ix.liderplus.com.tr/yayin/ornekdokuman/2019-2020/tytayt/foy/... · 2019-05-31 · gür düş...

IX.ÜNİTE

FÖY 15: Edebî Akımlar ve Dünya Edebiyatı

E D E B î A K I M L A RV E D Ü N YA E D E B İ YAT I

E D E B î A K I M L A RV E D Ü N YA E D E B İ YAT I

Edebî AkımlarDünya EdebiyatıTürkiye DışındakiÇağdaş Türk Edebiyatı

9.Unıte_AYT edeb_edebi akimlar.indd 249 27.05.2019 11:59

Ortaöğretim Alanı

EdebiyatDers Föyü

250

SÖZ • EA | 15

EDEBÎ AKIMLAR

1) HÜMANİZM � 14. yüzyılda İtalya'da Latincenin antik Roma tarzı ürün-

lerinde kullanılmaya başlamasıyla ortaya çıkmıştır.

� Dante ve Boccaio tarafından başlatılan bir akımdır.

� "İnsalık aşkı" anlamına gelen bu akımın temelinde insan sevgisi vardır.

� Hümanizm, Rönesans'ın temelini oluşturur. Bundan do-layı rönesans hümanizmin temsicileri ortaktır.

� Üslup ve şekil özelliklerine önem verdiler. Daha çok seç-kinlerin beğenilerini öne çıkardılar.

Temsilcileri

İTALYA Dante, Petrarca, Boccacio

2) RÖNESANS � Hem hümanizmin getirdiklerini hem de bilim ve akılcılığı

benimsemişlerdir. Kilisenin dogmalarına karşı çıkmışlardır.

� 16. yüzyılda görülür.

� Özgürlük düşüncesine bağlıdırlar.

Temsilcileri

FRANSA Montaigne

İNGİLTERE Bacon, Shakespeare

İSPANYA Cervantes

İTALYA Petrarca

3) KLASİSİZM (KURALCILIK)17. yüzyılda Fransa’da ortaya çıkan, Yunan ve Latin edebi-yatlarını örnek alan bir edebiyat akımıdır.

Klasisizm'in Genel Özellikleri � Eski Yunan ve Latin edebiyatları örnek alınmıştır.

� Akıl ve sağduyu ön plandadır.

� Konular, Yunan mitolojisinden ve tarihinden alınmıştır.

� Her dönemde geçerli olan evrensel konular işlenmiş; moda akımlara ve düşüncelere yer verilmemiştir.

� Kişiler; tanrılar, yarı tanrılar, krallar ve soylulardır.

� Konu değil, konunun işlenişi önemlidir.

� Seçkin, yalın, kusursuz bir dil hedeflenmiştir.

� İnsan dışındaki dekorlar, doğa görünümleri ve bunların betimlenmesi önemsenmemiştir.

� Toplumu değil, bireyi eğitmek amaçlanmıştır. Bu neden-le karakter değil, tip önemlidir.

� Sanatçı eserde kişiliğini gizlemiştir.

� “Sanat sanat içindir.” görüşü hâkimdir.

Temsilcileri

FRANSA

Boileau, Cornaille, Racine, Moliere, Fenelon, La Fontaine, La Bruyere, De La Fayette, De Sevigne, Descartes, Saint Simon, Bossuet, Malherbe

NOTTürk edebiyatında Tanzimat Dönemi sanatçıları Yusuf Kamil Paşa, Şinasi, Ahmet Vefik Paşa ve Direktör Ali Bey’de klasisizm akımının etkileri görülür.

4) ROMANTİZM (COŞUMCULUK)18. yüzyılda klasisizme tepki olarak ortaya çıkan, kuralları 19. yüzyılda belirlenen bir akımdır. İlk olarak İngiltere ve Al-manya’da ortaya çıkmış ancak ilkeleri Fransa’da, 1827’de, Victor Hugo tarafından Cromwell adlı oyunun ön sözünde belirlenmiştir.

Romantizm'in Genel Özellikleri � Klasisizmin kurallarına karşı çıkılmıştır. Akıl yerine duy-

gu, coşku ve hayale önem verilmiştir. Konular sanatçının kendi toplumundan ve kendi ulusal tarihinden alınmıştır.

� Fransız düşünürler Montesquieu, Voltaire, J.J. Rous-seau ve Diderot’nun insan hakları, düşünce özgürlüğü, dinî inançlarda hoşgörü, laiklik gibi konuları gündeme getirmeleri bu akımı hazırlamıştır.

� Toplumun her kesiminden kişilere yer verilmiştir.

EDEBÎ AKIMLAR VE DÜNYA EDEBİYATI


251

Edebiyat Ders Föyü 15

Ortaöğretim Alanı

EdebiyatDers Föyü

� Süslü ve coşkulu bir anlatım vardır. Doğa tüm yönleriyle

ele alınmış, her türlü betimlemeye yer verilmiştir.

� Toplumdaki ve doğadaki zıtlıklardan yararlanılmıştır. Rastlantılara çokça yer verilmiştir.

� Sanatçı yapıtında kişiliğini gizlememiştir.

� "Toplum için sanat" görüşü benimsenmiştir.

� Aşk, ölüm, tabiat, din duygusu, Hristiyanlık mucizeleri en çok işlenen konulardandır.

Temsilcileri

FRANSA Victor Hugo, J.J. Rousseau, Voltaire, Diderot, Lamartine, Montesqieu, Chateaubriand, G. Sand, A. Dumas

İNGİLTERE Shelley, Walter Scott, Lord Byron

ALMANYA Schiller, Goethe

RUSYA Puşkin

NOTTürk edebiyatında romantizmden etkilenen sanatçılar, Namık Kemal, Şemsettin Sami, Ahmet Mithat, Ziya Paşa, Abdülhak Hamit Tarhan ve şiir alanında Re-caizade Mahmut Ekrem’dir.

5) REALİZM (GERÇEKÇİLİK)19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ve romantizme tep-ki olarak doğan bir edebiyat akımıdır. Romantizmin hayalcili-ğine ve duygusallığına tepki olarak, doğal ve toplumsal çev-reyi, güzel ve çirkin, tüm yönleriyle yansıtmayı amaçlamıştır.

Realizm'in Genel Özellikleri

� Auguste Comte’un Pozitivizm felsefesi etkili olmuştur. Bu felsefe, insanın sadece gördüğüne inanması gerek-tiğini savunduğundan, insanları gözleme ve gerçekçiliğe yöneltmiştir.

� Günlük hayatta görülebilen olaylar ve kişiler işlenmiştir. Hayale yer yoktur.

� Gözleme önem verilmiş, bu nedenle araştırma, tutanak ve anketlerden yararlanılmıştır. Hayal tamamen geri planda kalmıştır.

� Doğal ve sosyal çevre önem kazanmış, kişiliğin oluşma-sında çevrenin etkili olduğuna inanılmıştır.

� Betimleme önem kazanmış, her betimlemeye bir işlev yüklenmiştir.

� Sanatçı eserde kişiliğini gizlemiştir.

� Yalın ve sade bir dil hedeflenmiştir. Eserlerde kaba ve kötü sözcükler kullanılmamıştır.

� “Sanat sanat içindir.” görüşü benimsenmiştir.

Temsilcileri

FRANSA Gustave Flaubert, Stendhal,

RUSYAGogol, Çehov, Tolstoy, Dostoyevski, Gorki, Şolohov, Turgenyev

İNGİLTERE Daniel Defoe, Charles Dickens, Swift

AMERİKA London, Twain, O’Henry, Hemingway

İRLANDA Oscar Wilde, Bernard Shaw

NOTTürk edebiyatında, birçok sanatçıda realizm akımının etkileri görülür. Bu sanatçıların bazıları Sami Paşazade Sezai, Re-caizade Mahmut Ekrem, Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Reşat Nuri Güntekin’dir.

6) NATÜRALİZM (DOĞALCILIK)19. yüzyılın ikinci yarısında (1870’lerde) Fransa’da ortaya çıkan ve realizmin ileri aşaması olan bir edebiyat akımı-dır. Taine (determinizm), Bernard (deneysel uygulama), Darwin (evrim teorisi), Mendel (ırsiyet teorisi) gibi isimler bu akımı en çok etkileyen bilim adamlarıdır.

Natüralizm'in Genel Özellikleri

� Tarafsız bir gözleme ve ön yargısız bir deneye dayanır.

� Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurulur.

� Kişiliğin oluşumunda çevreyle birlikte soya çekim de et-kisinin olduğuna inanılır.

� Sanatçı bir bilim adamı, toplum bir laboratuvar, insan da bir deney aracıdır.

