo 962 167 167

Jedoarce 5 3 94

Lavce 298 75 128

Lisec 692 177 676

Mala Re~ica 8353 1916 2200

Otuwe - - 50

Poroj 2899 472 485

Sara’ino 1087 246 257

Selce 2538 508 452

Setole 2 1 40

Tetovo 52915 12920 14459

Fali{ 546 174 192

Xep~i{te 4051 680 695

[ipkovica 2826 714 721

vkupno 86580 20094 22592

Izvor: Dràven Zavod za Statistika, Popis 2002 god.

4.1.7 Hidrotehni~ka infrastruktura

Od aspekt na snabduvawe so voda za piewe op{tina Tetovo, a osobeno

gradot Tetovo karakteristi~en e nedostatokot, odnosno nedovolni koli~estva na voda za piewe, neefikasno sobirawe i ispu{tawe na kanalizacionite vodi, kako i na atmosferskite vodi.

Kako rezultat na ova, Tetovo strada od problemi vo pokrivaweto na pobaruva~kata na voda, slab pritisok i zagubi vo mreàta, od ~esti poplavuvawa na atmosferskata i kanalizacionata voda vo samiot grad, od ekolo{ki problemi zaradi upotreba na sirovata otpadna voda vo zemjodelie.

Za snabduvawe na op{tina Tetovo se koristat izvorite na Draga. Golemite izvori (eden od trite izvori e vo blizina na zimskiot centar Popova [apka-preku glaven dovod do sobirnata komora), drugite dva izvori

42

(1710 mnv) se zafateni so nov glaven dovod, potoa Vakufskite izvori (1940 mnv) so instaliran glaven dovod da ja sproveduva vodata do sobirnata komora na Golemi izvori i del od Uliveri~ki izvori (1760 mnv) i hidrauli~ki priklu~ok do prekidna i po~etna komora koja gi sobira razli~nite protoci (so isklu~ok na Draga Voda) od ovaa komora, izvorskata voda vleguva vo nov

cevovod minuvaj}i 4 mali hidrocentrali so maksimalna sila od 4.8 MW. Pokraj izvorite se koristat i {est bunari kako pomo{ni kapaciteti koi bea izvedeni vo 2002 godina za da rabotat vo slu~aj na nedostig od voda, bidej}i izvorite se soo~uvaat so minimalno proizvodstvo vo Fevruari/Mart, dodeka maksimumot se javuva vo Maj/Juni.

Glavnite dovodi za trite izvori{ni zoni okolu [ar Planina se pokaàa kako mnogu kompliciran sistem so mnogu me|u-povrzuvawa poradi nekolkute pro{iruvawa na sistemot. Kapacitetot na posledniot glavniot dovod, onoj {to se koristi kako cevkovod, go ograni~uva protokot na okolu 600 l/sek. Vkupnata dolìna na cevovodite iznesuva 33 km.

Site izvori zaedno obezbeduvaat okolu 250 l/sek vo prosek. Mese~niot minimalen protok iznesuva okolu 190 l/sek dodeka mese~niot maksimum iznesuva okolu 500 l/sek.

Edinstvenata naprava za merewe na protok na golemo vo sistemot e instalirana po ~etvrtata hidrocentrala. Vsu{nost, zafateniot protok od dvata izvora e celosno izmeren (Uliveri~ki i Vakufski), dodeka protokot na Golemi izvori (koj se sostoi od tri razli~ni zafati vo ista zona) e delumno izmeren (najstariot zafat ne e priklu~en na cevovod) i protokot od izvorot Draga Voda ne e sproveden do ovoj dovod. Kako rezultat na toa, brojkite za proizvodstvoto se samo delumno poznati.

Tri rezervoari go so~inuvaat sistemot za skladirawe, eden od niv (1000 m3) ne e vo upotreba, drug (750 m3) e snabduvan od najstariot zafat na Golemi izvori i izvorot Draga Voda, a glavniot rezervoar (2690 m3) se snabduva so voda od glavnite izvori.

Na sirovata voda se vr{i samo hlorirawe. Distributivnata mreà e izrabotena od razli~en materijal na cevkite (pocinkuvani, azbestno-cementni, lieno èlezo, PVC) i vkupna dolìna od 63,7 km za primarnata i sekundarnata mreà, i okolu 88 km so dodavawe na terciernata mreà.

Vkupno, okolu 13679 priklu~oci se registrirani na nivo na pruàtelot na uslugi, Javnoto komunalno pretprijatie Tetovo (JKP), so 12 644 vodomeri (92.4%). Od koi 84% se priklu~oci za doma}instva, 1% priklu~oci za industrija, institucii i u~ili{ta i 15% za du}ani. Golem procent na vodomerite ne funkcionira.

Vo op{tina Tetovo ima 56% zagubi na voda i mnogu visoka potro{uva~ka od okolu 170-210 l/ìt/den. Zna~itelno golem e minimumot izmeren vo tekot na no}ta (pove}e od 70% od dnevniot proizveden maksimum), {to dozvoluva da se pretpostavi deka zna~aen del otpa|a na rasturaweto na vodata.

43

4.1.8 Kulturno nasledstvo

Odli~nata geostrate{ka polo`ba, nao|aweto na gradot na raskrsnica kako i plodnata zemja na Polo{kata kotlina, Tetovo go napravile

privle~en i interesen plen za raznite osvojuva~i. Vo XV vek gradot go osvoile Turcite. So doa|aweto na Turcite po~nuva da se razviva kulturata na ovie prostori. Centar na tie kulturni nastani }e bide Te}eto na bekta{i Arabati Baba (te}e), izgraden vo 1538-1548 godina od strana na Sersem Ali Dede. Osmanliite na Tetovo mu podarile golem broj na javni i verski objekti od islamskata kultura: xamii, te}e, javni kujni za siroma{noto naselenie, amami (javni bawi), fontani ({adrvani), i dr.

Vredi da se spomene bibliotekata na Te}eto od XVIII- XIX bidej}i vo nea kulturata i obrazovanieto se razvivale pokraj islamskata veroispoved. Vo ovaa biblioteka se vr{elo i kopiraweto na delata od poznatite intelektualci vo toa vreme, so posebna kaligrafija i podocna se ukrasuvale so ornamenti zavitkani so ko`a.

[arena xamija vo Tetovo

Vo Tetovo se nao|a i gradskata Tvrdina (kale), koja se nao|a na samiot

vrv na brdoto Baltepe, nad Tetovo. Tvrdinata e izgradena vo 1820 godina od strana na Abdurahman pa{a. Ovoj objekt na kulturata pretstavuva edna retka ubavina od minatoto vreme. Nejziniot sostav e kompleksen (vnatre{niot del ima pet sarai, golemi kujni, bawi, eden bunar vo sredina i tri tuneli za izlez), za vreme na vojnite pretrpele golem broj na o{tetuvawa. Tetovo gi ima i gradskata biblioteka Ko~o Racin, memorijalniot muzej, istoriskiot arhiv i dr.

Tetovo denes go krasi i Domot na kultura, izgraden vo 1975 godina vo centarot na gradot kade se nao|a{e porano ^ar{iskata xamija. Vo ovoj dom,

44

paralelno se razvivaat site kulturni aktivnosti na pripadnicite na nacionalnite zaednici koi ìveat na ovie prostori, i toa, preku razni aktivnosti kako {to se: muzi~ki, dramski, likovni, knièvni aktivnosti i dr.

4.1.9 Prirodno nasledstvo

Za{titata na prirodnoto nasledstvo vo R. Makedonija se zasnova

neposredno na Ustavot, na Zakonot za za{tita na prirodnite retkosti, na Zakonot za za{tita i unapreduvawe na ìvotnata sredina i prirodata, na Zakonot za za{tita na Ohridskoto, Prespanskoto i Dojranskoto Ezero i Zakonot za za{tita na nacionalnite parkovi, kako i so drugi zakoni i podzakonski akti koi ja reguliraat ovaa oblast. Vrednostite na biodiverzitetot se prezentiraat niz mreà na za{titeni podra~ja so utvrden reìm na koristewe i za{tita.

Soglasno Zakonot za za{tita na prirodnite retkosti od 1973 godina se odreduvaat za{titnite grupi so soodvetniot reìm na za{tita i toa:

op{ti prirodni rezrervati - (nacionalnite parkovi, strogi prirodni rezervati, nau~no-istraùva~ki prirodni rezervati, predeli so posebni prirodni karakteristiki, karakteristi~ni pejzaì);

posebni prirodni rezervati;

oddelni rastitelni i ìvotinski vidovi nadvor od prirodnite rezervati;

spomenici na prirodata;

memorijalni spomenici na prirodata. Griàta za za{titata na oddelni rastitelni zaednici, relikti i

endemiti e nezna~itelna i pokraj zalo`bite za nadminuvawe na sostojbite od strana na odredeni nau~ni rabotnici, institucii i ekolo{ki dru{tva.

4.2 Opis na sega{nata sostojba so ìvotnata sredina vo planskiot opfat

Osnoven preduslov za identifikacija na problemite so ìvotnata

sredina i postavuvawe na strate{ki celi za nadminuvawe i unapreduvawe na istite e identifikacijata i ocenata na sega{nata sostojba so mediumi na ìvotnata sredina (vozduh, voda, otpad, po~va, biodiverzitet, bu~ava), kako i so koristeweto na zemji{teto i prirodnite resursi vo op{tinata.

So ogled na toa {to vo planiraniot prostor do sega ne se vr{eni merewa, sledewa i istraùvawa na osnovnite vitalni komponenti vozduhot, vodata, tloto, bu~avata i tvrdiot otpadok, poremetuvawata vo ekosistemot vo celost ne moàt da se otkrijat, a ocenkata za sostojbite proizleguva isklu~ivo od dejstuvaweto na ~ovekot i negovite aktivnosti vo ovoj prostor.

45

Vozduh

Glaven izvor na zagaduvawe e industrijata koja vo ekosistemot emitira, gasovi, parei, ~ad magla, pra{ina i areosoli. Zagaduvaweto na vozduhot najpove}e e rezultat na prerabotka na sulfidni koncentracii na oboeni metali, kako i na sogoruvawe na koks i drugi karbofilni goriva vo industrijata i doma}instvata.

Na zagaduvawata na vozduhot mnogu vlijae topografijata na terenot, visinata na industriskite oxaci i atmosferskite uslovi. Najkriti~no zagaduvawe e vo uslovi na otsustvo na horizontalno i vertikalno struewe na vozduhot, osobeno koga e istoto prosledeno so temperaturni inverzii.

Najracionalen i efikasen na~in za za{tita na `ivotnata sredina od {tetnite vlijanija vrz vozduhot e preventivnoto deluvawe i spre~uvawe na produkcija na {tetni emisii vo samite izvori na nivno sozdavawe. Kvalitetot na vozduhot najmnogu go naru{uva prisustvoto na gasovi, pra{ini i drugi {tetni materii koi negativno vlijaat vrz zdravjeto na lu|eto, ekosistemite i prirodnite sozdadeni vrednosti.

Aerozagaduvaweto vo Tetovo

75%

5%

20%

CO

NOx

SO2

Edna od merkite za realizacija na preventivniot pristap vo

za{titata na vozduhot e obezbeduvawe na solidno sogorevawe vo ogni{tata na raznite gorivni instalacii i dobra karburacija na gorivata vo motorite so vnatre{no sogoruvawe.

Isto taka, zna~ajni merki koi pridonesuvaat za nadminuvawe na problemot so zagaduvawe na vozduhot se:

izgradba na {iroki ulici koi ovozmo`uvaat brzo provetruvawe;

zgolemuvawe na povr{inite so zeleni nasadi i drvoredi;

podobruvawe na koeficientot pome|u izgradenite i slobodnite povr{ini;

podigawe zeleni pojasi okolu industriskite zoni, proizvodnite kapaciteti, rezervoarite za voda i dr. Vo op{tinata Tetovo od energetskiot sektor funkcionira

Hidrocentralata Pena so kapacitet od 7,2 MW, 382.000.000 kW/h. Hidrocentralata e izgradena 1926 godina. Ne postoi zagaduvawe od ovaa

46

industriska oblast. Vo sklop na izgradenata vodovodna mreà na padinite na [ara postojat 4 mali hidrocentrali.

Emisiite od avtomobilite vo gradovite so golema gustina na naselenieto se isto taka faktor na zagaduvaweto na vozduhot. Prisustvoto

na golem broj na vozila vo op{tinata doveduva do prisustvo na SO2, NOx, CO, gasoviti organiski soedinenija, ~ad i drugi ~esti~ki. Pove}eto avtomobili nemaat katalizatori i golem del od vozilata se uvezeni kako koristeni avtomobili koi ~esto imaat katalizatori. Avtobusite i te{kite vozila

koristat dizel so nizok kvalitet koj sozdava SO2, osobeno poradi lo{oto odrùvawe na vozilata.

Spored istraùvawata, vo Tetovo izvori na zagaduvawe na vozduhot se delovnite subjekti od proizvodnite i neproizvodnte dejnosti vo ramkite na koi postojat energetski (kotlovski postrojki) i tehnolo{ki instalacii od koi kako rezultat na sogoruvawe na energensite (mazut, nafta, jaglen ili drva) ima emisija na odpadni gasovi i zagaduva~ki supstancii vo vozduhot.

