ivsys idawn dyx xog hdwieqw - guru nanak dev …web.gndu.ac.in/pdf/book_of_instructions.pdf30 (k)...
TRANSCRIPT
- 1 -
ivSyS iDAwn dyx Xog hdwieqW
hdwieq bu`k ivcoN
pMnw nM: AiDAdyS nM:
13 7(C) jykr pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) vloN inXukq kyNdr-ingrwn jW
ingrwn Amly dw koeI mYNbr sMbMiDq sQwn auqy ifaUtI leI hwzr nhIN
hovygw jW jwx-buJ ky AwpxI AxgihlI vrqygw qW ausnUM AwpxI pyrYNt
sMsQw qoN aus smyN leI gYr hwzr smiJAw jwvygw, aus ivruD AnuSwsnI
kwrvweI kIqI jwvygI Aqy aus dI tIcr dy qOr qy sMbMiDq pyrYNt sMsQw nUM
idqI pRvwngI mnsUK kr idqI jwvygI[
14 7(f) pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) dI hsqwKr-mohr Aqy imqI dI mohr
au`qr-p`qrI dI OMR Sheet dy tweItl pMny auqy qy tweItl pMny dy ipCly
pwsy inSicq jgHw auqy kmry dy ieMcwrj shwiek ingrwn ny zrUr lwauxI
hY[
21. ilKyry dI (Amanuensis) inXukqI :
29 (a) isrP hyT ilKy kysW ivc hI ilKyrw idqw jwvygw :
1. nyqRhIx Aqy cereberal disease prIiKAwrQIAW nUM[
2. p`ky qOr auqy h`Q nwl ilKxoN inkwry ho cu`ky prIiKAwrQIAW nUM[
3. AsQweI qOr qy ilKx qoN inkwry ho cu`ky prIiKAwrQI nUM[
29 (A) rijstrwr/pRoPYsr ieMcwrj (prIiKAwvW) ilKyry dI inXukqI krygw
Aqy sMbMiDq kyNdr dy ingrwn nUM sUcnw Byjygw[
29 (e) ilKyry dI isiKAw prIiKAwrQI dI prIiKAw nwloN iek drjw G`t
hoxI cwhIdI hY[
30 (s) kyNdr ingrwn ny Apwhj prIiKAwrQI leI vKry kmry dw pRbMD
krnw hY (Preferably on Ground floor) Aqy XUnIvristI dPqr vloN ByjI
sUcI ivcoN auQy iek shwiek ingrwn dI ifaUtI lwauxI hY[
- 2 -
30 (h) Aijhy iksy prIiKAwrQI qoN shwiek ingrwn dy mwn B`qy dI
AdwiegI nhIN leI jwvygI[
30 (k) 40% jW ies qoN ijAwdw Apwhz pRIiKAwrQI nUM ilKyry/vwDU smyN dI
pRvwngI id`qI jwvygI[smrQ mYfIkl AQwrtI vloN jwrI kIqw mYfIkl
srtIiPkyt hI pRvwn kIqw jwvygw[
30 (K) nyqrhIn, ApMg Aqy Cereberal Disease qoN pIiVq prIiKAwrQIAW
leI iqMn GMty dI prIiKAw dy smy ip`Cy A`Dy GMty dw vwDU smW id`qw igAw
hY[kyNdr ingrwn qy sbMDq ingrwn Amly dw mwx B`qw vI 25 pRqISq vDw
id`qw igAw hY[ ies dy nwl hI cIP kimSnr Pwr dw prsnz ivd
ifseyibltI, nvIN id`lI (Cheif Commissionar for the Persons with
Disability, New Delhi) ny ApMg prIiKAwrQIAW leI hyT ilKy idSw-
inrdyS vI jwrI kIqy hn :
“Use of Computer for writing answers in examination by
students with visual impairment as well as those students with disability
who can not write with their own hands”
(g)“The Candidates should be allowed to use assistive devices like talking
calculator (in cases where calculators are allowed for giving exams) tailor
frame, Braille slate, abacus, geometry kit, Braille measuring tape and
augmentative communication devices.”
not : Aijhy prIiKAwrQIAW kol ilKyry dI pRvwngI XUnIvristI dPqr
vloN jwrI kIqI hoxI cwhIdI hY[
30 (g) qqkwl hwlwqW iv`c ilKyry nUM bdlx dI suivDw hovygI[pRIiKAwrQI nUM
BwSwvW dy v`K-v`K iemiqhwnW leI ie`k qoN ijAwdw ilKyry lYx dI AwigAw
vI hovygI[
- 3 -
39 31(A) iek prIiKAwrQI nUM kyvl iek au`qr-p`qrI dyxI hY :
iek prIiKAwrQI nUM kyvl iek OMR Answer Sheet dyxI hY[ kyNdr
ingrwn nUM Kws hdwieq hY ik auh iksy prIiKAwrQI nUM iek pypr leI
iek qoN v`D OMR Answer Sheet nw dyvy[
40 31(h)1. shwiek ingrwn nUM hdwieq kIqI jwvy ik prIiKAwrQIAW qoN
OMR Answer Sheet lYx vyly ieh cMgI qrHW vyK lvy ik au`qr-p`qrI dy muK
pMny auqy rol nMbr, pRIiKAw kof, ivSw kof iliKAw igAw hY[ ies hdwieq
auqy Aml nw hox dI sUrq ivc shwiek ingrwn ivruD AnuSwsnI kwrvweI
kIqI jwvygI[
2. prIiKAwrQIAW nUM swvDwn kIqw jwvy ik auh SbdW qy ihMdisAW ivc
Awpxw rol nMbr TIk-Twk ilKx Aqy au`qr-p`qrI dy muK pMny auqly sB
Kwny TIk-Twk Brn[ gupq au`qr-p`qrI auqy Awpxw rol nMbr isrP mu`K
pMny auqy insicq QW auqy hI iliKAw jwvy[ eys QW qoN Cut hor ikqy vI rol
nMbr nhIN ilKxw[ eyQoN qk ik p`qr ilKx vyly vI Awpxw rol nMbr nhIN
ilKxw[
ienHW hdwieqW dI prvwh nw krn dI hwlq ivc kyNdr ingrwn ivruD
loVINdI kwrvweI kIqI jwvygI[
41 34.(a) ies dPqr vloN ByjI rijstrwr/pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) dI
hsqwKr-mohr Aqy imqI mohr OMR Answer Sheet dy muK pMny auqy Aqy
mu`K pMny dy ipCy inSicq jgwh auqy lgweI jwvy[ hsqwKr mohr nUM kyNdr
ingrwn AwpxI ihPwjq ivc rKy[
49 44. kyNdr ingrwn dI AwpxI mohr : prIiKAw dOrwn kyNdr ingrwn ny
AwpxI mohr vrqxI hY; ieh XUnIvristI vloN nhIN id`qI jWdI[ ies dw
nmUnw rIkwrf vwsqy shwiek rijstrwr (gupq) nUM ByijAw jwvy[
49 45. kyNdr ingrwn leI prIiKAw hwl/kmrw C`fxw mnHW hY : prIiKAw dy
smyN kyNdr ingrwn ny prIiKAw hwl/kmry ivc hI rihxw hY[ auh prIiKAw
hwl/kmry nUM iblkul nhIN Cf skdw[
- 4 -
prIiKAw vyly aus ny pRSnW nwl sbMiDq ivSy bwry iksy prIiKAwrQI nwl
koeI g`l nhIN krnI[ hW, prIiKAwrQI nUM BulyKy qoN bcwaux leI auh pRSn-
p`qr ivc Cwpy Awid glqIAW TIk krvw skdw hY[
not : pRIiKAwvW dy sMcwln sbMDI swry pRPwrmy XUnIvristI vYb sweIt qy
mOjUd hn jo ik University Website www.gndu.ac.in dy Home Page qy
Link “Conduct Branch Information Desk” qy auplb`D hY[
gurU nwnk dyv XUnIvristI
zrUrI jwxkwrI :
1. loV pYx qy tYlIPUn duAwrw pu`C-igC kIqI jwvy[
2. prIiKAw dy sMcwln sMbDI inXmW dI ivAwiKAw qy sp`StIkrn AQvw lyt pujx vwly
kysW jW iksy hor zrUrI pu`C-igC leI aup rijstrwr (kwrj sMcwln) nwl tYlIPUn
duAwrw sMprk kIqw jwvy[ tYlIPUn nMbr dPqr 0183-2258851, Gr 0183-2254218
3. inXmW dI iksy iksm dI aulMGxw bwry rijstrwr, gurU nwnk dyv XUnIvristI,
AMimRqsr nUM tYlIPUn nMbr-d&qr 0183-2258855 qy sUicq kIqw jwvy
4. pRIiKAwrQIAW dy rol nMbrW, aunHW nUM prvyS, iviSAW, gupq sUcIAW Aqy aunHW nUM idqy
kyNdrW sMbMDI pu`C-igC leI shwiek rijstrwr prIiKAwvW-1 jW prIiKAwvW-2 jW
prIiKAwvW-3 nwl tYlIPUn duAwrw sMprk kIqw jwvy[ tYlIPUn nMbr-d&qr :
2258802 qoN 09 AYkstYnSn : 3062 Aqy 3063, 3064 Aqy 365, 3066 kRmvwr[
- 5 -
5. pRIiKAw kyNdr pujidAW hI kyNdr-ingrwn nUM prIiKAw dy smyN dOrwn Awpxy invws-
sQwn dw pqw aup-rijstrwr (kwrj sMcwln) dy nwm auqy ByijAw jwvy[ aus nUM auh
tYlIPUn nMbr/mobweIl nMbr vI ilK dyxw cwhIdw hY, ijs auqy aus nwl iksy AOkV pYx
auqy sMprk kIqw jw sky[
6. jy Aiq zrUrI hovy, qW hI prIiKAw dy idnW ivc prIiKAw dy sMcwln sMbMDI mwmilAW
bwry aup-rijstrwr (kwrj-sMcwln), gurU nwnk dyv XUnIvristI, AMimRqsr nMU Fax
(01832258851) jW Email ([email protected]) rwhIN sUicq kIqw jwvy[
ivSw-sUcI
ivSw pMnw
- kyNdr-ingrwn dIAW ifaUtIAW-iek Jwq 9
- koAwrfInytr (pRIiKAwvW) 17
prIiKAw dy sMcwln sMbMDI inXm kWf 1 - pRSn-p`qr 22 - pRSn p`qrW dI sur`iKAq sMBwl
- pwrsl KolHxw
- ijnHW iviSAW dI prIiKAw dw pRbMD kyNdr ivc nw hovy
- pRSn-p`qrW dy ilPwPy KolHxw
- pRSn-p`qr KolHx dw smW
- glq ilPwPw KolHx dI szw
- koeI prIiKAwrQI nw hox dI sUrq ivc ilPwPw nhIN KolHxw
- pRSn-p`qrW dIAW G`t kwpIAW
- KwlI ilPwiPAW dI vwpsI
- AMgryzI ivc Anuvwd leI BwSw
- pRSn-p`qrW ivc glqIAW
- 6 -
- iqMn BwSwvW ivc pRSn-p`qr
kWf 2 – prIiKAwrQIAW dw prvyS qy hor pRbMD 26
- bYTx dw pRbMD
- prIiKAw hwl dI bYTx-ivauNq qy fyt-SItW
- rol nMbr Aqy PotoAW
- Urinals Awid dw pRbMD
- rol nMbr silp dyK ky iek`ly-iek`ly prIiKAwrQI dw prvyS
- AwrzI prvyS
- prIiKAwrQI dw dyr nwl pu`jxw
- hsqwKr-cwrtAQvw pCwx-SItW
- prIiKAwrQI dw bImwr ho jwxw
- ilKyry dI inXukqI
- prIiKAwrQIAW vloN AnuSwsnhInqw jW bwhroN dKl-AMdwzI
kWf 3 – An auicq swDn 32
- prIiKAwrQIAW nUM qwVnw
- prIiKAwrQIAW leI hdwieqW
- Anuicq swDnW dI vrqoN krn vwly prIiKAwrQI dw ibAwn Aqy aus dw kys
Byjxw
- jy prIiKAwrQI ny Srwb Awid pIqI hoeI hovy ingrwn Amly nUM kMm leI AXog
krwr dyxw
kWf 4 – au~qr p`qrIAW 38
- korIAW au~qr p`qrIAW
- iek prIiKAwrQI nUM kyvl iek au~qr-p`qrI dyxI hY
- splImYNtrI au~qr-p`qrI dI ivvsQw
- gupq au~qr-p`qrI auqy rol nMbr ilKxw
- au~qr-p`qrI auqy glq rol nMbr
- au~qr-p`qrIAW auqy mohrW lgwauxIAW
- 7 -
- isAwhI dI vrqoN
- gYr-hwzrI mImo cwrt Aqy hsqwKr-cwrt Awid
- au~qr-p`qrIAW iek`TIAW krnIAW
- au~qr-p`qrIAW nUM bMnHxw qy Byjxw
- au~qr-p`qrIAW Byjx bwry sUcnw
- au~qr-p`qrIAW iks nUM ByjxIAW hn Aqy ikvyN
- stry au~qr-p`qrIAW
kWf 5 – Putkl 49
- lwgirdm tybl qy svryKx-sItW dI vrqoN
- kYlkulytr dI vrqoN
- kyNdr-ingrwn dI AwpxI mohr
- kyNdr-ingrwn leI prIiKAw hwl/kmrw Cfxw mnHw
- hwl ivc bwhrly ivAkqIAW dw prvyS
- inXmW ivc iFl bwry sUcnw
- prIiKAw dy sMcwln sbMDI sUcnw
- PrnIcr dI vwpsI
- prIiKAw leI KrIdIAW vsqW
- trMk qy jMdry KrIdx dI mnwhI
- prIiKAwrQIAW qoN augrwhIAW PIsW
kWf 6 – ingrwn Amlw Aqy syvw Amlw 52
- ingrwn Amly dI igxqI
- ingrwn Amly dIAW vwrIAW
- sQwnk shwiek ingrwn Aqy shwiek ingrwnW dI ifaUtI dI QW
- ingrwn Amly dIAW ifaUtIAW Aqy ifaUtI dOrwn JgVw
- kyNdr klrk
- shwiek ingrwn
kWf 7 – mOiKk qy zbwnI prYktIkl prIiKAw 59
- 8 -
- prYktIkl prIiKAw krvwaux dI izMmyvwrI
- iksy dUjy kyNdr ivc pRYktIkl prIiKAw
kWf 8 – AdwiegI dIAW drW 60
- ingrwn Amly leI mwn-B`qw
- sQwnk Awaux-jwx dw Krcw
- syvw-Amlw
- bYTx-ivauNqW twiep krvwauxw
- sItW dw pRbMD
- ibnW prvwngI KrIidAW jwx vwlIAW vsqW
- au~qr-p`qrIAW buk krvwaux leI Krc
- vsqW dI KrId leI AgwaUN prvwngI
- XUnIvristI vloN idqI jwx vwlI stySnrI Awid
- kyNdr ingrwn vloN Krc
- kyNdr ingrwn leI pySgI rkm
- AcncyqI Krcy dw ibl iqAwr krn bwry
AMiqkw : 1
- kyNdr-ingrwn nUM XUnIvristI vloN Byjy gey kwgz-p`qrW dI sUcI jo ik
University Website www.gndu.ac.in dy Home Page qy Link “Conduct Branch
Information Desk” qy vI auplb`D hY[
65
AMiqkw : 2
- prIiKAwvW dI smwpqI auqy kyNdr-ingrwn vloN XUnIvristI nUM Byjy jwx vwly
dsqwvyzW/kwgzW/iblW/vsqW dw vyrvw
66
AMiqkw : 3
- prIiKAwrQIAW leI hdwieqW
69
- 9 -
gurU nwnk dyv XUnIvristI, AMimRqsr
kyNdr ingrwn dIAW ifaUtIAW-iek Jwq
kyNdr-ingrwn dIAW ifaUtIAW dw hyT iliKAw sMKyp kyvl qurMq hvwly mwqr hY,
qW jo auh AwpxIAW roz inBwaux vwlIAW mh`qvpUrn ifaUtIAW Xwd r`K sky[ aus leI
zrUrI hY ik ies hdwieq-pusqk ivc idqy swry inXmW nUM cMgI qrHW pVH ky aunHW auqy
bkwiedw Aml kry[
1. prIiKAw AwrMB hox qoN iek idn pihlW kyNdr-ingrwn ny jo krnw hY :
(a) ipRMsIpl nUM pRwpq hoey pRSn-p`qrW dy ilPwiPAW nUM kyNdr-vyrvy (Centre
Statement) nwl imlwauxw[ jykr iksy ivSy/pypr dy pRSn-p`qrW nw pu`jy hox, jW
aunHW dI igxqI kyNdr-vyrvy nUM mu`K r`KidAW G`t hovy, qW rijstrwr jW ifptI
rijstrwr (kwrj-sMcwln) nwl tYlIPUn, PYks jW eI-myl duAwrw sMprk
krnw[ jykr kwPI smW hovy qW auprokq dohW APsrW ivcoN iksy iek nUM aus dy
mobwiel jW PYks rwhIN ies bwry sUicq krnw[
(A) pRSn-p`qrW dy hryk ilPwPy auqy aus pRIiKAw leI XUnIvristI vloN jwrI kIqI
fyt-SIt/notIPIkySn Anuswr prIiKAw dI imqI, smW Aqy sYSn TIk-TIk
ilKxw[ ienHW ilPwiPAW nMU imqIvwr qy sYSnvwr krky r`Kxw, qW jo glq ilPwPw
KulHx qoN bicAw jw sky[ ies bwry hdwieqW pUry iDAwn nwl pVH ky aunHW auqy
Aml kIqw jwvy[
(e) prIiKAwrQIAW dy bYTx leI loVINdw pRbMD (Seating Arrangement) krnw[
(s) prIiKAw hwl jW kmry qoN bwhr prIiKAwrQIAw leI hdwieqW, fyt-SItW (jo
XUnIvristI dI Website qy auplbD hn) Aqy bYTx-ivauNq (Seating Plan) Awid
nUM sUcnw leI lwauxw[
(h) fyt-SIt nUM mu`K r`K ky hryk imqI Aqy sYSn dy prIiKAwrQIAW dI igxqI
Anuswr shwiek ingrwnW dw ifaUtI cwrt iqAwr krnw[
(k) sbMDq kwlj dy ipRMsIpl qoN kyNdr dI loV Anuswr au~qr-p`qrIAW
lYxIAW[ ienHW dI sur`iKAq sMBwl dw pRbMD krnw[
not :- kwljW nUM sB prIiKAw leI OMR vwlIAW au~qr-p`qrIAW stwk vI ByijAw
igAw hY[ jykr purwxw stwk mu`k cu`kw hovy qW nvW stwk vriqAw jwvy[
- 10 -
2. prIiKAw dy pihly idn kyNdr-ingrwn ny jo krnw hY :
(a) rol nMbr silpW auqy ilKy prIiKAwrQIAW dy nwvW nUM dPqr vloN ByjI
prIiKAwrQIAw dI gupq-sUcI (Confidential list of Candidates) nwl imlwauxw[
(A) loV hovy qW shwiek ingrwnW dI qbdIlI Aqy AwrzI shwiek ingrwnW dI
prvwngI leI Pwrm AYs. AYP. 6 auqy iqMnW prqW ivc ibnY-p`qr Byjxw jW
PYks rwhIN Byjy jw skdy hn[
(e) AiqAMq loV dI sUrq ivc stySnrI vsqW dI ivSyS prvwngI leI Pwrm AYs.
