ivo petricioli pojava romaničke skulpture u dalmaciji

7/18/2019 Ivo Petricioli Pojava Romanike Skulpture u Dalmaciji

1/20

IVO PETRICIOLI POJAVA ROMANIKE SKULPTURE UDALMACIJI

UVOD

Kasnoantika skulptura:- gubljenje shvaanja prostora i volumena- oblikovanje volumena sve ogranienije- pokreti figura se ukruuju- nabori haljina se abloniziraju i sve vie tretiraju grafiki- umjesto svjetla i sjene prevladava sistem dvaju planova osvjetljenog i tamnog

Skulptura ranog srednjeg vijeka:- plitki polihromni reljef - ponavljanje ornamentalnih motiva s antikih mozaika, S! grafikih tvorevina,

pa i s antikih reljefa- ljudski i "ivotinjski likovi izra#eni na najprimitivniji nain, vie kao ornament i

simbol

poetkom $%st% na teritoriju &talije se javlja karakteristini stil ovakve plitkeskulpture prete"no pleteri izvedeni troprutom vrp'om iri se po alpskom i jadranskom podruju do poetka ((%st% prethodila romanikoj skulpturi prijelaz iz jednog stila u drugi nije bio jednak na itavom teritoriju

Karaman o prijelazu u )alma'iji: ukras izlazi iz ravne plohe, javljaju se profilirani rubovi i proupljene ogradne ploe, vraaju se antikni motivi, javlja se plastini astragal, pleteni'e dobivaju oka, osim "ivotinja javljaju se i fantastina bia, vraa se ikonografski sadr"aj

)alm% skulptura stoji u opem razvojnom putu izme#u tradi'ionalnihornamentalnih kompozi'ija pletera i ranoromanikih skulptura &talije uztradi'ionalne forme su samo neki novi motivi, ima razliit izbor ornamenata inove kompozi'ijske sheme kod tal% tog razvoja nema nego reljefi odmah postaju jai, s otrim rezanjem detalja i stepeniastim oblikovanjem

!elik broj takvih skulptura kod nas intenzitet proizvodnje kod nas bio velik postojanje radioni'a s karakteristinom fizionomijom

Stilske grupe u dalm% skulpturi ((%st%:

(% S*+& SK -./)/ SK/: 'iborij prokonzula 0rgura u .adru 1oko (232% prema0rgurovoj vladavini4, dva pluteja i dio arhitektonskog dekora iz sv%5edilji'e u .adru, pluteji na splitskoj krstioni'i, fragmenti 'rkvenog namjetaja 'rkve sv%*etra u Solinu,fragmenti 'iborija iz .adra

- esta upotreba ljudske figure 1npr% zadarski pluteji4- li'a nepravilnog kru"nog oblika, pomalo iljata na bradi, povrina li'a glatka, premakrajevima zaobljena

(


2/20

- oi bademaste s oznaenim gornjim i donjim kapkom- nos ravan, prema dolje neto proiren, s vie ili manje naglaenim nozdrvama- usta zasjeena ravnom linijom- uho se obra#uje izvan povrine li'a, na vanjskim rubovima polukru"na, s unutarnjestrane trokutasta

- kosa se obra#uje u drugom planu iza uha- modela'ija nabora haljine i ruku veoma slina kod svih likova, neznatne varija'ije- "ivotinjski likovi imaju tupe njuke i oi bez kapaka, na vratu imaju dvije bore, a bedrasu obrubljena obavezno dvostrukom 'rtom, krzno se oznaava otrim zarezima- pti'e imaju modeliran vrat na naroit nain, glava je u odnosu na tijelo vrlo velika inastavlja se u debeli vrat ovakva modela'ija pti'a razlikuje se od svih ostalih reljefa pti'a na predromanikim skulpturama )alma'ije- tropruta vrp'a je dominantan ornament- u velikoj koliini se upotrebljava i dvopruta vrp'a koja je u dalm% repertoaru jedva poznata- javlja se i inae rijedak motiv ahovske ploe 10rgurov 'iborij i solinska 'rkva4

grupa zrele pleterne skulpture kipari okupirani novim problemom teme koju unose u svoje figuralne

kompozi'ije, a figuru poznaju dobro, a tehniki je obra#uju slino kao pleter plastika je dobila u 'rkvi novu namjenu 67iblija za nepismene8 u obradi "ivotinja vidljiv utje'aj orijentalnog tekstila ova grupa pokazuje prvi odluni korak prema romani'i prvi romaniki kipari