Golem del od doma}instvata vo op{tina Tetovo koristat tvrdo gorivo (jaglen ili drva) za zatopluvawe preku zimskiot period. Tie se izvor na

emisii na CO i ~ad vo vozduhot zaradi lo{oto sogoruvawe i neodrùvawe na reìmot na sogoruvawe na drva i jaglen koi obi~no se upotrebuvaat za zatopluvawe na doma}instvata vo zimskiot period.

Sostojbata so kvalitetot na vozduhot sekojdnevno se sledi preku avtomatskata monitoring stanica za kvalitet na ambienten vozduh. Vrz osnova na podatocite za srednodnevnite koncetracii na ekolo{kite

parametri (SO2, NO2, CO, O3 i PM10), vo najgolem broj slu~ai koga ima nadminuvawe na maksimalno dozvolenata koncentracija se odnesuva na

koncentraciite na CO i PM10 (za mesec noemvri 2005 srednite vrednosti iznesuvaat CO - 1.81, dodeka PM10-207.01).

Problemi koi se javuvaat vo op{tinata i regionot, a koi moàt da vlijaat vrz kvalitetot na vozduhot se:

zastaren vozen park; upotreba na drvoto i jaglenot za zagrevawe; zagaduvawe na vozduhot od postojnite lokalni |ubri{ta poradi

samozapaluvawe ili zapaluvawe na istite, kako i palewe na drugite vidovi otpadi;

Industriskoto zagaduvawe; Vlijanie od bliskiot industriski kompleks vo s. Jegunovci.

Voda

Kako eden od glavnite ~initeli na zagaduvawe na povr{inskite

vodoteci se javuvaat otpadnite vodi od naselbite i industrijata. Vo ramkite na op{tina Tetovo, odnosno vo Gradot Tetovo opfatot na otpadnite vodi e preku fekalen kanalizacionen sistem za prifa}awe i odveduvawe na otpadnite vodi.

Kanalizacionata mreà vo princip e separaten sistem i pokraj toa {to postojat nekoi me|u-priklu~oci pome|u atmosferskata i fekalnata

47

kanalizacija. Pribli`no 32500 lu|e se priklu~eni na sistemot, a ottamu stapkata na priklu~ok e 57%.

Odveduvaweto/ispu{taweto na otpadnite vodi e vo rekata Vardar (vo princip) bez nikakvo pre~istuvawe, no zemjodelcite go blokiraat glavniot kolektor za da ja koristat sirovata fekalna voda za navodnuvawe i |ubrewe na zemji{teto.

Mreàta se sostoi od PVC, azbestno-cementni i betonski cevki, so~inuvaj}i dolìna od 40 km.

Sepak, poradi postoe~kite me{awa pome|u navodnuvaweto, kanalizacijata i sistemite za atmosferska kanalizacija, prelivite se mnogu ~esti. Poplavuvaweto na nepriklu~enite zoni se slu~uva ~esto. Ispustot na atmosferskata kanalizacija e vo reka Pena.

Mreàta se sostoi od betonski i armirano betonski cevki DN300 do DN1500 i vkupna dolìna na mreàta od okolu 20 km. Glavniot del od mreàta e realiziran vo sedumdesettite godini na minatiot vek.

Postoe~kata mreà e konstruirana vrz osnova na intenzitet na vrneì od okolu 120 l/sek/ha, {to e ponisko otkolku proektniot predlog od 145 l/sek/ha.

Postoe~kiot sistem na atmosferska kanalizacija moè da gi zadovoli potrebite. Podatoci za koli~inata na industriskite otpadni vodi vo ramkite na op{tinata ne postojat. Industriskite otpadni vodi se ispu{taat vo kanalizacioniot sistem bez nikakov tretman, odnosno pro~istuvawe.

Vo op{tina Tetovo, a osobeno vo gradot Tetovo kako glaven problem moè da se izdvoi nedostatokot na voda vo odredeni periodi od godinata, a osobeno vo tekot na su{nite godini. Drugi problemi se:

Zagubi na voda vo vodovodnata mreà-prose~no 56%; Golema potro{uva~ka na voda po ìtel; Za~esteno e rasturaweto na vodata; Ne-doma}inskite koristewa na vodata se ~esti; Svesta za potro{uva~kata e na nisko nivo; Nelegalni priklu~oci; Mal procent na naplata na potro{enata voda; Snabduvaweto na del od selskite naselbi so voda od sopstveni bunari,

odnosno ne postoewe na vodosnabditelen sistem; Nedovolna pokrienost na op{tinata so sistem za navodnuvawe na

zemjodelskite povr{ini; Lo{a sostojba na sistemite za navodnuvawe; Nemawe na kontrola na kvalitetot na vodite koi se koristat za

navodnuvawe na zemjodelskite povr{ini. Pokrienosta na gradot od 57% so sistem za prifa}awe i odveduvawe

na otpadnite vodi, pretstavuva glaven problem od aspekt na prifa}aweto i odveduvaweto na otpadnite vodi. Drugi problemi koi se notirani vrz osnova na izvr{enata analiza na postojnata sostojba se:

Hidrauli~ko preopteretuvawe na delnici poradi povrzuvawe so sistemot za atmosferska kanalizacija;

48

Delnici od mreàta imaat o~igledno pomal kapacitet od potrebniot; Nelegalni priklu~oci od doma}instvata; Pogre{no priklu~uvawe na privatni cevki za atmosferska

kanalizacija vo sistemot za fekalna kanalizacija; Moàt da se pojavat sanitarni problemi poradi prelevawata i

pogre{nata upotreba na sirovata voda; Industriite gi ispu{taat svoite otpadni vodi bez prethodno

pre~istuvawe; Ispu{tawe bez pre~istuvawe.

Od aspekt na prifa}awe i odveduvawe na atmosferskite vodi definirani se slednite problemi:

Mreàta e nedovolna; Hidrauli~ko preopteretuvawe na delnici poradi povrzanosta so

mreàta za navodnuvawe; Postoewe na priklu~oci na doma}instvata; Pogre{ni priklu~oci na otpadni vodi od individualnite objekti vo

atmosferskata kanalizacija; Mo`na pojava na zravstveni problemi poradi prelivawa i me{awe so

kanalizacijata.

Otpad

ôvekot so svojata aktivnost producira golemi koli~ini na cvrst otpad. So procesot na industrijalizacijata, urbanizacijata i zgolemuvawe na standardot na ìveewe, ovie koli~ini pokaùvaat trend na porast. Komunalniot i tehnolo{kiot-neopasen otpad e vo korelacija so razvojot na Op{tinata. Pogolem del od komunalniot otpad se sozdava od ~ovekot i tercijarnite dejnosti (trgovija, ugostitelstvo i turizam), a tehnolo{kiot-neopasen otpad se producira od proizvodnite dejnosti. Za op{tina Tetovo so ogled na stopanskata struktura, zna~ajno vlijanie vrz koli~inata na cvrstiot otpad pokraj industrijata imaat zemjodelieto i sto~arstvoto.

Upravuvaweto so komunalniot otpad vo op{tina Tetovo e odgovornost na lokalnoto komunalno pretprijatie. Celiot na~in na tretirawe na otpadot se sveduva na negovo sobirawe i transportirawe do deponijata. Otpadot od op{tina Tetovo prethodno se deponira{e na deponijata Drisla vo blizina na Skopje, koja e edinstvena vo Republika Makedonija koja gi zadovoluva minimalnite standardi, a deneska se deponira vo privremenata novoizgradena deponija za neopasen otpad Rusino vo selo Bawica, op{tina Gostivar, kade se deponira i inertniot otpad.

Sovremenoto ìveewe se karakterizira so se pogolemo generirawe na cvrst komunalen otpad koj vo koj se pove}e se zastapeni materijali koi pote{ko se razloùvaat po priroden pat. Nepravilnoto tretirawe na ovoj vid na materijali moè da predizvika zagaduvawe na ìvotnata sredina. Isto taka, i nesoodvetnoto tretirawe na biorazgradliviot otpad, odnosno

organskiot otpad e pri~initel na sozdavawe na takanare~enite Green House gasovi (metan) koi se pri~initeli na efektot na staklena gradina.

49

Iscedokot koj se sozdava pri nekontroliranoto razgraduvawe na organskata frakcija od komunalniot otpad e pri~initel na zagaduvaweto na povr{inskite i podzemnite vodi.

So uslugata za sobirawe i transportirawe na komunalniot otpad opfateni se 15000 doma}instva, a prose~no se generira 1 kg otpad po ìtel dnevno. Koli~inata na generiran otpad po ìtel e nad prose~noto generirawe na otpad po ìtel dnevno na nivo na Republika Makedonija. Godi{no se generira 20550 toni na komunalen i drug neopasen otpad, 10000 toni industriski neopasen otpad, 6380 toni inerten otpad i 55 toni na medicinski otpad.

Koli~inata na otpadot vo svojata struktura go sodrì sledniot sostav:

Sodrìna na otpad po struktura vo op{tina Tetovo

35%

9%3%5%3%3%

8%

15%

14%6%

hartija ambalaà

plastika

èlezo

staklo

guma

drva

tekstil koà

otpad od parkovi

kujnski otpad

ostanato

Del od naseleni mesta vo op{tinata ne se opfateni so ovoj vid na

komunalna usluga i lokalnoto naselenie go ostava otpadot na pove}e lokalni selski |ubri{ta, pokraj pati{tata, mostovite, suvodolicite i rekite.

Vo bliskata okolina na gradot Tetovo, kako i vo samiot grad postojat pove}e pomali i pogolemi |ubri{ta, koi se sozdadeni od strana na nesovesnite gra|ani i vo koi pokraj komunalniot otpad ima i gradeèn, odnosno inerten otpad. Celata okolina okolu ovie |ubri{ta e devastirana i zagadena. Od sogleduvaweto na postojnata sostojba vo op{tina Tetovo vo odnos na upravuvaweto so cvrstiot otpad notirani se slednite problemi:

nepostoewe na integrirano upravuvawe so otpadot; nesoodvetno sobirawe na otpadot; postoewe na pove}e mali i golemi |ubri{ta i divi deponii okolu

gradot Tetovo i na pove}e lokacii vo op{tinata; nepostoewe na deponija za inerten materijal; neopfatenost na del od naseleni mesta vo op{tina so uslugata za

sobirawe na otpadot; deponirawe na otpadot od selskite naselbi vo lokalni selski

|ubri{ta ili selski nelegalni deponii.

50

Rastitelen i ìvotinski svet

Kvalitetot na po~vite pretstavuva osnoven preduslov za ostvaruvawe na odr`liviot razvoj. Sovremenite procesi na urbanizacija i osobeno koristeweto na zemji{teto za stopanski celi najdirektno vlijae vrz intenzitetot na koristewe na zemji{teto i promenata na negoviot kvalitet. Postojat mnogu pri~initeli koi predizvikuvaat o{tetuvawe i zagrozuvawe na zemji{teto: zagadenite otpadni vodi, istaloènite ~estici od vozduhot (te{ki metali i sl.).

Problemite koi se odnesuvaat na za{tita na biodiverzitetot vo op{tina Tetovo se: Za [ar Planina dosega se izraboteni golem broj na studii od oblasta na biodiverzitetot vo koi se opfateni golem broj na rastenija i ìvotni, a i [ar Planina kako ekolo{ka celina. Vo niv se dadeni sogleduvawata za postojnata sostojba, kako i predlozi za za{tita na ìvotnata sredina na ovoj lokalitet. Op{tina Tetovo opfa}a samo eden del od [ar Planina i vo ovoj dokument analizirani se sostojbite vo onie oblasti vo koi op{tinata bi moèla da deluva. Kompletnata za{tita na ovoj lokalitet e mo`na samo na regionalno ili dràvno (me|unarodno) nivo. Izgradbata na ski-liftovi, planinarski kuli, TV repetitori i drugi predavatelki, antenski sistemi, koi obi~no se lociraat na vrvovite na planinite, ~esto doveduvaat do degradacija na nekoi rastitelni zaednici koi imaat ograni~eno rasprostranuvawe na samite planinski vrvovi (poradi konfiguracijata na terenot, silnite vetrovi i sl.). Takov e slu~ajot

so zaednicata od soj Edriantho-Seslerion na [ar Planina. Mnogu retki i zagrozeni {umski zaednici na podra~jeto na [ar

Planina, vo delot na op{tina Tetovo se ass. Aceri heldreichii-Fagetum, kako i zabeleàno su{ewe na {umite po te~enieto na raka Pena: ass. Abieti-Piceetum

scardicum. Raritet na ovie prostori se molikata (Pinus peuce), kako i

munikata (Pinus heldreichii), vidovi koi gi ima samo vo gornoto slivno podra~je na reka Pena.

Kaptiraweto na voda od planinskite izvori i potoci, ~esto doveduva do isu{uvawe na planinskite mo~uri{ta i treseti{ta. Vakvata sostojba istovremeno doveduva i do redukcija na algalnata raznovidnost, osobeno na silikatnite i zelenite algi, procesi koi se zabeleàni na [ar Planina.

