İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARI

VE TUZUN İYOTLANMASI PROGRAMI

BURSA SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ

ANA ÇOCUK SAĞLIĞI VE AİLE PLANLAMASI ŞUBESİ

IYOTNEDİR?

İyotİyot• Elzem bir eser elementtir.Elzem bir eser elementtir.

• Tiroid hormonlarının önemli bir bileşenidir.Tiroid hormonlarının önemli bir bileşenidir.

• Tiroid hormonlarının en önemli görevi Tiroid hormonlarının en önemli görevi BÜYÜME VE GELİŞMEyeBÜYÜME VE GELİŞMEye olan etkisidir. olan etkisidir.

““İYOT NORMAL BÜYÜME ve GELİŞME İYOT NORMAL BÜYÜME ve GELİŞME ile BEYİN ve VÜCUT İŞLEVLERİ İÇİN ile BEYİN ve VÜCUT İŞLEVLERİ İÇİN

ELZEM BİR ESER ELEMENTTİR”.ELZEM BİR ESER ELEMENTTİR”.

İYOT YETERSİZLİĞİDünya’da önlenebilir zeka geriliği ve beyin hasarında tek temel nedendir.

İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARIolarak tanımlanmaktadır.

ÖNEMLİ HALK SAĞLIĞI SORUNUDUR.

Sorunun önlenmesi ise;hem kolaydır

hem de ucuzdur

İyot Yetersizliği Hastalıkları (İYH)İyot Yetersizliği Hastalıkları (İYH)

FetüsFetüs

Düşük Düşük

Ölü doğumÖlü doğum

Doğum anomalileriDoğum anomalileri

Perinatal ölümlerde artışPerinatal ölümlerde artış

Nörolojik kretinizm Nörolojik kretinizm (mental gerilik, (mental gerilik,

sağırlık-dilsizlik, şaşılık, spastik sağırlık-dilsizlik, şaşılık, spastik displeji)displeji)

Miksödem kretinizm Miksödem kretinizm (cücelik, (cücelik, mental gerilik)mental gerilik)

Psikomotor bozukluklarPsikomotor bozukluklar

İyot Yetersizliği Piramidi• Görünür etki (kretinizm) ancak %10

• En az %90 sonuç ise gizlidir.

Kretinizm

Beyin hasarı

Hipotiroidiye bağlı enerji kaybı

İyot yetersiz beyin

İyot yeterli beyin

Beyin gelişimi

İyot Yetersizliği Hastalıkları İyot Yetersizliği Hastalıkları (İYH)(İYH)

YenidoğanYenidoğan GuatrGuatr

HipotiroidiHipotiroidi Mental gerilikMental gerilik

Çocuk ve GençlerÇocuk ve GençlerGuatrGuatr

HipotiroidiHipotiroidiMental fonksiyonlarda Mental fonksiyonlarda

bozuklukbozuklukOkul başarısında düşmeOkul başarısında düşmeBüyüme geriliğiBüyüme geriliği

Yetişkin Yetişkin Guatr ve komplikasyonlarıGuatr ve komplikasyonları

HipotiroidizmHipotiroidizmMental fonksiyonlarda bozuklukMental fonksiyonlarda bozuklukİyot ile uyarılmış hipertiroidizmİyot ile uyarılmış hipertiroidizm

Guatr

İyot Yetersizliği

•Zekayı

•Eğitimi

•Üretkenliği

etkiler.

İyot Yetersizliği ve Zeka

IQ

Ortalama düşüş

13.5 puan

Bleichrodt and Born, 1994.

İyot yetersizliği önlenebilir zeka geriliği ve beyin hasarının en

önemli nedenidir.

Okul çocuklarında guatr sıklığı %10 olduğunda, tüm toplumda bilişsel yetenekler %10 daha düşük saptanmıştır.

İyot yetersizliği olan toplumlarda çocuklarda

okul başarısında % 10-15 azalma saptanmıştır.

Birçok besinde düşük düzeyde (3-75 mcg/

porsiyon)Toprak, sulama ve gübreleme ile

etkilenmektedir.