)alma'ije grubo odre#ena data'ijska grani'a: od kraja (2%st% do ((22% kada se obino

datiraju zadarski pluteji

/nalogije:99 plastini dekor narteksa opatijske 'rkve u *omposi, &talija 1(%pol%((%st%4 orlovi, paunovi, viti'e, ljudske figure, biljni ornament u obradi vii stupanj prema romani'i po motivima se ograniava samo na ornamentalni dekor 99 nadvratnik 'rkve u S%0enis-des- ontaines, r, (2;2%g% slina obrada ljudske figure,ali nema narativne kompozi'ije, nema pletera99 tropleteni dvopleteni motivi se rabe i na isto romanikim portalima sj%&talije1s%/mbrogio u


3/20

- li'a su ovalna sa iljatom bradom- nos je deltoidan, otro rezan koso polo"enim dlijetom- oi velike i irom otvorene, dopiru skoro do vrha nosa, markirane dvjema

izboinama otro rezanim koso polo"enim dlijetom- usta oznaena jednom horizontalnom i dvjema malim vertikalnim udubinama,

poput splotenog slova ?- glave biskupijskih likova znatno vee od zadarskih i imaju na elu "ljeb kojimarkira obrve

- prsti nepropor'ionalno dugi u odnosu na dlan- isti je stav malog Krista u $(% u (( fragmenata, pri dogradnji zvonika katedrale sv%Stoije u.adru > pripadalo stranama 'iborija 1po ; svakoj4, ; korni"u s natpisom i (dekoriranom korni"u preneseni u arh muzej i inventirani- pri selidbi muzeja ($BC% svi fragmenti postavljeni u originalan polo"aj, ostatakrekonstruiran armiranim betonom i oblo"en gipsom- naknadno se pojavio jo jedan fragment

Prednj !"r n #$%&r$j:- luk je pratio ;2'm irok pojas sastavljen od kompli'iranog zapleta troprute vrp'e

motiv petlje podvrgnutim obliku kru"ni'e

- ostalim rubovima tekla je jednostavna dvotrana pleteni'a troprute vrp'e- u lijevom uglu dva simetrina heraldiki postavljena psa 1ili vuka4, iza svakog odnjih po jedan psi krzno markirano rupi'ama, bedra obrubljena uklesanom'rtom, na vratu dvije bore

- u desnom uglu grifon okrenut ulijevo, davi janje, prema njemu okrenuta neka pti'a krila grifona imaju karakteristino modelirano perje

- bone uske plohe dekorirane dvostrukom pleteni'om iz dvoprute vrp'e, s 6okom8S"r 'nj !"r n #$%&r$j (

3


4/20

- dva fragmenta D onaj naknadni- luk je pratio dekorirani pojas pleternog ornamenta uvorene troprute kru"ni'e

kroz koje se provlae dvije troprute vrp'e tvorei rombove- na ostalim rubovima dvotrana pleteni'a troprute vrp'e bez 6oiju8- slobodne povrine ispunjavaju dva pauna, okrenuti glavama prema tjemenu luka

obrada povrna i nespretna repovi poput riblje kosti- u samim uglovima biljni ornamentiDe!n %&)n !"r n #$%&r$j (

- uz luk ornamentalni pojas od dvoprutih vrp'a koje se zapliu u etvorinasteornamente

- ostali rubovi dvotrana pleteni'a dvoprute vrp'e s 6oima8- u lijevom uglu kompozi'ija simetrina onoj u desnom uglu prednje strane- u desnom uglu dva pauna simetrino postavljena piju iz kale"a paunovima je

perje na vratu oznaeno poput dlaka na psima i grifonima, krila podijeljenadvostrukom 'rtom u dva dijela, repovi ukraeni kon'entrinim kru"ni'ama kojesu vezane kale" ima volute i vor na drku