Vo ramkite na biodiverzitetot neodminliv del e avtohtonata rasa ov~arski pes [arplaninec. Ovaa avtohtona rasa e sozdadena samostojno, prirodno i izvorno bez zna~itelno vlijanie na ~ovekot, {to pretstavuva nejzina najgolema prednost. Denes se koristi kako cenet ov~arski pes za za{tita na stadata ovci i kozi od predatori i kako doma{en milenik vo urbanite sredini.

Na teritorijata na op{tinata evidentirano e sobirawe lekoviti rastiteli vidovi. Spored vidot na lekovitata rastitelna surovina, koja se koristi od lekovitoto rastenie (koren, treva, plod, list, cvet) najzagrozeni se rastenija kaj koi se koristi celoto rastenie, korenot i korata. Najmnogu

se sobiraat slednite vidovi: [arplaninski ~aj (Sideritis scardica), lu|eto go koristat kako lek protiv nastinka i ka{lica, Hipericum perforatum, Lichenes,

51

Altahea officinalis, Gentijana lutea (lincura), ~ii koren se koristi za le~ewe stoma~ni bolesti, i drugi. Od {umskite plodovi se sobiraat: malinki, kapinki, borovinki, drenki i drugo.

Op{tina Tetovo po svoeto prostirawe gi opfa}a od najniskite

delovi na Polo{kata kotlina, pa se do najvisokoto planinsko podra~je na [ar Planina. Planinskiot del od op{tinata e bogat so raznovidna {uma. Na samata planina ima golem broj {umski pasi{ta. Najrasprostaneti vidovi drva vo ova podra~je se buka, gaber i dab, koi vo vkupniot potencijal na {umskiot fond u~estvuvaat so okolu 90%.

Od aspekt na sopstvenosta na {umite vo op{tina Tetovo 90.3% se dr`avna sopstvenost i 9.7% se vo privatna sopstvenost. Strukturata na {umskiot fond po odnos na zasadena povr{ina pod {umi e vkupno 28757,10 ha.

Reprodukcijata na {umskiot fond e prisutna vo op{tina Tetovo vo forma na po{umuvawe na mladi sadnici vo delovite kade zaradi bespravno se~ewe, se sozdadeni golini, kako i so potsejuvawe na {umski povr{ini. Seto ova se pravi programirano-planski so cel da se za~uva {umskiot fond so koj op{tina Tetovo raspolaga vo golem kapacitet.

Zagaduvaweto na po~vata kako posledica na dolgotrajnoto nekontrolirano i nepravilno koristewe na ve{ta~ki |ubriva, odnosno primena na hemiski sretstva vo zemjodelieto se odrazuva na zagaduvawe na po~vata i podzemnite vodi. Na ova osobeno treba da se obrati vnimanie poradi trendot na zgolemuvawe na upotrebata na preparati vo poslednite godini.

Nekontrolirana i nestru~na upotreba na za{titni sredstva i ve{ta~kite |ubriva vo zemjodelieto;

Nelegalna se~a na {umite; Koristewe na drvoto za greewe;

52

Nedovolno po{umuvawe; Pojava na {umski poàri; Nekontrolirano sobirawe na {umskite rastenija i plodovi; Pojavata na nelegalen lov.

Bu~ava

Problemot na bu~ava na podra~jeto dosega ne e analiziran i

istraùvan. Vo tetovskiot region izvorite na sozdavawe na bu~ava ne se od takov vid da ovoj problem vo ìvotnata sredina pretstavuva zna~itelna zakana za zdravjeto na lu|eto. Na nivo na Republika Makedonija mereweto na nivoto na bu~ava se vr{i od strana na Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe i Republi~kiot Zavod za zdrastvena za{tita.

Bu~avata proizleguva od urbanite aktivnosti i toa:

Soobra}aj;

Proizvodni i delovni procesi;

Bu~ava od enterierno poteklo (stambeni zgradi, trgovsko delovni centri i sl).

4.3. Sega{ni problemi so ìvotnata sredina vo i okolu planskiot opfat

Problemite so ìvotnata sredina vo op{tina Tetovo i predmetniot

opfat, bea identifikuvani preku analiza na postoe~kata sostojba so ìvotnata sredina za op{tina Tetovo. Najosetlivi elementi na ìvotnata sredina vo predmetniot opfat (Elementi na SO@S)

Vodi Vozduh Otpad Klimatski Naselenie Materijalni

faktori dobra

Elementi na SO@S

Problemite so generirawe na otpadot se razgleduvaat kako vlijanie vrz povr{inskite i podzemnite vodi, vlijanie na zagaduvaweto na po~vite i indirektno kako vlijanie vrz kvalitetot na vozduhot i po~vite i indirektno kako vlijanie vrz kvalitetot na vozduhot i sozdavaweto na stakleni~ki gasovi (klimatski promeni).

Vrz osnova na evidentirawe na najosetlivite elementi na ìvotnata sredina vo planskiot opfat koi se narekuvaat i elementi na Strategiska ocena na ìvotnata sredina (Elementi na SO@S) se vospostavuvaat celi na strategiska ocena na ìvotna sredina (Celi na SO@S) i se definirani mo`ni indikatori za sekoja cel.

Vo procesot na Strategiska ocena na vlijanie na planskiot dokument vrz ìvotnata sredina va`no e da se vidi kako, na koj na~in, so koja ja~ina i intenzitet celite na planskiot dokument vlijaat vrz celite na SO@S so

53

cel da se predvidat merki za spre~uvawe na vlijanijata i da se predloì soodveten plan za monitoring na indikatorite za sekoja cel na SO@S.

Na slednata tabela se prikaàni sega{nite problemi so elementite na ìvotnata sredina:

Elementi na Strategiskata Problem Relevantno

opften

ocena na ìvotna sredina problem

Vozduh

Naru{en kvalitet na vozduhot od postoewe na industriski objekti so intenzivna emisija na zagaduva~ki materii, upotreba na jaglen i nafta kako agens za zatopluvawe, zgolemen soobra}aj h

Nemawe monitoring stanica za merewe na kvalitetot na ambientniot vozduh h

Voda Koristewe na cevki od azbesten materijal h

Nedovolno planirawe na promenite vo namenata na zemji{teto h

Otpad Postoewe na divi deponii h

Grade`niot {ut ne se tretira h

Po~va Naru{en kvalitet na po~vata kako rezultat za istaloùvawe na aerosedimenti h

Degradacija na po~vite h

Predel Degradirani predeli h

Nedovolna zastapenost na parkovsko zelenilo h

Naselenie Pojava na migracija h

Golema nevrabotenost h

Klimatski faktori Koristewe na ogrevno drvo za zatopluvawe h

Ne koristewe na obnovlivi izvori na energija h

Sega{ni problemi so elementite na ìvotnata sredina

54

5. Sostojba bez implementacija na planskiot dokument

Pri realizacija na Planskiot dokument za GUP za UB 56 i UB 57 vo

Tetovo, op{tina Tetovo se razgleduva opcijata bez da se sprovede planska aktivnost, odnosno rabotite da ostanat vo prvobitnata polo`ba.

Vo konkretniov slu~aj dokolku GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo, se o~ekuvaat slednive posledici:

Pojava na nekompatibilni dejnosti;

Zemji{teto i ponatamu }e ostane zemji{te so pomala ekonomska vrednost;

Nekontrolirana izgradba na bespravni objekti;

Naru{uvawe na kvalitetot na mediumite vo ìvotnata sredina;

Intenzivno zagaduvawe so otpadni materii (cvrst, komunalen i drugi vidovi otpad) i postoewe na divi deponii;

Intenzivno zagaduvawe na podzemnite vodi i po~vata;

Nema uslovi za sozdavawe na povolen ekonomski ambient za odr`liv ekonomski i ekolo{ki razvoj na podra~jeto - regionot;

Namaleni prihodi vo buxetot;

Otsustvo na investicioni vloùvawa;

Naru{eno zdravje na naselenieto;

Zgolemeni socijalni tro{oci;

Namalena mo`nost za vrabotuvawe;

Porast na ekonomskata migracija;

Ne se sozdavaat uslovi za iskoristuvawe na obnovlivite izvori na energijata (solarnata energija);

Namalen ìvoten standard i

Ne se sozdavaat uslovi za ekonomski i odr`liv razvoj.

55

6. Alternativi i ~initeli za izbor na alternativa

Realizacijata na GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo e od osobeno zna~ewe za realizirawe namenski sodrìni i funkcionalna operacionalizacija za razvoj na planskiot opfat i op{tinata.

So izrabotkata na ovoj plan prostorot dobiva nova mo`nost za urbanisti~ka razrabotka i realizacija.

Od osobeno zna~ewe za izgotvuvawe na Strategiskata ocena, a voedno

i standardna postapka e da se izanalizira varijantata (Bussines as usual

scenario), odnosno opcijata od nesproveduvawe na planskoto re{enie so {to sostojbata bi ostanala vo prvobitnata sostojba. Vo toj slu~aj se o~ekuva deka fakti~kata sostojba na terenot voop{to nema da se promeni, i ekonomskata pasivnost }e prodolì.

Vo slu~aj na nerealizirawe na planskiot opfat se o~ekuva da:

Socijalno-ekonomskiot status na naselenieto }e inicira pogolema stagnacija;

Prodolùvawe na trendot migracija na naselenieto;

Namaluvawe na vrednosta na zemji{teto;

Uzurpacija na prostorot so divogradbi i drugi neplanski i nekompatibilni sodrìni;

Neplansko i neorganizirano ureduvawe na prostorot so {to negativno }e se odrazi vrz mediumite vo ìvotnata sredina.

So realizirawe na planskiot opfat se o~ekuvaat nekolku pozitivni aspekti:

- Povolna geografska polo`ba; - Dobri mikroklimatski uslovi; - Odli~na dispozicija vo odnos na soobra}ajnata povrzanost; - Predvidenite sodrìni }e ovozmoàt ostvaruvawe na

stopanski i drug vid funkcii so direktni ili indirektni ekonomski efekti.

So primena na prethodnite kriteriumi se ovozmoùva lokacijata da prerasne kako edinstvena prostorna i funkcionalna celina koja }e dade golem doprinos za razvojot na lokalnata i nacionalna ekonomija i podobruvawe na kvalitetot na ìveewe.

56

7. Pretpostaveni vlijanija vrz mediumite na ìvotnata sredina

Pojavite koi kako pretpostavka moè da se javat od implementacijata

na GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo moè da se analiziraat od negativen i pozitiven aspekt. Izve{tajot za Strategiska ocena gi zema vo predvid vlijanijata vrz site mediumi na ìvotnata sredina, biolo{kata raznovidnost, prirodata, predelot, kulturnoto nasledstvo, lu|eto kako i vlijanijata vrz socio-ekonomskite mo`nosti vo op{tina Tetovo.

Izve{tajot za strategiska ocena na ìvotnata sredina ne gi analizira poedine~nite razvojni proekti, tuku vlijanijata vrz mediumite na ìvotnata sredina od generalen aspekt. Zna~i, so izve{tajot se pravi samo procenka na mo`nite vlijanija vrz ìvotnata sredina, dodeka vo podocne`nite fazi, preku Studiite za ocena na vlijanie vrz ìvotnata sredina ili Elaboratite za za{tita na ìvotnata sredina {to se zakonska obvrska na osnova na ukaànite rizici se pravat detalni analizi i preporaki.

Soglasno Zakonot za ìvotna sredina i Uredbata za opredeluvawe na kriteriumite vrz osnova na koi se utvrduva potrebata za sproveduvawe na postapkata za ocenka na vlijanijata vrz ìvotnata sredina potrebno e da se utvrdi potreba za sprovrduvawe na postapka za ocenka na vlijanieto na proektot vrz ìvotnata sredina. Potrebata od ocena na vlijanijata vrz ìvotnata sredina ja donesuva Organot na dràvnata uprava nadleèn za rabotite od oblasta na ìvotnata sredina. Soglasno Zakonot za ìvotna sredina, kako i Zakonot za za{tita na prirodata, pravnite ili fizi~kite lica koj vr{at dejnosti ili aktivnosti koi ne spa|aat vo proektite za koi se sproveduva postapka za ocena na vlijanieto vrz ìvotnata sredina se dol`ni da izgotvat Elaborat za za{tita na ìvotnata sredina, so cel da se oceni vlijanieto na dejnostite ili aktivnostite vrz ìvotnata sredina, pred da zapo~nat so sproveduvawe na proektot i istiot da go dostavat do organot nadleèn za odobruvawe na sproveduvaweto na proektot.

Vlijanie vrz demografskiot faktor

Realizacijata na planot }e pretstavuva pozitiven stimul za demografskiot razvoj. Isto taka, }e ima pozitivni vlijanija na dolgoro~na osnova i na zgolemuvawe na natalitetot, kako u{te eden pozitiven element na demografskiot razvoj. Ova od pri~ina {to investicionite vloùvawa za realizacija na ovaa planska sodrìna }e zna~i otvorawe na novi rabotni mesta i zgolemuvawe na ìvotniot standard i kvalitetot na ìveewe.

57

Vlijanie vrz ~ovekovoto zdravje

Implementacijata na planot moè da ima odredeni negativni vlijanija vrz zdravjeto na lu|eto preku:

- Nepravilno upravuvawe so ìvotnata sredina; - Nepravilno postapuvawe so otpadot.

