ivane javaxisvilis saxelobis tbilisis saxelmwifo .... m.i.(2014).pdf · kategoriasi mnisvnelovan...

212
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti ekonomikisa da biznesis fakulteti irakli makalaTia saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis statistikuri kvleva ekonomikis doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili sadisertacio naSromi samecniero xelmZRvaneli: qeTevan marSava ekonomikur mecnierebaTa doqtori, Tsu profesori Tbilisi 2014

Upload: ngonhu

Post on 21-Aug-2019

239 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

ivane javaxiSvilis saxelobis

Tbilisis saxelmwifo universiteti

ekonomikisa da biznesis fakulteti

irakli makalaTia

saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis

statistikuri kvleva

ekonomikis doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad

warmodgenili sadisertacio naSromi

samecniero xelmZRvaneli: qeTevan marSava

ekonomikur mecnierebaTa doqtori,

Tsu profesori

Tbilisi 2014

Page 2: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

2

Sinaarsi

Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Tavi 1. cxovrebis donis kvlevis Teoriuli safuZvlebi . . . . . . . . . . . . 10

1.1 cxovrebis done, rogorc socialur-ekonomikuri kategoria. . . . . . . . 10

1.2 mosaxleobis cxovrebis donis aqtualuri sakiTxebis kvlevis

istoriuli ganviTareba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Tavi 2. cxovrebis donis kvlevis meTodologiuri sakiTxebi.. . . . . . . . . 40

2.1 cxovrebis donis maCvenebelTa sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

2.2 adamianis ganviTarebis indeqsis dinamika saqarTveloSi . . . . . . . . . . 51

2.3 saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis zogadi maCveneblebis

analizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Tavi 3. saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis ganmsazRvreli

socialur-ekonomikuri maCveneblebis statistikuri kvleva . . . . . . . . . 75

3.1 mosaxleobis cxovrebis donis demografiuli maxasiaTeblebis

analizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

3.2 saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebisa da danaxarjebis

statistika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

3.3 saqarTvelos Sromis bazris statistikuri Seswavla.. . . . . . . . . . . . 105

3.4 mosaxleobis ganaTlebis donisa da jandacvis statistika

saqarTveloSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

3.5 mosaxleobis cxovrebis donis indeqsis ageba adamianis ganviTarebis

indeqsis gaangariSebis meTodis safuZvelze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

Page 3: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

3

Tavi 4. siRaribe, rogorc cxovrebis donis mniSvnelovani kategoria da

misi statistikuri analizi... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

4.1 saarsebo minimumis gaangariSebis meTodologiuri sakiTxebi . . . . . 145

4.2 siRaribis realuri mdgomareobis statistikuri analizi

saqarTveloSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

4.3 qveynis ekonomikuri ganviTareba da siRaribis daZlevis gzebi

saqarTveloSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

daskvnebi da rekomendaciebi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

gamoyenebuli literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

Page 4: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

4

Sesavali

Temis aqtualuroba

mosaxleobis cxovrebis done socialur mecnierebaTa

umniSvnelovanesi kategoriaa, xolo misi mecnieruli kvleva da analizi

aqtualuria, rogorc gardamavali ekonomikis mqone, ise ganviTarebuli

qveynebisaTvis. mosaxleobis cxovrebis dones gansazRvravs qveyanaSi

arsebuli socialur-ekonomikuri garemo, romelic sazogadoebis

moTxovnilebaTa zrdis paralelurad icleba, rac Tavis mxriv moiTxovs

cxovrebis donis kategoriis axlebulad dasmasa da cvlilebas

sazogadoebaSi gaCenil moTxovnilebaTa gaTvaliswinebiT.

sazogadoebis ganviTarebis sxvadasxva etapze cxovrebis donisadmi

midgoma gansxvavebuli iyo, vinaidan gansxvavdeboda mosaxleobis

moTxovnilebebi. Tanamedrove etapze, sabazro ekonomikaze gadasvlis

procesi, cxadia, gavlenas axdens mosaxleobis cxovrebis doneze da

qmnis sazogadoebis fenebs Soris qonebriv uTanabrobas. aqedan

gamomdinare, saWiroa cxovrebis donis Teoriuli da meTodologiuri

safuZvlebis mecnieruli gaazreba, arsebuli problemebis gamovlena da

maTi gadaWris gzebis dasaxva mecnierulad dasabuTebuli meTodebis

safuZvelze.

mosaxleobis cxovrebis donis kategoria kargadaa cnobili, antikuri

epoqidan dRemde izrdeba misi aqtualuroba da moqceulia, rogorc

ekonomistebis, ise sociologebisa da sxvaTa kvlevebis sferoSi.

siRaribis daZleva da mosaxleobis cxovrebis donis amaRleba

saxelmwifos pirdapiri movaleobaa. amisaTvis ki aucilebelia

mosaxleobis cxovrebis donis analizi, misi raodenobrivi da

xarisxobrivi Seswavla, rac xelisuflebas efeqtiani socialur-

ekonomikuri politikis SemuSavebaSi daexmareba.

Page 5: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

5

cxovrebis dones ganapirobebs mravali socialuri Tu ekonomikuri

faqtori, romelTagan gansakuTrebuli aqtualurobiT xasiaTdeba

cxovrebis donis Semdegi maCveneblebi: umuSevroba, siRaribe, mosaxleobis

Semosavlebs Soris uTanabroba, jandacva, ganaTleba da sxv., romelTa

kompleqsuri Seswavla qveyanaSi cxovrebis donis Sesaxeb srul suraTs

iZleva.

mosaxleobis cxovrebis donis Sesaxeb arsebul socialur

problemaTa farTo arealma da maTi gadaWris gzebis Ziebis procesma

ganapiroba Cveni daintereseba aRniSnuli sakiTxebisadmi da sakvlev

Temad misi arCeva.

sakvlevi problemis Seswavlis mdgomareoba

cxovrebis done farTo cnebaa da moicavs rogorc materialur,

ise aramaterialur sferos. masze moqmedi socialur-ekonomikuri

maCveneblebis simravle ki ganapirobebs cxovrebis donis Seswavlisadmi

Catarebul mraval mecnierul kvlevas, romelic gvxvdeba rogorc

ucxoel, ise qarTvel mecnierTa naSromebSi.

cxovrebis donis aqtualur sakiTxebs ikvlevdnen iseTi cnobili

moazrovneebi, rogorebicaa: f. kene, T. malTusi, u. peti, a. smiTi,

d. rikardo, g. kingi, f. listi, j. qeinzi a. ketle, r. maio-smiti, a. bouli,

s. g. strumilini da sxv.

cxovrebis donis sakiTxisadmi mkvlevar qarTvel mecnierTa Soris

aRsaniSnavia: p. guguSvili, S. beraZe, g. gamyreliZe, g. gamsaxurdia,

b. gabiZaSvili, v. omiaZe, v. papava, l. Ciqava, q. marSava, p. lemonjava,

a. silagaZe, e. meqvabiSvili, r. gogoxia, i. mesxia, g. xelaia, r. kakulia,

r. asaTiani, a. jibuti, m. turava, z. Sonia, m. xmalaZe da sxv.

mocemuli disertacia warmoadgens saqarTvelos mosaxleobis

cxovrebis donisa da misi ganmsazRvreli ZiriTadi sicialur-ekonomikuri

maCveneblebis statistikur kvlevas.

Page 6: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

6

kvlevis mizani da amocanebi

sadisertacio kvleva miznad isaxavs saqarTvelos mosaxleobis

cxovrebis donis mdgomareobis Tanamedrove suraTis gamovlenas misi

maxasiaTebeli statistikuri maCveneblebis gaangariSebis safuZvelze.

aRniSnuli miznidan gamomdinare saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis

donis Seswavlis ZiriTad amocanebs warmoadgens Semdegi:

mosaxleobis cxovrebis donis socialur-ekonomikuri

maCveneblebis gansazRvra;

mosaxleobis cxovrebis donis maCvenebelTa dinamikis

daxasiaTeba;

mosaxleobis cxovrebis donis maCvenebelTa saerTaSoriso

Sesadarisobis miRweva;

cxovrebis donis zogadi daxasiaTebisaTvis cxovrebis

Rirebulebis maCveneblebis statistikuri analizi dinamikaSi;

adamianis ganviTarebis indeqsis gaangariSeba da saqarTvelos

magaliTze mosaxleobis cxovrebis donis indeqsis gamoTvla;

mosaxleobis demografiuli maxasiaTeblebis analizi;

umuSevrobis statistikuri kvleva;

mosaxleobis Semosavlebisa da danaxarjebis struqturuli

analizi;

jandacvisa da ganaTlebis statistikuri Seswavla;

saarsebo minimumis gaangariSebis meTodologiis ganxilva;

siRaribis maCvenebelTa statistikuri analizi da misi daZlevis

gzebis gansazRvra.

kvlevis obieqti da sagani

sadoqtoro naSromis Seswavlis obieqtia saqarTvelos mosaxleobis

cxovrebis donis mdgomareoba, xolo kvlevis sagans warmoadgens

cxovrebis donis maCvenebelTa raodenobrivi kanonzomierebebis dadgena

da statistikuri analizi.

Page 7: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

7

kvlevis Teoriul _ meTodologiuri safuZvlebi

kvlevis Teoriul safuZvels warmoadgens: ekonomikuri Teoria,

saqarTvelosa da sazRvargareTis qveynebis mecnierTa da ekonomistTa

Teoriuli da praqtikuli xasiaTis mecnieruli gamokvlevebi, aseve

saerTaSoriso organizaciebis meTodologiebi.

cxovrebis donis kvlevis meTodologiuri safuZvelia: ekonomikuri

analizis, maTematikuri da statistikuri meTodebi. kvlevaSi viyenebT

iseT statistikur meTodebs rogoricaa: dakvirvebis, dajgufebis,

absoluturi da SefardebiTi sidideebis, statistikuri monacemebis

grafikuli gamosaxvis, saSualo sidideebis, variaciis maCveneblebis,

dinamikuri mwkrivebis, korelaciur-regresiuli analizisa da saindeqso

meTodebi.

naSromis mecnieruli siaxleebi

qveyanaSi siRaribis daZleva da cxovrebis donis amaRleba unda

daiwyos am sferoSi mecnieruli kvlevebis donis amaRlebiT, mecnierul

kvlevaze dafuZnebuli winadadebebisa da rekomendaciebis SemuSavebiT.

cxovrebis donis Sesaxeb kvlevebi mxolod misi calkeuli problemuri

sakiTxebis ganxilviT amoiwureba. mocemuli sadisertacio naSromi

warmoadgens saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis kompleqsur

kvlevas.

naSromis mecnieruli siaxleebi mdgomareobs SemdegSi:

1. saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis indeqsis gaangariSeba;

2. pirovnebis mier cxovrebis donis subieqturi aRqmis specialuri

indeqsis ageba (bednierebis indeqsi) da misi interpretireba;

3. gaeros mier rekomendirebuli cxovrebis donis zogadi

maCveneblis _ adamianis ganviTarebis indeqsisa da misi

Semadgeneli subindeqsebis saqarTvelos magaliTze gaangariSeba.

eqstrapolaciis meTodiT subindeqsebis SesaZlo mniSvnelobebis

gansazRvra da mis safuZvelze adamianis ganviTarebis indeqsis

prognozireba;

Page 8: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

8

4. saqarTvelos realobidan gamomdinare siRaribidan saSualo

fenamde ,,gardamavali fenis” kategoriis SemoReba da cxovrebis

donis TiToeuli kategoriisaTvis zRvaris daweseba;

5. Sefasebulia saarsebo minimumis gaangariSebis meTodologia

saqarTveloSi, daTvlilia minimaluri sasursaTo kalaTis fuladi

Rirebuleba da SemoTavazebulia minimaluri sasursaTo kalaTisa

da saarsebo minimumis gamoTvlis srulyofis winadadebebi.

naSromis Teoriuli da praqtikuli mniSvneloba

sadisertacio naSromi SeiZleba gamoyenebuli iqnes mecnier-

ekonomistebisa da statistikosebis mier cxovrebis donesTan

dakavSirebuli problemebis Seswavlisas. masSi mocemuli Teoriuli

debulebebi, aseve kvlevis statistikuri instrumentari SeiZleba

gamoyenebuli iqnes socialuri da ekonomikuri statistikis kursebis

swavlebisas.

naSromi aseve daexmareba praqtikos statistikosebs da aRniSnuli

sakiTxiT dainteresebul yvela adamians.

naSromis aprobacia da publikacia

sadisertacio naSromi ganxilul iqna ivane javaxiSvilis saxelobis

Tbilisis saxelmwifo universitetis ekonomikisa da biznesis fakultetis

ekonomikuri da socialuri statistikis kaTedraze 2014 wlis 21 ianvars

(oqmi #2).

Sesrulebuli kvlevis Sedegebze gamoqveynebuli 7 samecniero naSromi

da konferenciis Tezisebi Semdegia:

1. saqarTvelos Sromis bazarze Camoyalibebuli ZiriTadi tendenciebi

msoflio ekonomikuri krizisis fonze, socialuri ekonomika (#1),

Tb., 2011;

2. siRaribe saqarTveloSi: statistika da realoba (SedarebiTi

analizi), Jurn. ekonomika da biznesi (#3), Tb., 2011;

Page 9: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

9

3. mosaxleobis Semosavlebisa da danaxarjebis statistikis

aqtualuri problemebi saqarTveloSi, Jurn. ekonomisti (#1), Tb.,

2012;

4. soflis meurneobis ekonomikis ganviTarebis perspeqtivebi

saqarTveloSi, paata guguSvilis ekonomikis instituti, samecniero-

praqtikuli konferenciis masalebis krebuli Tb., 2012;

5. siRaribisa da umuSevrobis problemebi saqarTveloSi

globalizaciis Tanamedrove etapze. paata guguSvilis ekonomikis

instituti samecniero-praqtikuli konferenciis masalebis krebuli

Tb., 2013;

6. dasaqmebisa da umuSevrobis statistikuri analizi regionuli

WriliT saqarTveloSi, iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis

saxelmwifo universiteti, II saerTaSoriso samecniero-praqtikuli

konferencia, bioekonomika da soflis meurneobis mdgradi

ganviTareba, samecniero-praqtikuli konferenciis masalebis

krebuli Tb., 2013;

7. saarsebo minimumis gaangariSebis meTodologiuri sakiTxebi da misi

srulyofis gzebi saqarTveloSi, Jurn. ekonomika (1-2), Tb., 2014.

naSromis struqtura da moculoba

sadisertacio naSromis saerTo moculoba Seadgens kompiuterze

nabeWd 212 gverds da Sedgeba Sesavlis, oTxi Tavis, daskvnebisa da

winadadebebisgan. teqstis ZiriTad nawils Tan erTvis gamoyenebuli

literaturis sia da danarTebi (cxrilebis saxiT).

Page 10: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

10

Tavi 1. cxovrebis donis kvlevis Teoriuli safuZvlebi

1.1 cxovrebis done, rogorc socialur-ekonomikuri kategoria

sazogadoeba Tavisi ganviTarebis yovel safexurze cdilobs

warmoebis srulyofiT gaiumjobesos ekonomikuri mdgomareoba da amiT

daikmayofilos mudmivad mzardi materialuri da sulieri

moTxovnilebebi, rac aisaxeba cxovrebis doneSi.

mosaxleobis cxovrebis done aris socialur-ekonomikuri kategoria,

romelic gulisxmobs mosaxleobis materialuri da sulieri

moTxovnilebebis dakmayofilebis donesa da xarisxs.

cxovrebis done damokidebulia mraval rTul da gansxvavebul

faqtorze, rogoricaa: ekonomikuri, politikuri, socialuri, istoriuli,

erovnuli, bunebrivi pirobebi. maT Soris mTavaria mosaxleobis

Semosavlebi, danaxarjebi, dasaqmebis done, siRaribe, inflacia da sxv.

,,cxovrebis done upirveles yovlisa, socialur-ekonomikuri

kategoriaa da axasiaTebs adamianis moTxovnilebaTa dakmayofilebis

dones. amasTan igi cvalebadi da dinamikuria, vinaidan igi damokidebulia

sazogadoebis moTxovnilebebis ganviTarebis doneze, warmoebuli

produqciisa da momsaxurebis, rogorc raodenobriv, ise xarisxobriv

parametrebze. aqedan gamomdinare, SegviZlia vTqvaT, rom cxovrebis donis

kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da

struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi progresis

zegavleniT.’’1 mosaxleobis cxovrebis donis zrdis tempebi upirveles

yovlisa damokidebulia qveynis ekonomikur potencialze, anu imaze, Tu

ramdenadaa SesaZlebeli mosaxleobis materialur da sulier

moTxovnilebaTa uzrunvelyofa.

sazogadoebis ganviTarebis dabal safexurze adamianis mTeli

moTxovnileba mxolod materialuri moTxovnilebiT amoiwureboda. ase

1ix. mesxia i., gabelaSvili k. _ mosaxleobis cxovrebis done, Tb., 2004, gv. 14.

Page 11: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

11

magaliTad, saukunis win saqarTveloSi soflis glexkaci Tavs Raribad

ar miiCnevda Tu mas wlis ganmavlobaSi ojaxis gamosakvebad saWiro

sursaTi da cotaodeni tansacmeli hqonda. SemdgomSi sazogadoebis

ganviTarebas mohyva moTxovnilebis ganuxreli zrda, adamianebs aRar

akmayofilebdaT miRweuli cxovrebis done, maT daiwyes materialuri

mdgomareobisa da sulieri cxovrebis gaumjobesebaze fiqri. dRevandel

dRes teqnologiuri ganviTarebisa da moTxovnilebaTa zrdis fonze

cxovrebis donis maCveneblebi aisaxeba ara marto adamianTa kvebaSi,

Cacma-daxurvasa da sxva materialur yofaSi, aramed jandacvaSi,

ganaTlebaSi, kulturul da sxva socialur moTxovnilebebSi.

,,istoriuli TvalsazrisiT, zogadad, SeiZleba iTqvas, rom droTa

ganmavlobaSi adamianebi gacilebiT ukeT cxovrobdnen, vidre wina

saukuneebSi, anu adgili aqvs simdidris zrdis tendencias. amitom

dRevandeli saSualo fenis warmomadgeneli, warsulis mdidrebze

gacilebiT mdidari SeiZleba aRmoCndes ara Semosavlebis, aramed,

umTavresad, cxovrebis komfortis mixedviT, rasac mecnierul-teqnikuri

miRwevebi ganapirobebs.

mosaxleobis cxovrebis dabali donis mizezi garda socialuri

uTanasworobisa, iyo masobrivi ubedureba _ mousavlianoba, epidemiebi,

wyaldidobebi, xanZrebi, omebi da sxva. ganviTarebis Tanamedrove etapze

cxovrebis dabal donesa da siRaribes ZiriTadad ganapirobebs

teqnologiebis dabali done, mwiri bunebriv-resursuli potenciali,

ekonomikis araswori regulireba (inflacia, umuSevroba) da sxv.”2

,,bazris pirobebSi saqoneli nawildeba (gaiyideba) imaze, visac misi

SeZena SeuZlia da ara imaze, vis ufro sWirdeba. kiTxvaze ra vawarmooT,

rogor vawarmooT da visTvis vawarmooT, bazari pasuxobs calsaxad:

yvelasTvis, visac SeuZlia iyidos saqoneli. cxadia, rom bazris aseTi

mimarTuleba iwvevs sazogadoebis erTi nawilis gamdidrebas, xolo

2 ix. abesaZe r. _ mosaxleobis cxovrebis donisa da siRaribis zogierTi socialur-ekonomikuri aspeqti, paata guguSvilis ekonomikis institutis samecniero Sromebis krebuli III, Tb., 2010, gv. 10.

Page 12: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

12

meore nawilis gaRatakebas. am viTarebaSi warmoiSoba Semosavlebis

ganawilebis problema, romelsac sxvadasxva moculobiTa da sxvadaxva

formebiT aregulirebs saxelmwifo, amasTan, saxelmwifos Carevas

gadanawilebis procesSi SeiZleba adgili hqondes sxvadasxva doneze,

dawyebuli radikaluriT da damTavrebuli konservatiuli formebiT.”3

gansxvavebuli cxovrebis done ganapirobebs mosaxleobis

gansxvavebul cxovrebis wessac, vinaidan socialurad araerTgvarovan

sazogadoebaSi ar aris da SeuZlebelicaa iyos erTnairi cxovrebis wesi.

cxovrebis wesi adamianTa mTel saqmianobas moicavs da ganixileba

cxovrebis ganmsazRvrel pirobebTan erTad, igi cxovrebis doniT

ganpirobebuli sazogadoebis qcevis mizezebis gamovlenisa da dadgenis

saSualebas iZleva. Rrma gansxvaveba cxovrebis wesSi, Tavis mxriv

aZlierebs sazogadoebis socialur diferenciacias. ase magaliTad,

fulad-sasaqonlo urTierTobaTa pirobebSi mosaxleobis mdidar fenaSi

cxovrebis wesi xasiaTdeba mogebis miRebis maqsimizaciisken swrafviT. am

SemTxvevaSi adgili aqvs midrekilebas fulisa da fufunebis

sagnebisadmi, romlebic ganasaxiereben simdidres. ,,saSualo da dabali

fenis mosaxleobis cxovrebis wesis niSnebia meryevi materialuri

mdgomareoba, xvalindeli dRisadmi SiSi, umuSevrobis mudmivi

saSiSroeba, Raribi siberis molodini, materialur-fuladi barierebi

codnis miRebaSi da sxv. amave dros, gasaTvaliswinebelia is garemoeba,

rom cxovrebis wesi araerTgvarovania fizikuri SromiT dakavebul

sazogadoebriv fenebSi, inteligenciaSi, soflisa da qalaqis

mosaxleobaSi, fizikuri da gonebrivi SromiT dakavebul momuSave

adamianebSi da a.S.”4

cxovrebis stili pirovnebis an socialuri jgufis cxovrebis wesis

Taviseburebebs axasiaTebs, Tavisi SinaarsiT cxovrebis wesi ufro

farToa vidre cxovrebis stili.5 cxovrebis stili, rogorc koncefcia

3 ix. mesxia i., gabelaSvili k. _ mosaxleobis cxovrebis done, Tb., 2004, gv. 6.

4 iqve, gv. 25.

5 http://www.nplg.gov.ge

Page 13: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

13

dakavSirebulia germaneli sociologisa da filosofosis maqs veberis

SromebTan. is ganisazRvreba materialuri keTildReobis standartebiT,

adamianis mier SeZenili da moxmarebuli produqciiT, SexedulebebiTa da

gemovnebiT, rac damaxasiaTebelia rogorc calkeuli adamianisaTvis, ise

konkretuli socialuri jgufebisaTvis. qcevisa da urTierTobis

garkveuli individualuri an jgufuri stilis gavrcelebam ki SeiZleba

cxovrebis wesis cvlileba gamoiwvios.

cxovrebis donis kategoriis Seswavlisas ganasxvaveben cnebebs _

,,cxovrebis done’’ da ,,cxovrebis xarisxi’’.

am cnebebis mixedviT cxovrebis done moicavs cxovrebis materialuri

da aramaterialuri pirobebis raodenobriv mxares, xolo cxovrebis

xarisxi cxovrebis donis Tvisobriv mxares. cxovrebis done ufro farTo

cnebaa vidre cxovrebis xarisxi, aqedan gamomdinare, mosaxleobis

cxovrebis donis analizisas cxovrebis done moicavs cxovrebis

xarisxsac, vinaidan sazogadoebrivi movlenebis raodenobrivi niSniT

statistikuri kvleva SeuZlebelia warimarTos Tvisobriv mxaresTan

urTierTkavSiris gareSe.

cxovrebis done SeiZleba ganvixiloT, rogorc materialuri da

aramaterialur pirobebis raodenobrivi maCvenebeli da cxovrebis

xarisxi rogorc am raodenobrivi maCveneblebis Tvisebrivi (xarisxis)

maxasiaTebeli. magram, vinaidan mosaxleobis cxovrebis done gamoxatavs

sazogadoebrivi ganviTarebis garkveul etapze, adamianTa cxovrebis

pirobebis im faqtorTa erTobliobas, romelic axasiaTebs mosaxleobis

fizikuri, socialuri da inteleqtualuri moTxovnebis dakmayofilebis

xarisxs, Sedegad cxovrebis done moicavs cxovrebis xarisxis

Seswavlasac.

cxovrebis donesa da cxovrebis xarisxs Soris kavSiri SeiZleba

ganvixiloT Semdegnairad. ,,cxovrebis donec da cxovrebis xarisxic

moicavs rogorc raodenobriv, ise Tvisebriv mxareebs, vinaidan, Tu

xarisxobrivad adamianTa moTxovnilebebi ar kmayofildeba, SeuZlebelia

Page 14: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

14

visaubroT cxovrebis maRal doneze da piriqiT, Tu raodenobrivad

adamianTa moTxovnilebebi ar kmayofildeba, ver visaubrebT cxovrebis

maRal xarisxze. aqedan gamomdinare cxovrebis pirobebis Sesafaseblad

ufro misaRebia gamoviyenoT termini “cxovrebis done”. amasTan, misi

daxasiaTebisa da kvlevisas misaRebia ganvixiloT cxovrebis donis

raodenobrivi da xarisxobrivi maCveneblebi.”6

cxovrebis donis standarts gansazRvravs iseTi maCveneblebi,

rogoricaa Semosavlebi, dasaqmeba da Sromis pirobebi (rac dasaqmebis

xarisxis ganmsazRvreli faqtoria), xarisxiani da xelmisawvdomi

jandacva, sicocxlis xangrZlivoba, ganaTleba, siRaribis done, mTliani

Sida produqti, ekonomikis zrda, infrastruqtura, inflaciis done,

saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba, ekonomikuri da politikuri

stabiluroba, politikuri da religiuri Tavisufleba, klimati da

ekologiurad sufTa garemo, cxovrebis donis CamoTvlili maCveneblebi

gansazRvraven kidec cxovrebis xarisxs.

termini “cxovrebis xarisxi” gaCnda XX saukunis 50-iani wlebis Sua

periodSi, vinaidan aSkara gaxda, rom mxolod ekonomikuri zrda ver

iqneboda cxovrebis donis sazomi, aq gamoikveTa iseTi garemoebebi da

movlenebi, romlebic gavlenas axdendnen cxovrebis donis xarisxobriv

mxareze. cxovrebis xarisxis Sefasebis saWiroeba teqnikurma progresma

da ekonomikurma ganviTarebamac gamoiwvia, radganac Tavi iCina iseTma

uaryofiTma movlenebma, rogoricaa socialuri daZabulobis gaRrmaveba,

ekologiuri mdgomareobis gauareseba da a.S.

Tavidan, cneba cxovrebis xarisxi atarebda abstraqtul formas,

romelic materialuri keTildReobis Sevsebis aucileblobidan

gamomdinare, ZiriTadad dafuZnebuli iyo socialuri usafrTxoebisa da

gare samyaros negatiuri zegavlenis mdgomareobebis Sefasebaze. ,,1962

wels j. berlingerma cxovrebis xarisxis sabaziso SemadgenlobaSi

6 ix. abesaZe r. _ mosaxleobis cxovrebis donisa da siRaribis zogierTi socialur-ekonomikuri aspeqti, paata guguSvilis ekonomikis institutis samecniero Sromebis krebuli III, Tb., 2010, gv. 5.

Page 15: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

15

Seiyvana Semdegi elementebi: Semosavlis done erT mosaxleze,

samarTaldarRvevebisa da danaSaulTa done, ganaTlebisa da samedicino

momsaxurebis done. amerikelma mecnierma j. foresterma cxovrebis

xarisxis maxasiaTeblebs miakuTvna stresuli situaciebi, cxovrebis

sirTuleebi, kvebis xarisxi da garemos dabinZureba. kanadel sociolog

m. bunges cxovrebis xarisxis elementebSi Seqonda haerisa da wylis

xarisxi, sacxovreblis zoma da xarisxi, ojaxuri cxovrebisa da

samuSaosagan dakmayofilebis xarisxi, sazogadoebriv saqmianobaSi

monawileobis done, usafrTxoeba quCaSi, wakiTxul wignTa, Teatralur

warmodgenebze daswrebis raodenoba da a.S.”7

mosaxleobis cxovrebis donis kvlevisas cxovrebis donis

xarisxobrivi mxaris analizs Semdegi saxiT vaxdenT. magaliTad;

cxovrebis donis maCveneblebis ganxilvisas, rogoricaa dasaqmebulTa

ricxovnoba da maTi xvedriTi wona ekonomikurad aqtiur mosaxleobaSi,

cxovrebis donis raodenobrivi maCvenebelia, xolo dasaqmebulTagan

TviTdasaqmebulTa kategoriis ganxilva da am kuTxiT arsebuli

problemis analizi, cxovrebis donis xarisxobrivi maxasiaTebeli, anu

cxovrebis xarisxis maCvenebelia. aseve, erT mosaxleze Semosavlebis

saxeebis ganawileba raodenobrivi maCvenebelia, xolo realuri

Semosavlebis gamoTvla cxovrebis xarisxze miuTiTebs. ganaTlebis donis

statistikuri Seswavlisas viyenebT raodenobriv maCveneblebs, rac

aisaxeba moswavle-maswavleblebisa Tu saswavlo dawesebulebebis

raodenobriv maCveneblebSi, magram xarisxobriv maCvenebelze miuTiTebs

moswavlis mier miRebuli ganaTlebis done, rac aisaxeba: sabazro

moTxovnebis dakmayofilebaSi, Sromis bazarze ganaTlebis donis

mixedviT dasaqmebulTa ganawilebaSi. jandacvis sistemaSi xarisxobriv

maCveneblebs warmoadgens: samedicino momsaxurebis xelmisawvdomoba da

gaweuli momsaxurebis efeqtianoba, kvalificiuri eqimebis momsaxureba,

7ix. robitaSvili n. _ mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis diferenciaciis statistikis aqtualuri sakiTxebi saqarTveloSi (disertacia, warmodgenilia doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad), baTumi 2012, gv. 71.

Page 16: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

16

xarisxiani medikamentebi da samedicino danadgarebi, sawolebis

raodenoba 100 000 kacze, samedicino personalis raodenoba da sxv.

cxovrebis done qveyanaSi SeiZleba gaizomos iseTi maCveneblebiT,

rogoricaa, realuri Semosavali (inflaciis gamoricxviT) erT

mosaxleze da siRaribis done. xolo, sxva faqtorebis gamoyeneba,

rogoricaa magaliTad, jandacvisa da ganaTlebis donis maCveneblebi,

Sromis bazris mdgomareoba, demografiuli maxasiaTeblebi, kidev ufro

naTlad axasiaTebs cxovrebis dones da detalur suraTs gvaZlevs

qveynis cxovrebis doneze.

siRaribis dasaZlevad da mosaxleobis cxovrebis donis

asamaRleblad ekonomikur zrdasTan erTad unda moxdes qveynis

socialuri kuTxiT ganviTareba, ramac unda uzrunvelyos mosaxleobis

materialuri da sulieri moTxovnilebebis dakmayofileba. materialuri

moTxovnilebebi vrceldeba: kvebaze da pirveladi moxmarebis sagnebze,

tansacmelze, sacxovrebel pirobebze da sxv. xolo sulieri

moTxovnilebebi moicavs: jandacvas, ganaTlebas, kulturul saqmianobas,

Sromis pirobebs, dasvenebasa da garTobas.

nebismieri qveynis ekonomikuri ganviTareba misi mTavrobis erT-erTi

mniSvnelovani prioritetia. ekonomikuri reformisa da mTlianad

ekonomikuri politikis umniSvnelovanes nawils warmoadgens reformebi

fiskalur sferoSi da axali fiskaluri politikis SemuSaveba. efeqtiani

fiskaluri politikis gatarebiT saxelmwifo iRebs optimalurad

dabalansebul biujets, rac Tavis mxriv SesaZleblobas miscems

warmarTos rogorc qveynis ekonomikuri ganviTareba, ise socialuri

daxmareba gauwios mosaxleobis dabalSemosavlian kategorias.

Sesabamisad, efeqtianad gatarebul fiskalur politikaze mniSvnelovnad

aris damokidebuli qveynis ekonomikuri ganviTareba da mosaxleobis

cxovrebis maRali done.

saqarTveloSi fiskaluri politikis ZiriTad miznebs warmoadgens:

biznesis ganviTarebisaTvis Sesabamisi pirobebis Seqmna, adgilobrivi

Page 17: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

17

warmoebis ganviTareba, efeqtiani sagadasaxado sistemis Seqmna,

sainvesticio garemos gaumjobeseba da ucxouri investiciebis mozidva.

,,sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi mTeli rigi obieqturi da

subieqturi mizezebis gamo ver xerxdeba ekonomikuri zrdis daCqareba,

xolo gaRaribebuli mosaxleoba sicocxlis bolomde ver daelodeba

ekonomikur zrdas da cxovrebis pirobebis gaumjobesebas. aqedan

gamomdinare, saxelmwifo valdebulia SeimuSavos cxovrebis donis

amaRlebisa da siRaribis daZlevis specialuri strategia da programa,

raTa misi realizaciiT Seumsubuqos cxovrebis pirobebi

dabalSemosavlian da socialurad daucvel mosaxleobas.”8

,,cxovrebis donis kategoriis siRrmiseuli analizi moiTxovs,

agreTve, iseT ekonomikur cnebebSi garkvevas, rogoricaa socialuri

dacva da socialuri garantiebi, romelic aris socialuri dacvis

konkretuli da xarisxobrivi gansazRvruloba, sazogadoebrivi

aucilebloba, sazogadoebis ganviTarebis mizanmimarTuli saSualeba.

nebismieri civilizebuli saxelmwifo valdebulia gaataros mosaxleobis

socialuri dacvis RonisZiebaTa sistema da programebi, daicvas Tavisi

moqalaqeebi ekonomikuri da socialuri gaWirvebisagan, Semosavlebis

mkveTri dacemisagan, daicvas invalidebi, moxucebi, avadmyofebi da a.S.’’9

aqedan gamomdinare, socialuri dacva, am sityvis farTo gagebiT,

mowodebulia daicvas adamiani misi sicocoxlis ganmavlobaSi wamoWrili

sxvadasxva socialuri riskebisgan. socialuri uzrunvelyofa unda

niSnavdes sazogadoebisTvis socialuri garantiebis micemas, rac aisaxeba

dasaqmebulTa socialur uzrunvelyofaze, xolo umuSevrebis,

invalidebis, aseve sasicocxlod aucilebel minimumze naklebi

Semosavlis mqone mosaxleobisaTvis unda muSaobdes socialuri dacvis

meqanizmebi da moxdes maTTvis materialuri Tu aramaterialuri

daxmarebis gaweva.

8 ix. mesxia i., gabelaSvili k. _ mosaxleobis cxovrebis done, Tb., 2004, gv. 17. 9iqve, gv. 7.

Page 18: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

18

adamianis uflebaTa sayovelTao deklaraciis mixedviT TiToeul

adamians aqvs cxovrebis iseTi pirobebis qonis ufleba, romelic

aucilebelia rogorc misi, ise misi ojaxis wevrebis janmrTelobisa da

keTildReobis SesanarCuneblad. am pirobebSi igulisxmeba sakvebi,

tansacmeli, sacxovrebeli pirobebi, Sesabamisi samedicino da socialuri

momsaxureba, daxmarebis miRebis ufleba umuSevrobis, daavadebis,

invalidobis, moxucebulobisa da misgan damoukidebeli mizezebiT

arsebobis wyaros dakargvis sxva SemTxvevebSi.

jandacvis gamarTuli sistema qveynis ganviTarebis aucilebeli

winapirobaa, uamisod qveyana da misi mosaxleoba saTanadod ver

ifunqcionirebs. adamianis janmrTelobisa da ganviTarebis safuZvels

jansaRi kveba warmoadgens.10 adamianis mier miRebuli sakvebis odenoba da

mravalferovneba, xarisxi da usafrTxoeba pirdapir gavlenas axdens

janmrTelobasa da keTildReobaze da Sesabamisad, cxovrebis donis

gaumjobesebaze. saxelmwifo valdebulia jandacvis sistemis reformebis

gatarebasTan erTad yuradReba miaqcios mis qveyanaSi warmoebuli Tu

sxva qveynidan importirebuli sakvebi produqciis xarisxs, daicvas misi

mosaxleoba uxarisxo da janmrTelobisTvis mavne produqtebis

moxmarebisgan. adamianis srulfasovani fizikuri ganviTarebisaTvis

mniSvnelovania rogorc misi kvebis racionis mravalferovneba da maRali

kaloriuloba, aseve mis mier ekologiurad sufTa sakvebis miReba.

adamianis ganviTarebisaTvis aseve mniSvnelovania ganaTleba, romelic

mas uqmnis arCevanis saSualebas da cxovrebiseul SesaZleblobebs,

amcirebs siRaribisa da avadmyofobis dones da individs sazogadoebaSi

ufro myar safuZvels uqmnis. ganaTleba dinamiur samuSao Zalas qmnis da

kargad informirebul moqalaqeebs globaluri masStabiT konkurenciisa

da TanamSromlobis unars aniWebs.

ganaTleba, jandacva da socialuri daxmareba, am urTierT-

dakavSirebuli faqtorebiT miiRweva siRaribis daZleva da qveynis

10

ix. jansaRi kvebis swavleba dawyebiT skolebSi _ tomi 1: qrestomaTia, gv. 2.

Page 19: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

19

socialur-ekonomikuri ganviTareba. am faqtorTa mWidro urTierTkavSiri

mdgomareobs SemdegSi: mosaxleobis janmrTelobis gareSe SeuZlebelia

ganaTlebis maRali donis miRweva, xolo Sesabamisi ganaTlebis gareSe

jandacvis sferoc gaumarTavia.

msoflios sxvadasxva qveyanaSi mosaxleobis cxovrebis donis kvlevas

mravali organizacia Tu kompania atarebs. calkeuli qveynisa Tu qalaqis

mosaxleobis cxovrebis donis analizisas isini xSirad gansxvavebuli

kriteriumebiT sargebloben, rac zog SemTxvevaSi moulodnel Sedegebs

iZleva. ase magaliTad:

,,2011 wels uSwitch.com-is dakveTiT11 Catarebuli kvlevisas eqspertebi

16 kriteriums iTvaliswinebdnen, romlebic cxovrebis xarisxs

gansazRvravs. esenia: saSualo Semosavali, pirveladi moxmarebis

saqonlis, eleqtroenergiis, produqtebisa da sawvavis Rirebuleba. aseve

wlis ganmavlobaSi mziani saaTebis raodenoba da Tavad mcxovrebTa azri

qveyanaSi cxovrebis donis xarisxze. aRmoCnda, rom am kriteriumebiT did

britaneTSi cxovrebis done gacilebiT dabalia, vidre magaliTad

poloneTSi, miuxedavad imisa, rom britaneTis ekonomikuri mdgomareoba

evropis sxva saxelmwifoebTan SedarebiT ufro stabiluria. poloneTis,

safrangeTis, espaneTisa da italiis mosaxleoba ufro nakleb Semosavals

iRebs, magram Tavs gacilebiT bednierad grZnobs. britaneTSi Tavs

bednierad mosaxleobis mxolod 5% aRiqvams. 10%-s ki qveynis datoveba

surs. mTavari faqtorebi, romlebmac reitingSi didi britaneTis adgili

gansazRvra, danaSaulis maRali done, Zaladoba da cxovrebis siZvirea.