� Edebiyat bir ameliyat masası olarak görülür.

� Kişiler, yetiştikleri çevreye, aldıkları eğitime ve kültür dü-zeylerine uygun konuşturulur.

� Yazar eserde kişiliğini gizler ve bir tutanak yazar gibidir.

� İğrenç, kötü olaylar eserde olduğu gibi aktarılır.

� “Sanat toplum içindir.” ilkesi benimsenmiştir.

� Daha çok olumsuz çevre ve tipler ele alınmıştır.

� Ele alınan tipler nedeniyle dile bayağı ve argo sözcükler girmiştir.

Temsilcileri

FRANSA Emile Zola, Maupassant, Goncourt Kardeşler, Daudet

AMERİKA John Steinbeck

NORVEÇ Henrik İbsen

ALMANYA Gerhart Hauptmann


252


NOT

Türk edebiyatında natüralizm etkileri görülen ilk sanat-çılar Tanzimat Dönemi'nde Nabizâde Nazım, Ahmet Mithat Efendi ve Beşir Fuat’tır. Daha sonra Hüseyin Rahmi Gürpınar bu akımın en önemli temsilcisi olmuş-tur. Cumhuriyet döneminde ise Selahattin Enis ve Faik Baysal’da da bu akımın etkileri görülür.

7) PARNASİZMRealizmin ve natüralizmin şiire uygulanmasıdır. Romantik şiirin aşırı duygusallığına tepki olarak doğmuştur. Şiirde ger-çekçilik olarak değerlendirilen parnasizm, 1860’ta “Çağdaş Parnas” adlı şiir dergisi etrafında toplanan sanatçıların kur-duğu bir akımdır. Bu sanatçıların önderi ise Theophile Gau-tier’dir. Fransızca “parnasse” sözcüğü Yunanistan’daki bir dağın adından gelmiştir.

Parnasizm'in Genel Özellikleri � “Güzellik, güzel biçimlerle elde edilir.” düşüncesin-

den hareketle şiirde biçim mükemmelliği hedeflenmiştir. � Ölçü, uyak, aliterasyon gibi biçimsel özelliklere büyük

önem vermişlerdir. � Romantizm’le terk edilen eski Yunan, Latin mitolojileri

yeniden önem kazanmıştır. � Sanatçı eserde kişiliğini gizlemiş, “Sanat sanat içindir.”

görüşünü benimsemiştir. � Pozitivizm şiire uygulanmış, bilimden, felsefeden yarar-

lanılmıştır. � Romantizm’in düş ve duygu tutkusuna karşı çıkılmış, li-

rizme yer verilmemiştir.

� Tarihin her döneminden, uzak ve yabancı ülkelerin ef-sanelerinden yararlanılmış, şiire egzotik bir atmosfer getirilmiştir.

Temsilcileri

FRANSAGautier, Coppee, Banville, Lisle, Prudhomme, Heredia

NOTTürk edebiyatında Tevfik Fikret, Yahya Kemal Beyatlı ve Cenap Şahabettin’de parnasizmin izleri görülür.

8) SEMBOLİZM (SİMGECİLİK)Sembolistlere göre gerçeği olduğu gibi anlatmak mümkün değildir. Çünkü dünyada gördüğümüz şeyler, kişiler üzerin-de değişik etkiler bırakır. Bu nedenle gerçek, duyu organla-rımızla tam ve doğru olarak anlatılamaz. Nesneler sadece birer semboldür. Akımın esaslarını Fransız şair Mallarme

ortaya koymuş, akımla ilgili ilk bildirgeyi ise Jean Moreas yayımlamıştır.

Sembolizm'in Genel Özellikleri � Dış dünya olduğu gibi değil algılandığı, hissedildiği gibi

yansıtılır.

� Eserlerde lirizm, hayal, karamsarlık ön plandadır. Şiir an-laşılmak için değil, hissedilmek içindir.

� Şiirde anlam kapalı olmalı, her okur şiirden kendine göre bir anlam çıkarabilmelidir.

� Söyleyişte ritim ve müzik esas alınır, bunu sağlayacak sözcükler özenle seçilir. Bilinen sözcüklere yeni anlam-lar yüklenir ve dil oldukça ağırdır.

� Yansıtmaya çalıştıkları esrarlı âlem için alaca karanlık, güneşin batışı, ay ışığı, sararmış yapraklar, durgun su-lar, ıssız parklar önemli birer dekordur.

� “Sanat sanat içindir.” görüşünü benimserler.

Temsilcileri

AMERİKA Edgar Allan Poe

FRANSABaudelaire, Verlaine, Rimbaud, Mallarme, Valery, Moreas, Regnier,

NOTSembolizm akımının Türk edebiyatında en güçlü temsil-cisi Ahmet Haşim’dir. Sembolizmden etkilenen diğer şa-irlerimiz, Cenap Şahabettin, Ahmet Hamdi Tanpınar, Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Muhip Dıranas ve Behçet Necatigil’dir.

9) EMPRESYONİZM (İZLENİMCİLİK)19. yüzyılın sonlarında Fransa’da doğmuş, önce resim sa-natında benimsenmiş, daha sonra edebiyatta, özellikle şiir ve tiyatroda etkili olmuş bir akımdır. Bazı sembolist şairler, empresyonizm akımı içinde de yer almışlardır.

� Empresyonizmin kaynağı da sembolizm gibi, realizm, natüralizm ve parnasizm akımları çevresinde oluşan sa-nata duyulan tepkidir.

� Empresyonister, sanatın amacının gözlemler doğrul-tusunda birtakım gerçekleri yansıtmak değil, gerçeğin insanda bıraktığı izlenimleri aktarmak olduğunu savu-nurlar. Bir başka deyişle nesnel olanın özneldeki yansı-malarını aktarmak isterler.

� Şiirde biçime ve uyağa önem vermezler. “Sanat için sa-nat” anlayışına bağlı olduklarından toplumsal sorunları ele almazlar.


253


Temsilcileri

FRANSARilke, Verlaine, Becket, James Joyce, Hopkins, Rimbauld

NOTTürk edebiyatında Cenap Şahabettin, Ahmet Haşim, A. Muhip Dıranas, C. Sıtkı Tarancı’da empresyonizm akımının özellikleri görülür.

10) EKSPRESYONİZM (DIŞAVURUMCULUK)20. yüzyılın başında Almanya’da resim, heykel, mimari, si-nema gibi sanat dallarında ortaya çıkan ve oradan edebiya-ta yansıyan bir akımdır.

� Empresyonizme ve natüralizme tepki olarak doğmuştur.

� Bu akımda doğanın olduğu gibi temsil edilmesi yerine, insanın iç dünyasının anlatılmasına önem verilmiştir.

� Ekspresyonistlere göre sanatın amacı iç dünyayı yansıt-maktır. Dış görünüşten çok hayatın iç gerçeğini anlatma-ya önem verilmelidir. Dış dünya ve nesneler, iç dünyayı yansıtmak için birer araçtır.

� Sanayi çağının anlamsızlaştırdığı yaşama karşı “ruhun isyanı”nı dile getirmek amaçlanmalıdır.

Temsilcileri

İRLANDA James Joyce

AVUSTURYA Franz Kafka

AMERİKA T. S. Eliot

İSVEÇ August Strindberg

11) KÜBİZM20. yüzyılın başlarında ortaya çıkan bu akımın temelinde ünlü ressam Cezanne’nin düşünceleri yatmaktadır. Cezan-ne’ye göre, doğadaki her şey silindir ve kürelerden meydana gelmektedir. Bu nedenle doğaya perspektif bir görüş için-de silindirler, daireler, konilerden bakmak gerekir. Konunun yalnız görünen yönlerinin değil, görünmeyen yönlerinin de anlatılması gerekir.

� Bu anlayışı resim sanatında önce İspanyol ressam Pi-casso empresyonist resim anlayışına karşı kullanmış, bu anlayış daha sonra diğer sanat dallarına ve edebi-yata yansımıştır.

� Edebiyatta bu anlayışın ilk temsilcisi Fransız sanatçı Apollinaire olmuştur.

� Edebi eserlerde sanatçılar duygularla olayları birbirine karıştırarak ayrı ayrı yerlerde geçen olay ve durumları birlikte, sanki aynı anda olmuş gibi vermişlerdir.

Temsilcileri

FRANSAApollinaire, Jacob, Cendrars, Cocteau, Şalmon

12) FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)Geleneğe, geçmişin değer yargılarına karşı çıkarak modern yaşam biçimini savunan; makineleşmeyi, hızı, atılganlığı, cesaretli olmayı ve geleceği yücelten bir edebiyat akımıdır.