İyot Kaynakları: Deniz ürünleri, yosun, iyot yeterli

toprakta yetişen bitkisel ve hayvansal

kaynaklı besinler,

İyot kaynakları

Diğer kaynaklarDiğer kaynaklar• Balık unu ile beslenen ve Balık unu ile beslenen ve

dezenfektan olarak sularına dezenfektan olarak sularına iodoform katılan hayvanlardan elde iodoform katılan hayvanlardan elde edilen etler ve yumurtaedilen etler ve yumurta

• Yemlerine yosun katılan hayvanların Yemlerine yosun katılan hayvanların süt ve ürünleri (694 mcg/L) veya araç süt ve ürünleri (694 mcg/L) veya araç gereçlerin iodohorla temizlenmesigereçlerin iodohorla temizlenmesi

• Ekmek ve ürünlerinde oksidan ve Ekmek ve ürünlerinde oksidan ve temizleme ajanı olarak iyodat temizleme ajanı olarak iyodat kullanılmasıkullanılması

• İlaç renk maddeleri (Multivitamin ve İlaç renk maddeleri (Multivitamin ve mineral, antasit, içecek, kozmetikler)mineral, antasit, içecek, kozmetikler)

İyot Yetersizliği Hastalıkları İyot Yetersizliği Hastalıkları (İYH)(İYH) Nedeni Nedeni ??

Toprakta, Toprakta, suda iyot yetersizliğisuda iyot yetersizliği

Çevresel etmenlerÇevresel etmenler

DağlıkDağlık ErozyonErozyon

EROZYONEROZYON(Buzlanma, kar, yağmur, sel)(Buzlanma, kar, yağmur, sel)

Toprakta iyot yetersizliğiToprakta iyot yetersizliği

Bitkilerde iyot yetersizliğiBitkilerde iyot yetersizliği

Hayvanlarda iyot yetersizliğiHayvanlarda iyot yetersizliği

İnsanlarda iyot yetersizliğiİnsanlarda iyot yetersizliği

GÜNLÜK İYOT GEREKSİNMESİ

0-7 yaş 90 mcg7-12 yaş 120 mcg>12 yaş 150 mcgGebe, emzikli 200 mcg

İYH önlenmesiİYH önlenmesi

1.1.Tuza iyodür (KI) veye iyodat (KI0Tuza iyodür (KI) veye iyodat (KI033) )

eklenmesieklenmesi

2.2. Ekmeğe, şekere iyodür veya iyodat Ekmeğe, şekere iyodür veya iyodat eklenmesieklenmesi

3.3. İçme suyunun iyotlanması İçme suyunun iyotlanması

4.4. İyotlu yağ (ağızdan veya enjeksiyon) İyotlu yağ (ağızdan veya enjeksiyon)

IYOTLUTUZ

İyot yetersizliği hastalıklarının

önlenmesinde en etkin yoldur.

İyotlu tuz ile;

• IYH önlenebilir,

fakat tedavi edilemez.

Tuzun iyotlanması en uygun Tuzun iyotlanması en uygun yöntemyöntem

• Kolay uygulanabilen ve etkisi hızlı bir Kolay uygulanabilen ve etkisi hızlı bir yöntemdir.yöntemdir.

• İsviçre’de 1920’ lerde başarı ile İsviçre’de 1920’ lerde başarı ile uygulanmıştır.uygulanmıştır.

• Ülkemizde 1968 yılından itibaren Ülkemizde 1968 yılından itibaren iyotlu tuz isteğe bağlı üretilmeye iyotlu tuz isteğe bağlı üretilmeye başlanmıştır.başlanmıştır.

Neden tuz;• Tuzun yaygın kullanılan bir tüketim ürünü olması,• Düşük maliyetli olması ve yıllık olarak kişi başına tüketim fiyatının ucuz olması,• Tuzun iyotlanması ile tuzda; renk – koku tat değişikliği olmaması,• Tuzun iyotlanmasının teknik olarak basit olması,• İleri kimyasal reaksiyonlar, komplike araç- gereç gerektirmemesi,• Tuzun iyotlanmasında ulusal düzeyde stratejiler geliştirilmesi - uygulanması ve izlemesinin kolay olması.