,,xangrZlivi samuSao kvira, xanmokle dasveneba, maRali sapensio asaki _

es yvelaferi britanelebisTvis arcTu momxibvlel suraTs qmnis. Cven

yvelaze ZviradRirebuli sakvebi da dizeli gvaqvs, benzinis Rirebuleba

saSualoze maRalia, mziani dReebis raodenoba ki weliwadSi sxva

saxelmwifoebTan SedarebiT naklebia,” _ acxadeben kvlevis avtorebi.’’

11http://consulate-georgia.org/?p=7488

Page 20: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

20

2012 wels amerikuli kompania ,,Mercer’’-is12 mier msoflios masStabiT

460-ze met qalaqSi Catarebuli kvevebiT, cxovrebis xarisxis mixedviT

qalaqebis reitingSi lideroben vena (avstria), ciurixi (Sveicaria) da

oklendi (ax. zelandia). kvlevis Tanaxmad cxovrebis pirobebze analizi

gakeTda 39 faqtoris mixedviT, romlebic 10 kategoriad iqna

dajgufebuli: politikuri da socialuri garemo, ekonomikuri garemo,

socialur-kulturuli garemo, samedicino da janmrTelobis faqtorebis

gaTvaliswineba, skolebi da ganaTlebis sfero, sazogadoebrivi

momsaxureba da satransporto uzrunvelyofa, dasveneba, samomxmareblo

saqonlis jgufi, sabinao da bunebriv-klimaturi pirobebi.

cxovrebis done rTuli socialur-ekonomikuri kategoriaa da misi

gansazRvra erTi konkretuli maCvenebliT SeuZlebelia, amitom

mosaxleobis cxovrebis donis dasaxasiaTeblad iyeneben misi calkeuli

sferoebis monografiul gamokvlevebs da adgenen im maCvenebelTa

sistemebs, romelTa kompleqsuri SeswavliTac axdenen cxovrebis donis

analizs mocemul qveyanasa Tu regionSi.

aqedan gamomdinare sxvadasxva kvleviTma organizaciam mis mier

Catarebul kvlevebSi SeiZleba gamoiyenos gansxvavebuli maCveneblebi,

(cxadia meTodurad gamarTlebuli) romlis safuZvelzec kvlevis

miznidan gamomdinare daaxasiaTebs cxovrebis dones.

mosaxleobis cxovrebis donis amaRleba saqarTvelos umTavres mizans

warmoadgens, rac miRweuli unda iqnas qveynis ekonomikuri ganviTarebiTa

da sabazro ekonomikis pirobebSi socialuri politikis gatarebiT.

qveynis ekonomikur ganviTarebaSi ki vgulisxmobT, rom is ar unda

aisaxos mxolod cifrebiT mTliani Sida produqtis (mSp) zrdaSi, aramed

ekonomikuri keTildReoba moxmardes TiToeul moqalaqes. qveyanaSi

efeqtiani socialuri da ekonomikuri politikis gatarebamde ki unda

moxdes am ori mimarTulebiT mdgomareobis Sesaxeb sruli informaciis

miReba, Semdeg ki warmoCenili problemebisa da am problemebze moqmedi

12 http://www.mercer.com/press-releases/quality-of-living-report-2012

Page 21: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

21

faqtorebis mogvareba Sesabamisi, meTodologiurad gamarTlebuli,

politikis gatarebiT.

im maCvenebelTa sistemis SemuSaveba, romelic daaxasiaTebs qveyanaSi

mosaxleobis cxovrebis dones, unda moxdes adamianis ganviTarebisaTvis

saWiro moTxovnilebebisa da misi uflebebis dacvis safuZvelze.

adamianis uflebebi ver iqneboda erTi da imave arsisa da moculobis

monaTmflobelobis, feodalizmisa da kapitalizmis epoqaSi, is icvleba

kacobriobis progresis pararelurad da viTardeba ekonomikuri,

socialuri da politikuri institutebis warmoqmnasa da srulyofasTan

erTad.

adamianis uflebebis13 aRiareba da dacva saxelmwifos upirvelesi

movaleobaa, miuxedavad imisa, Tu romeli tipis sazogadoebaSi

cxovrobda an cxovrobs is, misi uflebebi ar icvleba, xolo

saxelmwifos movaleobaa kacobriobis ganviTarebasTan erTad aRmoaCinos

da daicvas isini.

yovel adamians aqvs uflebebi romelsac is, rogorc pirovneba

dabadebidanve iZens da ganisazRvreba im pirobebisa da saSualebebis

saxiT, romlebic saWiroa adamianis Rirseuli cxovrebis pirobebis

SesanarCuneblad. adamianis uflebebi moicavs: samoqalaqo uflebebsa da

politikur Tavisuflebebs, ekonomikur, socialur da kulturul

uflebebs.

pirad anu samoqalaqo uflebebs miekuTvneba: yvela adamianis

Tanasworoba kanonis winaSe, sicocxlis, pativisa da Rirsebis,

Tavisuflebis xelSeuvali uflebebi, sityvis, azris, religiis

Tavisufleba da a.S. politikur uflebebs miekuTvneba: xelisuflebis

mier gadawyvetilebis miRebaSi monawileobis ufleba, saarCevno ufleba,

mitingebisa da manifestaciebis Catarebis ufleba da a.S. ekonomikur da

socialur uflebebs miekuTvneba: Sromis ufleba; Sromis samarTliani da

misaRebi dasaqmebis pirobebis ufleba; profkavSirebis Seqmnis ufleba;

13 http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=list&d=6&t=dict&w1=%E1%83%90&w2=%E1%83%93

Page 22: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

22

gaficvebis ufleba; ganaTlebis, janmrTelobis uflebebi da sxv.

kulturul uflebebs ki miekuTvneba: sazogadoebis kulturul

cxovrebaSi monawileobis ufleba, samecniero progresis SedegebiT

sargeblobis ufleba da a.S.14

CamoTvlili mTeli rigi uflebebi saxelmwifos zRudavs misi

moqalaqeebis nebis sawinaaRmdego qmedebebSi da avaldebulebs misi

yoveli mcxovrebisaTvis Sesaferisi cxovrebis pirobebis Seqmnisaken.

adamianis uflebebis dacva da moralurad marTebuli samarTlianobis

damkvidreba es is sawyisebia, rac momavalSi socialuri da ekonomikuri

politikis warmatebulad ganxorcielebasTan erTad uzrunvelyofs

qveyanaSi mosaxleobis cxovrebis donis zrdas.

14 http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=6&t=2763

Page 23: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

23

1.2 mosaxleobis cxovrebis donis aqtualuri sakiTxebis kvlevis

istoriuli ganviTareba

cxovrebis done cvalebadi movlenaa, vinaidan istoriuli periodebis

Sesabamisad icvleba TviT mosaxleobis moTxovnilebebic. sazogadoebis

ganviTarebasTan erTad izrdeba interesi am kategoriis ufro Rrmad da

safuZvlianad Seswavlisadmi. adamianTa ganviTarebisa da samecniero-

teqnologiuri progresis Sesabamisad Cndeba axali moTxovnilebebi da

saWiroebebi, romelTa asaxvac xdeba mosaxleobis cxovrebis donis

Sefasebisas.

,,qveynis ganviTarebisa da mosaxleobis cxovrebis donis Sesaxeb jer

kidev uZvelesi droidan bWobdnen kacobriobis didi moazrovneebi. isini

cdilobdnen moecaT cxovrebis donis erTiani Sefaseba. Zvel saberZneTSi

iyo gavrcelebuli devizi: ,,adamianis keTildReoba _ umaRlesi mizania.”

platoni, aristotele, qsenofonte da sxvebi msjelobdnen qveynis

ganviTarebis donis ama Tu im kuTxiT, ganzogadebulad warmoCenas, raSic

aisaxeboda qveynis ganviTarebis safexurebi.’’15 ,,platoni, antikuri xanis

berZeni filosofosi Tvlida, rom idealur sazogadoebaSi umdidresi

adamianis Semosavali ar unda aRematebodes uRaribesi adamianis oTxmag

Semosavals.”16 aRsaniSnavia, rom cneba _ “saSualo fena” pirvelad

gamoiyena aristotelem, romelsac ZiriTadad unda moecva xelosnebi,

vaWrebi da mevaxSeebi, romelTa socialuri da ekonomikuri mdgomareoba

gardamavali iqneboda monebsa da monaTmflobelebs Soris. swored

aristoteles ideas warmoadgens is, rom raodenobrivad rac ufro meti

iqneba sazogadoebis saSulo fena, miT ufro stabiluri iqneba Tavad

sazogadoeba. cnebam ,,saSualo klasi” farTo gavrceleba pova XX

saukuneSi, radganac am periodSi SeiniSneba misi mkveTri raodenobrivi

zrda.

15ix. virsalaZe n. _ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi. quT. 2003, gv. 10. 16ix. virsalaZe n._ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi. quT. 2003, gv. 107.

Page 24: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

24

feodalur sazogadoebaSi ki ekonomikis ganviTarebis safuZvels

materialuri dovlaTis Tavisufali mwarmoeblebisa da feodalebze

damokidebuli glexebis Sroma warmoadgenda. adreuli Suasaukuneebis

epoqaSi (V-XI s.s.) feodaluri ekonomikis agraruli xasiaTi, xelosnobisa

da vaWrobis ganuviTarebloba, feodalebis winaSe mwvaved svamda

uzrunveli cxovrebisaTvis fulis qonis problemas.

cxovrebis donis aqtualur sakiTxebs ikvlevdnen cnobili

moazrovneebi: f. kene, T. malTusi, klasikuri politikuri ekonomikis

warmomadgenlebi u. peti, a. smiTi, d. rikardo da sxv. mosaxleobis

cxovrebis donis Sefaseba Tavdapirvelad sityvierad xdeboda, frangma

fiziokratma fransua kenem (1694-1774) pirvelma Seavso sityvieri

Sefasebebi raodenobrivi maCveneblebiT. mosaxleobis cxovrebis donis

kvlevis mxriv, aRsaniSnavia adam smitis naSromi ,,gamokvleva xalxTa

simdidris bunebisa da mizezebis Sesaxeb,” sadac gadmocemulia misi

ZiriTadi ekonomikuri ideebi. Semosavlebis Teoriis ganxilvisas ki

a. smiti sazogadoebas sam ZiriTad klasad hyofda: muSebi, kapitalistebi

da miwaTmflobelebi.

mosaxleobis demografiuli problemebi cxovrebis donesTan kavSirSi

mTeli simwvaviT pirvelad daayena ingliselma mecnierma, Tomas robert

malTusma (1766-1834). 1798 wels T. malTusma gamoaqveyna wigni ,,cda

xalxTmosaxleobis kanonis Sesaxeb”, romelSic mosaxleobis zrdis

bunebrivi kanoni daadgina. am kanonis Tanaxmad arsebobs Seusabamoba

mosaxleobis zrdasa da saarsebo saSualebebis zrdas Soris, Tu ki

pirveli izrdeba geometriuli progresiiT, meore maCvenebeli izrdeba

ariTmetikuli progresiiT, amitom dedamiwas emuqreba mosaxleobis

siWarbe, romlis gamokvebasac igi ver SeZlebs.17

cxovrebis donis kvlevaSi aseve mniSvnelovania g. kingis (1648-1712)

mosaxleobis Semosavlebisa da xarjebis statistikuri mimoxilva,

romelSic vxvdebiT mosaxleobis danawilebas socialur jgufebad.

17 http://socium.ge/downloads/protosocteoria/malTusisTezisebi.pdf

Page 25: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

25

mocemul mimoxilvaSi gansazRvrulia ojaxTa raodenoba TiToeul

socialur jgufSi, ojaxis wevrTa raodenoba, TiToeuli socialuri

jgufis pirTa raodenoba, wliuri Semosavali erT ojaxze da sxv.18

qveynis ganviTarebisa da mosaxleobis cxovrebis donis Sefaseba me-19

me-20 saukuneebis mijnaze kidev ufro gafarTovda da vrceli,

mravalferovani xasiaTi miiRo. me-20 saukunis meore naxevarSi win

wamoiwia socialurma aspeqtebma, aSkara gaxda, rom kerZo ekonomikuri

midgoma sakmarisi araa Tanamedrove sazogadoebis cxovrebis donis

dasaxasiaTeblad, vinaidan cxovrebis done farTo cnebaa da is qveynis

ekonomikuri, socialuri, kulturuli da inteleqtualuri ganviTarebis

gamoxatulebaa.19

aRsaniSnavia istoriuli skolis warmomadgenlis fridrix listis

(1789-1846) mosazreba, rom qveynis WeSmariti simdidre da keTildReoba

ganpirobebulia ara gacvliTi faseulobebis raodenobiT, aramed

mwarmoebluri Zalebis ganviTarebis xarisxiT. amasTan mniSvnelovan

rols akuTvnebs politikur siZlieres, xolo politikosebs amocanad

uwesebs eris gaerTianebasa da maTi arsebobis uzrunvelyofas.

cxovrebis donis erT-erTi mniSvnelovani maCveneblis umuSevrobis

problemebis gadawyvetis xerxebi warmoadgina j. qeinzma (1883-1946)

naSromSi ,,dasaqmebis, procentisa da fulis zogadi Teoria.” sadac,

j. qeinzi krizisebisa da umuSevrobis Sesamcireblad gadamwyvet rols

saxelmwifos aniWebs, igi iziarebs saxelmwifos Carevis ideas

sazogadoebis mTlian Semosavlebis ganawilebaSi im mizniT, rom

zemoqmedeba moaxdinos ekonomikaze.20

18

ix. benaSvili i. _ saqarTvelos erovnuli Semosavlis statistikuri Seswavlis meTodologia da misi srulyofis gzebi (ekonomikis doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili sadisertacio naSromi), Tb., 2010, gv. 20. 19 ix. virsalaZe n. _ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi. quT. 2003, gv. 10. 20

ix. TeTruaSvili z., TeTruaSvili-qardava m. _ saqarTvelos ekonomikuri usafrTxoebis uzrunvelyofis finansur-ekonomikuri faqtorebi da misi regulirebis meqanizmebi sabazro urTierTobis formirebis pirobebSi, Tb., 2006, gv. 27.

Page 26: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

26

globalizaciis procesebis gaRrmaveba moiTxovs sazogadoebis

mxridan axali moTxovnilebebisa da amocanebis wamoyenebas, romlis

gadawyvetis mizniT cxovrebis donis Sesaxeb kvlevebi XXI saukuneSi

kidev ufro gaZlierdeba.

cxovrebis donis maCveneblebs Seiswavlis iseTi mecnierebebi,

rogoricaa filosofia, sociologia, ekonomika, statistika da sxva

sazogadoebis ganviTarebis Semswavleli mecnierebebi.

cxovrebis donis statistikas Seiswavlis socialuri statistika,

romelic ikvlevs kidec cxovrebis donis maCveneblebs da mis Semadgenel

sakiTxebs. socialuri statistikis ganviTarebaSi didi wvlili miuZRvis

uiliam petis (1623-1687) Sromebs. a. ketle, r. maio-smiti, a. bouli

ikvlevdnen socialuri statistikis erT-erT aqtualur sakiTxs moralur

statistikas. belgielma statistikosma a. ketlem (1796-1874) pirvelma

gamoiyena monacemTa Segrovebis meTodebi da statistikis maTematikuri

mimdinareoba daafuZna, man Seiswavla adamianis moraluri Tvisebebi da

daadgina, rom sazogadoebrivi movlenebi xasiaTdeba ganviTarebis

Sinagani aucileblobiT.

socialuri statistikis ganviTarebaSi mniSvnelovani roli ekuTvnis

s. g. strumilins (1897-1977), romelic ikvlevda mosaxleobis cxovrebis

dones da mimoixilavda saarsebo minimumsa da muSebis xelfasebs, xolo

d. p. Juravski (1810-1856) ikvlevda mosaxleobis diferenciacias cxovrebis

pirobebisa da socialuri mdgomareobis mixedviT. aseve aRsaniSnavia

u. e. iansonis (1835-1893) mosaxleobis socialuri kvlevebi. f. a. Serbini

(1849-1936), a. v. Caianovi (1888-1937) da e. n. anuCini (1831-1905) awarmoebdnen

saojaxo meurneobebis statistikur kvlevebs. sanitaruli statistikis

ganviTareba ukavSirdeba f. f. erismanisa (1842-1915) da p. i. kurkinis (1858-

1934) kvlevebs, romlebmac daadgines mosaxleobis cxovrebis donis

gavlena maT fizikur ganviTarebasa da janmrTelobaze. cxovrebis donis

kvlevebi aseve asaxulia cnobili ekonomistebis naSromebSi, maT Soris:

rusi statistikosebi – e. kapustini, a. krilovi, v. monanovi, Cexi

Page 27: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

27

statistikosebi – o. tureki, k. lauri, i. valteri, germanelebi –

i. kuCingi, a. donda da sxvebi.

qarTvel mecnierTa Soris, romlebic mosaxloebis cxovrebis donis

socialur da ekonomikur sakiTxebs Seiswavlian, aRsaniSnavia:

p. guguSvili, p. lemonjava, a. silagaZe, e. meqvabiSvili, g. gamsaxurdia,

e. kodua, l. Ciqava, v. papava, r. gogoxia, i. mesxia, g. xelaia, r. kakulia,

r. asaTiani, a. jibuti da sxva. mosaxleobis Semosavlebisa da

danaxarjebis diferenciaciis, demografiuli da cxovrebis donis sxva

mniSvnelovani kvlevis sakiTxebi ganxilulia q. marSavas, g. gamyreliZis,

S. beraZis, b. gabiZaSvilis, v. omiaZis, z. kirvaliZis, m. xmalaZis,

m. turavas da sxvaTa naSromebSi.

mosaxleobis cxovrebis donis Sesaxeb da siRaribis problematur

sakiTxebs mravlad vxvdebiT mxatvrul literaturaSic. magaliTad;

viqtor hiugo mis umTavres romanSi ,,sabraloni” naTlad gadmocems

sazogadoebis sxvadasxva fenis mdgomareobas, maT uTanxmoebasa da

socialur klasebs Soris brZolas. ,, . . . 1823 w. oqtombris bolos

tulonis navsadgurSi Sevida avdariT dazianebuli gemi ,,orioni”, rom

SeekeTebinaT. . . . wesisamebr droSas tiloni zarbaznis TerTmeti

sroliT miesalma. qalaqis salams gemis zarbazani upasuxebda da imanac

TerTmetjer gadauxada madloba Tavis maspinZels. sul ocdaori srola

gaisma. gamoangariSebulia, rom misalmebisas, mefis miRebisas, samxedro

zrdilobisas da madlobisas navsadgurebis da cixe simagreebis

niSnebisas, mzis amosvlis da Casvlisas, karis gaRebis da daketvisas da

sxv. da sxv. dRe-Ramis ganmavlobaSi dedamiwis zurgis civilizebul

qveynebSi asoTxmocdaaTiaTasjer isvrian zarbazans sruliad

usargeblod. TiTo srola zarbaznisa Rirs eqvsi franki, maS cxraasi

aTasi franki ixarjeba yoveldRe da samasi milioni franki

yovelwliurad. kvamlad iwvis amodeni fuli. es ise, gakvriT aris

moyvanili, wvrilmani da am dros SimSiliT ixoceba gaWirvebuli xalxi.”

Page 28: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

28

socialur Temebze romanebi aseve mravlad gvxvdeba jek londonis

SemoqmedebaSi, ,,monebisagan Semdgari saxelmwifo ver iarsebebs.”21 wers

igi. romanSi ,,sabralo adamianebi,” Tedore dostoevski aRwers Raribi

xalxis brZolas sakuTari Rirsebis SegrZnebis naklebobasTan,

damokidebulebas socialur moTxovnilebebze da individualurobis

gaqrobas. siRaribe da mosaxleobis socialuri mdgomareoba msoflio

literaturaSi kidev mravali avtoris SemoqmedebaSia asaxuli.

xalxis yofisa da mdgomareobis amsaxveli nawarmoebebi aseve

mravladaa qarTveli mwerlebis SemoqmedebebSi, am mxriv ki

fasdaudebelia TergdaleulTa; ilia WavWavaZis, akaki wereTlis, niko

nikolaZis, giorgi wereTlis, kirile lorTqifaniZisa da sxvaTa

moRvaweoba literatur asparezsa da qveynis socialur cxovrebaSi. didia

maTi Rvawli qarTveli xalxis sazogadoebrivi cxovrebis, sulier da

kulturul ganviTarebaSi. is gamoxatavda xalxis, kerZod ki mSromeli

glexobis, miswrafebas ukeTesi momavlisaken. Rrma socialuri Sinaarsis

matarebelia ilia WavWavaZis Txzulebebi. ,,kacia-adamiani?!’’, ,,aCrdili”,

,,glaxis naambobi” da sxva literaturuli Zeglebi SesaniSnavad

gvixataven batonymuri monobiT gamowveul mZime socialuri mdgomareobis

suraTs. amave socialur ideas gamoxatavda n. nikolaZe Tavis

publicistur werilebSi da mohyavda kidec ilias Semoqmedebidan

citatebi. anton furcelaZem moTxrobaSi ,,marTa” (1865), asaxa socialuri

usamarTloba sazogadoebaSi da glexobis gamosvla am usamarTlobis

winaaRmdeg.

adamianebs moTxovnilebebi yovelTvis ufro meti hqondaT da aqvT,

vidre am moTxovnilebaTa dakmayofilebis SesaZleblobebi. amitom maT

mudmiv problemas materialuri dovlaTis gazrda warmoadgens. antikuri

xanidan dRemde yvela sazogadoebaSi adamianTa fenebi gansxvavdebian

ekonomikuri mdgomareobiT, risi mTavari mizezic sazogadoebaSi

arsebuli SezRuduli resursebia. arasakmaris resursebs mudam kerZo

21

citata jek londonis romanidan ,,martin ideni”

Page 29: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

29

piri da sazogadoebis mcire jgufi gankargavs da warmoSobs kidec

mosaxleobis ekonomikur uTanasworobas.

mosaxleobis Semosavlebis diferenciacias agreTve iwvevs adamianTa

gansxvavebuli talanti da unari, rac Camoyalibdeba pirovnebis

bunebrivi niWisa da gansxvavebul garemoSi aRzrdis Sedegad. sabazro

ekonomikis pirobebSi wina planze iwevs pirovnebis Tvisebebi, xolo

samarTlian da konkurentul garemoSi arsebobis SemTxvevaSi sakuTari

SesaZleblobebis maqsimalurad warmoCenis saSualebas iZleva. am mxriv,

sabazro ekonomika kidev ufro aZlierebs adamianTa Soris ekonomikur

uTanasworobas. mosaxleobis cxovrebis donis kategoriaSi igulisxmeba

erTis mxric adamianis Sromis pirobebi da meores mxriv is, Tu rogor

xdeba materialuri dovlaTis dagroveba. saqarTveloSi, gansxvavebiT im

qveynebisa, romlebic gamdidrebulni arian gaziTa Tu navTobis

WaburRilebiT, materialuri dovlaTis dagroveba unda xdebodes SromiT,

es iqneba fizikuri Tu gonebrivi SesaZleblobebis gamoyenebiT.

samarTliani sabazro ekonomikis pirobebSi adamianis ganviTareba, misi

talanti da niWi unda warimarTos swored Sromis Sedegad materialuri

keTildReobis miRebisken. aqve SeiZleba moviyvanoT profesor giorgi

papavas citata. ,,unda vimuSaoT fulisaTvis, raTa movipovoT saarsebo

saSualebebi, Semdeg ki gaviumjobesoT cxovrebis pirobebi. sxvagvarad

verc viarsebebT da verc vicxovrebT. es yvelas kargad unda gvesmodes.’’22

mosaxleobis Semosavlebisa da simdidris uTanabroba yvela

ekonomikuri sistemis periodSi gvxvdeba, mxolod socialisturi sistema

iTvaliswinebda am uTanabrobis aRmofxvras, romelic mxolod ideaSi

darCa da praqtikaSi ver ganxorcielda. mbrZaneblur-administraciuli

sistemis pirobebSi sabWoTa kavSiric ki aRiarebda adamianebs Soris

gansxvavebuli niWisa da unarebis arsebobas, rasac maTi Sromis

gansxvavebul fassa da anazRaurebaSi asaxavda. Sedegad uTanabroba

ikveTeboda mosaxleobis Semosavlebis doneSi.

22

ix. giorgi papava _ sxartulebi pozitiuri Semecnebis zigzagebSi, Tb., 2008, gv. 59.

Page 30: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

30

mosaxleobis socialuri niSniT dayofa mravali faqtoriT aris

gamowveuli, romlebic SeiZleba warmovadginoT Semdegi gamsxvilebuli

jgufebis saxiT: a) demografiuli niSniT dajgufeba moicavs:

Sinameurneobebis wevrTa raodenobas, misi wevrebis sqessa da asaks,

dasaqmebulTa raodenobas SinameurneobebSi, aseve maT ganawilebas sqesisa

da asakis mixedviT da sxv. b) socialur-ekonomikuri jgufi aerTianebs:

Semosavlebis wyaroebs; sakuTrebas; ojaxis wevrebis ganaTlebas,

dasaqmebasa da a.S. g) aseve mniSvnelovania geografiuli niSniT

warmodgenili faqtorebi: qveynis geografiuli mdebareoba; misi bunebriv-

klimaturi pirobebi; ekologiuri mdgomareoba; regionuli politikis

warmarTva qalaqsa da sofelSi, mrewvelobis, biznesis, momsaxurebisa da

sxva sferoebis mixedviT.

saqarTvelos msgavsad iseT qveynebSi, sadac jinis koeficienti

maRalia, Semosavlebis uTanabrobis analizisas mTavrobis mxridan

saWiroa im faqtorebis Seswavla, romlebic metwilad moqmedeben

Semosavlebis ganawilebaze da gansazRvraven pirovnebisa Tu mosaxleobis

calkeuli jgufebis socialur statuss.

sabazro ekonomikis pirobebSi Semosavlebis uTanabroba gardauvalia

da am uTanasworobis aRmofxvra SeuZlebeli, amitom qveynis socialur-

ekonomikuri politika mimarTuli unda iyos mosaxleobis Semosavlebs

Soris diferenciaciis Semcirebisken da optimalur donemde misayvanad.

Semosavlebis ganawileba kargad Cans lorencis mrudze (nax. 1.1). sadac;

N RerZi gviCvenebs mosaxleobis ricxovnobis xvedriTi wonis ganawilebas

uRaribesi fenidan umdidresamde, xolo Y RerZi _ mosaxleobis mier

miRebul Semosavlebis xvedriT wonas mTlian SemosavlebSi. A wertili

gamoxatavs Semosavlebis 100%-is ganawilebas mosaxlebis 100%-ze, xolo

E wertili miuTiTebs, rom mosaxleobis 50%-s ekuTvnis mTliani

Semosavlebis 50%, rac niSnavs Semosavlebis absoluturad Tanabar

gadanawilebas mosaxleobaze.23 radgan sabazro ekonomikaSi sruli

23

ix. livSici a.i. _ sabazro ekonomikis Sesavali, Tb., 1996, gv. 220.

Page 31: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

31

Tanasworoba ver gveqneba, realuri ganawileba aisaxeba ara wrfeze,

aramed OFA mrudiT (lorencis mrudi). Tu OA diagonalsa da OFA wrfes

Soris arsebul farTobs gavyofT OAB samkuTxedis farTobze, miviRebT

Semosavlebis uTanabrobis maCvenebel jinis koeficients. miRebuli

koeficientis mniSvneloba icvleba 0-dan 1-mde. rac ufro uaxlovdeba

jinis koeficienti 1-s da rac ufro Sorsaa diagonalidan mrudi, miT

ufro naklebad Tanabaria Semosavlebis ganawileba mosaxleobaze.

nax. 1.1

jinis koeficienti da Sesabamisad Semosavlebis uTanabrobis done

ganviTarebad qveynebSi ufro maRalia, vidre ganviTarebul qveynebSi. mis

Sesamcireblad ki yvelaze mniSvnelovani politika mosaxleobis

Semosavlebisa da socialur sferoSi saxelmwifo xarjebis zrdaa.

sabazro ekonomikaze gadasvlam sakuTrebis mTavar formad kerZo

sakuTreba aqcia, romlis pirobebSic cxovrebis donis Sefasebis sakiTxi

axleburad daisva. es aris mizezi, rom sazogadoebis SromiTi saqmianobis

Sedegebi ZiriTadad fuliT fasdeba da gansazRvravs maT cxovrebis

dones. cxovrebis donis mixedviT erTmaneTisagan gansxvavdebian aramarto

Y

N 0

A

E

0.5

F

.

1.0

1.0

0.5

B

Page 32: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

32

kontinentebi da saxelmwifoebi, aramed mosaxleobis fenebic.

mosaxleobis erT calkeul fenaSic ki gansxvavebulia cxovrebis done,

vinaidan gansxvavebulia TiToeuli adamianis moTxovnileba da misi

dakmayofilebis SesaZlebloba, Sesabamisad sazogadoebis TiToeul wevrs

mosaxleobis socialur ierarqiaSi is adgili ukavia, romelsac misi

individualuri Semosavali ganapirobebs,24 xolo mosaxleobis garkveuli

kategoriis Semosavlebi milioni da miliardi dolariTac ki

ganisazRvreba.

Jurnal ,,Forbes”-is mier gamoqveynebul 2013 wlis miliardelebis

reitingis25 saTaveSia meqsikeli telemagnati karlos slim elu

73 miliardi dolariT, romelic zedized meoTxe welia am reitingSi

liderobs. meore adgils ikavebs ,,Microsoft’’-is damfuZnebeli bil geiTsi,

romlis qonebam 67 miliardi dolari Seadgina. espaneli amansio ortega

romelic ,,Zara’’-s brendiT aris cnobili, mesame adgili daikava 57 mlrd

dolariT. dRes, Tanamedrove teqnologiebi did rols ikavebs adamianTa

cxovrebaSi da met wilad gansazRvravs kidec Cveni cxovrebis wess.

amitomac aRsaniSnavia is faqti, rom reitingis saTaveSi myof

miliardelTa umetesma maTganma miliardebi swored Tanamedrove teqnikis

warmoebiT daagrova.

saerTod ki, saSualo sidideebiT (saSualo SemosavlebiT) cxovrebis

donis gansazRvra miaxloebiTia, igi zogadi saxis suraTs gviCvenebs da

ara calkeuli fenebisa Tu pirovnebebis cxovrebis dones. magaliTad,

qveyanaSi sadac umdidres fenas SeiZleba hqondes mkveTrad maRali

Semosavlebi, xolo uRaribess mkveTrad dabali Semosavlebi da miviRoT

maRali saSualo Semosavlebi, miuxedavad imisa, rom xalxis

umravlesobas dabali cxovrebis pirobebi aqvT, rac ukve mosaxleobis

siRaribis doneze aisaxeba. aqedan gamomdinare, Cvens mier ganxiluli

tipis qveynisa da iseTi ganviTarebuli qveynis Sedareba, sadac dabal da

maRal fenis warmomadgenlebis Semosavlebs Soris mcire sxvaobaa, ar 24

ix. g. adeiSvili, r. asaTiani _ ekonomikuri Teoria, Tb., 1998, gv. 452. 25 http://www.forbes.com/billionaires/

Page 33: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

33

mogvcems Sedarebis realur suraTs, amitomac viyenebT mosaxleobaSi

Semosavlebis uTanabrobis maCvenebel jinis indeqss.

2012 wlisaTvis msoflios umdidresi qveynebis sia Semdegi cxrilis

saxiT aris warmodgenili (cxrili 1.1).

cxrili 1.1

msoflios umdidresi qveynebi26

qveyana mSp (myidvelobiT unarianobis

paritetis mixedviT)

erT mosaxleze (aSS dolari)

1. yatari 102 211

2. luqsemburgi 79 785

3. singapuri 60 410

4. norvegia 55 009

5. brunei 54 389

6. hong kongi27 51 494

7. aSS 49 922

8. arabTa gaerTianebuli saemiroebi 49 012

9. Sveicaria 45 418

10. kanada 42 734

rogorc Jurnal ,,Forbes”-is mimomxilvelebi acxadeben zog qveyanaSi

simdidre TiTqmis Tanabrad nawildeba, zogierTSi ki Zalian

uTanasworod - rogorc, magaliTad, yatarSi, sadac mosaxleobis umetesi

nawili, faqtobrivad, Ratakia, xolo mSp-is maRali maCvenebeli navTobis

mopovebiT miRebuli mogebis Sedegia. yataris msgavsad, umdidresi

qveynebis umetesobis simdidres bunebrivi resursebi gansazRvravs. meoTxe

adgilosani norvegiis eqsportis naxevari navTobze modis, rac

26 http://knoema.com/atlas/ranks/GDP-per-capita-PPP-based da

http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/index.aspx 27

CineTis administraciuli regioni

Page 34: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

34

ganapirobebs erT mosaxleze mSp-is maRal maCvenebels. qveyana aseve

msoflios erT-erTi umsxvilesi gazis eqsportioria. erT-erTi umdidresi

saxelmwifo brunei aseve did sargebels iRebs navTobisa da gazis

uzarmazari maragebisgan. arabTa gaerTianebuli saemiroebis gazisa da

navTobis eqsporti 25%-iT ganapirobebs mSp-is maRal maCvenebels.

miuxedavad geografiulad mcire teritoriuli mdebareobisa,

luqsemburgi msoflioSi simdidriT meore adgilzea, romlis mosaxleoba

maRali cxovrebis doniT sargeblobs. luqsemburgis ekonomika rkinisa da

foladis industriaze dgas, XX saukunis meore naxevarSi ki finansur

centrad iqca da agrZelebs muSaobas saerTaSoriso sabanko da safinanso

seqtoris SesanarCuneblad. saerTaSoriso safinanso momsaxureba,

turizmi, navTobisa da bunebrivi airis eqsporti warmoadgens singapuris

simdidres.

rogorc ukve aRvniSneT, moTxovnilebebi da am moTxovnilebebis

dakmayofileba gansazRvravs cxovrebis dones da vinaidan sazogadoebis

ganviTarebasTan erTad icvleba maTi moTxovnilebebi, cvalebadia

cxovrebis donec.

,,cxovrebis done pirdapir kavSirSia moTxovnasTan, vinaidan moTxovna

aris dakmayofilebuli moTxovnileba. cxovrebis done ki, swored,

dakmayofilebuli moTxovnilebiT ganisazRvreba. aqedan gamomdinare,

mTeli sazogadoebis cxovrebis done damokidebulia erTobliv

moTxovnaze, xolo calkeuli adamianis cxovrebis done _ individualur

moTxovnaze. moTxovna ki TavisTavad damokidebulia Semosavlebsa da

danazogebze. marTalia, danazogebi amcirebs mimdinare moxmarebas da

maSasadame, cxovrebis donesac, magram, samagierod, igi zrdis moxmarebas

momavalSi da Sesabamisad cxovrebis donesac.

pirdapiri kavSiri moTxovnilebasa da cxovrebis dones Soris

vlindeba imiT, rom rac ufro didia moTxovnilebis dakmayofilebis

xarisxi, miT ufro maRalia cxovrebis done. moTxovnilebis ganviTarebis

xarisxi ki TavisTavad damokidebulia Tvisebriv cvlilebebTan

Page 35: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

35

warmoebaSi _saqonlisa da momsaxurebis axali saxeobebis warmoSobasTan.

Tanamedrove pirobebSi informaciis saSualebebi imdenad ganviTarebulia,

rom axal moTxovnilebebs warmoSobs ara mxolod mdidar, aramed Rarib

fenebSi, anu moTxovnilebebi mosaxleobis rogorc mdidari, ise

Raribi nawilisa erTnairia, SesaZlebloba ki am moTxovnilebebis

dakmayofilebisa mniSvnelovnad gansxvavebuli. swored es ganapirobebs

cxovrebis donis gansxvavebulobas da garkveul dapirispirebas

mosaxleobis sxvadasxva fenebs Soris. am mxriv yvelaze neitraluria

mosaxleobis saSualo fena.”28

gansxvavebuli moTxovnilebebi vrceldeba pirad, ojaxur, socialur

jgufebSi da sazogadoebaSi.29

adamianis piradi saxis moTxovnilebebi moicavs moTxovnilebebs:

sursaTze, tansacmelze, fexsacmelze, saojaxo nivTebze, sabinao da

sacxovrebel pirobebze, ganaTlebaze, jandacvaze, dasvenebasa da

garTobaze, adamianis uflebebis dacvaze. Tavis mxriv piradi

moTxovnilebebi iyofa pirvelad moTxovnilebebad, rac aisaxeba kvebaze,

tansacmelze, sacxovrebelze da pirveladi moxmarebis sxva sagnebze

moTxovnilebebSi, xolo meore rigis moTxovnilebebis dakmayofileba

iwyeba maSin, roca sruldeba pirveladi moTxovnilebebi. Sesabamisad,

qveyanaSi pirovnebis individualur doneze cxovrebis standartebis

ganxilvisas, cxovrebis donis zrdaze ver vimsjelebT, Tu ar iqneba

dakmayofilebuli mosaxleobis pirveladi moTxovnilebebi, rac Seexeba

momdevno moTxovnilebebis warmoSobasa da misi dakmayofilebis

SesaZleblobas, is ukve mosaxleobis cxovrebis donis progresze

miuTiTebs da Tavis mxriv cxovrebis maRal standartebs niSnavs.

SinameurneobaTa moTxovnilebebi moicavs pirad moTxovnilebebs da

emateba axali moTxovnilebebi, rac ganpirobebulia ojaxSi mcxovrebTa

28

ix. abesaZe r. _ mosaxleobis cxovrebis donisa da siRaribis zogierTi socialur-ekonomikuri aspeqti, paata guguSvilis ekonomikis institutis samecniero Sromebis krebuli III, Tb., 2010, gv-ebi: 6-7. 29ix. mesxia i., gabelaSvili k. _ mosaxleobis cxovrebis done, Tb., 2004, gv-ebi: 16-17.

Page 36: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

36

ricxovnobiTa da maTi moTxovnilebaTa mravalferovnebiT. am SemTxvevaSi

moTxovnileba izrdeba sacxovrebelze, saojaxo nivTebze, Cndeba axali

saxis danaxarjebi rac saWiroa bavSvis aRzrdisTvis.

socialuri jgufebis moTxovnilebebi es aris saerTo interesebiTa

Tu miznebiT gaerTianebuli adamianebis moTxovnilebebi, rac SeiZleba

iyos samarTlebriv, sazogadoebrivi wesrigis dacvasa da usafrTxoebaze,

erovnuli kulturisa da istoriuli faseulobebis dacvaze, ekologiur

da socialur programebis Sesrulebaze moTxovnilebebi.

sazogadoebrivi moTxovnilebebi mimarTulia sazogadoebrivi

cxovrebis stabilizaciisken da socialuri daZabulobis

aRmosafxvrelad, mosaxleobis socialuri dacvis uzrunvelyofaze,

dasaqmebis problemebis mogvarebaze da a.S.

moTxovnilebaTa dakmayofilebis donis mixedviT cxovrebis done

SeiZleba gaizomos rogorc individualur doneze ise SinameurneobaTa,

calkeuli socialuri jgufebisa Tu mTliani qveynisaTvis (1.1).