L$je* %&)n !"r n #$%&r$j (- luk je ukraen mre"astim pojasom koji tvore E dvoprutih vrp'a- ostali rubovi ukraeni dvotranom pleteni'om dvoprute vrp'e s oima- u uglovima dva lava, okrenuti jedan od drugog, koji prednjim apama dave janjad

njuke prikazane en fa'e i isklesane poput ljudskih li'a, golobradi s velikim brkovima, griva obra#ena uklesanim "ljebovima, trup je gladak, bedra markirana'rtom kao kod pasa, rep podvijen i zavrava kitom 1tako pie, nisam jaF p%a%4

K&rn$' ! n "+$!&,:- na prednjoj strani 'iborija- ima dvije plohe- natpis tee u dva reda po gornjoj i donjoj plohi- slova su zbijena, ali ima mnogo ligatura i nekoliko sigla

D * &5=G*S *G G * &5=&*!< =/G+GS &S /!+/G =+/!&0G)G! & 5&S S!S=&*G

- donja, zakoena ploha je ukraena motivom ahovske ploe s udubljenim iizboenim kvadratima, a gornja neto zakoena prema unutra motivom kuka

rijedak primjerak S! skulpture sa sauvanim tragovima polihromije tragovi

plave, 'rvene i "ute boje "ute pleteni'e, okviri pleteni'a i unutarnje plohe'rvene, pozadine plave, kvadrati ahovske ploe 'rvene i plave, na "ivotinjamasamo "uta prona#ena

svi autori usvajaju miljenje da je 'iborij dao napraviti 0rgir


5/20

&&% /0


6/20

- reu arkadu ispunila su tri pastira, tako da krajnji desni prelazi preko stup'a kojinosi arkadu, prvi slijeva ima dugu haljinu i plat, desni ima kratki hiton, plat ihlae, sva troji'a okrenuta prema Kristu

- A krajnjim trima arkadama prikazana je kompozi'ija/+&4-&n!"* ,.dr # 1- % osmerolatini 'vijet s C iljate lati'eL $% pti'a identina prvimdvjema, samo okrenuta u suprotnom prav'uL na kraju po svoj prili'i pentagram1vidljiva dva iljka4

- u prostoru izme#u vorova kru"ni'e isklesani su stilizirani ljiljani- javlja se slobodni raspored dekora'ijaL "ivotinjski likovi nisu podvrgnuti nNkom

zakonu simetrije- prve C arkade sadr"e kompozi'iju/+&4&-j dje#e1- pod prvom arkadom sjedi ?erod na rasklopnom stol'u s jastukom identinom

onom na kojem sjedi


7/20

- posljednje dvije arkade, od kojih je jedna sauvana, pripadale su kompozi'iji/4r0"enj n J&rd n.1

- sauvao se lik &vana koji je odjeven u dugu haljinu i plat te ima dugu kosu i bradu i bos je, zakoraknuo lijevom nogom, desnom rukom dr"ao Krista za glavu,lijevom rukom pridr"ava plat

- od Kristova lika sauvali su se ispod &vanove desne ruke tek prsti ruke- donji rub je ukraen pleteni'om koja je identina onoj prvog pluteja "ivotinjski i ljudski likovi oba pluteja obra#eni na adekvatan nain, svi slie

ostalim likovima ove grupe arkade shvaene kao ornament, nisu im svi likovi podvgnuti kompozi'ije ra#ene prema predloku, ali prema naho#enju kipara lukovi su polukru"ni i trostruki stupovi su ravni, s tri kanelure koje tvore jedva primjetni lisnati oblik kapitela 1(%4 dva stupa nad


8/20

- d*$je +-&)e otpiljene na desnoj strani imaju isti motiv troprutih uvorenihkru"ni'a kroz koje se provlae troprute ome savijene u obliku kri"a na gornjemrubu mre"asti ornament dvoprute vrp'e, kao na 0rgurovom 'iboriju

- "re6 +-&) ima motiv troprutih uvorenih kru"ni'a koje se vorovima vezuju uztropruti rub, kroz njih se provlae ravne troprute vrp'e na rubu pleteni'a od C

troprute vrp'e- )e"*r" +-&), sauvana u originalnoj irini ima est kvadrata ome#enihtroprutom vrp'om koji su po sredini strani'e vezani me#usobno vorom ili sastrana uz tropruti rub tri kvadrata imaju po dijagonalama dvije ukrtene troprute petlje ostali kvadrati imaju rozete koje se poneto razlikuju, a jedan ima udnietverouglati zavijutak troprute vrp'e s 'vijetom u sredini na rubu pojas povezanih etverokutnih spletova dvoprute vrp'e, kao na 0rgurovom 'iboriju