AYP. 13 auqy do prqW ivc ibnY-p`qr Byjxw jW PYks rwhIN Byjy jw skdy hn[
(s) AwpxI mohr dw nmUnw shwiek rijstrwr (gupq) nUM pRmwixkqw qy rIkwrf leI
Byjxw[
3. prIiKAw vwly hryk idn kyNdr-ingrwn ny jo krnw hY :
(a) prIiKAw dy AwrMB hox qoN G`to-G`t 45 imMt pihlW kyNdr ivc pu`jxw[ vyKxw ik
ipRMsIpl qoN ley pRSn-p`qrW dy ilPwPy fyt-SIt dy Anuswr hn[
(A) prIiKAw AwrMB hox qoN G`to G`t 5 imMt pihlW GoKxw ik swry prIiKAwrQI
AwpxIAW-AwpxIAW QwvW au~qy bYT gey hn Aqy sB nUM au~qr-p`qrIAW iml
geIAW hn[
(e) shwiek ingrwnW nUM v`K-v`K kqwrW/kmirAW dI ingrwnI sMBwlxI[
(s) fyt-SIt Anuswr sMbMiDq ivSy AQvw iviSAW dy pRSn-p`qrW dy ilPwPy KolHxw
Aqy KolHx qoN pihlW loVINdw srtIiPkyt pRwpq krnw[
(h) XkInI bxwieAw jwvy ik qusIN iksy hor sYSn dy pRSn-p`qrW dw ilPwPw-ilPwPy
sbMiDq prIiKAw vwly sYSn vyly qW nhIN KolH rhy[
(k) pRSn-p`qr vMfx qoN pihlW jWc krky pUrI qs`lI krnI ik AMdrly Aqy bwhrly
dohW ilPwiPAW auqlw kRm AMk qy ivSw pRSn-p`qr auqly kRm AMk qy ivSy nwl
imldw hY[ jy kRm AMk qy ivSy ivc Prk hovy, qW hr zrUrI iehiqAwq vrqI
jwvy[
(K) pRsn-p`qrW dI igxqI qy ivSy nUM aunHW vwly ilPwPy auqly ivSy qy igxqI nwl
imlwauxw[
- 11 -
(g) au~qr-p`qrIAw auqy SbdW Aqy ihMdisAW ivc ilKy prIiKAwrQIAW dy rol nMbr
dPqr vloN pRwpq rol nMbrW nwl imlwauxy[
(G) hr roz hryk pypr leI prIiKAwvwr gYrhwzrI mImo cwrt (eI. AYks. 119)
iqAwr krnw Aqy aus nUM prIiKAwvW dI smwpqI auqy AwKrI pwrsl ivc ifptI
rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM Byjxw[ v`K-v`K prIiKAwvW leI v`K-v`K
gYrhwzrI mImo cwrt vrqy jwx[ iksy hwlq ivc do jW do qoN v`D prIiKAwvW dy
gYrhwzr rol nMbr iek gYrhwzrI mImo cwrt ivc nhIN Brny cwhIdy[ Awm qOr
auqy dyKx ivc AwieAw hY ik iksy iek prIiKAwrQI nUM nw qW hwzrI dy Kwny ivc
BirAw jWdw hY Aqy nw hI gYrhwzrI dy Kwny ivc[ so XkInI bxwieAw jwvy ik
prIiKAwrQI dI hwzrI jW gYrhwzrI TIk Kwny ivc BrI geI hY[ ies dw audyS
ieh hY ik ‘nqIjw dyr nwl’ q oN bicAw jw sky[ so, hwzr qy gYrhwzr
prIiKAwrQIAW dy rol nMbr sbMiDq KwinAW ivc swP-swP ilKy jwx[
(|) korIAW au~qr-p`qrIAW Aqy AnupUrk au~qr-p`qrIAW dw loVINdw hr roz dw
ihswb r`iKAw jwvy[
(c) pUrI Aqy loVINdI jWc krn ipCoN hI au~qr-p`qrIAW ByjIAW jwx[
4. hyT ilKIAW g`lW bwry Gtnw vwly idn hI Av`S sUcnw dyxI hY :
(a) glq pRSn-p`qr KulH jwxw[
(A) dyr nwl pu`jx vwly prIiKAwrQIAW dy kys[
(e) koeI AxsuKwvIN Gtnw[
(s) An-auicq swDnW dy kys[
(h) iksy pypr ivc koeI au`qr-p`qrI nw hox dI sUrq ivc shwiek rijstrwr
(gupq) nUM sUicq krnw[
(k) inXmW dI aulMGxw[
5. kyNdr ingrwn ny jo iblkul nhIN krnw :
(a) iksy prIiKAw nUM Agy pwauxw[
(A) pRSn-p`qrW dw glq ilPwPw KolHxw[
(e) pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) dI AgwauN AwigAw qoN ibnW ilKyry (Amanuensis)
dI inXukqI krnw[
- 12 -
(s) au`qr-p`qrI ley ibnW iksy prIiKAwrQI nUM prIiKAw-hwl/kmry qoN bwhr jwx
dyxw[ aus nUM myz auqy auqr-p`qrI Cf jwx leI AwKxw[
(h) korIAW au`qr-p`qrIAW qy pihlW mohrW lw ky r`Kxw[
6. kyNdr ingrwn ny prIiKAwvW Kqm hox qy jo krnw hY :
(a) prIiKAwvW mukdy swr hI kyNdr bMd krnw[
(A) bcI stySnrI Aqy PrnIcr aunHW sMsQwvW dy spurd krnw, ijnHW qoN ieh vsqW
leIAW sn[
(e) pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) dI hsqwKr-mohr vKrI hI ifptI rijstrwr
(kwrj-sMcwln) nUM rijstrI krvwauxI[
(s) AMiqkw 2 Anuswr iek pwrsl ifptI rijstrwr (kwrj-sMcwln) nUM Byjxw Aqy
dUjw iv`q qy ivkws APsr nUM[
7. kuJ bhuq zrUrI hdwieqW :
(a) prIiKAw dy sQwn auqy pu`jx qoN lY ky prIiKAw dI smwpqI qk kyNdr-ingrwn
XUnIvristI dw pRqIinD qy kwrj-krqw hovygw Aqy ko-AwrfInytr (prIiKAwvW)
dI AgwaUN AwigAw qoN ibnW sQwn nhIN Cfygw[ Axsrdy nMU Aqy XUnIvristI dy
kMm vwsqy vI, kyNdr C`fx leI ausny inSicq Pwrm AYs. AYP. 14 auqy bynqI
ByjxI hY[
(A) kyNdr-ingrwn ny inXukqI dy sQwn auqy hI, Kwxy dw pRbMD krnw hY[ iksy hwlq
ivc vI aus ny sQwnk sMsQwvW jW aunHW dy iksy pRqIinD dI pRwhuxwcwrI kbUl
nhIN krnI[
(e) kyNdr-ingrwn ny nw qW pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) dI sihmqI qoN ibnW koeI
AwrjI shwiek ingrwn lwauxw hY Aqy nw hI iksy shwiek ingrwn nUM bdlxw
hY[ auh XUnIvristI vloN inXukq kIqy ingrwn Amly dy iksy mYNbr dI inXukqI
mnsUK nhIN kr skdw[ jykr koeI inXukq ivAkqI Gor AxgihlI jW
iBRStwcwr dw doSI hovy, qW ies sMbMD ivc Email/Fax rwhIN pRoPYsr ieMcwrj
(pRIiKAwvW) nUM qurMq irport ByjI jwvy[
(s) aus ny dyKxw hY ik ingrwn-Amlw AwpxIAW ifaUtIAW TIk qrHW inBwauNdw hY[
- 13 -
(h) kyNdr-ingrwn ny iek Aijhw vyrvw iqAwr krnw hY, ijs ivc kyNdr-vyrvy
Anuswr hryk idn, svyr qy Swm nUM bYTx vwly prIiKAwrQIAW dI igxqI hovy
Aqy aus Anuswr loVINdy shwiek ingrwnW dI igxqI vI[ ies nwl aufx dsqy
(Flying Squad) leI pVqwl krnI sOKI ho jWdI hY[
(k) ingrwn Amly dy iksy mYNbr vloN inXmW dI aulMGxw jW hukm-AdUlI jW
durivhwr bwry sUcnw pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) nUM ausy idn ByjI jwvy[
(K) QoVyH-QoVHy vkPy ipCoN kyNdr ingrwn ny swry kmirAW dy c`kr lwauxy hn Aqy iksy
kmry jW gYlrI dI ingrwnI kyvl ingrwn Amly dy mYNbr auqy nhIN C`fxI[
(g) jy koeI bolHw prIiKAwrQI hovy qW ausnUM loVINdIAW hdwieqW ilKqI rUp ivc
id`qIAW jwx[
(G) aup-ingrwn dI ifaUtI hY ik auh prIiKAwrQI dy vrqx qoN pihlW qy ipCoN
Urinals dI qlwSI Av`S kry, qW jo prIiKAwrQI nw qW koeI ieqrwzXog kwgz
auQy su`t Awvy Aqy nw hI auQoN lY Awvy[
(|) prIiKAw hwl ivc pRvyS qoN pihlW hryk sYSn ivc koeI iek shwiek ingrwn
sB prIiKAwrQIAW dI qlwSI Av`S lvy, prIiKAwrQIAW nUM AwpxIAW pusqkW
not buk, prs, jmYtrIbks, bYg, mobweIl Pon, pyjr, ifzItl fwierI qy koeI
vI ielYktRwinks XMqr Aqy kwgz bwhr r`Kx leI ikhw jwvy, qW jo auh
ieqwrzXog pusqkW qy kwgz AMdr nw ilAwaux Aqy Awpxy kbzy ivc
ieqwrzXog smgrI r`Kx dy doS qoN bc skx[
(c) prIiKAw dOrwn iksy krmcwrI nUM iksy prIiKAwrQI nUM fwk dyx dI AwigAw nw
id`qI jwvy[ aus nUM ieh kMm prIiKAw qoN ipCoN krn leI ikhw jwvy[
(C) jykr pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) vloN inXukq kyNdr-ingrwn jW ingrwn Amly
dw koeI mYNbr sMbMiDq sQwn auqy ifaUtI leI hwzr nhIN hovygw jW jwx-buJ ky
AwpxI AxgihlI vrqygw qW ausnUM AwpxI pyrYNt sMsQw qoN aus smyN leI gYr
hwzr smiJAw jwvygw, aus ivruD AnuSwsnI kwrvweI kIqI jwvygI Aqy aus dI
tIcr dy qOr qy sMbMiDq pyrYNt sMsQw nUM idqI pRvwngI mnsUK kr idqI jwvygI[
- 14 -
(j) ijnHW prIiKAwrQIAW ny AwpxI pRYktIkl prIiKAw iksy hor sMsQw ivc dyxI hY,
aunHW dw hwzrI-cwrt aus sMsQw dy muKI nUM smyN isr Av`S Byj id`qw jwvy[
(J) kyNdr-ingrwn ny ieh GoSxw krnI hY ik koeI prIiKAwrQI pRYktIkl prIiKAw
dI imqI, smW qy sQwn not krnw nw BulHy[ jykr Pyr vI koeI prIiKAwrQI
Aijhw krdw hY qW pRYktIkl prIiKAw KuMJx dI izMmyvwrI ausdI hovygI Aqy
dobwrw prIiKAw leI bynqI svIkwr nhIN kIqI jwvygI[
(\) dYink B`qy ivc b`cq dy audyS leI prIiKAw dy AwrMB qoN aunHW shwiek ingrwnW
dIAW ifaUtIAW lgwqwr lweIAW jwx ijnHW dI inXukqI sPr-B`qy qy dYink B`qy
sihq hovy[ auNj sB shwiek ingrwnW nUM ieko-ijhIAW ifaUtIAW idqIAW jwx[
jykr iksy shwiek ingrwn dI ifaUtI lgwqwr do qoN v`D idnW leI nw hovy qW
aus nUM Awpxy hY~f-kuAwtr nUM jwx leI qyifaUtI vwly idn prqn leI ikhw
jwvy[
(t) iksy ivSy nUM pVHwaux vwly ivAkqI nUM ausy ivSy vwly prIiKAwrQIAW dI ingrwnI
leI nw lwieAw jwvy[ jdoN iksy sYSn ivc v`K-v`K pyprW ivc bYTx vwly
prIiKAwrQI hox qW bYTx dw pRbMD krn vyly aunHW dy rol nMbr rlw id`qy jwx qW
jo ieko pypr dy prIiKAwrQI iek`Ty nw bYTx[
(T) AMiqk-2 (A) Anuswr AdwiegI leI AcncyqI Krcy dw ibl (contingent bill),
ieko vwr prIiKAw Kqm huMdy swr hI ivq qy ivkws APsr nUM Byj id`qw jwvy[
v`soN bwhroN kwrn sdkw ieh ibl prIiKAw dI smwpqI ipCoN do hPqy dy ivc-
ivc hr hwlq ivc ByijAw jwvy[ ies qoN lyt kdwicq nw kIqw jwvy[
(f) pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) dI hsqwKr-mohr Aqy imqI dI mohr au`qr-p`qrI
dI OMR Sheet dy tweItl pMny auqy qy tweItl pMny dy ipCly pwsy inSicq jgHw
auqy kmry dy ieMcwrj shwiek ingrwn ny zrUr lwauxI hY[
(F) sbMiDq izly dy sIinAr puils kpqwn AQvw puils kpqwn nUM ArD-srkwrI
p`qr duAwrw bynqI kr idqI geI hY ik prIiKAw-kyNdr dy ielwky dw puils-
ieMspYktr jW aup-puils-ieMspYktr prIiKAw-kyNdr vwly hryk kwlj dw dOrw
hr roz zrUr kry Aqy sur`iKAw leI loVINdI mwqrw ivc krmcwrI qwienwq
krnw[ kyNdr-ingrwn nUM vI ies sMbMD ivc sbMiDq puils-ieMspYktr AQvw
- 15 -
aup-puils-ieMspYktr nwl sMprk kr lYxw cwhIdw hY qW jo loVINdy pRbMD ho skx
Aqy kyNdr ivc bwhrly ivAkqIAw vloN dKl-AMdwzI nw hovy[ sur`iKAw
krmcwrI ny prIiKAw hwl dy bwhroN sur`iKAw krnI hY[ jykr sur`iKAw leI
auhnW nUM hwl dy AMdr bulwieAw jWdw hY qW hI auh AMdr Aw skdy hn[
(x) kyvl nyqrhIx Aqy Awpxy h`Q nwl ilKx qoN aukw hI inkwrw ho c`uky
prIiKAwrQIAW nUM ilKyrw (Amanuensis) XUnIvristI vloN dyx dI AwigAw idqI
jwvygI[
(q) 1. swrI prIiKAw dOrwn hr iek kyNdr leI v`K-v`K gYrhwzrI mImo-cwrt
(eI.AYks 119) vrqxw hY[ do kyNdrW iek QW krn dI sUrq ivc vI Aijhw hI
krnw hY Aqy ies cwrt ivc prIiKAwrQIAW nUM idqy pihly kyNdr dw nMbr hI
ilKxw hY[
2. swrI prIiKAw dOrwn hr iek kyNdr leI v`K-v`K hsqwKr-cwrt (eI.AYks
121) vrqxw hY[ do kyNdrW nUM iek QW krn dI sUrq ivc vI Aijhw hI krnw
hY[ ies audyS leI pihly kyNdr dw ingrwn Awpxy prIiKAwrQIAW dy hsqwKr-
cwrt dUjy kyNdr dy ingrwn nUM dyvygw[
3. do kyNdr iek QW krn dI sUrq ivc kyNdr-ingrwn hryk kyNdr dIAW au`qr-
p`qrIAW ivSy vwr v`K-v`K mImo (iqMn prqW ivc) eI.sI. 17 (V) eI.sI. 16
iqAwr krygw[ ienHW ivcoN do mImoAW nUM sMbMiDq kyNdr dIAW au`qr-p`qrIAW dy
pYktW dy aupr r`iKAw jwvy[
4. hr iek kyNdr dy swry pYkt shwiek rijstrwr (gupq) nUM Byjx vyly bMfl
ivc iek QW bMnH idqy jwx[
(Q) prIiKAw dy AwrMB hox qoN pihlw pwxI ipAwaux vwlw (Waterman) hr roz coKw
pwxI kyNdr ivc jmHw kr lvy[ vyKx ivc AwieAw hY ik ieh krmcwrI hI
prIiKAwrQIAW qoN pRSnW vwlIAW prcIAW bwhr iljWdw hY Aqy pRSnW dy auqr
AMdr ilAwauNdw hY[ eysy qrHW AYspro, AmonIAw qy mrHm-p`tI ijhI dvweIAW vI
pihlW hI AMdr r`K leIAW jwx[ prIiKAwrQIAW nUM hwdwieq kIqI jwvy ik auh
loV pYx qy iksy dUjy prIiKAwrQI qoN pYn, pYNisl jW isAwhI Awid dI mMg AwpxI
QW auqy KVHy ho ky krn Aqy Awpxy-Awp dUjy prIiKAwrQI qoN nw lYx[
- 16 -
(d) kyNdr-klrk nUM bwr-bwr bwhr jwx dI iezwjq nw id`qI jwvy[ klrk nUM
cwhIdw hY ik auh idn Br leI loVINdIAW sB cIzW prIiKAw AwrMB hox qoN
pihlW hI hr roz prIiKAw-kyNdr ivc jmHW kr lvy[
(D) inrol kuVIAW dy prIiKAw-kyNdr ivc purS ingrwn lwauxw XUnIvristI inXmW
dy ivru`D hY[
(n) mwn-B`qy dy ibl vwly Pwrm ey-35 ivc ingrwn Amly dy bwkI mYNbrW nwl hI,
bwhrI dKlAMdwzI nUM rokx vwsqy lwey aup-ingrwn/aup-ingrwnW dw nW qy pqw,
id`qIAW ifaUtIAW smyq Av`S Br id`qw jwvy[ lyKw-SwKw iksy aup-ingrwn dw
ibl v`Kry rUp ivc kbUl nhIN krygI[ ies hdwieq dI pwlxw ien-ibn kIqI
jwvy[
- 17 -
koAwrfInytr (prIiKAwvW)
kwlj dw ipRMsIpl sbMiDq prIiKAw kyNdr/kyNdrW dw koAwrfInytr (prIiKAwvW)
hovygw, pr Srq ieh hY ik aus dw pu`qr/pu`qrI koeI prIiKAw nw idMdw/idMdI hovy jykr
aus dw pu`qr/pu`qrI/nzdIkI irSqydwr prIiKAw dy irhw hovy qW aus sYSn leI vweIs
ipRMsIpl jW sB qoN sInIAr tIcr nUM koAwrfInytr (prIiKAwvW) inXukq kIqw jwvy Aqy
pRvyS ho rhy prIiKAwrQIAW bwry jwxkwrI XUnIvristI nUM idqI jwvy[ korAwrInytr
(prIiKAwvW) dy Prz qy izMmyvwrIAW hyT ilKy Anuswr hn:
koAwrfInytr dy Prz qy izMmyvwrIAW
1. pRSn-p`qrW vwly ilPwPy pRwpq krnw Aqy ienHW nUM sur`iKAq QW qy sMBwl ky r`Kxw[
prIiKAw AwrMB hox qoN G`t qoN G`t 45 imMt pihlW hr prIiKAw vwly idn kyNdr
ingrwn/ingrwnW nUM hr iek ivSy dy pRSn p`qrW vwly ilPwPy dyxy[ies kMm leI auhnW
nUM iek klrk qy cONkIdwr id`qw jwvygw[ ikauN jo pRSn p`qrW dI ih&wzq qy sMBwl dI
swrI izMmyvwrI sbMiDq ipRMsIpl/ko-AwrfInytr dI hovygI, ies leI auhnW nUM AiDkwr
hovygw ik auh kwlj ivc do kyNdr bdly iek cONkIdwr Aqy do qoN v`D kyNdr hox dI
sUrq ivc do cONkIdwr r`K lyx, Srq ieh hY ik pRSn p`qr iksy puils stySn/cOkI
ivc nw r`Ky gey hox[ iksy kyNdr ingrwn nUM koeI hor v`Krw cONkIdwr nhIN imlygw[
2. Awpxy kwlj ivc sQwipq swry prIiKAw kyNdrW dy BlI-BWq sMcwlx qy AnuSwsn
brkrwr r`Kx dI pUrI izMmyvwrI auhnW dI hovygI[
3. auh ies gl nUM insicq krngy ik prIiKAw dy AwrMB qoN iek idn pihlW
prIiKAwrQIAW dI gupq sUcI Anuswr sB prIiKAwrQIAW leI bYTx dw pRbMD Aijhy
Xog FMg nwl kIqw jwvy ik prIiKAwrQI Awps ivc iksy iksm dw iek dUjy qoN
sihXog pRwpq nw kr skx[
4. jykr kyNdr/kydrW ivc koeI AswDrx qy gYr mwmUlI Gtnw vwpry jW AYsI siQqI pYdw
hovy, qW XUnIvristI dy iDAwn ivc qurMq ilAWdI jwvy, qy auh rijstrwr (kMfkt) nUM
qurMq irport Byjxgy[ jykr loV pvy qW auh tYlIPon qy sbMiDq APsr nwl sMprk
pYdw krn[ AwpxI irport ivc An-auicq swDnW dI vrqoN dy kysW dw vyrvw vI dyx[
5. kwlj ivc pey korIAW au`qr-p`qrIAW dy stwk dI pVqwl krvwauxI Aqy stwk
rijstr ivc AMdrwjW dy TIk hox dy pRmwx vjoN Awpxy dsqKq krny[
- 18 -
6. kwlj ivc siQq kyNdr/kyNdrW dy ingrwn/ingrwnW nUM au`qr-p`qrIAW ies FMg nwl
dyxIAW ik auhnW dI durvrqoN nw ho sky[ ies mnorQ leI auh prIiKAw kyNdr/kyNdrW
ivc peIAW au`qr-p`qrIAW dy stwk dI smyN-smyN pVqwl kr ilAw krn[
7. (a) bwhrI dKl-AMdwzI nUM rok skx dI smr`Qw r`Kx vwly sInIAr AiDAwpkW nUM
bqOr aup-ingrwn inXukq kIqw jwvy[
(A) shwiek ingrwn (suprvweIzr) dI ifaUtI hr iek idn/sYSn nUM hdwieq-
pusqk ivc id`qy inXmW Anuswr prIiKAwrQIAw dI igxqI dy ADwr qy hI id`qI
jwvy[
8. auh ieh XkInI bxwaux ik kwlj dy iksy AiDAwpk jW krmcwrI nUM hyT ilKIAW
hwlqW ivc prIiKAw kyNdr ivKy kyNdr ingrwn jW koeI hor ifaUtI nw id`qI jwvy :-
(a) kyvl aus SYsn ivc jdoN aus v`loN pVHwey jwx vwly ivSy dw iemiqhwn hovy[ kyNdr
ingrwn dI sUrq ivc ieh hdwieq lwgU nhIN hovygI[
(A) aus dw pu`qr/pu`qrI jW koeI hor nzdIkI irSqydwr kyNdr ivc prIiKAw dy irhw
hovy[
(e) aus nUM XUnIvristI dy kMm leI AXog krwr id`qw igAw hovy Aqy/jW aus dy ivru`D
XUnIvristI ivc kys cl irhw hovy[
9. ko-AwrfInytr nUM kyNdr ingrwn bdlx dw AiDkwr nhIN hY, pr jy auhnW nUM aus dy
cwl-clx ivc koeI qru`tI nzr Awvy qW auh aus bwry rijstrwr nUM qurMq irport
Byjx dI Kycl krn qW jo GoK krn auprMq Aijhy mwmly auqy loVINdI kwrvweI ho sky[
10. ko-AwrfInytr dw prIiKAw dy dovyN sYSnW vyly hwzr rihxw zrUrI hY[ jykr aus nUM
iksy zrUrI kMm leI sQwn C`fxw pvy, qW gYr hwzrI dy smyN leI AwpxI QW kwlj dy
vweIs ipRMsIpl jW hor sInIAr AiDAwpk nUM ilKqI rUp ivc ko-AwrfInytr lgw dyx
Aqy jwx qoN pihlW ies bwry pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) nUM tYlIPon Aqy PYks, dohW
rwhIN sUicq krn[
11. bwhrI dKlAMdwzI nUM rokx leI prIiKAw kyNdr ’c aup-ingrwn sbMiDq kwlj ivcoN
hovygw Aqy auh ko-AwrfInytr dy ADIn kMm krygw[ ko-AwrfInytr ijQy auicq smJy,
aus dI ifaUtI lw skdw hY, hr iek prIiKAw kyNdr ivKy iek aup-ingrwn dI
inXukqI dI AwigAw hovygI BwvyN prIiKAwrQIAW dI igxqI G`t vI hovy[
- 19 -
12. jykr BMn-qoV jW Amn BMg hox dI sMBwvnw idsy, qW ko-AwrfInytr izlHw AiDkwrI
Bwv ifptI kimSnr/puils kpqwn, dI shwieqw leI aunHW nUM bynqI kry[ ies bwry