100N

nK

)1.1(

sadac; K aris cxovrebis donis zogadi maCvenebeli, n -

dakmayofilebul moTxovnilebaTa maCvenebeli, xolo N - moTxovnilebebi,

romelTa srulad dakmayofileba cxovrebis maRal dones gansazRvravs.

am meTodiT, cxovrebis donis zogadi maCveneblis gamosaTvlelad

individualur doneze saWiroa pirovnebis moTxovnilebebis gansazRvra,

xolo mTlianad qveynisaTvis _ sazogadoebis moTxovnilebaTa erT

sistemad gamosaxva. analogiurad moxdeba cxovrebis donis gansazRvra

mocemul regionsa Tu mosaxleobis socialur jgufSi.

erTi SexedviT martivi formulis gamoTvlaSi n maCveneblis

gansazRvra advilia, is N-is, anu mTliani moTxovnilebebis nawilia,

romelic Sesrulda. sirTules ki generaluri erTobliobis (N) povna

Page 37: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

37

warmoadgens, rac dakavSirebulia cxovrebis umaRlesi standartis zeda

zRvaris gansazRvrasTan, radganac istoriuli periodis nebismier

safexurze adamianTa moTxovnilebebi ganusazRvrelia, gansakuTrebiT ki

Tanamedrove periodSi, sadac teqnikurma progresma aramarto aqamde

arsebuli moTxovnilebaTa dakmayofileba SeZlo, aramed warmoSva axali

moTxovnilebebi da saWiroebebi.

imisaTvis, rom am ideam abstraqtuli saxe ar miiRos, SeiZleba

ganvixiloT 2 meTodi riTac SevZlebdiT cxovrebis standartebisaTvis

zeda zRvaris dawesebas. pirvel SemTxvevaSi mecnierul doneze unda

ganisazRvros is saSualebebi, romlebic srulad upasuxeben adamianTa

moTxovnilebebs cxovrebis maRal doneze arsebobisaTvis. am SemTxvevaSi

SeiZleba isec moxdes, rom ganviTarebuli qveynebidan cxovrebis doniT

arcerTi ar moxvdes maRal ganviTarebul qveynebis jgufSi. amitom meore

meTodi gulisxmobs maRali cxovrebis donis standartebis zeda zRvari

dadgindes im qveynebis magaliTidan, romelTac msoflios qveynebSi

yvelaze ukeTesi maCvenebeli aqvT cxovrebis donis maCvenebelTa

sistemidan. am meTodis gamoyenebis upiratesoba mdgomareobs imaSi, rom

dgindeba zeda zRvari, rac SesaZlebels xdis gamoiTvalos cxovrebis

donis saerTo maCvenebeli. cxadia mocemuli maCveneblebis mniSvnelobebi

periodulad unda gadaixedos, raTa msoflio ganviTarebis axal etapze

moxdes gaumjobesebuli mniSvnelobebiT Canacvleba.

cxovrebis donis miuxedavad bednierebis gancda yvela adamianSi

gansxvavebuli da individualuria, vinaidan is damokidebulia adamianis

subieqtur moTxovnilebebze. aqedan gamomdinare, cxovrebis donis

ganxilva subieqturi midgomiT SeiZleba davukavSiroT bednierebis

cnebas. am gagebiT umdidresi adamiani SeiZleba ise ar miiCnevdes Tavs

bednierad, rogorc saSualo fenis warmomadgeneli. cxovrebis donis

Page 38: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

38

zogadi maCveneblis msgavsad, bednierebis indeqsi SeiZleba gamoisaxos

Semdegi saxiT (1.2).

100M

mI )2.1(

sadac; M iqneba pirovnebis subieqturi moTxovnilebebi, xolo m -

dakmayofilebuli moTxovnilebebi.

SemoTavazebuli formulebi (1.1) (1.2) Teoriuli modelis saxes

atareben da moTxovnilebebis dakmayofilebis donis sailustracio

magaliTad aris moyvanili. praqtikuli mniSvnelobiT cxovrebis donis

maCveneblis gaangariSebas momdevno TavebSi cxovrebis donis

maCvenebelTa sistemis ganxilvis Semdeg movaxdenT. subieqturi midgomiT

cxovrebis donis anu bednierebis indeqsis gamoTvla ki SeiZleba moxdes

Semdegi saxiT (cxrili 1.2).

cxrili 1.2

subieqturi niSniT cxovrebis donis indeqsis gaangariSeba

(bednierebis indeqsi)

(pirobiTi magaliTi)

moTxovnilebis

saxeebi rangis

mniSvnelobebi

rangis

wonebi

)(w

baluri

mniSvneloba

(1-10) )(b

indeqsis

mniSvnelobebi

bwi

1. moTxovnileba #1 5 0.33 7 2.33

2. moTxovnileba #2 4 0.27 8 2.13

3. moTxovnileba #3 3 0.20 5 1.00

4. moTxovnileba #4 2 0.13 9 1.20

5. moTxovnileba #5 1 0.07 5 0.33

. . . . . . . . . . . . . . . . .

1.00 7.00

pirvel etapze xdeba im moTxovnilebebis gansazRvra rac pirovnebis

subieqturi midgomiT gamoixateba, Semdeg ki am moTxovnilebebisadmi

rangis miniWeba. momdevno etapze xdeba TiToeuli moTxovnilebis wonis

Page 39: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

39

gamoTvla da am moTxovnilebis subieqturi azris mixedviT,

dakmayofilebis balur mniSvnelobaze (1-dan 10-mde) gadamravleba.

miRebuli indeqsis mniSvneloba aseve 1-dan 10-mde intervals moicavs.

ganxiluli pirobiTi magaliTis (cxrili 1.2) mixedviT, pirovnebis

cxovrebis donis indeqsma 7.0 Seadgina.

cxovrebis donis mixedviT gansxvavdebian kontinentebi, qveynebi, aseve

sazogadoebis Semadgeneli socialuri jgufebi, xolo bednierebis aRqma

gansxvavebulia rogorc calkeul adamianSi, aseve is cvalebadia

TiToeul pirovnebaSi Tavisi cxovrebis manZilze, vinaidan adamianis

zrdasa da ganviTarebasTan erTad icvleba misi moTxovnilebebic. aqedan

gamomdinare, SegviZlia vTqvaT, rom adamianebSi moTxovnilebebs Soris

gansxvaveba Tavs iCens aramarto cxovrebis pirobebis, aramed sqesis,

asakis, eTnikuri warmomavlobis, religiuri mrwamsisa Tu kulturuli

Taviseburebebis mixedviT.

dRes, saqarTvelosTvis sabazro urTierTobebze gardamavali

ekonomikis pirobebSi gamowvevas warmoadgens konkurentuli da sabazro

moTxovnilebebis Sesadarisi ekonomikuri garemos Seqmna, sadac

gamarTuli socialuri sfero, rogorc mTel sazogadoebas, ise mis

TiToeul wevrs keTildReobis uzrunvelyofis garantias miscems, xolo

saxelmwifom prioritetul amocanad unda daisaxos qveyanaSi siRaribis

daZleva da mosaxleobis cxovrebis donis zrda.

Page 40: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

40

Tavi 2. cxovrebis donis kvlevis meTodologiuri sakiTxebi

2.1 cxovrebis donis maCvenebelTa sistema

mosaxleobis cxovrebis done gamoxatavs sazogadoebis ganviTarebis

garkveul etapze adamianTa cxovrebis pirobaTa erTobliobas da

axasiaTebs mosaxleobis fizikuri, socialuri da sulieri dovlaTis

moxmarebis donesa da xarisxs.

cxovrebis donis kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs

moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba

sazogadoebrivi progresis paralelurad. mosaxleobis cxovrebis donis

zrdis tempebi ki damokidebulia qveynis ekonomikur potencialze, anu

imaze, Tu ramdenadaa SesaZlebeli mosaxleobis materialuri da sulieri

moTxovnilebebis uzrunvelyofa.

saerTaSoriso statistikaSi ganasxvaveben mosaxleobis cxovrebis

dones viwro da farTo gagebiT.

viwro gagebiT _ cxovrebis dones axasiaTebs rogorc sinTezuri

(erovnuli Semosavali, realuri Semosavali, saSualo xelfasi,

sacalo saqonelbrunva da sxva), ise kerZo (kvebis produqtebis,

tansacmlis, fexsacmlisa da avejis moxmareba rogorc

absoluturi maCveneblebiT, ise erT mosaxleze gaangariSebiT)

maCveneblebi.

farTo gagebiT _ cxovrebis dones, zemoT aRniSnulTan erTad

axasiaTebs socialuri maCveneblebi (Svebulebis xangrZlivoba,

Sromis dacva, samuSao kviris da samuSao drois, agreTve

Tavisufali drois xangrZlivoba, eqimebisa da saavadmyofo

sawolebis raodenoba 10 000 macxovrebelze. umaRles, saSualo

da dawyebiT saganmanaTleblo dawesebulebebis raodenoba 10 000

macxovrebelze da a.S.).

Page 41: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

41

farTo gagebiT cxovrebis donis ganxilvisas gamoiyeneba termini

,,cxovrebis xarisxi”. radgan rogorc ukve ganvixileT, is moicavs

cxovrebis pirobebs, dasaqmebasa da Sromis pirobebs, ganaTlebas,

dasvenebas da sxv. aqedan gamomdinare cxovrebis xarisxis kvlevisas

aucilebelia am kategoriis Seswavla.

praqtikaSi gamoyofen mosaxleobis cxovrebis oTx dones:

1) uzrunvelyofili done (keTildReoba), romlis pirobebSic

SesaZlebelia adamianis yovelmxrivi ganviTareba; 2) cxovrebis

normaluri done, romelic iTvaliswinebs racionalur moxmarebas

mecnierulad dasabuTebuli normebis mixedviT da SesaZlebels xdis

adamianis fizikuri da inteleqtualuri Zalebis aRdgenas; 3) siRaribe,

romlis pirobebSic SesaZlebelia mxolod Sromisunarianobis

SenarCuneba. igi warmoadgens samuSao Zalis kvlavwarmoebis qveda zRvars;

4) siRatake, masSi igulisxmeba saqonlisa da momsaxurebis nakrebi,

romelic saSualebas iZleva SenarCundes adamianis sicocxlisunarianoba.

bolo periodSi ekonomistebisa da sociologebis kvlevebSi

mosaxleobis cxovrebis donis Sefaseba-daxasiaTebisadmi mravali midgoma

Camoyalibda. SemuSavda meTodebi, maCveneblebi, riTac makroekonomikuri

analizis axal meTodologias Caeyara safuZveli, xolo misi ZiriTadi

instrumenti gaxda erovnul angariSTa sistema. es ukanaskneli ZiriTadad

ekonomikuri Semecnebisa da regulirebis amocanebs emsaxureba, am

sistemiT vacnobierebT qveynis, Tu msoflio masStabiT ekonomikuri

saqmianobis Sedegebs.

amJamad, cxovrebis donis dasaxasiaTeblad statistika iyenebs ara

erT, aramed socialur-ekonomikur maCvenebelTa mTel sistemas.

Tanamedrove samecniero literaturaSi ar gvxvdeba mosaxleobis

cxovrebis donis kategoriis erTmniSvnelovani gansazRvra, aseve farToa

im maCvenebelTa CamonaTvali, romelic aucilebelia misi statistikuri

daxasiaTebis adekvaturobisaTvis.

Page 42: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

42

samecniero literaturaSi ganxilulia is faqtorebi, romlebic

yvelaze metad axdenen gavlenas cxovrebis donis formirebaze. maTgan

gamoyofen xuT ZiriTad jgufs:

1) saxelmwifos socialuri politika: saxelmwifo politika

ganaTlebis dargSi, saxelmwifo politika jandacvis dargSi, miznobrivi

socialuri daxmareba da sxva socialuri transfertebi, saxelmwifo

politika Sromis bazarze;

2) Sromis bazris faqtorebi: moTxovna-miwodeba, samuSao adgilebis

araerTgvarovneba, dasaqmebis araerTgvarovani SesaZleblobebi,

arasakmarisi informaciuli uzrunvelyofa, momuSaveTa qceva,

damqiraveblis qceva;

3) samedicino faqtorebi: mosaxleobis janmrTelobis saerTo

mdgomareoba, samedicino momsaxurebis xarisxi da xelmisawvdomoba;

4) sociokulturuli da istoriuli faqtorebi: tradiciebi da

mentaliteti, samomxmareblo standartebi, cxovrebis wesi da ojaxuri

faseulobebi;

5) demografiuli faqtorebi: sqesi, asaki, ojaxis sidide, ojaxis

Semadgenloba.

saerTaSoriso statistikaSi ikveTeba axali faqtorebi da pirobebi,

rac ganasxvavebs sxvadaxva qveynis mosaxleobis cxovrebis donis

Sesadarisobas. am faqtorebs miekuTvneba:

geografiuli faqtorebi;

erovnuli tradiciebi da Taviseburebebi;

qveynis inteleqtualuri potencialis done;

qveynis ekonomikuri ganviTarebis done;

finansuri sistemis mdgomareoba;

bunebrivi resursebiT uzrunvelyofa.

cxovrebis donis maCveneblebis ganxilvisas ucxour literaturaSi

Tanxmdebian im mosazrebaze, rom cxovrebis done icvleba droTa

ganmavlobaSi da cxovrebis donis standartebisadmi midgomas ase xsnian;

Page 43: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

43

mosaxleobis cxovrebis donis maCveneblebi mWidro kavSirSia cxovrebis

xarisxTan. keTildReobis done, komforti da materialuri faseulobebi

xelmisawvdomia garkveuli socialuri klasisTvis, garkveul geografiul

arealSi. sayovelTaod aRiarebulia, rom cxovrebis donis standarts

miekuTvneba Semdegi faqtorebi: Semosavlebi, dasaqmebis pirobebi da

xelmisawvdomoba, Svebulebis dReebis raodenoba weliwadSi, mosaxleobis

fenebs Soris uTanabroba, siRaribis done, sabinao pirobebi da xarisxi,

mSp, erovnuli ekonomikis zrda, inflacia, xelmisawvdomi (an ufaso) da

xarisxiani jandacva, xarisxiani da xelmisawvdomi ganaTleba, sicocxlis

saSualo xangrZlivoba, daavadebaTa SemTxvevebi, saqonlis Rirebuleba da

momsaxureba, infrastruqtura, ekonomikuri da politikuri stabiluroba,

politikuri da religiuri Tavisufleba, garemos dacva, klimati da

usafrTxoeba.

gaeros mier 1978 wels SemuSavebulia cxovrebis donis maxasiaTebeli

maCvenebelTa sistema, romelic rekomendirebulia yvela qveynisTvis.

aRniSnuli maCveneblebia:

1. mosaxleobis demografiuli maxasiaTeblebi;

2. sasursaTo saqonlis moxmareba;

3. Sromis pirobebi da dasaqmeba;

4. mosaxleobis Semosavlebi da danaxarjebi;

5. cxovrebis Rirebuleba da samomxmareblo fasebi;

6. sabinao pirobebi;

7. sanitarul-higienuri pirobebi;

8. ganaTleba da kultura;

9. satransporto saSualebebiT uzrunvelyofa;

10. socialuri uzrunvelyofa;

11. dasvenebis organizacia;

12. adamianis uflebebi.

cxovrebis donis kategoriis sirTule da mravalwaxnagoba

ganapirobebs misi kompleqsuri daxasiaTebis aucileblobas maCvenebelTa

Page 44: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

44

sistemis safuZvelze. cxovrebis donis yvela elementi obieqturad

urTierTdakavSirebulia, rac ganapirobebs kidec maCvenebelTa

urTierTkavSirs.

problemis srulyofili analizis moTxovnilebidan gamomdinare,

ganvixiloT cxovrebis donis maCvenebelTa sistemis SemuSavebis etapebi.

gaeros eqspertTa komitetis angariSSi, h-34 B (XIV) rezoluciis

Tanaxmad, 1954 wels gamoqveynda cxovrebis donis sazomi standartebis

saerTaSoriso gansazRvra. dokumentis momzadeba moxda Sromis

saerTaSoriso organizaciasTan da sxva specializebuli saagentoebis

eqspertTa mcire jgufebTan TanamSromlobiT, sadac ganisazRvra kidec

saerTaSoriso doneze yvelaze metad misaRebi da damakmayofilebeli

cxovrebis donis sazomi meTodebi da sxvadasxva qveynisTvis cvlilebebis

Setana, saerTaSoriso Sesadarisobis gaTvaliswinebiT.

momdevno etapze, 1959 wlis seqtemberSi, JenevaSi socialuri

programebis gansaxilvelad Sekrebil eqspertTa mier momzadda

dokumenti, romelic warmoadgenda cxovrebis donis maCvenebelTa

sistemis safuZvels, romelic aisaxa 1961 wels gamocemul publikaciaSi.

eqspertTa mier rekomendirebuli komponentebi warmodgenili iyo Semdegi

saxiT.30

1. jandacva, maT Soris demografiuli mdgomareoba;

2. sakvebi da sasursaTo saqonlis moxmareba;

3. ganaTleba, maT Soris wignierebis done da unarebi;

4. Sromis pirobebi;

5. dasaqmebis mdgomareoba;

6. mTliani xarjebi da danazogebi;

7. satransporto saSualebebiT uzrunvelyofa;

8. biniT, maT Soris sayofacxovrebo saSualebebiT uzrunvelyofa;

9. tansacmliT uzrunvelyofa;

10. dasveneba da garToba;

30 INTERNATIONAL DEFINITION AND MEASUREMENT OF LEVELS OF LIVING, UNITED NATIONS, New York, 1961

Page 45: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

45

11. socialuri uzrunvelyofa;

12. adamianis Tavisufleba.

kvlevis avtorebi aRniSnavdnen, rom CamoTvlilTagan zogierTi

komponenti ufro metad moqmedebda cxovrebis donis Sefasebaze, vidre

sxvebi. magaliTad maCvenebeli, romelic asaxavs dasaqmebis komponentebs,

mWidrodaa dakavSirebuli cxovrebis donis SefasebasTan, xolo saeWvoa,

unda ganixilebodes Tu ara satransporto uzrunvelyofa cxovrebis

donis maCveneblad. transportireba pirvel rigSi sxva miznebis miRwevis

saSualebaa da garkveul garemoebebSi SeuZlia warmoadginos cxovrebis

Rirebuleba. iseTi makroekonomikuri indikatorebi, rogoricaa mTliani

xarjebi da danazogebi, warmoadgenen cxovrebis donis mniSvnelovan

maCveneblebs da mTlianad qveynis ekonomikis struqturas, magram ar

gaiTvaliswineba cxovrebis donis iseTive pirdapir sazomad, rogoric

aris, magaliTad ganaTlebis done da sasursaTo saqonlis moxmareba.

aqedan gamomdinare SemoTavazebul iqna cxovrebis donis Semdegi

maCveneblebi:

1. jandacva;

2. sakvebi da sasursaTo saqonlis moxmareba;

3. ganaTlebis done;

4. dasaqmeba da Sromis pirobebi;

5. sabinao pirobebi;

6. socialuri uzrunvelyofa;

7. tansacmliT uzrunvelyofa;

8. dasvenebis organizacia;

9. adamianis Tavisufleba.

rogorc CamonaTvalSi Cans, maCvenebelTa sistemaSi ori kategoria,

Sromis pirobebi da dasaqmebis mdgomareoba, gaerTianebulia erT

maCvenebelSi, dasaqmeba da Sromis pirobebi. amoRebulia satransporto

saSualebebiT uzrunvelyofa, mTliani xarjebi da danazogebi, rogorc

ukve aRvniSneT isini kavSirSi arian cxovrebis donis maCvenebelTa

Page 46: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

46

sistemasTan, magram ar arian iseTive mWidro kavSirSi, rogorc zemoT

CamoTvlili sxva maCveneblebi. SemoTavazebul iqna, rom SemdgomSi es

kategoriebi fonad damateboda cxovrebis donis maCveneblebs,

rogorc sabazo (ZiriTadi) informacia. mocemuli kategoriebi SeiZleba

warmovadginoT Semdegi saxiT:

1. mosaxleoba da Sromis bazari;

2. Semosavlebi da xarjebi;

3. kavSirgabmuloba da transportireba.

masobrivi komunikaciebi;

fosta da kavSirgabmuloba;

satransporto uzrunvelyofa.

winaswari socialuri maCveneblebis miTiTebebi saxelmZRvanelod

miiRes gaeros statistikuri komisiis me-19 sesiaze, 1976 wels.31 amave

dros komisiis gadawyvetilebiT unda momxdariyo saxelmZRvanelos

gamoqveyneba da farTod gavrceleba. mogvianebiT, 1978 wels, am

maCveneblebis bazaze gamoica publikacia. publikaciis mimoxilvisas

kvlevis avtorebma gaiTvaliswines rogorc erovnuli, ise saerTaSoriso

midgomebi da im droisaTvis arsebuli cnebebi da socialuri

maCveneblebi.

miuxedavad imisa, rom gaeros winaswari miTiTebebis

saxelmZRvaneloSi ganxiluli iyo sxva da sxva cnebebi da socialuri

maCveneblebi, maT moaxdines ekonomikuri, socialuri da demografiuli

maCveneblebis harmonizeba da Tavis mxriv ekonomikur indikatorebTan

dakavSireba. swored am principebs miyveba gaeros statistikuri ofisis

mier 1978 wels gamocemuli saxelmZRvanelo.

erovnul doneze, maRalganviTarebuli qveynebis socialuri

maCveneblebi efuZneba regularul sabazo safuZvlebs, xolo

ganviTarebadi qveynebis maCvenebelTa sistema _ droebiT baziss.

krebulebSi mocemuli es maCveneblebi Tanabrad rekomendirebulia yvela

31 HANDBOOK ON SOCIAL INDICATORS, UNITED NATIONS, New Yourk, 1989.

Page 47: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

47

qveynisaTvis. miuxedavad amisa, zogierT ganviTarebul qveyanaSi mocemuli

maCveneblebi mniSvnelovnad gansxvavdebian erTmaneTisagan. magaliTad,

safrangeTi, didi britaneTi, SvedeTi da kanada, sxva qveynebisagan

gansxvavdebian maTi maCveneblebis kombinirebuli analiziTa da monacemTa

masStabebiT.

aziisa da wynari okeaneTis regionSi, avstralia, iaponia da indonezia

socialur maCveneblebs sul mcire or weliwadSi erTxel mainc

aqveyneben. sapirispirod, afrikaSi sakmaod mcirea im qveynebis

CamonaTvali, sadac realurad xdeba am maCveneblebis damuSaveba da

Semdgom maTi gamoqveyneba. cxovrebis donis maCvenebelTa sistemis

mimomxilvelebis did interess warmoadgens amerika, sadac brazilia da

trinidadi da tobako warmoadgenen im qveynebis magaliTebs, romlebsac

sul mcire orjer mainc aqvT gamoqveynebuli socialuri maCveneblebis

amsaxveli publikaciebi.

mosaxleobis keTildReobis maCveneblebis SemuSaveba didi xania

statistikosebis interesTa sferoSia, bolo periodSi ki politikosebis,

mediisa da sazogadoebis gansakuTrebuli yuradRebac moipova.

evrokavSirSi farTo diskusiebis Sedegad mividnen im daskvnamde, rom

mxolod mSp ver axasiaTebs mosaxleobis cxovrebis donis progress da

mizanSewonilad miiCnies mosaxleobis keTildReobis maCveneblebis

kompleqsuri saxiT wardgena.

ramdenime iniciativis Semdeg, evropis statistikis sistemis komitetis

(ESSC) mier 2011 wlis noemberSi evrokavSirisaTvis SemuSavda cxovrebis

xarisxis maCveneblebi.

aq warmodgenili maCveneblebi ganxiluli unda iqnes, rogorc

pirveli mcdeloba, romelic aerTianebs cxovrebis xarisxis Semdeg

indikatorebs:32

1. cxovrebis materialuri pirobebi;

2. dasaqmeba da Sromis pirobebi;

32 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/quality_life/introduction

Page 48: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

48

3. jandacva;

4. ganaTleba;

5. dasveneba da socialuri mdgomareoba sazogadoebaSi;

6. ekonomikuri da mosaxleobis fizikuri usafrTxoeba;

7. saxelmwifo mmarTveloba da samarTlianoba;

8. bunebrivi da sacxovrebeli garemo;

9. adamianis moraluri mdgomareoba, rac aerTianebs Semdeg

maCveneblebs: adamianis cxovrebiT kmayofileba, cxovrebis dadebiTi da

uaryofiTi gavlenebi, adamianis cxovrebiseuli mizani da daniSnuleba.

statistika mosaxleobis cxovrebis dones Seiswavlis sxvadasxva

WrilSi: mTliani mosaxleobis mixedviT, qalaqisa da soflis

mosaxleobis mixedviT, regionebis mixedviT. Cvens mier warmodgenil

naSromSi statistikuri maCveneblebis am kuTxiT ganxilva, saSualebas

mogvcems gavakeToT mosaxleobis cxovrebis donis siRrmiseuli analizi.

cxovrebis donis maCveneblebi SeiZleba daiyos zogad da kerZo

indikatorebad. zogads miekuTvneba: 1) mTliani Sida produqti da

mTliani erovnuli Semosavali erT mosaxleze; 2) cxovrebis Rirebulebis

indeqsi; 3) mosaxleobis myidvelobiTunarianobis indeqsi; 4) adamianis

ganviTarebis indeqsi (HDI).

kerZo maCveneblebia: saSualo Semosavlebi, saSualo danaxarjebi,

saSualo xelfasi, sasursaTo produqtebis moxmareba, saarsebo minimumi

da sxva.

kerZo maCveneblebi axasiaTeben cxovrebis donis konkretul mxareebs

da TiToeul maTgans ganvixilavT cxovrebis donis maCvenebelTa sistemis

analizisas.

zogadi maCveneblebi cxovrebis dones zogadad axasiaTeben rogorc

mTeli qveynis, ise misi regionebis mixedviT.

qveynis ekonomikuri ganviTarebis maCvenebelia mTliani Sida

produqti, xolo mosaxleobis cxovrebis donis amsaxveli _ mSp erT

mosaxleze gaangariSebiT, rasac me-4 TavSi, qveynis ekonomikuri

Page 49: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

49

ganviTarebis sakiTxis analizisas ganvixilavT. ekonomikuri zrda

aucilebelia, magram ar aris sakmarisi. mSp erT mosaxleze gaangariSebiT

asaxavs mosaxleobis cxovrebis dones zogadad, magram srulebiTac ar

iZleva garantias, rom im moculobis Tanxebi rac mocemuli

periodisaTvis iqneba gaangariSebuli, srulad moxmardeba TiToeul

moqalaqes. ekonomikuri zrda ar aris garanti arc samuSao adgilebis

zrdis da arc imis, rom ekonomikis zrdiT mxolod mdidari fena ar

isargeblebs da samarTlianad gadanawildeba sxva fenis

warmomadgenlebze.

cxovrebis donis zogadi maCvenebelia adamianis ganviTarebis indeqsi

(HDI). adamianis ganviTareba niSnavs misi potencialis realizebas. es

aris is, risi gakeTebac SeuZliaT adamianebs da rasac SeuZliaT rom

miaRwion. mocemuli indeqsis mTavari daniSnulebaa gansazRvros qveynis

adamianuri ganviTarebis done. is moicavs cxovrebis donis Semdeg

ZiriTad maCveneblebs: sicocxlis mosalodneli saSualo xangrZlivoba,

ganaTlebis done da qveynis mTliani erovnuli Semosavali erT

mosaxleze gaangariSebiT.

mosaxleobis myidvelobiTi unarianobis indeqsi samomxmareblo

fasebis indeqsis Sebrunebuli indeqsia. is gviCvenebs Tu ramdenad

Semcirda an gaizarda fulis realuri Rirebuleba mimdinare periodSi

sabazisosTan SedarebiT.

Sesabamisad myidvelobiTunarianobis Semcireba cxovrebis donis

dacemaze mianiSnebs, xolo zrda _ cxovrebis donis gaumjobesebaze.

cxovrebis Rirebulebis indeqsi gaiangariSeba samomxmareblo fasebis

harmoniuli indeqsiT da ganisazRvreba samomxmareblo kalaTaSi Semavali

produqciis fasebiT. es maCvenebeli mniSvnelovania qveynebs Soris

fasebisa da cxovrebis Rirebulebis Sesadareblad da mocemul qveyanaSi

cxovrebis donis suraTis saCveneblad.

samomxmareblo fasebis indeqsi (sfi) gviCvenebs fasebis cvlilebebs

erT romelime qveyanaSi an qalaqSi drois garkveul periodSi, xolo

Page 50: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

50

roca vixilavT cxovrebis Rirebulebis indeqss, maSin sxva qveynebis

fasebis indeqsi gamoiTvleba erTi romelime qveynis samomxmareblo

fasebze SedarebiT, romelic SeiZleba iTqvas am qveynebis baziss

warmoadgens. am indeqsis mniSvnelobas gansazRvravs samomxmareblo

fasebis saerTaSoriso Sesadarisobis miRweva.

zemoT ganxiluli indeqsebi mosaxleobis cxovrebis donis

daxasiaTebis mniSvnelovani kriteriumebia, swored maTi mniSvnelobidan

da aqtualurobidan gamomdinare, mocemul maCveneblebs ufro detalurad

ganvixilavT amave Tavis momdevno 2.2 da 2.3 paragrafebSi.

Page 51: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

51

2.2 adamianis ganviTarebis indeqsis dinamika saqarTveloSi

adamianis ganviTarebis indeqsi (agi) _ msoflios nebismieri

qveynisTvis misi ganviTarebis indikators warmoadgens da aerTianebs am

ganviTarebis iseT sazomebs, rogoricaa: sicocxlis saSualo

xangrZlivoba axaldabadebulTaTvis, ganaTlebis done da mTliani

erovnuli Semosavali erT mosaxleze (Zveli meTodologiiT mSp erT

mosaxleze) gaangariSebiT. adamianis ganviTarebis indeqsi gaeros mier

aRiarebulia adamianis ganviTarebis gansazRvris standartul

saSualebad. es indeqsi aseve cnobilia, rogorc humanuri ganviTarebis

indeqsi (Human Development Index). ”Human” qarTulad iTargmneba rogorc

adamiani, aqedan gamomdinare, mizanSewonilia misi, adamianis ganviTarebis

indeqsis saxelwodebiT gamoyeneba.

indeqsis mTavari daniSnulebaa gansazRvros qveynis adamianis

ganviTarebis done, romelic aseve im jgufs gansazRvravs, romelsac es

qveyana ganekuTvneba – umaRlesi ganviTarebis, maRali ganviTarebis,

saSualo ganviTarebisa Tu dabalganviTarebul qveyanaTa jgufs.

zogadad, ,,adamianuri ganviTareba” _ esaa koncefcia, ,,gaerTianebuli

erebis ganviTarebis programis” (UNDP) mixedviT, exeba adamianTa

SesaZleblobebis zrdis process, Semosavlebis zrdas, dasaqmebas,

ganaTlebis miRebisTvis ukeTesi pirobebis Seqmnas, jandacvas da a.S.33

sainteresoa, rom es indeqsi 1980 wels SeimuSaves pakistanelma da

britanelma ekonomistebma _ mahbub el haqma da ser riCard jolim.

1998 wlidan, ,,gaeros ganviTarebis programa” Tavis yovelwliur

,,adamianis ganviTarebis angariSSi” iyenebs am indeqss.

2010 wlidan adamianis ganviTarebis indeqsis gaangariSebis

meTodologiam mniSvnelovani cvlilebebi ganicada. ganvixiloT rogorc

Zveli meTodologiiT, ise axali meTodologiiT gaangariSebuli agi. 33

ix. maia mindoraSvili _ humanuri ganviTarebis indeqsi: istoria da realoba. Jurn. ekonomika da biznesi #5, 2011, gv-ebi: 69-91.

Page 52: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

52

adamianis ganviTarebis indeqsis Zveli meTodologiiT

gasaangariSeblad gamoiyeneboda 3 ZiriTadi maCvenebeli.

1) dabadebulTaTvis sicocxlis mosalodneli saSualo xangrZlivoba;

2) mosaxleobis ganaTlebis done;

3) mSp-is Rirebuleba erT mosaxleze.

TiToeuli am maCveneblis indeqsis gamoTvla xdeba Semdegi

formuliT:

I =)min()max(

)min(

xx

xx

sadac, x faqtobrivi mniSvnelobis maCvenebelia, xolo max(x) da

min(x) _ Sesabamisi maCveneblis maqsimaluri da minimaluri mniSvnelobebi.

1) dabadebulTa sicocxlis mosalodneli saSualo xangrZlivoba

gamoiTvleba formuliT: I 1 = 2585

251

X,

sadac, 1X aris dabadebulTa sicocxlis mosalodneli saSualo

xangrZlivobis faqtiuri sidide. gaeros eqspertebis mier dabadebisas

mosalodneli sicocxlis saSualo xangrZlivobis maqsimalur

mniSvnelobad miCneuli iyo 85 weli, xolo minimalur mniSvnelobad 25

weli.

2) mosaxleobis ganaTlebis done iangariSeba Semdegi formuliT:

I 2 = 21 3/13/2 ii ,

sadac, 1i _ 15 wlisa da ufrosi asakis wera-kiTxvis mcodneTa

xvedriTi wonaa, 2i _ 24 wlamde asakis axalgazrdebis xvedriTi wonaa

mTlian mosaxleobaSi, romelic swavlobs dawyebiT, saSualo da umaRles

saswavleblebSi.

3) mSp-is Rirebuleba erT mosaxleze, gaiangariSeba Semdegi

formuliT:

I 3 =)100lg()40000lg(

)100lg()lg( 3

X,

Page 53: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

53

sadac, 3X mSp-is faqtobrivi Rirebulebaa erT mosaxleze, xolo

gaeros eqspertebis mier mSp-is mimarT TveSi minimalur mniSvnelobad

dadgenili iyo 100 aSS dolari, maqsimalur mniSvnelobad ki 40000 aSS

dolari.

adamianis ganviTarebis indeqsi mocemuli sami maCveneblis indeqsTa

saSualo ariTmetikulis tolia.

I =3

321 III .

adamianis ganviTarebis indeqsi adgens kriteriumebs da gviCvenebs am

kriteriumebis mixedviT Tu ra safexurzea esa Tu is qveyana. es

yvelaferi gamosaxulia maCvenebliT 0-dan 1-mde.

adamianis ganviTarebis indeqsis axali meTodologiiT gaangariSebaSi

cvlilebebi ganicada zogierTma maCvenebelma. kerZod, swavlebis saSualo

xangrZlivoba izomeba ara 15 wlidan, aramed _ 25 da zeviT asakis pirTa

mimarT. meore maCvenebeli, swavlis mosalodneli xangrZlivoba gaizomeba

skolaSi Sesvlis oficialurad dadgenili asakidan sicocxlis

bolomde, Tu qveyanaSi SenarCundeba ganaTlebis miRebis gavrcelebuli

tendenciebi. axali meTodologiiT Semosavlebis done izomeba ara mSp-is,

aramed meS-is saSualebiT erT mosaxleze. cvlilebaa agi-is gamoTvlisas

saSualo ariTmetikulis nacvlad saSualo geometriulis gamoyeneba.

adamianis ganviTarebis indeqsis axali meTodologiiT gaangariSeba 2010

wlidan dainerga da periodulad midis misi subindeqsebis

mniSvnelobebis ganaxleba, bolo aseTi ganaxleba moxda 2013 wels,

romelic asaxulia adamianis ganviTarebis amave wlis angariSSi.

axali agi Tanabar wonebs aniWebs rogorc samive indikators, aseve

ganaTlebis orive subkomponentsac, rac xazs usvams samive komponentis

Tanabar mniSvnelobas adamianis ganviTarebisaTvis. saSualo

geometriulis gamoyenebis dadebiT mxared unda miviCnioT is faqtori,

rom axali agi-is indeqsSi erTi maCveneblis dabali mniSvneloba wrfivad

aRar kompensirdeba danarCeni maCveneblebis mniSvnelobebiT.

Page 54: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

54

ufro konkretulad, praqtikuli magaliTis safuZvelze vaCvenebT Tu

ra gansxvavebaa saSualo ariTmetikuliTa da saSualo geometriuliT

gaangariSebebs Soris. ganvixiloT adamianis ganviTarebis indeqsis sami

SesaZlo varianti, romelTa subindeqsebsac gansxvavebuli mniSvnelobebi

aqvT.34

varianti A = (0.1, 0.5, 0.9)

varianti B = (0.2, 0.6, 0.7)

varianti C = (0.5, 0.5, 0.5)

saSualo ariTmetikuliT gaangariSebuli TiToeuli variantis

mniSvnelobebi Seadgens:

varianti A = (0.1 + 0.5 + 0.9) / 3 = 0.5

varianti B = (0.2 + 0.6 + 0.7) / 3 = 0.5

varianti C = (0.5 + 0.5 + 0.5) / 3 = 0.5

saSualo geometriuliT gaangariSebisas viRebT Semdeg mniSvnelobebs:

varianti A = 3 9.05.01.0 = 0.36

varianti B = 3 7.06.02.0 = 0.44

varianti C = 3 5.05.05.0 = 0.5

SevniSnavT, rom saSualo ariTmetikuliT gaangariSebis dros yvela

varianti iRebs Tanabar mniSvnelobebs, miuxedavad imisa Tu rogor

icvleba maTi Semadgeneli sami elementis mniSvnelobebi, xolo saSualo

geometriuliT gaangariSebisas A variantSi dabal maCvenebelze imoqmeda

pirveli elementis umciresma mniSvnelobam, xolo C varianti orive

SemTxvevaSi Tanabaria, vinaidan samive elementi Tanabaria.

34 TRAINING MATERIAL FOR PRODUCING NATIONAL HUMAN DEVELOPMENT REPORTS, Final draft (October 2011), pg. 8.

Page 55: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

55

2013 wlis adamianis ganviTarebis angariSSi danergili axali

meTodologiiT adamianis ganviTarebis indeqsi aseve iyenebs sam ZiriTad

maCvenebels.35

1) sicocxlis xangrZlivobis indeqsi, romelic gamoiTvleba

formuliT: I 1=206.83

201

x; sadac, 1x aris sicocxlis mosalodneli saSualo

xangrZlivoba axalSobilTaTvis, Tu maTi sicocxlis ganmavlobaSi

SenarCunebuli iqneba dabadebisas arsebuli asakobrivi mokvdaobis

tendenciebi. sicocxlis xangrZlivobis minimaluri zRvari (20 weli)

efuZneba medisonisa (2010) da reilis (2005) grZelvadian istoriul

mtkicebulebas, xolo maqsimaluri zRvari Seesabameba iaponiis 2012 wlis

maCvenebels.

2) ganaTlebis indeqsi; I 2 =971.0

21 ii ; sadac, 1i aris 25 wlis da zeviT

asakis mosaxleobis mier mTeli sicocxlis ganmavlobaSi miRebuli

ganaTlebis xangrZlivoba ganaTlebis TiToeuli safexuris

xangrZlivobis gaTvaliswinebiT (wlebSi). 2i _ saskolo asakis bavSvis

swavlis mosalodneli xangrZlivoba, Tu misi sicocxlis manZilze

SenarCundeba ganaTlebis miRebis mimdinare tendenciebi. 0.971 warmoadgens

axali zelandiis kombinirebuli ganaTlebis indeqss, xolo 1i da 2i

subindeqsebis gaangariSeba xdeba Semdegnairad;

1i03.13

01

f; 2i

00.18

02

f

sadac, 13.2 weli aris swavlis saSualo xangrZlivobis maqsimaluri

mniSvneloba, 20.6 weli _ swavlis mosalodneli xangrZlivobis

maqsimaluri mniSvneloba, xolo minimaluri zRvari orive SemTxvevaSi

aris 0. Sesabamisad 1f da 2f faqtobrivi maCveneblebia.