Obezbeduvaweto na parkovsko i za{titno zelenilo i ostanato hortikulturno ureduvawe na prostorot }e bide vo funkcija na podobruvawe na zdravjeto na lu|eto. Doslednoto sproveduvawe na planskite re{enija za komunalnata infrastruktura, integralnoto upravuvawe so komunalniot otpad, mo`nost za koristewe na obnovlivi izvori na energija }e bide dovolna garancija za direktna za{tita na ~ovekovoto zdravje.

Rizikot od nedostatok i lo{iot kvalitet na vodata za piewe najmnogu se odnesuva na zdravjeto na lu|eto, a se manifestira preku: pojava na crevni zaboluvawa vo letniot period, zarazna òltica, karies kaj decata, zgolemen broj na zaboleni od kalkuloza na urinarniot i bilijarniot trakt. Namaluvaweto na koli~estvoto voda kako globalen problem direktno vlijae vrz eko-sistemite, a nejzinata dezinfekcija vrz mikroflorata i mikrofaunata. Analizata na sostojbata pokaùva deka vo op{tina Tetovo poradi ekolo{ki pri~ini ~esto doa|a do razni zaboluvawa na gra|anite, a kako pri~ini se:

Ekstremno niskite-visokite temperaturi;

Nemawe na dovolna koli~ina na voda vo vodovodniot sistem vo odredeni periodi;

Nemawe na kanalizacija vo naseleni mesta;

Slobodno ispu{tawe na fekalnite i industriski vodi bez pre~istuvawe vo recipientite ili slobodno po povr{inata na zemjata;

Nesoodvetno deponirawe na otpadocite;

Divi deponii;

Nekontroliran urban razvoj {to doveduva do ìveewe vo lo{i sanitarno-higienski uslovi;

Naru{ena ìvotna sredina;

Niskata sanitarna kultura kaj gra|anite.

Vlijanie vrz socio-ekonomskata sostojba

Implementacijata na GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo, }e ima pozitivno vlijanie vrz socio-ekonomskiot razvoj i po{iroko vo stimulirawe na ekonomskite aktivnosti, zgolemuvawe na stapkata na ekonomskiot rast, zgolemuvawe na dohodot po glava na ìtel, proektiraweto, komunalnite dejnosti, grade`ni{tvoto, trgovijata i sl., zgolemuvawe na prihodite na lokalnata samouprava, podobruvawe na komunalnata infrastruktura, podobruvawe na infrastrukturata i uredenost na prostorot i zgolemuvawe na kvalitetot na ìveeweto.

58

Vlijanie vrz kvalitetot na ambientniot vozduh

So GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo ne se o~ekuvaat osobeni vlijanija vrz ambientniot vozduh. Do vakva konstatacija moè da se dojde vrz osnova na analizata na predvideniot razvoj na Gradot gledano od aspekt na generirawe na mo`ni vlijanija vrz vozduhot i voop{to vrz ìvotnata sredina predizvikani od takviot razvoj.

Vo Tetovo osnovni zagaduva~i na prostorot pretstavuvaat postoeweto na motoren soobra}aj, zagaduvaweto od na~inot na zagrevawe na objektite, no nemoàt da se zapostavat i drugite zagaduva~i koi negativno vlijaat vrz ambientniot vozduh. Do vakva konstatacija moè da se dojde vrz osnova na analizata na predvideniot razvoj na gradot Tetovo.

Vo op{tina Tetovo brojot na registrirani motorni vozila od godina vo godina se zgolemuva. Ako na ova se dodade i sekojdnevniot tranzit na vozila niz centralnoto gradsko podra~je (prete`no te{ki motorni vozila) toga{ moè da se kaè deka frekfencijata na soobra}aj e dosta golema.

Prekumernata i nekontrolirana upotreba na drvoto kako energetsko gorivo ili surovina za zatopluvawe na individualnite i kolektivnite stanovi kako i odreden broj na pomali pretprijatija i institucii e seriozen izvor na zagaduvaweto na vozduhot. Ispituvawata pokaùvaat deka duri 90% od naselenieto upotrebuva drvo za zatopluvawe vo period od septemvri do maj. So sogoruvaweto na drvoto vo atmosferata se ispu{taat ogromni koli~estva ~ad, pepel, jaglerod dioksid i nesogorlivi ~esti~ki. Od druga strana, pak naru{uvaweto na kvalitetot na vozduhot se sozdava poradi prekumernata i neplanskata se~a.

Podetalna analiza od eventualnite vlijanija vrz kvalitetot na ambientalniot vozduh }e se razgledaat vo ponatamo{nite fazi preku izrabotkata na studiite za Ocenka za vlijanieto na ìvotnata sredina ili elaboratite za za{tita na ìvotnata sredina {to se zakonska obvrska.

Vlijanie vrz klimatski promeni

Vlijanieto na fugitivnite emisii vo vozduhot od izduvnite gasovi od vozilata }e se ublaì so postavuvawe na za{titno zelenilo. Da se predvidi plansko re{enie so obezbeduvawe na za{titno zelenilo i bogato hortikulturno ureduvawe vo i okolu sekoj objekt koj }e pridonese kon podobruvawe na kvalitetot na vozduhot vo po{irokoto podra~je.

Vlijanie predizvikano od zgolemena bu~ava

Vo faza na implementacija na planiranite aktivnosti za infrastrukturno opremuvawe na planskiot opfat i izgradba na infrastrukturnata mreà i novi objekti treba da se o~ekuva zgolemena bu~ava. Kako izvori na bu~ava }e se javi rabotata na grade`nata mehanizacija.

59

Dokolku pri implementacija na planskiot opfat se primenat

merkite definirani soglasno Сtrategiskata ocena na vlijanijata vrz ìvotnata sredina od sekoja posebna aktivnost }e se namalat o~ekuvanite efekti od zgolemena bu~ava i }e se svedat na dozvolenite nivoa, vo soglasnost so Zakonot za bu~ava.

Vlijanie vrz kvalitetot na vodite

Identifikuvani izvori na emisii na otpadni vodi vo opfatot se sanitarnite i otpadnite vodi. Ako nepravilno se upravuva so otpadnite vodi moè negativno da vlijaat vrz povr{inskite i podzemnite vodi i da go zagrozat kvalitetot na okolnoto zemji{te.

Planskite re{enija za komunalnata infrastrukturna mreà i odveduvaweto na fekalnite i atmosferskite vodi od objektite nema da dozvolat istite nekontrolirano da se ispu{taat. Naru{uvaweto na kvalitetot na vodite moè da bide rezultat i od nepravilno upravuvawe so otpadot. Vlijanijata vrz vodite vo operativnata faza se ocenuvaat kako mo`ni negativni vlijanija.

Podetalna analiza }e se izvr{i vo ponatamo{nite fazi preku izrabotkata na studiite za ocenka za vlijanieto na ìvotnata sredina ili elaboratite za za{tita na ìvotnata sredina {to se zakonska obvrska.

Vlijanie vrz po~vata

So implementacija na ovoj plan }e se ostvari racionalno koristewe na zemji{teto, odnosno celokupnata povr{ina }e se osmisli so namenski sodrìni koja }e rezultira so ve}e spomenatite benefiti. Negativnite vlijanija vrz po~vata moè da proizlezat od nesoodvetno upravuvawe so otpadnite vodi, generiraniot otpad, izduvnite gasovi od prevoznite sredstva i sl.

Zna~ajni vlijanija vrz po~vata ne se o~ekuvaat, bidej}i vo Planot za izgradba se predvideni merki i re{enija za komunalnata infrastrukturna mreà, upravuvawe so otpadnite vodi i otpadot koj }e se generira vo kompleksot. Indirektno negativno vlijanie na po~vata kako rezultat na izduvnite gasovi od vozilata i emisiite od planiraniot kapacitet vo planskiot opfat se procenuvaat kako ne mnogu zna~ajni so ogled na predvidenite za{titni zeleni zoni i prirodata na predvidenite objekti.

Za da ne dojde do naru{uvawe na kvalitetot na po~vata potrebno e da se sprovede plan za upravuvawe so otpad vo koj }e se predvidat merki za upravuvawe so otpadot.

Pocelosna analiza od site aspekti na eventualnite vlijanija vrz po~vata }e bidat predmet na posebni studii ili elaborati soglasno Zakonot.

60

Vlijanie vrz predelot

So GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo ne se o~ekuvaat negativni vlijanija vrz predelot.

Predelot se o~ekuva da se naru{i vo vreme na aktivnostite pri izgradba, no so ograni~en vremenski period bidej}i site planirani objekti nema da se gradat vo isto vreme.

Pri realizacijata na objektite i nivnata infrastruktura moè da predizvikaat negativni vlijanija vrz predelot kako rezultat na iskopuvaweto na zemji{teto i deponiraweto na vi{okot zemja na nesoodvetni lokacii. Vakvite vlijanija se o~ekuva da se tretiraat kako negativni vlijanija so ograni~en intenzitet i vremetraewe.

Vlijanie vrz kulturnoto nasledstvo

Kulturnoto nasledstvo na regionot e simbioza na neprocenlivi materijalni i duhovni vrednosti vo edna urbanisti~ko-arhitektonska celina so~inuvaj}i neraskinlivo edinstvo na tradicionalni i umetni~ki vrednosti, knièvni, dokumentacioni fondovi, po~nuvaj}i od praistorijata do denes.

Na samiot planski opfat ne se evidentirani arheolo{ki ili kulturni spomenici i spored toa ne se o~ekuvaat negativni vlijanija vrz kulturnoto nasledstvo.

Spored Zakonot, dokolku se pojavi nekoe arheolo{ko nao|ali{te }e se postapi soglasno odredbite od ~len 65 od Zakonot za za{tita na

kulturnoto nasledstvo („Sl. Vesnik na RM” br. 20/04, 115/07, 18/11, 148/11, 23/13, 137/13, 38/14, 44/14 i 199/14).

Vlijanie vrz biodiverzitetot (flora i fauna)

So GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo, ne moè da se predizvikaat odredeni vlijanija vrz florata i faunata bidej}i dosega ne se identifikuvalo postoewe na posebni primeroci. Pocelosna analiza od site aspekti na eventualnite vlijanija vrz biodiverzitetot }e bidat predmet na posebni studii ili elaborati soglasno Zakonot.

Vlijanie vrz materijalnite dobra

Implementacijata GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo,

}e ja zgolemi ekonomskata vrednost na zemji{teto zaradi dobrata komponiranost me|u planiranite i postoe~kite sodrìni vo ramkite na sekoja urbana edinica i planskiot opfat vo celost.

61

Vlijanie po odnos na generirawe na otpad

Upravuvaweto so komunalniot otpad vo gradot Tetovo i po{iroko e na visoko nivo vo sporedba so drugite gradovi vo regionot. Poimite kako selektirawe, reciklirawe i prerabotka se daleku od realnosta, no sepak ima ambicija i èlba za ovoj trend da se zapo~ne da se primenuva i vo sekojdnevniot ìvot.

Deponiraweto na smetot se vr{i na deponijata Rusino. Pri realizacija na GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo,

za o~ekuvawe e generirawe na gradeèn i zemjen otpad. So planskiot dokument treba da se predvidi otpadot pri novite gradbi soodvetno da se sobira i prevzema, a del od nego da se iskoristi vo tamponirawe na pristapnite delovi i pokrivawe na iskopite. Isto taka, eventualnoto vlijanie vrz po~vata moè da se predizvika od nepravilnoto upravuvawe so otpadot i otpadnite masla.

Primarnata selekcija na otpadot treba da se predvidi kako kontinuirana aktivnost pri realizacija na planot.

Silnoto negativno i {tetno vlijanie od necelosnoto i nesoodvetnoto tretirawe na cvrstiot komunalen, industrisko-tehnolo{ki, medicinsko-veterinaren i ìvotinski otpad se odrazuva vrz: vlijanie po ~ovekovoto zdravje, zagaduvawe na podzemnata voda, po~vata i vozduhot, uni{tuvawe na plodnoto zemji{te, mo`no vlijanie vrz florata i faunata, degradacija na ìvotnata sredina, uzurpacija na prostorot.

Ekolo{kite problemi koi se nametnati od nesoodvetnoto tretirawe na otpadot se od visok rizik bidej}i vlijaat vrz samoto naselenie posebno vrz mladata populacija, nivnoto zdravje, ìvotnata sredina i op{tiot progres.

Se prepora~uva site ovie aktivnosti da bidat opfateni so izrabotkata na Studiite ili Elaboratite soglasno Zakonot. Primarnata selekcija na komunalniot otpad treba da se predvidi kako kontinuirana aktivnost.

Vlijanie od nesre}i i havarii

Mo`ni nesre}i i havarii koi bi nastanale od implementacijata na ovoj planski opfat e pojava na poàr, elementarni nepogodi i drugi havarii. Vo planskiot opfat se razraboteni merki za za{tita na ~ovekot, materijalnite dobra i ìvotnata sredina od prirodnite katastrofi.

Za uspe{no funkcionirawe na za{titata od nesre}i i havarii predvideni se merki za za{tita od poàri, odnosno site objekti da se locirani taka da se pristapni za poàrnite vozila, a {irinata na pristapot ne smee da bide pomala od propi{anata so {to se ovozmoùva lesna podgotovka i stavawe vo dejstvo na potrebnata oprema za borba protiv poàrot i spasuvawe na lu|eto. Ivi~nicite na pristapniot pat mora da bidat zakoseni poradi lesen pristap na poàrnite vozila do sekoj objekt.