tYlIPon, PYks jW ivSyS dUq rwhIN ilKqI rUp ivc rijstrwr/ pRoPYsr ieMcwrj
(pRIiKAwvW) nUM qurMq sUicq kIqw jwvy[
13. Ax-auicq swDnW dy bwry kys kyNdr ingrwn hr roz XUnIvristI dPqr nUM is`Dy
Byjygw, ko-AwrfInytr rwhIN nhIN, prMqU ko-AwrfInytr Ax-auicq swDnW dy kysW dI
igxqI bwry ilKqI sUcnw rijstrwr/ pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) prIiKAwvW nUM hr
roz Byjxgy[
14. ko-AwrfInytr ieh XkInI bxwaux Aqy loVINdIAW hwdieqW dyx ik koeI vI
prIiKAwrQI pyjr, mobwiel Pon, ifzItl fwierI, AwDuink ielYktRoink tYknwlojI dw
XMqr, lYptwp, prs, bYg, ijEmYtrI bks, ikqwb, not buk Awid prIiKAw kyNdr
ivc nwl lY ky nw jwx[
15. prIiKAwvW auprMq Awpxy kwlj ivc siQq kyNdr/kyNdrW qy qwienwq ingrwn Amly
smyq ko-AwrfInytr-klrk qy cOkIdwr dy nwm ifptI rijstrwr (kwlj sMcwln) nUM
qurMq Byjy jwx[ lyKw SwKw kyvl aus Amly dw ib`l hI vsUl krygI[ prIiKAwvW Kqm
hox qy ko-AwrfInytr Aqy auhnW nwl lgy Amly dw ib`l iv`q qy ivkws APsr nUM
sDwrn kwgz auqy Byj id`qw jwvy, ijs ivc klrk qy cOkIdwr vloN id`qIAW ifaUtIAW
dy sYSnW/idnW dw mukMml vyrvw id`qw igAw hovy[ bwkI Amly dw ib`l inrDwrq ib`l
PwrmW qy ByijAw jwvy[
pRIiKAwvW dy sMcwln smyN loV pYx qy hyT ilKy XUnIvristI APsrW nwl auhnW dy
swhmxy drj tYlIPon rwhIN sMprk kIqw jw skdw hY :-
dPqr irhwieS
is`Dw pI.bI.AYks rwhIN
is`Dw pI.bI.AYks rwhIN
2258802-9
2450601-14
2258802-9
2450601-14
1. rijstrwr 2258855 3011 2258866 3012
- 20 -
2. pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW)
2258833 3078 3295666
3. aup-rijstrwr (kwrj-sMcwln)
2258851 3073 2254218
4. ingrwn (kwrj-sMcwln)
3074,3079
16. ijs kwlj ivc pRweIvyt prIiKAw kyNdr sQwipq kIqw jwvygw auQy iek vDIk ifptI
kMtrolr lgwaux dI AwigAw hovygI[
koAwrfInyt prIiKAwvW Aqy ifptI koAwrfInytr leI mwn-B`qw
sQwnk kMtrolr prIiKAwvW prIiKAwvW dy Ahudy dw nW koAwrfInytr
(prIiKAwvW) Aqy ifptI kMtrolr dy Ahudy dw nW ifptI-koAwrfInytr (prIiKAwvW) kr
id`qw hY[
1. swlwnw prIiKAwvW leI mwn-B`qw
(a) koAwrfInytr leI mwn B`qw : do prIiKAw kyNdr qk 10000/- rupey
iqMn jW iqMn qoN v`D kyNdrW leI 12000/- rupey
(A) ifptI koAwrfInytr leI : do kyNdrW leI 4000/- rupey
iqMn jW iqMn qoN v`D kyNdrW leI 5000/- rupey
2. splImYNtrI, smYstr Aqy pRoPYSnl prIiKAwvW leI inXukq koAwrfInytr leI mwn-
B`qw
1) Aijhy kyNdrW jo do hPiqAW leI jW 10 sYSnW qk c`lx 750/- rupey
2) Aijhy kyNdr jo iqMn hPqy jW 11 qoN v`D sYSnW qk c`lx 1200/- rupey
3. XUnIvristI tIicMg ivBwg AMimRqsr Aqy irznl sYNtr jlMDr/gurdwspur ivKy
koAwrfInytrW leI mwn-B`qw[
1) Aijhy kyNdr jo do hPiqAW leI jW 10 sYSnW qk c`lx 500/- rupey
2) Aijhy kyNdr jo iqMn hPqy jW 11 qoN 20 sYSnW qk c`lx 750/- rupey
3) Aijhy kyNdr jo iqMn hPiqAW jW 20 sYSnW qoN v`D c`lx 1000/- rupey
auprokq 1,2 Aqy 3 leI sQwnk sPr B`qw 20 rupey pRqI idn
- 21 -
not : aunHW hwlqW ivc ijQy koAwrfInytr/ifptI koAwrfInytr dI ifaUtI Awpxy
kwlj/skUl/sMsQw ivc hI l`gI hY, qW kwlj/skUl sMsQw dy kMm vwly idnW leI
ieh sPr-B`qw nhIN id`qw jwvygw[
jykr prIiKAw kwlj/skUl/sMsQw dy iksy Cu`tI vwly idn jW grmIAW/srdIAW
p`qJV dIAW Cu`tIAW dOrwn huMdI hY qy auprokq Anuswr B`qw id`qw jwvygw, ik “ienHW nUM
kwlj/skUl/sMsQw nwl sMbMiDq Awm ifaUtI inBwaux ihq imqI............... nUM hwzr hox
dI zrUrq nhIN sI Aqy ieh isrP prIiKAw kyNdr dI ifaUtI inBwaux ih`q hI Awey
sn[”
- 22 -
prIiKAw dy sMcwln sMbMDI inXm
kWf 1 : pRSn p`qr
1. pRSn-p`qrW dI sur`iKAq sMBwl : kwlj dw ipRMsIpl Awpxy kwlj ivc koAwrfInytr
(prIiKAwvW) hovygw[ auh pRSn-p`qrW dy pwrsl pRwpq krygw Aqy aunHW nUM sur`iKAq
sMBwl ivc r`Kygw[ hr sYSn smyN pypr dy AwrMB qoN G`to-G`t 45 imMt pihlW kyNdr-
ingrwn ny aus pwsoN loVINdy pRSn-p`qr dw ilPwPw lYxw hY[ ieh ilPwPw pRwpq krn
qoN lY ky aus nUM KolHx auprMq pRSn-p`qrW nUM prIiKAwrQIAW ivc vMfx qk kyNdr-
ingrwn aus dI sur`iKAq sMBwl leI izMmyvwr hovygw[
2. pwrsl KolHxw :
(a) prIiKAw AwrMB hox qoN iek idn pihlW kyNdr ingrwn ny XUnIvristI vloN
ByijAw pRSn-p`qrW dw bMd pwrsl kwlj dy ipRMsIpl/koAwrfInytr (prIiKAwvW)
qoN lY ky, aus nUM iek shwiek ingrwn dI hwzrI ivc KolHxw hY[ pwrsl qy aus
ivcoN pRwpq ilPwiPAW dIAW lwK-mohrW Awid dI jWc cMgI qrHW kr leI jwvy[
pRSn-p`qrW dy ilPwPy kyNdr-vyrvy qy fyt-SIt nwl imlw ley jwx[ hr iek
ilPwPy auqy prIiKAw dI imqI, smW qy sYSn ilK id`qw jwvy Aqy aunHW nUM imqIvwr
qy sYSnvwr krky, sur`iKAq sMBwl leI, ipRMsIpl/koAwrfInytr (prIiKAwvW) dy
spurd kr id`qw jwvy[ ies pwrsl nUM KolHx sMbMDI Pwrm AYs.AYP.1 Br ky, Aqy
aus aupr koAwrfInytr (pRIiKAwvW) dy pRiq hsqwKr krvw ky aus idn hI
ifptI rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM Byj id`qw jwvy[
(A) jykr pRSn-p`qrW dyiksy pwrsl jW ilPwPy nUM KolHx dw Xqn (Temper) kIqw
l`gy, qW mohrW nUM swbq r`K ky aus ivclI sm`grI k`F leI jwvy[ ies mwmly
sMbMDI ivsQwrpUrvk sUcnw Aqy KwlI ilPwPy qurMq pRoPYsr ieMcwrj
(pRIiKAwvW)/rijstrwr nUM aus dy nW auqy Byj id`qy jwx[ prMqU pRoPYsr ieMcwrj
(pRIiKAwvW)/rijstrwr dI AwigAw qoN ibnW sMbMiDq pypr dI prIiKAw iksy
hwlq ivc vI A`gy nw peI jwvy[
3. ijnHW iviSAW dI prIiKAw dw pRbMD kyNdr ivc nw hovy : prIiKAw dy pihly idn
kyNdr-ingrwn ny aunHW iviSAW sMbMDI jWc krnI hY, jo fyt-SIt ivc qW hox, pr ijnHW
- 23 -
dy pRSn-p`qr pRwpq nw hoey hox jW ijnHW dI kyNdr-vyrvy ivc ivvsQw nw hovy, qW jo
pqw l`g sky ik aunHW iviSAW dI prIiKAw dyx vwlw koeI prIiKAwrQI nhIN hY[
4. pRSn-p`qrW dy ilPwPy KolHxw : sMbMiDq ivSy dI prIiKAw leI inSicq imqI qy smyN
Anuswr kyNdr-ingrwn prIiKAw-kyNdr ivc pRSn-p`qrW dw ilPwPw ifaUtI auqy l`gy
iek shwiek ingrwn qy kyNdr klrk dI hwzrI ivc KolHygw[ KolHx qoN pihlW ilPwPy
dy joVw qy lwK-mohrW dI jWc cMgI qrHW krnI hY Aqy fyt-SIt nwl aus dw ivSw
imlwauxw hY[ AMdrly Aqy bwhrly dohW ilPwiPAW dy joVW dI jWc pUry iDAwn nwl
kIqI jwvy[ aus nUM KolHx qoN pihlW kyNdr ingrwn qy hor gvwhW ny bwhrly qy AMdrly
dohW ilPwiPAW auqy bxy srtIiPkyt auqy dsqKq krny hn[ ilPwPw KolHx vyly lwK-
mohrW swbq r`KIAW jwx[ AMdrly ilPwPy dIAW lwK-mohrW qy aus aupr iliKAw kRm
AMk vI pUry iDAwn nwl dyxw hY[ jykr bwhrly Aqy AMdrly ilPwPy dw kRm AMk nw
imldw hovy, qW ies g`l dw bhuq hI iDAwn riKAw jwvy ik ivcoN TIk pRSn-p`qr hI
inkldw hY[ jykr dohW ilPwiPAW dy kRm AMk imldy hox, qW vI TIk pRSn-p`qr hox
dw iKAwl r`Kxw zrUrI hY[
pRSn-p`qr KolHx dw smW : kyNdr ingrwn pRSn-p`qrW dw ilPwPw ies FMg nwl KolHy ik
pRSn-p`qr KolHx qy vMfx dw kMm prIiKAw dy AwrMiBk smyN nwl AYn myl Kw jwvy[
ieh ilPwPw prIiKAw SurU hox qoN v`D qoN v`D 10 imMt pihlW KoilHAw jwvy[
prIiKAwrQIAW dI igxqI nUM mu`K r`K ky ieh smW G`t qoN G`t krnw cwhIdw hY, qW jo
pRSn-p`qr dw pqw l`gx qy Anauicq swDnW dI vrqoN AsMBv bxweI jw sky[
pRSn-p`qrW dw ilPwPw KolHidAW swr hI, aunHW nUM vMfx qoN pihlW kyNdr ingrwn ny
dyKxw hY ik fyt-SIt Anuswr TIk pRSn-p`qr KuilHAw hY Aqy auh Swm jW iksy hor
sYSn dy prIiKAwrQI leI nhIN hY[ jykr koeI AMqr hovy qW pVHy ibnW pRSn-p`qr
mohr-bMd kr id`qw jwvy Aqy bwhrly ilPwPy dw inrIKx kIqw jwvy ik ikqy glq
ilPwPw qW nhIN KulH igAw[ jykr AjyhI glqI hovy qW koAwrfInytr (prIiKAwvW) qoN
auicq hdwieqW qurMq leIAW jwx[
iqMn swlw ifgrI kors Bwg 1, 11, 111 dy AMgryzI, ihMdI qy pMjwbI dy coxvyN
iviSAW dI kMpwrtmYNt dy prIiKAwrQIAW leI nvyN islybs muqwbk pRSn-p`qr
pwieAw jWdw hY[ aunHW leI purwxy islybs Anuswr koeI v`Krw pRSn-p`qr nhIN huMdw[
- 24 -
swvDwnI : (a) ies g`l dw pUrw iKAwl r`iKAw jwvy ik pRSn-p`qr KolHx sMbMDI
srtIiPkyt auqy hr roz auhI ivAkqI dsqKq nw krn[ kyNdr ingrwn qoN Cut
jykr ingrwn Amly dw ieko mYNbr ifaUtI auqy hovy, qW aus dI gvwhI hI kwPI
hY[
(A) jykr kyNdr ingrwn ky kbzy ivc jW aus dI gYrhwzrI ivc iksy ilPwPy nUM
KolHx dw Xqn (tYNpr) kIqw idsy, qW dUjy gvwh srtIiPkyt auqy dsqKq nw
krn[ prIiKAw Av`S cwlU r`KI jwvy, pr ies mwmly bwry aunHW ny rijstrwr/
pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) nUM qurMq krnw hY[
5. glq ilPwPw KolHx dI szw : jykr iksy hor idn jW sYSn vwlw ilPwPw glqI nwl
KulH jwvy, qW pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW)/rijstrwr nUM tYlIPon jW PYks dohW dvwrw
sUicq kIqw jwvy[ ieh spSt kIqw jwvy ik iksy ny aus nUM piVHAw hY jW nhIN[ tply
kwrn glq ilPwPw KulHx auqy kyNdr ingrwn Aqy gvwhI pwaux vwly shwiek ingrwn
qy klrk nUM koeI mwn-B`qw nhIN idqw jwvygw[ aunHW ivru`D AnuSwsnI kwrvweI vI
kIqI jwvygI[
6. koeI prIiKAwrQI nw hox dI sUrq ivc ilPwPw nhIN KolHxw : kyNdr ingrwn nUM pRSn-
p`qrW dw koeI ilPwPw qW hI KolHxw cwhIdw hY, jykr sMbMiDq ivSy ivc G`to-G`t iek
prIiKAwrQI zrUr hwzr hovy[ jykr iksy pypr ivc koeI prIiKAwrQI hwzr nw hovy,
qW auh ilPwPw bMd dw bMd prIiKAw dy AMq auqy hor kwgzW (dyKo AMiqkw-2) sihq
ifptI rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM Byj id`qw jwvy Aqy ies bwry swhiek rijstrwr
(gupq) nUM aus dy nwm auqy sUcnw dy id`qI jwvy[
7. pRSn-p`qrW dI G`t kwpIAW : jy pRSn-p`qr prIiKAwrQIAW dI igxqI nwloN G`t hox
qW bwkIAW dy kMm ivc ivGn pwey ibnW kyNdr ingrwn auh pypr sMbMiDq
prIiKAwrQIAW nUM bol ky ilKvw dyvy, ijs dy ievz ivc aunHW nUM vwDU smW vI id`qw
jwvy[ ies bwry rijstrwr/kMtrolr (prIiKAwvW) nUM irport Av`S ByjI jwvy[
8. KwlI ilPwiPAW dI vwpsI : PwlaU pRSn-p`qrW sxy KwlI ilPwPy sWB ley jwx, Aqy
AMiqkw-2 Anuswr hor dsqwvyzW nwl ifptI rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM rylvy fwk
pwrsl rwhIN Byj id`qy jwx[
- 25 -
9. AMgryzI ivc Anuvwd leI BwSw : keIAW prIiKAwvW ivc AMgryzI ivc Anuvwd krn
leI ihMdI, pMjwbI, aurdU, bMgwlI, isMDI Awid iksy iek BwSw dI KulH hY[ jy iksy BwSw
vwlw pypr nw hovy qW kyNdr ingrwn sMbMiDq pYrw aus ivc Anuvwd krvw dyvy[
10. pRSn-p`qrW ivc glqIAW : pRSn-p`qrW ivc Cwpy, glq Anuvwd jW AspStqw dIAW
gMBIr glqIAW qurMq pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW)/rijstrwr dy iDAwn ivc
ilAWdIAW jwx, qW jo XUnIvristI v`loN auicq kwrvweI kIqI jw sky[
11. iqMn BwSwvW ivc pRSn-p`qr : iqMn swlw ifgrI kors Bwg 1, 11, 111 dy smwj-
ivigAwnW dy iviSAW dy pRSn-p`qr AMgryzI, ihMdI jW pMjwbI iqMn BwSwvW ivc Cwpy
gey hn[ jykr prIiKAwrQIAW nUM ihMdI jW pMjwbI ivc koeI pRSn AspSt lgy, qW
kyNdr ingrwn smJw dyvy ik AMgryzI ivc CipAw pRSn hI TIk hY[
- 26 -
kWf 2 : prIiKAwrQIAW dw prvyS qy hor pRbMD
12. bYTx dw pRbMD : prIiKAw dy AwrMB qoN iek idn pihlW kyNdr ingrwn ny
prIiKAwrQIAW dI gupq sUcI (Confidential list of candidates) Anuswr
prIiKAwrQIAW dy bYTx dw pRbMD ies qrIky nwl krnw hY ik auh Awps ivc g`lbwq
jW lYx-dyx nw kr skx[ koiSS iehI hovy ik kqwr qoN kqwr dw Aqy prIiKAwrQI qo
prIiKAwrQI dw Pwslw v`D qoN v`D hovy[ sWJy kyNdr ivc kuVIAW nUM muMifAW ivcwly nw
ibTwieAw jwvy[
13. prIiKAw-hwl dI bYTx ivENq (Seating Plan) qy fyt-SItW : kyNdr ingrwn
prIiKAwrQIAW dy bYTx smbMDI hryk sYSn dI bYTx-ivauNq tweIp krvweygw, jo aunHW
dy bYTx dI qrqIb dsygI[ prIiKAwvW mukx ipCoN hr iek bYTx-ivauNq dI iek-iek
kwpI shwiek-ifptI rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM ByjI jwvy[ prIiKAw dy AwrMB qoN
iek idn pihlW sB fyt-SItW prIiKAw-hwl jW kmry qoN bwhr lw id`qIAw jwx[
prIiKAw SurU hox qoN G`to-G`t 45 imMt pihlW hryk sYSn dI bYTx-ivENq bwhr lw
idqI jwvy[
14. kyNdr dy hwl jW kmry dIAW kMDW ivc jy AlmwrIAW hox, qW aunHW nUM qwlw mwr idqw
jwvy[ qy jy blYk borf hovy qW aus aupr ilKy A`Kr imtw idqy jwx[
15. rol nMbr Aqy PotoAW : hr iek prIiKAwrQIAW dw rol nMbr aus dy myz jW fYsk
auqy cwk Awid nwl ilK idqw jwvy, qW jo aus nUM AwpxI QW CyqI lB sky[
prIiKAwrQI Awpxy rol nMbr myz jW fYsk auqy r`Kx[ jy iksy prIiKAwrQI dI Poto qy
koeI S`k pvy qW kyNdr ingrwn nUM ByjI Poto nwl myl kr ilAw jwvy[
16. Toilet Awid dw pRbMD : kyNdr ingrwn iDAwn nwl dyK lvy ik prIiKAwrQIAW leI
Toilet dw pRbMD prIiKAw-kyNdr dy nyVy hI hY[ jy ienHW dw p`kw pRbMD kyNdr dy lwgy nw
hovy, qW sMsQw dy muKI nUM qs`lIbKS AwrzI pRbMD krn leI bynqI kIqI jwvy, pr ies
vwsqy XUnIvristI koeI Krcw nhIN dyvygI[
kyNdr ingrwn iKAwl r`Ky ik prIiKAw dOrwn urinal jwx vwly prIiKAwrQI nwl
iek shwiek ingrwn zrUr jwvy[ prIiKAw dy AwrMB qoN A`Dy GMty q`k koeI vI
prIiKAwrQI qy ingrwn Amly dw koeI krmcwrI ies mksd leI prIiKAw hwl qoN
- 27 -
bwhr nw jwvy[ Anuicq swDnW dI vrqoN dI sMBwvnw Kqm krn leI prIiKAwrQI dy
vrqx qoN pihlW Aqy ipCoN ipSwbKwny dI qlwSI zrUr kIqI jwvy[
17. rol nMbr silp dyK ky iek`ly-iek`ly prIiKAwrQI dw prvyS hovy, iek`iTAW dw nhIN:
(a) ies dPqr vloN ByjI geI rol nMbr silp dvwrw hr iek prIiKAwrQI nUM
prIiKAw-kyNdr ivc prvyS krn dw h`k hY[ ieh rol nMbr silp idKwaux auqy
hI prIiKAwrQI nUM AMdr Awaux idqw jwvy[ prIiKAw dy AwKrI idn ieh silpW
prIiKAwrQIAW pwsoN lY leIAW jwx Aqy hor dsqwvyzW nwl ifptI rijstrwr
(kwrj sMcwln) nUM Byj id`qIAW jwx[
(A) prIiKAwrQIAW nUM hdwieq kIqI jwvy ik auh iek`ly-iek`ly AwpxI rol nMbr
silp idKw ky AMdr Awaux[ iksy hwlq ivc vI kyNdr ingrwn sB silpW
iek`TIAW prvwn nw kry[
(e) jykr XUnIvristI dI mMg Anuswr iksy prIiKAwrQI qoN kuJ puCxw hovy, qW Awm
qOr auqy AijhI puC prIiKAw dw smW Kqm hox ipCoN kIqI jwvy[
(s) kyNdr ingrwn, prIiKAwrQIAW nUM hdwieq krn leI shwiek ingrwnW nUM
hdwieq krn ik :
(1) koeI prIiKAwrQI prIiKAw hwl AMdr koeI ikqwb, not bu`k, prcI,
jumYtrI bks, prs, bYg, mobweIl Pon, pyjr, ifjItl fwierI qy koeI vI
ielYktRwinks XMqr AMdr nw lY ky bYTw hovy[
(2) iksy vI prIiKAwrQI ny Awpxy srIr dy iksy AMg ijvyN bwh, h`Q, l`q Awid
Aqy krMsI not, rumwl jW pihny hoey kpiVHAW auqy kuJ vI nw iliKAw hovy[
(3) pRSn-p`qr vMfx qoN bwAd ijs iksy prIiKAwrQI ny vI koeI pYn Awid
iksy prIiKAwrQI qoN lyxw hovy, shwiek ingrwn dI AwigAw lY ky hI pRwpq
kry[
(4) prIiKAwrQI hsqwKr cwrt qy auqr-p`qrI auqy ausy BwSw ivc dsqKq
krn ijs BwSw ivc auhnW ny rol nMbr silp auqy dsqKq kIqy hox[
18. AwrzI prvyS : nw qW iksy prIiKAwrQI nUM rol nMbr silp qoN ibnW prIiKAw ivc
bYTx dI iejwzq idqI jwvy Aqy nw hI aus nUM imly kyNdr dI QW iksy dUjy kyNdr ivc
- 28 -
bYTx dI[ Aijhy prIiKAwrQI nUM AwrzI qONr auqy vI prIiKAw ivc bYTx dI AwigAw
nhIN dyxI[
(a) jy koeI prIiKAwrQI bizd hovy ik aus ny auh ivSw riKAw hY, ijs dw vrxn
gupq sUcI ivc nw hovy, qW kyNdr ingrwn aus nUM aus ivSy ivc bYTx dI AwrzI
AwigAw dy dyvy, pr aus pwsoN ilKqI priqigAw lY leI jwvy ik auh aus ivSy
dI prIiKAw inrol AwpxI izMmyvwrI auqy dy irhw hY[ jykr dwKlw-Pwrm ivc
aus ny auh ivSw nw BirAw hoieAw, qW auh au`qr-p`qrI dy mulWkx leI koeI h`k
nhIN jmweygw[ kyNdr ingrwn ausy idn dI priqigAw AwpxI irport nwl lw ky
shwiek rijstrwr (prIiKAwvW) nUM Byj dyvy[ Aijhy prIiKAwrQI dI au`qr-
p`qrI bwkI au`qr-p`qrIAW nwl ieko pYkt ivc hI ByjI jwvy[
(A) pRIiKAwrQI dy dyr nwl pujxw : prIiKAw leI inSicq smyN qoN A`Dw GMtw pihlW
hr roz prIiKAw-kyNdr dy drvwzy KolH idqy jwx[ prIiKAw dy AwrMB hox qoN
pihlW prIiKAw-hwl ivc swry prIiKAwrQI AwpxI-AwpxI QW auqy bYT jwxy
cwhIdy hn[
kyNdr ingrwn nUM 15 imMt qk lyt prIiKAwrQI nUM AwrzI qOr auqy iemiqhwn ivc
bYTx dI iejwzq dyx dw AKiqAwr hY[ aus nUM iek srtIiPkyt (Pwrm AYs. AYP.