35 http://hdrstats.undp.org/en/indicators/100106.html da http://www.ophi.org.uk/wp-content/uploads/OPHI-RP-29a.pdf-2011.pdf?cda6c1

Page 56: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

56

3) Semosavlebis indeqsi; I 3 =)100ln()87478ln(

)100ln()ln( 2

x; sadac, 2x aris qveynis

mTliani erovnuli Semosavlis faqtobrivi maCvenebeli erT mosaxleze

(aSS dolari). 87 478 aSS dolari aRebulia Semosavlebis maqsimalur

mniSvnelobad, xolo minimalur mniSvnelobad _ 100 aSS dolari, amasTan

Semosavlebis es maCveneblebi mocemulia myidvelobiTi unarianobis

paritetis mixedviT.

Semosavlebis indeqsis gaangariSebisas axali meTodologia iyenebs

naturalur logariTmebs (ln), nacvlad aTis fuZiT logariTmisa (lg).

logariTmebis gamoyenebis meTodi saSualebas iZleva Semosavlebis

indeqsi danarCeni ori indeqsis Sesadarisi iyos.

adamianis ganviTarebis indeqsis saboloo saxe samive maCveneblis

saSualo geometriulis tolia.

HDI= 3321 III

cxrili 2.1

agi-s subindeqsebis maqsimaluri da minimaluri mniSvnelobebi36

maCveneblebi maqsimaluri mniSvneloba minimaluri mniSvneloba

sicocxlis mosalodneli

xangrZlivoba

83.6

(iaponia, 2012)

20.0

swavlis

saSualo xangrZlivoba

13.3

(aSS, 2010)

0

swavlis mosalodneli

xangrZlivoba

18.0

0

kombinirebuli

ganaTlebis indeqsi

0.971

(axali zelandia, 2010)

0

mTliani erovnuli

Semosavali erT

mosaxleze (myidvelobiTi

unarianobis paritetis

mixedviT, aSS dolari)

87 478

(yatari, 2012)

100

36 http://hdrstats.undp.org/en/indicators/100106.html

Page 57: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

57

arsebobs mosazrebebi, rom agi-is mniSvneloba gadaWarbebulia, xolo

misi komponentebis Sefasebis SemosazRvra 0-sa da 1-s Soris

aramarTebuli, radgan mdidar qveynebs aRar eZlevaT saSualeba reitingi

gaiumjobeson, miuxedavad imisa, rom maT saamiso resursebi gaaCniaT.

agreTve is aZnelebs dinamikaSi qveynis realuri progresisa Tu regresis

dadgenas, vinaidan damokidebulia sicocxlis saSualo xangrZlivobaze.

indeqsis naklovanebad miiCneva is faqtic, rom indeqsSi materialuris

garda ar aris gaTvaliswinebuli sulieri da moraluri faseulobebi.37

gaviangariSoT adamianis ganviTarebis indeqsi 2012 wels

saqarTveloSi. gaangariSebisaTvis faqtobrivi monacemebi cxrilis saxiT

warmovadginoT Semdegi saxiT (cxrili 2.2).

cxrili 2.2

agi-s faqtobrivi maCveneblebi saqarTvelosTvis, 2012 weli38

maCveneblebi saqarTvelo

sicocxlis mosalodneli

xangrZlivoba dabadebisas (weli) 73.9

swavlis

saSualo xangrZlivoba (weli) 12.1

swavlis mosalodneli xangrZlivoba

(weli) 13.2

mTliani erovnuli Semosavali erT mosaxleze

(myidvelobiTi unarianobis paritetis mixedviT, aSS dolari)

5 005

sicocxlis xangrZlivobis indeqsi I1 847.0206.83

209.73

sadac, 73.9 weli aris sicocxlis mosalodneli saSualo xangrZlivoba

axalSobilTaTvis saqarTveloSi, 83.6 _ maqsimaluri mniSvneloba, xolo

20 _ minimaluri.

37ix. maia mindoraSvili _ humanuri ganviTarebis indeqsi: istoria da realoba. Jurn. ekonomika da biznesi #5, 2011, gv. 81. 38 Human Development Index and its components, Table 1.

Page 58: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

58

ganaTlebis indeqsi I 841.0971.0

733.0910.02

910.003.13

01.121

i

733.0

00.18

02.132

i

sadac, ganaTlebis indeqsi aris 0.971, swavlis saSualo xangrZlivobam

saqarTveloSi Seadgina 12.1 weli, xolo maqsimalurma mniSvnelobam _ 13.3

weli. swavlis mosalodneli xangrZlivoba saqarTveloSi aris 13.2 weli,

xolo maqsimaluri mniSvneloba _ 18.0 weli.

Semosavlebis indeqsi I 578.061.438.11

61.452.8

)100ln()87478ln(

)100ln()5005ln(3

sadac, mTliani erovnuli Semosavali erT mosaxleze saqarTveloSi

Seadgens 5005 aSS dolars (myidvelobiTi unarianobis paritetis

mixedviT), 87 478 aSS dolari aris maqsimaluri mniSvneloba, xolo

minimaluri _ 100 aSS dolari.

adamianis ganviTarebis indeqsi.

HDI= 3321 III

HDI = 3 578.0841.0847.0 = 0.745

2012 wels adamianis ganviTarebis indeqsma saqarTveloSi Seadgina

0.745. am maCvenebliT saqarTvelo msoflios 187 qveynis reitingSi 72-e

adgils ikavebs da maRalganviTarebuli qveynebis jgufSia.

Semosavlebis indeqsi mniSvnelovnad dabalia rogorc sicocxlis

xangrZlivobis, ise ganaTlebis indeqsTan SedarebiT da ganapiroba kidec

saerTo indeqsis mniSvnelobis Semcireba. Tu saerTo indeqsis

gaangariSebaSi meS-s gamovricxavT, maSin agi-is indeqsis mniSvnelobas

miviRebT 0.845-s, rac imas niSnavs rom meS-is dabalma maCvenebelma

potenciurad 37 sareitingo adgiliT maRla yofnis SesaZlebloba

Page 59: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

59

dagvakargina. aqedan gamomdinare, meS agi-s zrdis mTavari resursia,

xolo momavalSi qveynis ekonomikis ganviTareba da erovnuli Semosavlis

zrda sawindari gaxdeba adamianis ganviTarebis indeqsis reitingSi

saqarTvelo ufro maRal safexurze vixiloT, vidre dRes aris.

72-e adgils saqarTvelo dominikis, libanisa da sent kitsi da

nevisis qveynebTan erTad inawilebs. wina welTan SedarebiT saqarTvelos

agi-s maCvenebeli gaizarda, Tumca reitingSi 75-e adgilidan, 3 safexuriT

win aweva pirobiTia, radganac gauTanabrda am sami qveynis maCvenebels.

rac Seexeba pirvel adgils mas norvegia ikavebs, romlis koeficienti

aris 0.955. xolo reitingis aTeulSi norvegiasTan erTad moxvdnen

avstralia, aSS, holandia, germania, axali zelandia, irlandia, SvedeTi,

Sveicaria da iaponia.

adamianis ganviTarebis indeqsis geografiuli niSniT ganxilvisas

unda aRiniSnos, rom indeqsis maRali maCveneblebiT gamoirCeva dasavleT

evropisa da skandinaviis qveynebi, xolo msoflios qveynebis reitingis

bolo adgilebze yvelaze uaresi maCveneblebiT, afrikis qveynebi gadian.

bolo 187-e adgiliT reitings kongos demokratiuli respublika da

nigeri asruleben.

adamianis ganviTarebis indeqsis maCveneblebi saqarTveloSi 2005-2012

wlebSi Semdeg mniSvnelobebs iRebs (cxrili 2.3).

cxrili 2.3

adamianis ganviTarebis indeqsi amierkavkasiaSi39

wlebi

qveyana 1980 1990 2000 2005 2007 201040 2011 2012

saqarTvelo (72) _ _ _ 0.713 0.732 0.735 0.740 0.745

azerbaijani (82) _ _ _ _ _ 0.734 0.732 0.734

somxeTi (87) _ 0.628 0.648 0.695 0.723 0.722 0.726 0.729

39

Human Development Index trends, 1980–2012, table 2. 40

adamianis ganviTarebis indeqsis gaangariSeba 2010 wlidan mocemulia axali meTodologiiT.

Page 60: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

60

adamianis ganviTarebis indeqsiT saqarTvelo mis mezobel qveynebs win

uswrebs, Tumca samive qveyana maRalganviTarebuli qveynebis jgufs

miekuTvneba.

adamianis ganviTarebis indeqsis komponentebis mixedviT 2012 wels

Semdegi saxis suraTs viRebT:

1. sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba dabadebisas: somxeTi (74.4),

saqarTvelo (73.9), azerbaijani (70.9).

2. swavlis saSualo xangrZlivoba: saqarTvelo (12.1), azerbaijani (11.2).

somxeTi (10.8).

3. swavlis mosalodneli xangrZlivoba: saqarTvelo (13.2), somxeTi

(12.2), azerbaijani (11.7).

4. mTliani erovnuli Semosavali (meS) erT sul mosaxleze:

(myidvelobiTi unarianobis paritetis mixedviT, aSS dolari): azerbaijani

(8 153), somxeTi (5 540), saqarTvelo (5 005).

rogorc vxedavT, meS-is erT mosaxleze gaangariSebiT CamovrCebiT

Cvens mezobel qveynebs, es gansxvaveba gansakuTrebiT TvalSisacemia

azerbaijanis maCvenebelTan Sedarebisas. rac Seexeba danarCen

komponentebs, sicocxlis xangrZlivobis mixedviT saqarTvelo meore

adgils ikavebs da mcirediT CamorCeba somxeTs, ganaTlebis indeqsis

mxriv ki saqarTvelo mowinave adgilzea da swored es indeqsi

gansazRvravs Cvens ukeTes reitings danarCen qveynebTan SedarebiT.

postsabWoTa sivrceSi qveynebis agi-is reitingebi diagrama 2.1-Si aris

warmodgenili.

mocemul reitingSi saqarTvelo me-7 adgils ikavebs. pirvel adgilzea

estoneTi, xolo yirgizeTi da tajikeTi bolo poziciebs inawileben.

reitingSi lideroben baltiispireTis qveynebi, xolo centraluri

aziis qveynebidan mxolod yazaxeTi gamoirCeva maRali maCvenebliT.

umaRles ganviTarebul jgufSi, romelic pirveli sareitingo jgufia,

moxvdnen: estoneTi, litva, latvia.

Page 61: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

61

diagrama 2.1

post-sabWoTa qveynebis agi-is reitingebi, 2012 weli

maRalganviTarebuli qveynebis jgufSi Sedian: belarusi, ruseTi,

yazaxeTi, saqarTvelo, ukraina, somxeTi, azerbaijani.

saSualo ganviTarebul qveynebis jgufSi ki erTiandebian: TurqmeneTi,

moldova, uzbekeTi, yirgizeTi da tajikeTi.

zogadad SeiZleba iTqvas, rom saqarTvelos adamianis ganviTarebis

indeqsi (0.745) aRemateba msoflios saSualo maCvenebels, romlis

koeficientic udris 0.694-s, rac erTis mxriv dadebiT Sedegad unda

CaiTvalos, Tumca Sesadarisad ver gamodgeba, radganac saSualo indeqsis

gamoyvanaSi dabali ganviTarebis qveynebis maCveneblebic monawileoben da

gavlenas axdenen saerTo indeqsis mniSvnelobaze.

ganvixiloT adamianis ganviTarebisa da misi subindeqsebis

mniSvnelobebi dinamikaSi (diagrama 2.2). sadac kargad Cans, rom

0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9

tajikeTi (125)

yirgizeTi (125)

uzbekeTi (114)

moldova (113)

TurqmeneTi (102)

somxeTi (87)

azerbaijani (82)

ukraina (78)

saqarTvelo (72)

yazaxeTi (69)

ruseTi (55)

belarusi (50)

latvia (44)

litva (41)

estoneTi (33)

0.622

0.622

0.654

0.660

0.698

0.729

0.734

0.74

0.745

0.754

0.788

0.793

0.814

0.818

0.846

Page 62: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

62

sicocxlis xangrZlivobisa da ganaTlebis indeqsebi aWarbebs sami

subindeqsis saSualo maCvenebels. agi-s maCvenebeli mxolod Semosavlebis

indeqss aRemateba. mocemuli diagramidanac kargad Cans, rom mTliani

erovnuli Semosavali mniSvnelovan gavlenas axdens agi-s dabal

mniSvnelobaze. cxadia adamianis ganviTarebis indeqsis zrda bevrad

iqneba damokidebuli Semosavlebis indeqsis zrdaze, rac miRweuli unda

iqnes qveynis ekonomikis ganviTarebiTa da mTliani erovnuli Semosavlis

zrdiT.

diagrama 2.2

adamianis ganviTarebis indeqsisa da misi subindeqsebis dinamika

saqarTveloSi, 2005-2012 wlebi

mniSvnelovani iqneba vnaxoT Tu rogor Seicvleba adamianis

ganviTarebis indeqsi momaval wlebSi, rasac movaxdenT misi subindeqsebis

momavalSi SesaZlo mniSvnelobebis gansazRvriT eqstrapolaciis

meTodiT (cxrili 2.4).

sicocxlis xangrZlivobis indeqsis prognozirebisas, eqstrapolaciis

bazad aRebuli gvaqvs bolo 5 wlis monacemebi (2008-2012 wlebi). wrfivi

gantoleba miiRebs Semdeg saxes: XY 003.0836.0 .

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

agi 0.713 0.719 0.732 0.730 0.732 0.735 0.740 0.745

sicocxlis xangrZlivobis indeqsi 0.833 0.835 0.837 0.839 0.842 0.844 0.848 0.851

ganaTlebis indeqsi 0.824 0.82 0.84 0.829 0.842 0.842 0.842 0.842

Semosavlebis indeqsi 0.531 0.545 0.559 0.561 0.555 0.561 0.569 0.578

Page 63: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

63

ganaTlebis indeqsis samomavlo mniSvnelobebi ucvlelad davtoveT,

vinaidan 2009-2012 wlebSi ar Secvlila da 0.842-s Seadgenda. xolo am

indeqis SesaZlo samomavlo mateba, mniSvnelovan gavlenas ar moaxdens

saerTo maCvenebelze.

Semosavlebis indeqsis prognozirebisas, eqstrapolaciis bazad

viRebT 2005-2012 wlebis maCveneblebs, ris safuZvelzec wrfivi gantoleba

miiRebs Semdeg saxes: XY 005.0533.0 .

adamianis ganviTarebis indeqsis mniSvnelobebi TiToeuli wlisaTvis

miRebulia, am wlebSi agi-s subindeqsebis mniSvnelobebis saSualo

geometriulis gamoTvliT:

748.0581.0842.0854.032013 HDI ;

751.0587.0842.0857.032014 HDI ;

754.0592.0842.0860.032015 HDI ;

757.0597.0842.0863.032016 HDI ;

760.0603.0842.0866.032017 HDI .

cxrili 2.4

adamianis ganviTarebis indeqsis saprognozo trendi saqarTveloSi,

2013-2017 wlebi

maCveneblebi 2013 2014 2015 2016 2017

sicocxlis xangrZlivobis indeqsi 0.854 0.857 0.86 0.863 0.866

ganaTlebis indeqsi 0.842 0.842 0.842 0.842 0.842

Semosavlebis indeqsi 0.581 0.587 0.592 0.597 0.603

adamianis ganviTarebis indeqsi 0.748 0.751 0.754 0.757 0.760

mocemuli prognoziT saqarTvelo adamianis ganviTarebis indeqsis

reitingSi, maRal ganviTarebul qveynebis jgufSi darCeba da Sesabamisad

momaval 5 wlian perspeqtivaSi umaRlesi ganviTarebis qveynebis jgufSi

Page 64: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

64

gadasvlas ver moaxerxebs. miuxedavad amisa, agi-s zrda dadebiT

tendenciad unda Sefasdes.

,,adamianis ganviTareba’’ niSnavs qveynis potencials, Seuqmnas

adamianebs xangrZlivi da janmrTeli cxovrebis pirobebi, uzrunvelyos

codnis miRebis SesaZleblobiTa da materialuri dovlaTiT, rac miscems

maT farTo SesaZleblobebs sazogadoebaSi Rirseuli cxovrebisaTvis.

aqedan gamomdinare, adamianis ganviTarebis indeqsi unda ganvixiloT ara

im maCveneblad, romelic qveynis ekonomikur potencials gansazRvravs,

aramed im maCveneblad, romelic gviCvenebs Tavisi potencialis Tu ra

nawilis realizacia SesZlo sazogadoebam da ra SesaZleblobebi aqvT

mocemul qveyanaSi mcxovreb adamianebs ganviTarebisaTvis.

saqarTvelo misi ekonomikuri ganviTarebiT, ganviTarebad qveyanaTa

jgufs miekuTvneba, adamianis ganviTarebis indeqsiT ki misi adgili

maRalganviTarebul qveynebis jgufSia. saqarTvelosTvis mTavar amocanas

im potencialis efeqtianad gamoyeneba warmoadgens, rac mas adamianuri

dovlaTis saxiT aqvs da rac saqarTveloSi mosaxleobis cxovrebis

donis zrdisa da ukeTesi cxovrebis pirobebis sawindari gaxdeba.

Page 65: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

65

2.3 saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis zogadi maCveneblebis

analizi

cxovrebis donis zogadi maCveneblebidan am TavSi ganvixilavT

mosaxleobis myidvelobiTunarianobasa da cxovrebis Rirebulebis

indeqss.

fasebis arseboba ganpirobebulia saqonlis Rirebulebis fuladi

formiT gamosaxvis aucileblobiT. sabazro urTierTobis pirobebSi

fasebs gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba rogorc sabazro procesebis

normalurad warmarTvaSi, aseve misi ganviTarebis orientirebis

gansazRvraSi.

fasebis statistikis erT-erTi sawyisi da umniSvnelovanesi

movaleobaa is, rom man fasebisa da faswarmoqmnis kanonzomierebani unda

Seiswavlos sabazro urTierTobebisaTvis Sesaferisi ekonomikuri

Teoriebis safuZvelze. saqonlis Rirebulebisa da aqedan gamomdinare

fasis gansazRvrisaTvis Seqmnilia iseTi Teoriebi, rogoricaa: SromiTi

Rirebulebis Teoria, romlis Tanaxmadac Rirebuleba iqmneba masze

daxarjuli SromiT da igi ganisazRvreba sazogadoebrivad aucilebeli

samuSao droiT. zRvruli sargeblianobis Teoria, romlis mixedviTac

Rirebuleba regulirdeba saboloo produqtis zRvruli sargeblianobiT

da subieqturad xdeba misi Sefaseba myidvelisa da gamyidvelis mier.

inflacia aris fasebis saerTo donis zrda. is aseve moiazreba,

rogorc fulis myidvelobiTunarianobis kleba.

ekonomistebi gamoyofen 4 tipis inflacias: 1) moTxovniT gamowveuli

inflacia, rodesac moTxovna aWarbebs ekonomikaSi arsebul mTlian

miwodebas. mas aseve uwodeben monetarul inflacias; 2) xarjebiT

gamowveuli inflacia, rodesac mza produqtebsa da momsaxurebaze fasebi

imatebs nedl masalebze fasebis zrdis gavleniT an roca xelfasebis

mateba warmoebuli produqciis erTeul fass zrdis; 3) faswarmoqmniT

gamowveuli inflacia (dawesebuli fasis inflacia), rac xdeba maSin,

Page 66: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

66

roca ramdenime biznesi gadawyvets moumatos fasebs sakuTari mogebis

gazrdis mizniT, am SemTxvevaSi saqme gvaqvs oligopoliur inflaciasTan.

oligopoliebs SeuZliaT karteluri garigebebiT daaweson sakuTari

fasebi da gazardon survilisamebr; 4) seqtoruli inflacia, rodesac

erT seqtorSi fasebis zrda iwvevs sxva seqtorSi fasebis zrdas. mag;

navTobze fasebis zrda iwvevs sakvebisa da navTobproduqtebze

damokidebul seqtorebSi fasebis zrdas. ekonomikaSi aseve ganasxvaveben

importirebul inflacias, romelic gvxvdeba im qveynebSi, romlebic

damokidebulni arian importze. am dros, importirebul produqciaze

fasebis zrda qveyanaSi inflaciis donis zrdis faqtorad gvevlineba.41

fasebis statistikis Seswavlis ZiriTadi mimarTulebebia:

samomxmareblo fasebis indeqsisa da mwarmoebelTa fasebis indeqsis

daTvla, saerTaSoriso Sedarebebis programa anu valutis

myidvelobiTunarianobis paritetTa saerTaSoriso Sedarebebi.

samomxmareblo fasebis indeqsi (sfi) _ aris inflaciis sazomi

indeqsi, romelic warmoadgens samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis

fiqsirebuli kalaTis nominaluri Rirebulebis fardobas amave kalaTis

sabaziso wlis fasebSi gamosaxul RirebulebasTan. samomxmareblo

fasebis indeqsi zomavs im fasebis saSualo cvlilebas, romelsac

ixdis mosaxleoba saqonlisa da momsaxurebis fiqsirebuli kalaTis

SesaZenad.

samomxmareblo fasebis indeqsis gamosaTvlelad iyeneben laspeiresis

formulas:

00

01

qp

qpI

sadac, fasebis saSualo cvalebadoba gaiangariSeba sabaziso

periodis wonebis mixedviT.

sfi aris mniSvnelovani ekonomikuri indikatori, rogorc inflaciis

yvelaze farTo sazomi, xolo rogorc deflatori, sfi gamoiyeneba

ekonomikuri maCveneblebis mosawesrigeblad fasebis cvlilebis mixedviT. 41

ix. EPRC _ inflacia saqarTveloSi _ gamomwvevi mizezebi da daZlevis gzebi, Tb., 2012, gv. 14.

Page 67: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

67

mwamoebelTa fasi _ aris fasi, romliTac mwarmoebeli yidis mis

mier warmoebul produqcias, anu es adgilobrivi mwarmoeblis mier

warmoebuli produqciis fasia ,,sawarmos karebTan”, aqcizis

CaTvliT, dRg-sa da satransporto xarjebis gareSe. mwarmoebelTa

fasi warmoadgens safuZvels mwarmoebelTa fasebis indeqsis

gaangariSebisaTvis.

Sedarebis evropuli programa daiwyo 1979 wels. igi Seiqmna im mizniT,

rom uzrunvelyos fasebisa da mTliani Sida produqtis moculobebis

Sedarebebi. Eevropis qveynebSi msgavsi Sedarebebi yvela monawile

qveynisagan moiTxovs krebsiT saSualo wliur erovnuli xarjebis

dayofas. saerTaSoriso Sedarebebis programis mizania fasebisa da

mTliani Sida produqtis moculobebis Sedarebis SesaZlebloba.

myidvelobiTunarianoba es aris fulis realuri Rirebuleba, anu

fulis is fasi romelic gviCvenebs sabaziso da saangariSo periodebSi

erTi da imave moculobis TanxebiT ra raodenobis produqciis SeZena

iqneboda SesaZlebeli.

mosaxleobis myidelobiTi unarianobis indeqsi samomxmareblo fasebis

indeqsis Sebrunebuli sididea.

cxril 2.5-Si naCvenebia: samomxmareblo fasebis indeqsebi mocemuli

wlis wina welTan SedarebiT (dekemberi wina wlis dedkemberTan),

inflacia da ganxilulia laris myidvelobiTunarianobis indeqsebis

cvlilebebi 2004-2012 wlebSi.

mocemul periodSi inflaciis yvelaze maRali done 2007 da 2010

wlebSi dafiqsirda, xolo 2012 wels ki deflacia miviReT. Tu sabaziso

periodad 2003 wels aviRebT, maSin vnaxavT, rom laris

myidvelobiTunarianoba 2003 welTan SedarebiT yovel wels mcirdeba.

ase magaliTad, 2004 wels laris myidvelobiTi unari mxolod 7%-iT

Semcirda, xolo 2012 wels _ 40%-iT. Tu ki myidvelobiTunarianobas

mosaxleobis cxovrebis donis zogad maCveneblad ganvixilavT, maSin,

saqarTveloSi cxovrebis done daeca. mosaxleobas gaZvirebuli

Page 68: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

68

produqciis SeZena uwevs da ra Tanxadac 2003 wels SeiZendnen

produqcias, 10 wlis Semdeg igive Tanxad SeeZloT 40%-iT naklebi

moculobis produqciis yidva.

cxrili 2.5

samomxmareblo fasebis indeqsis dinamika saqarTveloSi,

2004-2012 wlebi

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

inflacia (%) 7.5 6.2 8.8 11.0 5.5 3.0 11.2 2.0 -1.4

samomxmareblo fasebis indeqsi (dekemberi wina wlis dekemberTan)

107.5 106.2 108.8 111.0 105.5 103.0 111.2 102.0 98.6

samomxmareblo fasebis indeqsi (sabaziso meTodiT 2003 welTan)

107.5 114.2 124.2 137.9 145.5 149.8 166.6 169.9 167.6

myidvelobiTunarianobis indeqsi

jaWvuri meTodiT

(yoveli momdevno weli wina welTan)

0.93 0.94 0.92 0.90 0.95 0.97 0.90 0.98 1.01

sabaziso meTodiT (2003 welTan) 0.93 0.876 0.805 0.725 0.687 0.667 0.600 0.588 0.597

,,saqarTvelos erovnuli bankis prognoziT wliuri inflaciis

maCvenebeli miznobriv dones miuaxlovdeba 2014 wlis bolos. arsebuli

prognozis ZiriTad risk faqtors kvlav miwodebis mxare warmoadgens,

kerZod ki SesaZloa 2014 wels sursaTisa da importirebuli

energomatareblebis fasebi saerTaSoriso da adgilobriv bazrebze

mosalodnelze swrafad gaizardos. aseve mniSvnelovania moTxovnis

mxare. kerZod ki saxelmwifos mier gazrdili socialuri xarjebi

SesaZloa pirveladi samomxmareblo produqciis fasebze aisaxos. meore

mxriv, inflaciaze sapirispiro riskebs qmnis biznesis da Sida

Page 69: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

69

investiciebis dabali aqtivoba, ramac SesaZloa adgilobrivi fasebis

arasaTanado zrda ganapirobos.”42

cxovrebis Rirebulebis indeqsi rogorc ukve aRvniSneT, gamoiyeneba

qveynebs Soris fasebis Sesadareblad.

saintereso suraTs iZleva mocemuli maCveneblis Sedareba sxva

qveynebis fasebis indeqsebze (cxrili 2.4). sanam uSualod cxrilis

maCveneblebis ganxilvaze gadavalT, ganvmartoT TiToeuli indeqsis

mniSvneloba.

cxrilSi mocemuli ineqsebi Sedarebulia qalaq niu-iorkis fasebTan,

rac niSnavs, rom niu-iorkSi TiToeuli maCvenebeli unda iyos 100(%), Tu

magaliTad sxva qveynis, sasursaTo fasebis indeqsi Seadgens 120-s, es imas

niSnavs, rom am qveyanaSi sasursaTo fasebi aris 20%-iT Zviri vidre

niu-iorkSi, xolo Tu indeqsi Seadgens 70-s, es imas niSnavs, rom mocemul

qveyanaSi sasursaTo fasebi niu-iorkTan SedarebiT 30%-iT iafia.

sasursaTo fasebis indeqsebi miRebulia TiToeuli qveynis sasursaTo

produqtebis fasebis SedarebiT niu-iorkis fasebTan, restornebis

fasebis indeqsi miiReba restornebsa da barebSi sakvebisa da sasmelebis

fasebis SedarebiT niu-iorkis fasebTan.

adgilobrivi myidvelobiTi indeqsi gviCvenebs, procentulad ramdeniT

naklebi an meti produqciis SeZena SeuZlia mocemuli qveynis

mosaxleobas saSualo xelfasiT niu-iorkis mosaxleobis saSualo

xelfasTan SedarebiT.

saqarTvelos samomxmareblo fasebis indeqsma Seadgina 56.07, es

maCvenebeli gviCvenebs, rom saqarTveloSi samomxmareblo saqonelze

fasebi 44%-iT iafia niu-iorkis fasebTan SedarebiT, sasursaTo saqonlis

fasebi TiTqmis 60%-iT, xolo restornebis fasebi 50%-iT iafi.

saqarTveloSi mocemuli indeqsebi misi mezobeli qveynebis analogiur

maCveneblebze bevrad dabalia, mxolod sasursaTo fasebis mcirediT

maRali done aqvs somxeTTan SedarebiT, rac imaze metyvelebs, rom

42

ix. inflaciis mimoxilva (noemberi) _ saqarTvelos erovnuli banki 2013, gv. 5.

Page 70: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

70

samomxmareblo saqonlis SesaZenad cxovreba saqarTveloSi ufro iafia

vidre mis mezobel da cxadia ganviTarebul qveynebSi.

cxrili 2.6

cxovrebis Rirebulebis maCveneblebi,43 2012 weli

qveynebi samomxmareblo fasebis indeqsi

sasursaTo fasebis indeqsi

restornebis fasebis indeqsi

adgilobrivi myidvelobiTi

indeqsi norvegia 151.34 142.37 150.23 92.62

Sveicaria 141.31 130.55 123.11 127.45

germania 88.55 72.15 76.20 114.37

aSS 83.06 77.65 68.74 116.48

azerbaijani 71.24 53.20 68.17 26.38

TurqeTi 65.26 47.31 48.21 52.57

ruseTi 64.85 49.67 67.55 43.86

somxeTi 62.75 38.38 53.15 20.71

saqarTvelo 56.07 40.93 49.09 29.38

indoeTi 33.39 33.82 21.10 60.11

zemoT mocemuli reitingidan romelic msoflios 90 qveynis

monacemebze iqna Sedgenili, fasebis yvelaze maRali indeqsi norvegiaSia,

xolo yvelaze dabali indoeTSi. rac imas niSnavs, rom cxovreba

norvegiaSi ufro Zviria, vidre indoeTSi. miuxedavad aseTi sxvaobisa,

norvegiaSi bevrad maRalia cxovrebis done, vidre indoeTSi da am

ukanasknelSi fasebis indeqsis dabali mniSvneloba, ar iZleva cxovrebis

maRali donis garantias. amasTan tendencia aseTia: rac ufro

maRalganviTarebuli da maRali cxovrebis standartebis mqonea qveyana,

miT ufro maRalia iq cxovrebis Rirebuleba. ase, rom

maRalganviTarebul qveynebSi, fasebic Sesabamisad maRalia. cxovrebis

Rirebuleba norvegiaSi ufro maRalia vidre indoeTSi, magram cxovrebis

43 http://www.numbeo.com/cost-of-living/rankings_by_country.jsp

Page 71: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

71

maRali done norvegiaSi vlindeba bevrad maRali saSualo realuri

xelfasiT vidre indoeTSi, saxelmwifos mier socialur uzrunvelyofaze

gaweuli maRali danaxarjebiT, xolo maRal samomxmareblo fasebis

pirobebSi mosaxleobas ekologiurad sufTa sursaTis, maRali donis

jandacvisa da ganaTlebis xelmisawvdomoba gaaCnia.

saqarTvelos adgilobrivi myidvelobiTi indeqsi 2012 wels Seadgenda

29.38-s, rac imas niSnavs, rom saqarTveloSi saSualo realuri xelfasiT

70%-iT naklebi produqciis SeZenaa SesaZlebeli vidre qalaq niu-iorkSi.

xolo norvegiaSi, sadac cxovrebis Rirebuleba gacilebiT maRalia

vidre saqarTveloSi, saSualo realurma xelfasma Seadgina 3 678 aSS

dolari, rac 6-jer metia saqarTvelos analogiur maCvenebelze (603 aSS

dolari).

diagrama 2.3

saSualo realuri xelfasi qveynebis mixedviT (aSS dolari), 2012 weli44

44 http://www.statista.com/statistics/226956/average-world-wages-in-purchasing-power-parity-dollars/

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500

indoeTi

somxeTi

azerbaijani

saqarTvelo

ruseTi

norvegia

luqsemburgi

295

471

596

603

1 215

3 678

4 089

Page 72: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

72

saSualo realuri xelfasiT saqarTvelo ufro meti

myidvelobiTunarianobiT gamoirCeva vidre azerbaijani da somxeTi

(diagrama 2.3). saqarTvelosTvis problemas ki warmoadgens is, rom

mosaxleobis umetesobas daqiravebiT dasaqmebis dabali donis gamo

xelfasis myidvelobiTi SesaZlebloba ekargeba. es maCvenebeli dadebiTad

CaiTvleboda, Tu saSualo xelfasis azerbaijanTan da somxeTTan

SedarebiT maRali myidvelobiTunarianoba SenarCundeboda dasaqmebis

maRali donis pirobebSic.

qveynis ekonomikuri ganviTarebisaTvis, rac SemdgomSi mosaxleobis

cxovrebis donis zrdis sawindari unda gaxdes, inflaciis dabal

maCvenebelsa da stabilur fasebs gadamwyveti mniSvneloba eniWeba.

inflaciis maRali done ganapirobebs makroekonomikur

arastabilurobas, aseT situaciaSi kompaniebs uZneldebaT TavianTi

ekonomikuri saqmianobis dagegmva, ris Sedegadac arc mocemuli

qveynis firmebs da arc ucxour kompaniebs aRar uCndebaT survili

ganaxorcielon grZelvadiani investiciebi, rac negatiurad moqmedebs

qveynis ekonomikuri ganviTarebis grZelvadian perspeqtivebze.

inflaciis maCveneblis zrdis pirobebSi ikveTeba adapturi

inflaciuri molodinis meqanizmi,45 rac gamoixateba SemdegSi:

momxmareblebi, romlebsac fasebis zrdis tendenciis ucvlelobis

molodini aqvT, amcireben danazogs, zewolas axdenen mimdinare

moTxovnaze da iwveven saqonlisa da momsaxurebis morigi gaZvirebis

provocirebas. amasTan, danazogis deficiti aferxebs kapitaldabandebebis

zrdas, radgan, rac ufro maRalia adapturi molodini, miT ufro

dabalia investirebis dafinanseba.

fasebis zrdis molodinSi mwarmoeblebi da vaWrebi, iwyeben

gayidvebis moculobis Semcirebas da saqonlis Senaxvas im imediT, rom

garkveuli drois Semdeg, gaZvirebuli produqtis gayidvidan met mogebas

miiReben, xolo moTxovnis zrdis fonze miwodebis Semcireba, fasebis

45ix. .a.i. livSici _ sabazro ekonomikis Sesavali, Tb., 1996, gv-ebi: 140-190.

Page 73: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

73

ufro metad zrdis safrTxes qmnis. aseve, am meTodis riski mdgomareobs

imaSi, rom xangrZlivi droiT saqonlis Senaxvas mosdevs gakotreba.

Ria inflaciis dros adgili aqvs xarjebis inflacias, rac SemdegSi

mdgomareobs: ekonomikaSi fasebis saerTo donis zrda iwvevs

dasaqmebulTa realuri Semosavlebis dacemas da Sesabamisad maTi

cxovrebis donis gauaresebas, imisaTvis, rom Tundac ucvlelad

SevinarCunoT dasaqmebulTa keTildReoba, saWiroa fuladi Semosavlebis

zrda, amisaTvis unda moxdes nominaluri xelfasis gadideba, rac

imavdroulad warmoebis xarjebsac zrdis da Tavis mxriv iwvevs

produqciaze fasebis zrdas. produqciis gaZvireba da fasebis mateba

aucileblad moiTxovs xelfasis ganakveTebis morig gadaxedvas da a.S.

yoveli aseTi axali cikli kidev ufro gaarTulebs inflaciuri

procesebis marTvas da sul ufro Zneli gaxdeba misi SeCereba.

saxelmwifos mxridan antiinflaciuri RonisZiebebis ganxorcieleba

totaluri administrirebis saSualebiT uperspetqivoa da SeiZleba

ekonomikis ngrevac ki gamoiwvios, rogorc amerikeli Teoretikosi da

nobelis premiis laureati m. fridmeni aRniSnavda: ,,gacilebiT meti ziani

moaqvs inflaciis SeCerebis RonisZiebebs, vidre TviT inflacias.”46

,,inflaciasTan brZola ar SeiZleba davayenoT raime programis

Sesrulebamde, romlis damTavrebis Semdeg SegveZleba angariSi CavabaroT

warmatebulad Catarebuli samuSaos Sesaxeb, saWiroa ara programa,

aramed, politika, romelic saxelmwifos mudmiv funqcias Seasrulebs.”47

antiinflaciuri procesebis marTvisas, saxelmwifos mxridan

dasaSvebia administraciuli kontroli da ara masSi radikaluri Careva,

ramac SeiZleba qveynis ekonomikas didi ziani miayenos.

saxelmwifos mxridan inflaciasTan brZola unda warimarTos fasebis

maqsimalurad dasaSvebi Tavisuflebis miniWebiT, monopoliuri bazrebis

daSliTa da jansaRi, Tavisufali sabazro pirobebis SeqmniT, sadac

fasebs aweseben ara monopolisti firmebi, aramed konkurentul garemoSi

46

Friedman M. Unemployment versus inflation? An evalution to the Phillips curve. London, 1975, p. 32. 47ix. a.i. livSici _ sabazro ekonomikis Sesavali, Tb., 1996, gv. 173.

Page 74: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

74

fasebs gansazRvravs Tavad bazari. inflaciis maRali donis Tavidan

asacileblad da dasaqmebulTa cxovrebis pirobebis gasaumjobeseblad ki

unda moxdes ara nominaluri xelfasis meTodologiurad gaumarTlebeli

zrda,48 aramed produqtebze fasebis kleba da misi stabilurobis

SenarCuneba, rac avtomaturad gamoiwvevs realuri xelfasis zrdas da

Tavidan iqneba acilebuli inflaciis negatiuri gavlenebi qveynis

ekonomikaze.

48

amiT Cven ar vgulisxmobT, rom ar unda moxdes xelfasebis zrda. nominaluri xelfasis zrda unda moxdes mxolod meTodologiurad gamarTlebuli normebis safuZvelze.