� Bu akım, İtalyan şair Marinetti ve bir grup ressam ta-rafından oluşturulmuş; bildirgesi 1909 yılında Fransa’da yayımlanmıştır. Akımın temsilcileri şiirde ölçü ve uyağı atmış, serbest şiiri geliştirmiş, geleneksel dil bilgisi ve söz dizimi kurallarının dışına çıkmışlardır.

� Bu akımın İtalya’daki temsilcisi Flippo Marinetti, Rus edebiyatındaki önemli temsilcisi ise Mayakovski’dir. Türk edebiyatında Nazım Hikmet de bir dönem gele-cekçilik etkisiyle şiirler yazmıştır.

İTALYA Marinetti

RUSYA Mayakovski

13) DADAİZM1916 yılında, Romanyalı genç sanatçı Tristan Tzara öncü-lüğünde oluşturulmuş bir akımdır. Etkileri 1922 yılına kadar sürmüş ve bu tarihten sonra yerini sürrealizme bırakmıştır.

� Akımın ortaya çıkmasındaki en büyük etken Birinci Dün-ya Savaşı’nın getirdiği yıkımların doğurduğu umutsuz-luk, güvensizlik ve yılgınlık ortamıdır.

� Akımın temsilcileri içinde yaşadıkları toplumun tüm ku-rumlarının yozlaştığına inanarak toplumun bütün değer-leriyle alay etmiş, kuralsızlığı kural hâline getirip kurulu düzene savaş açmışlardır. Bu nedenle kendilerine “sa-nat anarşisti” diyenler de vardır.

� Dadacılar sözcükleri bilinen anlamları dışında kullanma-ya, serbest çağrışıma, aşırı derecede anlam kapalılığı-na, şaşırtıcı imgelere dayalı bir şiir geliştirmek istemiş-lerdir.

� Akımın ismi, sözlükten rastgele seçilmiştir. Dada sözcü-ğünün anlamı “tahta at”tır.

Temsilcileri

ROMANYA Tristan Tzara

FRANSA Aragon, Eluard, Breton


254


14) SÜRREALİZM (GEÇEKÜSTÜCÜLÜK)Dadaizm akımından ve Sigmun Freud’un psikanaliz ku-ramından hareketle oluşturulmuş bir akımdır. 1924 yılında Fransa’da dadaizm akımından ayrılan Andre Breton ve ar-kadaşlarının açıkladığı bir bildirgeyle kurulmuştur. 20. yüzyı-lın en uzun ömürlü akımıdır.

Sigmund Freud’a göre, insanın gerçek benliği bilinçaltında gizlidir. Bilinçaltı ancak sarhoşluk, ateşli hastalık, akıl has-talığı, rüya, hipnoz gibi denetimin olmadığı durumlarda su yüzüne çıkar. Bu nedenle insanın bilinçaltında saklanan ger-çek yüzünü görmek için aklın denetimini ortadan kaldırmak, bilinçaltının boşalmasını sağlamak gerekir.

Sürrealizm'in Genel Özellikleri � Freud’un psikanaliz kuramından hareketle bilinçaltı dün-

yasını sanata aktarmak amaçlanmıştır.

� Bilinçaltını açığa çıkaran rüyalar, serbest çağrışım, öz-gür düş gücü, hipnoz ve otomatik yazı tekniği sanatın başlıca araçları sayılmıştır.

� Sanat ve edebiyatta geleneksel biçimlerin dışına çıkıl-mış, kapalı, soyut ve imgesel bir anlatım benimsenmiştir.

� Aklın denetimine, her türlü geleneksel ve sanatsal bas-kıya karşı çıkılmıştır.

� Mizah ve alaya büyük önem verilmiş, insan yaşamının en özgür dönemi sayılan çocukluğa özlem duyulmuştur.

Temsilcileri

FRANSA Breton, Aragon, Eluard, Soupault

15) EGZİSTANSİYALİZM (VAROLUŞÇULUK)1930’lu yıllarda Alman filozof Martin Heidegger tarafından ortaya atılmış bir felsefe sistemidir. İkinci Dünya Savaşı yıl-larında Fransız düşünür Jean Paul Sartre tarafından edebi-yata aktarılmış ve edebî akım niteliği kazanmıştır.

� Bu akıma göre varlık özden önce gelir. İnsan önce dün-yaya gelir, sonra kendi özünü kendisi yaratır. Özünü şu ya da bu şekilde yaratabilmek için sürekli bir seçme sorunuyla karşı karşıyadır. Sürekli seçme durumunda olması insanda bunalıma yol açar. Bu bunalım, sorumlu-luğu kendisinden başkasına yükleyememesinden doğar.

� Varoluşçular kendilerine özgü bir toplumculuk anlayışı geliştirmişlerdir. İnsanın hem kendisine hem de topluma karşı sorumlu olduğuna inanmışlardır. İnsanın saygınlı-ğını, özgürlüğünü sağlamaya çalışırken “çağdaş bir hü-manizm” oluşturmuşlardır. İdealist felsefenin “Düşün-düğüm için varım.” görüşü yerine “Var olduğum için düşünüyorum.” görüşünü savunmuşlardır. Eserlerinde

yer yer simgesel anlatıma başvurmuş, oldukça kapalı bir anlatımı tercih etmişlerdir. Anlatımda ise yalınlığı esas almışlardır.

Temsilcileri

FRANSAJean-Paul Sartre, Albert Camus, Andre Gide, Samuel Beckett, Beauvoir, Eugene Ionesco

16) POSTMODERNİZMSözcük anlamı “modernizm sonrası” ya da “modernden itibaren”dir. 1960’larda kendini hissettirmiş, 1980’lerden sonra yaygınlık kazanmıştır. Bu akıma göre modernizm, bütün unsurlarıyla bireyin yaşamında bir kaos yaratmıştır. Bu nedenle insan kendine yabancılaşmış, doyumsuzluk, güvensizlik ve inançsızlık içinde bunalıma düşmüştür. Post-modern sanatçılar işte bu insanı anlatmayı amaçlamışlardır.

� Bu akımla birlikte edebî türler ayrımı ortadan kalkmış, daha önce yazılmış metinlerden yola çıkılarak yeni me-tinler üretilmiş, metinler arası ilişkilerden yararlanılmıştır.

� Okur, okuduğu metni kendine göre yeniden üretme du-rumundadır.

� Yazar, kendi yazma macerasını da roman malzemesi olarak kullanabilir.

� Moderni sorgulayıcı bir tavırla reddeder.

� Pozitivizm, rasyonalizm ve deterninizme karşı çıkar.

� Modern dünyanın yanlışlarını karamsarlıkla değil ironik ve alayıcı bir yaklaşımla karşılar.

� Sanatla gerçek arasındaki bağları koparır.

� Sanatçıların belli bir üslupları yoktur.

� Okuyucuyu esere dâhil eder.

� Tek ve tartışmasız bir gerçeğin varlığını reddeder.

Temsilcileri

İRLANDA James Joyce

İNGİLTERE Virginia Wolf

ÇEKYA Franz Kafka

FRANSA Albert Camus

İSVEÇ Max Frisch

NOTTürk edebiyatında Oğuz Atay, Latife Tekin, Elif Şafak, Yusuf Atılgan, Bilge Karasu ve Orhan Pamuk gibi sa-natçılarda postmodernizm akımının etkileri görülür.


255


DÜNYA EDEBİYATI

ESKİ YUNAN EDEBİYATI

HOMEROS (MÖ 9. YÜZYIL)

Destan geleneğinin savaş, kahramanlık şiirleri ile tanınır.

Eserleri:

İlyada: Akileus'un maceraları anlatılır. Akileus, Truva'ya karşı çarpışmıştır.

Odyssia: Odyssia'nın Truva savaşından döndükten sonra yaşadıkları anlatılır.

HESİODOS (MÖ 8. YÜZYIL)

� Didaktik şiirin öncüsü kabul edilir.

� Köy yaşamından, gündelik hayattan söz eden ilk şair olarak bilinir.

Eserleri: İşler ve Günler, Tanrıların Doğuşu

AİSOPOS (EZOP) (MÖ 6. YÜZYIL)

� Fabl türünün kurucusu olan şairdir.

Eserleri: Ezop Masalları

SAPPHO (MÖ 6. YÜZYIL)

� Lirik şiirin kurucusu kadın şairdir.

� Müzik, dans, şiir okulu açmıştır.

AİSKHYLOS (MÖ 525 - 456)

� Tragedya türünün ilk büyük temsilcisidir.

� 12 kişilik koro önünde tek aktörle oynanan trajediye ikinci aktörü eklemiştir.