İyotlu tuzda iyot kaybının İyotlu tuzda iyot kaybının önlenmesi gerekirönlenmesi gerekir

Bu amaçla iyotlu tuz;Bu amaçla iyotlu tuz;

• koyu renkli kavanozlardakoyu renkli kavanozlarda

• serin yerdeserin yerde

• ışık ve güneş ışığından uzakta ışık ve güneş ışığından uzakta saklanmalıdırsaklanmalıdır

• yemeğe pişirme sonrası eklenmelidir yemeğe pişirme sonrası eklenmelidir

• asit ortamda kayba uğrarasit ortamda kayba uğrar

Hayvanlarda iyot yetersizliğiHayvanlarda iyot yetersizliği

• DüşükDüşük• Ölü doğumÖlü doğum• GuatrGuatr• HipotiroidizmHipotiroidizm• Fetüste düşük vücut ağırlığıFetüste düşük vücut ağırlığı• Yün, süt, yumurta vb üretim Yün, süt, yumurta vb üretim

düşer.düşer.

ÇOCUKLAR İÇİN DÜNYA ZİRVESİ –1990 -2001DÜNYA GIDA ZİRVESİ- 1996

ULAŞILACAK HEDEFLERMİKRO-BESİN ÖGESİ YETERSİZLİKLERİNDEN ;

İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARININ ORTADAN KALDIRILMASI VE TUZUN %100 İYOTLANMASI

DEMİR EKSİKLİGİ 1/3 AZALTILMASI

A VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ ELİMİNE EDİLMESİ

DÜNYA BESLENME KONFERANSI-1992

İyot Yetersizliği İyot Yetersizliği Hastalıkları (İYH)Hastalıkları (İYH)

Dünyada 1.6 milyar insan risk altında

Endemik guatr750 milyon kişi

Önlenebilir beyin özürü43 milyon kişi

Kreten11.2 milyon kişi

Her yıl 100 bin kreten doğuyor

Kaynak: Sağlık Bakanlığı

Guatrİyot Eksikliği

Zeka geriliğiMotor bozuklukları

İyotlu Tuz

Toplumda sosyal ve ekonomik gelişme geriliği

TUZUN İYOTLANMASI

KİŞİLERİN GÜNLÜK İYOT ALIMINI ARTTIRMAK.

ÜLKEMİZDE BESİNLERİN YETİŞTİĞİ ÜLKEMİZDE BESİNLERİN YETİŞTİĞİ TOPRAK VE SUDAKİ TOPRAK VE SUDAKİ İYOT YETERSİZDİRİYOT YETERSİZDİR

İYOT YETERSİZLİĞİ

HASTALIKLARININ ÖNLENMESİ ve TUZUN İYOTLANMASI

Programı

1994 YILINDA başlatılmıştır.

PROGRAMININ TEMEL AMACI

ÜLKEMİZDE

İYOT YETERSİZLİĞİNE BAĞLI

SAĞLIK SORUNLARINI ORTADAN

KALDIRMAKTIR

PROGRAMIN HEDEFLERİPROGRAMIN HEDEFLERİ 2007 yılında iyot yetersizliği hastalıklarının 2007 yılında iyot yetersizliği hastalıklarının

çocuklarda yok edilmesiçocuklarda yok edilmesi

Yetişkinlerde 1/3 oranında azaltılmasıYetişkinlerde 1/3 oranında azaltılması

Ülkemizde üretilen sofra tuzunun %100’ünün Ülkemizde üretilen sofra tuzunun %100’ünün iyotlanarak, nüfusun iyot ihtiyacının tamamen iyotlanarak, nüfusun iyot ihtiyacının tamamen karşılanmasıkarşılanması

Toplumun, ilgili kurum ve kuruluşların ayrıca tüm tuz Toplumun, ilgili kurum ve kuruluşların ayrıca tüm tuz üreticilerinin tuzun iyotlanması konusunda üreticilerinin tuzun iyotlanması konusunda bilgilendirilmesi ve eğitimibilgilendirilmesi ve eğitimi

Programın etkin izleme, değerlendirme ve denetim Programın etkin izleme, değerlendirme ve denetim sisteminin oluşturulmasısisteminin oluşturulması

1994-2004 YILLARI ARASI PROGRAM 1994-2004 YILLARI ARASI PROGRAM KAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALARKAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR

1. EĞİTİM ÇALIŞMALARI1. EĞİTİM ÇALIŞMALARI

2. YASAL DÜZENLEMELER2. YASAL DÜZENLEMELER

3. TUZ ÜRETİCİLERİ İLE TUZUN İYOTLANMASI KONUSUNDA 3. TUZ ÜRETİCİLERİ İLE TUZUN İYOTLANMASI KONUSUNDA

YAPILAN ÇALIŞMALARYAPILAN ÇALIŞMALAR

4. MATERYAL GELİŞTİRİLMESİ4. MATERYAL GELİŞTİRİLMESİ

İZLEME DEĞERLENDİRME VE DENETİM ÇALIŞMALARIİZLEME DEĞERLENDİRME VE DENETİM ÇALIŞMALARI

A )

B )

PROGRAM KAPSAMINDA 1994 YILINDAN BUGÜNE NELER YAPILDI ?