Page 75: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

75

Tavi 3. saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis ganmsazRvreli

socialur-ekonomikuri maCveneblebis statistikuri kvleva

3.1 mosaxleobis cxovrebis donis demografiuli maxasiaTeblebis analizi

,,demografia Seiswavlis mosaxleobaSi mimdinare demografiul

procesebs (Sobadoba, mokvdaoba, qorwineba, ganqorwineba, migracia), maTze

moqmed faqtorebs da demografiuli procesebis Sedegebs. demografiuli

statistika Seiswavlis demografiul procesebSi mimdinare raodenobriv

kanonzomierebebs.”49

demografiul procesebze moqmedebs socialur-ekonomikuri

faqtorebi, Tavis mxriv demografiuli movlenebi mniSvnelovan gavlenas

axdenen socialur-ekonomikur procesebze. amitomac mniSvnelovania

demografiuli sakiTxebis ganxilva da im maCveneblebis statistikuri

Seswavla, romlebic met wilad axdenen gavlenas socialur-ekonomikur

procesebis ganviTarebaze.

saqarTveloSi mosaxleobis bolo aRweridan dRemde mosaxleobis

saSualo wliurma ricxovnobam moimata 3.1%-iT (2002-2012 wlebi), xolo

2013 wlis 1 ianvrisaTvis 4 483.8 aTasi Seadgina. mosaxleobis 26.1%

dedaqalaqSi cxovrobs, Semdeg modis imereTi (15.7%), qvemo qarTli (11.4%),

samegrelo-zemo svaneTi (10.7%), kaxeTi (9.0%), aWaris ar (8.8%), Sida

qarTli (7.0%), samcxe javaxeTi (4.8%), guria (3.1%), mcxeTa-mTianeTi (2.4%),

xolo yvelaze mcire ricxovnobiT raWa-leCxumi da qvemo svaneTia

warmodgenili (1.0%).50

bolo wlebSi saqarTvelos mosaxleobis ricxovnobis zrdasTan

erTad izrdeba rogorc qalaqis, ise soflis mosaxleobis ricxovnoba.

xolo rac Seexeba maT procentul Semadgenlobas mTliani mosaxleobis

ricxovnobaSi, 2012 wlisaTvis qalaqis mcxovreblebi Seadgenda 53%-s, 49

ix. merab xmalaZe _ kidev erTxel demografiisa da demografiuli statistikis Sesaxeb. Jurn. ekonomika da biznesi #5, 2011, gv. 57. 50 http://geostat.ge/?action=page&p_id=472&lang=geo

Page 76: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

76

xolo soflis _ 47%-s.51 oficialuri monacemebiT saqarTvelos

mosaxleobis TiTqmis naxevari soflad cxovrobs, amasTan es

Tanafardoba bolo 20 wlis manZilze mniSvnelovnad arc darRveula, rac

kidev erTxel adasturebs imas, rom saqarTvelo tradiciulad agrarul

qveyanaTa jgufs miekuTvneba da am dargis ganviTarebis didi

potencialic gaaCnia. aqve isic unda aRiniSnos, rom sofelSi

mcxovreblad daregistrirebulTagan, Sromisunariani mamakacebis didi

nawili samuSaod an qalaqSia wasuli, an ucxoeTSi. aseve maRalia mTidan

barSi gadmosaxlebis maCvenebeli. soflis meurneobis efeqtianad

ganviTarebis SemTxvevaSi ki SesaZlebelia ekonomikis am dargSi

soflidan wasuli im samuSao Zalis ukan dabruneba da dasaqmeba,

romelic soflis meurneobis ganviTarebaSi umTavres rols Seasrulebs.

saqarTvelos mosaxleobis saSualo wliuri ricxovnobis sqesis

mixedviT ganawilebisas viRebT Semdeg suraTs: 2003 wels mosaxleobis

47%-s mamakacebi Seadgendnen, xolo qalebi 53%-s. mocemuli Tanafardoba

TiTqmis ucvlelia 2012 wlisaTvis, mTlian mosaxleobaSi mamakacebis

xvedriTma wonam Seadgina 48%, xolo qalebis wilma 52%. zogadi suraTi

dabalansebul Tanafardobas gviCvenebs, rac am kuTxiT dadebiT

demografiul viTarebad unda Sefasdes.

socialur_ekonomikuri miznebisaTvis mosaxleobis asakobrivi

ganawilebisas mniSvnelovania: a) 15 wlamde asakis mozardebis

ricxovnobis Cveneba; b) 15 wels da zemoT asakis mosaxleobis

ricxovnobis dadgena; g) 15 wels da zemoT asakis mosaxleobaSi

ekonomikurad aqtiuri da ekonomikurad araaqtiuri mosaxleobis

gamoyofa; d) ekonomikurad araaqtiuri mosaxleobidan SezRuduli

SesaZleblobebis adamianTa ricxovnobis gamoTvla, romlebic maTi

fizikuri mdgomareobidan gamomdinare ver axerxeben ekonomikur

saqmianobas, Sesabamisad maTze zrunva da socialuri daxmarebis gaweva

saxelmwifos evaleba; e) sapensio asakis mosaxleobis ricxovnobis

51

ix. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, demografiuli viTareba saqarTveloSi, statistikuri krebuli, Tb., 2013, gv. 6.

Page 77: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

77

gamoTvla. sapensio fondis dagegmisas aseve mniSvnelovania, im asakobrivi

mosaxleobis ricxovnobis gansazRvra, romlebic momdevno wels, an

momdevno ramdenime welSi gaxdebian sapensio asakis. mosaxleobis

mTliani da calkeuli asakobrivi ricxovnobis dadgena da prognozireba

aucilebelia qveyanaSi demografiuli mdgomareobis Sesaswavlad da

marTebuli socialuri da ekonomikuri politikis dasagegmad.

SromiTi resursebi gansazRvravs qveynis Sromis bazris potencialsa

da samuSao Zalis miwodebis SesaZleblobebs. SromiTi resursebis

absoluturi ricxovnoba SeiZleba gamovTvaloT Semdegnairad:

Sromisunariani asakis Sromis unaris mqone mosaxleoba – I da II jgufis

umuSevari invalidebi – sapensio asakis pirebi, romlebic ar muSaoben +

momuSave mozardebi + momuSave pensionerebi.

efeqtiani socialur-ekonomikuri politikis gasatareblad

mosaxleoba SeiZleba davajgufod 2 ZiriTad kategoriad: 1. SromiT

resursebad, sadac ZiriTadad unda ganxorcieldes dasaqmebis politika,

2. araSromiTi kategoriad, sadac miviRebT: a) pensionerebsa da

SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebs, romelTa mimarTac unda

warimarTos sapensio politika da b) 15 wlamde mozardebs,

romelTaTvisac prioritets zogadi ganaTlebis miReba warmoadgens,

reforma ganaTlebis sistemis srulyofis kuTxiT aris gasatarebeli.

mosaxleobis dabereba dRevandeli msoflios aqtualuri sakiTxia, is

gansakuTrebiT ganviTarebul qveynebSi iCens Tavs, yvelaze daberebul

erad evropa saxeldeba, xolo yvelaze axalgazrdad _ afrika.

Sesabamisad, rac ufro ganviTarebulia qveyana, miT ufro SeimCneva masSi

mosaxleobis xandazmulobis done. ganviTarebul qveynebSi, sadac

ganviTarebulia socialuri sfero da jandacvis sistemac maRal doneze

funqcionirebs, maRal asakobriv mosaxleobaSi dabalia janmrTelobis

problemebis mizeziT sikvdilianobis maCvenebeli. aseve maRal

ganviTarebul qveynebSi dabalia Sobadoba, rac ZiriTadad meti Svilis

aryolis mizeziT aris gamowveuli, xolo imave afrikis qveynebSi, sadac

Page 78: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

78

axalgazrdebi metad Warboben xandazmul mosaxleobas, viRebT

axalgazrda eris suraTs. aqedan gamomdinare, eris dabereba pirdapir

kavSirSia Sobadobasa da xandazmuli mosaxleobis ricxovnobis

axalgazrdebTan TanafardobasTan. rac ufro maRalia sicocxlis

xangrZlivoba qveyanaSi, miT meti adamiani aRwevs siberes, xolo Tu

qveyanaSi Sobadobis Semcireba xdeba xangrZlivi priodis manZilze,

viRebT eris daberebas.

sibereSi biologiuri siberes vgulisxmobT, Tumca gamoyofen siberis

sxva saxeebs: fiziologiuri, fsiqologiuri, socialuri da

qronologiuri sibere.52

fiziologiur siberes janmrTelobis done ganapirobebs da

radganac is individualuria, misi gansazRvra rTulia. adamiani asakiT

SeiZleba axalgazrda iyos, magram biologiuri niSnebiT siberes

amJRavnebdes. fiziologiur asakze moqmedebs mravali socialuri,

ekonomikuri da ekologiuri faqtori, rac xSir SemTxvevaSi ganapirobebs

adamianis naadrev siberes. mag; dadgenilia, rom umuSevari da

dabalkvalificiuri personali ufro male berdeba, vidre momuSave da

maRalkvalificiuri personali.

fsiqologiuri sibere ganisazRvreba adamianTa SegrZnebebiT, rac

dakavSirebulia depresiasTan, SiSTan, ipoqondriasTan da sxva. misi

gansazRvris mTavar komponents adamianis inteleqtualuri

SesaZleblobebi warmoadgens. es yovelive ki individualuria, amitomac

fsiqologiuri siberis asakis kriteriumebi bolomde ar aris

gansazRvruli.

socialuri sibere ganisazRvreba qveyanaSi mosalodneli sicocxlis

saSualo xangrZlivobiT.

qronologiur siberes gansazRvravs nacxovreb welTa raodenoba,

asaki.

siberis koeficienti gamoiTvleba formuliT:

52

ix. Selia m. _ xandazmuli mosaxleoba saqarTveloSi, Tb., 2013, gv-ebi: 10-13.

Page 79: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

79

10060

1

P

PK an 10065

2

P

PK

rac Sesabamisad gviCvenebs 60 an 65 wlisa da ufrosi asakis

mosaxleobis xvedriT wonas mTlian mosaxleobaSi.

Cveni gamoTvliT 2003 wels siberis koeficientma ( 1K ) Seadgina 18.5%,

xolo 2012 wels ki 18.9%-mde gaizarda. 65 wlisa da ufrosi asakis

mosaxleobis xvedriTi wona mTlian mosaxleobaSi ( 2K ) 2003 wels

Seadgenda 13.5%-s, 2012 wels _ 13.8%-s. mocemuli tendencia mosaxleobis

daberebis maniSnebelia.

gaeros monacemebiT saqarTvelosa da misi mezobeli qveynebis

daberebis maCveneblebi 2012 wels warmodgenilia cxrili 3.1-is saxiT.

mocemuli monacemebiT, regionSi yvelaze daberebuli eri saqarTveloa,

sadac aseve maRalia sapensio asaki.

cxrili 3.1

gaeros mosaxleobis daberebis maCveneblebi (%), 2012 weli53

qveynebi 60 wlisa da ufrosi

asakis mosaxleoba

80 wlisa da ufrosi

asakis mosaxleoba54

sapensio asaki

kaci qali azerbaijani 9.0 14.0 62.5 57.5

somxeTi 15.0 19.0 63 63

ruseTi 19.0 16.0 60 55

saqarTvelo 20.0 17.0 65 60

sapensio asaki Sromis bazris regulirebis erT-erTi meqanizmia, misi

zrda Tu Semcireba mniSvnelovnad gansazRvravs samuSao Zalis moZraobas

Sromis bazarze. msoflio praqtikidan gamomdinare, Tu qveyanaSi samuSao

adgilebis deficitia, maSin sapensio asakis cvlilebisagan Tavs ikaveben,

radgan qveyanaSi ar Seiqmnas axali socialuri daZabuloba.55

53 population ageing and development 2012, United Nations, Department of Economic and Social Affairs, population division. 54

80 wlisa da ufrosi asakis mosaxleobis xvedriTi wili 60 wlisa da ufrosi asakis mosaxleobaSi. 55

ix. Selia m. _ xandazmuli mosaxleoba saqarTveloSi, Tb., 2013, gv. 176.

Page 80: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

80

am etapze, saqarTvelos Sromis bazris mZime mdgomareobis

gaTvaliswinebiT, sapensio asakis cvlileba aramizanSewonilia, xolo

mTavrobis socialuri kursi, romelic mimarTulia sapensio fondis

zrdasa da dagrovebiTi sistemis danergvaze, dadebiTi da misaRebia.

gaeros prognoziT, 2050 wlisaTvis saqarTveloSi daberebis

maCvenebeli ( 1K ) 35.0%-mde gaizrdeba, rac sakmaod maRali maCvenebelia,

Tumca isic unda aRiniSnos, rom es tendencia mTeli msofliosTvis aris

damaxasiaTebeli da daberebis koeficienti zrdas mxolod saqarTveloSi

ar unda velodoT. Tu saqarTveloSi jandacvis sistema gamarTulad

imuSavebs, gaizrdeba sicocxlis saSualo xangrZlivoba da bunebrivi

mateba, aseT pirobebSi daberebis maCveneblis zrdis molodini ar iqneba

demografiuli safrTxis Semcveli. mTavari gamowveva saqarTvelosTvis

sxva problemebis gadawyvetaa, rac mravlad arsebobs qveyanaSi,

socialuri Tu ekonomikuri mimarTulebiT.

mosaxleobis daberebasTan erTad, samuSao Zalis daberebac xdeba,

risi gaTvaliswinebac unda moxdes ekonomikaSi SromiTi resursebis

regulirebisas.

ekonomikurad aqtiur mosaxleobaSi 60 wlisa da ufrosi asakis

ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba 18.7%-s Seadgens (cxrili 3.2), rac

TiTqmis uTanabrdeba Cvens mier zemoT ganxilul daberebis koeficients

da amitom SromiTi resursebis dabereba mosalodnel movlenad unda

ganvixiloT, romelic uaryofiT gavlenas ver moaxdens ekonomikaSi,

amasTan dadebiT Tanafardobad unda miviCnioT qveda asakobrivi jgufebis

procentuli ganawileba, es gansakuTrebiT exeba 30-44 da 45-59 asakobriv

jgufebs, romlebzedac Sromis bazarze unda modiodes ZiriTadi samuSao

Zalis moTxovna. aRsaniSnavia, rom es Tanafardoba bolo wlebSi

mniSvnelovnad ar darRveula da mocemuli tendenciis momavalSi

gagrZeleba, Sromis bazarze samuSao Zalis dabalansebuli miwodebis

SesaZleblobas iZleva.

Page 81: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

81

cxrili 3.2

saqarTvelos ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis ganawileba asakobriv WrilSi, 2008-2012 wlebi56

(% jamTan)

asakobrivi jgufebi 2008 2009 2010 2011 2012

15-29 20.0 19.8 20.0 20.4 20.1

30-44 29.7 29.0 29.5 30.1 29.5

45-59 31.2 32.0 32.1 31.0 31.7

60 + 19.1 19.2 18.5 18.5 18.7

sul 100 100 100 100 100

ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis asakobrivi ganawileba erTi

SexedviT samuSao Zalis daberebis maRal koeficients gviCvenebs, Tumca

is sagangaSo cifrs ar warmoadgens, radganac mosaxleobis saerTo

ricxovnobaSi daberebis maCveneblis tendencias imeorebs, aseve yvelaze

dabali procentuli wili uWiravs danarCen asakobriv jgufebTan

SedarebiT, amis dasturia Semdegi maCvenebeli; ekonomikurad aqtiur

mosaxleobaSi 65 wlisa da ufrosi asakis mosaxleobis xvedriTi wona

2012 wels 2003 welTan SedarebiT, 13.2%-dan 11.9%-mde Semcirda, rac

dadebiTi maCvenebelia.

qveynis mosaxleobis ricxovnobis zrda dakavSirebulia bunebriv

matebasTan da migraciis dadebiT saldosTan, amitomac aris

mniSvnelovani maTi ganxilva, analizi da marTebuli politikis

SemuSaveba demografiuli problemebis gadasaWrelad.

miuxedavad imisa, rom Sobadobis done 2012 wels 2003 welTan

SedarebiT gazrdilia, bolo 5 wlis ganmavlobaSi xasiaTdeba klebis

tendenciiT, sapirispirod izrdeba mokvdaobis done, rac qveynisTvis

demografiuli safrTxis Semcvelia. bolo 10 wlian periodSi, bunebrivi

56 http://geostat.ge/?action=page&p_id=145&lang=geo

Page 82: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

82

matebis yvelaze maRali done 2009 wels dafiqsirda, xolo yvelaze

dabali _ 2003 wels.

cxrili 3.3 bunebrivi matebis koeficientebi saqarTveloSi, 2003-2012 wlebi57

(aTas kacze)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Sobadoba

(aTas kacze) 10.7 11.5 10.7 10.9 11.2 12.9 14.4 14.1 12.9 11.7

mokvdaoba

(aTas kacze) 10.6 11.3 9.3 9.6 9.4 9.8 10.6 10.7 11.1 11.2

bunebrivi mateba

(aTas kacze)

0.1 0.2 1.4 1.3 1.8 3.1 3.8 3.4 1.8 0.5

bunebrivi mateba miiRweul unda iqnes Sobadobis matebisa da

mokvdaobis donis klebis Sedegad. amitomac demografiuli problemebis

gadaWra unda warimarTos am 2 mimarTulebiT. qveyanaSi mokvdaobis donis

kleba SeiZleba miRweul iqnes jandacvis sistemis maRali doniTa da misi

xelmisawvdomobiT, es aseve exeba axalSobilTa janmrTelobis dacvis

efeqtianobis amaRlebas. qveyanaSi ganviTarebuli ekonomika da Seqmnili

maRali standartebis socialuri pirobebi xels Seuwyobs bunebriv

matebas, xolo Sobadobis waxalisebis sxvadasxva meTodebi, es iqneba

religiuri mimarTva Tu materialuri daxmareba, gaxdeba damatebiTi

stimuli. demografiuli problemebis mogvareba aseve unda moxdes

mravalSviliani ojaxebis daxmarebiT, gansakuTrebiT es SeexebaT

socialurad daucvel da Rarib ojaxebs.

Sobadobis waxalisebisaTvis mniSvnelovania dekretuli Svebulebisa

da misi anazRaurebis sakiTxis mogvareba, razec amaxvileben kidec

eqspertebi yuradRebas. isic gasaTvaliswinebelia, rom am mimarTulebiT

saqarTvelo bevrad CamorCeba mis mezobel qveynebs. saqarTveloSi dRes

dedas mxolod oTx Tviani dekretuli Svebuleba aqvs, rac aucileblad

57 http://geostat.ge/?action=page&p_id=151&lang=geo

Page 83: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

83

moiTxovs gadaxedvas, ris pirobebSic gaTvaliswineba unda moxdes imisa,

rom dedam SeZlos bavSvis gazrda da amave dros ar dakargos samsaxuri.

mosaxleobis cxovrebis done aisaxeba 1 wlamde bavSvTa mokvdaobis

maCvenebelze. cxovrebis maRali standartebi, ganviTarebuli jandacvis

sistema, uzrunvelyofs bavSvTa mokvdaobis Semcirebas qveyanaSi.

bavSvTa mokvdaobis done 2000 wels 22.6 000 -s Seadgenda, xolo 2003

wlidan 2012 wlamde 23.7 000 -dan 12.5 00

0 -mde Semcirda.58 jandacvis sferoSi

mocemuli progresis miuxedavad, kidev didi Zalisxmevaa saWiro, raTa

2015 wlisTvis miRweuli iqnes „aTaswleulis ganviTarebis miznebiT”59

gansazRvruli samizne maCveneblebi, amisaTvis saWiroa metad ganviTardes

bavSvTa janmrTelobis xelSemwyobi RonisZiebebi.

demografiuli problemebis mogvareba aseve unda warimarTos

qveyanaSi migraciis dadebiTi saldos SeqmniT.

cxrili 3.4

saqarTvelos mosaxleobis migraciuli saldo asakobriv WrilSi, 2012 weli

(kaci)60

asakobrivi jgufebi emigranti imigranti migraciuli

saldo

15-29 32,959 22,217 -10,742

30-44 27,226 20,461 -6,765

45-59 17,524 12,879 -4,645

60 + 5,570 6,862 1,292

sul 83,279 62,419 -20,860

axal aTaswleulSi saqarTveloSi migraciuli saldos yvelaze

uaryofiTi maCvenebeli 2000 wels dafiqsirda -35.2 aTasi kaci, 2003 wels _

-27.5 aTasi, dadebiTi saldos yvelaze maRalma ricxvma 2005 wels

58 ix. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamentis, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2005, gv. 41 da gv. 48. http://geostat.ge/?action=page&p_id=1090&lang=geo 59ix. jandacvis sistemis efeqturobis Sefasebis angariSi, saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro, Tb., 2013, gv. 9. 60 http://geostat.ge/?action=page&p_id=172&lang=geo

Page 84: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

84

Seadgina 76.3 aTasi, xolo 2012 wels aseve uaryofiTi saldo miviReT -21.5

aTasi kaci.61 mosaxleobis qveynidan gadineba demografiuli safrTxis

Semcvelia, vinaidan aq ZiriTadad axalgazrda Taoba Warbobs, rac

samuSao Zalis sxva qveynebSi gadinebasac niSnavs.

migraciuli saldos asakobriv WrilSi ganxilvisas, 2012 wlis

mdgomareobiT (cxrili 3.4) gvaqvs Semdegi suraTi: im asakobriv jgufebSi,

sadac yvelaze maRalia SromiTi resursebis xvedriTi wona, miviReT

uaryofiTi migraciuli saldo, gansakuTrebiT ki 15-29 wlis

mosaxleobaSi. migraciis dadebiTi saldo mxolod 60 da ufrosi asakis

mosaxleobaSi miviReT, rac qveynisTvis dadebiTi faqtia, magram SromiTi

resursebis formirebaSi did gavlenas ver moaxdens.

qveynis ekonomikuri ganviTareba, maRali donis socialuri pirobebis

Seqmna, Sromis bazarze dasaqmebis problemebis gadaWra da mosaxleobis

cxovrebis donis zrda, Seqmnis misaReb pirobebs, rom qarTveli

emigrantebi daubrundnen samSoblos.

61 http://geostat.ge/?action=page&p_id=172&lang=geo

Page 85: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

85

3.2 mosaxleobis Semosavlebisa da danaxarjebis maCveneblebis

statistika

qveynis ekonomikis ganviTarebasa da sazogadoebis keTildReobis

amaRlebaSi did rols asrulebs mosaxleobis Semosavlebi da

samarTlianadac warmoadgens mosaxleobis cxovrebis donis mniSvnelovan

Semadgenel nawils, vinaidan mosaxleobis dabal da saSualo fenebSi

Semosavlebis zrda, mosaxleobis cxovrebis donis zrdis winapirobas

warmoadgens.

mosaxleobis Semosavlebi raodenobrivi TvalsazrisiT sakmaod

uTanabroa da ganapirobebs kidec simdidris araTanabar dagrovebasa da

mosaxleobis qonebriv diferenciacias, romelic mkveTrad igrZnoba

gardamaval periodSi. socialuri diferenciaciis procesi praqtikulad

sazogadoebis yvela fenas exeba da iwvevs maTive interesebis balansis

cvlilebas.

,,miuxedavad imisa, rom Semosavlebis uTanabroba sxva sazogadoebriv

formaciaSic arsebobda, is gacilebiT ufro gaRrmavda sabazro

ekonomikaze gardamaval periodSi”62 da reformis mTeli simZime

mosaxleobas daawva. mbrZaneblur-administraciuli ekonomikis pirobebSi,

xelfasisa da sargeblis ganawilebas gansazRvravda saxelmwifo, sabazro

ekonomikis pirobebSi ki Semosavals aravin ar anawilebs, am SemTxvevaSi

Semosavlebi warmoiqmneba ekonomikuri subieqtebis saqmianobis Sedegad.

saxelmwifos socialuri politika mizanmimarTulia mosaxleobis

cxovrebis donis asamaRleblad. man unda uzrunvelyos socialuri

sistemis stabiluroba da misi etapobrivi gaumjobeseba, romlis umniSvne-

lovanesi Semadgeneli nawilic aris mosaxleobis Semosavlebi.

mosaxleobis Semosavlebi es aris fulad da naturalur saSualebaTa

erToblioba, romlebic gamoiyeneba: piradi moTxovnilebebis

62

ix. virsalaZe n. _ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi. quT. 2003, gv. 4.

Page 86: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

86

dasakmayofileblad, danazogebze, gadasaxadebis, nebayoflobiTi

gadaxdebisa da sxva valdebulebebisaTvis. misi daniSnulebaa adamianTa

fizikuri, moraluri, ekonomikuri da inteleqtualuri mdgomareobis

SenarCuneba moTxovnilebaTa dakmayofilebis gansazRvrul doneze, xolo

misi formireba adamianis Sromisa da sxva saSualebebis xarjze

xorcieldeba.

Semosavlebis mravali ganmartebidan yvelaze gavrcelebulia

britaneli ekonomistis j. hiqsis Semdegi ganmarteba: ,,mosaxleobis

Semosavlebi aris is maqsimaluri Tanxebi, romelic garkveul periodSi

SeiZleba daixarjos moxmarebaze da periodis bolosTvis SenarCunebul

iqnas periodis dasawyisSi arsebuli raodenobis kapitali.’’63

mosaxleobis Semosavlebi SeiZleba iyos: fuladi, naturaluri da

erToblivi. fuladi Semosavlebi warmoadgens fulad Tanxas, romelic

miiReba: xelfasis saxiT, soflis meurneobis produqciis gayidvidan,

qonebidan, aseve fulad Semosavlebs miekuTvneba: pensiebi, stipendiebi,

Semweobebi, procentebi, dividendebi, ucxoeTidan miRebuli gzavnilebi,

axloblebisagan miRebuli fuladi daxmareba, sakuTrebidan miRebuli

sxva Semosavlebi. naturaluri Semosavali es aris arafuladi

Semosavlebi, miRebuli naturi formiT. mag; mTavrobis mier soflis

meurneobis dasaxmareblad gamoyofili sawvavi, manqana-danadgarebi,

stiqiuri ubedurebiT dazaralebuli mosaxleobisaTvis gaweuli

humanitaruli daxmarebebi da sxv. erToblivi Semosavali moicavs fuladi

da naturaluri Semosavlebis yvela saxes.

fuladi Semosavlebi moicavs Semosavlebis Semdeg saxeebs:

daqiravebuli Sromidan – xelfasi an sxva anazRaureba fuliT an

naturiT, premiebi, saCuqrebi, erTjeradi daxmarebebi; TviTdasaqmebidan –

wminda Semosavali (TviTdasaqmeba – mesakuTris saqmianoba, romlis

Semosavali damokidebulia misi muSaobis saboloo Sedegebze, mogebaze);

soflis meurneobis produqciis gayidvidan – sakuTar mamulSi moweuli

63

ix. gabiZaSvili b. _ statistika ekonomikaSi, biznessa da menejmentSi, Tb., 2011, gv. 492.

Page 87: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

87

soflis meurneobis produqciis gayidva; qonebidan (gaqiravebidan,

procenti anabridan da sxv.) – wilidan, dividendebi aqciebidan, procenti

obligaciebidan an anabrebidan, qira sakuTrebis gaqiravebidan;

ucxoeTidan miRebuli gzavnilebi - sazRvargareTidan miRebuli fuli an

gzavnilebis Rirebuleba; qonebis gayidvidan – binis, agarakis, sxva

nagebobis, sayofacxovrebo teqnikis, avejis, tansacmlis, miwis, pirutyvis

gayidvidan miRebuli amonagebi; axloblebisagan miRebuli fuli – sxva

Sinameurneobebis wevrebisagan saCuqris an daxmarebis saxiT; fulis

sesxeba an danazogis gamoyeneba – fulis sesxeba sxva

Sinameurneobebisagan, organizaciebisagan an Sinameurneobebis danazogis

gamoyeneba samomxmareblo xarjebis gawevis mizniT; arafuladi

Semosavlebi – sakuTari moxmarebisaTvis warmoebuli, humanitaruli

daxmarebiT an axloblebisagan usasyidlod miRebuli produqciis

Rirebuleba, gamoTvlili gansaxilveli periodis saSualo fasebiT.64

Semosavlebi Tavis mxriv iyofa: saerTo Semosavlebad anu Semosavlebi

gadasaxadis gadaxdamde (bruto Semosavali) da gankargviT Semosavlebad

anu gadasaxadebis gadaxdis Semdeg (neto Semosavali). gankargviTi

Semosavlebi warmoadgens im fulad saSualebaTa maqsimums, romelic

ojaxs SeuZlia daxarjos saboloo moxmarebis saqonelsa da

momsaxurebaze, TavianTi danazogebisa da sxva wyaroebis gamouyeneblad.

ekonomikaSi ganasxvaveben SromiT da araSromiT Semosavlebs. SromiT

Semosavlebs miekuTvneba samewarmeo saqmianobidan da sakuTrebidan,

saqonlisa da momsaxurebis sferoSi fuladi saSualebebis

investirebidan, mogebis, dividendebisa da procentebis saxiT, pirad

sakuTrebaSi arsebuli sawarmoebisa da individualuri SromiTi

saqmianobidan miRebuli Semosavlebi da sxv.

araSromiT Semosavlebs miekuTvneba is Semosavlebi, romlebic

miRebulia sazogadoebaSi damkvidrebuli saxelmwifo da samarTlebrivi,

moralisa da qcevis normebidan gadaxveviT. mag; gadamyidvelebis mier

64

ix. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2012, gv. 49.

Page 88: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

88

miRebuli Semosavlebi, agreTve Semosavlebi romlebic miRebulia qrTamis

saxiT da gamoZalvis gziT, am saSualebebiT miRebuli Semosavlebi ki

Semosavlebis araTanabari ganawilebis erT-erTi ganmsazRvreli

faqtoria. araSromiT Semosavals SeiZleba mivakuTvnoT agreTve

memkvidreobiT miRebuli qoneba da azartuli TamaSebidan miRebuli

fuladi mogeba.

saerTaSoriso klasifikaciis Tanaxmad samomxmareblo saqonlisa da

momsaxurebis Sesyidvaze gaweuli xarjebi moicavs samomxmareblo fulad

xarjebs, arasamomxmareblo fulad xarjebs da arafulad xarjebs.

samomxmareblo fuladi xarjebi moicavs Semdeg muxlebs:

sursaTi, sasmelebi, Tambaqo;

tansacmeli da fexsacmeli;

saojaxo moxmarebis saqoneli;

janmrTelobis dacva;

saTbobi da eleqtroenergia;

transporti;

ganaTleba, kultura da dasveneba;

sxva samomxmareblo xarjebi.

arasamomxmareblo fuladi xarjebi moicavs:

sasoflo-sameurneo xarjebi;

transfertebi;

dazogva an gasesxeba;

qonebis SeZena.

Sinameurneobebze Catarebuli statistikuri kvlevebiT miRebuli

monacemebis mixedviT SegviZlia gaviangariSoT Semdegi saxis maCveneblebi:

mosaxleobis saSualoTviuri Semosavlebi da xarjebi; erTi

Sinameurneobis saSualoTviuri Semosavlebi da xarjebi; saSualoTviuri

Semosavlebi da xarjebi erT mosaxleze, rogorc qalaq-soflis mixedviT,

ise mTeli qveynis mixedviT. mocemuli maCveneblebi gaiangariSeba

absoluturi da SefardebiTi sidideebiT.

Page 89: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

89

Semosavlebis diferenciaciis ekonomikur-statistikuri Seswavla da

misi obieqturi analizi dagvexmareba davadginoT qveyanaSi arsebuli

socialur-ekonomikuri mdgomareoba da Semosavlebis ganawilebis

kanonzomierebani sabazro ekonomikis pirobebSi.

ganvixiloT saSualo Tviuri Semosavlebisa da xarjebis ganawileba

erT mosaxleze wlebis mixedviT (cxrili 3.5). rogorc cxrilidan Cans,

2008 wlamde, erT mosaxleze gaangariSebiT, saSualo Tviuri xarjebi

aWarbebda saSualo Tviur Semosavlebs, rac am periodSi Crdilovani

ekonomikis arsebobaze mianiSnebda. momdevno wlidan suraTi dadebiTad

icvleba da bolo monacemebiT Semosavlebma 6.2 lariT gadaaWarba

xarjebs.

mosaxleobis Semosavlebis absoluturi maCveneblebis zrdasTan

erTad, izrdeba realuri Semosavlebi. ase magaliTad, 2003 wlis ucvlel

fasebSi gadayvaniT, 2004 wels erT mosaxleze realuri Semosavlebi

Seadgenda 79 lars, xolo 2012 wels 130 lars (cxrili 2.3 da cxrili 3.5).

cxrili 3.5

saSualo Tviuri Semosavlebi da xarjebi erT mosaxleze

saqarTveloSi (lari), 2004-2012 wlebi65

wlebi

maCveneblebi

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

fuladi da arafuladi Semosavlebi,

sul

84.7 92.3 102.6 115.2 147.2 154.5 178.6 195.2 218.4

xarjebi, sul

100.2 101.8 113.5 123.9 150.3 150.7 170.0 190.3 212.2

fuladi da arafuladi

Semosavlebisa da xarjebs Soris

sxvaoba

-15.5 -9.5 -10.9 -8.7 -3.1 3.8 8.6 4.9 6.2

65 http://geostat.ge/?action=page&p_id=181&lang=geo

Page 90: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

90

saqarTveloSi 2004-2012 wlebSi izrdeba rogorc Semosavlebi, ise

xarjebi erT mosaxleze gaangariSebiT. amasTan, Semosavlebi ufro

maRali tempiT izrdeba vidre xarjebi. Semosavlebis saSualowliuri

zrdis tempi Seadgens 113%-s, xolo xarjebis igive maCvenebeli 110%-s.

mocemuli tendenciis SenarCunebis SemTxvevaSi, mas Semdeg rac

mosaxleoba daikmayofilebs ZiriTad samomxmareblo moTxovnilebebs,

Tavisufali fuladi saSualebebiT SesaZlebloba miecemaT

ganaxorcielon investireba, rac maTTvis damatebiTi Semosavlis wyaro

da cxovrebis donis zrdis sawindari gaxdeba, Sesabamisad qveynis

ekonomikur ganviTarebazec aisaxeba. Semosavlebsa da xarjebs Soris

arsebobs sruli korelaciuri kavSiri, korelaciis wrfivma koeficientma

Seadgina Rxy = 0.992. romlis Tanaxmadac, Semosavlebis yoveli 1 lariT

gazrda gamoiwvevs xarjebis minimum 0.90 lariT matebas.

ganvixiloT mosaxleobis saSualo Tviuri Semosavlebis

diferenciaciis deciluri koeficientebi wlebis mixedviT (cxrili 3.6),

romelic gviCvenebs ramdenjer aRemateba yvelaze maRali Semosavlebis

mqone mosaxleobis 10%-is saSualo Tviuri Semosavali yvelaze dabali

Semosavlebis mqone 10%-is analogiur maCvenebels. mocemul wlebSi

yvelaze maRali maCvenebeli dafiqsirda 2004 wels, xolo 2012 wels

yvelaze Raribi fena (I deciluri jgufi) mTliani Semosavlebis mxolod

1.7%-s iRebs, rac 19.8-jer naklebia yvelaze mdidari fenis (X deciluri

jgufi) saSualo Tviur Semosavalze. dinamikaSi klebis miuxedavad, is

mainc maRali maCvenebelia da miuTiTebs mdidari da Raribi mosaxleobis

Semosavlebs Soris diferenciaciis maRal doneze.

cxrili 3.6

mosaxleobis saSualo Tviuri Semosavlebis diferenciaciis deciluri

koeficienti, 2004-2012 wlebi

wlebi

maCveneblebi

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

fuladi da arafuladi Semosavlebi,

sul

31.9 28.2 29.4 27.1 19.7 26.2 17.7 25.6 19.8

Page 91: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

91

mosaxleobis cxovrebisa da qveynis ekonomikuri ganviTarebis doneze

metyvelebs saSualo Tviuri Semosavlebi erT mosaxleze gaangariSebiT66

(cxrili 3.7).

a) daqiravebuli Sromidan miRebuli Semosavlebis xvedriTi wona

mTlian SemosavlebSi izrdeba wlebis mixedviT, (21.0%-dan gaizarda 31.4%-

mde) rac Seexeba absolutur maCveneblebs 2004 wels Seadgenda 17.8 lars,

xolo 2012 wels gaizarda 68.5 laramde. aseTi tendencia ki

damaxasiaTebelia ganviTarebadi qveynisTvis, romelic sabazro

ekonomikaze gardamaval periodSi imyofeba. dadebiT movlenas

warmoadgens is faqti, rom mocemuli maCveneblebi yovelwliurad

izrdeba, magram am etapze mcirea daqiravebuli Sromidan miRebuli

Semosavlebis xvedriTi wona ara marto mTlian SemosavlebSi, aramed

fulad SemosavlebTan mimarTebiTac (2012 wels Seadgina 35.0%).

Semosavlebi, miRebuli daqiravebuli Sromidan, verc ki utoldeba

saarsebo minimums. samomavlod samuSao adgilebis gazrda da Sesabamisad

xelfasebis momateba sawindaria daqiravebuli Sromidan miRebuli

Semosavlebis zrdisa, rogorc absoluturi ise SefardebiTi

mniSvnelobebiT.

daqiravebuli Sromidan miRebuli Semosavlebi qalaqSi ufro metia

vidre sofelSi, xolo es uTanabroba izrdeba wlebis mixedviT. mag; Tu

2004 wels daqiravebuli Sromidan miRebuli Semosavali qalaqSi

Seadgenda 28.1 lars, xolo sofelSi 7.9 lars, 2011 wels igive

maCvenebelma qalaqSi Seadgina 105.5 lari, sofelSi ki 34.5 lari. es imas

niSnavs, rom qalaqSi daqiravebuli adamiani saSualod ufro met

Semosavals iRebs da dasaqmebis ufro meti perspeqtiva aqvs vidre

sofelSi, soflad ki mosaxleoba ZiriTadad soflis meurneobaSi aris

dasaqmebuli, sadac didad arc fermeruli meurneoba aris ganviTarebuli

da arc sxva tipis warmoeba, Sesabamisad damqiraveblebis nakleb

ekonomikur aqtiurobas viRebT.

66 http://geostat.ge/?action=page&p_id=181&lang=geo

Page 92: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

92

cxrili 3.7 saSualo Tviuri Semosavlebis ganawileba erT mosaxleze saqarTveloSi,

2004-2012 wlebi (% jamTan)

wlebi

Semosavlebi

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

daqiravebuli

Sromidan 21.0 25.2 27.8 31.4 30.7 32.5 31.4 30.4 31.4

TviTdasaqmebidan 11.4 11.4 10.5 10.0 9.8 9.7 8.6 7.7 8.5

soflis meurneobis

produqciis

gayidvidan

10.7 9.3 8.4 6.4 5.6 5.1 5.9 6.7 6.1

qonebis gaqiravebidan,

procenti anabridan 0.7 0.9 0.4 0.9 0.6 1.1 1.1 0.8 0.5

pensiebi, stipendiebi,

daxmarebebi 4.9 7.4 8.4 9.8 11.7 13.1 12.8 12.3 12.2

ucxoeTidan miRebuli

gzavnilebi 3.9 4.0 3.9 4.2 3.7 3.9 3.9 4.1 3.6

saCuqrad miRebuli

fuli 6.7 6.5 7.3 7.8 8.0 8.8 10.4 10.5 11.7

qonebis gayidvidan 2.9 1.5 1.8 1.4 1.9 1.2 1.7 2.3 2.7

fulis sesxeba an danazogis gamoyeneba

10.4 10.9 10.3 10.6 11.5 10.1 11.7 12.0 11.9

fuladi Semosavlebi, sul

72.7 77.2 78.8 82.4 83.6 85.5 87.4 86.8 88.5

arafuladi Semosavlebi, sul

27.3 22.8 21.2 17.6 16.4 14.5 12.6 13.2 11.5

fuladi da arafuladi Semosavlebi, sul

100 100 100 100 100 100 100 100 100

Page 93: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

93

b) TviTdasaqmebidan miRebuli Semosavlebis xvedriTi wona mTlian

SemosavlebSi yovel wels mcirdeba (2004 wels Seadgenda 11.4%-s, 2012

wels Semcirda 8.5%-mde). xolo amave saxis Semosavlebis absoluturi

mniSvnelobebi 2004 wels Seadgenda 9.7 lars, xolo 2012 wels _ 18.5 lars.

absoluturi maCveneblebis zrdis fonze, SefardebiTi maCveneblebis

Semcireba gamoiwvia mTliani Semosavlebis sxva saxis Semosavlebis

gavleniT ufro swrafi tempiT zrdam, vidre TviTdasaqmebidan miRebuli

Semosavlebis zrdiT. TviTdasaqmebulebs miekuTvnebian sakuTar xarjze

momuSave pirebi, romlebic muSaoben damoukideblad an kompanionTan da

ar iyeneben mudmiv daqiravebul muSebs. aqedan gamomdinare, SeiZleba

vTqvaT, rom Cvens qveyanaSi individualuri mewarmeoba ver viTardeba im

donemde, rac garkveuli saxis materialur keTildReobas moutanda

mewarmes.

g) soflis meurneobis produqciis gayidvidan miRebuli Semosavlebis

xvedriTi wona mTlian SemosavlebSi 2004-2012 wlebSi 10.7%-dan Semcirda

6.1%-mde. saqarTvelos agraruli potencialidan gamomdinare, mcirea misi

wili mTlian SemosavlebSi, amasTan mocemuli tendencia imaze

metyvelebs, rom saqarTvelo romelic tradiciulad agraruli tipis

qveyanas warmoadgens da xasiaTdeba xelsayreli bunebriv-klimaturi

pirobebiT, ver axerxebs mis saTanadod aTvisebasa da gamoyenebas.