� Tiyatroda "diyalog" tarzının başlatıcısıdır.

Eserleri: Yalvaran Kızlar, Persler, Agemennon, Zincire Vurulmuş Prometheus, Ateşi Taşıyan Prometheus, Kur-tulmuş Prometheus

SOPHOKLES (MÖ 495 - 406)

� Klasik tragedyanın önemli temsicilerindendir.

� Aktör sayısını üç çıkarmıştır.

� Oyuncuların birçoğunda kendisi de oynamıştır.

Eserleri: Kral Oidipus, Oidipus Kolonas'ta, Elektra, Anti-gone, Trakhisli Kadınlar

EURUPİDES (MÖ 480 - 406)

� Antik Yunan'da önemli trajedi yazarlarından biridir.

� Oyunlarda gerçek karakterlere yer vermesi, tiyatro sa-natına en büyük katkısı olarak görülür.

Eserleri: Andromakhe, Medeia, Orestes, Hippoiytas, Elektra, İphigeneia Tauris'te

ARİSTOPHANES

� İlk önemli komedya yazarıdır.

� Güldürünün yanında eleştiri de yapar.

� 11 eseri elimize ulaşmıştır.

Eserleri: Atlılar, Kuşlar, Eşek Arıları, Kurbağalar, Barış, Bulutlar

NOTBunların dışında, Menandros (komedi), Heredot (ta-rih), Ksenophon (tarih) Platon (felsefe), Aristo (fel-sefe) Sokrates (felsefe) gibi önemli isimler de eski Yu-nan'da karşımıza çıkar.

FRANSIZ EDEBİYATI

� Fransız edebiyatının ilk örneklerini destanlar oluşturur.

� Bu edebiyatın en önemli destanı Chanson de Röland des tanıdır.

� Fransız edebiyatında, 12. yüzyıldan, özellikle de Röne-sans’tan sonra büyük gelişmeler görülür.

FRANCOİS VİLLON (1431 - 1465)Yapıtlarında gerçekçilikle lirizm, yergi ile mizah bir arada-dır; bilinen şiir konu, ölçü ve kalıplarına gündelik yaşam dili ve argoyu sokarak, kuralları hiçe saymıştır. Balatlarıyla tanınmıştır.

Eserleri: Büyük Vasiyetname, Küçük Vasiyetname

FRANCOİS RABELAİS (1494 - 1553)Roman sanatının doğuşunu müjdeleyen çağın en önemli yazarlarından biridir.

Eserleri: Gargantua, Pantagruel

PİERRE DE RONSARD (1524 - 1585)Pierre de Ronsard, Rönesans Dönemi Fransız edebiyatın-da geleneksel tarzı kırıp Yunan ve Roma modelli yeni bir Fransız edebiyatı yaratmaya çalışan yedi şairden oluşan Pleiade grubunun önderi. Şiirleri aşk ve gençliğin geçmesi gibi temaları betimleyen pastoral tarzda eski yazı biçimle-rini kullanır.


256


MONTAİGNE (1533 - 1592)Denemeler adlı üç ciltlik eseri vardır.Bu eseriyle deneme türünün kurucusudur.

Eserleri: Denemeler

CORNEILLE (1606 - 1703)Klasisizm akımının tiyatro yazarlarındandır. İlk büyük tra-jedi şairidir.Eserleri: Le Cide, Horace

LA FONTAİNE (1621 - 1685)Fabl türünün usta ismidir. Klasisizm akımına bağlıdır.Didaktik şiirler yazmıştır. Fabllarının konusunu Eski Yunan ve Latin yazarlarından almıştır.Özellikle fabl türündeki eserleriyle tanınan Aisopos (Ezop)’tan etkilenmiştir.

Eserleri: Fabllar

RACİNE (1639 - 1699)Klasisizm akımına bağlıdır. Trajedi şairidir.

Eserleri: Andromaque (Andromak), İphigenia (İfijenya), Phedre (Fedra)

MOLİERE (1622 - 1673)Dünya edebiyatının en önemli komedya yazarlarındandır.Komedyalarında güldürürken düşündürmeyi amaçlamıştır.Töre ve karakter komedilerinin başarılı örneklerini vermiş-tir. Komedyalarında, cimriliği, ikiyüzlülüğü, sonradan gör-meliği vs. anlatmıştır.

Eserleri: Gülünç Kibarlar, Kocalar Mektebi, Kadınlar Mek-tebi, Tartüffe, Bilgiç Kadınlar, Zoraki Hekim, Zoraki Evli-lik, Kibarlık Budalası, Scapin’in Dolapları, Cimri, Hastalık Hastası

LA BRUYERE (1645 - 1696)Portre türündeki eserleriyle tanınmıştır.İnsanları daha iyi hale getirmeyi amaçlamıştır.

Eserleri: Karakterler

BOİLLEAU (1636 - 1711)Klasisizmin kuramcısıdır. Şair ve eleştirmendir.

Eserleri: Şiir Sanatı

VOLTAİRE (1694 - 1778)Yazar ve düşünce adamıdır. Roman, hikâye ve tiyatroları da vardır.

Eserleri: Henriade (Destan), Candide (Roman), Brutus (Trajedi), Milletlerin Töre ve Ruhuna Dair (Deneme)

J. J. ROUESSEAU (1712 - 1778)Şair ve düşünce adamıdır. Eşitlik, özgürlük gibi düşüncele-riyle Fransız Devrimi’nin hazırlayıcısı olmuştur. Romantiz-min hazırlayıcısı, öncüsüdür.

Eserleri: Bilimler ve Sanatlar, Üstüne Söylev, Toplum Sözleşmesi, İtiraflar, Emile (Çocuk eğitimiyle ilgili roman)

LAMARTİNE (1790 - 1869)Romantizmin önemli şair ve romancısıdır. Romantik şiirin öncüsüdür.

Eserleri: Şairane Düşünceler (Şiir), Grazielle (Roman)

VİCTOR HUGO (1802 - 1885)Romantizm akımının önemli sanatçısıdır.Şiir, tiyatro ve roman türlerinde eserler vermiştir.Cromwell adlı yapıtının ön sözünde romantizmin kuralları-nı ortaya koymuştur.

Sefiller adlı ünlü romanında ekmek çaldığı için beş yıl kü-rek cezasına çarptırılan Jean Valjean’ın kaçmaya çalış tığı için on dokuz yılı bulan mahkûmluğundan sonra peşini bı-rakmayan geçmişi konu edilir.Eserleri: Sefiller: Yoksuluk sonucunda ekmek çalıp sonra tutukla-nan ve küreğe mahkum edilen Jan Valijean'ın iyilik müca-delesini anlatır. Müfettiş Javert, Cosette ve Marius roma-nın diğer kahramanlarıdır.

Diğer Roman: Notre Dame’ın Kamburu

Şiir: Sonbahar Yaprakları, Seyirler, Cezalar, Yüzyılların Efsanesi

Tiyatro: Hemani, Kral Eğleniyor, Ruy Blas, Cromwell

CHATEAUBRİAND (1768 - 1848)Fransız Edebiyatının ilk romantik yazarlarındandır. 19. yüzyıl başında Fransa'nın önde gelen edebiyatçıların-dan biri olmuş, çağının gençliğini derinden etkilemiştir.

Eserleri: Atala, Mezar Ötesinden Anılar, Paris'ten Filistin'e Yolculuk


257


STENDHAL (1783 - 1842)Realizmin büyük romancısıdır. Romanlarında psikolojik tahlillere yer vermiştir.

Eserleri:Kırmızı ve Siyah: Bir gazete haberinden yola çıkarak yaz-dığı Kır mızı ve Siyah’ta Julien Sorel adlı hırslı bir gencin yaşadık larını, onu idama götüren mevki düşkünlüğünü an-latır. Orta sınıfa mensup ve papaz okulu öğrencisi bir genç olan Julien Sorel'in belediye başkanının karısı Madam Re-nal'e aşkı ve yükselme hırsı anlatılır.

Diğer Roman: Parma Manastırı

SAİNTE-BEUVE (1804 - 1869)Çağdaş eleştirinin öncülerindendir.

Eserleri: Pazartesi Konuşmaları, Edebî Portreler

PAUL VALERY (1871 - 1945)Şiir ve düzyazılarının çarpıcı özelliği, en soyut konularda bile ortaya koyduğu duygusallıktır.

Eserleri: Deniz Mezarlığı, Eupalinos ve Öteki Söyleşimler, Mösyö Teste

ALEKSANDRE DUMAS PERE (1802 - 1870)Romantizme bağlı roman yazarıdır. Tarihi ve polisiye (se-rüven) romanlar yazmıştır.