- +e" +-&), neznatno otpiljena s jedne strane motiv pentagrama s pti'ama pentagram od troprutih vrp'a sa esterolatinom rozetom po sredini, okru"enkru"ni'om od dvotrane pleteni'e troprute vrp'e slobodne povrine ispunjene pti'ama 1golubovi koji kljuju grozdove, orao rairenih krila4 i jednom

deveterolatinom rozetom kojoj su dvije lati'e nepravilno produljene 1horrorva'ui4, sline sv%5edilji'i kru"ni'e se na donjem dijelu preko troprutog veegvora vezuju uz rub ploe uglovi ispunjeni palmetama na gornjem rubuuvoreni tropruti pere'i

- 0e!" +-&) s tri figure mukara'a n j*e6 sjedi na prijestolju bez naslona koje je sa strane ukraeno volutama te ima iskri"ani rub mukara' ima podrezanu bradu, hlae pritegnute nad 'ipelama i hiton koji mu je naboran u krilu, nosidugaak plat, u desnoj ru'i kri", u lijevoj vladarsku kuglu, na glavi kruna kojamu se sputa iza uiju, ana gornjem rubu ima tri kri"a -$je*& od njega drugimukara', uspravan, odjeven u dugu haljinu koja je pritegnuta pojasom sprijedazakopanim, nosi 'ipele, dr"i ruke na prsima, gologlav je s podrezanom kosom i bradom +&d ovim likom znatno manji ovjeji lik u stavu proskineze, odjevenkao onaj koji stoji na gornjem rubu motiv povezanih troprutih 6osmi'a8

obrada odjee i detalja ljudskih likova podsjea na sv%5edilji'u novitet: ljudski lik u profilu prvi je obradio Gitelberger (>E(%, smatrao da pripadaju sarkofagu, datirao izme#u

$% i ((%st%, ploe porijeklom iz Solina Kukuljevi je prvi u okrunjenoj osobi vidio hrv kralja, kasnije to razradio,

zakljuio da je omislav i da kompozi'ija predstavlja krunjenje na )uvanjskom polju te da je kralj odjeven u narodnu nonju adi, Klai

7uli iznosi novo miljenje okrunjeni lik je Krist, do njega je sv%*etar ili *avao,a do nogu donator, pentagram smatra Kristovim simbolom, a pti'e simbolom

euharistije, datira sve u ;%pol%$%st% ili u (%pol%(2%st% aki, @eli,


9/20

zakljuuje da ovaj plutej prikazuje svjetovnog vladara, da je kruna franaka, aSplit ih nikad nije prikazivao, nego bizantske, s obzirom na vladavinu hrv kraljeva6per e 'lusionem8 u ;%pol%((% mora biti hrv kralj i hrv kruna

Qii je ovo pozitivno o'ijenio te smatra da reljef prikazuje hrv kralja iz ((%st%,vjerojatno kralja *etra Kreimira &!%

Karaman kasnije pov ezuje ovog vladara s portretom kralja donatora na freski'rkve sv%

sa strane dva pauna koji se prepoznaju samo po repovima u slovima i ostalim "ljebovima na kri"u i paunovima vide se tragovi 'rvene boje

- ostali: fragment tegurija s kukama i dijelom natpisa, fragment arhitrava s kukama idijelom natpisa, C fragmentarna kapitela, $ fragmenata korni"a s kukama i ahovskom ploom 1poput 0rgurovog korni"a4- 3 mramorna fragmenta s dijelovima ljudskih figura jedan ima ostatke glave bradatogmukar'a koji se po obradi povezuje sa splitskim kraljem i sv%5edilji'om drugi imaidentinu obradu i dio natpisa S < &SG na treem se vide stopala i donji rub haljine

)Pggve nakon ovoga aktualizira tezu da splitski pluteji potjeu iz Solina, i to ba izove 'rkve koja je krunidbena bazilika )mitra .vonimira te bi pluteji nastali ba za potrebe .vonimirove krunidbe i kralj bi bio .vonimir