TviTdasaqmebidan miRebuli Semosavlebi erT sulze gaangariSebiT

qalaqSi ufro metia vidre sofelSi, xolo sapirispirod soflad

TviTdasaqmebulTa raodenoba aWarbebs qalaqSi TviTdasaqmebulebs.

soflis meurneobis produqciis gayidvidan miRebuli Semosavlebis

90%-ze meti modis soflad, es logikuricaa da imis maCvenebelia, rom

sasoflo-sameurneo saqmianoba sofelSi gacilebiT ukeT aris

ganviTarebuli vidre qalaqSi, mTavar problemas ki soflad am saxis

Semosavlebis Semcireba warmoadgens. 2004-2012 wlebSi misi xvedriTi wona

mTlian SemosavlebSi 19.0%-dan 12.6%-mdea Semcirebuli (cxrili 3.8), maSin

roca pensiebisa da daxmarebebis xvedriTma wonam sofelSi 15.1% Seadgina.

Page 94: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

94

gamodis, rom saSualod soflis mosaxleoba daxmarebebiT ufro met

Semosavals iRebs, vidre soflis meurneobaSi wamoebuli produqciis

realizaciidan.

d) dadebiT tendencias warmoadgens pensiebis, stipendiebisa da

daxmarebebis xvedriTi wonis zrda. 2004 wels misi wili mTlian

SemosavlebSi Seadgenda 4.9%-s, xolo 2012 wels gaizarda 12.2%-mde. es

monacemebi mTavrobis mier socialurad orientirebuli ekonomikuri

politikis gatarebaze miuTiTebs, rac udavod dadebiT movlenad unda

CaiTvalos. Sesabamisad, saxelmwifom unda gaagrZelos moqnili sapensio

sistemis reformis gatareba, im pirobiT, rom is uTanabrdebodes

saarsebo minimums, Tavis mxriv saarsebo minimumis gaangariSeba unda

moxdes mecnierulad dasabuTebuli normebis safuZvelze.

qonebis gayidvidan da gaqiravebidan miRebul Semosavlebs mcire

xvedriTi wonebi aqvT mTlian SemosavlebSi da mniSvnelovnadac ar

icvlebian wlebis ganmavlobaSi, iseve rogorc mcire xvedriTi woniTaa

warmodgenili ucxoeTidan miRebuli gzavnilebi. gaqiravebidan da

anabridan miRebuli sargebeli qalaqSi ufro metia vidre sofelSi,

gamodis es saqmianoba qalaqSi ufro kargad aris ganviTarebuli.

zrdis tendenciiT xasiaTdeba saCuqrad miRebuli fulis wili

mTlian SemosavlebSi. 2012 wels, saSualod erT mosaxleze nasesxebi

fulis wili mis SemosavlebSi TiTqmis 12.0%-s Seadgenda, xolo TveSi

miRebuli Semosavlis TiTqmis 1/4 (218 laridan 51 lari) nasesxebi da

naCuqari fulia, rac am periodis mosaxleobis cxovrebis donis zogad

suraTs arc Tu saxarbielod gvixasiaTebs.

saSualo Tviuri Semosavlebis ganawileba qalaq-soflis mixedviT

warmodgenilia cxrili 3.8-is saxiT.67 gaangariSeba xdeba Semdegi wesiT:

mag; qalaqSi (an sofelSi) daqiravebuli Sromidan miRebuli Semosavlebis

xvedriTi wona miiReba qalaqSi (an sofelSi) am saxis Semosavlebis

SefardebiT qalaqis (an soflis) naerTi saxis SemosavlebTan.

67

ix. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro statistikis departamenti, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2006, gv.61 da http://geostat.ge/?action=page&p_id=175&lang=geo

Page 95: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

95

cxrili 3.8 saSualo Tviuri Semosavlebi erT mosaxleze qalaqisa da soflis mixedviT

(% jamTan)

wlebi

Semosavlebi

2004 2011 2012

qalaqi sofeli qalaqi sofeli qalaqi sofeli

daqiravebuli

Sromidan 34.4 9.1 42.5 16.2 42.9 17.9

TviTdasaqmebidan 16.6 6.7 9.8 5.3 11.5 4.9

soflis meurneobis

produqciis

gayidvidan

1.4 19.0 0.8 13.6 0.6 12.6

qonebis

gaqiravebidan,

procenti anabridan

1.3 0.2 1.3 0.1 0.9 0.2

pensiebi,

stipendiebi,

daxmarebebi

5.2 4.5 10.2 14.8 9.7 15.1

ucxoeTidan

miRebuli

gzavnilebi

5.7 2.3 4.3 3.9 4.3 2.9

saCuqrad miRebuli

fuli 9.1 4.6 11.4 9.6 12.3 10.9

qonebis gayidvidan 5.3 0.8 3.8 0.5 3.0 2.2

fulis sesxeba an danazogis gamoyeneba

11.2 9.7 12.3 11.6 11.7 12.1

fuladi Semosavlebi, sul

90.3 57.0 96.3 75.5 96.8 78.7

arafuladi Semosavlebi, sul

9.7 43.0 3.7 24.5 3.2 21.3

fuladi da arafuladi Semosavlebi, sul

100 100 100 100 100 100

Page 96: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

96

daqiravebuli Sromidan miRebuli Semosavlebi, rogorc qalaqSi ise

sofelSi Warbobs sxva saxis Semosavlebs, Tumca qalaqSi ufro didi

xvedriTi woniTaa warmodgenili. maSin, roca soflad dasaqmebulebSi

TviTdasaqmebulTa wili 80%-ze metia, sagangaSoa is maCvenebeli, rom

TviTdasaqmebidan miRebuli Semosavlebi sofelSi 2-jer CamorCeba

qalaqSi analogiur Semosavlebs.

arafuladi Semosavlebi sofelSi ufro metia vidre qalaqSi da es

logikuricaa, xolo sapirispirod qalaqSi fuladi Semosavlebi Warbobs,

amasTan xasiaTdeba zrdis tempiT da qalaqsa da sofels Soris fulad

SemosavlebSi Tavs iCens mkveTri diferenciacia. rac Seexeba mTlian

fulad da arafulad Semosavlebs, qalaqSi gacilebiT metia vidre

sofelSi, e.i. qalaqSi SedarebiT ukeTesi cxovrebis pirobebia vidre

sofelSi, rac ZiriTadad gamowveulia msxvili sawarmoo da savaWro

dawesebulebebis qalaqSi TavmoyriT.

cxrili 3.9

saSualo TviuriESemosavlebi erT mosaxleze saqarTvelos regionebis

mixedviT (lari), 2011-2012 wlebi68

regioni 2011 2012

Tbilisi 230.0 269.9

samcxe-javaxeTi 224.3 232.8

imereTi, raWa- leCxumi da

qvemo svaneTi 211.2 228.4

kaxeTi 158.1 213.8

samegrelo-zemo svaneTi 187.8 203.9

Sida qarTli 197.8 196.5

aWaris a.r. 164.0 186.0

mcxeTa-mTianeTi 184.7 180.4

guria 172.6 172.8

qvemo qarTli 143.4 153.1

saqarTvelo 195.2 218.4

68 http://geostat.ge/?action=page&p_id=1201&lang=geo

Page 97: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

97

saSualo Tviuri Semosavlebis erT mosaxleze ganawilebisas

saqarTvelos regionebis mixedviT Semdegi saxis suraTs viRebT (cxrili

3.9). Semosavlebis doniT, saqarTveloSi cxovrebis yvelaze maRali donea

TbilisSi, xolo yvelaze dabali _ qvemo qarTlSi. regionebis

Semosavlebis doniT ganawilebisas ki tendencia ar icvleba wlebis

mixedviT. aRsaniSnavia, rom saqarTvelos Semosavlebis saSualo

maCvenebels aWarbeben: Tbilisi, samcxe-javaxeTi da imereTi, raWa-leCxumi

da qvemo svaneTi.

ganvixiloT saSualo Tviuri xarjebi erT mosaxleze (cxrili 3.10),

romelic xasiaTdeba zrdis tendenciiT. arafuladi xarjebis xvedriTi

wona mcirdeba mTlian xarjebSi da sapirispirod izrdeba fuladi

xarjebis wili.

samomxmareblo fulad xarjebSi aRsaniSnavia janmrTelobis dacvasa

da ganaTlebaze gaweuli xarjebis zrda, rac ZiriTadad am sferoebSi

momsaxurebis gaZvirebiT aris gamowveuli. aseve gazrdilia xarjebi

eleqtroenergiasa da transportirebaze.

arasamomxmareblo fuladi xarjebidan unda gamovyoT sasoflo-

sameurneo xarjebis dabali xvedriTi wona mTlian xarjebSi da amasTan

arc zrdis tendenciiT xasiaTdeba. es faqti kidev erTxel mianiSnebs

soflis meurneobis ganuviTareblobaze. glexi ar aris dainteresebuli

awarmoos sasoflo-sameurneo produqcia, Sesabamisad is ar cdilobs

gazardos danaxarjebi im teqnikuri Tu arateqnikuri saSualebebis

SeZenaze, rac mas daexmareboda Sromis mwarmoeblurobis matebaSi.

gasesxebaze gaweuli xarjebis zrda pirdapir kavSirSia fulis

sesxebidan miRebuli Semosavlis zrdasTan, xolo dadebiTad unda

ganvixiloT qonebis SeZenaze gaweuli xarjebis wilis zrda mTlian

xarjebSi. es faqti erTis mxriv mosaxleobis simdidris dagrovebasa da

maTi cxovrebis donis gaumjobesebaze migviTiTebs, magram aq sainteresoa

ra xvedriTi wona uWiravs aqamde isedac arsebuli mdidari fenis

warmomadgenlebis xarjebs mocemul maCvenebelSi.

Page 98: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

98

cxrili 3.10

saSualo Tviuri xarjebi erT mosaxleze saqarTveloSi, 2004-2012 wlebi (% jamTan)

wlebi

xarjebi

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

samomxmareblo fuladi xarjebi

sursaTze, sasmelze, Tambaqos nawarmze

34.7 35.0 34.2 33.9 32.1 30.1 27.3 28.0 25.4

tansacmelsa da fexsacmelze

3.8 3.9 3.6 3.4 3.2 3.0 2.8 2.5 2.5

saojaxo moxmarebis saqonelze

2.4 2.5 2.4 2.7 2.5 2.3 2.7 2.6 2.6

janmrTelobis dacvaze

4.0 5.1 5.4 6.0 6.7 8.3 9.9 8.0 7.7

saTbobsa da eleqtroenergiaze

5.8 6.8 6.6 7.4 7.9 8.0 8.1 8.6 8.6

transportze

6.2 7.1 5.6 6.1 6.1 6.0 6.9 6.6 6.8

ganaTlebaze

1.7 2.1 2.1 2.7 2.4 2.9 2.9 2.5 2.9

sxva samomxmareblo xarjebi

6.1 6.9 9.4 10.0 9.9 11.0 10.9 10.2 10.4

arasamomxmareblo fuladi xarjebi

sasoflo–sameurneo xarjebi

1.7 1.9 1.8 1.9 1.7 1.6 1.7 2.1 2.1

transfertebze

2.5 2.5 2.6 2.8 2.4 2.7 3.0 2.8 3.0

dazogvaze an gasesxebaze

6.0 3.6 4.5 4.7 5.7 6.7 6.8 7.5 12.6

qonebis SeZenaze

1.9 2.0 2.8 2.1 3.5 2.5 3.7 4.9 3.6

arafuladi xarjebi

23.1 20.7 19.2 16.3 16.1 14.8 13.3 13.6 11.8

xarjebi, sul 100 100 100 100 100 100 100 100 100

Page 99: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

99

mosaxleobis keTildReobis xarisxis kriteriumia saojaxo biujetSi

sasursaTo saqonelze daxarjuli saSualebebis wili. engelis kanonis

Tanaxmad69, rac ufro maRalia es wili, miT ufro dabalia mosaxleobis

keTildReobis done. amasTan, Tu Sinameurneobebis Semosavlebis zrdasTan

erTad mcirdeba sursaTze gaweuli xarjebis xvedriTi wona, daaxloebiT

imave doneze rCeba tansacmelze, fexsacmelze, saojaxo moxmarebis

saqonelze, saTbobsa da eleqtroenergiaze danaxarjebis xvedriTi wona

da izrdeba momsaxurebasa da fufunebis sagnebis SeZenaze danaxarjebis

wili, cxovrebis done umjobesdeba.

sursaTze gaweuli xarjebis xvedriTi wona mTlian xarjebSi wlebis

mixedviT mcirdeba, es mosaxleobis cxovrebis donis zrdisken gadadgmul

nabijad unda miviCnioT, Tumca misi wili ganviTarebul qveynebTan

SedarebiT sakmaod maRalia da mTliani xarjebis 1/4-s Seadgens.

evrokavSiris ganviTarebul qveynebSi kvebaze gaweuli xarjebi mTlian

xarjebSi 15.0%-mde Seadgens.

diagrama 3.1

samomxmareblo fulad xarjebSi Semavali fuladi xarjebis ganawileba

erT Sinameurneobaze, 2012 weli

69

ix. gabiZaSvili b. _ siRaribis portreti saqarTveloSi, Tb., 2006, gv. 31.

38.0 %

3.7%4.0%11.5%

12.8%

10.2%

4.3%15.5%

sursaTze, sasmelze, Tambaqos nawarmze tansacmelsa da fexsacmelze

saojaxo moxmarebis saqonelze janmrTelobis dacvaze

saTbobsa da eleqtroenergiaze transportze

ganaTleba, kulturasa da dasvenebaze sxva samomxmareblo xarjebi

Page 100: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

100

aseve mniSvnelovania ganvixiloT samomxmareblo saqonlisa da

momsaxurebis SeZenaze gaweuli fuladi xarjebidan, ra wili modis

sasursaTo saqonlis SeZenaze (diagrama 3.1).

erTi SexedviT dadebiT tendencias warmoadgens samomxmareblo

fulad xarjebSi sursaTze gaweuli xarjebis xvedriTi wonis Semcireba,

amasTan is faqtic unda aRiniSnos, rom jer kidev maRalia misi wili

fulad xarjebSi. dinamikaSi ki Semdegi saxis suraTs viRebT; 2004 wels

Seadgina 53.6%; 2008 wels _ 45.4%; 2010 wels _ 41.4%; 2011 wels _ 40.4%,

xolo 2012 wels Semcirda 38.0%-mde.

SinameurneobebSi kvebis produqtebis SeZenaze gaweuli xarjebis

absoluturi mniSvnelobebi yovel wels izrdeba, maSin roca 2004-2009

wlebSi amave SinameurneobebSi mcirdeba iseTi kvebis produqtebis

moxmareba, rogorebicaa: puri da purproduqtebi, xorci da xorcis

produqtebi, kvercxi, xili, yurZeni, bostneuli, kartofili, Saqari,

Tafli, Sokoladi da sakonditro nawarmi. kvebis produqtebis SeZenaze

gaweuli xarjebis zrda ki miRweulia TiToeul am produqtze fasebis

zrdiT.70 mocemuli monacemebi 2009 wlis Semdeg oficialurad aRar

qveyndeba, maTi ganxilvis Semdeg ki upriani iqneba Tu vityviT, rom

sursaTis SeZenaze gaweuli xarjebis xvedriTi wonis SemcirebiT

miRebuli dadebiTi tendencia mxolod cifrebSi hpovebs asaxvas, xolo

realuri suraTi gacilebiT mZimea.

cxrili 3.11

saSualo Tviuri Semosavlebi da xarjebi erT mosaxleze saqarTveloSi

(lari)

maCveneblebi 2004 2012

saSualo Tviuri

Semosavlebi erT mosaxleze

sursaTis SeZenaze gaweuli

xarjebi erT mosaxleze

84.7

34.8

218.4

54.0

70

ix. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2010, gv. 50.

Page 101: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

101

gaviangariSoT Semosavlebsa da sursaTze gaweul xarjebs Soris

elastikurobis koeficienti (cxrili 3.11): 35.0

1001007.84

4.218

1001008.34

0.54

K

rac niSnavs, rom Semosavlebis 1%-iT zrdisas kvebis produqtebze

xarjebi gaizarda 0.35%-iT. aqedan gamomdinare, moxmareba izrdeba ufro

nela vidre Semosavali, rac niSnavs imas, rom kvebis produqtebis

moxmarebaze gaweuli xarjebis wili mcirdeba.

,,saqarTvelos sabazro ekonomikisaken swraf da faqtiurad usistemo

svlam mniSvnelovnad Secvala mosaxleobis socialur-ekonomikuri

struqtura. mosaxleoba, romelic wlebis manZilze cxovrobda garkveul

ideologiur CarCoebSi, erTbaSad aRmoCnda simdidris ganawilebis

stiqiuri Zalebis winaSe, ramac gamoiwvia qveynis mosaxleobis mkveTri

diferenciacia Semosavlebisa da danaxarjebis mixedviT.”71

nebismier sazogadoebaSi adamianTa sxvadasxva fenebis mixedviT

gansxvavebuli ekonomikuri mdgomareoba obieqturi ekonomikuri

mdgomareobiTac aixsneba. ekonomikuri politikis mTavari principis _ ra

vawarmooT, mTavar safuZvels warmoadgens sazogadoebaSi arsebuli

resursebis SezRuduloba. arasakmarisi resursebi socializmamde

arsebul yvela ekonomikur formaciaSi romelime kerZo piris xelSi iyo,

amitom es kerZo pirebi yovelTvis TavianT sasargeblod awarmoebdnen ama

Tu im saxis materialur dovlaTsa da momsaxurebas. es faqti

warmoSobda sazogadoebaSi adamianTa ekonomikur uTanasworobas da

dResac ki didia gansxvaveba ganviTarebuli, socialurad orientirebuli

qveynebis mdidarTa da RaribTa ekonomikur mdgomareobaSi.72

sazogadoebis ganviTarebis yovel safexurze adamianebi

dainteresebulni iyvnen, rac SeiZleba meti Semosavali hqonodaT da meti

71 ix. virsalaZe n. _ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi. quT. 2003, gv. 4. 72ix. gabiZaSvili b., kirvaliZe z. _ siRaribe saqarTveloSi, Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tb., 2003, gv. 15.

Page 102: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

102

simdidre daegrovebinaT. sazogadoebaSi adamianTa ekonomikur

uTanasworobas ganapirobebs mravali faqtori, umTavresi ki SezRuduli

resursebis arsebobaa.73 sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi

SeiZleba gamovyoT specifikuri faqtorebi, romlebic xels uwyoben

Semosavlebis uTanabrobas, es faqtorebia: memkvidreobiTi sakuTreba,

samewarmeo unari, ganaTleba, SromiTi Cvevebi da a.S. udavoa, rom

saukuneebis manZilze mosaxleobis erT nawilSi simdidre dagrovda

moZravi da uZravi qonebis saxiT, romelic aTeuli wlebis manZilze

memkvidreobiT, Taobidan Taobas gadaecemoda da izrdeboda. swored

qonebis floba, memkvidreobiT miRebuli sakuTreba asrulebs erT-erT

mniSvnelovan rols Semosavlebis uTanabrobaSi. Semosavlebis odenobaze

udides gavlenas axdens ganaTlebis done da xarisxi, profesiuli

gamocdileba, staJi da a.S. Sesabamisad maRal Semosavlebs iReben is

adamianebi, romelTa profesiaze sabazro moTxovna yovelwliurad

izrdeba (eqimebi, advokatebi, ekonomistebi). Semosavlis uTanabrobaze

garkveul gavlenas axdens Semosavlebis is saxeebi (dividendi,

sargebeli, mogeba), romlebic miRebulia fasiani qaRaldebis sabazro

funqcionirebis Sedegad. Semosavlebis ganawilebis samarTlianobis

problema mwvaved dgas Cvens qveyanaSi, araSromiTi Semosavlebi, romelic

miiReba sazogadoebaSi damkvidrebuli samarTlebrivi, moralisa da

qcevis normebidan gadaxveviT, Semosavlebis araTanabari ganawilebis erT-

erTi ganmsazRvreli faqtoria.

mbrZaneblur-administraciuli ekonomikis pirobebSi, xelfasisa da

sargeblis ganawilebas gansazRvravda saxelmwifo. sabazro ekonomikis

pirobebSi ki Semosavals aravin ar anawilebs, am SemTxvevaSi Semosavlebi

warmoiqmneba konkretuli sameurneo meqanizmis moqmedebis, xarjebisa da

fasebis sabazro cvalebadobis Sedegad. bazris pirobebSi Semosavlis

ganawileba metismetad uTanabrod xdeba. ,,sazogadoebis erTi nawili

garkveuli upiratesobis gamo did Semosavals iRebs, meore, sakmaod didi

73

ix. virsalaZe n. _ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi. quT. 2003, gv. 53.

Page 103: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

103

nawili ki, visac aseTi privilegia ar gaaCnia _ Raribia. maT ematebaT

umuSevrebi, moxucebi, invalidebi da a.S.”74 Tavis mxriv saxelmwifom

Tavis Tavze unda aiRos im kategoriis adamianebis daxmareba, romlebic

saarsebo minimums dabla imyofebian.

mosaxleobis diferenciacias cxovrebis donis mixedviT kargad

axasiaTebs iseTi maCveneblebis gamoyeneba, rogoricaa lorencis

koncentraciis, jinisa da sxvaTa koeficientebi. rogorc cnobilia, Tu

jinis koeficienti uaxlovdeba nuls, maSin mosaxleobis Semosavlebisa

da danaxarjebis Tanabari ganawilebis xarisxi izrdeba, xolo Tu

uaxlovdeba 1-s, uTanabroba Rrmavdeba.

cxrili 3.12

jinis koeficientebi saqarTveloSi, 2006-2012 wlebi75

wlebi

maCveneblebi

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

mTliani Semosavlebis mixedviT76 0.47 0.47 0.47 0.48 0.48 0.48 0.46

fuladi Semosavlebis mixedviT77 0.53 0.53 0.53 0.53 0.52 0.52 0.49

mTliani xarjebis mixedviT78 0.42 0.43 0.44 0.44 0.46 0.46 0.45

fuladi xarjebis mixedviT79 0.47 0.48 0.49 0.49 0.50 0.50 0.49

saqarTvelos magaliTze jinis koeficienti (cxrili 3.12) TiTqmis ar

icvleba, rogorc fuladi Semosavlebisa da fuladi xarjebis mixedviT,

ise mTliani Semosavlebisa da mTliani xarjebis mimarT qveyanaSi. amasTan

am koeficientebis maRali procentuli mniSvnelobebi Semosavlebisa da

xarjebis araTanabar ganawilebaze miuTiTebs.

74 ix. virsalaZe n. _ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi. quT. 2003, gv. 54. 75 http://geostat.ge/?action=page&p_id=187&lang=geo 76 moicavs fulad Semosavlebsa da transfertebs, sxva fulad saxsrebs da arafulad Semosavlebs. 77 moicavs fulad Semosavlebsa da transfertebs, sxva fulad saxsrebs. 78

moicavs rogorc samomxmareblo aseve arasamomxmareblo fulad xarjebs da arafulad xarjebs. 79

moicavs rogorc samomxmareblo aseve arasamomxmareblo fulad xarjebs.

Page 104: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

104

jinis koeficienti rogorc mTliani Semosavlebis, ise mTliani

xarjebis mixedviT 40%-ze maRalia, rac Semosavlebis araTanabar

ganawilebaze miuTiTebs, mocemuli koeficienti kidev ufro maRalia

fuladi Semosavlebis mixedviT, romelic wlebis manZilze 50%-s

Seadgens. rogorc Cans saqarTveloSi Semosavlebis ganawilebisas

fuladi Semosavlebi ufro araTanabrad nawildeba, vidre mTliani

Semosavlebi.

sabazro ekonomikis pirobebSi bevri ram aris damokidebuli

pirovnebis Semosavlebze, radgan swored Semosavali gansazRvravs vin

unda iyos mdidari da vin Raribi. marTalia bazris ,,uxilavi xeli”

resursebs efeqtianad anawilebs, magram is ver iZleva miRebuli

Sedegebis samarTlianobis garantias da xSir SemTxvevaSi Sedegad

viRebT Semosavlebis araTanabar ganawilebas, rac dabali fenis

warmomadgenlebs ar aZlevs garantias miiRon im moculobis Semosavali,

romelic uzrunvelyofs maT saSualo doneze cxovrebis SesaZleblobas.

ganxilul monacemebze gakeTebuli analizis safuZvelze SegviZlia

vTqvaT, rom saqarTvelo, rogorc mosaxleobis Semosavlebisa da

xarjebis ganawilebis, ise struqturis mixedviT ganviTarebadi ekonomikis

mqone qveyanaa, romelic xasiaTdeba mosaxleobis maRali qonebrivi

diferenciaciiT, xarjviT struqturaSi ki aRsaniSnavia sasursaTo

xarjebis didi wili, rac saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis

saSualoze dabal doneze miuTiTebs.

Page 105: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

105

3.3 saqarTvelos Sromis bazris statistikuri Seswavla

Sromis bazari sabazro ekonomikis rTuli elementi da sazogadoebis

socialur-ekonomikuri cxovrebis dinamiuri sferoa. masze uSualod

aisaxeba ekonomikuri reformebis ZiriTadi Sedegebi da misi warmomqmneli

ekonomikuri, socialuri da demografiuli movlenebi. Sromis bazari

samuSao Zalis myidvelebisa da gamyidvelebis kontaqtebis sferoa, sadac

erTmaneTis pirispir warsdgebian isini, visac surT muSaoba

(dasaqmebulebi da umuSevrebi) da isini, vinc qiraoben momuSaveebs

saqonlisa da momsaxurebis warmoebisaTvis.

qveyanaSi umuSevrobisa da dasaqmebis donis Seswavla da iseTi

statistikuri maCveneblebis gaangariSeba, rogoricaa dasaqmebulTa

ganawileba ekonomikuri saqmianobis saxeobebis mixedviT, umuSevrebis

ganawileba asakisa da ganaTlebis donis mixedviT da sxv., saSualebas

iZleva detalurad iqnas gamokvleuli Sromis bazari da mxolod amis

Semdeg, mocemul monacemebze dayrdnobiT saxelmwifom saWiroebis

SemTxvevaSi unda gaataros dasaqmebis politika.

Sromis bazari sazogadoebrivi urTierTobebis, socialuri normebisa

da institutebis sistemaa, romelic uzrunvelyofs moTxovna-miwodebis

kanonis safuZvelze samuSao Zalis kvlavwarmoebas, ganawilebasa da

gamoyenebas. Sromis bazris Semadgeneli elementebia:80 Sromis bazris

subieqtebi; Sromis bazris subieqtebis mier miRebuli ekonomikuri

programebi, gadawyvetilebebi da iuridiuli normebi; Sromis bazris

koniunqtura; Sromis bazris infrastruqtura; socialuri dacvis sistema.

Sromis bazarze damqiraveblebisa da samuSaos maZieblebis

interesebis SeTanxmebas uzrunvelyofs Sromis bazris meqanizmi, romlis

ZiriTadi elementebia samuSao Zalaze moTxovna, samuSao Zalis miwodeba,

Sromis fasi da konkurencia.

80

ix. lacabiZe n., Selia m., badriZe v., gurgeniZe v., anTaZe c., yaraSvili h., gagniZe i., kusraSvili e., xaraZe n. _ Sromis ekonomika, Tb., 2004, gv-ebi: 34-35

Page 106: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

106

Sromis bazars, sxva bazrebisgan gansxvavebiT, axasiaTebs rigi

Taviseburebebi:81

• samuSao Zala, rogorc Sromis unari, ganuyofelia mflobelisagan,

amitom SeuZlebelia gacvlis meSveobiT misi sxvis sakuTrebaSi gadasvla.

samuSao Zalis (momuSavis) daqiravebiT damqiravebeli iZens mxolod misi

Sromis unaris gamoyenebis uflebas garkveul periodsa da pirobebSi,

garkveuli gasamrjelos (fuladi an naturaluri formiT) safasurad;

• samuSao Zalis gacvlis procesi gansxvavebulia nivTobrivi saxis

mqone saqonlis gacvlisagan, gacvlis procesi iwyeba mimoqcevis sferoSi,

roca samuSao Zalis gamoyenebis ufleba gadadis damqiravebelze, Semdeg

igi grZeldeba warmoebis procesSi – daqiravebuli momuSavis uSualo

monawileobiT iqmneba saqoneli an momsaxureba da mTavrdeba isev

mimoqcevis sferoSi – miRebuli xelfasiT momuSave iZens saarsebo

saSualebebs;

• institucionaluri struqturebis (dasaqmebis samsaxurebi,

profkavSirebi, mewarmeTa gaerTianebebi da a.S.) arseboba warmoSobs

Tavisebur urTierTobebs Sromis bazris subieqtebs Soris. kerZod,

Sromis bazarze miRweuli garigeba saTaves udebs xangrZliv

urTierTobebs mis subieqtebs Soris;

• Sromis bazarze didi mniSvneloba aqvs garigebis arafulad

aspeqtebs (Sromis pirobebi, samuSo adgilis SenarCunebis garantiebi,

samsaxurebrivi dawinaurebisa da profesiuli zrdis SesaZleblobebi da

a.S.).

Sromis bazris statistikur analizamde meTodologiurad ganvmartoT

Tu rogor xdeba mosaxleobis ganawileba ekonomikuri statusis mixedviT.

ekonomikuri statusi aRniSnavs adamianis rols, mdgomareobas,

Sesrulebuli saqmianobis procesSi mis funqcias. mosaxleobis

ganawileba ekonomikuri statusis mixedviT warmoadgens klasifikacias

statusis mixedviT gaweul saqmianobaSi.

81

ix. lacabiZe n., Selia m., badriZe v., gurgeniZe v., anTaZe c., yaraSvili h., gagniZe i., kusraSvili e., xaraZe n. _ Sromis ekonomika, Tb., 2004 w., gv. 32-33.

Page 107: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

107

ekonomikuri saqmianoba, moicavs sabazro warmoebas da arasabazro

warmoebas. sabazro warmoeba moicavs saqmianobas qarxnebSi, fabrikebSi,

firmebSi, fermebSi, maRaziebSi, saojaxo sawarmoebSi da a.S., sadac

iwarmoeba saqoneli da momsaxureba SemdgomSi bazarze gasayidad.

sabazro warmoeba moicavs agreTve saqmianobas saxelmwifo da sxva

socialur da kulturul dawesebulebebSi, romelTa produqciac

SeiZleba ar iyos gayiduli bazarze.

arasabazro warmoeba Tavis mxriv moicavs saqmianobis oTx jgufs:

1. sakuTari moxmarebisaTvis pirveladi produqciis warmoebas;

2. sakuTari moxmarebisaTvis pirveladi produqciis gadamuSavebas

TviT mewarmeTa mier;

3. sakuTari saWiroebisaTvis ZiriTadi fondebis warmoebas;

4. sakuTari saWiroebisaTvis arapirveladi produqtebis warmoebas,

romlebic SeiZleba gatanili iqnen bazarze gasayidad.

ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba _ 15 da meti wlis asakis

mosaxleoba, romelic dasaqmebulia ekonomikuri saqmianobiT da

umuSevrebi (mkacri kriteriumiT), anu pirovneba romelic muSaobs an

SromiT bazarze axdens Tavis Sromis SeTavazebas. ekonomikurad aqtiur

mosaxleobas uwodeben samuSao Zalas.

ekonomikurad araaqtiuri mosaxleoba _ samuSao Zalis gareT myofi

mosaxleoba. gamoiTvleba 15 wlisa da ufrosi asakis mosaxleobas

gamoklebuli ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba.

dasaqmebuli _ 15 da meti wlis asakis piri, romelic dakavebulia

ekonomikuri saqmianobiT. ufro konkretulad, 15 wlisa da ufrosi asakis

pirovneba, romelic gamokiTxvis momentis wina 7 dRis ganmavlobaSi

muSaobda (sul mcire erTi saaTi mainc) Semosavlis (xelfasis,

naturaluri Semosavlis, mogebis da a.S.) miRebis mizniT, exmareboda

usasyidlod sxva Sinameurneobis wevrebs, an raime mizeziT ar

imyofeboda samuSaoze, Tumca formalurad iricxeboda momuSaved.

Page 108: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

108

daqiravebuli _ piri, romelic saangariSo periodis ganmavlobaSi

asrulebda gansazRvrul samuSaos xelfasis an sxva saxis anazRaurebis

(fuliT an naturiT) miRebis mizniT. agreTve piri, romelsac aqvs samuSao

adgili, magram droebiT ar muSaobs SvebulebaSi yofnis, avadmyofobis,

samuSaodan droebiT daTxovnis an msgavsi mizezebis gamo.

TviTdasaqmebuli _ mesakuTre, romlis saqmianobis mizans saangariSo

periodSi warmoadgens mogebis an ojaxuri Semosavlis (fuliT an

naturiT) miReba; ojaxur meurneobaSi usasyidlod momuSave piri.

TviTdasaqmebulTa kategorias SeiZleba mivakuTvnoT individualurad

momuSave, damqiravebeli (samuSaos mimcemi) da ojaxur sawarmoSi

usasyidlod momuSave piri.

araidentificirebadi (gaurkveveli) pirebi, es aris dasaqmebulTa is

kategoria romelTaTvisac gaZnelebulia dasaqmebis ama Tu im statusis

mikuTvneba.

umuSevari _ 15 wlis da ufrosi asakis piri, romelic ar muSaobda

(erTi saaTiTac ki) gamokiTxvis momentis wina 7 dRis ganmavlobaSi,

eZebda samuSaos bolo 4 kviraSi da mzad iyo muSaobis dasawyebad

momavali 2 kviris ganmavlobaSi.

umuSevari Sromis saerTaSoriso organizaciis mkacri kriteriumiT _

15 da meti wlis asakis piri, romelic gamosakvlevi kviris ganmavlobaSi

ar eweva ekonomikur saqmianobas, eZebs samuSaos da mzad aris daiwyos

muSaoba.

umuSevari Sromis saerTaSoriso organizaciis Serbilebuli

kriteriumiT _ 15 da meti wlis asakis piri, romelic gamosakvlevi kviris

ganmavlobaSi ar eweva ekonomikur saqmianobas, ar eZebs samuSaos, radgan

gadaewura misi Sovnis imedi, magram Sovnis SemTxvevaSi mzad aris

Seudges muSaobas.

registrirebuli umuSevari _ dasaqmebis samsaxurSi registrirebuli

umuSevrebi.82

82 ix. ekonomikuri ganviTarebissaministro, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2009, gv. 41.

Page 109: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

109

dasaqmebulTa ricxovnobis monacemebis wyaroa Sinameurneobebis

integrirebuli gamokvleva.

praqtikuli miznebisaTvis gamoiTvleba mosaxleobis ekonomikuri

aqtiurobis done _ ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis ricxovnobis

SefardebiT 15 wlis da ufrosi asakis mosaxleobis ricxovnobasTan.

mosaxleobis ekonomikuri aqtiurobis donis klebis tendencia cxadia

uaryofiTad aisaxeba qveynis ekonomikur ganviTarebaze.

saqarTveloSi mocemuli maCvenebeli mcirdeba 2004-2008 wlebSi, xolo

momdevno wlidan 2012 wlamde xasiaTdeba zrdis tendenciiT, rac dadebiT

movlenas warmoadgens (cxrili 3.13).

cxrili 3.13

saqarTvelos mosaxleobis ekonomikuri aqtiurobis done (%),83

2004-2012 wlebi

wlebi 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

qalaqi 55.3 54.3 52.3 53.1 54.4 56.2 57.1 57.6 59.0

sofeli 74.1 73.4 71.7 73.9 70.7 70.7 71.1 72.3 73.9

saqarTvelo 64.9 64.0 62.2 63.3 62.6 63.6 64.2 65.2 66.9

ekonomikuri aqtiurobis done sofelSi ufro maRalia vidre qalaqSi,

es niSnavs rom dasaqmebis mxriv sofels ufro meti potenciali gaaCnia,

xolo soflis meurneobis dargis ganviTarebiT unda moxdes

am potencialis gamoyeneba, rac erTis mxriv umuSevrobis

problemis mogvarebisken gadadgmuli nabiji iqneba, xolo meores mxriv

meti dasaqmebuli adamiani ufro met dovlaTs awarmoebs am dargSi, rac

samomavlod qveynis ekonomikur ganviTarebazec aisaxeba.

ganvixiloT dasaqmebisa da umuSevrobis donis cvlileba

saqarTveloSi (cxrili 3.14). 2004-2009 wlebSi dafiqsirda umuSevrobis

donis zrda, xolo momdevno wlebSi es maCvenebeli mcirdeba. miuxedavad

imisa, rom umuSevrobis done Semcirda, am tendencias dadebiT movlenad

83 ix. ekonomikuri ganviTarebis saministro, statistikis departamenti, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2009, gv. 18, gv. 42 da http://geostat.ge/?action=page&p_id=145&lang=geo

Page 110: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

110

mainc ver miviCnevT, vinaidan qveyanaSi Semcirebuli umuSevrobis done

2004 wlis maCvenebelze maRalia da verc imis mtkicebas SevudgebiT, rom

qveyana maRali tempebiT viTardeba da mosaxleobis cxovrebis done

umjobesdeba.

calke ganxilvis Temaa dasaqmebis done saqarTveloSi. cxadia

dasaqmebis donis aseTi maRali maCveneblebi ar aris realuri, rac

pirvel rigSi miiRweva dasaqmebulebSi TviTdasaqmebulTa maRali

xvedriTi woniT.

cxrili 3.14

15 wlis da ufrosi asakis mosaxleobis ganawileba ekonomikuri aqtivobis mixedviT (%), 2004-2012 wlebi84

wlebi

ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

dasaqmebis done

maT Soris:

87.3 86.2 86.4 86.7 83.5 83.1 83.7 84.9 85.0

daqiravebulebi 33.7 34.4 34.6 36.7 35.7 36.0 38.0 38.0 38.4

TviTdasaqmebulebi 66.2 65.5 65.3 63.3 64.2 63.9 61.9 61.6 61.2

gaurkveveli 0.1 0.0 0.1 0.0 0.1 0.1 0.1 0.4 0.4

umuSevrobis done 12.6 13.8 13.6 13.3 16.5 16.9 16.3 15.1 15.0

sul – ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba

100 100 100 100 100 100 100 100 100

TviTdasaqmebulTa kategorias miekuTvnebian:85 individualurad

momuSave, romelic damoukideblad axorcielebs SromiT Semosavlis

momtan saqmianobas, ar iyenebs daqiravebul momuSaveebs an iyenebs maT

mxolod xanmokle periodis ganmavlobaSi; damqiravebeli, romelic

muSaobs damoukideblad, erT an ramdenime partniorTan erTad sakuTar

sawarmoSi da mudmivad hyavs daqiravebuli momuSaveebi; ojaxur

sawarmoSi usasyidlod momuSave piri, romelic muSaobs usasyidlod 84 ix. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2012, gv. 42, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2011, gv. 42 da http://geostat.ge/?action=page&p_id=145&lang=geo 85

dasaqmebulTa kategoriebis mixedviT ganawilebis sailustraciod ix. cxrili 4.11

Page 111: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

111

ojaxur sawarmoSi an meurneobaSi da romlis mflobelic misi naTesavia.

swored es ukanaskneli kategoria iqcevs Cvens yuradRebas. radgan am

kategoriis adamianebi warmoadgenen TviTdasaqmebulTa ZiriTad nawils

da maTi raodenobis xarjze xdeba TviTdasaqmebulTa ricxovnobis zrda.