Eserleri: Üç Silahşorler, Monte Kristo Kontu

HONORE DE BALZAC (1799 - 1850)Realizmin öncüsü olmakla birlikte, eserleri romantik özellik ler de taşır.

Doksandan fazla olan bütün eserlerini İnsanlık Komedya-sı adıyla tek başlık altında toplamıştır.

Eserleri:Vadideki Zambak: Ailesine bağlı bir kadın olan Henriet-te'nin yasak aşkını kalbine gömüp yaşamaya çalışması anlatılır. Diğer kahramanı Felix olan bu romanda aile sa-dakati vurgusu öne çıkar.

Goriot Baba: Kızlarına karşı aşırı sevgi besleyen bir ba-banın (Goriot) fedakarlıkları anlatılır. Fedakar baba-bencil çocuklar çatışmasını anlatan bu roman realizmin en güzel örneklerindendir.

Diğer Eseri: Eugenie, Grandet

GUSTAVE FLAUBERT (1821 - 1880)Realizmin kuramcısı, ünlü bir romancıdır. Gözlemlerinden yola çıkarak gerçekçi tipler ortaya koymuştur.Eserleri: Madame Bovary: Emma Bovary adlı bir kadının sınıf at-lama hırsının, mutsuz evliliğinin, yasak aşklarının, özenti-lerinin bir aileyi felakete sürükleme serüveni anlatılmıştır.

Diğer Eseri: Salambo

EMİLE ZOLA (1840 - 1902)Natüralizmin ve “deneysel roman” anlayışının öncüsüdür.Romanlarındaki kişileri, soya çekimlerin, içgüdülerin ve sosyal koşulların bir ürünü olarak anlatmıştır.Eserleri:Meyhane: Varoşlarda yaşayan bir işçi ailesinin sefaleti ele alınır. Çevresel koşullardan dolayı ailenin her geçen gün bütün olumsuz alışkanlıkları edinmesi göz önüne serilir. Macguart, Lantier, Coupeau romanın başlıca kahraman-larıdır.

Germinal: Bir Fransız kasabasanıdaki maden işçilerinin sefaletinin anlatıldığı bu eserde Bonnemort, Catherine, Etienne başlıca kahramanlardır.

Diğer Eseri: Nana, Toprak, Doktor Paskal, Hakikat

MADAM LA FAYETTE (1634 - 1693)Cleves Prensesi adlı yapıtı Fransız romanının gelişiminde önemli yer tutar. 16. yüzyılın ortalarında geçen roman, ya-zarın yaşadığı dönemin davranış biçimlerini yansıtmakla birlikte kahramanlık romanslarından kesin olarak ayrılan ilk ciddi Fransız tarihsel romanıydı.

ALPHONSE DAUDET (1840 - 1897)Natüralizmin önemli temsilcilerindendir. Roman ve öykü-lerinde gözlemci yönü öne çıkar.Eserleri: Öykü: Değirmenimden Mektuplar, Pazartesi Hikâyeleri

Roman: Taraskonlu Tartaren, Jack

CHARLES BAUDELAİRE (1821 - 1867)Sembolizmin öncü şairidir.Şiirleri dışında öykü, deneme ve eleştirileri de vardır.

Eserleri: Kötülük Çiçekleri, Paris Sıkıntısı


258


GUY DE MAUPASSANT (1850 - 1893)Natüralizmin önemli sanatçılarındandır.“Maupassant tarzı öykü” adı verilen “olay öyküsü”nün kurucusudur.Eserleri: Öykü: Tombalak, Ayışığı

Roman: Bir Hayat, Güzel Dost

ARTHUR RİMBAUD (1854 - 1891)Sembolizmin öncülerindendir.Empresyonizme de öncülük etmiştir.“Sarhoş (Esrik) Gemi” şiiriyle tanınmıştır.

Eserleri: Cehennemde Bir Mevsim, İlhamlar

STEPHANE MALLARME (1842 - 1898)19. yüzyıl Fransız şiirinde sembolizmin öncülerindendir. Mallarmé'ye göre kapalılık ve anlaşılmazlık şiirin özüdür.

Eserleri: Şiirler, Gelişigüzel Düşünceler

ALBERT CAMUS (1913 - 1960)Roman türündeki eserleriyle tanınır.Varoluşçuluk akımını felsefi alandan edebiyata taşıyan isimlerdendir.

Eserleri: Veba, Yabancı

ANDRE GİDE (1869 - 1947)Fransız geleneğinde önemli bir hümanist ve ahlakçı olarak tanınır. Geleneksel ahlak anlayışının karşısında bireyin özgürlüğünü savunanlara verdiği açık destekten ötürü bir devrimci olarak nitelenmiştir.Eserleri: Romanları: Pastoral Senfoni, Kalpazanlar, Dar Kapı

Şiir ve düzyazıları: Şiir ve Düzyazı Şiir, Andre Walter'in Şiirleri, Dünya Nimetleri, Hacı ya da Sahte Peygamber Üzerine İnceleme, Savurgan Evladın Dönüşü, Yeni Nimetler

Yergi: Zincire Gevşek Vurulmuş Prometheos

JEAN PAUL SARTRE (1905 - 1980)Varoluşçuluk akımının öncülerindendir. Deneme, öykü, roman, tiyatro türlerinde eserleri vardır.Eserleri: Hikâye: Duvar

Roman: Bulantı

VERLAİNE (1844 - 1896)

� Sembolizmin öncülerindendir.

� Müzikalite, anlam kapaklığı, hayal dünyası, onun şiir-lerinde öne çıkar.

Eserleri: Çağdaş Parnas, Aşıkların Bayramı, Tatlı Şarkı, Mutluluk Türküleri

MUSSET (1810 - 1847)

� Romantizmi benimser.

Eserleri: Bir Zamane Çocuğun İtirafları

FENELON (1651 - 1715)

� Türkçeye çevrilen ilk roman olan Telemak'ın yazarıdır.

MONTESGUİEU (1689 - 1755)

� Aydınlanma çağının önemli düşünürlerindendir.

Eserleri: Acem Mektupları, Yasaların Ruhu

DİDEROT (1713 - 1784)

� Roman, tiyarto, makale, ansiklopedi türlerinde eserler vermiştir.

Eserleri: Filozofça Düşünceler, Körler Üstüne Mektuplar

GONCOURT KARDEŞLER

� Naturalizmin önemli temsilcileridir.

Eserleri: Journal, Manette Salomon

JULES VERNE

� Bilim-kurgu romanlarıyla tanınır.

Eserleri: Aya Yolculuk, Dünyanın Merkezine Seye-hat, Denizler Altında Yirmi Bin Fersah, Seksen Günde Devrialem, İki Sene Okul Tatili

RUS EDEBİYATIRus edebiyatının sözlü edebiyat döneminin en önemli ürünü İgor Destanı’dır. Özellikle 19. yüzyılda Rus edebiyatı büyük ilerlemeler göstermiştir.

PUŞKİN (1799 - 1837)Modern Rus Edebiyatının kurucusu kabul edilmektedir. Romantizmin önemli şair ve romancısıdır.Eserleri: Şiir: Çingeneler

Roman: Yüzbaşının Kızı, Yevgenly Onegin

Oyun: Boris Godunov


259


TURGENYEV (1818 - 1883)Rus edebiyatının en büyük realist yazarlarındandır. Ken-disi toprak sahibi bir asilzâde olmasına rağmen, toprak sahipleri ile yoksul köylüler arasındaki çelişkilere dikkat çekmiştir. Bütün eserlerinde döneminin düşünsel akımla-rını, toplumsal çelişkileri, Rus asilleri ile köleler arasındaki uyuşmazlığı çok gerçekçi biçimde yansıtmıştır. Edebiyatı sosyal gelişmenin bir aracı olarak görmüş; roman, öykü, tiyatro türlerinde yazmıştır. Edebiyatı toplumsal gelişmeyi sağlamada bir araç olarak görmüştür.Eserleri: Babalar ve Oğullar: Bazarov adlı aydın bir genç ile ge-riciliği temsil eden toprak sahiplerinin arasındaki çatışma anlatılır.

Diğer Romanları: Rudin, Taşralı Kadın, Bir Asilzade Yu-vası

GOGOL (1809 - 1952)Rus edebiyatının ilk büyük roman, öykü ve tiyatro yazarı-dır. Realizmin etkisindedir ve Rus realizminin kurucusudur.Rusya'nın küçük kasabalarında yaşayan halkın sorunlarını başarıyla anlatmıştır.Mizahta da usta bir sanatçıdır.Mizahi, yergici bir anlatımı vardır. Palto adlı hikâyesiyle tanınır.Eserleri:Ölü Canlar: Çalışkan halk ile düzenbaz Çiçikov'un şahsın-da Rusya'nın bir döneme ait profili çizilir.