Karaman ga opet podsjea na onaj nalaz iz katedrale *etri'ioliju je bitno samo konstatirati da su ovi fragmenti u uskoj stilskoj vezi sa

splitskim ploama i sa itavom ovom grupom skulptura

$


10/20

ZADARSKO7KNINSKA GRUPA RELJEFA S PLETEROM I PLASTINOOBRAENIM FIGURALNIM KOMPOZICIJAMA

&% *+A G@ &. ./)/ SKG = K!G S!%+ ! G- *etri'ioli sastavio nekoliko fragmenata koji su se nalazili u zadarskom arh muzeju plutej s izboenim gornjim rubom koji je na glavnoj plohi imao E kompozi'ija iz Kristovadjetinjstva poredanih u dva reda i odijeljenih dvotranom pleteni'om troprute vrp'e soima- sa strana obra#en da se mo"e usaditi u stupa'- ornament gornjeg friza slian frizu lijevog pluteja sv%5edilji'e- C kazete i tri arkadi'e u kazetama upleteni ornamenti troprute vrp'e koji su se vezivaliuz rub arkadi'a u arkadi'ama "ivotinjski likovi, vjerojatno orlovi 1jedan sauvan4 'ijela kompozi'ija uokvirena nizom okruglih zrna'a 1perla4- prva kompozi'ija u gornjem redu je/n *je0"enje1 sauvan vei dio lika, an#ela koji

se naginje ulijevo zdepasto tijelo s velikom krukolikom glavom, uokvirenomaureolom, zvonolika haljina, preko nje plat iz kojeg izlazi glomazna lijeva ruka sljiljanom nad kompozi'ijom osta'i natpisa 1/50G+4 !S 5!5=&/


11/20

aureolom na gornjem rubu, do desnog ugla, je mali fragment, a izme#u njega ietverokrake zvijezde natpis /501G+AS4 izme#u "ene koja dolijeva i @osipa stoji& SG- ova kompozi'ija opet preedstavlja 6sirijski tip ro#enja8, ali oblikovana na originalannain

- na gornjem rubu, nakon malog kri"a koji dijeli natpis 6vizita'ije8 od ove, stoji tek= 05, malo dalje 7 S * SGS%%%S!%%%- na desnom vertikalnom rubu ita se *U UGUSGU*GU)5US! tekst proroka &zaije 1(,34:=ognovit bos possessorem suum et asinus presepe domini sui%

- kompozi'ija/+&8&d "r$j. ,.dr # 1 komponirana s neobinim smislom zatreu dimenziju samo jedan konj itav, drugome se vidi prednja polovina, trei je potpuno sakriven likovi mudra'a su groteskni, s velikim glavama lijevi u prvom planu jai svog konja upirui se u stremen, lijevom rukom dr"i uzdu, adesnu otvorenog dlana dr"i na prsima, kratak hiton ima na vratu iljat izrez, donjiobod i izrez obrubljeni su iskri"anom vrp'om, na glavi ima frigijsku kapu iza

glave njegova konja vidi se glava drugog mudra'a koji se nalazi u treem planu,nosi na glavi neto nalik na mitru 1vjerojatno krunu4 desni mudra', u drugom planu, ima hiton s jednostavnim rubom i dvije vertikalne u"ljebine na donjemdijelu, izrez na vratu je iljat, desna ruka otvorenog dlana, lijeva se ne vidi, naglavi kruna s tri iljata lista, oprema konja detaljno prikazana uzde, stremen,ular, sedlo, sag pod sedlom te bedreno i prsno remenje s resama

- lijevo od ove kompozi'ije je fragmentarni lik vojnika 1nedostaje mu glava4,odjeven u dugaak oklop, gusto iaran malim kru"ni'ama koje trebaju prikazivatikariasti oklop, koji je na vratu iljato izrezan i dvaput obrubljen, u lijevoj ru'iovalan tit s umbom, obrubljen i ukraen zrakastim ornamentom u obliku listova,do njega izboina koja je vjerojatno dio prijestolja jer su pri dnu vidljive noge

rasklopne stoli'e /+&!je" ,.dr # 9er&d.1: esta kompozi'ija u tomikonografskom 'iklusu, vrlo esto uz ?eroda po jedan pisar ili vojnik, katkad oba sam vojnik se javlja npr% na mozaiku u Kahrije )"ami u =arigradu, na drvenimvratni'ama 'rkve sv%