2) dyxw pvygw ik sMbMiDq prIiKAwrQI prIiKAw AwrMB hox ipCoN 15 imMt dy ivc-
ivc jW 15 imMt qk Aw igAw sI Aqy aus nUM ieqwrzXog smgrI hvwly krn dI
hdwieq kr idqI geI sI[
bhuq hI ivSyS siQqI ivc jy kyNdr ingrwn dI qs`lI hovy ik prIiKAwrQI v`soN
bwhrI kwrnW krky lyt hoieAw hY, qW aus nUM A`Dw GMtw lyt pu`jx auqy vI AwrzI
qOr auqy prIiKAw ivc ibTwieAw jw skdw hY[ ies qoN ipCoN iksy prIiKAwrQI
nUM iksy hwlq ivc vI prIiKAw dyx dI AwigAw nw idqI jwvy[ prIiKAw SurU
hox qoN A`Dy GMty qk iksy shwiek ingrwn jW syvw-Amly dy iksy krmcwrI nUM
bwhr nw jwx idqw jwvy[ Aijhy kysW bwry Pwrm AYs. AYP. 2 auqy shwiek
rijstrwr (prIiKAwvW) nUM dyr nwl pujx dy kwrn sMbMDI ivsQwrpUrvk irport
ByjI jwvy[ sMbMiDq prIiKAwrQI pwsoN ilKqI priqigAw leI jwvy ik aus dw
prIiKAw ivc prvyS AwrzI hY[ jykr rijstrwr/kMtrolr (prIiKAwvW) ny aus
- 29 -
dw prvyS pRvwn nw kIqw, qW auh AwpxI au`qr-p`qrI dy mulWkx leI h`k nhIN
jmweygw[
not : kyNdr ingrwn ny aunHW prIiKAwrQIAW dI sUcI vI sMbMiDq kwrnW sihq zrUrI ByjxI
hY, ijnHW nUM prIiKAw kyNdr ivc pRvyS qoN nWh kIqI geI hY[
19. hsqwKr-cwrt AQvw pCwx-SItW (Identification Sheets): hwjr prIiKAwrQIAW
qoN hr sYSn ivc dPqr vloN Byjy hsqwKr-cwrtW (eI.AYks. 121) auqy aunHW dy rol
nMbrW dy swhmxy pUry hsqwKr krvwey jwx Aqy aus nUM idqI au`qr-p`qr dw AMk nMbr
vI ilKy[ prIiKAwrQI au`qr-p`qrI aupr ausy BwSw ivc dsqKq krn ijs BwSw ivc
aunHW dy rol nMbr silp aupr dsqKq hox Aqy aunHW nUM rol nMbr silpW auqy hsqwKrW
nwl mylxw hY[ koeI aUxqweI hovy, qW prIiKAwrQI dy prIiKAw-hwl C`fx qoN pihlW
dUr kr leI jwvy[ jykr iksy prIiKAwrQI dy hsqwKr nw imldy hox, qW
prIiKAwrQI dy spStIkrn sihq mwmlw shwiek rijstrwr (gupq) dy iDAwn ivc
POrn ilAWdw jwvy[ aus dI au`qr-p`qrI stry (Stray) krky auh v`KrI hI shwiek
rijstrwr (gupq) nUM rijstrI kr id`qI jwvy[ hryk prIiKAw leI A`f-A`f
hsqwKr-cwrt vrqy jwx[
20. prIiKAwrQI dw bImwr ho jwxw : prIiKAw hwl ivc jy koeI prIiKAwrQI bImwr ho
jwvy, qW ielwj vwsqy aus dI mrzI nwl kyNdr ingrwn fwktr mMgvw dyvy[ fwktr
dI PIs prIiKAwrQI dyvygw, XUnIvristI nhIN[ ies bwry fwktr bulwaux qoN pihlW
prIiKAwrQI nUM d`s id`qw jwvy[
21. ilKyry dI (Amanuensis) inXukqI :
(a) isrP hyT ilKy kysW ivc hI ilKyrw idqw jwvygw :
1. nyqRhIx Aqy cereberal disease prIiKAwrQIAW nUM[
2. p`ky qOr auqy h`Q nwl ilKxoN inkwry ho cu`ky prIiKAwrQIAW nUM[
3. AsQweI qOr qy ilKx qoN inkwry ho cu`ky prIiKAwrQI nUM[
(A) rijstrwr/pRoPYsr ieMcwrj (prIiKAwvW) ilKyry dI inXukqI krygw
Aqy sMbMiDq kyNdr dy ingrwn nUM sUcnw Byjygw[
(e) ilKyry dI isiKAw prIiKAwrQI dI prIiKAw nwloN iek drjw G`t
hoxI cwhIdI hY[
- 30 -
(s) kyNdr ingrwn ny Apwhj prIiKAwrQI leI vKry kmry dw pRbMD
krnw hY(Preferably on Ground floor) Aqy XUnIvristI dPqr vloN ByjI sUcI
ivcoN auQy iek shwiek ingrwn dI ifaUtI lwauxI hY[
(h) Aijhy iksy prIiKAwrQI qoN shwiek ingrwn dy mwn B`qy dI
AdwiegI nhIN leI jwvygI[
(k) 40% jW ies qoN ijAwdw Apwhz pRIiKAwrQI nUM ilKyry/vwDU smyN dI
pRvwngI id`qI jwvygI[smrQ mYfIkl AQwrtI vloN jwrI kIqw mYfIkl
srtIiPkyt hI pRvwn kIqw jwvygw[
(K) shwiek ingrwn dy mwn B`qy dI rkm bwkI ingrwn Amly dy ibl
ivchI Swiml kIqI jwvy[
(g) nyqrhIn, ApMg Aqy Cereberal Disease qoN pIiVq prIiKAwrQIAW
leI iqMn GMty dI prIiKAw dy smy ip`Cy A`Dy GMty dw vwDU smW id`qw igAw
hY[ies dy nwl hI cIP kimSnr Pwr dw prsnz ivd ifseyibltI, nvIN
id`lI (Cheif Commissionar for the Persons with Disability, New Delhi) ny
ApMg prIiKAwrQIAW leI hyT ilKy idSw-inrdyS vI jwrI kIqy hn :
“Use of Computer for writing answers in examination by
students with visual impairment as well as those students with disability
who can not write with their own hands”
(G) “The Candidates should be allowed to use assistive devices like talking
calculator (in cases where calculators are allowed for giving exams) tailor
frame, Braille slate, abacus, geometry kit, Braille measuring tape and
augmentative communication devices.”
not : Aijhy prIiKAwrQIAW kol ilKyry dI pRvwngI XUnIvristI dPqr
vloN jwrI kIqI hoxI cwhIdI hY[
- 31 -
22. prIiKAwrQIAW vloN AnuSwsnhIxqw jW bwhroN dKlAMdwzI : jykr aus dy v`soN
bwhrI, pRSn-p`qrW dI sur`iKAw-sMBwl sMbMDI jW prIiKAw-kyNdr dy inrivGn sMcwln
nUM BMg krn vwlI, koeI AxsuKwvIN Gtnw vwpr jwvy, qW AwpxI mdd leI kyNdr
ingrwn ipRMsIpl jW mu`K AiDAwpk jW aus dy pRqIinD nwl qurMq sMprk kry[ jy loV
mihsUs hovy, qW izly dy ifptI kimSnr Aqy puils AiDkwrIAW nwl vI rwbqw pYdw
kr ilAw jvy[ ho sky qW rijstrwr/pRoPYsr ieMcwrj (prIiKAwvW) nUM vI
tYlIPon/PYks/eI-myl rwhIN zrUr sUicq kIqw jwvy[
kWf 3 : Ax-auicq swDn
23. pRIiKAwrQIAW nUM hdwieqW : ieimqhwn SurU hox qoN pihlW sB prIiKAwrQIAW nUM Aqy
pMdrW imMtW qk lyt Awaux vwly AwrzI prvyS vwly prIiKAwrQIAW nUM vI kyNdr
ingrwn ny hr sYSn ivc hyT ilKy Anuswr hdwieq krnI hY :
swry prIiKAwrQI Awpxy kwgz-p`qr, h`Q-ilKq prcIAW (Notes) prIiKAw-hwl
qoN bwhr r`Kx[ AjyhI smgrI, pusqkW, not qy QYly Awid r`Kx leI koeI kmrw dy
idqw jwvy, ijs nUM qwlw lw ky kyNdr ingrwn cwbI Awpxy kol rKy[
hr roz prIiKAw dy AwrMB qoN pihlW kyNdr ingrwn pRIiKAwrQIAW nUM AwpxIAW
jybW Awid Polx dI hdwieq kr dyvy, Aqy jykr aunHW kol koeI kwgz-p`qr, pusqk jW
h`Q-ilKq prcIAW (notes) Awid hox qW aus dy hvwly kr dyx[ lyt pujy pRIiKAwrQI
nUM vI ieh cyqwvnI dy id`qI jwvy[ hr roz idqI qwVnw sMbMDI iemiqhwn mukx auqy
kyNdr ingrwn ny rijstrwr/pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) nUM srtIiPkyt (eI. AYks.
119) dy AMq auqy Byjxw hY ik sMbMiDq inXm dI pwlxw kIqI jWdI rhI hY[
ingrwn dw pYkt KolHx ipCoN kyNdr ingrwn cMgI qrHW GoK lvy ik Anuicq swDnW
leI vrqy jwx vwly kory Pwrmw (eI.sI.20) dI igxqI aunHI hI hY, ijMnI nwl n`QI p`qr
ivc idqI hoeI hY[ jy ies ivc Prk hovy, qW pRIiKAw dy pihly idn hI ifptI
rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM ilK idqw jwvy[
kyNdr ingrwn dyKx dI Kycl kry ik Anuicq swDnW dy kysW leI vrqy jwx vwly
kory Pwrm (eI.sI.20) AMk hoey hn[ auh ienHW dw shI irkwrf rKy Aqy ienHW dI jWc
leI sbMiDq pRoPwrmy auqy ieh rIkwrf XUnIvristI dPqr nUM vI Byj dyvy[
- 32 -
Anuicq swDnW dy pRoPwrmy Gtx jW guAwcx auqy 100/- rupey pRqI ng dMf lwieAw
jwvygw, qW jo Axvrqy Pwrm TIk igxqI ivc XUnIvristI nUM moVy jwx Aqy aunHW dI
durvrqoN nw ho sky[
XUnIvristI pRIiKAw dOrwn Anuicq swDnW dw kys Byjx vyly kyNdr ingrwn ienHW
hdwieqW dI pwlxw Av`S kry[ Axauicq swDnW dw hr iek kys eI.sI.20 Pwrm auqy
hI ByijAw jwvy[ iksy kwrn krky eI.sI.20 Pwrm muk jwx qW XUnIvristI qoN qurMq
mMgvw ley jwx[ jy ieh Pwrm ieMnI jldI aupl`bD nw ho skx qW AKrIly kRm nMbr
vwlw Pwrm nmUny dy qOr qy Awpxy kol riKAw jwvy Aqy ies dIAW tweIp, PotostYt
kwpIAW krvw ky aus aupr kys rIport kIqy jwx[ Poto kwpI kIqy gey eI.sI.20 Pwrm
dy AKIrly kRm nMbr vwlw nMbr lgw ky nwl ey.bI.sI. Awid iliKAw jwvy ijvyN 236/ey,
236/bI Awid[ Pwrm nMbr eI.sI.20 dy swry Kwny iDAwn nwl TIk-TIk Bry jwx[
kyNdr ingrwn qy ingrwn Amly jW aufx dsqy (Flying Squad) dy mYNbr vloN Aijhy
kys bwry irport ivsQwrpUrvk qy spSt hovy[ iKAwl riKAw jwvy ik Pwrm eI.sI.20
dw Kwnw BrnoN rih nw jwvy[ pkVy gey ieqwrzXog kwgzW, pusqkW pYmwny, rumwl (koe
vI k`pV) jW sYt-sukyAr (Set Squares) Awid vrgI smgrI auqy pRIiKAwrQI dy
hsqwKr zrUr krvwey jwx[ aus auqy kyNdr ingrwn qy iencwrj shwiek ingrwn vI
Awpxy dsqKq AvS krn[ eI.sI.20 Pwrm dy swry Kwny Brn dI izMmyvwrI kyNdr
ingrwn dI hY[
jykr Anuicq swDnW dI vrqoN dw kys aufx dsqy vloN PiVAw jwvy qW pRIiKAwrQI
qoN PVy gey ieqrwzXog kwgzW auqy aus dw iek mYNbr, ieMcwrj shwiek ingrwn qy
kyNdr ingrwn Awpxy dsqKq AvS krn[ aunHW auqy pRIiKAwrQI dy dsqKq vI
krvwey jwx[ jykr pRIiKAwrQI jW kyNdr ingrwn jW shwiek ingrwn Awpxy dsqKq
krn qoN ienkwr kry, qW ies bwry XUnIvristI nUM ilKqI irport ByjI jwvy[
auprokq hdwieqW dI pwlxw nw krn auqy kyNdr ingrwn Aqy ingrwn Amly dy
mYNbrW nUM izMmyvwr TihrwieAw jwvygw Aqy aunHW ivruD loVINdI kwrvweI kIqI jwvygI[
24. pRIiKAwrQIAW leI hdwieqW : ieSiqhwr rUp (Poster) ivc CpI pRIiKAwrQIAW leI
hdwieqW dI kwpI pRIiKAw-hwl jW kmry qoN bwhr FukvIN QW auqy lw idqI jwvy[
- 33 -
hr roz pRIiKAw dy AwrMB qoN pihlW swry pRIiKAwrQIAW nUM Aqy pMdrW imMt qk lyt
Awaux vwly pRIiKAwrQIAW nUM vI, Anuicq swDnW dI vrqoN bwry hyT ilKy Anuswr
hdwieqW vjoN pVH ky suxweIAW jwx :
(a) pRIiKAwrQI AwpxIAW jybW, fYskW jW myjW qy bYNcW Awid dI Pol-PwlI kr lYx[
jykr koeI ieqrwjXog kwgz iksy dy Awpxy kol hovy jW aus dI fYsk jW myz dy
ivc jW hyTW AQvw aus dI QW (Seat) dy nyVy jW hyTW ipAw hovy, qW auh kyNdr
ingrwn dy hvwly kr idqw jwvy[
(A) pRIiKAwrQI nw qW dUjy pRIiKAwrQIAW qoN shwieqw lYx dw Xqn krn Aqy nw hI
aunHW nUM shwieqw dyx dw[ aunHW ny ingrwn Amly dy mYbrW qy bwhrly ivAkqIAW
qoN vI mdd lYx dI koiSS nhIN krnI[
(e) pRIiKAwrQI au`qr-p`qrI dy mu`K pMny auqy jW aus dy ivc ‘Em’ Awid ilK ky
prmwqmw nUM iDAwauNdy hoey Awpxy Drm jW kOmIAq bwry sMkqy nw krn Aqy nw hI
koeI Contact nMbr (Pon nM:, mobweIl nM: Aqy eI-myl) Awid ilKx[ aunHW ny iksy
BWq vI AwpxI pCwx nhIN dyxI[ auh nw qW AwpxI au`qr-p`qrI ivc ivSyS
inSwnIAW lwaux Aqy nw hI pRIiKAwk nUM iksy iksm dI bynqI krn[
(s) pRIiKAwrQI Awpxw, Awpxy kwlz dw/Awpxy kyNdr dw jW Awpxy izlHy dw nwm
iblkul nw ilKx[ pRweIvyt pRIiKAwrQI iksy qrHW vI ieh zwhr nw kr ik auh
pRweIvyt hn[
(h) pRIiKAw dOrwn koeI pRIiKAwrQI isAwhI-cUs, kwgz dy iksy purjy jW pRSn-p`qr
auqy kuJ nw ilKy[ hW, pRSn-p`qr auqy kyvl rol nMbr zrUr ilKxw cwhIdw hY[
(k) pRSn-p`qr Anuswr ic`TI ilKx vyly aunHW nUM a, A, e, s, jW ey, bI, sI (A. B.
C.) ijhy PrzI nwm vrqxy cwhIdy hn[
(K) sB pRIiKAwrQIAW nUM Kbrdwr kIqw jWdw hY ik aunHW ny kyvl nIlI-kwlI jW
kwlI isAwhI (Blue, Black/Black Ink) vwly pY~n jW bwl-pY`n vrqxy hn[
(g) jykr XUnIvristI pRIiKAw dOrwn iksy pypr dy smyN koeI pRIiKAwrQI dUjy
pRIiKAwrQI jW iksy hor ivAkqI nwl hwl jW kmry dy AMdr jW bwhr AwpxI
au~qr-p`qrI dyx qoN pihlW ingrwn Amly dI AwigAw qoN ibnW g`lW krdw
- 34 -
PiVAw igAw, qW aus dI sMbMiDq au`qr-p`qrI r`d kr idqI jwvygI[ pr, aus
auqy ieKlwkI igrwvt dw doS nhIN lgygw[
(G) pRIiKAw kyNdrW ivc pRIiKAwrQIAW rwhIN lYptop, mobwiel-kOrflYs tYlIPon, pyjr
auprkx Aqy prs, bYg, jIEmYtrI bks Awid lY ky Awaux dI sKq mnwhI hY[
gMBIr kucln, bdqmIzI jW durivhwr dw kys ivc dPqr nUM ByjidAW swry kyNdr
ingrwn Esy idn hI eI.sI.20 Pwrm qy rijstrwr/pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) dy nwm
auqy ies Gtnw bwry PYks rwhIN sUcnw vI Byj dyvy[
iksy pRIiKAwrQI bwry gMBIr kucln, bdqmIzI jW durivhwr dI irport Byjx vyly
kyNdr ingrwn Gtnw dw pUrw qy spSt ivsQwr zrUr dyvy[ ies irport nwl loVINdy sbUq
vjoN iencwrj shwiek ingrwn jW klrk dw ilKqI ibAwn vI lwieAw jwvy[
gYrhwzrI mImo cwrt (eI.AYks.119) dy AMq auqy iek srtIiPkyt lgw hoieAw hY[
pRIiKAwvW dI smwpqI auqy kyNdr ingrwn qyiek shwiek ingrwn dI gvwhI smyq aus nUM
sbUq vjoN Br ky Byjxw hY ik pRIiKAwrQIAW nUM hr roz hdwieqW pVH ky suxweIAW jWdIAW
rhIAW hn Aqy ieqrwjXog kwgz, pusqkW qy h`Q-ilKq prcIAW (Notes) Awid hvwly
krn leI ikhw jWdw irhw hY[ ieh srtIiPkyt hr sYSn smyN loVINdI kwrveI krn ipCoN
nwlo-nwl Br ilAw jwvy[
25. Anauicq swDnW dI vrqoN krn vwly pRIiKAwrQI dw ibAwn Aqy aus dw kys Byjxw :
(a) Anauicq swDnW dw kys PVidAW hI pRIiKAwrQI nUM Awpxw ibAwn dyx leI
ikhw jwvy[ jykr auh ienkwr kry qW ieh q`Q kyNdr ingrwn klmbMd kr dyvy,
Aqy aus auqy Gtnw vyly hwzr iencwrj shwiek ingrwn jW klrk dI gvwhI
puAweI jwvy[
(A) ieqwrzXog kwgzW auqy sbMiDq shwiek ingrwn qy kyNdr ingrwn ny Awpxy
hsqwKr zrUr krny hn[ pRIiKAwrQI qoN vI aunHW auqy hsqwKr AvS krvwey
jwx[ jo aufx dsqy dw koeI mYNbr hwzr hovy jW auh kys PVy, qW auh vI Awpxy
hsqwKr AijhI sm`grI auqy zrUr kry[
(e) pRIiKAw dOrwn jy koeI pRIiKAwrQI kyNdr ingrwn dw hukm nhIN mMndw, AwpxI QW
iksy hor nwl bdldw hY, dUjy nwl AwpxI rol nMbr silp vtwaundw hY, au~qr-
p`qrI au`qy jwx-buJ ky glq rol nMbr ilKdw hY, pRIiKAw dy sMcwln ivc ivGn
- 35 -
pwauNdw hY, jW pRIiKAw-hwl dy AMdr jW nyVy dur-ivhwr krdw hY, qW aus ivruD
sbMiDq AiDAwdySW Anuswr kwrvweI kIqI jwvygI[
(s) jy koeI pRIiKAwrQI Anauicq swDnW dI vrqoN krdw PiVAw jwvy, qW ausdI
pihlI au`qr-p`qrI lY ky aus dI QW dUjI au~qr-p`qrI idqI jwvy[ dUjI au`qrI-
p`qrI auqy bwkI pypr krn dI aus nUM iejwzq hY[ kyNdr ingrwn ny ieh dovyN
au`qr-p`qrIAW AwpxI irport sihq shwiek rijstrwr (Anauicq swDn) nUM
ByjxIAW hn; pihlI auqy “Anauicq swDnW dI vrqoN PVn qoN pihlW idqI” Aqy
dUjI auqy, “Anauicq swDnW dI vrqoN PVn qoN ipCoN idqI” zrUr iliKAw jwvy[
iksy hwlq ivc vI Anauicq swDnW dw koeI kys shwiek rijstrwr (gupq) nUM
ByjIAW jwx vwlIAW au`qr-p`qrIAW dy bMfl ivc nw ByijAw jwvy[ nhIN qW,
au`qr-p`qrI jW koeI hor dsqwvyz jW ienHW dw koeI AMS guAwcx dI sUrq ivc
swrI ijMmyvwrI kyNdr ingrwn dI hovygI, ijs dy PlsrUp aus nUM XUnIvristI dy
kMm leI AXog krwr idqw jw skdw hY jW aus ivruD AnuSwsnI kwrvweI kIqI
jw skdI hY[ Anauicq swDnW dI vrqoN ivc PVy jwx kwrn iksy pRIiKAwrQI nUM
bwkI pyprW dI pRIiKAw ivc bYTxoN nhIN roikAw jw skdw[
Gtnw vwly idn hI Anauicq swDnW vwly kys dI sUcnw ibnW iksy dyrI qoN aup
rijstrwr/shwiek rijstrwr (Anauicq swDn) nUM ByjI jwvy, ijs ivc Pwrm
eI.sI.20 auqy pRIiKAwrQI dw ibAwn Aqy kys bwry sbUqW dw pUrw ivsQwr hovy[
Anauicq swDnW dI vrqoN dy kys dI sUcnw nw ByjxI ifaUtI ivc Gor AxgihlI
smJI jwvygI[ ingrwn Amly dy doSI mYbrW nUM A`gy qoN XUnIvristI dy kMm leI
AXog krwr idqw jwvygw Aqy aus nUM sMbMiDq prIiKAw dy kMm leI koeI mwn-
B`qw nhIN imlygw[
26. (a) jdoN koeI prIiKAwrQI Anauicq swDnW dI vrqoN krdw PiVAw jwvy, qW aus dI
sUcnw hr pKoN mukMml hoxI cwhIdI hY[ kys sMbMDI swry q`Q d`sy jwx[ sMbMiDq
siQqI qy hor sbUqW dw vyrvw idqw jwvy[ TIk-TIk auh QW ilKI jwvy, ijQoN
ieqwrzXog smgrI imlI hovy, ijhw ik h`Q ivcoN, fYks qoN, au`qr-p`qrI jW pRSn-
p`qr dy hyToN jW ivcoN Awid[ ieh sUcnw Pwrm eI.sI.20 auqy Aqy ilPwPy eI.sI.39
- 36 -
ivc aup rijstrwr/shwiek rijstrwr (Anauicq swDn) nUM rijstrI kIqI
jwvy[
(A) Pwrm eI.sI. 20 Anuswr sUcnw qy hor smgrI nwl sMbMiDq bYTx-ivauNq
(Seating Plan) dw iek auqwrw vI ByijAw jwvy, ijs ivc aus prIiKAwrQI dI
QW (Seat) ivSyS qOr auqy ivKweI jwvy[
(e) hor dsqwvyjW nwl aus ivSy dw iek pRSn-p`qr vI ByijAw jwvy, ijs dI
prIiKAw auh prIiKAwrQI aus idn dy irhw hovy[
(s) Anauicq swDnW dy hr iek kys leI A`f-A`f Pwrm eI.sI.20 vriqAw jwvy[
ieko sYSn ivc PVy swry kys ‘X’ (U) dy inSwn (U) dy inSwn vwly iek ilPwPy