62

Planiraweto i izrabotkata na tehni~kata dokumentacija treba da e vo soglasnost so Zakonot za za{tita na po`ar.

Detalnata analiza na ovie vlijanija }e bide so studiite ili elaboratite soglasno Zakonot i se obvrska da se izgotvat vo podocne`nite fazi na realizacija na investicijata.

63

8. Merki za za{tita, namaluvawe i neutralizirawe na zna~ajnite vlijanija vrz ìvotnata sredina od

implementacija na planskiot dokument

Za{titata i unapreduvaweto na ìvotnata sredina e temelna vrednost na Ustavot na Republika Makedonija (~len 8) i e regulirana so Zakonot za ìvotna sredina, kako i ostanatite zakoni i podzakonski akti koi se navedeni vo ovoj Izve{taj. Ovoj Izve{taj, koj se bazira na relevantnite podatoci od Prostorniot plan na Republika Makedonija, Nacionalniot Ekolo{ki Akcionen Plan, sektorski studii za odredeni oblasti, kako i podatoci utvrdeni na samiot planski opfat, predviduva i merki za za{tita na ìvotnata sredina od vlijanijata koi se o~ekuvaat so

implementacijata na planskata dokumentacija, a koi e potrebno da se ispo~ituvaat vo tekot na podgotovkata na planskata dokumentacija.

Za realizacija na sistemot za za{tita na ìvotnata sredina potrebno e da se po~ituva:

- Integrirano upravuvawe so komunalniot otpad; - Ozelenuvawe na dvornite povr{ini; - Za~uvuvawe na ambientalnite, estetskite i rekreativnite

potencijali na prostorot; - Izgradba na sovremena infrastruktura; - Iskoristuvawe na solarna energija, preku implementirawe na

konceptot neograni~en izvor na energija; - Zagaduva~ot e dolèn da gi nadomesti tro{ocite za otstranuvawe na

opasnosta od zagaduvawe na ìvotnata sredina, da gi podnese tro{ocite za sanacija, kako i da ja stavi vo funkcija ìvotnata sredina vo sostojba kako pred o{tetuvaweto;

- Dosledno sproveduvawe na planot. Vo pogled na ozelenuvaweto, da se planiraat soodvetni profili na

drvoredi pokraj soobra}ajnicite kako i pokraj drugite infrastrukturni objekti koi moàt negativno da vlijaat na kvalitetot na ìvotnata sredina. Izborot na zelenilo treba da se usoglasi so uslovite za za{tita i negova namena. Dispozicijata na visokite drvja da bide usoglasena so trasite na podzemnite instalacii, dodeka izborot na vidot na ozelenuvaweto da bide vo soglasnost so uslovite vo rabotnata sredina, odnosno sposobnosta na pove}e apsorpcija na {tetni gasovi i koi nemaat poseben tretman za odrùvawe.

- Merki za namaluvawe na vlijanijata vrz demografskiot faktor

Implementacijata na planskiot dokument pozitivno }e vlijae na demografskiot razvoj i zatoa ne se predviduvaat merki za za{tita.

64

- Merki za namaluvawe na vlijanijata vrz ~ovekovoto zdravje

Integralnata realizacija na predloènite merki vo site fazi na investicioniot ciklus e vo nasoka na namaluvawe na mo`nite negativni vlijanija vrz ìvotnata sredina koi moè na direkten ili indirekten na~in da se reflektiraat vrz zdravjeto na lu|eto. Dosledno sproveduvawe na planskite re{enija za soobra}ajnata i komunalna infrastruktura, pojasi so hortikulturno ureduvawe, izvedba na vodovodni i kanalizacioni mreì, organizirano upravuvawe so otpadot }e dovede do direktna za{tita na ~ovekovoto zdravje. Primenata na site merki }e ovozmoì eliminirawe na eventualnite vlijanija vrz ìvotnata sredina koi moè da se reflektiraat na direkten ili indirekten na~in vrz zdravjeto na ~ovekot.

- Merki za namaluvawe na vlijanijata vrz socio-ekonomskata sostojba

Realizacijata na planskiot dokument pozitivno }e vlijae na socio-

ekonomskata sostojba na naselenieto, }e go podobri kvalitetot na ìveeweto i }e go zgolemi standardot na naselenieto. So planskiot prostor }e se zgolemi ekonomskiot rast i }e se namali brojot na nevraboteni vo regionot.

- Merki za namaluvawe na vlijanijata vrz ambientniot vozduh Najracionalen i najefikasen na~in za za{tita na ìvotnata sredina

e spre~uvawe na obrazuvawe na {tetni materii u{te vo nivnite izvori. Potrebno e zgolemuvawe na povr{inite so zeleni nasadi.

Za namaluvawe na vlijanijata vrz ambientniot vozduh od implementacijata na urbanisti~kiot plan se predlagaat slednite merki:

Koristewe na sovremeni transportni sredstva i mehanizacija pri vr{ewe na grade`nite raboti, soglasno standardite na EU;

Site vozila da bidat tehni~ki odrùvani; Koristewe na obnovlivite izvori na energija kako energetski

resursi koi {to se vo direktna nasoka na podobruvaweto na kvalitetot na ambientniot vozduh;

Primena na sovremeni tehnolo{ki re{enija i najdobri dostapni tehniki pri planiraweto i izgradbata na objektite. Vakvite postapki zna~itelno }e pridonesat kon za~uvuvawe na kvalitetot na ambientalniot vozduh;

Soodveten soobra}aen reìm; Zasaduvawe na nisko i visoko zelenilo soglasno planskata

dokumentacija. Integralna kontrola na zagaduva~ite na atmosferata (me|u koi i

izduvnite gasovi od motornite vozila) i nivnoto deluvawe i blagovremeno ukaùvawe na kriti~nite meteorolo{ki pojavi;

65

Obezbeduvawe uslovi za efikasno prirodno provetruvawe i koristewe na dominantni vozdu{ni struewa;

Podigawe i oformuvawe na za{titni zeleni pojasi (drvoredi); Izbegnuvawe na koristeweto na drvata i fosilnite goriva kako

energetski resurs; Koristewe na mali kotli za zagrevawe so najsovremeni gorilnici i

upotreba na gorivo so mala sodrìna na sulfur pri {to nema da ima nikakvi zagaduva~ki emisii;

Pri planiraweto i izgradbata na novite objekti i kapaciteti prioritet da se dava na najdobro dostapnite tehniki i instalacii;

Monitoring na emisii na zagaduva~ki materii vo vozduhot; Objektite, uredite i postrojkite koi go zagaduvaat vozduhot da

rapolagaat so uredi za pro~istuvawe na gasovite koi gi emitiraat vo atmosferata;

Vospostavuvawe na merna mreà koja bi gi evidentirala poedinite izvori i permanentno bi se pratele stepenot na zagadenost;

Vo prostorite so pejsa`ni, ambientalni i drugi prirodni vrednosti da se izbegnuva locirawe na objekti koi so svojata dejnost vr{at zagaduvawe na vozduhot.

- Merki za namaluvawe na vlijanijata vrz klimatskite promeni

Vo domenot na za{titata na ìvotnata sredina osnovna cel e preku soodvetni planski postavki da se obezbedat uslovi za nepre~en razvoj so istovremeno ~uvawe na kvalitetot na sredinata za ìvot i rabota.

Za ostvaruvawe na navedenata cel, postavkite i potrebite od za{tita na sredinata se vgraduvaat vo site domeni na urbanisti~koto planirawe preku proverka i izgotvuvawe na sovremeni standardi i normativi.

So ogled na lokacijata na koja se predviduva realizacijata na ovaa planska sodrìna ne se o~ekuva deka }e ima naru{uvawe na kvalitetot na vozduhot na mikro plan i po{irokiot region ili klimatski promeni. Zatoa ne se prepora~uvaat merki.

- Merki za namaluvawe od zgolemena bu~ava

Pra{aweto za namaluvawe na problemite so bu~avata treba da se re{ava so obezbeduvawe na linearno zelenilo, odnosno drvoredi pokraj soobra}ajnicite. Isto taka, vo planot da se predvidi za{titni zeleni pojasi i formirawe na hortikulturni nasadi za dodatno smaluvawe na aerozagaduvaweto i bu~avata.

Pri planiraweto na objektite, kapacitetite i infrastrukturata potrebno da se predviduvaat tehnologii i tehniki koi }e doprinesuvaat za redukcija na zagaduvaweto so bu~ava i doveduvawe na istoto vo zakonski dozvolenite parametri. Izrabotkata na akcioni planovi, kako i vospostavuvawe na katastar na sozdava~ite na bu~ava vo ìvotnata sredina, a }e pridonese kon reducirawe na bu~avata na kriti~nite mesta vo gradot.

66

Podobruvawe i pogolemo vnimanie pri izbor na novoplaniranite ulici i pateki }e bide vo nasoka na namaluvawe na soobra}ajnata bu~ava.

Dokolku vo vremeto na implementacija na planot se uvidi potreba od voveduvawe na dopolnitelni merki na za{tita od bu~ava, istite }e se sprovedat.

- Merki za namluvawe na vlijanijata od vibracii

Implementacijata na planskata dokumentacija nema da predizvika zna~itelni vibracii poradi {to nema da se vovedat nekoi posebni merki.

- Merki za namaluvawe na vlijanijata vrz po~vata

Deponiraweto na otpadot treba da bide re{eno so opredeluvawe na punktovi za negovo sobirawe, kako i ponatamo{na negova evakuacija od strana na nadle`nata komunalna slu`ba. Vo planot da se predvidat poplo~eni mesta za deponirawe na otpadocite vo kontejneri, a istite }e se transportiraat vo deponijata. Planskite re{enija za komunalnata infrastruktura pretstavuva osnoven preduslov da rizikot od zagaduvawe na po~vata da bide sveden na minimum. Doslednoto sproveduvawe na planskite re{enija vo ramkite na planskiot opfat }e bide dovolna garancija za spre~uvawe na bilo kakvo zagaduvawe na po~vata. Soglasno ~len 7 od Zakonot za upravuvawe so otpad sozdava~ite na otpad se dol`ni vo najgolema mo`na mera, da go izbegnat sozdavaweto na otpad i da gi namalat {tetnite vlijanija na otpadot vrz ìvotnata sredina, ìvotot i zdravjeto na lu|eto. - Vo operativnata faza na planiranite objekti, grade`niot otpad da se

sobira, selektira i istiot koj }e nema upotrebna vrednost da se prevzema od strana na komunalnoto pretprijatie;

- Tvrdiot otpad }e se sobira vo kontejneri, a potoa komunalnoto pretprijatie }e vr{i evakuacija;

- Trajnoto deponirawe ili odlagawe na otpadot vo planiraniot opfat ili nadvor od predvidenite sadovi za odlagawe da bide najstrogo zabraneto.

Za namaluvawe na vlijanijata vrz po~vata se predlagaat slednite elementi:

- pred zapo~nuvawe na sekoja investicija, investitorot da organizira sobirawe na grade`niot otpad, negovo deponirawe ili iskoristuvawe vo investicionite aktivnosti;

- integralno upravuvawe so komunalniot otpad i negova selekcija; - izvedba na kanalizaciona mreà; - potencijalno zamastenite vodi vo krugot na rabotnite zoni, koi {to

imaat manipulativni povr{ini i parkinzi, preku prelivni re{etki, so poseben drenaèn sistem da se sprovedat do talo`nik na separator na maslo i masti kade }e se izvr{i niven tretman;

67

- milta od talo`nicite, preku predviden i odreden vremenski interval

da se iznese i da se postapi soglasno Glava V od Zakonot za upravuvawe so otpad („Sl. Vesnik na RM” br. 09/11). Za ~ista i nezagadena po~va treba da se obezbedi pogolema kontrola

pri upotrebata na sredstvata, materijalite i surovinite koi }e se koristat vo prometot i raboteweto na ekonomskite operatori.

- Merki za namaluvawe na vlijanijata vrz florata i faunata

Vo planiraweto na prostorot, zada~ite na za{tita na prirodata se usmereni osobeno na aktivno ureduvawe i za{tita na prirodata i ìvotnata sredina, sanirawe na mo`nite {teti i povtorno vospostavuvawe na prirodnata sredina. Za{titata na prirodata ja opfa}a i za{titata na biolo{kata raznovidnost.

Zagrozuvaweto i namaluvaweto na biodiverzitetot e globalen proces koj vo poslednite 100 godini dobiva zagriùva~ki razmeri. Pri~inite za vakviot trend se mnogubrojni, neposredno usloveni i naj~esto te{ko moè da se eliminiraat. Razli~nite dejnosti na ~ovekot vo smisol na menuvawe na prirodata, dovedoa do silni i vo mnogu slu~ai i revizibilni procesi koi neposredno se odrazuvaat vrz promenata ili celosno uni{tuvawe na poodelni ekosistemi, a so toa i do nepovratno is~eznuvawe na golem broj organski vidovi i namaluvawe na nivnite populacii do kriti~na granica.