Diğer Roman: Talas Bulba

Tiyatro: Müfettiş, Bir Delinin Hatıra Defteri

DOSTOYEVSKİ (1821 - 1881)Dünya edebiyatının büyük, realist romancısıdır. İnsan ruhunu anlatmadaki başarısıyla tanınır.Eserleri: Suç ve Ceza: Rus toplumundaki çarpık adalet anlayışının bir eleştirisi olan romanda Raskolnikov ana kahramandır.Diğer Romanları: Karamazov Kardeşler, Budala, Kumar-baz, İnsancıklar, Ecinniler, Beyaz Geceler

TOLSTOY (1828 - 1910)Dünya edebiyatının önemli realist romancısıdır.Romanlarında dikkatli gözlemciliği, karakterleri gerçekçi aktarışı öne çıkar.Eserleri:Savaş ve Barış: Bobonski ve Postav adlı iki Rus ailesinin ekseni etrafında dönen olaylar anlatılır. Napolyon döne-mindeki Rus-Fransız savaşı temel konudur.

Diğer Romanları: Anna Karenina, Diriliş, Hacı Murat, Ya-şayan Ölü, İvan İlyiç’in Ölümü, Kazaklar

ÇEHOV (1860 - 1904)Kendi adıyla anılan öykü türünün kurucusu olarak ün kaza-nan Çehov, realist bir yazardır.Çehov, Rus edebiyatının çok ünlü bir yazarıdır, önce miza-hi öyküler yazmıştir. Günlük hayatta rastlanabilecek her olayı öykülerinde anlat-mış, öykülerinde olayla ilgisiz hiçbir şeye yer vermemiştir.Tiyatro, roman ve öykü türünde eserler vermiştir.Eserleri: Öykü: Köylüler, Altı Numaralı Koğuş

Tiyatro: Vanya Dayı, Vişne Bahçesi, Üç Kızkardeş, Martı

MAKSİM GORKİ (1868 - 1936)"Toplumcu Gerçekçilik" akımının öncülerinden olan ve 1868'de Novgorod'da doğan Maksim Gorki, Rusya'daki sosyalist devrimin en önemli yazarlarındandır.Toplumcu gerçekçi romanın kurucusu olarak kabul edil-mektedir.Betimlemelerdeki ustalığıyla keskin bir gözlemci olduğu-nu ortaya koymuş ve eserlerine bu gözlemlerini başarıyla yansıtmıştır.Eserleri: Roman: Ana, Halk Düşmanı, Küçük Burjuvalar, İki Kafadar

Öykü: Yirmi Altı Erkek ve Bir Kız, İtalya Hikayeleri, So-nuncular

Anı - Otobiyografi: Benim Üniversitelerim, Çocukluğum, Ekmeğimi Kazanırken

MAYAKOSKİ

� Füturizmin öncüsü şairdir.

Eserleri: Pantalonlu Bulut

İNGİLİZ EDEBİYATIİngiliz edebiyatında 14. yüzyıla kadar sözlü edebiyat gele-neği ağır basmıştır.İngiliz edebiyatının ilk önemli eseri Chaucer’in yazdığı Can-terbury Hikâyeleri’dir.

WİLLİAM SHAKESPEARE (1564 - 1616)Dünya edebiyatının büyük tiyatro yazarıdır.Dram şairi olmakla birlikte komedileri de vardır.Romantizm akımından önce yaşamasına rağmen eser-lerinde bu akımın özellikleri görülmektedir.Eserleri: Dram: Romeo ve Juliet, Hamlet, Macbeth, Kral Lear, Othello

Komedya: Yanlışlıklar Komedisi, Venedik Taciri, Windsor’ un Şen Kadınları


260


FRANCİS BACON (1561 - 1626)Denemeleriyle tanınan bir filozoftur.Deneme türünün Montaigne’den sonraki önemli ismidir.

Eserleri: Denemeler, Yeni Atlantis

DANİEL DEFOE (1661 - 1731)Serüven romanlarıyla tanınmıştır.Eserleri: Robinson Crusoe

GEORGE ORWELL (1903 - 1950)20. yüzyıl İngiliz edebiyatının önde gelen kalemleri ara-sındadır. Bin Dokuz Yüz Seksen Dört adlı romanı ve bu romanda yarattığı Big Brother (Büyük Birader) kavramı ile tanınır. Eserlerinde yer alan netlik, zekâ, sosyal adaletsizliğe karşı farkındalık ve totalitarizme karşı duruşu onun imzası nite-liğindedir.

Eserleri: Bin Dokuz Yüz Seksen Dört, Hayvan Çiftliği

CHARLES DİCKENS (1812 - 1870)Realizmin öncü romancılarındandır. Otobiyografik romanı olan David Copperfield, çocuk ede biyatının önemli eser-lerindendir.

Eserleri: David Copperfield, Oliver Twist, Antikacı Dükkâ-nı, İki Şehrin Hikâyesi

OSCAR WİLDE (1854 - 1900)Roman, dram ve şiir yazarıdır.İğneli uslubu ile geç Victoria dönemi Britanya'sının en ba-şarılı ve ünlü yazarları arasına girmiştir.

Eserleri: Reading Zindanı Baladı, Salomé, İdeal Bir Koca

JOHN MİLTON (1608 - 1674)

� "Kaybolmuş Cennet" adlı yapay destanıyla tanınır.

� Rönesans dönemi şairlerindendir.

LORD BYRON (1788 - 1820)

� Romantik şiirleriyle bilinir.

Eserleri: Don Juan, Aylaklık Saatleri

SWİFT (1667 - 1745)

� Mizahi romanlarıyla tanınır.

Eserleri: Gulliver'in Seyahetleri

BERNARD SHAW (1856 - 1850)

� Komedileriyle tanınır.

Eserleri: Jan Dark, Andromak ve Aslan

KİPLİNG (1865 - 1936)

� Şiir, hikâye ve romanlarıyla tanınır.Eserleri: Kim, Sönen Işık

İRLANDA EDEBİYATI

JONATHAN SWİFT (1667 - 1745)Toplumsal hicivleriyle tanınan bir romancıdır.

Eserleri: Guliver’in Seyahatleri

JAMES JOYCE (1882 - 1941)Romanlarındaki deneysel dil kullanımı ve yeni anlatım tek-nikleriyle önem kazanmıştır.

Eserleri: UIysses, Finnegans Wake, Sanatçının Bir Genç Adam Olarak Portresi

BERNARD SHAW (1856 - 1950)İrlanda kökenli toplumcu gerçekçi bir yazardır.Roman ve tiyatrolarında yergi ve mizah öne çıkar.

Eserleri: Kara Kız, Candida, Sezar ve Kleopatra, Kuzgun-lar Evi, Bir Kadın Yarattım

ALMAN EDEBİYATIAlman edebiyatının ilk ürünleri Orta Çağ’da görülür. Bu döne-min en önemli ürünü Nibelungen Destanı’dır.

HEİNRİCH BÖLL (1917 - 1985)Öykü roman ve tiyatro yazarıdır. 1972’de Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanmıştır.

Eserleri: Trenin Tam Saatiydi, Âdemoğlu Neredeydin? Yarın ve Dün

GOETHE (1739 - 1832)Romantizmin önemli isimlerindendir. Şiir, tiyatro, roman türlerinde eserleri vardır.

İranlı şair Hafız’dan da etkilenmiş olan yazarın Doğu-Batı Divanı adlı bir eseri vardır.Eserleri: Faust: Bu tiyatroda şeytan Mefisto ile pazarlığa girişen Dr. Faust'un şahsında iyiyle kötünün mücadelesi anlatılır.

Genç Werther’in Acıları: Albert adlı bir gençle nişanlı olan Lotte'ye aşık olan Werther'in hikâyesi anlatılır. Günlük şeklinde yazılmış bir romandır.

Diğer Eserleri: Doğu-Batı Divanı, Gönül Yakınlıkları


261


SCHİLLER (1759 - 1806)Romantizmin önemli sanatçısıdır. Tiyatronun dışında de-neme, tarih ve felsefe alanlarında eserler vermiştir.Eserleri: Dram: Wilhelm Tell, Haydutlar, Don Carlos

FRANZ KAFKA (1883 - 1924)20. yüzyılın ve modern Alman edebiyatının önde gelen ya-zarlarındandır.Eserlerinden özellikle dilimize Değişim ya da Dönüşüm adıyla çevrilen romanında işlediği konuyla 20. yüzyılın sa-nayi sonrası Batı toplumunun açmazını ve içine düştüğü yalnızlık ve yabancılaşma sürecini çok iyi gözlemlemiş ve işlemiştir.