Sedegad jaWvuri sistemiT, viRebT Semdeg suraTs: ojaxur sawarmoSi

usasyidlod momuSaveebis xelovnurad gazrdili ricxovnoba

ganapirobebs TviTdasaqmebulTa ricxovnobis zrdas, xolo

TviTdasaqmebulTa gazrdili raodenoba iwvevs dasaqmebis donis zrdas

da Sesabamisad am kategoriaSi mis maRal xvedriT wonas.

ojaxur meurneobaSi usasyidlod momuSave wevrebi, romlebic

TviTdasaqmebulTa umravlesobas warmoadgenen, realurad arc arian

dasaqmebulebi. es nawili samuSaos uqonlobis gamo iZulebulia Zalian

dabali anazRaurebiT, an sulac anazRaurebis gareSe eweodes

arakvalificiur Sromas. aRniSnuli gansakuTrebiT SeexebaT saqarTvelos

regionebSi mcxovreb mosaxleobas, romlis umravlesobasac ZiriTadad

soflis meurneobaSi saqmianobis SesaZlebloba aqvs. soflad mcxovrebi

mosaxleobis umetesoba TviTdasaqmebulTa ricxovnobaSi iTvleba

mxolod imis gamo, rom maT gaaCniaT 1 heqtari, an meti farTobis miwis

nakveTi. amdenad, TviTdasaqmebulTa es nawili realurad dasaqmebulad

ar SeiZleba CaiTvalos da amis gauTvaliswinebloba saqarTveloSi

umuSevrobisa da dasaqmebis Sesaxeb mdgomareobis Sefasebisas mcdar

suraTs iZleva.

Sedegad miviReT, rom 2012 wels umuSevrobis donem sofelSi Seadgina

7.0%, xolo qalaqSi _ 26.2%. sofelSi 1 119 800 samuSao Zalidan

dasaqmebulia 1 046 800 kaci, magram mxedvelobidan ar unda gamogvrCes,

rom sofelSi dasaqmebul adamianebSi TviTdasaqmebulebis wili Seadgens

80.4%-s (diagrama 3.2), anu 885 100 TviTdasaqmebulidan umetesoba ojaxSi

usasyidlod momuSave wevrebi arian. msgavsi tendencia SeiniSneba wina

wlebSic da arsebiTad ar icvleba, xolo saqarTveloSi dasaqmebulTa

Page 112: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

112

saerTo ricxvSi TviTdasaqmebulTa maCvenebeli 60%-s aWarbebs

(cxrili 3.14).

diagrama 3.2

soflad dasaqmebulTa ganawileba daqiravebulebisa da

TviTdasaqmebulebis mixedviT (%), 2004-2012 wlebi86

siRaribisa da umuSevrobis maRali donis pirobebSi, ekonomikurad

aqtiuri mosaxleoba cdilobs sakuTari SesaZleblobebis maqsimumis

gamoyenebiT, es iqneba individualurad momuSavis, daqiravebulisa Tu

damqiraveblis statusiT, moaxerxos Semosavlis miReba. bazarze

daqiravebiT momuSaveebi Warboben damqiraveblebs, xolo dasaqmebulTa is

mcire kontigenti, romlebic damqiraveblebs warmoadgenen, ver axerxebs

SromiT bazarze gamosuli ,,potenciuri daqiravebulebis” srul

dasaqmebas. saxelmwifom, romlis ekonomikur gegmebSi Sedis

umuSevrobasTan brZola, daxmarebis xeli unda gauwodos damqiraveblebs,

romlebsac sakuTari warmoebisa Tu biznesis gafarToebis Semdeg,

saSualeba eqnebaT ufro meti adamiani daasaqmon, vidre amas dRes

axerxeben.

saqarTvelos regionebis umuSevarTa wili umuSevarTa mTlian

ricxovnobaSi (TiToeuli regionis umuSevarTa ricxovnobis SefardebiT

86 http://geostat.ge/?action=page&p_id=145&lang=geo

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

84.2% 84.3% 84.3% 84.4% 83.8% 82.5% 80.8% 81.6% 80.4%

daqiravebuli TviTdasaqmebuli

Page 113: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

113

umuSevarTa saerTo ricxovnobasTan qveyanaSi) aseTi saxis suraTs iZleva:

2012 wlisaTvis umuSevrobis yvelaze dabali done kaxeTSi dafiqsirda,

sadac qveyanaSi umuSevarTa saerTo raodenobis 4.3% modis, xolo

TbilisSi umuSevrobis yvelaze maRali donea _ 41.7% (diagrama 3.3).

diagrama 3.3

saqarTvelos regionebis umuSevarTa wili umuSevarTa mTlian ricxovnobaSi

(%), 2012 weli

ganvixiloT Tu rogor uzrunvelyofs TiToeuli regioni maTi

ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis dasaqmebas. am kuTxiT ganxiluli

umuSevrobis done regionebis mixedviT ki Semdeg suraTs iZleva

(cxrili 3.15).

cxrili 3.15

umuSevrobis done saqarTvelos regionebis mixedviT (%), 2012 weli

regioni Tbilisi samegrelo-

zemo

svaneTi

aWara qvemo

qarTli

Sida

qarTli

imereTi danarCeni

regionebi87

kaxeTi

umuSevrobis done (%)

29.1 16.8 16.4 11.0 10.6 10.0 7.5 6.5

TviT-dasaqmebuli (%)

18.7 70.6 65.2 64.5 76.7 67.8 75.0 76.3

87

samcxe-javaxeTi, guria, mcxeTa-mTianeTi

41.7%

12.8%11.9%

11.2%

7.3%5.6%

5.2%4.3%

Tbilisi imereTi

samegrelo-zemo svaneTi aWara

qvemo qarTli samcxe javaxeTi, guria, mcxeTa-mTianeTi

Sida qarTli kaxeTi

Page 114: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

114

dasaqmebis done maRalia im regionebSi, sadac ufro metad Warbobs

soflis tipis dasaxlebebi da didia TviTdasaqmebulTa wili

dasaqmebulebSi. ase magaliTad, TbilisSi sadac sxva regionebTan

SedarebiT umuSevrobis yvelaze maRali donea, TviTdasaqmebulTa wili

danarCen regionebTan SedarebiT yvelaze dabalia da piriqiT, kaxeTSi

sadac umuSevrobis yvelaze dabali donea dafiqsirebuli, maRalia

TviTdasaqmebulTa xvedriTi wona dasaqmebulebSi.

TbilisSi, sadac qveynis mTliani moaxleobis ¼1/4-ia Tavmoyrili,

saqarTvelos sxva regionebisagan gansxvavebiT, ufro metad igrZnoba

umuSevrobis problema.

is monacemebi rac umuSevrobis dones asaxavs, realuri rom gaxdes

saWiroa am regionebis ekonomikuri ganviTareba da TviTdasaqmebulTa

realurad dasaqmeba, ise rom maTi Semosavali ar iyos pirobiTi xasiaTis,

mxolod im mizniT rom es kategoria dasaqmebulebad CavTvaloT, aramed

maT mier miRebuli Semosavali unda uzrunvelyofdes am adamianebis

moTxovnilebebis minimalurad dakmayofilebas mainc.

saintereso suraTs iZleva ekonomikaSi daqiravebiT dasaqmebulebisa

da maTi saSualoTviuri nominaluri xelfasis ganawilebis diagrama.

sadac; X RerZi dasaqmebulTa saSualoTviur nominalur xelfass

gviCvenebs, xolo Y RerZi - momuSaveTa ricxovnobas (diagrama 3.4).

mocemuli grafikidan kargad Cans, rom izrdeba saSualo Tviuri

xelfasebi. aseve izrdeba daqiravebiT dasaqmebulTa raodenoba 2004-2007

wlebSi. dasaqmebulTa ricxovnobis mkveTri vardna dafiqsirda 2007-2008

wlebSi, xolo momdevno wlidan kvlav ganagrZobs matebas, es ki dadebiT

movlenad unda miviCnioT, radgan dasaqmebis zrdasTan erTad izrdeba maT

mier miRebuli Semosavlebic. amasTan gadasaxedia miRebuli saSualo

Tviuri nominaluri xelfasebis realuri Rirebuleba, rom ar miviRoT

inflaciis gavleniT xelfasebis absoluturi zrda. Cvens SemTxvevaSi

2000 welTan SedarebiT 2004 wels Semosavlebis realuri Rirebuleba

Page 115: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

115

Seadgenda 125.3 lars (156.6/1.25), xolo 2012 wels 365.4 lars (712.5/1.95),

realuri zrda saxezea, rac dadebiT movlenad unda CaiTvalos.

diagrama 3.4

dasaqmebulebi da dasaqmebulTa saSualo Tviuri xelfasebi saqarTveloSi,

2004-2012 wlebi88

Sromis anazRaurebis mxriv yvelaze ukeTesi pirobebia safinanso

saqmianobaSi, sadac saSualoTviuri nominaluri xelfasi 2012 wlisaTvis

Seadgenda 1 402.3 lars89, amasTan mocemuli dargi wlebis ganmavlobaSi

ikavebs mowinave poziciebs. Semdeg modis saxelmwifo mmarTveloba (1 031.2

lari) da isic unda aRiniSnos, rom 2004 welTan SedarebiT nominaluri

xelfasis moculoba 5-jer aris gazrdili. ganaTlebis sfero, romelic

qveynis socialur-ekonomikuri ganviTarebis safuZvelia da Sesabamisad

saxelmwifos prioritetul dargs unda warmoadgendes, meTevzeobis

Semdeg bolo adgilzea saSualoTviuri xelfasis ganawilebiT da

Seadgens 355.1 lars. am dargSi maRali xelfasebis aucilebloba

gamomdinareobs iqidan, rom ar moxdes kvalificiuri kadrebis ucxoeTSi

gadineba da maTi codna gamoyenebul iqnas momdevno Taobebis

aRsazrdelad, qveynis socialur da ekonomikur ganviTarebaSi maTi

uSualo monawileobiT. aseve maRali xelfasiT miRweul unda iqnas

inteleqtualTa Sromis mwarmoeblurobis amaRleba, rom maTi ZiriTadi

88

http://geostat.ge/?action=page&p_id=145&lang=geo da http://geostat.ge/?action=page&p_id=148&lang=geo 89 http://geostat.ge/?action=page&p_id=148&lang=geo

2004 2005 20062007

2008

2009

20102011

2012

560

580

600

620

640

660

680

0 100 200 300 400 500 600 700 800

das

aqmebulebi

saSualo Tviuri xelfasi

Page 116: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

116

ekonomikuri saqmianobis interesTa sfero ganaTlebis dargSi

moRvaweobiT Semoifarglebodes.

umuSevrobis procentuli ganawileba umuSevrebis saerTo ricxvSi

asakis mixedviT mocemulia Semdegi cxrilis saxiT (cxrili 3.16).

cxrili 3.16

15 wlis da ufrosi asakis mosaxleobis ganawileba umuSevrobis donis

mixedviT asakobriv WrilSi (%), 2011-2012 wlebi90

wlebi

asakobrivi jgufebi

2011 2012

1. 15-24 35.6 33.3

2. 25-29 25.0 25.0

30-39 19.5 18.7

40-49 11.3 13.5

3. 50-64 9.1 9.4

4. 65+ 0.6 0.8

pirvel asakobriv jgufSi (15-24) umuSevrobis arseboba ar

warmoadgens tragedias qveynis ekonomikisaTvis, radgan es asakobrivi

jgufi ZiriTadad aerTianebs skolis moswavleebsa da studentebs.

saxelmwifos socialuri politika am jgufSi unda ganisazRvrebodes

ganaTlebis sistemis reformirebiT, rac upirvelesad gulisxmobs

ganaTlebis miRebis xelmisawvdomobasa da xarisxis uzrunvelyofas, aseve

umaRlesi saswavleblis damTavrebis Semdeg, studentebisaTvis dasaqmebis

meti SesaZleblobebis micemiT, radganac maTi umravlesoba ganaTlebis

miRebas arCevs swavlis dasrulebamde samuSaos Zebnas. umaRlesi

saswavleblis dasrulebis Semdeg ki am kontigentisagan miviRebT

maRalkvalificiur kadrebs, rac aucilebel saWiroebas warmoadgens

dRevandel saqarTveloSi.

90 http://geostat.ge/?action=page&p_id=145&lang=geo

Page 117: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

117

meore asakobrivi jgufi (25-49) gamoirCeva yvelaze maRali Sromis

mwarmoeblurobiT, radgan is warmoadgens Sromisunariani mosaxleobis

mTavar birTvs. dasaqmebis politika ki mimarTuli unda iyos ZiriTadad

am jgufis wevrebis dasasaqmeblad.

meore asakobrivi jgufi pirobiTad sam jgufad ganvixiloT. 25-29

wlis asakis mosaxleobaSi umuSevrobis done Seadgens 25.0%-s, aseTi

maRali maCvenebeli ganpirobebulia am asakobriv jgufSi ekonomikurad

aqtiuri mosaxleobis maRali wiliT, romelTa umetesi nawilis

dasaqmebac ver xdeba. am asakSi xSiria friqciuli umuSevroba,91 rac

ZiriTadad gamowveulia ukeTesi samuSao adgilis ZiebiT, amasTan am

asakobrivi kategoriidan unda moxdes dargebis specialistebis

Camoyalibeba, rac samomavlod dadebiTad unda aisaxos calkeuli

ekonomikuri dargis ganviTarebaze. momdevno 30-39 asakobrivi kategoriis

dasaqmebulTaTvis mniSvnelovania perspeqtiuli samuSao garemos Seqmna,

rac saSualebas miscems dasaqmebulebs moxdes maTTvis adekvaturi

samuSao adgiliT uzrunvelyofa. xolo 40-49 asakis samuSao Zalis

stabiluri samuSaoTi uzrunvelyofa unda moxdes, radganac aq iseTi

sixSiriT ar gvxvdeba friqciuli umuSevroba, rogorc wina asakobriv

jgufSi.

mesame asakobriv jgufSi (50-64) umuSevarTa 9.4% modis. aq mtkivneul

problemas warmoadgens struqturuli umuSevroba, romlis mogvarebac

xSir SemTxvevaSi SeuZlebeli xdeba92. am asakobrivi jgufis adamianebis

dasaqmebis sakiTxis gadaWra mniSvnelovania, es kategoria momdevno

jgufTan (65+) erTad unda warmoadgendes pirveli asakobrivi jgufis

(15-24) ,,maswavlebels’’ da axdendes maT momzadebas dargis

specialistebad. amasTan pirveli jgufisTvis maRali xarisxis

91 friqciuli umuSevroba warmoiSveba momuSaveTa gadanacvlebis periodSi erTi sawarmodan meoreSi. 92 struqturuli umuSevroba warmoiSveba ekonomikaSi xangrZlivi struqturuli cvlilebebis Sedegad. momuSaveebis momzadebisa da gadamzadebas axali specialobebis mixedviT garkveuli dro Wirdeba, ris gamoc warmoiSoba samuSao Zalaze moTxovnasa da miwodebas Soris Seusabamoba.

Page 118: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

118

ganaTlebis micema da momzadeba aucilebelia, vinaidan roca isini zeda

asakobriv jgufSi gadainacvleben, ar dadgnen mwvave umuSevrobis

problemebis winaSe da amasTan jaWvuri meTodiT gaxdnen ukve axali

Taobis ,,maswavleblebi”. cxadia es yvela piroba ver Sesruldeba Tu

qveyanaSi ekonomikur ganviTarebasTan erTad ar Seiqmna samuSao adgilebi

da Sesabamisad ar gaizarda samuSao Zalaze moTxovna.

meoTxe asakobrivi jgufisaTvis (65 da meti) prioritets

warmoadgens moqnili sapensio sistemis Seqmna, romelic uzrunvelyofs

sapensio asakis pirebis normalur cxovrebis pirobebs, amasTan pensia

gaTanabrebuli unda iqnas am kategoriisaTvis gaangariSebul saarsebo

minimumTan. aRniSnul asakobriv jgufSi dabali umuSevrobis done ki

ganpirobebulia am asakSi ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis mcire

xvedriTi wonis arsebobiT.

umuSevrobis maRali done niSnavs resursebis nawilobriv gamoyenebas

da mosaxleobis dabal Semosavlebs, rac amwvavebs mraval socialur

problemas da zrdis emociur daZabulobas sazogadoebaSi. sabazro

ekonomikis ganviTarebis msoflio gamocdileba adasturebs, rom

umuSevrobas seriozuli uaryofiTi ekonomikuri da socialuri Sedegebi

moaqvs, rogorc umuSevrebisa da maTi ojaxis wevrebisaTvis, ise mTeli

sazogadoebisaTvis.

samuSao Zalis garkveuli zomiT gamouyenebloba gamoixateba

ekonomikuri danakargebiT _ saqonlisa da momsaxurebis warmoebis

moculobis SemcirebiT. kerZod, mcirdeba faqtobrivad warmoebuli

mTliani erovnuli produqti (mep). raodenobrivad mep-is danakargi aris

sxvaoba potenciur mep-sa (romelic SeiZleba warmoebuli yofiliyo

sruli dasaqmebis pirobebSi) da mis faqtobriv sidides Soris, rac

warmoebulia umuSevrobis mocemuli donis pirobebSi. oukenis cnobili

Teoriis Tanaxmad, Tu umuSevrobis faqtobrivi done aRemateba bunebrivs

1%-iT, mep-is warmoebis moculoba mcirdeba 2.5%-iT.93

93 Дащинская Н.П. Международная статистика, Минск., 2007. стр. 203.

Page 119: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

119

aRniSnuli Tavis mxriv ganapirobebs biujetSi gadasaricxi

gadasaxadebis Semcirebas, radgan warmoebuli produqciis Semcirebis

Sedegad mcirdeba iuridiuli pirebis sagadasaxado baza, xolo, meores

mxriv, auRebeli xelfasebi amcirebs fizikuri pirebidan Semosul

saSemosavlo gadasaxadebs. amave dros izrdeba saxelmwifos xarjebi,

radgan umuSevrebze Semweobis gacema xorcieldeba umTavresad

specialuri miznobrivi fondidan, romlis Sevsebis ZiriTadi wyaroa

socialuri gadasaxadebi da xelfasebis anaricxebi.

umuSevrobis Sedegad Zlierdeba mosaxleobis qonebrivi

diferenciacia, uaresdeba socialur_fsiqologiuri klimati

sazogadoebaSi, izrdeba socialuri daZabuloba da Tuki igi miaRwevs

kritikul zRvars, savsebiT dasaSvebia socialuri afeTqebac.

Sromis bazris koniunqtura Sromis bazarze samuSao Zalaze

moTxovnasa da miwodebas Soris Tanafardobaa. aRniSnuli

Tanafardobidan gamomdinare, Sromis bazris koniunqtura SeiZleba

xasiaTdebodes: samuSao Zalis deficitiT _ roca Sromis bazarze

moTxovna Warbobs samuSao Zalis miwodebas. wonasworobiT _ roca

samuSao Zalaze moTxovna Seesabameba mis miwodebas. samuSao Zalis

siWarbiT – roca Sromis bazarze samuSao Zalis miwodeba Warbobs

moTxovnas. swored es ukanaskneli Tanafardobaa damaxasiaTebeli Cveni

qveynis Sromis bazarze.

umuSevrobis maRali done amZafrebs konkurencias Sromis bazarze da

samuSao Zalis nawili iZulebulia daTanxmdes dabalanazRaurebad,

araprestiJul samuSaoebze, aseTi “iZulebiTi” Sroma ki SeuZlebelia

efeqtiani iyos. magaliTisTvis, saqarTveloSi 2006 wels erT vakansiaze

336 umuSevari modioda.94

erT-erTi nabiji, romelic saqarTvelos mTavrobam umuSevrobis donis

Sesamcireblad gadadga iyo 2006 wels inicirebuli programa, romelic

94

ix. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamentis, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2008, gv. 49.

Page 120: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

120

50 000 staJioris kerZo seqtorSi samTviani staJirebis saxelmwifo

biujetidan dafinansebas iTvaliswinebda.

aRniSnuli programis farglebSi oficialuri monacemebiT mewarmeTa

mxridan yvelaze didi moTxovna Semdeg aT profesiaze iyo:

(1) damlagebeli, (2) dasufTavebis samsaxuris muSaki, (3) sadazRvevo

agenti, (4) sareklamo agenti, (5) distributori, (6) dacvis TanamSromeli,

(7) maRaziis gamyidveli, (8) mimtani, (9) gadamzidveli da (10) presis

distributori.95 imis gamo, rom yvela es samuSao SedarebiT dabali

kvalifikaciis personals moiTxovs, sazogadoebis nawilma eWvqveS

daayena programis efeqturoba. gaizarda eWvi imis Sesaxebac, rom

programa realurad politikurad aqtiur winasaarCevno periodSi

umuSevarTa moklevadian dasaqmebas da amiT xmebis mozidvas ufro

emsaxureboda, vidre profesiuli gadamzadebis xelSewyobasa da

grZelvadiani perspeqtivis uzrunvelyofas.

mTavrobis mier 2006 wlidan dawyebuli dasaqmebis axali programa,

saxelmwifos daaxloebiT 22.5 miloni lari daujdeboda. sxvadasxva

kompaniebSi dasaqmebulma moqalaqeebma sami Tvis ganmavlobaSi, 2006 wels

yovelTviurad miiRes 150 lari, xolo 2007-2008 wlebSi yovelTviurad 200

lari.

is Tanxa, romelic saxelmwifom am adamianebis xelfasebis

dasafinanseblad gamoyo, ise gavida bazarze, rom Sesabamisi moculobis

produqcia da momsaxureba ar Seuqmnia, Tu gaviTvaliswinebT, rom

xelfass warmoebuli produqciis RirebulebaSi misi 20% uWiravs, maSin,

22.5 mln laris xelfasidan unda warmoebuliyo 112.5 mln laris

Rirebulebis produqcia, rac ar moxda da gaxda kidec inflaciis zrdis

erT-erTi gamomwvevi mizezi (cxrili 2.5 (gv.68)) monacemebis safuZvelze,

sadac naTlad Cans 2006-2007 wlebSi inflaciis zrda. rac Seexeba

proeqtis mizans, Seemcirebina umuSevrobis done qveyanaSi, es maCvenebeli

95ix. saerTaSoriso gamWirvaloba saqarTvelo _ umuSevrobasTan brZola saqarTveloSi, gv. 3.

Page 121: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

121

2006-2007 wlebSi 13.6%-dan Semcirda 13.3%-mde, xolo 2008 wlisaTvis ki

16.5%-mde gaizarda. Sedegad verc dasaqmebis donis zrda ver miviReT.

Sromis bazris siRrmiseuli Seswavlis, analizisa da mis winaSe

mdgari problemebis efeqtianad gadaWrisaTvis unda moxdes konkretulad

umuSevrobis dayofa kategoriebad, maTi mTavari maxasiaTeblebis

mixedviT. Tanamedrove etapze saqarTveloSi umuSevarTa mTliani

raodenobidan ar gamoiyofa samuSao Zalis is raodenoba, romelic

kvalifikaciis amaRlebas saWiroebs an iseTi profesiis mqone umuSevrebi,

viszec arsebuli dasaqmebis bazris mxridan moTxovna dabalia,

Sesabamisad, rTulia gansazRvro, Tu ra profesiebi, kvalifikacia an

unarebia moTxovnadi dRes Sromis bazarze. aqedan gamomdinare ki Znelia

saubari am socialuri problemis mimarT marTebuli saxelmwifo

politikis gatarebaze.

eqspertTa azriT, ganaTlebis Sesaxeb kanonproeqtze muSaobis da

SemdgomSi kanonis aRsrulebis procesSi xelisuflebam unda

gaiTvaliswinos, rom profesiuli ganaTlebis xarisxi damokidebuli

iqneba mewarmeebTan urTierTobis da bazris moTxovnebis gaTvaliswinebis

xarisxze. amisaTvis unda Catardes Sromis bazris safuZvliani kvleva,

sawyis etapzeve gairkves, Tu ra tipis unar-Cvevebze da ra profesiebzea

yvelaze didi moTxovna da amis Sesabamisad ganisazRvros profesiuli

ganaTlebis programebi, raTa ar moxdes iseTi programebis swavleba,

romlebic praqtikaSi gamousadegaria da dasaqmebis perspeqtivis zrdaze

ver imoqmedebs.

Sromis bazris formirebisa da funqcionirebisaTvis aucilebelia

mTeli rigi elementebis arseboba:

Sromis bazris subieqtebi, romlebsac Seadgenen: damqiraveblebi,

daqiravebuli momuSaveebi, daqiravebiT muSaobis msurveli umuSevrebi,

dasaqmebulebi; saxelmwifo, romelic warmodgenilia xelisuflebis

centraluri da adgilobrivi organoebis saxiT da asrulebs socialur-

ekonomikur, sakanonmdeblo da maregulirebel funqciebs; Sromis bazris

Page 122: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

122

koniunqtura, romelic zemoT ganvixileT; sakanonmdeblo aqtebi, wesebi,

normebi, romlebic aucilebelia Sromis bazris normalurad

funqcionirebisaTvis da aregulireben Sromis bazris subieqtebs Soris

urTierTobebs, zustad gansazRvraven maT uflebebs, xels uwyoben

xelsayreli ekonomikuri pirobebis Seqmnas, dasaqmebis aqtiuri politikis

gatarebas; Sromis bazris infrastruqtura dasaqmebis samsaxurebis,

kadrebis profesiuli momzadebisa da gadamzadebis centrebis, sareklamo

firmebis, sazogadoebrivi organizaciebisa da fondebis, firmebis

sakadro samsaxurebis sistemaa, romelic uzrunvelyofs Sromis bazris

normalur funqcionirebas; socialuri dacvis sistema Tanamedrove

Sromis bazris mniSvnelovani elementia. sabazro pirobebSi Cveulebrivi

movlenaa momuSaveTa garkveuli nawilis gamoTavisufleba da

umuSevrobis arseboba. gamoTavisuflebul personals umuSevrobis

periodSi sWirdeba finansuri daxmareba, gadamzadeba, raTa SeZlon

SromiT saqmianobaSi xelaxali Cabma. amitom, Sromis bazris

funqcionireba srulyofili ver iqneba daxmarebebis (Semweobebis),

ganTavisuflebis SemTxvevaSi kompensaciebisa da swavlis periodSi

stipendiebis gacemis gareSe.

saxelmwifom Sromis bazarze unda gaataros dasaqmebis pasiuri da

aqtiuri politika. dasaqmebis pasiuri politika iTvaliswinebs Sesabamis

samsaxurebSi registrirebuli umuSevrebisaTvis daxmarebis (Semweobis)

gacemas. dasaqmebis aqtiuri politika aris ekonomikuri, organizaciuli

da samarTlebrivi RonisZiebebis erToblioba, romelic mimarTulia

umuSevrobis Semcirebisaken. saxelmwifos upirvelesi amocana unda

gaxdes masobrivi umuSevrobis aRmofxvra, misi SenarCuneba umuSevrobis

bunebriv donemde, dasaqmebis programebis SemuSaveba, samuSao Zalis

momzadebisa da gadamzadebis uzrunvelyofa.

umuSevarTa socialuri dacva saxelmwifos dasaqmebis politikis

erT-erTi Semadgeneli nawilia. umuSevrad unda CaiTvalos

Sromisunariani piri, romelsac ar aqvs anazRaurebadi samuSao.

Page 123: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

123

saerTaSoriso standartebis gadmoRebas SeiZleba Tan axldes problema,

romelic mdgomareobs imaSi, rom is ver realizdeba saqarTvelos

realobaSi. amis dasturad, dasaqmebulis statusis gansazRvrisas

aramarTebulad miviCnevT, rom dasaqmebulad aRiricxeba pirovneba,

romelic gamokiTxvis momentis wina 7 dRis ganmavlobaSi muSaobda erTi

saaTi mainc. ganvixiloT pirobiTi magaliTi, saSualod Tu ra

anazRaurebas miiRebda 1 saaTis muSaobiT rigiTi moqalaqe, romelic

yvelaze maRal anazRaurebad samsaxurSi muSaobs (aseTi ki safinanso

seqtoria). Tu saSualo xelfass aviRebT 1 402.3 lars, maSin dRiuri

Semosavali Seadgens 1 402.3/30 = 46.7 (lars), xolo 1 saaTis anazRaureba

46.7/8 = 5.8 (lars). am Teoriuli daSvebiT gamodis, rom am pirovnebam 1

kviris ganmavlobaSi samomxmareblo xarjebisTvis unda imyofinos

6 laramde. miRebuli Sedegi cxadyofs, rom saqarTvelos realobidan

gamomdinare, amgvari meTodiT dasaqmebulis statusis miniWeba, realurad

ar asaxavs pirovnebis ekonomikur mdgomareobas qveyanaSi. amitom

marTebuli iqneba, Tu dasaqmebulad CavTvliT adamians, romelsac mis

mier miRebuli SemosavliT SeeZleba minimum sakuTari Sromisunarianobis

aRdgena, anu dasaqmebulad unda CavTvaloT pirovneba, romlis

Semosavali ar iqneba saarsebo minimumze naklebi. amasTan mocemuli

niSniT dasaqmebulebis ganawileba, ganapirobebs saqarTvelos Sromis

bazris kidev erTi problematuri sakiTxis, TviTdasaqmebulTa

kategoriidan realurad dasaqmebuli mosaxleobis gamoyofasa da

TviTdasaqmebulTa realuri ricxovnobis dadgenas.

2012 wels kavkasiis regionSi umuSevrobis96 donem saqarTveloSi 15.0%

Seadgina, somxeTSi _ 17.3%; ruseTSi _ 5.5%, xolo azerbaijanSi _ 5.2%.

evrostatis monacemebiT, 2012 wels umuSevrobis saSualo donem

evrokavSirSi (am organizaciaSi Semavali evrokavSiris 27 qveynis

monacemebis safuZvelze) Seadgina 10.5%. qveynebis mixedviT umuSevrobis

96

http://www.armstat.am/en/?nid=126&thid=labr&submit=Search http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_main/rosstat/en/figures/labour/ http://www.stat.gov.az/source/labour/indexen.php

Page 124: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

124

yvelaze dabali done dafiqsirda norvegiaSi 3.2%. norvegiasTan erTad

reitingis xuTeuli ase gamoiyureba: avstria 4.3%, luqsemburgi 5.1%,

holandia 5.3% da germania 5.5%. xolo umuSevrobis yvelaze maRalma

donem Seadgina espaneTSi 25.0%. Semdeg modian: saberZneTi 24.3%,

portugalia da xorvatia orive qveyanaSi 15.9%. aSS-Si umuSevrobis donem

8.1% Seadgina, iaponiaSi _ 4.3%, xolo TurqeTSi _ 8.1%.97

evrokavSiris qveynebSi umuSevrobis definicireba ganisazRvreba

Semdegnairad: umuSevrobis done warmoadgens umuSevarTa wils samuSao

ZalaSi. samuSao Zala aris dasaqmebulTa da umuSevarTa saerTo

raodenoba. umuSevari warmoadgens 15-dan 74 wlamde pirs, romelic:

a) umuSevaria saangariSo kviraSi, b) mzad aris muSaobis dasawyebad ori

kviris manZilze, g) aqtiurad eZebs samuSaos sakvlevi 4 kviris

ganmavlobaSi, an iSovna samsaxuri, magram muSaobas iwyebs maqsimum sami

Tvis vadaSi.

saqarTvelos samuSao Zalis statistikis meTodologia TiTqmis

imeorebs evrokavSiris qveynebSi umuSevrobis donis gamoTvlis

meTodologias im gansxvavebiT, rom evrokavSirs umuSevrobis zeda

zRvrad 74 weli aqvs dawesebuli.98 rac Seexeba saqarTveloSi

oficialuri monacemebiT ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis, dasaqmebisa

da umuSevrobis Sefasebas, mas saqarTvelos statistikis erovnuli

samsaxuri (saqstati) Sromis saerTaSoriso organizaciis (Sso)

meTodologiis mixedviT axorcielebs.99

sabolood ki, saqarTvelos mier dasaqmebis problemis gadasaWrelad

aucilebelia Sromis bazris kvleva, misi statistikuri Seswavla da

miRebuli Sedegebis analizis safuZvelze qmediTi ekonomikuri

politikis gatareba.

97

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsdec450&plugin=1 98 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsdec450&plugin=1 99 http://geostat.ge/cms/site_images/_files/georgian/methodology/Labour%20Force%20Statistics.pdf

Page 125: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

125

3.4 mosaxleobis ganaTlebis donisa da jandacvis statistika

saqarTveloSi

ganaTleba, jandacva da socialuri daxmareba warmoadgenen im

faqtorTa jgufs, romelTa urTierTkavSiric aris qveynis socialuri da

ekonomikuri ganviTarebis safuZveli. qveyanaSi adamianis srulfasovnad

ganviTarebisaTvis ganaTlebis maRal donesa da jandacvis gamarTul

sistemas gadamwyveti mniSvneloba eniWeba. SeuZlebelia adamianma

janmrTelobis gareSe miiRos ganaTlebis maRali done, xolo Tu

qveyanaSi ar iqna ganaTleba Sesabamis doneze ayvanili, maSin jandacvis

sferoc gaumarTavi iqneba, rac mZime Sedegebis momtani gaxdeba rogorc

calkeuli pirovnebebisTvis da ise zogadad qveynis socialuri

sferosTvis.

msoflio jandacvis organizaciis 1986 wlis wesdebaSi vkiTxulobT

Semdegs: . . . janmrTeloba aris sruli fizikuri, gonebrivi da

socialuri keTildReobis mdgomareoba da ara mxolod daavadebisa da

uZlurebis ararseboba.”

janmrTeloba xels uwyobs pirovnebis fizikur, xolo ganaTleba ki

mis sulier ganviTarebas. adamianis srulfasovnebisTvis ki aucilebelia

rogorc fizikuri ise sulieri ganviTareba, rac gavlenas axdens Sromis

bazarze kvalificiuri samuSao Zalis kvlavwarmoebaze, mecnierul-

teqnikur progresze, demografiul procesebze: Sobadoba, sicocxlis

xangrZlivoba, migracia.

ganaTleba pirovnebis ganviTarebis erT-erTi mTavari faqtoria da

sxva danarCeni socialuri faqtorebis arsebobis SemTxvevaSi umTavresi

faqtoric ki sazogadoebaSi adgilis dasamkvidreblad da srulfasovani

ganviTarebis misaRwevad.

ganaTleba mTavari faqtoria, romelic mosaxleobas hyofs

gansxvavebul socialur Semadgenlobebad da ganapirobebs maTSi

siRaribis arsebobas, is aseve mniSvnelovani SesaZleblobaa momavali

Page 126: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

126

TaobebisTvis siRaribis dasaZlevad. naklebad ganaTlebul adamians

Semosavlebis miRebis SezRuduli SesaZlebloba aqvs da miT ufro

metadaa daucveli siRaribisgan. amave dros, Rarib bavSvebSi dabalia

skolaSi ganaTlebis miRebis xelmisawvdomoba da maTi ojaxebi mZime

socialuri mdgomareobidan gamomdinare iZulebulni arian naklebi xarji

gaiRon arasrulwlovanTa ganaTlebaSi. mTel msoflioSi siRaribis

yvelaze maRali maCveneblebi aris im Sinameurneobebis wevrebSi, romlis

ojaxis ufrossac ar aqvs miRebuli ganaTleba da siRaribe ganaTlebis

donis zrdis saSualebas ukargavs. magaliTad nigeriaSi (2003-2004)

SinameurneobebSi siRaribis done Seadgenda 69%-s roca ojaxis ufross

ar hqonda miRebuli ganaTleba, 49%-s roca ojaxis ufross miRebuli

hqonda dawyebiTi saSualo skolis ganaTleba, xolo 26% Tu miRebuli

hqonda saSualo skolis Semdgomi ganaTleba.100

msoflios qveynebis gamocdilebiT, qveyanaSi siRaribis daZlevis

politika iwyeba ganaTlebis donis gaumjobesebiT da am sferoSi

investiciebis CadebiT. miuxedavad imisa, rom yvela doneze ganaTleba

mniSvnelovania, sabazo ganaTlebas prioritetad miiCneven. aseve

mniSvnelovania, rom xelmisawvdomi gaxdes sabazo ganaTleba yvela

adamianisTvis da gansakuTrebiT soflad, sadac es problema ufro

mkafiod iCens Tavs.

saqarTveloSi umaRlesi ganaTlebis sistemis regulireba ZiriTadad

xorcieldeba ,,umaRlesi ganaTlebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonisa da

mis safuZvelze saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis ministris mier

dadgenili wesebiT.

kanoniT, dadgenilia umaRlesi saganmanaTleblo dawesebulebis 3

saxeoba: 1. universiteti; 2. saswavlo universiteti; 3. koleji. amasTan,

TiToeuli maTgani SeiZleba arsebobdes sajaro an kerZo samarTlis

iuridiuli piris formiT. dRes saqarTveloSi raodenobrivad yvelaze

gavrcelebulia sajaro samarTlis iuridiuli piris (ssip) formiT

100

ECOWAS Poverty Profile _ Prepared by the Economic Community of West African States Commission (ECOWAS) and the United Nations Statistics Division, Department of Economic and Social Affairs, 2007, pg. 34.