[to se odnesuva do izrabotkata na GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo zaradi obezbeduvawe na zdrava ìvotna sredina }e bidat organizirani objekti soglasno propisite, normite i standardite koi }e pridonesat za za{tita na vozduhot, vodite, zemji{teto i drugite elementi na ìvotnata sredina i priroda, so maksimalna za{tita na prirodnite vrednosti i retkosti vo planskiot opfat.

Osnoven uslov za namaluvawe na vlijanijata vrz florata i faunata se primenata na predvidenite merki za pravilno upravuvawe so prostorot, otpadnite vodi, otpadot, bu~avata, po~vata, vozduhot i sl. Dokolku pri izrabotkata na planot ili pri ureduvawe na prostorot se dojde do odredeni novi soznanija za prirodnoto nasledstvo koi moàt da bidat zagrozeni so urbanizacijata na ovoj prostor, potrebno e da se prevzemat slednite merki na za{tita na prirodnoto nasledstvo:

- Utvrduvawe na granicite i ozna~uvawe na objektite proglaseni i predloèni kako prirodno nasledstvo;

- Vo podra~jata i zonite so stroga za{tita da se dozvolat samo nau~no-istraùva~ki aktivnosti;

- Izbegnuvawe na grade`ni aktivnosti vo vreme na reprodukcija na vidovite;

- Na mestata so karakter na prirodno nasledstvo dozvoleno e koristewe na rastitelni i ìvotinski vidovi samo vo sanitarno-zdravstveni celi so specijalna dozvola od nadleèn organ;

68

- Na podra~jata koi se predloèni za za{tita kako prirodno nasledstvo, izgradbata i ureduvaweto do proglasuvaweto na istite mora da se vr{i samo so specijalna dozvola od nadleèn organ;

- Magistralnata i ostanatata infrastruktura (nadzemna i podzemna) da se vodi nadvor od objektite so prirodni vrednosti, a pri pomali zafati potrebno e nejzino estetsko vklopuvawe vo prirodniot pejsa`;

- Vospostavuvawe na monitoring, permanentna kontrola i nadzor na objektite so prirodni vrednosti i prevzemawe na stru~ni i upravni postapki za sanirawe na negativnite pojavi;

- Vospostavuvawe na stru~na sorabotka so soodvetnite institucii vo okruùvaweto;

- Za za{tita na prirodniot biodiverzitet, so poseben akcent vrz ekolo{kata struktura i poddr{ka na prirodnite procesi da se promoviraat edukativni i rekreativni aktivnosti.

- Merki za namaluvawe na vlijanijata vrz predelot

Predvidenite aktivnosti vo planskata dokumentacija }e bidat vo nasoka na za~uvuvawe i podobruvawe na estetskite potencijali na predelot. Planskata realizacija samo so obezbeduvawe na za{titni pojasi so visoko i nisko zelenilo samo }e go nadopolni predelot vo pozitivna smisla. Zatoa ne se predvideni nikakvi merki.

- Merki za namaluvawe na vlijanijata vrz materijalnite dobra

Implementacijata na planskiot dokument ima pozitivno vlijanie vrz materijalnite dobra i zatoa ne se prepora~uvaat merki za vlijanijata.

- Merki za namaluvawe na vlijanijata vrz kulturnoto nasledstvo

Soglasno Zakonot za za{tita na kulturnoto nasledstvo se ureduvaat vidovite, kategoriite, identifikacijata, na~inot na stavawe pod za{tita i drugite instrumenti za za{tita i koristeweto na kulturnoto nasledstvo, pravata i dol`nostite na imatelite i ograni~uvawata na pravata na sopstvenost na kulturnoto nasledstvo vo javen interes.

Vo tekot na realizacija na predvidenite povr{ini za gradba od ovoj plan, pri nivnoto temelewe dokolku se naide na arheolo{ki ostatoci zaradi prevzemawe na za{titni merki, potrebno e da se informiraat slu`bite nadle`ni za za{tita na kulturno-istoriskoto nasledstvo koi }e propi{at posebni uslovi i reìm za nivna za{tita.

- Merki za namaluvawe na vlijanijata od upravuvawe so otpad

Soglasno ~len 7 od Zakonot za upravuvawe so otpad („Sl. Vesnik na RM” br. 68/04, 71/04, 107/07, 102/08, 143/08, 124/10, 51/11, 123/12, 163/13 i 51/15), sozdava~ite na otpad se dol`ni vo najgolema mo`na mera, da go izbegnat

69

sozdavaweto na otpad i da gi namalat {tetnite vlijanija na otpadot vrz ìvotnata sredina, ìvotot i zdravjeto na lu|eto. - Ne se dozvoluva deponirawe na gradeèn otpad vo ramkite na opfatot; - Grade`niot {ut treba da se transportira direktno na deponijata za koj

}e se predvidi prostor za negovo skladirawe. [utot moè da se koristi kako agregat pri izgradba na pati{ta, za pokrivawe na divite deponii pri nivna rekultivacija, izdroben ili vo sostojba kakov {to e;

- Vo operativnata faza na planiranite objekti otpadot da se sobira, selektira i istiot koj }e nema upotrebna vrednost da se prevzema od strana na komunalnoto pretprijatie;

- Vo planot da se predvidat poplo~eni mesta za deponirawe na otpadocite vo kontejneri;

- Tvrdiot otpad }e se sobira vo kontejneri, a potoa komunalnoto pretprijatie }e vr{i evakuacija;

- Vospostavuvawe na infrastruktura za upravuvawe so industriskiot, opasniot medicinski otpad i drugite vidovi na opasen otpad.

Ovie elementi }e ovozmoàt spre~uvawe na zagaduvaweto na po~vite i na podzemnite vodi, a so toa i na ìvotnata i rabotnata sredina voop{to.

Za re{avawe na problemite so deponiraweto na otpadot se prepora~uva slednoto:

Postavuvawe na privremeni pretovarni stanici za cvrst otpad;

Organizirawe na mobilni sobirni centri za selektirawe na plastika, hartija, metal, drveni ostatoci;

Iznao|awe i opredeluvawe na novi lokacii za gradeèn {ut ili pak nivno iskoristuvawe vo infrastrukturni proekti;

Obnovuvawe na vozniot park za sobirawe na otpad;

Obezbeduvawe na dovolen broj kontejneri za selektirawe na otpadot za opsluùvawe na naselenieto i pravnite subjekti;

Otstranuvawe na divite deponii i rekultivacija na istite prostori;

Edukativni proekti za podignuvawe na javnata svest za selektirawe na otpadot.

- Merki za namaluvawe na vlijanijata vrz povr{inskite i

podzemnite vodi

Strategijata za koristewe i razvoj na vodostopanstvoto e uslovena od faktot deka R. Makedonija e zemja siroma{na so voda poradi {to vodata treba racionalno da se koristi i tro{i. Vo razvojot na vodostopanstvoto i vodostopanskata infrastruktura mora da se zapazi konceptot na odr`liv razvoj koj e naso~en kon racionalno koristewe na prirodnoto bogatstvo na zemjata, a so toa i podobruvawe na kvalitetot na ìveewe.

Razvivaweto na vodovodnata infrastruktura, rekonstrukcija na zastarenata vodovodna mreà zna~itelno }e vlijae na efikasno koristewe na vodata, a so toa i namaluvawe na zagubite na voda.

Preku racionalno koristewe na vodata za polevawe na zeleniloto, mieweto na ulici }e bide vo nasoka na za{tita na vodite.

70

Otpadnite vodi (sanitarnite), zadolìtelno treba da se pro~istat pred ispu{tawe vo recipientot. So definirawe na trasata na vodovodnata i kanalizaciona mreà treba sekoj objekt da dobie priklu~ok na uli~nata mreà, pri toa trasite da bidat izgradeni nadvor od soobra}ajnicite;

Kanalizacioniot sistem da bide re{en po separaciski sistem (da bide odvoeno odveduvaweto na fekalni i atmosferski vodi);

Izvedba na atmosferskata kanalizaciona mreà so koja }e se sobiraat do`dovnite vodi da se sobira i preku najbliskata trasa gravitaciono da se odveduva do recipientot;

Soodvetno upravuvawe so otpadot (site vidovi na otpad, a posebno se odnesuva na opasniot otpad). Za re{avawe na problemite so snabduvawe na naselenieto so zdrava i

kvalitetna voda se prepora~uva slednoto:

Izrabotka na proekti za namaluvawe na zagubite vo sistemot;

Rekonstrukcija na gradskata vodovodna mreà;

Izgotvuvawe na konkretni studii za koristewe na tehni~ka voda (zamena na vodata za piewe za koristewe kako tehni~ka);

Unapreduvawe na monitoringot na kvalitetot na vodata vo gradot. Za re{avawe na problemite so otpadnite vodi se prepora~uva

slednoto:

Rekonstrukcija na kanalizacionata mreà na grad Tetovo;

Odvojuvawe na atmosferskite vodi od fekalnite;

Nabavka na oprema i ma{ini za odrùvawe na kanalizacionata mreà na kvaliteten i sovremen na~in;

Kontinuiran monitoring na recipientite;

Redovno ~istewe na re~nite korita;

Regulacija na re~nite korita vo urbanite sredini so {to }e se pridonese kon namaluvawe na visokoto nivo na podzemna voda.

- Merki za namaluvawe na vlijanijata od nesre}i i havarii

Za namaluvawe na mo`nite vlijanija predizvikani od nesre}i i havarii se prepora~uva implementacija na merkite dadeni vo planskata dokumentacija, vo fazata na izgradba, {to }e ovozmoàt minimizirawe na eventualnite pojavi za nesre}i i havarii vo operativnata faza.

- Merki za za{tita i spasuvawe

Sistemot za za{tita i spasuvawe se ostvaruva preku:

Nabquduvawe, otkrivawe, sledewe i prou~uvawe na mo`nite opasnosti;

Ublaùvawe i spre~uvawe na nastanuvawe na mo`nite opasnosti;

Izvestuvawe i predupreduvawe za mo`nite opasnosti i davawe upatstva za za{tita, spasuvawe i pomo{;

Edukacija i osposobuvawe za za{tita, spasuvawe i pomo{;

71

Organizirawe na silite za za{tita i spasuvawe i vospostavuvawe i odrùvawe na drugite formi na podgotvenost za za{tita, spasuvawe i pomo{;

Samoza{tita, samopomo{ i zaemna pomo{;

Mobilizacija i aktivirawe na silite i sredstvata za za{tita i spasuvawe;

Odreduvawe i izveduvawe na za{titnite merki;

Spasuvawe i pomo{;

Otstranuvawe na posledicite od prirodni nepogodi, epidemii, epizootii, epifitotii i drugi nesre}i, do obezbeduvawe na osnovnite uslovi za ìvot;

Nadzor na sproveduvaweto na za{titata i spasuvaweto;

Davawe na pomo{ na podra~jata koi pretrpele {teti od pogolemi razmeriod prirodni nepogodi, epidemii, epizootii, epifitotii i drugi nesre}i, a koi iskaàle potreba za toa i

Primawe pomo{ od drugi dràvi. Zaradi organizirano sproveduvawe na za{tita i spasuvaweto,

u~esnicite vo sistemot za za{tita i spasuvawe, donesuvaat Plan za za{tita i spasuvawe od prirodni nepogodi, epidemii, epizootii, epifitotii i drugi nesre}i. Planot se izrabotuva vrz osnova na Procena na zagrozenost od prirodni nepogodi, epizootii i epifitotii i drugi nesre}i. Planot za za{tita i spasuvawe sodrì preventivni i operativni merki, aktivnosti i postapki za za{tita i spasuvawe. Planot go donesuva Sovetot na Op{tinata.

- Merki za za{tita od poàr

Preventivni merki za za{tita i spasuvawe od poàr, eksplozii i

opasni materii se aktivnosti koi se planiraat i sproveduvaat so prostornoto i urbanisti~koto planirawe i so primena na tehni~kite normativi pri proektirawe i izgradba na gradbite, se propi{ani soglasno

Pravilnik za merki za za{tita od poàri, eksplozii i opasni materii („Sl. Vesnik na RM” br. 32/11).

Organizacijata i sproveduvaweto na za{titata i spasuvaweto od poàr, koja se ostvaruva vo ramkite na sistemot za za{tita i spasuvawe se

ureduva so Zakonot za poàrnikarstvo („Sl. Vesnik na RM” br. 67/04, 81/07, 55/13 i 158/14), Uredbata za sproveduvawe na za{titata i spasuvaweto od

poàri („Sl. Vesnik na RM” br. 98/05) i Pravilnikot za merki za za{tita od poàri, eksplozii i opasni materii („Sl. Vesnik na RM” br. 32/11).

Vo odnos na dispozicijata na protivpoàrnata za{tita, planskiot opfat, vo slu~aj na poàr }e go opsluùva protivpoàrnata edinica od Tetovo. Vo procesot na planirawe potrebno e da se vodi smetka za konfiguracija na terenot, stepen na zagrozenost od poàri i uslovi koi im pogoduvaat na poàrite: klimatsko-hidrolo{kite uslovi, ruàta na vetrovi i sli~no, koi imaat vlijanie vrz zagrozenost i za{tita od poàri.