Eserleri: Kayıp, Dava, Şato, Ceza Sömürgesi

HEİNRİCH BÖLL

� Öykü ve romanlarıyla bilinir.

Eserleri: Babasız Evler, Trenin Tam Saatiydi

AMERİKAN EDEBİYATIİngiliz egemenliğinin son bulmasıyla hareketlenmiş bir edebi-yattır. Amerikan edebiyatı asıl varlığını 19. yüzyıldan itibaren göstermiştir.

EDGAR ALLAN POE (1809 - 1849)Sembolizmden etkilenmiştir. Şairliğinin yanı sıra modern kısa öykünün yaratıcısı kabul edilir. Melih Cevdet Anday’ın usta çevirisiyle dilimize aktardığı Annabel Lee şiiriyle ta-nınır.

Eserleri: İşitilmedik Hikâyeler, Altın Böcek, Morgue Sokağı Cinayeti

HERMAN MELWİLLE (1819 - 1891)Gözlemci yönü ağır basan realist bir yazardır.

Kaptan Ahap’ın bir balinayla mücadelesini anlattığı Moby Dick (Beyaz Balina) adlı romanıyla tanınır.

Eserleri: Moby Dick

RİCHARD BACH (1936 - ...)Kurgu ve hayal konusunda birçok eser yazdı. Kitaplarının çoğunu kendi hayatından esinlenerek yazdı. Türkiye'de özellikle Martı kitabıyla ünlüdür.

MARK TWAİN (1835 - 1910)Amerikan edebiyatının en büyük mizah yazarıdır. Realist eserleriyle tanınmıştır. Gezi, otobiyografi, öykü ve roman türlerinde eserler ver miştir.

Eserleri: Tom Sawyer’in Maceraları, Mississipi’de Hayat, Huckleberyy Finn’in Maceraları

JOCK LONDON (1876 - 1916)Jack London'ın eserlerinde yaşam kavgasını romantik bir bakışla anlatır, çoğu eserinde sert bir kapitalizm eleştirisi göze çarpar. Kitapları yabancı dillere en çok çevrilmiş ABD'li yazarlardan biridir.

Eserleri: Vahşetin Çağrısı, Beyaz Diş, Deniz Kurdu, Demir Ökçe ve Martin Eden

ERNEST HEMİNGWAY (1898 - 1961)Realist bir yazardır. Gazetecidir. İhtiyar Adam ve Deniz ro-manıyla 1954’te Nobel Edebiyat Ödülü’nü almıştır.

Eserleri: İhtiyar Adam ve Deniz, Çanlar Kimin İçin Çalı-yor, Silahlara Veda

JOHN STEİNBECK (1902 - 1968)Dünyaca ünlü roman ve öykü yazarıdır. Natüralizmden ve realizmden etkilenmiştir.Eserleri:Fareler ve İnsanlar: Biri uyanık (George) diğeri saf (Len-nie) adlı iki arkadaşın hayalleri, çalışmaları, meceraları anlatılır.

Diğer Romanları: Gazap Üzümleri, Sardalya Sokağı, Kenar Mahalle, Altın Kupa, İnci

LATİN-İTALYA EDEBİYATI

İtalya, Rönesans'ın doğduğu yerdir. Dante, Petrarca ve Boccaio 14. yüzyılda halk dilini yazı dili hâline getirerek İtal-yan edebiyatının oluşmasını sağlamıştır.

CİCERO (MÖ 106 - 43)

� Söylev türünün en önemli temsilcisi sayılır.

� Üslubuyla etkili olmuştur.

Eserleri: Nutuklar, Dostluk, Cumhuriyet, Hitabet


262


SENECA (MÖ 4 - 65)

� Felsefe, mektup ve şiirleriyle bilinir.

Eserleri: Troialılar, Medea, Oedipus, Agemennon

VERGİLİUS (MÖ 70 - 19)

� Şiirleriyle bilinir.

� Pastoral, epik, didaktik şiirler yazmıştır.

� "Çoban Şiirleri" ilk pastoral şiir kabul edilir.

� Aeneis adlı eseri ilk yapma destanıdır.

PLAUTUS (MÖ 251 - 184)

� Komedi yazarıdır.

Eserleri: Çömlek, Urgan, İkizler

MACHİAVELLİ (1409 - 1527)

� Hikâye, eleştiri ve komedileriyle bilinir.

Eserleri: Adamotu, Prens

DANTE (1265 - 1321)İtalyan edebiyatının en büyük şairidir. Rönesans’ın hazır-layıcılarındandır.

Eserleri: İlahi Komedya (Terza-rima nazım şekliyle yazıl-mıştır.) ve Yeni Hayat

PETRARCA (1304 - 1374)Latince, İtalyanca şiirleri vardır. Lirik bir şairdir.

Eserleri: Türküler (İtalyanca), Afrika (Latince)

BOCCACİO (1313 - 1375)“Decameron”daki öyküleriyle çağdaş öykünün kurucusu sayılmaktadır. Bu kitaptaki öykülerde dönemine egemen olan dini konular yerine günlük hayat işlenmiştir.

Eserleri: Decameron

ARİOSTO (1474 - 1553)Rönesans döneminin önemli sanatçılarındandır. Çılgın Orlando adlı yapma destanı ile tanınmıştır. Bu destanda Hıristiyanlarla Müslümanlar arasındaki sa vaşları anlatır.

Eserleri: Çılgın Orlando

TASSO (1544 - 1595)Rönesans’ın önemli destan şairidir. Kurtarılmış Kudüs adlı yapma destanı ile tanınmıştır. Bu eserde I. Haçlı Seferi’n-de Kudüs’ün alınışını anlatır.

Eserleri: Kurtarılmış Kudüs

İSPANYOL EDEBİYATI

Rönesans’ın etkisinde kalan ilk ülkelerdendir. Halk destanları bakımından zengin bir ülkedir. Bu destan geleneği, modern roman türünün ilk örneği olarak kabul edilen Don Kişot’un bu ülkede yazılmasında etkili olmuştur.

CERVANTES (1547 - 1616)Don Kişot adlı eseriyle modern romanın kurucusu olmuş-tur. Roman, İspanyol bir köy asilzadesi olan Don Kişot’un okuduğu şövalye hikâyelerinin etkisiyle aklını kaçırması ve Sancho Panza’yı da yanına alarak bir şövalye gibi ülke ülke dolaşmasını anlatır.

Eserleri: Don Kişot

İSKANDİNAV EDEBİYATIİsveç, Norveç, Finlandiya ve Danimarka edebiyatları, İskan-dinav edebiyatını oluşturur. Söz konusu ülkelerin edebiyatları da bütün edebiyatlar gibi destanlarla, masallarla ve halk şar-kılarıyla başlar. İskandinav ülkeleri edebiyatı esas gelişimini 19. yüzyıldan sonra sağlamıştır.

HENRİK İBSEN (1828 - 1906)Avrupa'da modern tiyatronun kurucularından sayılan H. İbsen, Norveç edebiyatına mensuptur. Eserlerinde yüce duygularla bayağı hislerin çarpışması, yenilik arzusu ve ihtilalci bir ruh görülür. İbsen'in dramları sade, süssüz ve sağlam yapılıdır.

Eserleri: Peer Gynt, Hortlaklar, Halk Düşmanı

KNUT HAMSUN (1859 - 1952)Norveç edebiyatının ünlü romancısı, oyun yazarı ve şairi-dir. Dünya Nimeti adlı romanıyla 1920'de Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazanan Hamsun, yeni Romantizmin öncüsü ol-muştur. Eserlerinde daha çok göçebe insanları, garip yara-tılışlı kişileri ele almıştır.