• Sağlık personeli ve denetim elemanları bilgilendirildi.

• Halk eğitimleri yapıldı. Öğretmenler için kitap hazırlandı.

• Tuz üreticileri ve İlgili sektörler bilgilendirildi.

• Kalite kontrol laboratuarları güçlendirildi.

• Yasa çıkarıldı.

• İyotlama makineleri ve KIO3 verilerek küçük tuz üreticilerine destek olundu.

• Araştırmalar yapıldı.

• Test kitleri dağıtıldı.

• Tuzlarda kalitatif ve kantitatif analizler yapıldı.

PROGRAMLARIN BAŞARISI İÇİN:

AMACI İYİ AÇIKLAMAK!

AMACA UYGUN YÖNTEM KULLANMAK!

PROGRAMLARIN SÜREKLİLİĞİ!

YAPILAN ÇALIŞMALARIN SONUÇLARINI DOĞRU DEĞERLENDİRMEK!

YAPILAN ÇALIŞMALARIN SONUÇLARINI DİKKATE ALMAK!

Değerlendirme

Uygulama

Çözümleme

20 İLDE 9-11 YAŞ 5829 OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARINDA 1997-99 YILLARI ARASINDA GUATR PREVALANSI

ARAŞTIRMA SONUÇLARI

20 İL İÇİN OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARDA GUATR PREVALANSI % 31.8 BULUNMUŞTUR.

SAĞLIK BAKANLIĞI

A.Ü TIP FAKÜLTESİ

ENDOKRİNOLOJİ ANA BİLİM DALI

İYOTLU TUZ KULLANIMI HANE

HALKI ARAŞTIRMASI

(SAĞLIK BAKANLIĞI-ODTÜ-UNICEF)

Nisan-2002

33,6%

0,5%

63,9%

2,0%

İ yotlu tuz kullanımı İ yotsuz tuz kullanımı

Tuz kullanmayan evde tuz yok

(Test Kitleri İle)

70

34

0

10

20

30

40

50

60

70

KENT KÖY

KENT/KÖY İyotlu Tuz Kullanımı

( % )

29%

25%14%

9%

7%6% 10%

Sağlık için gerekli Guatr için gerekliNedeni yok herkes önerdiği içinTemiz/kaliteli/lezzetli Kullanımı kolayDiğer

İYOTLU TUZ KULLANIM NEDENLERİNİN YÜZDE DAĞILIMI

35%

24%11%

18%

3% 9%

İyodun ne olduğunu bilmeme Fiyatı pahalı

Piyasada bulamama Gereksiz bulma

Doktor tavsiyesi tadı/kokusu iyi değil

İYOTLU TUZ KULLANMAMA NEDENLERİNİN YÜZDE DAĞILIMI

   

  %80-96 20 İL     %60-78 18 İL     %50-59 13 İL     %35-49 13 İL     %0-31 14 İL

 

İLLERİN İYOTLU TUZ KULLANIM DURUMU (%)

58,9

5,9 4,7

69,5

0

20

40

60

80

Potasyumiyodür

Potasyumİyodat

Potasyumİyodat

Genel Kullanım

Potasyum iyodür Potasyum İyodatPotasyum İyodat Genel Kullanım

İYOTLU TUZ KULLANIM ORANLARI

( Test Kitleri ile % )

2003 TNSA

46,9

80,5 84

63,460,2

0102030405060708090

İ yotlu tuz kullanım oranı

Doğu Batı Kuzey Orta Güney

TEST KİTLERİ İLE BÖLGELERE GÖRE HANELERİN

İYOTLU TUZ KULLANMA YÜZDELERİ

2003 TNSA

48,5

78,1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Kır Kent

Kır Kent

KIR / KENT İYOTLU TUZ KULLANIMI ( % )

2003 TNSA

Amaç :Amaç :

Gıda olarak tüketime uygun olan yemeklik tuzların

tekniğine uygun ve hijyenik şekilde,

üretim, hazırlama, işleme, muhafaza, depolama, taşıma ve

pazarlamasını sağlamak üzere özelliklerini belirlemektedir.