72

Zaradi pouspe{na za{tita od vakvite pojavi se prevzemaat niza merki za otstranuvawe na pri~inite za predizvikuvawe na poàri, spre~uvawe na nivnoto {irewe, gasnewe i ukaùvawe pomo{ pri otstranuvawe na posledicite predizvikani so poàri.

73

9. Plan na merki za monitoring na ìvotnata sredina

Za izrabotka na efektiven plan za upravuvawe, neophodno e najnapred da se sprovede ocena na statusot na site prirodni vrednosti vklu~uvaj}i go i zdravjeto na ~ovekot. Vo sledniot ~ekor se opredeluvaat celi i prioriteti za upravuvawe. Dali prevzemenite merki i aktivnosti gi davaat posakuvanite rezultati se utvrduva preku kontinuiran monitoring. Podatocite od monitoringot }e bidat osnova za izrabotka na sledniot plan za upravuvawe. Spored toa, monitoringot e sostaven del od kru`niot proces na planirawe na upravuvaweto.

Osnovni celi na planot za monitoring se:

Podobruvawe na kvalitetot na ìveewe i zgolemuvawe na ìvotniot standard;

Za{tita na ìvotnata sredina so implementacija na Planot;

Odrùvawe na postojano nivo na flora i fauna;

Podobruvawe na kvalitetot na vozduhot;

Za~uvuvawe na kavalitetot na po~vata;

Minimizirawe na otpadot, reciklirawe i negova povtorna upotreba;

Minimizirawe na pojavi od nesre}i i havarii. Sepak, toa naj~esto se postignuva niz osmisleni nau~ni istraùvawa

~ija glavna cel e da gi opi{at procesite na ekosistemite vklu~uvaj}i gi i zakonite koi vlijaat vrz niv.

Ekolo{kiot monitoring se odnesuva na posledovatelni merewa vo ekosistemite so glavna cel opredeluvawe na trendovi vo komponentite, procesite ili funkciite.

So sekoj predlog merki za za{titata na ìvotnata sredina potrebno e da se izgotvi plan za monitoring na predloènite merki i monitoring na ìvotnata sredina. Vo sovremenoto planirawe na prostorot, zada~ite na za{tita na prirodata se usmereni osobeno na aktivno ureduvawe i za{tita na prirodata i ìvotnata sredina, sanirawe na mo`nite {teti i povtorno vospostavuvawe na prirodnata sredina.

[to se odnesuva do izrabotkata na GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo, osobeno treba da se ima vo predvid blizinata na obrabotuvaniot prostor. Dokolku pri izrabotka na planot i ureduvaweto na prostorot se dojde do odredeni novi soznanija za prirodni retkosti koi moè da bidat zagrozeni potrebno e da se prezemat merki za za{tita soglasno Zakonot.

Planot na monitoring predviduva sledewe na slednite parametri vo ìvotnata sredina: - Sledewe na kvalitetot i kvantitetot na vodite; - Sledewe na kvalitetot na vodite; - Sledewe na kvalitetot na po~vata; - Sledewe na bu~avata.

So ovoj plan }e se ovozmoì:

74

Potvrda deka dogovorenite uslovi pri odobruvawe na proektot se soodvetno sprovedeni;

Upravuvawe so nepredvideni vlijanija i promeni;

Potvrda deka vlijanijata vrz mediumite na `ivotnata sredina se vo ramkite na predvideni ili dozvoleni grani~ni vrednosti;

Potvrda deka so primena na merkite se vr{i za{tita na `ivotnata sredina, odnosno namaluvawe na negativnite vlijanija.

75

10. Netehni~ko rezime

Vo izve{tajot za Strategiskata ocena za ìvotna sredina se zemeni se detali od planot, programite i strategiite, kako i informaciite koi se utvrdeni pri izgotvuvaweto, a se od osobeno zna~ewe za mo`nite vlijanija za ìvotnata sredina.

Izve{tajot na ovoj planski dokument gi opfa}a podatocite za:

Postojnata sostojba na planskiot opfat;

Potencijalnite vlijanija vrz naselenieto, zdravjeto na lu|eto, florata, faunata, po~vata, vozduhot, vodata, klimatskite faktori, materijalnite dobra, kulturnoto nasledstvo i dr.

Merkite za za{tita i namaluvawe na vlijanijata;

Kratok pregled za pri~inite vrz osnova na koj se odvivaat alternativite;

Sostojbata na ìvotnata sredina bez implementacijata na planot;

Planot za monitoring na ìvotnata sredina. Izmena i dopolna na Generalniot urbanisti~ki plan za Blok 56 i blok 57 vo Tetovo se izrabotuva soglasno Zakonot za prostorno i

urbanisti~ko planirawe („Sl. Vesnik na RM” br. 51/05, 137/07, 91/09, 124/10, 18/11, 53/11, 144/12, 55/13, 163/13 i 42/14). Istiot e vo rangot na urbanisti~ki planovi, soglasno ~len 7 od zakonot. Za prostorot za koj se izrabotuva ovoj plan ima usvoen generalen urbanisti~ki plan soglasno ~len 11 od istiot zakon. Ovoj plan se donesuva soglasno programa na op{tina Tetovo, soglasno ~len 17 od Zakonot. Planot e izraboten od strana na pravno lice koe e licencirano soglasno ~len 18 od zakonot. Planot e izraboten soglasno

Pravilnikot za standardi i normativi za urbanisti~ko planirawe („Sl. Vesnik na RM” br. 63/12, 126/12, 19/13, 95/13, 167/13, 37/14, 125/14, 148/14 i 65/15) i Pravilnikot za pobliska sodrìna, razmer i na~in na grafi~ka

obrabotka na urbanisti~kite planovi („Sl. Vesnik na RM” br. 78/06 i 37/14). Tekstualni odredbi od planovi od povisoko nivo

Soglasno Generalniot urbanisti~ki plan na Tetovo predvideni se nekoi op{ti i nekoi posebni odredbi za realizacija na istiot, taka da se obvrzuva~ki pri izrabotka na planovite od ponisko nivo kako i pri realizacija na istite. Generalno ovie odredbi se sveduvaat na slednoto:

Planiraweto i gradbata na objektite da se odviva soglasno pozitivnite zakonski propisi;

Soobra}ajnata mreà definirana vo GUP-ot da se respektira;

Soobra}ajniot sitem da obezbedi lesen pristap na protivpoàrni vozila;

Objektite da se gradat aseizmi~ki;

Pri gradba na objekti neophodno e, investitorot da obezbedi merki za za~uvuvawe na stabilnosta na sosednite gradbi;

76

Pri gradba na objekti da se vodi smetka za izbegnuvawe na barieri za dvièwe na hendikepirani lica;

Reklamni oglasi i panoa ne smeat da pre~at na normalnoto odvivawe na soobra}ajot i ne smeat da go naru{uvaat izgledot i estetskite vrednosti na objektot i okolnite objekti;

Pri formirawe na grade`nite parceli da se vodi smetka za za~uvuvawe na ìvotnata sredina so ureduvawe na zaelenilo, kako visokostebleno taka i nisko;

Smetot da se odlaga vo zaedni~ki kontejneri locirani na pogodno mesto, utvrdeno od strana na op{tina Tetovo;

Odstranuvaweto na grade`niot {ut }e se vr{i na smetka na investitirot i toa vo regionalnata deponija i toa na na~in i pod uslovi {to }e gi utvrdi upravuva~ot na deponijata;

Maksimalna ednovremena snaga na potro{uva~ka na elektri~na

energija da iznesuva 0.08 kw/m2;

Uli~noto osvetlenie da se dimenzionira spored normata za sjajnost od Lm= 1 - 1.5 cd/m2;

Kapacitetot na telefonskata mreà da se planira spored principot - eden stan, eden telefon;

Vodosnabditelnata norma da iznesuva 500 l/den/ìt;

Kanalizacionata mreà da obezbedi protok od min. 11.5 l/sek;

Atmosferskata kanalizacija da se dimenzionira spored odte~niot koeficient od 370 l/sek. Soglasno GUP za grad Tetovo, na predmetniot planski opfat se

predviduvaat objekti za domuvawe i industrija. Isto taka povr{inite predvideni za soobra}ajnici i parkinzi se vo funkcija na povrzuvawe na ovie nameni.

Generalniot koncept koj e koristen pri re{avawe na ovoj GUP se sostoi vo prere{avawe na namenite vo urbanite blokovi.

Prostorot predviden za industrija i komercija delumno e prenamenet vo domuvawe i komercija. Del od ovaa namena e transformirana vo A2 (domuvawe vo stanbeni zgradi) i B2 (golemi trgovski edinici), dodeka ostanatiot industriski prostor ima namena G2 (lesna i nezagaduva~ka industrija), G3(servisi) i G4 (stovari{ta).

Gradot Tetovo se nao|a vo severozapadniot del na Republika Makedonija vo mesnosta Polog. Gradot leì vo sredi{niot del vo podno`jeto na Polo{kata kotlina. Podra~jeto na gradot se nao|a na sredna nadmorska viso~ina od 463 m i zafa}a povr{ina od 900 ha.

Na zapadnata strana na gradot se prostira [ar Planina vo pravecot severoistok -jugozapad. Gradot e smesten pod ogranokot Baltepe kade {to e izleznoto mesto na reka Pena od planinskiot region.


77

Prostorot definiran za izrabotka na Generalen urbanisti~ki plan za blok 56 i blok 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo se nao|a vo planskiot opfat na GUP-ot na Tetovo.

Granicata na planskiot opfat e zatvorena poligonalna linija, i istata odi po osovinite na ulicite i toa: Od isto~nata strana na opfatot granicata odi po èlezni~kata pruga Skopje-Ki~evo, od ju`nata strana odi po osovinata na ulica 29 Noemvri, od zapadnata strana odi po osovinata na ulicata Aleksandar Zdravkovski, a od severnata strana odi po granicata na ulica Mar{al Tito.

Goleminata na gore opi{aniot planski opfat iznesuva 22.4 ha. Vo predvideniot planski opfat da se obezbedi prostor za objekti so

namena A1 (domuvawe vo stanbeni ku}i), A2 (domuvawe vo stanbeni zgradi), B2 (golemi trgovski edinici), G2 (lesna i nezagaduva~ka industrija), G3(servisi), G4 (stovari{ta) i E1 (komunalna infrastruktura).

So planot se utvrdeni namenite na povr{inite i istite se prezentirani so razli~ni {trafuri, a vo soglasnost so Pravilnikot za pobliska sodrìna, razmer i na~in na grafi~ka obrabotka na

urbanisti~kite planovi („Sl. Vesnik na RM” br. 78/06 i 37/14). Planski opfat e so povr{ina od 22.4 ha pri {to prostorno

dominiraat namenski zoni koi sodràt grupi na klasi nameni i toa:

A1 Domuvawe vo stanbeni ku}i - 4.35 ha, 19.45%

A2 Domuvawe vo stanbeni zgradi - 4.28 ha, 19.13%

B2 Golemi trgovski edinici - 2.16 ha, 9.66%

G2, G3 i G4 Lesna i nezagaduva~ka industrija, Servisi i Stovari{ta - 7.48 ha, 33.44%

D2 Za{titno zelenilo - 1.03 ha, 4.6%

E1 Komunalna infrastruktura - 3.07ha, 13.72%. Goleminata na objektite i prostorot {to e sloboden dava mo`nosti

za zgolemuvawe na brojot na naselenieto.

Soglasno Generalniot Urbanisti~ki plan i kategorizacijata na

ulicite vo nego i vo predmetniot urban opfat ulicite se kategorizirani na sledniov na~in (vidi slika).

78


Parkiraweto na vozilata vo planski opfat }e se odviva vo sopstveni parceli, koj }e se definira, soglasno ~len 57, 58 i 59 od Pravilnikot za

standardi i normativi za urbanisti~ko planirawe („Sl. Vesnik na RM” br. 63/12, 126/12, 19/13, 95/13, 167/13, 37/14, 125/14, 148/14 i 65/15).


Parkiraweto na vozilata }e se odviva vo sopstveni parceli, a vo planski opfat se predvideni vo sopstveni dvorni mesta i }e se definiraat, soglasno ~len 57, 58 i 59 od Pravilnikot za standardi i normativi za

urbanisti~ko planirawe („Sl. Vesnik na RM” br. 63/12, 126/12, 19/13, 95/13 167/13 i 37/14).

Po ulicite {to go formiraat opfatot postoi vovdovodna mreà, a se predvideni i linii soglasno Generalniot Urbanisti~ki Plan koj e na snaga.

Fekalna kanalizaciona mreà ima, po ulicite se predviduvaat linii soglasno ovoj Generalniot Urbanisti~ki Plan na Tetovo za blok 56 i blok 57.

Atmosferska kanalizacija ne postoi, a novoproektiraniot del od mreàta }e se nadovrze na postoe~kata kanalizaciona mreà {to postoi von ramkite na ovoj opfat.

Vo planskiot opfat nema trafostanici od pri~ina {to vo neposredna blizina na opfatot vo drugi sosedni blokovi postojat i istite gi zadovoluvaat potrebite na urbaniot blok 56 i blok 57.

Niskonaponskata mreà treba da bide vozdu{na na betonski stolbovi i so provodnik tip Al -ê -70 mm.