ivc hI mohrbMd kr ky shwiek rijstrwr (Anauicq swDn) nUM rijstrI kIqy
jwx[
(h) aufn dsqy dw mYNbr jW ingrwn Amly dw mYNbr aunHW swry dsqwvyjW auqy Awpxy
dsqKq zrUr kry, jo Anauicq swDn vrqx vwly prIiKAwrQIAW qoN aus ny PVy
hox jW aus dI hwzrI ivc PVy gey hox[
(k) jy aufx dsqy dw koeI mYNbr Anauicq swDnW dw kys PVy, qW kyNdr ingrwn aus
dI sUcnw AvS pRwpq kry Aqy auh kys dy nwl hI shwiek rijstrwr
(Anauicq swDn) nUM Byj idqI jwvy[
27. jdoN Anauicq swDnW dI vrqoN dw koeI Ajyhw kys PiVAw jwvy, ijs ivc
prIiKAwrQI ny ieqwrzXog smgrI AwpxI hQylI jW srIr dy iksy hor ih`sy auqy ilKI
hoeI hovy, qW aus ih`sy dI Poto lYx dw qurMq pRbMD kIqw jwvy, jW iPr prIiKAwrQI
AQvw ingrwn Amly dy iksy mYNbr pwsoN auh smgrI kwgz auqy auqrvw leI jwvy Aqy
aus pwsoN qsdIk vI krvw ilAw jwvy ik auh prIiKAwrQI dI hQlI jW srIr dy hor
ihsy auqy ilKI smgrI dw TIk auqwrw hY[ ies auqwry auqy vI prIiKAwrQI dy dsqKq
krvwauxy lwzmI hn[
28. jy prIiKAwrQI ny Srwb Awid pIqI hoeI hovy : jy iksy prIiKAwrQI ny prIiKAw smyN
Srwb Awid pIqI hoeI hovy qW fwktr nUM qurMq bulw ilAw jwvy Aqy prIiKAwrQI dw
fwktrI muAwienw krvw ky aus pwsoN loVINdw srtIiPkyt lY ilAw jwvy[
- 37 -
29. ingrwn Amly nUM kMm leI AXog krwr dyxw : jy koeI Anauicq swDnW dw kys kyNdr
ivc qW PiVAw jwvy pr bxwieAw nw jwvy Aqy prIiKAk aus nUM rijstrwr/kMtrolr
(pRIiKAwvW) dy iDAwn ivc ilAw dyvy jW iksy hor qrHW XUnIvristI nUM aus bwry pqw
lg jwvy, qW swry sbMiDq ingrwn Amly (kyNdr ingrwn, shwiek ingrwn qy klrk)
nUM hI Agy qoN XUnIvristI dy kMm leI AXog krwr idqw jw skdw hY Aqy jW iPr
kyNdr ingrwn, shwiek ingrwn qy klrk ivcoN iksy iek jW do nUM, Aqy aunHW dw mwn-
B`qw vI zbq kIqw jw skdw hY[
kWf 4 : au~qr-p`qrIAW
30. korIAW au~qr-p`qrIAW : ijs kwlj ivc prIiKAw hoxI hY, aus dy ipRMsIpl nUM loV
Anuswr au`qr-p`qrIAW kwrj sMcwln SwKw vloN ByjIAW jwxgIAW[ ies dPqr vloN
sB iksm dIAW au`qr-p`qrIAW qy AnupUrk au`qr-p`qrIAW qy kRm AMk lw id`qy gey
hn[ koAwrfInytr (pRIiKAwvW) qoN korIAW au`qr-p`qrIAW dy bMfl lYx vyly kyNdr
ingrwn nUM aus dy swhmxy hI aunHW dI igxqI kr lYxI cwhIdI hY[ iDAwn nwl dyK
ilAw jwvy ik koeI kRm AMk ikDry tutdw qW nhIN[
prIiKAwrQI pwsoN aus nUM idqI au`qr-p`qrI dw kRm AMk hsqwKr-cwrt (Pwrm
eI.AYks. 121) auqy ilKvw ilAw jwvy[ AnupUrk au`qr-p`qrI dyx auqy aus dw kRm
AMk vI hsqwKr-SIt (eI.sI.34) auqy ilKvwieAw jwvy[ ies hdwieq dI pwlxw nw
krn dI sUrq ivc kyNdr ingrwn AQvw shwiek ingrwn ivru`D loVINdI kwrvweI
kIqI jwvygI[
31. (a) 1. kyNdr ingrwn ny koAwrfInytr (pRIiKAwvW) qoN korIAW au`qr-p`qrIAW
AwpxI loV Anuswr pRwpq krnIAW hn[ aunHW dI sur`iKAw sMBwl qy TIk ihswb r`Kx
leI auh izMmyvwr hovygw[
2. aus nUM ieh vI vyK lYxw cwhIdw hY ik korIAW au`qr-p`qrIAW dy pRwpq kIqy bMfl
TIk hwlq ivc hn[
3. korIAW au`qr-p`qrIAW dy mohrbMd bMfl koAwrfInytr (pRIiKAwvW) qy kyNdr
ingrwn dohW dI hwzrI ivc KolHy jwx[ jy iksy bMfl ivc au`qr-p`qrIAW dI igxqI
G`t-v`D hovy, qW ifptI rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM dohW vloN sWJI sUcnw ByjI
- 38 -
jwvy[ Esy idn hI ies sUcnw dI iek kwpI rijstrwr/kMtrolr (pRIiKAwvW) nUM ByjI
jwvy[
4. prIiKAw AwrMB hox qoN pihlW KolHIAW au`qr-p`qrIAW nUM igx ky aunHW dy sO-sO dy
pYkt bxw ley jwx[
5. kyNdr ingrwn pwsoN korIAW au`qr-p`qrIAW dy guAwcx auqy hyT ilKy Anuswr szw
idqI jwvygI :
(1) korIAW au`qr-p`qrIAW guAwcx dI sUrq ivc 2000 pRqI ng jurmwnw kIqw
jwvygw[ jurmwny dI swrI rkm sbMiDq sYSn ivc kMm krn vwly swry ingrwn
Amly dy isr pweI jwvygI[ ies qoN Cu`t AnuSwsnI kwrvweI vI kIqI jwvygI[
(2) jy 100 qoN v`D au`qr-p`qrIAW guMm ho jwx, qW kyNdr ingrwn qy ingrwn
Amly ivruD XUnIvristI inXmW nUM muK r`K ky AnuSwsnI kwrvweI kIqI jwvygI[
ies bwry srkwrI kwljW dy krmcwrIAW sbMDI fwierYktr, isiKAw ivBwg
(kwljW) nUM Aqy gYr-srkwrI kwljW krmcwrIAW sMbMDI pRbMDk kmytI nUM irport
ByjI jwvygI[
(A) iek prIiKAwrQI nUM kyvl iek au`qr-p`qrI dyxI hY :
iek prIiKAwrQI nUM kyvl iek OMR Answer Sheet dyxI hY[ kyNdr ingrwn nUM
Kws hdwieq kIqI jWdI hY ik auh iksy prIiKAwrQI nUM iek pypr leI iek qoN
v`D OMR Answer Sheet nw dyvy[
(e) ijnHW pRIiKAwvW ivc 32 pMny dI au`qr-p`qrI dy nwl 12 pMny dI splImYNtrI
au`qr-p`qrI jwrI krn dI ivvsQw hY, nUM sYSn 2010-2011 qoN Delete kIqw jWdw
hY[ hux sYSn 2010-11 qoN swrIAW slwnw/smYstr Aqy splImYNtrI pRIiKAwvW
ivc ividAwrQIAW nUM kyvl iek hI OMR Answer Sheet sB pRIiKAwvW dy swry
korsW ivc jwrI kIqI jwvy[
au`qr-p`qrIAW kyvl iek BWq dIAW hn Bwv gupq au`qr-p`qrIAW (Secrecy Answer
Books)[ ies leI sB prIiKAwrQIAW nUM gupq au`qr-p`qrIAW dyxIAW hn[
not : kwljW ivc sB prIiKAwvW leI OMR Sheet vwlIAW au`qr-p`qrIAW (ijs dI
kwlj ivc loV pYxI hY) dw stwk ipAw hY[
- 39 -
(s) kyNdr ingrwn nMU cwhIdw hY ik auh hr sYSn ivc vrqIAW geIAW auqr-
p`qrIAW dw vyrvw nwlo-nwl Pwrm AYs.AYP.4 auqy cwr prqW ivc iqAwr kr ky
Aqy prIiKAw Kqm hox qy aunHW dI igxqI myl lvy[ ieh vyrvw ivSyS inrIKk
jW aufx dsqy vloN iksy vyly vI cYk kIqw jw skdw hY[ ies vyrvy qoN hI
XUnIvristI dPqr kyNdr ivc vrqIAW geIAW au`qr-p`qrIAW dw ihswb cYk
krdw hY[ Pwrm AYs.AYP.4 auqy ies vyrvy dIAW cwr kwpIAW hyT ilKy Anuswr
vrqIAW hn:
1. iek kwpI AcncyqI Krcy dy ibl nwl ivq qy ivkws APsr nUM ByjI jwvy[
2. iek kwpI AMiqm pYkt ivc aup rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM ByjI jwvy[
3. bcIAW korIAW au`qr-p`qrIAW vwps krn vyly iek kwpI sMsQW dy muKI nUM idqI
jwvy[
4. iek kwpI kyNdr ingrwn Awpxy rIkwrf leI r`K lvy[
(h) 1. shwiek ingrwn nUM hdwieq kIqI jwvy ik prIiKAwrQIAW qoN OMR Answer
Sheet lYx vyly ieh cMgI qrHW vyK lvy ik OMR Answer Sheet dy muK pMny auqy
rol nMbr, pRIiKAw kof, ivSw kof iliKAw igAw hY[ ies hdwieq auqy Aml nw
hox dI sUrq ivc shwiek ingrwn ivruD AnuSwsnI kwrvweI kIqI jwvygI[
2. prIiKAwrQIAW nUM swvDwn kIqw jwvy ik auh SbdW qy ihMdisAW ivc Awpxw
rol nMbr TIk-Twk ilKx Aqy au`qr-p`qrI dy muK pMny auqly sB Kwny TIk-Twk
Brn[ gupq au`qr-p`qrI auqy Awpxw rol nMbr isrP mu`K pMny auqy insicq QW
auqy hI iliKAw jwvy[ eys QW qoN Cut hor ikqy vI rol nMbr nhIN ilKxw[
ienHW hdwieqW dI prvwh nw krn dI hwlq ivc kyNdr ingrwn ivruD loVINdI
kwrvweI kIqI jwvygI[
(k) korIAW au`qr-p`qrIAW iksy dPqrI kMm jW hor injI kMm leI vrqx dI sKq
mnwhI hY[ dPqrI kMm vwsqy AcncyqI Krcy leI idqI pySgI rkm ivcoN kwgz
KrIidAw jwvy[
(K) Krwb qy nw-vrqxXog au`qr-p`qrIAW aup rijstrwr (kwrj-sMcwln) nUM ByjIAW
jwxw (AMiqkw-2, pMnw 65)[
- 40 -
32. gupq a`uqr-p`qrI auqy rol nMbr ilKxw : sB prIiKAwvW leI gupq kof nMbrW dI
vrqoN kIqI jWdI hY[ ies leI sB prIiKAwvW dy prIiKAwrQIAW nUM hdwieq kIqI
jwvy ik auh Awpxw rol nMbr kyvl au`qr-p`qrI dy muK pMMny auqy insicq QW auqy hI
ilKx[ eys QW qoN Cu`t hor ikqy vI rol nMbr nw iliKAw jwvy, ies dI prvwh nw krn
vwly pRIiKAwrQI nUM prIiKAw leI AXog krwr idqw jwvygw[ prIiKAwrQIAW nUM
ihdwieq kIqI jwvy ik auh grwP pyprW, nkiSAW qy frwieMg SItW Awid auqy vI
Awpxw rol nMbr s`jy pwsy aupr kony ivc ilKx, aunHW nUM gupq au`qr-p`qrI leI muK
pMny dy ipCly pwsy kuJ nw ilKx dI ivSyS hdwieq kIqI jwvy[
shwiek ingrwn pUrw iDAwn r`Ky ik koeI prIiKAwrQI muK pMny auqy insicq QW qy
Cut hor ikqy Awpxw rol nMbr nw ilKy[
33. au`qr-p`qrI auqy glq rol nMbr : keI vwr prIiKAwrQI, Acyq hI jW jwx-buJ
ky Srwrq nwl, au`qr-p`qrI auqy rol nMbr jW qW ilKdy hI nhIN Aqy jW glq rol
nMbr ilK idMdy hn[ jy AijhI glqI sbMDq shwiek ingrwn Aqy kyNdr-ingrwn dy
iDAwn ivc AwauxoN rih jwvy, qW ies dy gMBIr is`ty inkldy hn[
so, ivSyS iDAwn dy ky au`qr-p`qrI auqy ilKy rol nMbr XUnIvristI vloN ByjI
prIiKAwrQI dI gupq sUcI vwly rol nMbr nwl imlw ilAw jwvy[ glq rol nMbr vwlI
au`qr-p`qrI shwiek rijstrwr (gupq) nUM vKry qOr auqy rijstrI krvweI jwvy[
glq rol nMbr ilKx vwly prIiKAwrQI nUM rijstrwr/pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW)
loVINdI szw dy skdw hY[
34. au`qr-p`qrI mohrW lgwauxIAW :
(a) ies dPqr vloN ByjI rijstrwr/pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) dI hsqwKr-mohr
Aqy imqI mohr OMR Answer Sheet dy muK pMny auqy Aqy mu`K pMny dy ipCy
inSicq jgwh auqy lgweI jwvy[ hsqwKr mohr nUM kyNdr ingrwn AwpxI
ihPwjq ivc rKy[
(A) prIiKAwrQIAW nUM au`qr-p`qrIAW dyx qoN pihlW au`qr-p`qrIAW Aqy AnupUrk
au`qr-p`qrIAW auqy mohrW nw leIAW jwx[ ieh mohrW audoN lweIAW jwx jdoN auh
pRSnW dy au`qr ilK rhy hox[ ies hdwieq dI aulMGxw dw gMBIr noits ilAw
- 41 -
jwvygw[ ies Bul leI rijstrwr/kMtrolr (prIiKAwvW) loVINdI szw dy skdw
hY[
(e) prIiKAwvW Kqm huMidAW swr hI rijstrwr/pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) dI
hsqwKr-mohr vKrI hI aup rijstrwr (kwrj-sMcwln) nUM rijstrI dvwrw Byj
idqI jwvy[ ieh mohr guMm ho jwx dI sUrq ivc AnuSwSnI kwrvweI qoN Cut
100/- rupey jurmwnw vI kIqw jwvygw[
imqI mohr UMC Form Aqy MF-5 pRoPrwmy bwry :
not : ieh mohr vwps krn smyN ilPwPy auqy prIiKAw-kyNdr qy sQwn dw nW zrUr
iliKAw jwvy[ iksy hwlq ivc vI ies nUM hor dsqwvyzW vwly AMiqkw-2 dy (a)
Anuswr AMiqm pwrsl ivc nhIN Byjxw[
35. isAwhI dI vrqoN : hdwieqW dy ault jy iksy prIiKAwrQI ny koeI hor isAwhI
vrqI hoey, qW aus qoN ies dw kwrn puiCAw jwvy[ aus dI au`qr-p`qrI stry (Stray)
kr ky v`KrI hI shwiek rijstrwr (gupq) nUM rijstrI kIqI jwvy[ shwiek ingrwn
qoN vI puiCAw jwvy ik aus ny prIiKAwrQI nUM hor isAwhI vrqxoN ikauN nw roikAw Aqy
mwmlw kyNdr ingrwn dy iDAwn ivc ikauN nw ilAWdw[
36. gYr-hwzrI mImo cwrt Aqy hsqwKr-cwrt Awid :
(a) gYr-hwzrI mImo cwrt (eI.AYks. 118/119) Aqy hsqwKr-cwrt (eI.AYks.
121) ayup-rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM AMiqm pwrsl ivc Byjy jwx (dyKo
AMiqkw-2, pMnw 65)[ hr iek prIiKAw leI v`Kry hsqwKr-cwrt vrqy jwx,
ijnHW auqy hwzr prIiKAwrQIAW dy hsqwKr hryk sYSn ivc krvwauxy hn[
(A) gupq SwKw nwl sbMiDq sIkrysI mImo eI.sI.17 (V) AQvw eI.sI.16 (jo vI
loVINdw hovy) iDAwn nwl BirAw jwvy[ iemwrq dw nwm, sQwn dw nwm qy kyNdr
dw nMbr auicq QwvW auqy zrUr ilKy jwx[ sIkrysI mImo dIAW iqMn prqW iqAwr
kIqIAW jwx[ do prqW au`qr-p`qrIAW nwl pYkt ivc gupq SwKw nUM ByjIAW jwx
Aqy iek prq kyNdr ingrwn vloN Awpxy irkwrf leI r`KI jwvy[ mImo TIk
hwlq ivc riKAw jwvy[ mImo eI.sI.17 (V) dw auqlw qy hyTlw ih`sw A`f-A`f
nw kIqw jwvy[ mImo syby qy pYkt ivckwr rKy jwx, Aqy pYkt dy ivc au`qr-
- 42 -
p`qrIAW nwl iblkul nw riKAw jwvy[ ieh mImo v`Krw Byjx nwl gupq SwKw
leI bhuq muSklW pYdw huMdIAW hn[ ies aukweI leI rijstrwr/kMtrolr
(pRIiKAwvW) loVINdI szw dy skdw hY[
(e) aup/shwiek rijstrwr (gupq) nUM Byjy jwx vwly mImo ivcly rol nMbr au`qr-
p`qrIAW dy rol nMbrW Aqy prIiKAwrQIAW dI gupq sUcI vwly rol nMbrW imldy
hoxy cwhIdy hn[
(s) jy koeI prIiKAwrQI iksy ivSy jW pypr ivc gYrhwzr hovy, qW kyNdr ingrwn
gYrhwzrI mImo cwrt qy cwrt hsqwKr ivc aus dI gYrhwzrI zrUr lwvy[ hr
roz hsqwKr cwrt nUM swhmxy r`K ky gYrhwzr mImo aus Anuswr iqAwr kIqw
jwvy[
(h) iksy ivSy/pypr ivc gYrhwzr rihx vwly prIiKAwrQI dw vyrvw cwrt eI.sI.17
(VI) auqy prIiKAw vwr iqAwr kr ky prIiKAwvW dI smwpqI ipCoN shwiek
rijstrwr (prIiKAwvW) nUM ByijAw jwvy[
(k) ijnHW iviSAW/pyprW ivc koeI vI prIiKAwrQI hwzr nw hoieAw hovy, aunHW dw
vyrvw Pwrm AYs.AYP.3 auqy prIiKAwvwr iqAwr krky prIiKAwvW mukx auprMq
shwiek rijstrwr (prIiKAwvW) nUM ByijAw jwvy[
37. au`qr-p`qrIAW iek`TIAW krnIAW :
(a) ijauN hI prIiKAw leI inSicq smW Kqm hovy, shwiek ingrwn AwpxI
ingrwnI hyTly prIiKAwrQIAW dIAW au`qr-p`qrIAW bVy iDAwn nwl iek`TIAW
kr lvy[ prIiKAwrQIAW nUM AwpxI au`qr-p`qrIAW myzW jW fYskW auqy Cf ky
jwx leI iblkul nw ikhw jwvy[
(A) gYrhwzr prIiKAwrQI dI au`qr-p`qrI dI QW gYrhwzrI ic`t pweI jwvy[ jy koeI
prIiKAwrQI iksy vI pRSn dw au`qr nw ilKy qW aus dI vI koeI au`qr-p`qrI dy
muK pMny auqy rol nMbr iliKAw hovy qy hor Kwny Bry hoey hox[ ieho-ijhI au`qr-
p`qrI auqy kyNdr ingrwn ‘koeI pRSn nhIN kIqw’ ilK dyvy, pr nwl Awpxy pUry
jW Coty dsqKq nw kry[
(e) shwiek ingrwn au`qr-p`qrIAW iek`TIAW krn qoN pihlW ieh dyK lvy ik
au`qr-p`qrI dy kory bcy pMinAW auqy prIiKAwrQI ny Awpxy h`Q nwl kWtw mwr
- 43 -
idqw hY[ swry shwiek ingrwnI pwsoN ieh srtIiPkyt ilAw jwvy ik aunHW dI
ingrwnI hyTly swry prIiKAwrQIAW ny AwpxI au`qr-p`qrI dy kory bcy pMinAW
auqy kWtw mwr id`qw hY[
(s) pypr leI inSicq smW Kqm hox qoN pMj imMt pihlW hwl jW kmirAW dy swry
bUhy bMd kr ley jwx[ kyNdr ingrwn prIiKAwrQIAW qoN leIAW au`qr-p`qrIAW
Jt-pt igx lvy[ jy igxqI TIk hovy, qW prIiKAwrQIAW nUM bwhr jwx dI
AwigAw dy idqI jwvy[
(h) iek shwiek ingrwn dI ifaUtI kyNdr dy muK bUhy auqy ieh jwcx leI lweI jwvy
ik koeI prIiKAwrQI au`qr-p`qrI jW koeI hor kwgz bwhr nw lY jwvy[ prIiKAw
dOrwn iksy prIiKAwrQI nUM pRSn-au`qr auqy kuJ vI ilKx dI iejwjq nw idqI
jwvy, Aqy nw hI koeI prIiKAwrQI pRSn-p`qr qoN Cut koeI hor kwgz bwhr
iljwvy[
(k) prIiKAwrQI qoN pRwpq kIqI iek au`qr-p`qrI dy guMm hox jW aus dy nwloN lih
jwx auqy 200/- rupey jurmwnw kIqw jwvygw[
38. au`qr-p`qrIAW nUM bMnHxw qy Byjxw[
(a) prIiKAwrQIAW qoN leIAW au`qr-p`qrIAW kRmvwr kIqIAW jwx, Aqy nwl do
pRSn-p`qr rKy jwx[ aunHW nUM KwkI kwgz ivc lpyt ky qy syby nwl cMgI qrHW nwl
bMnH ky pYkt bxw ilAw jwvy[ ies pYkt aupr ict eI.sI.17 (iii) icpkw idqI
jwvy[ Pyr ies nUM kpVy dI QYlI ivc pw ky Aqy mohrW lw ky ausy idn shwiek
rijstrwr (gupq) nUM Byj idqw jwvy[ ies bMfl auqy ict eI.sI.17 (iii) zrUrI
leI jwvy[ koeI vI pYkt 200 au`qr-p`qrIAW qoN v`D dw iqAwr nw kIqw jwvy[ jy
au`qr-p`qrIAW 200 qoN v`D hox qW ienHW dy brwbr-brwbr dy pYkt iqAwr krky
Byjy jwx[ kpVy dI QYlI dI islweI p`ky Aqy dohry (fbl) Dwgy nwl kIqI jwvy[
hryk sIt qy QoVI-QoVI dUrI qy lwK lgw ky isgnycr stYNp (mYtl sIl) lgweI
jwvy[ iesy qrHW kpVy dy ilPwPy vI cMgI qrHW stIicMg mSIn nwl sit`c
krky/gUMd lgvw ky bMd krn auprMq cMgI qrHW sIl-bMd krky Byjy jwx[
(A) Byjx qoN pihlW au`qr-p`qrIAW hsqwKr-cwrt nwl imlw ky pUrI qs`lI kr leI
jwvy ik swry hwzr prIiKAwrQIAW qoN au`qr-p`qrIAW lY leIAW geIAW hn[
- 44 -
EC-40 ilPwPy bwry :
(e) jy iksy pypr ivc au`qr-p`qrIAW dI igxqI 10 (ds) qk hovy, qW aunHW nUM
XUnIvristI vloN Byjy ilPwPy ivc bMd kIqw jwvy ijs auqy loVINdI ict lweI
jwvy[ jykr ieh ilPwPw vKrw nw vI Byjxw hovy, qW vI ieh qrIkw vriqAw
jwvy[ iek jW do qk igxqI hox auqy vI au`qr-p`qrIAW nUM gol nw kIqw jwvy sgoN
is`Dw riKAw jwvy[
(s) v`K-v`K pYktW nUM iek bMfl ivc bMnHx ipCoN silp eI.sI.17(vii) Brky Aqy aus
auqy dsqKq kry, kpVy dy AMdrvwr rKI jwvy[ Aijhw krn nwl iksy Coty pYkt