Eserleri: Açlık, Pan, Victoria, Dünya Nimeti


263


TÜRKİYE DIŞINDAKİ ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATI

OSMAN TÜRKAY (1927 - 2001)Kıbrıs Türk edebiyatı şair ve yazarıdır. Gazetecidir; şiirleri dışında deneme ve incelemeleri de vardır. Nobel’e aday gösterilmiş, uluslararası birçok ödül almıştır.Eserleri:Şiir: Yedi Telli, Uyurgezer, Beethoven’den Aydınlığa Uyan mak, Kıyamet Günü Gözlemcileri, Evrenin Düşünde Gezgin

ÖZKER YAŞIN (1932 - 2011)Kıbrıs Türk edebiyatı şair ve yazarıdır. Öykü, tiyatro ve romanları da vardır.Eserleri: Şiir: Kıbrıs’tan Atatürk’e, Mehmetçik Kıbrıs’ta, Atatürk’e Saygı Duruşu

ŞEHRİYAR (1904 - 1988)Azeri Türk edebiyatının büyük şairlerindendir. Güney Azer-baycan’da yaşamıştır. Şiirlerinde Azerbaycan Türkçesini kullanmıştır. Sade ve akıcı bir dili vardır. Farsça şiirleri İran Edebiyatı’nda da önem taşır.Eserleri:Şiir: Heyder Baba’ya Selam, Türkçe Şiirlerinden Seçme-ler, Divan (Farsça Şiirleri)

BAHTİYAR VAHAPZADE (1925 - 2009)Azeri Türk edebiyatının büyük şairlerindendir. Edebiyat profesörüdür. Şiirlerinde özellikle yurt ve dil sevgisini iş-lemiştir. Genellikle hece ölçüsünü kullanmıştır. “Menim Anam” şiiriyle tanınmış ve sevilmiştir.Eserleri:Şiir: Menim Dostlarım, Çınar, Kökler ve Budaklar, Gün Var Bin Aya Değer, İnsan ve Zaman

İSMAİL GASPIRALI (1851 - 1914)Kırım Türk edebiyatı yazarıdır. Gazeteci ve fikir adamı kim-liğiyle tanınmıştır. Rusya’daki ve tüm dünyadaki Türklerin birliğini savunmuştur. Fikirleriyle Milli Edebiyatçılar üzerin-de etkili olmuştur. Son yıllarını Türkiye’de geçirmiştir.

Eserleri: Rusya Müslümanları, Avrupa Medeniyetine Bakış, Atlaslı Cihanname

ATA ATACANOGLU (1922 - 1989)Türkmen edebiyatı şairidir. Heceyle veya serbest lirik şiir-ler yazmıştır.Eserleri:Şiir: Guşgı Galası, Sallancağım Sehra Benim, Çakmak, Men Size Baryan

CENGİZ DAĞCI (1920 - 2011)Kırım Türk edebiyatının ve dünya edebiyatının büyük ro-mancısıdır. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından İngiltere’ye yerleşmiştir. Sade ve anlaşılır bir dili vardır.Sovyet egemenliği altındaki Kırım halkının zorlu yaşamla-rını, kendi gözlemlerinden yola çıkarak anlatmıştır.Eserleri:Roman: Korkunç Yıllar, O Topraklar Bizimdi, Onlar da İn sandı, Dönüş, Ölüm ve Korku Günleri, Genç Temuçin, Ba dem Dalına Asılı Bebekler, Üşüyen Sokak, Yurdunu Kaybe den Adam, Yoldaşlar

Anı: Anneme Mektuplar

AYAZ İSHAKİ (1878 - 1954)Kazan Türk edebiyatının yazar ve düşünce adamıdır. Ro-man, hikâye ve tiyatroları vardır. 1917 Ekim Devrimi’nden sonra ülkesini terk etmiştir. Türkiye’de ölmüştür.Eserleri:Öykü: Zindan, Familye Saadeti, Ulug Beyrem

Roman: Üyge Taba, Ulug Muhammed, Tatarın Kızı

ABDÜLHAMİT SÜLEYMANOĞLU ÇOLPAN (1897 - 1938)Özbek Türk edebiyatı şairlerindendir. Şiirlerinde bağımsız-lığı, kadın haklarını konu edinmiştir. Tevfik Fikret, Mehmet Akif gibi toplumcu şairlerimizi oku muş ve onlardan etkilen-miştir.Eserleri:Şiir: Uyanış, Tan Sırları, Koşuklarım

CENGİZ AYTMATOV (1928 - 2008)Kırgız Türk edebiyatının ve dünya edebiyatının tanınmış romancısıdır. Doğa, aşk ve vatan sevgisi başlıca konuları-dır. Anlatımında Manas destanı gibi Kırgız destanlarının ve efsanelerin etkisi vardır. Selvi Boylum adlı öyküsü oldukça sevilmektedir.Eserleri:Gün Uzar Yüzyıl Olur (Gün Olur Asra Bedel): Yedigey ve Kazgankop adlı istasyon görevlisi iki arkadaşın hikâye-si konu edilir.

Diğer Romanları: Cemile, Kopar Zincirlerini Gülsarı, Toprak Ana, Yüz Yüze, Beyaz Gemi

Oyunları: Yıldırım Sesli Manasçı, Kızıl Elma, Cengiz Hana Küsen Bulut, Dişi Kurdun Rüyaları, Sultan Murat

ZİYA SAMEDİ (1914 - 2000)Doğu Türkistan edebiyatı yazarıdır. Tiyatro, roman ve öy-küleri vardır.Eserleri: Roman: Yılların Sırrı, Gani Batur - Mayimhan, Ahmet Efendi

Öykü: Bir Tane Sigara, Kaysılar Olgunlaştığında


264

Cevaplar 1. B 2. E 3. C 4. B 5. D 6. B

1. Realist, yazarın realiteyi görme ve gösterme konusunda-ki önceliğine örnek olarak ---- adlı romanı gösterilebilir. Tolstoy, bu kitabı yazarken Borodino Savaşları'nda ölen binlerce insanı, bunları gören askerin bunalıma girişini ve değişime uğradığını anlatmak için savaş alanlarında gez-miştir. Toplumdaki çarpıklıkları, iki yüzlülüğü, Rus soylu-larının yaptıklarını açık bir biçimde ortaya koymuştur.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden han-gisi getirilmelidir?

A) Suç ve Ceza

B) Savaş ve Barış

C) Kırmızı ve Siyah

D) Fareler ve İnsanlar

E) Aşk ve Gurur

2. I. Hamlet

II. Kral Lear

III. Venedik Taciri

IV. Othello

V. Kötülük Çiçekleri

Yukarıdaki numaralanmış eserlerden hangisi Sha-kespeare'a ait değildir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. ----, kendinden önceki edebî akımlara ve geleneğe karşı çıkmak, onları alaya almak anlayışını benimser. Kuralsız oluşu, diğer akımlardan ayrılan en önemli özelliğidir. Top-lum ve ahlak değerlerini kabul etmez, bunlara tepki verir. Bu düşüncelerin izlerini Trizstan Tzara'nın şiirlerinde gör-mek mümkündür. Şiiri serbest çağrışımlarla oluşturmak, şiirde yeni imajlar üretmek ve kelimeleri bilinenin dışında farklı anlamlarda kullanmak bu akımın önemli özellikleridir.


A) Sürrealizm

B) Egzistansiyalizm

C) Dadaizm

D) Füturizm

E) Kübizm

4. Eserlerini Kırgızca ve Rusça kaleme almıştır. Milletinin tarih boyunca kazandığı sosyal, kültürel, ahlaksal nitelik-leri eserlerine yansıtmıştır. Eserlerinde tema olarak dost-luk, aşk, savaş döneminin acıları ve kahramanlıklarını anlatmıştır. Eserlerinde destan, masal ve efsanelerden yararlanmıştır. Eserlerinde mitalojiden de sıkça yararla-nır. Çoğunlukla sıradan insan tiplerine el almıştır. Anlaşılır bir dille yazmış olduğu kitaplarından bazıları destansı bir özellik taşımaktadır. Yalın bir dille kaleme aldığı Cemile, Beyaz Gemi, Gülsarı gibi eserler, geniş kitlelerce okun-maktadır.

Bu parçada tanıtılan yazar aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bahtiyar Vahazâde

B) Cengiz Aytmatov

C) İsmail Gaspıralı

D) Cengiz Dağcı

E) Ata atacanoğlu

5. I. Victor Hugo

II. Wolfang Goethe

III. Lord Byron

IV. Honore de Balzac

V. George Sand

Yukarıdaki numaralanmış yazarlardan hangisi ro-mantizm akımı etkisinde eser vermemiştir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

6. Kızlarına karşı aşırı sevgi besleyen, onların mutluluğu için her fedakarlığı yapan ve bu uğurda hayatını onlara göre düzenleyen bir adamın hayatını anlatan ---- adlı roman, Balzac'ın baş yapıtlarından biridir. Romanda ço-cukların bencillikleri eserin ana çatışmasını oluşturur. Bu roman realizmin en nitelikli örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir.


A) Vadideki Zambak

B) Goriot Baba

C) Eugenie Grandet

D) İnsanlık Komedyası

E) Parma Manastırı

15 Neler Öğrendik?


ix.liderplus.com.tr/yayin/ornekdokuman/2019-2020/tytayt/foy/... · 2019-05-31 · gür düş...

Documents