Uli~noto osvetlenie treba da se rekonstruira i nadopolni kako bi gi zadovolilo normite za gradsko osvetlenie, upotrebuvaj}i unificirani posovremeni svetlosni armaturi postaveni na stolbovite od niskonaponskata mreà.

So montaàta na novata avtomatska telefonska centrala vo Telekom - Tetovo e ovozmoèno da se zadovolat site potrebi na telefonski vrski vo gradot pa i vo blok 56 i blok 57. Toa zna~i deka site postoe~ki dvojni~ki telefoni }e preminat vo direktni, a postoe~kiot nezadovolitelen broj na pobaruvawa i novite planirani pretplatnici }e bidat priklu~eni na GATC vo Telekom - Tetovo.

Za realizacija na sistemot za za{tita na ìvotnata sredina potrebno e da se po~ituva:

- Integrirano upravuvawe so komunalniot otpad; - Ozelenuvawe na dvornite povr{ini; - Za~uvuvawe na ambientalnite, estetskite i rekreativnite

potencijali na prostorot; - Izgradba na sovremena infrastruktura;

79

- Iskoristuvawe na solarna energija, preku implementirawe na konceptot neograni~en izvor na energija;

- Zagaduva~ot e dolèn da gi nadomesti tro{ocite za otstranuvawe na opasnosta od zagaduvawe na ìvotnata sredina, da gi podnese tro{ocite za sanacija, kako i da ja stavi vo funkcija ìvotnata sredina vo sostojba kako pred o{tetuvaweto;

- Dosledno sproveduvawe na planot. Vo pogled na ozelenuvaweto, da se planiraat soodvetni profili na

drvoredi pokraj soobra}ajnicite kako i pokraj drugite infrastrukturni objekti koi moàt negativno da vlijaat na kvalitetot na ìvotnata sredina. Izborot na zelenilo treba da se usoglasi so uslovite za za{tita i negova namena. Dispozicijata na visokite drvja da bide usoglasena so trasite na podzemnite instalacii, dodeka izborot na vidot na ozelenuvaweto da bide vo soglasnost so uslovite vo rabotnata sredina, odnosno sposobnosta na pove}e apsorpcija na {tetni gasovi i koi nemaat poseben tretman za odrùvawe.

Koga stanuva zbor za monitoring za ìvotnata sredina se dava mo`nost za ispituvawe, ocenuvawe i sistemsko nabquduvawe na zagaduvaweto i sostojbata na mediumite vo ìvotnata sredina kako i identifikacija i registracija na izvorite na zagaduvawe. Planot na monitoringot pretstavuva alka pome|u site vklu~eni strani i pretstavuva osnova za nadle`nite institucii vo koj }e go kontroliraat procesot na sproveduvawe na zakonskata regulativa i da donesuvaat odluki.

Najgolem benefit vo sproveduvaweto na strategiskata ocena na ìvotnata sredina e vo vklu~uvawe na aspektite od poleto na socijalata, ekonomijata i ìvotnata sredina, me|usebnata sorabotka, razvoj na regionalnite celi i celite za odr`liv razvoj i za{tita na ìvotnata sredina i lu|eto.

80

11. Prilozi

Lista na nacionalna zakonska regulativa

1. Zakon za ìvotna sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 81/05, 24/07, 159/08, 83/09, 48/10, 124/10, 51/11, 123/12, 93/13, 187/13, 42/14, 44/15 i 161/15);

2. Uredba za opredeluvawe na proektite i za kriteriumite vrz osnova na koi se utvrduva potrebata za sproveduvawe na postapkata za ocena na vlijanijata vrz ìvotnata sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 74/05);

3. Pravilnik za sodrìnata na barawata {to treba da gi ispolnuva studijata za ocena na vlijanieto na proektot vrz ìvotnata sredina

(„Sl. Vesnik na RM” br. 33/06); 4. Uredba za strategiite, planovite i programite, vklu~uvaj}i gi i

promenite na tie strategii, planovi i programi, za koi zadolìtelno se sproveduva postapkata za ocena na nivnoto vlijanie vrz ìvotnata

sredina i vrz ìvotot i zdravjeto na lu|eto („Sl. Vesnik na RM” br. 153/07);

5. Uredba za sodrìnata na izve{tajot za strategiska ocena na

ìvotnata sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 153/07); 6. Pravilnik za vospostavuvawe na listata na eksperti za SO@S,

procedurata za sproveduvawe na ispitot za eksperti za SO@S, vospostavuvawe komisijata za ocenka na znaeweto na ekspertite za

SO@S („Sl. Vesnik na RM” br. 129/07); 7. Uredba za kriteriumite vrz osnova na koi se donesuvaat odlukite

dali opredeleni planski dokumenti bi moèle da imaat zna~itelno

vlijanie vrz ìvotnata sredina i vrz zdravjeto na lu|eto („Sl. Vesnik na RM” br. 144/07);

8. Uredba za u~estvo na javnosta vo tekot na izrabotkata na propisi i drugi akti, kako i planovi i programi od oblasta na ìvotnata

sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 147/08); 9. Pravilnik za standardi i normativi za planirawe na prostorot („Sl.

Vesnik na RM” br. 69/99); 10. Zakon za prostorno i urbanisti~ko planirawe („Sl. Vesnik na RM”

br. 24/08, 91/09, 124/10, 18/11, 53/11, 60/11, 144/12, 55/13, 163/13 i 42/14);

11. Zakonot za kvalitet na ambientniot vozduh („Sl. Vesnik na RM” br. 67/04, 92/07, 35/10, 47/11, 59/12, 163/12 i 10/15);

12. Pravilnik za kriteriumite, metodite i postapkite za ocenuvawe na

kvalitetot na ambientalniot vozduh („Sl. Vesnik na RM” br. 67/04);

13. Zakon za vodi („Sl. Vesnik na RM” br. 87/08, 6/09, 161/09, 83/10, 51/11, 44/12, 23/13, 163/13 i 180/14);

14. Uredba za klasifikacija na vodite („Sl. Vesnik na RM” br. 18/99); 15. Uredba za kategorizacija na vodotecite, ezerata, akumulaciite i

podzemnite vodi („Sl. Vesnik na RM” br. 18/99 i 71/99); 16. Uredba za klasifikacija na vodite („Sl. Vesnik na RM” br. 18/99);

81

17. Zakon za otpad („Sl. Vesnik na RM” br. 68/04, 107/07, 102/08, 143/08, 124/10, 9/11, 123/12, 163/13 i 51/15);

18. Lista na otpadi („Sl. Vesnik na RM” br. 100/05);

19. Zakon za za{tita od bu~ava vo ìvotnata sredina („Sl. Vesnik na RM” br. 79/07, 124/10, 47/11 i 163/13);

20. Odluka za utvrduvawe vo koi slu~ai i pod koi uslovi se smeta deka e

naru{en mirot na gra|anite od {tetna bu~ava („Sl. Vesnik na RM” br. 64/93);

21. Zakon za za{tita na kulturnoto nasledstvo („Sl. Vesnik na RM” br. 20/04, 115/07, 18/11, 148/11, 23/13, 137/13, 38/14, 44/14 i 199/14);

22. Zakon za za{tita na prirodata („Sl. Vesnik na RM” br. 84/07, 35/10, 47/11, 148/11, 59/12, 13/13 i 41/14);

23. Zakon za blagosostojba na ìvotnite („Sl. Vesnik na RM” br. 113/07); 24. Zakon za blagosostojba na rastenijata („Sl. Vesnik na RM” br. 25/98;

06/00);

25. Zakon za za{tita na rastenijata („Sl. Vesnik na RM” br. 25/98; izmeni 06/00);

26. Zakon za bezbednost i zdravje pri rabota („Sl. Vesnik na RM” br. 92/07, 136/11, 23/13 i 25/13);

27. Zakon za energetika („Sl. Vesnik na RM” br. 63/06 i 36/07); 28. Zakon za eksproprijacija („Sl. Vesnik na RM” br. 33/95, 20/98, 40/99,

31/03, 46/05 i 10/08).

Lista na relevantni EU direktivi

Direktivi na EU ipfateni vo Nacionalna strategija za aproksimacija vo ìvotnata sredina (2008). Relevantni se i nivnite izmeni i dopolnuvawa:

1. Ramkovna direktiva za otpad (2006/12/ES) 2. Direktiva za deponii (99/31/ES) dopolneta so Regulativa (ES)

1882/2003 3. Regulativa za prenos na otpad (EES) 259/93 dopolneta so Odlukite

94/721/ES, 96/660/ES, 98/368/ES i 99/816/ES, i Regulativite (ES) 2408/98, (ES) 120/97 i (ES) 2557/2001

4. Direktiva za upravuvawe so otpadot od industrija za ekstrakcija na mineralni surovini (2006/21/ES)

5. Ramkovna direktiva za kvalitet na ambienten vozduh (96/62/ES), dopolneta so Regulativata (ES) 1882/2003

6. Direktiva za nacionalni plafoni na emisii (2001/81/ES) 7. Direktiva za informirawe na korisnici (1999/94/ES) dopolneta so

Direktivata 2003/73/ES 8. Ramkovna Direktiva za voda (2006/60/ES) dopolneta so Odlukata

2455/2001/ES 9. Direktiva za urbani otpadni vodi (91/271/EES) dopolneta so

Direktivata 98/15/ES i Regulativata (ES) 1882/2003

82

10. Direktiva za voda za piewe (98/83/ES) dopolneta so Regulativata (ES) 1882/2003

11. Direktiva za povr{inska voda za apstrakcija (75/440/ES) dopolneta so Direktivite 79/869/EES i 91/692 EES (}e bide otpovikana so Ramkovnata direktiva za vodi (2006/60/ES) od 22.12.2007

12. Direktiva za ispu{tawe na opasni supstancii vo vodite (76/464/EES) dopolneta so Direktivata (91/692/EES i 2000/60/ES) e bide otpovikana so Ramkovnata direktiva za vodi (2000/60/ES) od 22.12.2007, osven ~len 6, koj be{e otpovikan na 22.12.2000.

13. Direktiva za merewe na kvalitetot na vodata za piewe (79/869/EES) dopolneta so Direktivite 81/855/EES, 91/692/EES, i Regulativata (ES) 807/2003 }e bide otpovikana so Ramkovnata direktiva za vodi (2000/60/ES) od 22.12.2007)

14. Direktiva za podzemni vodi (80/68/EES) dopolneta so Direktivata 91/692/EES

15. Direktiva za Strate{ka ocena na ìvotna sredina (2001/42/ES) 16. Direktiva za pristap na informacii za ìvotnata sredina

(2003/4/ES) 17. Direktiva za Ocenka na vlijanieto vrz ìvotnata sredina

(85/337/EES) dopolneta so Direktivite 97/11/ES i 2003/35/ES

83

Dodatok

84

Koristena literatura

Prostorniot plan na RM, 2004;

Planska dokumentacija za GUP za UB 56 i UB 57 vo Tetovo, op{tina Tetovo;

Pregled na za{titni podra~ja vo RM (2008) i Izve{taj na me|unaroden konsultant za za{titeni podra~ja vo ramki na UNDP/GEF/M@SSP proektot: Zajaknuvawe na ekolo{kata, institucionalnata i finansiskata odr`livost na sistemot na za{titeni podra~ja vo Makedonija;

Nacionalna strategija za odr`liv razvoj, 2009;

Vtor Nacionalen izve{taj za klimatski promeni, 2008

Nacionalna strategija za mehanizmot za ~ist razvoj za prviot period na obvrski spored protokolot od Kjoto 2008-2012, 2007;

Vtor Nacionalen Ekolo{ki akcionen plan na RM, 2006

Nacionalna strategija za biolo{ka raznovidnost, 2004;

Strategija za upravuvawe so otpad vo RM 2008-2020;

Nacionalna transportna strategija za patniot prevoz, 2008;

Strategija za demografski razvoj na RM 2008-2015;

Nacionalna programa za usvojuvawe na pravoto na EU (NPPA II, 2007);

Nacionalna strategija za monitoring na ìvotnata sredina, 2004;

Strategija za upravuvawe so ìvotnata sredina, 2005;

Strategija za podigawe na javnata svest vo ìvotnata sredina, 2005;

Strategija i akcionen plan za implementacija na Arhuskata konvencija, 2005;

Nacionalen zdrastveno-ekolo{ki akcionen plan (NZEAP), 1999;

Direktiva za stani{ta (92/43/EES);

Direktiva za divi ptici (79/409/EES);

Ramkovna direktiva za voda (2000/60/ES);

Ramkovna direktiva za kvalitet na ambienten vozduh (96/62/ES);

Ramkovna direktiva za otpad (2006/12/ES);

Ramkovna direktiva za bu~ava (2002/49/ES);

Direktiva za ocenka na vlijanieto vrz ìvotnata sredina (85/537/EES);

Direktiva za strategiska ocena na ìvotna sredina (2001/42/ES);

EU [estiot Akcionen Plan za ìvotna sredina (2001/42/ES);

Direktivata na sovetot 96/61/ES od 24.09.1996 god. za integrirana kontrola i prevencija od zagaduvaweto;

Dostapni iskustva i praktiki.

izve[taj za strategiska ocena na @ivotnata sredina sea - gup 56 i 57... · izve[taj za strategiska...

Documents