dy kuQW rKy jwx dw fr nhIN rihMdw[ silp eI.sI.17(vii) ies dPqr vloN ByjI
jWdI hY[ ies dw nmUnw vI hyTW id`qw jWdw hY :
silp dw nmUnw eI.sI. 17(vii)
kRm AMk/prIiKAw dw nW sYSn/svyry/Swm ivSw-pypr-BwSw pYktW dI
igxqI
pYktW dI kul igxqI_____________
kyNdr-ingrwn dy hsqwKr_________
imqI_______ kyNdr nMbr__________
sQwn_____
zrUrI not : auprokq silp eI.sI.17 (vii) bMfl ivc nw rKx dI sUrq ivc iksy pYkt
dy guAwcx dI izMmyvwrI kyNdr-ingrwn dI hovygI[
39. (a) au`qr-p`qrIAW dw pYkt ausy idn hI aup/shwiek rijstrwr (gupq) nUM Byj
idqw jwvy[ jykr Swm vyly dIAW au`qr-p`qrIAW Esy idn ByjxIAW AsMBv hox qy ausy
idn nw Byj skx dw koeI Tos kwrn hovy qW bMfl nUM mohrW lw ky suriKAq sMBwl ivc
riKAw jwvy Aqy dUjy idn AvS Byj idqw jwvy[ Aqy kwrn d`sdy hoey iek p`qr rwhIN
rijstrwr/pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) nUM zrUr sUicq kIqw jwvy[
(A) au`qr-p`qrIAW dy bMfl fwkKwny/rylvy stySn qoN bu`k krwaux leI shwiek
ingrwn jW klrk dI ifaUtI lweI jwvy[ iksy hwlq ivc vI ieh kMm syvw-
Amly dy iksy krmcwrI (dPqrI, sPweI krmcwrI Awid) nUM nw sONipAw jwvy[
hr roz ijs ivAkqI nUM ieh kMm sONipAw jwvy, aus dw irkwrf riKAw jwvy[
- 45 -
AMimRqsr dy sQwnk kyNdrW dIAW au`qr-p`qrIAW XUnIvristI dy dPqr ivc jmHW
krvweIAW jwx[
(e) lgBg iek iklogRwm qk dy Coty pYkt fwk duAwrw rijstrI pwrsl krvw ky
Byjy jwx, ikauNjo ryl rwhIN ienHW dy guAwcx dw fr hY[ ies qoN vD Bwry pYkt
muswiPr g`fI duAwrw Byjy jwx[
(s) jy prIiKAw kyNdr dy sQwn auqy rylvy stySn nw hovy, qW bMfl nyVy dy rylvy
stySn qoN buk krvwey jwx[ ies kMm leI kyNdr qoN rylvy stySn qk dohW
pwisAW dw bs qy irkSw Awid dw ikrwieAw idqw jwvygw[ ies Krc leI
Pwrm AYs.AYP.13 auqy ibnYp`qr ByijAw jwvy[ prMqU ies g`l dw iKAwl riKAw
jwvy ik ies FMg nwl ryl duAwrw bMfl Byjx dw kul Krc fwr duAwrw rijstrI
pwrsl krvw ky Byjx nwloN v`D nw hovy[
(h) jykr XUnIvristI dy dPqr ivc bMfl jmHw krwaux dw Krc auprokq (s),
Anuswr nyVy dy rylvy stySn qoN bu`k krvwaux dy Krcy nwloN nw vDy, qW AMimRqsr
qoN 20 iklomItr dy Pwsly qk siQq kyNdrW dy v`fy bMfl ivSys dUq duAwrw Byjy
jwx[
40. (a) au`qr-p`qrIAW bwry sUcnw : au`qr-p`qrIAW Byjx sbMDI rylvy rsId Esy idn
swDwrx fwk rwhIN shwiek rijstrwr (gupq) nUM ByjI jwvy[ pihly idn ies rsId
nwl kyNdr ingrwn dI mohr dw nmUnw vI Pwrm eI.sI.17 (i) auqy ByijAw jwvy[ mohr
bdlx dI sUrq ivc dUjI mohr dw nmUnw vI Awm kwgz auqy Byj idqw jwvy[
(A) jy iksy pypr ivc koeI au`qr-p`qrI nw hovy, qW ies bwry Esy idn shwiek
rijstrwr (gupq) nUM sUicq kIqw jwvy[
41. au`qr-p`qrIAW iks nUM ByjxIAW hn Aqy ikvyN :
au`qr-p`qrIAW dy pYkt prIiKAw vwr pYktW Aqy kpVy ivc bMnH ky iek bMfl ivc aus
idn shwiek/aup rijstrwr (gupq) nUM ByjIAW jwx[ pYktW auqy ict eI.sI. 17(iii)
zrUr icpkweI jwvy[ iksy Coty pYkt dy kuQW rKy jwx qoN bcx leI swry pYktW dy vyrvy
vwlI silp eI.sI.17 (vii) kpVy dy AMdrvwr bMfl ivc zrUr r`KI jwvy[
(a) bI.ey./bI.AYs.sI. prIiKAw (B.A./B.Sc. Examination)
- 46 -
1. AMgryzI pypr ‘bI’ leI prIiKAwrQIAW nUM ikhw jwvy ik auh ihMdI, pMjwbI,
aurdU, isMDI, bMgwlI, milAwlm, qwiml Awid ivcoN auh BwSw AwpxI au`qr-
p`qrI dy mu`K pMny auqy ilK dyx, ijs ivc aunHW ny sbMiDq pYrHy dw AMgryzI ivcoN
Anuvwd kIqw hY[
(A) stry au`qr-p`qrIAW (Stray Answer Books):
mImo sihq, stry Aqy nyqrhIx prIiKAwrQIAW dIAW au`qr-p`qrIAW vKry qOr
qy auqy ivsQwrpUrvk p`qr smyq rijstrI pwrsl duvwrw ByjIAW jwx[ ‘stry’
au`qr-p`qrIAW vwly pYkt auqy ict AYs.AYP 12 icpkw ky aus nUM rijstrI p`qr
dvwrw shwiek rijstrwr (gupq) nUM ByijAw jwvy[ ienHW nUM bwkI au`qr-p`qrIAW
vwly pYkt ivc kdwicq nw ByijAw jwvy[
hyT ilKI iksm dIAW AwrzI prvyS vwly prIiKAwrQIAW dIAW au`qr-p`qrIAW
nUM stry nw kIqw jwvy, sgoN bwkI au`qr-p`qrIAW nwl ieko pYkt ivc ByijAw
jwvy:
1. ijhVw prIiKAwrQI prIiKAw ArMB hox qoN ipCoN A`Dy GMty qk lyt pujy, aus
dI au`qr-p`qrI[
2. aunHW prIiKAwrQIAW dIAW au`qr-p`qrIAW ijnHW nUM ies dPqr vloN AwrzI
qOr auqy iemiqhwn ivc bYTx dI AwigAw idqI geI hovy, Aqy aunHW dIAW
au`qr-p`qrIAW ivSyS qOr auqy stry krn leI nw ikhw igAw hovy[
3. ijs prIiKAwrQI qoN koeI rkm vsUlxI hovy jW koeI dsqwvyz lYxw hovy,
Aqy aus dI au`qr-p`qrI stry krn leI ivSyS hdwieq nw hovy[
kyNdr ingrwn ny hyTW idqy prPwrmy Anuswr auprokq kRm AMk 1 qoN 3 qk vrixq
SRyxI dy prIiKAwrQIAW dIAW au`qr-p`qrIAW sbMDI vyrvw Av`S Byjxw hY, ijnHW nUM AwrzI
qOr auqy iemiqhwn ivc bYTx dI AwigAw idqI geI hovy, prMqU aunHW dIAW au`qr-p`qrIAW
stry nw kIqIAW hox[ ieh vyrvw prIiKAw dy Kqm huMidAW swr hI shwiek rijstrwr
(gupq) nUM rijstrI p`qr ByijAw jwvy[ ies dI kwpI shwiek rijstrwr (prIiKAwvW)
nUM ByjI jwvy[
- 47 -
pRoPwrmw
aunHW prIiKAwrQIAW dw vyrvw, ijnHW nUM AwrzI qOr auqy prIiKAw dyx dI AwigAw
idqI geI Aqy ijnHW dIAW au`qr-p`qrIAW muK pYkt ivc ByjIAW geIAW
prIiKAw________________
kyNdr____________________
rol prIiKAwrQI ipqw dw ivSw qy AwrzI prvyS itpxI nMbr dw nW nW pypr dw kwrx
imqI_____________ kyNdr ingrwn dy hsqwKr____________________
not : dyr nwl pujx vwly prIiKAwrQI bwry inSicq prPwrmw AYs.AYP. 2 TIk qrHW Br
ky sbMiDq APsr nUM Av`S ByijAw jwvy[
kWf 5 – Ptkl
42. lwgirdm tybl qy srvyKx-SItW (Logarithmic Table And Reference Maps) dI
vrqoN : kyNdr ivc prIiKAwrQIAW Awpxy lwgirdmk tybl Awid nhIN ilAw skdy[
kwlj dy ipRMsIpl qoN lwgirdmk tybl qy srvyKx-SItW kyNdr ingrwn rsId dy ky
- 48 -
pRwpq kry Aqy prIiKAw dI smwpqI auqy moV dyvy[ jykr pRwpq kIqIAW kwpIAW loV
qoN G`t hox qW lwgridmk tybl Awid vwrI-vwrI idqy jwx[ ieh auh ivSy jW pypr
leI idqy jwx ijs dy pRSn-p`qr auqy jW XUnIvristI vloN hdwieq hovy[
prIiKAwrQIAW nUM idqy lwgirdmk tybl qy srvyKx-SItW TIk hwlq ivc vwps lY
leIAW jwx[
43. kYlkUlytr dI vrqoN : hyT ilKIAW prIiKAwvW swhmxy drswey gey iviSAW ivc
prIiKAwrQIAW nMU kyvl kYlkUlytr (nwn-sweIitPk) vrqx dI AwigAw hY[ ienHW
iviSAW qoN ielwvw, kYlkUlytr aunHW iviSAW ivc vI vriqAw jw skdw hY, ijnHW
pRSn-p`qrW jW slybsW aupr XUnIvristI vloN ies nUM vrqx dI AwigAw idqI geI
hovy[
pRIiKAw dw nwm ivSy dw nwm
1. bI.ey./bI.AYs.sI. Bwg-I, II, III ieknwimks Aqy kwmrs
2. bI.kwm. Bwg- I, II, III ieknwimks Aqy kwmrs
3. AYm.ey./AYm.AYs.sI. Bwg- I, II
4. AYm.kwm./AYm.bI.ey.
44. kyNdr ingrwn dI AwpxI mohr : prIiKAw dOrwn kyNdr ingrwn ny AwpxI mohr
vrqxI hY; ieh XUnIvristI vloN nhIN id`qI jWdI[ ies dw nmUnw rIkwrf vwsqy
shwiek rijstrwr (gupq) nUM ByijAw jwvy[
45. kyNdr ingrwn leI prIiKAw hwl/kmrw C`fxw mnHW hY : prIiKAw dy smyN kyNdr
ingrwn ny prIiKAw hwl/kmry ivc hI rihxw hY[ auh prIiKAw hwl/kmry nUM iblkul
nhIN Cf skdw[
prIiKAw vyly aus ny pRSnW nwl sbMiDq ivSy bwry iksy prIiKAwrQI nwl koeI g`l
nhIN krnI[ hW, prIiKAwrQI nUM BulyKy qoN bcwaux leI auh pRSn-p`qr ivc Cwpy Awid
glqIAW TIk krvw skdw hY[
46. hwl ivc bwhrly ivAkqIAW dw prvyS : prIiKAw smyN SnwKqI kwrf dyKx qoN ibnW
iksy ivAkqI nUM hwl ivc Awaux dI iejwzq nw idqI jwvy[ Ajyhw SnwKqI kwrf
rijstrwr/kMtrolr (prIiKAwvW) dy hsqwKrW vwlw hovygw[
- 49 -
47. inXmW ivc iFl bwry sUcnw : jykr iksy ivSyS siQqI ivc koeI inXm nrm krn
dI loV pY jwvy, qW kIqI kwrvweI bwry rijstrwr/kMtrolr (prIiKAwvW) guru nwnk
dyv XUnIvristI, AMimRqsr nUM aus dy nwm auqy qruMq sUicq kIqw jwvy[
48. prIiKAw dy sMcwln sMbMDI sUcnw : prIiKAw dy Kqm huMdy swr hI kyNdr ingrwn ny
shwiek/aup rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM Pwrm AYs.AYP. 7 auqy prIiKAw dy sMcwln
bwry irprot ByjxI hY[ jykr kyNdr ingrwn, iksy shwiek ingrwn, iksy prIiKAwrQI
jW iksy hor ivAkqI qoN inXmW dI aulMGxw hoeI hovy, qW aus dw vrxn vI eysy sUcnw
ivc kIqw jwvy[ inXmW ivc iksy iFl bwry rijstrwr/kMtrolr (prIiKAwvW) nUM qurMq
sUicq kIqw jwvy[ kyNdr ingrwn ies sUcnw dI pRSnwvlI dy AMq auqy Awpxy hsqwKr
kr ky Byjy, nhIN qW aus dy iblW dI AdwiegI rokI jw skdI hY[
49. Last Supdt. Packet Aqy PrnIcr dI vwpsI : ilKqI prIiKAw Kqm hox auqy Last
Supdt. Packet iek hPqy dy AMdr-AMdr aup-rijstrwr (kMfkt) nUM ByijAw jwvy Aqy
PrnIcr aus sMsQw nUM qurMq vwips kIqw jwvy, ijs pwsoN auh ilAw hovy[ PrnIcr dI
vwpsI bwry rsdI Av`S leI jwvy[ PrnIcr dI vwpsI qy tu`t-B`j bwry srtIiPkyt
Pwrm AYs.AYP.9 auqy aup rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM ByijAw jwvy, ijs dI kwpI
sbMiDq sMsQw nUM idqI jwvy[
50.(a) prIiKAw leI KrIdIAW vsqW : hyTW pYrHw (A) ivc id`qIAW vsqW qoN Cut
kMtrolr prIiKAwvW dI prvwngI nwl prIiKAw dy sMcwln leI smyN-smyN KrIdIAW
vsqW sMsQw dy muK pws jmHw krvw idqIAW jwx[ Pwrm AYs.AYP.5 auqy ienHW vsqW
dw vyrvw cwr prqW ivc iqAwr kIqw jwvy, ijnHW ivcoN iek aup rijstrwr (kwrj
sMcwln) nUM ByjI jwvy, dUjI AcncyqI Krcy dyibl nwl leI jwvy, qIjI sMsQw dy muKI
nUM idqI jwvy Aqy cOQI kyNdr ingrwn Awpxy rIkwrf leI r`K lvy[
(A) trMk qy jMdry KrIdx dI mnwhI : pRSn-p`qrW leI trMk qy jMdry KrIdxw jW
ikrwey auqy lYxw mnHw hY[
51. prIiKAwrQIAW qoN augrwhIAW PIsW : prIiKAwrQIAW qoN augrwhIAW hr pRkwr dIAW
PIsW, ivq qy ivkws APsr, guru nwnk dyv XUnIvristI, AMimRqsr nUM qurMq ByjIAW
jwx[ ienHW nUM AcncyqI Krcy leI ByjI pySgI rkm ivc Swml nw kIqw jwvy[ AwKrI
- 50 -
pYkt nwl prIiKAwrQIAW qoN vsUlI rkm dw pUrw vyrvw AvS ByijAw jwvy, nhIN qW
mwn-B`qy dI AdwiegI rok leI jwvygI[
kWf 6 – ingrwn Amlw Aqy syvw Amlw (Supervisory Staff and Service Staff)
52. ingrwn Amlw Aqy igxqI :
- 51 -
(a) jy kyNdr iek hwl ivc siQq hovy, qW 30 prIiKAwrQIAW qk iek shwiek
ingrwn lwieAw jwvy[Agly 30 pRIiKAwrQIAW dI igxqI ipCy ie`k hor shwiek
ingrwn lwieAw jwvy prMqU prIiKAwrQI Gto-Gt pMj zrUr hox Aqy hwl dI
swrI QW pUrI qrHW vrqI geI hovy[
(A) ijs kyNdr ivc prIiKAwrQI v`K-v`K kmirAW ivc ibTwey jwx, auQy hr iek
kmry ivc 30 prIiKAwrQIAW qk iek shwiek ingrwn lwieAw jwvy[ 30
prIiKAwrQIAW qoN vD hryk igxqI ipCy iek hor shwiek ingrwn lwieAw jwvy,
pr prIiKAwrQI G`t`-G`t pMj zrUr hox[
(e) hr iek prIiKAw kyNdr ivKy iek aup-ingrwn (bwhrI) dI inXukqI dI AwigAw
hovygI BwvyN ividAwrQIAW dI igxqI ijMnI mrzI hovy[
(s) jy prIiKAwrQIAW dI igxqI 30 nwloN Gt hovy qW kyNdr klrk hI shwiek
ingrwn dI ifaUtI inBweygw[ jy kuVIAW-muMifAW dy sWJy kyNdr ivc kuVIAW dI
igxqI G`to-G`t 10 hovy qW iek iesqrI shwiek ingrwn AvS lweI jwvy[
(h) jykr prIiKAwrQIAW dI igxqI 200 qoN vD hovy, qW iek shwiek ingrwn kyvl
au`qr-p`qrIAW auqy mohrW lwaux leI lwieAw jwvy[
(k) prIiKAwrQIAW dI igxqI G`to-G`t 200 hox dI sUrq ivc iek shwiek ingrwn
kyvl aunHW PotoAW dI pVqwl krn leI lwieAw jwvy[
(K) XUnIvristI nwl sMbMiDq kwlj dI QW iksy hor sMsQw jW sQwn ivKy siQq inrol
pRweIvyt prIiKAwrQIAW dy kyNdr vwsqy swrw ingrwn Amlw bwhrly kwljW ivcoN
lwieAw jwvygw[
(g) kuVIAW-muMifAW dy sWJy kyNdr leI prIiKAwrQIAW dI smucI igxqI nUM AwDwr
bxw ky shwiek ingrwn lwey jwx, muMifAW qy kuVIAW dI A`f-A`f igxqI
Anuswr nhIN[ iesqrI shwiek ingrwn nUM purS prIiKAwrQIAW dI ingrwnI vI
idqI jw skdI hY, pr ingrwnI hyT 30 qoN vD prIiKAwrQI nhIN hoxy cwhIdy[
(G) jykr iksy shwiek ingrwn nUM bdlx dI loV pvy, qW aus dy bdly QW lyvw ko-
AwrfInytr (pRIiKAwvW) pRoPYsr ieMcwrj (pRIiKAwvW) dI sihmqI nwl lgweygw[
hr sMBv Xqn kIqw jwvy ik ieh bdl aus ivSy dw AiDAwpk nw hovy, ijs dw
iemiqhwn aus dI ifaUtI vwly sYSn nUM hovy[
- 52 -
(|) swlwnw/smYstr/splImYNtrI prIiKAw) dOrwn hyT iliKAw Amlw dPqrI/pwxI
ipAwaux dy kMm leI riKAw jw skdw hY :
1. 50 prIiKAwrQIAW qk : iek dPqrI km vwtrmYNn
2. 50 qoN v`D Aqy 200 prIiKAwrQIAW qk iek dPqrI Aqy iek pwxI
ipAwaux vwlw[
3. 200 prIiKAwrQIAW qoN v`D leI : iek dPqrI Aqy do pwxI ipAwaux
vwly[
not:- sWJy kyNdr Bwv ijQy kuVIAW Aqy muMfy iek`Ty ibTwey gey hn, vKrw pwxI
ipAwaux vwlw/vwlI (Water Women) dI inXukqI nhIN kIqI jw skdI BwvyN ik
muMfy-kuVIAW v`K-v`K kmirAW ivc ibTwey hox[
(c) koAwrfInytr (prIiKAwvW) hox dy nwqy kwlj dw ipRMsIpl do kyNdrW qk iek
cOkIdwr Aqy do qoN vD kyNdrW leI do cOkIdwr r`K skdw hY[ iksy kyNdr ingrwn
nUM v`Krw cOkIder nhIN imlygw[
prIiKAwrQIAW dy sweIklW, skUtrW Awid dI rwKI leI cOkIdwr nhIN lwieAw
jw skdw[ hW, kyNdr ingrwn iksy ivAkqI nUM auicq PIs lY ky ienHW vwhnW dI
sMBwl krn dI iezwjq dy skdw hY[ ieh PIs prIiKAwrQI dyxgy[
53.(a) prIiKAw dy pihly idn ingrwn Amlw kyNdr vyrvy (Centre Statement)
ivc idqI prIiKAwrQIAW dI igxqI Anuswr riKAw jwvy[ ies dy ipCoN iksy ivSy dy
pihly pypr ivc hwzr prIiKAwrQIAW dI igxqI nUM swhmxy rK ky ingrwn Amlw
lwieAw jwvy[ so, iksy ivSy dy pihly pypr ivc bYTx vwly prIiKAwrQIAW nUM muK rK
ky ingrwn Amly dI igxqI vDweI-GtweI jwvy[
do sYSn hox dI sUrq ivc Swm vyly dy shwiek ingrwn svyr vyly dy shwiek
ingrwnW ivcoN hI lwey jwx[ iek sYSn vwly idnW leI aunHW shwiek ingrwnW nUM
lwieAw jwvy, ijMnHW nUM prIiKAwrQIAW dy Gt jwx kwrx do sYSnW vwly idnW ivc dovyN
vyly nw lwieAw jw sky[ pUrw Xqn kIqw jwvy ik sB shwiek ingrwnW nUM lgBg ieko
ijhy sYSnW leI ifaUtI idqI jwvy[
(A) prIiKAwrQIAW dI igxqI AQvw hor kmirAW dI vrqoN kwrn ijnHW sYSnW ivc
ies dPqr vloN ByjI sUcI nwloN vD shwiek ingrwn cwhIdy hox, qW ko-
- 53 -
AwrfInytr (prIiKAwvW) dI slwh nwl AwrzI shwiek ingrwn lw ley jwx[
Pwrm AYs.AYP.6 auqy ienHW dI inXukqI dI prvwngI rijstrwr/kMtrolr
(prIiKAwvW) pwsoN qurMq lY leI jwvy[ ieh prvwngI AcncyqI Krcy dy ibl
nwl AvS leI jwvy, qW jo AdwiegI ivc dyr nw hovy[
AwrzI shwiek ingrwn dI inXukqI kyvl aus sYSn leI kIqI jwvy, ijs ivc
aus dI loV hovy[ ifaUtIAW dI brwbr vMf leI AwrzI shwiek ingrwn nUM ies
dPqr vloN inXukq kIqy shwiek ingrwnW ivc nw igixAw jwvy[
(e) iksy sMkt smyN Acwnk zrUrq pYx qy loVINdy shwiek ingrwn koAwrfInytr
(prIiKAwvW) dI iqMn prqW ivc mnzUrI lY ky lw ley jwx[ ies mnzUrI dI
iek kwpI ingrwn Amly dy ibl nwl n`QI kIqI jwvy; dUjI shwiek/aup
rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM ByjI jwvy Aqy qIjI kyNdr ingrwn Awpxy rIkwrf
ivc rK lvy[ ies mnzUrI nUM AMiqm prvwngI rijstrwr/pRoPYsr ieMcwrj
(pRIiKAwvW) guru nwnk dyv XUnIvristI dyvygw[ ies leI ies ivc hyT ilKy
Anuswr vyrvw idqw jwvy :
1. shwiek ingrwn dw nwm qy pqw
2. prIiKAw dI imqI
3. kmryvwr prIiKAwrQIAW dI igxqI
4. inXukqI leI ivSyS kwrn
not : inrol kuSl ingrwnI auicq kwrn nhIN mMinAw jwvygw[
54. ingrwn Amly dIAW vwrIAW : prvwinq ingrwn Amly nUM ifaUtIAW dI TIk vMf
iksy igly dI guMjwieS nhIN rihx idMdI[ kyNdr ingrwn dI PweIl ivc ingrwn Amly
qy syvw Amly nUM ifaUtIAW vMfx bwry Pwrm AYs.AYP.16 ByijAw igAw hY[ pihly idn
hI sB nUM ifaUtIAW vMf ky ieh Pwrm Br ilAw jwvy[