12/20

&&% /0


13/20

- Slinost ljudskih likova s onima na pluteju sv%+ovre, naroito slinost malogKrista

OSTALI SPOMENICI

@AW5 )/+

/0


14/20

- dio 'rkvenog namjetaja, 'rkva se datira u ((%st%, pa onda i ovaj fragment

G0A &@ S +&K < $C% adi objavio tri fragmenta tegurija s poprsjem


15/20

ranoromaniki reljef iz ((%st% 1*rijatelj prve godine (;%st%4 nema nita zajedniko s dosad prikazanim skulpturama *etri'ioli ipak uoava slinost s ploom iz Kotora koja prikazuje dva pauna koja

piju iz kale"a, na gornjem rubu ima intermitirajuu lozi'u, blizak sustjepanskomteguriju ranoromaniki reljef, dakle

*odsjea na fragmente bizantskih karakteristika koje je iznio Karaman i datirao u(;%st%

SKA+* A G = K!G S!%+ ! G A ./) A- portal 'rkve sv%+ovre u .adru podsjea na sustjepanski tegurij- nadvratnik ima oblik zabata, sa strana tee astragal kojeg na donjem

horizontalnom pojasu nema, u 'entru kompozi'ija 6


16/20

strane ima malu virovitu rozetu drugi kapitel jako slian, ali na jednom listu imalik sve'a u stavu oranta

*etri'ioli iznosi svu literaturu koju je koristio i rasprave o prikazima i datiranju prvotna miljenja su i 'rkvu i skulpturu smjetala rano, ugl% u >%st%

!asi iznio miljenje o dvjema fazama gra#evine: starija, prije $(>%g% kada se prvi

put spominje,, i druga iz ((%st% kojoj pripadaju svi skulptirani detalji 7ersa smatra da su kapiteli stariji od portala, a portal zbog astragala vezuje uz luk

uzidan nad kasniji ulaz u matronej sv% )onata, a C "ivotinje su iz ((%st% te ne priznaje dvije faze gra#evine

Karaman portal datira u >%st%, uspore#uje ga s nadvratnikom u *uli i fragmentom s paunom u 7res'iji

*etri'ioli: naglaena obrada plastike, ljudski lik na kapitelu est motiv, pogotovou os'ani, ali ovakav tip kapitela s ljudskim likom je originalan produktdalmatinske rane romanike, a orant je slian ljudskim likovima na portalu i pluteju plutej i portal vremenski blizu nastali ili su suvremeni 1kraj ((% ili po%(;%st%4 ako su "ivotinjski likovi suvremeni portali, onda su najstariji primjerS! pune plastike u )alma'iji

/0


17/20

- na donjem kraju trotrana pleteni'a troprute vrp'e, a uglovi ispunjeni palmetama- poznati reljefni medaljoni iz !ene'ije s istim motivom

/0


18/20

/0


19/20

G+@G @/?/I/ &. 5 !&0 /)/- uzidan u fasadu 'rkve sv%Kate u 5ovigradu- lova' na konju s kopljem u ru'i koji progoni jelena- na gornjem dijelu tragovi troprute vrp'e s vorom- nije toliko rustian pa bi bio stariji od "rnovnikog

/0


20/20

- 5a svakoj strani ima po jedan krug sa "ivotinjama, a na gornjem i donjem rubuniz bisernih zrna

- Wivotinje su neto realistinije 1bez rubova na bedrima4

*+/ &I5& AK /S ! / &@A 5/ WA*SK @ = K!& 0 /)=/ K ) ) 5&Q/

- uzidani dovratni'i i nadvratnik neke starije 'rkve na "upskoj 'rkvi bl%0ospe u0rad'u na *etrovu polju kod )rnia- ukraeni lozi'om s malim listiima, izme#u peteljke i listia prikazan je paun s

glavom unatrag 1na nadvratniku $, na dovratni'ima po (3 paunova4- na desnom dovratniku lozi'a izvire iz kale"a s volutama- adi datirao u % ili >%st%, ali vjerojatno je rana romanika

ivo petricioli pojava romaničke skulpture u dalmaciji

Documents