Tarih :Tarih : 9 Temmuz 1998

Sayı :Sayı : 23397

TÜRK GIDA KODEKSİTÜRK GIDA KODEKSİ

Yemeklik Tuz Tebliği

TEBLİĞE GÖRE :TEBLİĞE GÖRE :

Yemeklik Tuz : Ana maddesi sodyum klorür olan ham tuzdan insan tüketimine uygun nitelikte üretilen tuzlardır.

Sofra tuzu ve Gıda Sanayiinde kullanılan tuzlar olarak ikiye ayrılır.

Sofra Tuzu : Doğrudan tüketiciye sunulan, ince toz haline getirilmiş, iyotla zenginleştirilmiş, rafine edilmiş veya edilmemiş yemeklik tuzlardır.

50-70 mg/kg potasyum iyodür50-70 mg/kg potasyum iyodür veya

25-40 mg/kg potasyum iyodat25-40 mg/kg potasyum iyodat katılması zorunludur.

Gıda Sanayii Tuzu : Gıda sanayiinde kullanılan yemeklik tuzlardır. İyot eklenmesi zorunlu değildir.

Tebliğ

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığından;

Türk Gıda Kodeksi

Sofra ve Gıda Sanayii Tuz Tebliği

(Tebliğ No: 2004/25 )

Tarih: 07 Haziran 2004

Sayı : 25485

Amaç; Gıda olarak tüketime uygun olan sofra ve gıda sanayii tuzunun tekniğine uygun ve hijyenik şekilde üretim, hazırlama, işleme, muhafaza, depolama, taşıma ve pazarlamasını sağlamak üzere bu ürünlerin özelliklerini belirlemektir.

Ambalajlama ve Etiketleme – İşaretleme

SOFRA TUZU ETİKET ve AMBALAJ BİLGİLERİ:

Sembol kolay görünen boyutta ve ürün adı ile aynı yüzde

bulunmalıdır,

Ürün adı “ İyotlu Sofra Tuzu ” olarak belirtilmelidir.

Son tüketim tarihi belirtilmelidir,

Kullanım bilgisi olarak “ serin, kuru ve ışıksız ortamda ağzı kapalı olarak muhafaza edilmelidir ” ifadesi yer almalıdır,

Net ambalaj miktarları ;

125g – 250g – 500g – 750g – 1000g – 1500g olmalıdır.

İyot kaybını engelleyecek ambalaj materyali kullanılmalıdır,

GIDA SANAYİ TUZU ETİKET ve AMBALAJ BİLGİLERİ:

Son tüketim tarihinin belirtilmesi zorunlu değildir.

Etiket bilgisinde “GIDA SANAYİ İÇİNDİR” ifadesi ürün adıyla aynı yüzde yer almalıdır.

En az 10 kg’lık ambalajlarda olmalıdır.

• Makine desteği ve Makine desteği ve uygulamalı makine başı uygulamalı makine başı eğitimieğitimi

• 7 makine, Bu yılda 18 7 makine, Bu yılda 18 makina)makina)

• Potasyum iyodat Potasyum iyodat desteği, desteği,

• Tuz firmasının Tuz firmasının yetkililerine iyotlu tuz yetkililerine iyotlu tuz üretimi hakkında eğitim,üretimi hakkında eğitim,

31 firma iyotlu tuz 31 firma iyotlu tuz üretiyor.üretiyor.

TUZ ÜRETİCİLERİ İLE TUZUN İYOTLANMASI KONUSUNDA YAPILAN ÇALIŞMALAR

Ülke Düzeyinde Etkili ve Kalıcı bir iyot programına sahip olmak için,

Devlet KuruluşlarıÖzel SektörTüketici grupları

Tuz üreticileri’nin işbirliğini gerektirir

Bu da; Kalite, başarı ve sürekliliği sağlamak için şarttır.

Temel Amaç:Üretimden tüketim aşamasına kadar tuzun tavsiye edilen miktardaki iyodu içermesini sağlamaktır.

SAĞLIKLI NESİLLER İÇİN

İYOTLU TUZ KULLANMALI VE

UYGUN KULLANILMASINI

SAĞLAMALIYIZ

TEŞEKKÜRLERTEŞEKKÜRLER