55. sQwnk shwiek ingrwn/shwiek ingrwnW dI ifaUtI dI QW jykr kyNdr ingrwn nUM
koeI sQwnk shwiek ingrwn lwaux leI ikhw jwvy, qW auh ivAkqI inXukq kIqw
jwvy, ijhVw iksy prIiKAwrQI dw irSqydwr nw hovy[ aus dw nwm prvwngI qy
rIkwrf leI ies dPqr nUM ByijAw jwvy[ ijQoN qk ho sky, shwiek ingrwnW dI
ifaUtI dI QW hr roz bdl idqI jwvy[
- 54 -
(a) shwiek ingrwnW dI v`K-v`K kqwrW/kmirAW dI ifaUtI gupq rKI jwvy Aqy
sbMiDq ivAkqIAW nUM ies bwry iemiqhwn SurU hox qoN bhuq QoVw smW pihlw
disAw jwvy[ shwiek ingrwnW dy nwm bYTx-ivauNq dI kyNdr ingrwn dI kwpI
auqy ilK ley jwx[
(A) ingrwn Amly dy mYNbr kyvl ies XUnIvristI nwl sMbMiDq kwljW ivcoN inXukq
kIqy jWdy hn[ aus AiDAwpk nUM shwiek ingrwn vjoN kMm krn dI AwigAw
nw idqI jwvy, jy kyNdr ivc bYTx vwly iksy prIiKAwrQI dw irSqydwr hovy[
not: 1. kyNdr ingrwn ny shwiek ingrwnW vloN kIqIAW ifaUtIAW dw ivsQwrpUrvk
rIkwrf Gto-Gt Cy mhIny r`Kxw hY[ auh hryk shwiek ingrwn qoN aus dy
hsqwKrW hyT aunHW rol nMbrW dw imqIvwr qy sYSnvwr vyrvw pRwpq kr lvy, ijnHW
dI ingrwnI aus ny kIqI hovy[
2. kyNdr ingrwn hryk shwiek ingrwn nUM iek srtIiPkyt zrUr dy dyvy, ijs
ivc aus vloN kIqIAW ifaUtIAW dw sYSnvwr vyrvw hovy[
3. shwiek ingrwnW, kyNdr klrk qy hor krmcwrIAW qoN ieh srtIiPkyt ilAw
jwvy ik auh ies XUnIvristI jW iksy hor sMsQw vloN kMm dy AXog krwr nhIN
idqy gey, Aqy nw kdI aunHW nUM cyqwvnI idqI geI hY[ kyNdr ivc aunHW dw koeI
irSqydwr jW pRweIvyt qOr auqy pVwieAw koeI prIiKAwrQI nhIN bYT irhw[
ingrwn Amly qy syvw Amly dw koeI mYNbr aunHW dw irSqydwr nhIN hY[
ingrwn Amly dIAW ifaUtIAW Aqy ifaUtI dOrwn JgVw
56. ivSvwsGwq krn vwly kyNdr ingrwn jW ingrwn Amly dy iksy mYNbr ivru`D kwnUMnI
jW ivBwgI kwrvweI jW dovyN kwrvweIAW kIqIAW jw skdIAW hn[
prIiKAw SurU hox qoN iek idn pihlW ingrwn Amly ny svyry 11.00 vjy kyNdr ivKy
AvS pujxw hY Aqy kyNdr ingrwn kol AwpxI hwzrI lgvwauxI hY[ prIiKAw dOrwn
ifaUtI vwly sYSn nUM aunHW ny prIiKAw AwrMB hox qoN Gto-Gt 45 imMt pihlW phuMcxw
hY[
jykr XUnIvristI dI ifaUtI inBwauNdy smyN ingrwn Amly/PlwieMg skuAYf dy iksy
mYNbr dw prIiKAwrQIAW nwl koeI JgVw ho jWdw hY Aqy kort kys bx jWdw hY qW auh
qurMq XUnIvristI dPqr nwl sMprk kro[ aus dy kys dI XUnIvristI vkIlW vloN
- 55 -
pYrvI kIqI jwvygI Aqy vkIlW nUM inXmW Anuswr bxdI AdwiegI vI XUnIvristI vloN
hI kIqI jwvygI[
57. kyNdr klrk :
(a) kyNdr klrk ny kyNdr ingrwn dI AgvweI hyT kyNdr nwl sbMiDq Awpxw swrw
kMm krnw hY[
(A) aus ny nw qW prIiKAw-hwl/kmrw Cfxw hY, Aqy nw koeI hor Aijhw kMm krnw
hY, jo kyNdr ingrwn ny nw idqw hovy[
(e) aus ny au`qr-p`qrIAW Byjx ivc kyNdr ingrwn dI pUrI mdd krnI hY[
(s) aus ny ingrwn Amly Aqy prIiKAwrQI dI hwzrI dw rIkwrf r`Kxw hY[ smyN-
smyN kyNdr ingrwn vloN idqy kMmW qoN Cut aus ny prIiKAw dI smwpqI auqy swry
ingrwn Amly dw ibl Awid vI iqAwr krnw hY[
58. shwiek ingrwn :
(a) iek shwiek ingrwn ny 30 prIiKAwrQIAW dI ingrwnI krnI hY[
(A) aus ny dyKxw hY ik hr iek prIiKAwrQI AwpxI TIk QW mldw hY; aus ny
Awpxw rol nMbr AMkW qy SbdW ivc shI iliKAw hY, Aqy au`qr-p`qrI auqly hor
Kwny TIk Bry hn[ iemiqhwnW dIAW au`qr-p`qrIAW auqy rol nMbr kyvl insicq
QW auqy ilKvwieAw jwvy, hor ikqy nhIN[
(e) pRSn-p`qr vMfx ipCoN kyNdr ingrwn dy ivSyS AwdyS qoN ibnW iksy prIiKAwrQI
nUM prIiKAw hwl ivc Awaux dI Awpxy-Awp AwigAw nhIN dy skdw[
(s) pRSn-p`qr dyx mgroN nw qW shwiek ingrwn ny AwpxI ingrwnI hyTly iksy
prIiKAwrQI nwl Awp g`l krnI hY Aqy nw hI iksy hor nUM krn dyxI hY[
Anauicq swDnW dI vrqoN bwry Sk qy Cut shwiek ingrwn iksy prIiKAwrQI
kol AYvyN KVo ky jW au`qr-p`qrI nUM pVHn dI koiSS krky aus dy kMm ivc ivGn
nw pwvy[
prIiKAwrQIAW nUM korIAW au`qr-p`qrIAW qy pwxI Awid qurMq idqy jwx[
(h) jy koeI prIiKAwrQI nIlI-kwlI jW rwiel nIlI (Blue Black/Royal Blue)
isAwhI qoN Cut iksy hor rMg dI isAwhI vrqy, qW ausnMU rok idqw jwvy Aqy
Amlw kyNdr ingrwn dy iDAwn ivc ilAWdw jwvy[
- 56 -
(k) ingrwnI smyN shwiek ingrwn qurdw-iPrdw rhy[ auh nw qW koeI pusqk jW
AKbwr pVHy Aqy nw koeI hor kMm kry[ kyNdr ingrwn dI ivSyS AwigAw qoN ibnW
aus nUM bYTx dI KulH nhIN hY[ hW, iesqrI shwiek ingrwn smyN-smyN kuJ iek
imMtW leI bYT skdI hY[
(K) shwiek ingrwn aus kyNdr ivKy kMm nhIN kr skdw, ijQy aus dw irSqydwr jW
pRweIvyt qOr auqy pVHwieAw prIiKAwrQI iemiqhwn idMdw hovy[ jy koeI shwiek
ingrwn Aijhy kyNdr leI inXukq hovy, qW prIiKAw qoN iek idn pihlW auh
ies bwry kyNdr ingrwn nUM d`s dyvy, qW jo loVINdw bdl lwieAw jw sky[
(g) bYT jwx ipCoN aus ny prIiKAwrQIAW nMU korIAW au`qr-p`qrIAW dyxIAW hn[
Anuicq swDnW dy kysW AQvw inXm 31 (A) hyT idqIAW prIiKAwvW nUM C`f ky
iek prIiKAwrQI kyvl iek au`qr-p``qrI dyxI hY[ au`qr-p`qrI lYx ipCoN pypr
leI inSicq A`Dw smW bIqx qk iksy prIiKAwrQI nUM iemiqhwn ivcy Cf ky
jwx dI AwigAw iblkul nw idqI jwvy[
(G) pRSn-p`qr vMfx qoN pihlW shwiek ingrwn cMgI qrHW dyK lvy ik fyt-SIt
muqwibk TIk pRSn-p`qr idqw jw irhw hY[ jy koeI hor pRSn p`qr hovy, qW ibnW
pVHy kyNdr ingrwn nUM ausy vyly vwps kIqw jwvy[
(|) iksy prIiKAwrQI qoN pRSn-p`qr Awpxy pVHn leI nw ilAw jwvy[ sB
prIiKAwrQIAW nUM pRSn-p`qr dyx ipCoN bcdy pRSn-p`qr ibnW pVHy kyNdr
ingrwn dy spu`rd kr idqy jwx[ bwhrly iksy ivAkqI nMU koeI pRSn-p`qr
iblkul nw idqw jwvy[
(c) hr roz prIiKAw dI smwpqI auqy AwpxI ingrwnI hyTly prIiKAwrQIAW dIAW
au`qr-p`qrIAW kyNdr ingrwn dy spurd krnw shwiek ingrwn dI pUrI izMMmyvwrI
hY[ aus ny dyKxw hY ik iksy prIiKAwrQI nUM au`qr-p`qrI dyx qoN pihlW hwl jW
kmry ivcoN nw jwx idqw jwvy, bySk aus ny iksy pRSn dw au`qr nw iliKAw hovy[
gYrhwzr rol nMbr dI QW auqr-p`qrIAW ivc gYrhwzrI ict r`KI jwvy[
(C) ingrwn Amly dw koeI mYNbr prIiKAwrQI dy rol nMbr ivc qbdIlI nhIN kr
skdw[ kyNdr ingrwn leI zrUrI hY ik auh S`kI rol nMbrW vwlIAW au`qr-
p`qrIAW shwiek rijstrwr (gupq) nUM vKrIAW Byjy[
- 57 -
(j) shwiek ingrwn ny pUrw iKAwl rKxw hY ik koeI prIiKAwrQI notW/h`QW ilKq
prcIAW (Notes) Awid dI vrqoN nw kry, dUjy prIiKAwrQI dI nkl krn dI
koiSS nw kry[ aus dy kbzy ivc jW aus dI fYsk ivc AijhI pusqk jW kwgz
nw hox jo prIiKAw hwl ivc nw idqy gey hox[ iksy prIiKAwrQI nUM Anuicq
swDnW dI vrqoN krdw PV lYx auqy aus vloN vrqI jw rhI pusqk, kwgz, jW
koeI hor cIz POrn Awpxy kbzy ivc kIqI jwvy Aqy kyNdr ingrwn nUM qurMq
sUicq kIqw jwvy[ kyNdr ingrwn dy hukm Anuswr au`qr-p`qrI qy hor
kwgjW/cIjW auqy Awpxy hsqwKr AvS kIqy jwx[
ieh g`l p`kI hY ik jykr shwiek ingrwn BlI-BWq cOks rihx, qW nkl nhIN
ho skdI[ nkl dI lHwAnq Kqm krn dy audyS nwl shwiek ingrwnW nUM pUrI
qrHW cukMny rihx leI bynqI hY[
(\) CUq dI bImwrI dy prIiKAwrQI nUM prIiKAw ivc bYTx dI AwigAw nw idqI
jwvy[ jy shwiek ingrwn nUM iksy Aijhy prIiKAwrQI dw pqw lgy, qW mwmlw
qurMq kyNdr ingrwn dy iDAwn ivc ilAWdw jwvy[
(t) kyNdr ingrwn dI ilKqI AwigAw qoN ibnW shwiek ingrwn gYrhwzr nw hovy[
ieh vI vrijq hY ik auh XUnIvristI vloN idqy kyNdr auqy qW AwpxI mrzI nwl
nw pujy Aqy kMtrolr prIiKAwvW dI ilKqI AwigAw qoN ibnW hI iksy hor kyNdr
ivc inXukqI krvw lvy[ ies hdwieq vloN lwprvwhI gMBIr AnuSwsnhIxqw
hovygI, ijs dy PlsrUp kIqy kMm dw mwn-B`qw nhIN idqw jwvygw Aqy AnuSwsnI
kwrvweI vI kIqI jwvygI[
(T) shwiek ingrwn leI zrUrI hY ik auh kyNdr ingrwn qoN iek srtIiPkyt lvy,
ijs ivc aus vloN idqIAW kul ifaUtIAW dw sYSnvwr vyrvw hovy[
not : jykr ifaUtI inBwaux ivc koeI muSkl hovy, qW shwiek ingrwn Awpxy kyNdr
ingrwn qoN loVIdI hdwieq pRwpq kry[
kWf 7 – mOiKk qy zbwnI pRYktIkl pRIiKAw
59. pRYktIkl prIiKAw dI imqI not krwaux dI izMmyvwrI : kyNdr ingrwn pRYktIkl
prIiKAw dI imqI pRIiKAwrQIAW nUM not krvwaux leI Enw hI izMmyvwr hY ijMnw ik
- 58 -
iQaUrI pRIiKAw leI[ aus dI ifaUtI hY ik auh sMbMiDq iviSAW dy pRIiKAwrQIAW nUM
aunHW dy pRYktIkl iemiqhwnW dIAW TIk imqIAW, smyN dy gru`pW bwry rijstrwr/pRoPYsr
ieMcwrj (pRI.) vloN ByjIAW imqIAW bwry vyly isr sUicq kry[
pRogrwm cwrt ivc id`qIAW imqIAW, smyN qy pRSn-p`qrW Anuswr pRYktIkl prIiKAw
leI prIiKAwrQIAW dy gru`p bxw id`qy jwx[ pRogrwm cwrt qy pRwpq hoey pRSn-p`qrW
nUM mu`K rK ky hr iek grup ivc ieko-iek prIiKAwrQI rKy jwx[ ies dPqr vloN
koeI hor pRSn-p`qr nhIN imlygw[
pRYktIkl prIiKAwvW ivc prrUpx (impersonation) nUM rokx leI kyNdr ingrwn jW
sMsQw dw muKI pRYktIkl prIiKAkW nMU gru`pvwr hsqwKr-SIt dyvygw, ijs ivc
sMbMiDq prIiKAwrQIAW dy hsqwKr qsdIk kIqy hox[ ikauNjo pRYktIkl prIiKAw
AwrMB hox qk vI prIiKAkW dI inXukqI ivc qbdIlI dI sMBwvnw huMdI hY, ies leI
ieh hsqwKr-SItW aunHW dy Gr dypqy auqy kdwicq nw ByjIAW jwx[ prIiKAk Awp
aus kyNdr ingrwn jW aus sMsQw dy muKI pwsoN hsqwKr-SItW lYxgy, ijQy pRYktIkl
iemiqhwn hoxw hY[
jykr iksy ivSy dy swry hI prIiKAwrQI iQaUrI prIiKAw ivc gYrhwzr hox, qW kyNdr ingrwn
rijstrI pqr jW qwr dvwrw shwiek/aup rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM sUicq kr dyvy, qW jo
aunHW leI pRYktIkl prIiKAw dw pRbMD smyN isr mnsUK kIqw jw sky[
60. iksy dUjy kyNdr ivc pRYktIkl prIiKAw : keIAW prIiKAwrQIAW dI pRYktIkl
prIiKAw dw kyNdr auh kwljW jW kyNdr nhIN huMdw, ijQy auh AwpxI iQaUrI prIiKAw
idMdy hn[ Aijhy prIiKAwrQIAW dy rol nMbr aunHW dy pRYktIkl iemiqhwn vwly kyNdr
dy ipRMsIpl nUM iQaUrI prIiKAw SurU huMdy swr hI Byj id`qy jwx, qW jo gur`p bxwey jw
skx, Aqy prIiKAwrQIAW nUM pRYktIkl iemiqhwn dI imqI qy smW ilKqI prIiKAw
Kqm hox qoN pihlW-pihlW d`isAw jw sky[ kyNdr ingrwn Aijhy prIiKAwrQIAW nUM
hsqwKr-SIt sihq iek AiDkwr-p`qr vI dyvy, qW jo prIiKAkW nUM ivKw ky auh
pRYktIkl iemiqhwn dy skx[
kWf 8 – AdwiegI dIAW drW
61. ingrwn Amly leI mwn B`qw : ingrwn Amly dy mYNbrW leI mwn-B`qw dIAW drW
ies pRkwr hn:
- 59 -
(a) kyNdr ingrwn 250/- ru: pRqI sYSn + 80/- ru: pRqI idn sPr
B`qw Aqy iek-iek sYSn kyNdr dI iqAwrI qy
smytx leI[
(A) aup-ingrwn(bwhrI) 190/- ru: pRqI sYSn + 80/- ru: pRqI idn sPr
B`qw (kyvl Cu`tI vwly idn)
(e) shwiek ingrwn 190/- ru: pRqI sYSn + 80/- ru: pRqI idn sPr
B`qw
(s) kyNdr klrk 150/- ru: pRqI sYSn + 80/- ru: pRqI idn sPr
B`qw (kyvl Cu`tI vwly idn) Aqy iek-iek sYSn
kyNdr dI iqAwrI qy smytx leI[
(h) Abzrvr 250/- pRqI sYSn
(h) klrk ijhVw pRIiKAw dy
idnW ivc au`qr-p`qrIAW qy
pRSn-p`qrW dw irkwrf
r`Kx leI koAwrfInytr
(ipRMsIpl) dI shwieqw
krdw hY[
150/- ru: pRqI sYSn
Refreshment to Supervisory staff 20 per Session per person
sQwnk Awaux jwx dw Krcw
(1) auprokq h qk vrixq stwP Aqy syvw Amly nUM 40/- ru: pRqI idn dy ihswb nwl
sQwnk Awaux-jwx dw B`qw vI id`qw jwvygw, bSrqy ik aunHW dI ifaUtI Awpxy
kwlj/skUl/sMsQw qoN bwhrly kyNdr ivc lgI hovy[
(2) aunHW hwlqW ivc ijQy stwP dI ifaUtI Awpxy kwlj/skUl/sMsQw ivc hI lgI hY qW
kwlj/skUl/sMsQw dy kMm vwly idnW ivc ieh B`qw nhIN id`qw jwvygw[
- 60 -
(3) jykr prIiKAw, kwlj/skUl/sMsQw dy iksy Cu`tI vwly idn, jW grmIAW/srdIAW/p`qJV
dIAW Cu`tIAW dOrwn huMdI hY qW auprokq stwP nUM sMsQw dy muKI/ipMRsIpl pwsoN hyT
iliKAW srtIiPkyt pyS krn qy sQwnk Awaux-jwx dw B`qw idqw jwvygw :
"aukq stwP dI kwlj/skUlW/sMsQw nwl sbMDq AwpxI Awm ifaUtI inBwaux ihq
imqI_________ nUM hwzr hox dI zrUrq nhIN sI Aqy ieh isrP prIiKAw kyNdr dI
ifaUtI inBwaux ihq hI Awey sn["
(4) auprokq stwP Awaux-jwx dw jo mrzI swDn vrqy, sQwnk sPr Krcy dy klym leI
kMm dy idnW/imqIAW dy vyrvw sihq srtIiPkyt id`qw jwvy ik sbMiDq rkm ies mMqv
leI scmuc KrcI geI hY[
syvw Amlw :
(a) dPqrI 75/- ru: pRqI sYSn
(A) pwxI ipAwaux vwlw 75/- ru: pRqI sYSn
(e) sPweI krmcwrI 75/- ru: pRqI sYSn
(s) cOkIdwr 50/- ru: pRqI sYSn (v`D qoN v`D 2500/- rupey pr SYsn)
krmcwrI dI mMg auqy syvw-Amly nUM hr hPqy dy hPqy AdwiegI kr idqI jwvy[ nhIN
qW ieh AdwiegI prIiKAw dy AMq auqy kIqI jwvygI[
62. kyNdr ingrwn vloN krvwey jwx vwly kMm leI AdwiegI dy dr :
(a) bYTx ivauNq tweIp krvwauxw (Typing of seating plans) swrI prIiKAw leI:
100 prIiKAwrQIAW qk : 20.00 ru:
250 prIiKAwrQIAw qk : 30.00 ru:
250 qoN vD prIiKAwrQIAW qk : 40.00 ru:
(A) sItW dw pRbMD (Seating Arrangement)
50 pYsy pRqI prIiKAwrQI (G`t qoN G`t 100/-ru: pRqI kyNdr)
not: ienHW drW ivc prIiKAw dI smwpqI auqy hwl, kmirAW jW bwlkonIAW ivcoN sItW nUM
cu`kx dw syvw Pl vI Swml hY[
63. ibnW pRvwngI KrIdIAW jwx vwlI vsqW : hyT ilKIAW vsqW leI aukwpukw Krc
idqw jwvygw:
- 61 -
(a) Putkl vsqW : sIaux vwlw Dwgw, momb`qIAW, sybw, mohrW leI isAwhI,
sUeIAW, GVy, glws, j`g, qIlW dI f`bI, r`dI AKbwr, KwkI kwgz mu`k jwx auqy
au`qr-p`qrIAW pYk krn leI, SIiSAW auqy icpkwaux leI gUMd, lwK, myKW, g`qw
Awid[ Aqy
(A) hor stySnrI vsqW : in`bW, isAwhI korw kwgz, ipMnW, tYg, pYnislW
Awid swry iemiqhwn leI Asl Krc, pr v`D qoN v`D 1000/- ru:[
kyNdr ingrwn qoN Aws kIqI jWdI hY ik auh ieh vsqW pUry sMjm nwl vrqygw[
auprokq (a) Aqy (A) Anuswr vsqW dy ib`l jW kYS mImo Byjx dI loV nhIN[ ieh
srtIiPkyt hI kwPI hY ik sMbMiDq rkm ienHW vsqW auqy Asl ivc KrcI geI hY,
prMqU Krcy dw vyrvw zrUr idqw jwvy[
(e) swDwrn p`qrW, rijstrI p`qrW qy pwrslW rylvy BwVy, cuMgI kr auqy Awey Krc
dw pUrw vyrvw idqw jwvy Aqy pRwpq AslI rsIdW nwl lweIAW jwx, qW jo lyKw
prIiKAk vloN ieqrwz qy AdwiegI ivc dyrI dI guMjwieS nw rhy[
64. au`qr-p`qrIAW bu`k krwaux leI Krc :
prIiKAw kyNdr qoN rylvy stySn/fwkKwny qk au`qr-p`qrIAW bu`k krwaux vwsqy Awaux-
jwx dw Krcw 50/- jW Asl Krcw rsId dyx auprMq pRqI idn dy ihswb nwl idqw
jwvygw[ ies Krcy dI AdwiegI qW hI ho skygI jykr kyNdr ingrwn qsdIk kry ik ieh
Krcw vwsqv ivc kIqw igAw hY[ rylvy stySn/fwkKwny dI dUrI vI d`sI jwvy[
not : auprokq Anuswr Krcy dy klym leI kMm dy idn/imqIAw dy vyrvy sihq srtIiPkyt
id`qw jwvy ik sMbMiDq rkm ies mMqv leI scmu`c KrcI geI hY[
jykr rijstrwr/kMtrolr (prIiKAwvW) zrUrI qy TIk smJx qW kyNdr ingrwn jykr
iksy hor kwlj/sMsQw qoN pRSn-p`qr rozwnw lY ky prIiKAw kyNdr jWdw hY qW aus dy
Awaux-jwx leI Krc dI dr pRvwn kr skdy hn[ iehnW mMqvW leI kyNdr ingrwn dUrI
d`sdy hoey iek bynqI p`qr (koAwrfInytr rwhIN) Byjxgy Aqy pRvwngI hox qoN bwAd hI
aukq Krc krngy[
65. vsqW dI KrId leI AgwaUN prvwngI : hyT ilKIAW vsqW dy Krc leI Pwrm
AYs.AYP.13 auqy do prqW ivc AgwaU prvwngI zrUr leI jwvy[ ieh Pwrm prIiKAw
- 62 -
dOrwn hI ByijAw jwvy[ koeI Kws kwrn hox auqy ieh Pwrm lyt qoN lyt prIiKAw
mukidAW swr Byj idqw jwvy, ies qoN ipCoN ByijAw Pwrm nhIN ivcwirAw jwvygw[
(a) pYikMg leI kpVw : ryl g`fI ivc buk krn vwly 125-150 au`qr-p`qrIAW dy
bMfl leI iek mItr, Aqy ies qoN G`t fwk rwhIN Byjy jwx vwly Coty bMfl leI
A`Dw mItr, k`pVw vriqAw jwvy[
(A) Fo-FuAweI Aqy kulI : jykr kyNdr qk PrnIcr ilAwaux Aqy auQoN vwps iljwx
leI ryhVy Awid dI vrqoN kIqI jwvy jW kulI lwey jwx, qW ienHW dy Krcy dI
prvwngI leI ryhiVAw jW kulIAW dI igxqI nwl PrnIcr dI igxqI vI idqI
jwvy[
(e) vsqW ikrwey auqy lYxw : zrUrq pYx auqy jy koeI vsqU ikrwey auqy lYxI pvy, qW
loV dy idnW nUM muK rK ky auh dYink jW mwisk dr ivcoN aus dr auqy leI jwvy,
ijhVI ssqI pvy pr Aijhw rijstrwr/kMtrolr (prIiKAwvW) dI pRvwngI lY ky
hI kIqw jwvy[
not : (1) kyNdr ingrwn klwk jW tweImpIs ikrwey auqy nhIN lY skdw[ iek kyNdr
vwlI sMsQw qoN lYxw[ jykr aus sMsQw kol ieh nw hovy, qW aus dy muKI dI slwh
nwl ikDroN muPq pRbMD kIqw jwvy[
(2) hwl jW kmirAW nUM TMfw jW grm krn dw pRbMD krn dI AwigAw nhIN[
66. XUnIvristI vloN idqI jwx vwlI stySnrI Awid : hyT ilKIAW vsqW kyNdr vwlI
sMsQw dy muKI dvwrw XUnIvristI vloN idqIAW jWdIAW hn[ kyNdr ingrwn ny ieh
vsqW aus pwsoN pRwpq krnIAW hn[ jykr Fo-FuAweI Awid auqy koeI Krc AwieAw
hovy, qW qsdIkSudw ib`l lY ky AdwiegI kr idqI jwvy, pr ieh Krc 10/- ru: qoN v`D
nw hovy[
(a) grwP pypr-swrI prIiKAw leI iek prIiKAwrQI ipCy iek[ ies qoN Cut 100
qk prIiKAwrQIAW dy kyNdr leI 10 PwlqU, Aqy 100 qoN vD prIiKAwrQIAw
vwly kyNdr leI 20 PwlqU[
(A) lwgirdm tybl loV Anuswr, jy zrUrq hovy qW[
(e) frwieMg pypr loV Anuswr[
(s) pYikMg leI kpVw loV nUM muK rK ky inXm 65 (a) Anuswr[
- 63 -
67. kyNdr ingrwn vloN Krc : kyNdr ingrwn qoN Aws kIqI jWdI hY ik auh kwrj kuSlqw
nUM muK rKidAW prIiKAw dy pRbMD leI Krc pUry sMjm nwl kry[ jy hovy, qW sMsQw dy
muKI qoN stySnrI bks lY ilAw jwvy[
68. kyNdr ingrwn leI pySgI rkm : AcncyqI Krcy leI kyNdr ingrwn nUM loVINdI rkm
pySgI vjoN ByjI jWdI hY[ ingrwn Amly dy mYNbr qoN pySgI idqI iksy rkm dI rsId
leI jwvy, jo lYV pYx auqy pyS kIqI jwvy[
69. AcncyqI Krcy dw ibl iqAwr krn bwry : bhuqI vwr kyNdr ingrwnW dy AcncyqI
KricAW dy iblW dI AdwiegI ivc ies krky dyr ho jWdI hY, ikauNik TIk
vwaUcr/kYS mImo nhIN Byjy jWdy[ so Pwrm ey-27 auqy ieh ibl Byjx vyly hyT ilKIAW
g`lW vl ivSyS iDAwn idqw jwvy:
(a) inrw-kYS-mImo kwPI nhIN[ vsUlkrqw qoN mImo auqy rsId leI jwvy iek ‘pUrI
rkm vsUl pweI’[
(A) ibl nwl ieh dsqwvyj zrUr lwey jwx : (1.) Pwrm AYs.AYP.4 auqy korIAW
au`qr-p`qrIAW, AnupUrk au`qr-p`qrIAW dI pRwpqI, vrqoN qy vwpsI bwry irport
dI iek kwpI[ (@2) Pwrm AYs.AYP.5 auqy sMsQw dy muKI kol nwSvMq Aqy
AnwSvMq vsqW vwly stySnrI bks nUM jmHW krvwaux irport dI kwpI[ (3)
XUnIvristI nUM vwps kIqIAW vsqW dw vyrvw[
(e) swDwrn p`qrW, rijstrI p`qrW/pwrslW, qwrW qy rylvy pwrslW auqy Awey fwk
Krc/rylvy BwVy dw vyrvw ibl nwl lwieAw jwvy, qW jo KrcI rkm dI pVqwl ho
sky[
(s) Awto, irkSw vwilAw qy hornW nUM kIqIAW AdwiegIAW dIAW rsIdW auqy aunHW dy
dsqKq jW inSwn AMgUTW zrUr hovy Aqy Awto irkSy dw nMbr iliKAw jwvy[ ieh
rsIdW AdwiegI vwlI imqI sihq kyNdr ingrwn vloN qsdIk kIqIAW hox[
(h) XUnIvristI vloN Krcy leI imlIAW ivSyS prvwngIAW nwl n`QI kIqIAW jwx[
zrUrI not :
(a) ib`l Byjx ipCoN do mhIny qk mwn-B`qy dI AdwiegI leI rijstrwr, gurU nwnk
dyv XUnIvristI, AMimRqsr nwl koeI p`qr-ivhwr nw kIqw jwvy[
- 64 -
(A) AcncyqI Krcy dy ibl nwl lwey swry dsqwvyz qy rsIdW kyNdr ingrwn vloN
qsdIk kIqIAW hox[
AMiqkw – 1
kyNdr ingrwn nUM XUnIvristI vloN Byjy gey kwgz-p`qr dI sUcI :
1. kyNdr ingrwn Aqy ingrwn Amly leI hdwieq pusqk jo ik University Website
www.gndu.ac.in dy Home Page qy Link “Conduct Branch Information Desk” qy
auplb`D hY[
2. Anuicq swDnW dI vrqoN sbMDI kory Pwrm eI.sI.20
3. prIiKAwrQIAW dI gupq sUcI
4. CpIAW fyt-SItW
5. kyNdr ingrwn dI PweIl
6. kory hsqwKr-cwrt
7. rijstrwr/kMtrolr (prIiKAwvW) dI hsqwKr-mohr
8. ieSiqhwr (postr) dy rUp ivc prIiKAwrQI leI hdwieqW
9. ingrwn Amly dI sUcI
10. gYrhwzrI mImo cwrt
11. ivSyS hdwieqW Aqy iqMn swlw ifgrI kors qy hor swrIAW prIiKAwvW leI kuJ hor
gYr hwzrI mImo cwrt
12. pYkt ivc ByjIAW stySnrI vsqW Awid dI sUcI[
- 65 -
AMiqkw – 2
prIiKAwvW dI smwpqI auqy kyNdr ingrwn vloN XUnIvristI nUM Byjy jwx vwly
dsqwvyjW/kwgzW/ib`lW/vsqW dw vyrvw : kyNdr ingrwn ienHW dsqwvyzW Awid nUM A`f-A`f
pYk krvw ky, aunHW auqy loVINdIAW ic`tW lgvw dyvy[ ienHW nUM hyT ilKy Anuswr v`K-
v`K/iek bMfl/pYkt ivc bMnH ky XUnIvristI nUM ryl/fwk duvwrw Byj dyvy[ ies audyS leI
loVINdy Pwrm qy pwrslW auqy lwaux vwlIAW silpW zrUr vrqIAW jwx[
(a) hyT ilKy Coty pYkt iek bMfl ivc rylvy jW rijstrI pwrsl dvwrw ingrwn
(kwrj sMcwln) nUM Byjy jwx[ ies bMfl auqy hyTW idqy vyrvy vwlI silp AYs.AYP. 10
icpkweI jwvy :
(1) pRSnW-p`qrW vwly KwlI ilPwPy, AMdrly ilPwiPAW qy bcy pRSn-p`qrW smyq[
(2) prIiKAwvwr qy kRmvwr kIqIAW prIiKAwrQIAW qoN leIAW rol nMbr silpW[
(3) PrnIcr dI vwpsI sMbmDI srtIiPkyt dI iek kwpI (Pwrm AYs.AYP.9) ies dI
dUjI kwpI sMbMiDq sMsQw nUM idqI jwvy[
(4) kyNdr ingrwn dI irport (Pwrm AYs.AYP.7)
(5) hdwieq pusqk jy auplbD krvweI geI hovy qW vwips ByjxI Aiq zrUrI hY[
(6) Pwrm AYs.AYP.4 auqy korIAw au`qr-p`qrIAW, AnupUrk au`qr-p`qrIAW, dI
pRwpqI, vrqoN qy vwpsI bwry irport dI iek kwpI[
(7) prIiKAwrQIAW dI gupq-sUcI[
(8) QIaUrI prIiKAw sMbMDI gYrhwzrI mImo cwrt (eI.AYks. 118/119)[
- 66 -
(9) ieqwrjXog smgrI Awid ingrwn dy hvwly krn sMbMDI prIiKAwrQIAW nUM pVH
ky suxweIAW hdwieqW bwry srtIiPkyt (eI.AYks. 118/119 dy AMq auqy)[
(10) sB prIiKAwrQIAW dIAW PotoAW Aqy ienHW nwl sMbMiDq hor kwgz[
(11) mnw-B`qy qy ibl leI Pwrm ey-35 auqy ingrwn/aup-ingrwnW, shwiek ingrwnW
qy kyNdr klrk dy nwm, Ahudw, pqy Aqy aunHW dIAW ifaUtIAW dw vyrvw iqMnW
prqW ivc iqAwr krn auprMq aus dI kwpI ingrwn kwrj sMcwln Aqy dUjI
kwpI ivq qy ivkws APsr nUm ByjxI hY, Aqy qIjI kyNdr ingrwn Awpxy
rIkwrf leI rK lvy[
(12) Anuicq swDnW sMbMDI vrqy PwrmW (eI.sI.20) dw vyrvw Aqy bwkI bcy kory
Pwrm[
(13) pRSn-p`qrW dy AxKolHy ilPwPy[
(14) swry sYSnW dIAW bYTx-ivauNq dI iek-iek kwpI[
(15) Krwb qy nw vrqo Xog au`qr-p`qrIAW Aqy AnupUrk auqr-p`qrIAW[
(16) hsqwKr-cwrt (eI.AYks.121)
(17) jykr jMdrw KrIidAw hovy, qW cwbIAW smyq jMdrw[
not : silp nMbr AYs.AYP. 10 dIAW do kwpIAW iqAwr kIqIAw jwx[ iek auprokq
bMfl auqy icpkweI jwvy Aqy dUjI rIkwrf leI Awpxy kol rK leI jwvy[
AMimRqsr dy sQwnk kyNdrW dy ingrwn ieh bMfl dsqI jmHW krvwaux[
(A) hyT ilKy dsqwvyzW/kwgz-p`qrW vwly pwrsl auqy silp AYs.AYP. 11 icpkw ky
ivq qy ivkws APsr nUM ByijAw jwvy :
ieh pwrsl iv`q qy ivkws APsr nUM rijstrI fwk duAwrw is`Dw ByijAw jwvy[
AMimRqsr dy sQwnk kyNdrW dy ingrwn ies nUM Awp jW kyNdr klrk duAwrw vI
XUnIvristI dy dPqr ivc jmHW krvw skdy hn[ ies ivc hyT ilKy kwgz p`qr Byjxy
hn:
1. ingrwn Amly dy mwx-B`qy dw ibl (Pwrm ey-35)
not : (a) ingrwn Amly dy mwx-B`qy dw ibl swP-suQrw bxwieAw jwvy qW jo AdwiegI
krdy smyN koeI glqI nw hovy[
- 67 -
(A) hwzrI cwrt auqy invigilatory vloN (P) pwaux dI bjwey intial kIqy jwx, qW
ik mwx-B`qy dI AdwiegI krdy smyN koeI glqI nw l`gy[
2. Pwrm ey-27 auqy AcncyqI Krcy dw ibl (Contingent Bill) : ieh ibl loVINdy
vwaUcrW qy prvwngIAW sihq ByijAw jwvy[ Pwrm AYs.AYP. 4 auqy kwlj qoN leIAW
au`qr-p`qrIAW qy AnupUrk au`qr-p`qrIAW dI pRwpqI, vrqoN qy vwpsI bwry irport dI
iek kwpI ies nwl AvS lweI jwvy[ v`D drW auqy au`qr-p`qrIAW Byjx, stySnrI
KrIdx jW kyNdr ingrwn dy Awaux jwx dy Krc dI ivSyS pRvwngI vI ies nwl
lwauxI zrUrI hY[ AjyhI ivSyS pRvwngI kyNdr smytx qoN pihlW pRwpq kIqI jwvy Aqy
AcncyqI Krcy dy ibl nwl lw id`qI jwvy[ ieh ibl ies pusqk dy pMnw 14 auqy
hdwieq (f) Anuswr Byjxw hY[
3. ingrwn Amly dy sPr-B`qy qy dYink-B`qy dy ibl : ieh ibl AcncyqI Krcy dy ibl
nwl hI Byjy jwx[ shwiek ingrwn Awpxy sPr-B`qy qy dYink-B`qy dy ibl kyNdr
smytx qoN pihlW kyNdr ingrwn nUM dy dyx, qW jo auh AcncyqI Krcy dw ibl hr BWq
mukMml krky, ivq qy ivkws APsr nUM smyN isr Byj sky[ auc-AiDkwrIAW dI AgyqI
prvwngI qoN ibnW iksy aup ingrwn, shwiek ingrwn dw is`Dw qy v`Krw ByijAw ibl
kbUl nhIN kIqw jwvygw[
4. kyNdr ingrwn dy Awaux-jwx dw Krc (Emergency Charges) : ieh Krc AcncyqI
Krcy dy ibl (Contingent Bill) ivc hI pwieAw jwvy[ ies Krc nUM nw qW sPr-B`qy
dy ibl ivc pwauxw hY Aqy nw hI ies dw ibl v`Krw ByijAw jwvy[
zrUrI not : iksy kwgz-p`qr dI kmI kwrn auprokq (a) qy (A) Anuswr dovyN pwrsl
Byjx ivc dyrI nw kIqI jwvy[ jy koeI cIz G`t hovy, qW aus bwry aupr icpkwrI silp
auqy ilK idqw jwvy "CyqI Byj id`qI jwvygI"[
(e) sQwnk koAwrfInytr prIiKAwvW Aqy aus nwl sMbMiDq Amly (klrk qy cOkIdwrW)
dy mwx-B`qy dw ibl kwlj dy ipRMsIpl ny is`Dw ivq qy ivkws APsr nUM Awp Byjxw hY[
ies Amly nUM koeI AdwiegI kyNdr ingrwn nUM pySgI imlI rkm ivcoN iblkul nw kIqI
jwvy[
- 68 -
(s) rijstrwr/kMtrolr (prIiKAwvW) dI hsqwKr mohr : ieh mohr v`KrI hI
shwiek/aup rijstrwr (kwrj sMcwln) nUM rijstrI krvweI jwvy[ ieh auprokq (a)
Anuswr bMfl/pwrsl ivc iblkul nw ByjI jwvy[
- 69 -
AMiqkw : 3 prIiKAwrQIAW leI hdwieqW
1. prIiKAwrQIAW dy pRvyS leI prIiKAw hwl dy bUhy prIiKAw AwrMB hox qoN A`Dw GMtw
pihlW KolHy jwx[ pRSn-p`qrW dI vMf qoN pMj imMt pihlW prIiKAwrQIAW nUM AwpxI QW
bYT jwxw cwhIdw hY[ jy koeI prIiKAwrQI v`soN bwrh kwrn sdkw pMdrW imMt qk lyt
hovygw, qW aus nUM prIiKAw ivc bYTx dI AwrzI AwigAw id`qI jwvygI[
2. pRSn-p`qr imldy swr hI prIiKAwrQI pRSn-p`qr aupr Awpxw rol nMbr ilKy[
prIiKAwrQI ny rol nMbr qoN ielwvw pRSn-p`qr auqy koeI Sbd/A`Kr nhIN ilKxw hY[
pRSn-p`qr dI vMf ipCoN iksy prIiKAwrQI nUM A`Dw smW bIqx qoN pihlW au`qr-p`qrI
dy ky jwx dI iejwzq nhIN hY[
3. hr iek prIiKAwrQI dI QW auqy aus dw rol nMbr iliKAw hovygw[
4. prIiKAw dOrwn kyNdr ingrwn dI ivSyS AwigAw qoN ibnW koeI prIiKAwrQI nw qW
AwrzI qOr qy AwpxI QW C`fy Aqy nw hI prIiKAw hwl jW kmry qoN bwhr jwvy[
5. prIiKAw-hwl ivc koeI prIiKAwrQI nw boly Aqy nw hI iksy nwl koeI g`l kry[ jy
iksy prIiKAwrQI ny kyNdr ingrwn nwl koeI g`l krnI hovy, qW auh AwpxI QW KVHw
ho jwvy[ kyNdr ingrwn jW shwiek ingrwn aus v`lH Awp hI iDAwn dyvygw[
6. prIiKAw-hwl jW kmry ivc isgrt pIxw sKq mnHw hY[ nw hI iksy prIiKAwrQI nUM
bwhr jw ky isgrt pIx dI iejwzq hY[
7. prIiKAw dOrwn jy koeI prIiKAwrQI iksy BWq K`p pwvygw jW gVbV krygw, prIiKAw
hwl ivc jW nyVy-qyVy durivhwr krygw, kyNdr ingrwn dw hukm nhIN mMnygw jW dUjy nwl
ApwxI QW bdlygw qW dyS dI gMBIrqw nUM muK r`KidAW aus nUM kyNdr ivcoN k`iFAw jw
skdw hY Aqy prIiKAw dyx dy AXog krwr id`qw jw skdw hY[ jy aus ny koeI PrnIcr
Awid qoiVAw-BMinAw hovy, qW ieh nukswn vI aus qoN BirAw jwvygw[
8. pRSnW dy au`qr ilKxy SurU krn qoN pihlw prIiKAwrQI au`qr-p`qrI dy muK pMny auqy
Awpxw rol nMbr, prIiKAw dw nwm, swl qy ivSw zrUr ilK lvy Aqy inScq jgHw auqy
Awpxy dsqKq zrUr kry qy dsqKq ausy BwSw ivc kry ijs BwSw ivc ausny rol nMbr
silp aupr dsqKq kIqy hox[ jy pRSn-p`qr dw Bwg ilKx dI loV hovy, qW auh vI
iliKAw jwvy[
- 70 -
9. k`cw kMm qy igxqI-imxqI Awid au`qr-p`qrI auqy hI s`jy hwSIey dI jgHw kIqy jwx[
iksy prIiKAwrQI nUM ieh kMm myz, fYsk, pRSn-p`qr jW isAwhI cUs auqy krn dI
AwigAw nhIN[ ies hdwieq dI prvwh nw krn vwlw Anuicq swDnW dI vrqoN dw
doSI hovygw[
10. au`qr-p`qrI dy muK pMny auqy jW iksy hor prIiKAwrQI ny Awpxy kwlj dw nwm nhIN
ilKxw hY[ nw hI aus ny iksy BWq kwlj prIiKAwrQI jW pRweIvyt prIiKAwrQI hox
bwry sMkyq dyxw hY[
11. bySk koeI vI pRSn jW iksy pRSn-p`qr dw koeI Bwg nw kIqw hovy, smW Kqm hox qy
au`qr-p`qrI kyNdr ingrwn/shwiek ingrwn dy spurd kIqI jwvy[
12. hryk prIiKAwrQI qs`lI kr lvy ik au`qr-p`qrI auqy rijstrwr/pRo. ieMcwrj
(prIiKAwvW) dI hsqwKr mohr qy imqI-mohr lg geI hY[ Ajyhw nw hox qy aus nUM
prIiKAw dy AXog smiJAw jwvygw[
13. prIiKAwrQI au`qr-p`qrI dy muK pMny dy ipCly pwsy kuJ nw ilKx, pr bwkI sB
vrikAW dy donoN pwsy ilKxw hY[ ies dw koeI vrkw pwVnw mnHw hY[
14. pRSn-p`qr qoN Cu`t koeI hor kwgz Awid prIiKAw hwl jW kmry coN nhIN iljwxw[
15. sB prIiKAwrQI pY`n qy isAwhI AwpxI ilAwaux[ nIlI-kwlI jW rwiel nIlI (Blue-
Black or Royal Blue) isAwhI vwly pY`n vrqx dI KulH hY[ nIlI isAwhI vwly bwl-
pY`n jW jOtr vI vrqy jw skdy hn[ AwDuink BwrqI BwSwvW Aqy klwskI BwSwvW dy
iemiqhwnW leI kwlI isAwhI vrqx dI iejwzq hY[
16. gixq, Boiqk ivigAwn qy rswiex ivigAwn dy iemiqhwn leI prIiKAwrQI Awpxy
fwrieMg XMqr (Drawing Instruments) lY ky Awaux[ BOiqk ivigAwn qy rswiex
ivigAwn dy pyprW leI stYNsl vrqx dI AwigAw hY[
17. bI.ey., bI.ey. (Awnrz) qy AYm.ey. prIiKAwvW ivc BUgOl dy ivSy leI Kwky (Outline
Maps) vrqx dI KulH hY[ Aijhy stYsl vI vrqy jw skdy hn, ijnHW auqy kuJ iliKAw
nw jw sky, ijhw ik sYlulwief, pqly tIn, pwrdrSI jW ApwrdrSI plwsitk Awid
dy[ kwgz qy g`qy Awid dy stYNsl vrqxw mnHw hY[
18. swieMs, BUgol qy ArQ Swsqr dy pyprW ivc ryKw-ic`qr bxwaux leI rMgdwr pYnslW
vrqIAW jw skdIAW hn[
- 71 -
19. aupr hdwieq nMbr 16,17,18 qy 19 Anuswr smgrI prIiKAwrQI ny Awp ilAwauxI
hY[ auh koeI vI vsqU dUjy prIiKAwrQI qoN auDwrI nhIN lY skdw[ aulMGxw krn vwlw
Anuicq swDnW dI vrqoN dw doSI hovygw[
20. au`qr ilKxy SurU krn qoN pihlW prIiKAwrQI AwpxIAw jybW, fYskW qy bYcW Awid dI
qlwSI zrUr kr lYx[ jykr iksy dy kol, aus dI fYsk dy ivc AQvw sIt dy hyTW jW
nyVy koeI ieqwrjXog smgrI hovy, qW auh kyNdr ingrwn dy hvwly kr idqI jwvy[
21. prIiKAw kyNdr ivc pyjr/mobweIl Pon jW koeI AwDuink ielYktroink qknIk jo
prIiKAw ivc shweI hovy Aqy prs, bYg, ijEmYtrI bks Awid lY ky nhIN jw skdy[
Anauicq swDnW dI vrqoN
22. hyT ilKy Anauicq swDnW dI vrqoN krn vwly prIiKAwrQI nUM AiDAwdySW Anuswr
prIiKAw dyx dy AXog krwr idqw jwvygw :
aus dy kol jW phuMc ivc Aijhyy kwgjW, pusqkW jW h`Q-ilKq prcIAW (Notes)
dw hoxw jo aus leI shweI ho skdy hox[ dUjy prIiKAwrQI qoN mdd lYxw jW aus dI mdd
krnw[ iksy kwgz, pusqk jW h`Q-ilKq prcI Awid qoN nkl krnI[ AwpxI au`qr-
p`qrI qoN dUjy nUM nkl krwauxI[ prIiKAw dOrwn pRSn-p`qr ivcoN koeI pRSn isAwhI-cUs
jW iksy hor kwgz auqy ilKxw[ koeIhor Anuicq swDn vrqxw jW vrqx dI koiSS
krnI[ AwpxI pCwx dyxI[ AwpxI pCwx dyx dy AwSy nwl au`qr-p`qrI ivc koeI inSwnI
lwauxI[ gMdI BwSw dI vrqoN krnI[ prIiKAwk nwl sMprk pYdw krn dw Xqn krnw[
pyjr/mobweIl Pon Aqy AwDuink ielYktRoink qknIk dI vrqoN[
jy koeI prIiKAwrQI cyqMn qOr auqy AgwaUN kIqy pRbMD duvwrw prIiKAw ivc DoKw
idMdw PiVAw igAw, ijhw ik hor au`qr-p`qrI corI AMdr ilAwauxI, pirpUrx jW iksy hor
pRkwr dw gMBIr durclx, qW aus nUM iemiqhwn dy AXog krwr idqw jwvygw[ AijhI
gMBIr AvigAw kwrn aus nUM AgoN leI ies XUnIvristI dI iksy vI prIiKAw ivc bYTxoN
sd leI vWJw kr id`qw jwvygw[
bhuq zrUrI not
ies pusqk ivc sB hdwieqW qoN Cut prIiKAwvW dy sMcwln dOrwn smyN-smyN ivSyS
hdwieqW vI srkUlr duAwrw ByjIAW jw skdIAW hn[