Page 127: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

127

Seqmnili umaRlesi saganmanaTleblo dawesebulebebi. Semdeg modis

SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebis (Sps) formiT Seqmnili,

xolo yvelaze mcirea arasamewarme iuridiuli piris formiT (aip)

Seqmnili umaRlesi saganmanaTleblo dawesebulebebi.

saqarTveloSi ganaTlebis wili mTlian Sida produqtSi zrdis

tendenciiT xasiaTdeba, Tumca bolo monacemebiT es maCvenebeli mcire

wils, 4.2%-s Seadgenda da Tan 10 wlian periodSic 1%-ian zrdaze naklebi

dafiqsirda (diagrama 3.5).

diagrama 3.5

ganaTlebis wili mSp-Si (%), 2002-2012 wlebi101

ZiriTad kapitalSi ganxorcielebuli investiciebis struqturidan

(cxrili 3.17) naTlad Cans mocemul dargebs Soris arsebuli

diferenciacia. saxelmwifo mmarTvelobaSi ganxorcielebuli

investiciebis wili TiTqmis 15-jer aRemateba ganaTlebis sferoSi

ganxorcielebul investiciebs. am ukanasknelis wili ki minimaluria

mTlian struqturaSi, miuxedavad imisa, rom 5 wlian periodSi mocemuli

maCvenebeli TiTqmis 2-jer gaizarda. ganaTlebis sferos

ganviTarebisaTvis ki aucilebelia masSi investiciebis ganxorcieleba, am

sferoSi Cadebuli kapitali momavalSi kvlav qveyanas daubrundeba

101 http://geostat.ge/?action=page&p_id=118&lang=geo

3.7%3.2% 3.5% 3.3%

3.7%3.2%

3.5%4.2% 4.2% 4.3% 4.2%

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Page 128: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

128

inteleqtualuri dovlaTis saxiT, rac mosaxleobis cxovrebis donis

zrdasa da saxelmwifoebriv ganviTarebaSi Tavis rols Seasrulebs.

cxrili 3.17

ZiriTad kapitalSi investiciebis struqtura saqarTveloSi (%),

2007-2011 wlebi102

2007 2008 2009 2010 2011

saxelmwifo

mmarTveloba103 12.4 20.2 37.8 32.9 23.7

janmrTelobis

dacva da

socialuri

daxmareba

2.3 1.4 2.7 2.0 2.2

ganaTleba 0.9 0.8 1.2 1.5 1.6

mniSvnelovani maCvenebelia is, Tu ramdens xarjavs mTavroba

ganaTlebaze. ganaTlebaze gaweuli xarjebi mSp-Tan mimarTebaSi

saqarTveloSi Seadgens 3.2%-s, rac azerbaijanisa da somxeTis

maCveneblebis analogiuria, ruseTSi ki ganaTlebaze ixarjeba 4.1% mSp-

Tan mimarTebaSi. 4_dan 6%-mde danaxarjebi warmoadgenen yvelaze metad

gavrcelebul maCveneblebs mTel msoflioSi da TiTqmis mTel evropaSi.

norvegiaSi, SvedeTSi, fineTsa da islandiaSi ki mocemuli maCvenebeli

6%-ze mets Seadgens.104

ganaTlebis donis Seswavlisas mniSvnelovania ganvixiloT

moswavleTa da studentTa ricxovnobis statistika dinamikaSi (cxrili

3.18). 5 wlis periodSi klebis tendenciiT xasiaTdeba moswavleTa

ricxovnoba. aseve aRsaniSnavia is faqtic, rom moswavleTa ricxovnoba

izrdeba kerZo skolebSi da paralelurad mcirdeba sajaro skolebSi. es

faqti imiTac aixsneba, rom mSoblebi da moswavleebi ganaTlebis ufro

102 ix. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos erovnuli angariSebi 2011, Tb., 2013, gv. 36. 103

saxelmwifo mmarTveloba da saerTo sargeblobis aqtivebi (gzebi, sainJinro nagebobebi, saxelmwifo marTvis organoebi) 104

http://childrenschances.org/global-maps/beyond-basic-education/how-much-do-governments-spend-on-education/

Page 129: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

129

maRali donis misaRebad upiratesobas kerZo skolebs aniWeben da ar

akmayofilebT sajaro skolebis swavlebis done. es faqti

gasaTvaliswinebelia im mxriv, rom sajaro skolebSi gaizardos

ganaTlebis miRebis xarisxi da gauTanabrdes maRal saganmanaTleblo

standartebs. aRsaniSnavia, rom kerZo skolebSi moswavleTa ricxovnoba

10 wlis manZilze 3-jer gaizarda.

zrdis tendenciiT xasiaTdeba studentTa ricxovnoba, amasTan bolo

monacemebiT saxelmwifo umaRles saganmanaTleblo dawesebulebebSi maTi

wili 73%-s Seadgens, Sesabamisad 27% kerZo umaRles saganmanaTleblo

dawesebulebebSi swavlobs, maSin roca kerZo saswavleblebis raodenoba

(38) 2-jer aRemateba saxelmwifo dawesebulebebis raodenobas (19), es

ki ZiriTadad gamowveulia umaRlesi saxelmwifo universitetebis

materialur-teqnikuri bazis ukeT mowyobiT.

cxrili 3.18

moswavleTa da studentTa ricxovnoba saqarTveloSi105

(saswavlo wlis dasawyisisaTvis)

2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13

moswavleTa

ricxovnoba, aTasi 643.3 624.5 595.4 568.5 559.4

maswavlebelTa

ricxovnoba 76 887 79 891 63 512 69 955 68 670

maswavlebelTa

ricxovnoba

1000 moswavleze

120 128 107 123 123

studentTa

ricxovnoba 93 637 102 710 _ 95 110 109 533

profesor-

maswavlebelTa

ricxovnoba

5 452 6 606 _ 6 997 6 287

profesor-

maswavlebelTa

ricxovnoba

1000 studentze

58 64 _ 74 57

105 http://geostat.ge/?action=page&p_id=205&lang=geo

Page 130: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

130

studentTa raodenobis zrdasTan erTad izrdeba profesor-

maswavlebelTa ricxovnobac. bolo wlis monacemebiT 1000 studentze

modis 57 profesor-maswavlebeli, xolo 1000 moswavleze _ 123

maswavlebeli. mocemuli Tanafardoba TiTqmis ucvlelia bolo 5 wlis

ganmavlobaSi.

ganaTleba adamianis ganviTarebis indeqsis samidan erT-erT

subindeqss warmoadgens, rac mianiSnebs kidec saerTaSoriso doneze

ganaTlebis mTavar rols adamianis ganviTarebaSi. saqarTvelos

ganaTlebis indeqsi 0.8-s Seadgens, rac maRali maCvenebelia da agi-s

reitingSi gvamkvidrebs maRal ganviTarebul qveynebis jgufSi. swavlis

saSualo xangrZlivoba saqarTveloSi aris 12.1 weli, xolo swavlis

mosalodneli xangrZlivoba _ 13.2 weli. norvegiaSi, romelic reitings

liderobs swavlis saSualo xangrZlivoba Seadgens 12.6 wels, xolo

swavlis mosalodneli xangrZlivoba 17.5 wels. mocemuli maCveneblebis

maqsimaluri mniSvnelobebia: aSS-Si swavlis saSualo xangrZlivoba 13.3

weli, axal zelandiaSi swavlis mosalodneli xangrZlivoba 19.7 weli,

xolo avstraliaSi mocemuli maCvenebeli 19.6 wliT ganisazRvra.

ganvixiloT umuSevarTa ganawileba ganaTlebis donis mixedviT

(cxrili 3.19). rogorc cxrilidan Cans, umuSevarTa Soris yvelaze maRali

xvedriTi woniTaa warmodgenili umaRlesi ganaTlebis mqone adamianebi,

xolo Semdeg modian saSualo zogadi ganaTlebis mqone umuSevrebi. is

faqti, rom umuSevarTa Soris Warbobs is adamianebi, romelTac umaRlesi

ganaTleba aqvT miRebuli, gamowveulia ganaTlebis sistemis

arasrulyofilebiT. umaRlesi saswavleblebi ver uzrunvelyofen

maRali kvalifikaciis mqone kadrebis gamoSvebas, romlebic upasuxeben

sabazro ekonomikisaTvis damaxasiaTebel standartebs. amasTan kerZo da

saxelmwifo universitetebSi Cambarebel studentTa ricxvi yovel

wels izrdeba, Sesabamisad didia universitetebis mier gamoSvebul

specialistTa ricxvi, xolo maTi umetesoba ver axerxebs dasaqmebas

Sromis bazarze samuSao Zalisadmi Camoyalibebuli dabali moTxovnisa

Page 131: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

131

da maT mier miRebuli sabazro ekonomikisaTvis aradamakmayofilebeli

ganaTlebis donis gamo.

cxrili 3.19

umuSevarTa ganawileba ganaTlebis donis mixedviT saqarTveloSi,

2005-2008 wlebi106

(% jamTan)

2008 2009 2010 2011 2012 saSualod

dawyebiTi an sabazo

ganaTleba 4.7 4.1 4.5 3.8 3.4 4.1

saSualo zogadi 35.5 37.3 35.2 35.2 36.2 35.8

dawyebiTi profesiuli,

saxelobo 2.8 2.9 3.3 2.6 3.0 2.9

saSualo profesiuli 17.9 17.8 17.0 16.4 17.7 17.4

umaRlesi 39.1 37.9 40.1 41.9 39.5 39.7

ganaTlebis gareSe/

araidentificirebuli 0.0 0.0 0.0 0.1 0.2 0.1

sul 100 100 100 100 100 100

ganaTlebis donis mixedviT umuSevarTa ganawilebaSi aseve maRali

xvedriTi woniT aris warmodgenili saSualo zogadi ganaTlebis mqone

umuSevari adamianebi. Sromis bazarze am kategoriis adamianebSi didia

konkurenciis done da swored isini warmoadgenen damqiraveblebisaTvis

samuSao Zalis yvelaze iaf mimwodeblebs, xolo dasaqmebis SemTxvevaSi

umeteswilad araprestiJul, dabalanazRaurebad da mZime fizikuri saxis

samuSaos Tanxmdebian.

saqarTveloSi samuSao adgilebis Seqmna samrewvelo, samSeneblo,

soflis meurneobis da sxva ekonomikuri dargebis ganviTarebis Sedegad,

gamoiwvevs zemoT aRniSnuli kategoriis muSa-xelis mniSvnelovani

nawilis dasaqmebas, Sedegad samuSao Zalis mimwodeblebSi konkurenciis

donis Semcireba gamoiwvevs Sromis fasis zrdas.

106

ix. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri _ qali da kaci saqarTveloSi, statistikuri publikacia, Tb., 2013, gv. 37; qali da kaci saqarTveloSi, statistikuri publikacia, Tb., 2011, gv. 48.

Page 132: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

132

ganaTlebis donis mixedviT dasaqmebulTa ganawilebisas viRebT, rom

dasaqmebulTa 40.0% saSualo zogadi ganaTlebis mqone adamianebi arian,

romlebic ZiriTadad dabalanazRaurebad samuSaoebs asruleben, xolo

Semdgomi profesiuli zrdis SesaZleblobebic ar eZlevaT. qveynis

ekonomikuri ganviTarebis donidan gamomdinare ki Sromis bazarzec

ZiriTadi moTxovna dabalanazRaurebad da dabali kvalifikaciis mqone

muSa xelzea.

dasaqmebulTa 28.8%-s umaRlesi ganaTlebis mqone adamianebi

warmoadgenen, xolo Semdeg modian saSualo profesiuli ganaTlebis

muSebi. dasaqmebulebSi umcires wils Seadgenen dawyebiTi an sabazo

ganaTlebis mqone adamianebi, romelTa xvedriTi wona 6.8%-s Seadgens. rac

Seexeba ganaTlebis gareSe myof adamianTa kategorias, oficialuri

monacenebiT, rogorc dasaqmebulebSi, ise umuSevrebSi 2.0%-sac ar

Seadgens, es ki imas niSnavs, rom saqarTveloSi Zalian mcirea iseTi

adamianebis ricxvi, romelTac Tundac ar uvliaT skolaSi.

qveyanaSi jandacvis sistemis gamarTulad funqcionireba, misi

xelmisawvdomoba da mosaxleobis socialuri uzrunvelyofa

aucilebelia qveynis ganviTarebisa da misi TiToeuli moqalaqis

cxovrebis pirobebis gaumjobesebisaTvis.

cxrili 3.20

eqimTa uzrunvelyofis maCvenebeli saqarTveloSi,

2008-2012 wlebi107

2008 2009 2010 2011 2012

eqimebis ricxovnoba

(aTasi) 20.3 20.6 21.2 21.8 19.4

eqimebis ricxovnoba

100 000 mosaxleze 463 467 476 486 432

adamianuri resursebis kuTxiT, saqarTveloSi eqimTa uzrunvelyofis

maCvenebelebi sakmaod maRalia evropis regionSi (2012 w. 432 – 100 000

mosaxleze), maSin rodesac eqTnebis raodenoba erT-erTi dabalia da 107 http://geostat.ge/?action=page&p_id=196&lang=geo

Page 133: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

133

agrZelebs klebas (2010 w. 300 – 100 000 mosaxleze). eqimebisa da eqTnebis

arabalansirebul TanafardobasTan erTad (1 eqimze - 0,7 eqTani) qveyanaSi

aRiniSneba samedicino kadrebis araTanabari geografiuli ganawilebac.

rac Seexeba adamianuri resursebis struqturas, specialistebis

procentuli wili (2011 w. _ 76%) mniSvnelovnad Warbobs farTo

profilis eqimebis wils. ,,yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinareobs,

rom qveyanaSi moqmedi adamianuri resursebis ganviTarebis sistema

(diplomamdeli ganaTleba, rezidentura, uwyveti samedicino ganaTleba

da profesiuli ganviTareba) saWiroebs reformirebas, raTa moxdes

jandacvis seqtorSi qveynis saWiroebebidan gamomdinare, eqimebis axali

nakadis dabalanseba da eqTnebis rolis, funqciebis gansazRvra da

raodenobis gazrda”.108

jandacvis sferos kvlevaSi sistemis efeqturobis Sefasebisas,

kvlevis avtorebi aRniSnaven samedicino personalis dabal

produqtiulobas, erTi eqimi weliwadSi saSualod 42 hospitalizebul

pacients uwevs momsaxurebas, pirveladi jandacvis eqimebs dReSi uwevT

saSualod 3 pacientis miReba, nacvlad jandacvis msoflio organizaciis

mier rekomendebuli 15 pacientisa. rekomendaciad ki gvTavazoben eqimTa

waxalisebis sxvadasxva meqanizmebis dawesebas da eqimTa muSaobis

Sefasebis instrumentebis daxvewa ganviTarebas, rac TavisTavad misaRebia

jandacvis sistemis efeqtianobis amaRlebisTvis.109

saavadmyofoebis raodenobis klebasTan erTad mcirdeba sawolTa

uzrunvelyofis maCvenebelic, Tu 2003 wels 100 000 mcxovrebze 420

sawoli modioda, 10 wlian periodSi TiTqmis 2_jer Semcirda (2012 w._ 252

sawoli 100 000 mcxovrebze). mocemuli maCvenebliT saqarTvelo CamorCeba

rogorc evropis saSualo maCvenebels, ise mis mezobel qveynebs, somxeTsa

da azerbaijans.110

108 jandacvis sistemis efeqturobis Sefasebis angariSi, saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro, Tb., 2013, gv-ebi: 9-53. 109

iqve gv-ebi: 9-53. 110

iqve gv. 37 da saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamentis, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2006, gv. 104.

Page 134: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

134

diagrama 3.6

sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba dabadebisas saqarTveloSi,

2000-2012 wlebi111

mosaxleobis janmrTelobis mdgomareobis mniSvnelovani maCvenebelia

dabadebisas sicocxlis saSualo mosalodneli xangrZlivoba (diagrama

3.6). mocemuli maCvenebeli 80-iani wlebidan moyolebuli mxolod 1993

wels daeca 70 welze dabla da Seadgina 68.9 weli, viTareba umjobesdeba

90-iani wlebis meore naxevridan, xolo 2000 wlidan 2012 wlamde periodSi

71.3-dan 74.7-mde moimata, rac dadebiT tendencias warmoadgens.

diagrama 3.7

jandacvis wili mSp-Si (%), 2002-2012 wlebi112

jandacvis wili mTlian Sida produqtSi 2002-2005 wlebSi mcirdeba,

xolo miuxedavad momdevno wlidan dawyebuli zrdisa, bolo 10 welSi

jandacvis wili mxolod 1.2%-iT gaizarda (diagrama 3.7).

111

ix. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamentis, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2005, gv.49 da http://geostat.ge/?action=page&p_id=151&lang=geo 112 http://geostat.ge/?action=page&p_id=118&lang=geo

71.3

74.7

6970717273747576

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

4.7%4.0% 3.5% 3.5%

4.3% 4.1%4.4%

5.7% 5.8% 5.2% 5.2%

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Page 135: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

135

jandacvaze mTliani danaxarjebis xvedriTi wona mSp-Si 2002-2011

wlebSi (diagrama 3.8) izrdeba, amasTan es wili maRalia evropis qveynebs

Sorisac. rogorc jandacvis sistemis efeqturobis Sefasebis angariSSi

aris naTqvami, mSp-dan jandacvaze gaweuli xarjebi SesaZloa

ganpirobebuli iyos axali teqnologiebisa da medikamentebis maRali

fasebiT, Sesabamisad maRali samedicino inflaciiT, aseve xandazmuli

mosaxleobis ricxovnobis matebis xarjze farTod gavrcelebuli

qronikuli daavadebebis swrafi zrdis fonze samedicino momsaxurebis

moTxovnis zrda da sxva.

absolutur cifrebSi jandacvaze saxelmwifo xarjebis mniSvnelovani

matebis miuxedavad, misi wili rogorc mSp–Tan (2011 w. _ 2.2%), ise

saxelmwifo biujetTan mimarTebaSi (2011 w. _ 6.9%) sakmaod dabalia da

CamorCeba evropis qveynebis analogiur maCveneblebs, Tumca ki ufro

maRalia vidre somxeTsa (5.8%) (1.6%) da azerbaijanSi (3.7%) (1.1%).113

diagrama 3.8

jandacvaze mTliani danaxarjebis xvedriTi wona mSp-Si (%), 2002-2011 wlebi114

jandacvis sistemis dafinansebaSi saxelmwifo da kerZo seqtoris

wili damokidebulia mraval faqtorze, romelTa Soris mTavaria –

qveynis ekonomikuri ganviTarebis done da sazogadoebaSi arsebuli 113

http://search.worldbank.org/data?qterm=health%20expenditure%20on%20government%20expenditure&_topic_exact[]= 114

http://search.worldbank.org/data?qterm=governmant+social+expenditures+%25+in+GDP&language=EN&format=&os=30

8.7% 8.5% 8.5% 8.6% 8.4% 8.2%9.0%

10.2% 10.2% 9.9%

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Page 136: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

136

faseulobebi. Cveulebriv, rac bevrs xarjavs saxelmwifo janmrTelobis

dacvaze, miT naklebs ixdis pacienti sakuTari jibidan gamoyenebuli

samedicino momsaxurebisTvis. jandacvaze danaxarjebis tvirTi jer kidev

mosaxleobas awevs da jibidan gadaxdili Tanxebis wili jandacvaze

mTlian xarjebSi 70%–s aWarbebs, Tumca misi wili jandacvaze mTlian

danaxarjebSi aT wlian dinamikaSi nel-nela iklebs. rac, saxelmwifos

mier jandacvis seqtorSi gatarebuli reformebis, absolutur ricxvebSi

jandacvaze saxelmwifo danaxarjebisa da kerZo winasawari gadaxdis

sqemebiT (dazRveviT) gadaxdili Tanxebis zrdiT (2001 w. - 1% jandacvaze

mTlian danaxarjebSi da 2010 w. ki - 3%) aixsneba.115

jandacvis sistemis erT-erTi ZiriTadi funqciaa xarisxian

medikamentebze, vaqcinebsa da teqnologiebze xelmisawvdomobis

uzrunvelyofa, aseve mkurnalobis procesSi gamoyenebuli samkurnalo

saSualebebis usafrTxoeba da efeqtianoba.

mosaxleobas mZime tvirTad awevs samkurnalo medikamentebze

danaxarjebi, romelic ukanaskneli aTi wlis ganmavlobaSi ganuxrelad

izrdeba da maT mier jandacvaze daxarjuli saxsrebis TiTqmis naxevars

Seadgens. medikamentebze danaxarjebis maRali wilis gamo saqarTveloSi

dabalia samkurnalo da sareabilitacio momsaxurebaze gaweuli

xarjebis wilic evropis sxva qveynebTan SedarebiT.

saqarTveloSi rogorc soflad, ise qalaqad mcxovrebi adamianebis

mniSvnelovan raodenobas ar SeuZlia Tavs ufleba misces, SeiZinos

daniSnuli medikamentebi maTi siZviris gamo. ase magaliTad, 2010 wlis

monacemebiT, uRaribes kvintilSi mosaxleobis wili, visac daeniSna

medikamentebi da ver moaxerxa maTi SeZena, Seadgenda 21.7%-s, xolo

umdidres kvintilSi _ 10.3%-s. amasTan mocemuli maCveneblebi kidev ufro

gazrdilia 2007 welTan SedarebiT.116

115

ix. jandacvis sistemis efeqturobis Sefasebis angariSi, saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro, Tb., 2013, gv. 31. 116ix. jandacvis sistemis efeqturobis Sefasebis angariSi, saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro, Tb., 2013, gv. 64.

Page 137: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

137

jandacvis sistemis ganviTarebaSi mniSvnelovan rols asrulebs myari

sadazRvevo sistemis Camoyalibeba qveyanaSi, ris Sedegadac jandacvaze

gaweuli xarjebi ara saxelmwifos, aramed mosaxleobis mxridan

dafinansdeba, es iqneba mosaxleobis mier samomavlod gadadebuli fuli

maTive janmrTelobis saWiroebisaTvis.

jandacvis sferoSi ganaTlebis rolis mniSvnelobidan gamomdinare

unda aRvniSnoT, rom saqarTveloSi yovelwliurad daaxloebiT 2000

studenti amTavrebs samedicino skolebis diplomirebuli medikosis

programas. axalkursdamTavrebul eqimTa raodenoba 100 000 mosaxleze

2-jer aRemateba evropisa da dsT-is qveynebis da 4-jer aSS-is analogiur

maCvenebels.117 am SemTxvevaSi jandacvis sferos potencialis Sefasebisas

unda gamovideT ara raodenobis, aramed xarisxobrivi maCveneblidan, Tu

ramdenad Seesabameba maT mier miRebuli codna im praqtikul moTxovnebs,

romelsac es sfero sTvazobs.

ganaTlebis sistema dinamiuri xasiaTisaa, mudmivad xdeba misi

srulyofa sabazro moTxovnebis gaTvaliswinebiT, Sesabamisad

saqarTvelos ganaTlebis sistemac unda iqnas sabazro moTxovnebTan

SesabamisobaSi moyvanili da maRal kvalificiuri kadrebiT uzrunvelyos

rogorc jandacvis sfero, aseve is dargebi, romelTa ganviTareba da

maRal standartebamde miyvana sawindari gaxdeba qveynis socialuri da

ekonomikuri ganviTarebisa da mosaxleobis cxovrebis donis

gaumjobesebisaTvis.

117

ix. jandacvis sistemis efeqturobis Sefasebis angariSi, saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro, Tb., 2013, gv. 53.

Page 138: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

138

3.5 mosaxleobis cxovrebis donis indeqsis ageba adamianis ganviTarebis

indeqsis gaangariSebis meTodis safuZvelze

mosaxleobis cxovrebis done umniSvnelovanesi socialur-ekonomikuri

kategoriaa, xolo misi maxasiaTebeli faqtorebis farTo areali

cxovrebis donis gaangariSebis erTiani maCveneblis gansazRvras

arTulebs, Sesabamisad ekonomikur literaturaSic ar aris mocemuli

erTi maCvenebeli, romliTac cxovrebis done gaizomeboda. amitom

mosaxleobis cxovrebis dones masze moqmedi socialur-ekonomikuri

faqtorebis kvlevebiT axasiaTeben.

problema, rac arTulebs cxovrebis donis zogadi maCveneblis

gaangariSebas, aris cxovrebis donis maCvenebelTa simravle da am

maCvenebelTa xarisxis gansazRvra. maCvenebelTa simravles ganapirobebs

cxovrebis donis ganmsazRvreli socialuri Tu ekonomikuri faqtorebis

farTo areali, romlebic axasiaTeben mosaxleobis cxovrebis dones,

xolo raodenobrivi maCveneblebis xarisxis doniT Sefaseba kidev ufro

arTulebs cxovrebis donis saerTo maCveneblis gaangariSebas.

mosaxleobis cxovrebis donis maCveneblis gaangariSebas aseve

arTulebs teqnologiuri progresis pirobebSi adamianebSi gaCenili

mzardi moTxovnilebebi, rac gamoixateba aramarto cxovrebis donis

maCvenebelTa gaangariSebaSi, aramed Tavad am maCvenebelTa gansazRvraSic.

mocemul paragrafSi gaviangariSebT Cvens mier SemoTavazebul

mosaxleobis cxovrebis donis maCvenebels, romelic cxovrebis donis

zogad suraTs warmogvidgens.

cxovrebis donis erTiani maCveneblis misaRebad unda movaxdinoT

cxovrebis doneze moqmedi TiToeuli faqtoris erT maCvenebelze dayvana.

risTvisac es faqtorebi SeiZleba davajgufod 3 blokad (diagrama 3.9),

TiToeul blokSi Semavali maCveneblebis mixedviT gaviangariSebT

mosaxleobis cxovrebis ekonomikuri, socialuri da ekologiuri

mdgomareobis dones. mocemuli sami blokidan miRebuli maCveneblebis

Page 139: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

139

saSualo geometriuliT ki miviRebT cxovrebis donis zogad maCvenebels,

rac SeiZleba warmovadginoT Semdegi formuliT: 3ECOLSOCECON IIILI

diagrama 3.9

mosaxleobis cxovrebis donis maCvenebelTa jgufebi

mosaxleobis cxovrebis donis Cveni meTodiT gaangariSebisas

socialuri, ekonomikuri da ekologiuri maCveneblebi daviyvaneT 10

ZiriTad maCvenebelze, xolo maTgan miRebuli saSualo maCvenebeli

cxovrebis donis indeqss gviCvenebs.

1. Semosavlebis indeqsi;

2. Semosavlebis uTanabrobis indeqsi;

3. umuSevrobis indeqsi;

4. ganaTlebis indeqsi;

5. sicocxlis xangrZlivobis indeqsi (jandacvisa da demografiuli

viTarebis maCvenebeli);

6. sursaTis SeZenaze gaweuli xarjebis indeqsi;

7. socialuri uzrunvelyofis indeqsi;

8. usafrTxoebis indeqsi;

9. ekologiuri mdgomareobis indeqsi;

10. adamianis uflebaTa indeqsi.

mosaxleobis cxovrebis done

ekonomikuri maCveneblebi

socialuri maCveneblebi

ekologiuri maCveneblebi

Page 140: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

140

TiToeuli am maCveneblis indeqsis gamoTvlas vaxdenT Semdegi

formuliT:

I =)min()max(

)min(

xx

xx

1. Semosavlebis indeqsi.

mTliani erovnuli Semosavali gansazRvravs qveynis erovnul

simdidres, amitom cxovrebis donis indeqsis gaangariSebaSi viRebT am

maCvenebels. Semosavlebis indeqsis gasaangariSeblad viyenebT mTliani

erovnuli Semosavlis faqtobriv, minimalur da maqsimalur maCveneblebs

erT sul mosaxleze (aSS dolari), rac ukve gaangariSebuli gvaqvs118 da

mocemuli indeqsi saqarTvelosTvis Seadgens: 580.0)100ln()87478ln(

)100ln()5005ln(1

I

2. Semosavlebis uTanabrobis indeqsi.

Semosavalebi erT sulze gviCvenebs mosaxleobis cxovrebis dones

saSualod, magram ar xdeba mdidrebisa da Raribebs Soris arsebuli

Semosavlebis diferenciaciis gaTvaliswineba, amitom meore indeqsis

gamosaTvlelad viyenebT jinis koeficients:119 518.0707.0230.0

707.0460.02

I

sadac, )max( x 23.0% (SvedeTi 2005), )min(x 70.7% (namibia 2003),

x 46.0% (saqarTvelo 2012).

3. umuSevrobis indeqsi.

mosaxleobis Semosavlebis dones gansazRvravs dasaqmeba, qveyanaSi

umuSevrobis maRali done niSnavs mosaxleobis SemosavlebiT

uzrunvelyofis dabal maCvenebels. indeqsis gaangariSeba miiRebs Semdeg

118ix. amave TemaSi gv.49 119

http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI http://www.mongabay.com/reference/stats/rankings/2172.html https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2172rank.html

Page 141: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

141

saxes: 846.095.0004.0

95.015.03

I . sadac, )max( x 0.4% (yatari 2011), )min(x 95.0%

(zimbabve 2009), x 15.0% (saqarTvelo 2012).120

4. ganaTlebis indeqsi.

adamianis ganviTarebisa da misi cxovrebis donis zrdisaTvis

ganaTlebas eniWeba gadamwyveti mniSvneloba, Sesabamisad momdevno

indeqsad viRebT ganaTlebis indeqss, romelsac eqneba Semdegi saxe:121

841.0971.0

733.0910.04

I

5. sicocxlis xangrZlivobis indeqsi.

sicocxlis xangrZlivobis indeqsi gviCvenebs erTis mxriv

demografiul mdgomareobas qveyanaSi, xolo meore mxriv zogadad

gviCvenebs jandacvis dones qveyanaSi, vinaidan maRal ganviTarebul

qveynebSi maRalia sicocxlis xangrZlivoba da Sesabamisad iseT dabal

ganviTarebul qveynebSi, rogoricaa afrikis qveynebi, sicocxlis

xangrZlivobac dabalia. sicocxlis xangrZlivobis indeqsi iRebs Semdeg

saxes:122 847.0206.83

209.735

I

6. sursaTis SeZenaze gaweuli xarjebis indeqsi.

am maCveneblis gaangariSeba SeiZleba momxdariyo sursaTis moxmarebis

indeqsiT, rac iangariSeba sursaTis medianuri moxmarebis safuZvelze. am

mxriv qveynebis Sedareba ar SeiZleba moxdes, radgan yvela qveyanaSi

sursaTis moxmareba individualuria da damokidebulia qveynis

geografiul mdebareobaze, eTnikur da socialur Semadgenlobaze. am

120 http://www.photius.com/rankings/economy/unemployment_rate_2012_0.html https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2129rank.html 121ix. amave TemaSi gv. 49. 122ix. amave TemaSi gv. 48.

Page 142: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

142

SemTxvevaSi Sedareba unda moxdes qveynisTvis gansazRvruli kvebis

produqtebis energetikuli Rirebulebidan medianur moxmarebis gadaxriT.

radgan saqarTveloSi saarsebo minimumis ar aris realuri Rirebulebis

amsaxveli, amitom realuri suraTis misaRebad Semogvaqvs, sursaTis

SeZenaze gaweuli xarjebis xvedriTi wona mTlian xarjebSi da vaxdenT

sxva qveynebTan Sedarebas. sursaTze gaweuli xarjebis wili mosaxleobis

mTlian xarjebSi mniSvnelovnad gansazRvravs mosaxleobis cxovrebis

dones. rac ufro mcirea es wili miT ufro maRalia mosaxleobis

cxovrebis done qveyanaSi.123 indeqsi gamoiTvleba Semdegi saxiT:

351.05.457

5.45326

I

sadac, )max( x 7.0% (aSS 2009), )min(x 45.5% (pakistani 2009), x 32.0%

(saqarTvelo 2012).

7. socialuri uzrunvelyofis indeqsi.124

qveynis ganviTarebisa da mosaxleobis cxovrebis donis zrdaSi didi

mniSvneloba eniWeba mosaxleobis socialur daxmarebas. mocemuli

indeqsis gasaangariSeblad viyenebT mSp-Tan socialuri danaxarjebis

xvedriTi wonis maqsimalur da minimalur mniSvnelobebs.

219.01.01.32

1.01.77

I

sadac, )max( x 32.1% (safrangeTi 2012), )min(x 0.1% (papua axali gvinea),

x 7.1% (saqarTvelo).

8. usafrTxoebis indeqsi.

qveynis ekonomikuri ganviTarebasTan erTad aseve mniSvnelovania, rom

mosaxleobam usafrTxod igrZnos Tavi mis qveyanaSi, amitom momdevno

maCveneblad viRebT usafrTxoebis donis indeqss125 (usafrTxoebis done

tolia 100% - danaSaulis done).

123

http://civileats.com/2011/03/29/mapping-global-food-spending-infographic/ 124

http://en.wikipedia.org/wiki/Social_protection http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=14223 125 http://www.numbeo.com/crime/

Page 143: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

143

676.026.1525.94

26.1567.688

I

sadac, )max( x 94.25% (iaponia 2012), )min(x 15.26% (venesuela 2012),

x 68.67% (saqarTvelo).

9. ekologiuri mdgomareobis indeqsi.

adamianis ganviTarebisa da keTildReobisaTvis ekologiurad sufTa

garemos udidesi mniSvneloba eniWeba, yovelgvari materialuri

keTildReoba fuWi iqneba, Tu ar iqna sacxovrebel pirobebSi

sanitarul_higienuri normebisa da qveynis ekologiuri sistemis dacva.126

ekologiuri mdgomareobis indeqss ki gaviangariSebT Semdegnairad.

614.032.2569.76

32.2584.569

I

sadac, )max( x 76.69% (Sveicaria 2012), )min(x 25.32% (erayi 2012),

x 56.84% (saqarTvelo 2012).

10. adamianis uflebaTa indeqsi.

adamianis uflebaTa indeqsi zomavs adamianis uflebaTa dacvis

xarisxs, indeqsis mniSvnelobebi, romlebic kvlevis avtorebis mier

Catarebulia msoflios 195 qveyanaSi, Sedgeba 22 indikatorisgan,

romlebic dayofilia 3 ganzomilebad: a) saerTaSoriso samarTlis

arasamTavrobo ratificirebis ZiriTad instrumentebs, b) adamianis

saerTaSoriso samarTlis uflebaTa darRvevebs da g) saerTaSoriso

humanitaruli samarTlis darRvevebs.127

795.0097.8181.0

097.8806.110

I

sadac, )max( x 0.181 (ax. zelandia), )min(x 8.097 (kongos demokratiuli

respublika), x 1.806 (saqarTvelo).

126

http://epi.yale.edu/epi2012/rankings 127 http://escolapau.uab.es/index.php?option=com_content&view=article&id=77&Itemid=97&lang=en

Page 144: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

144

saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis indeqsi iqneba mocemuli

indeqsebis saSualo geometriuli.

1010987654321 IIIIIIIIIIGLI

795.0614.0676.0219.0351.0847.0841.0846.0518.0580.010 GLI =0.584

mosaxleobis cxovrebis donisa da adamianis ganviTarebis indeqsis

gamoTvlisas miRebuli Sedegebis analiziT indeqsis mixedviT qveyanaSi

mosaxleobis cxovrebis donis ganviTarebis sazRvrebi SeiZleba

ganvixiloT cxrili 3.20-is saxiT.

cxrili 3.20

cxovrebis donis indeqsis sazRvrebi

dabal

ganviTarebuli

saSualo

ganviTarebuli

maRal

ganviTarebuli

umaRles

ganviTarebuli

0 - 0.50 0.51 – 0.70 0.71 – 0.80 0.81 – 1.0

mocemuli cxrilis mixedviT saqarTvelo mosaxleobis cxovrebis

doniT (0.584) saSualo ganviTarebis qveynebis jgufSi xvdeba.

imis mixedviT, Tu romeli organizacia axdens mosaxleobis cxovrebis

donis saerTo maCveneblis gamoTvlas, kvlevis organizatorebis mier

icvleba subindeqsebic, es ki gamowveulia cxovrebis donis kvlevis

maCveneblebis farTo arealiT.

Cvens mier gaangariSebul indeqss ar ganvixilavT unikalur

maCveneblad, romelic srulad asaxavs mosaxleobis cxovrebis dones,

Tumca, misaRebia cxovrebis donis saerTo indeqsis am saxiT warmodgena,

romelic axali maCveneblebis damatebiT, maCvenebelTa blokebis SeqmniTa

da srulyofiT miiRebs indeqsis saxes, romelic kidev ufro ukeT

warmogviCens qveynis mosaxleobis cxovrebis donis suraTs.

Page 145: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

145

Tavi 4. siRaribe, rogorc cxovrebis donis mniSvnelovani

kategoria da misi statistikuri analizi

4.1 saarsebo minimumis gaangariSebis meTodologiuri sakiTxebi

cxovrebis Tanamedrove etapze, Semosavlebis uTanabroba, umuSevroba

da siRaribe sazogadoebis winaSe mdgari umZimesi problemebia.

Rarib ojaxebs sxvebze metad emuqrebaT usaxlkaroba, narkomania, ojaxis

wevrebs Soris Zaladoba, janmrTelobis problemebi da ganaTlebis

dabali done. aqedan gamomdinare, siRaribe mraval ekonomikur Tu

socialur ubedurebasTanaa dakavSirebuli.128

siRaribe rTuli socialur-ekonomikuri kategoriaa da Sesabamisad ar

warmoadgens calke ganyenebul cnebas, xolo is ricxobrivi maCveneblebi,

romlebic drois garkveuli momentisaTvis gviCveneben siRaribis dones

ama Tu im qveyanaSi an regionSi, sakmarisi ar aris, radgan siRaribe

TavisTavad ver warmoiSveba da am SemTxvevaSi aucilebelia ganvixiloT

is faqtorebi, romlebic ganapirobeben siRaribis arsebobas. maTgan

amosaval problemas warmoadgens Semosavlebis ukmarisoba, radgan

Semosavlebi gansazRvravs siRaribis zRvars zemoT da siRaribis zRvars

qvemoT myof adamianTa kategorias. mosaxleobis Semosavlebi

gansazRvravs maT ganawilebas socialuri statusis mixedviT. yvelaze

maRali Semosavlis mqone adamianebi miekuTvnebian mdidarTa fenas,

yvelaze dabali Semosavlis mqone adamianebi ki _ RatakTa fenas.

qveyanaSi, sadac umuSevroba mwvave problemas warmoadgens, iq maRalia

siRaribis donec, vinaidan dausaqmebeli, umuSevari adamiani stabiluri

Semosavlis gareSe rCeba da damokidebuli xdeba saxelmwifos mier

gamoyofil Semweobebze, rac ukve mosaxleobis garkveuli masis

128

ix. virsalaZe n. _ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi, quT. 2003, gv. 103.

Page 146: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

146

gaRatakebasac niSnavs. siRaribis Semcirebis mTavar gzas ki dasaqmebis

problemis mogvareba warmoadgens. faqtia, rom saqarTvelos realobaSi

bevria iseTi dasaqmebuli adamiani, romlis Semosavalic ar aRemateba

saarsebo minimums (siRaribis zRvars).

saqarTveloSi Seqmnili socialuri pirobebis gaTvaliswinebiT,

cxovrebis donis analizisas upriania SevCerdeT misi erT-erTi

aqtualuri saxis, siRaribis ganxilvaze.

rogorc pirvel TavSi aRvniSneT praqtikaSi gamoiyeneba mosaxleobis

cxovrebis donis oTxi gageba:

1) uzrunvelyofili done (keTildReoba);

2) cxovrebis normaluri done;

3) siRaribe;

4) siRatake.

siRaribis cnebisa da ZiriTadi niSnebis Sesaxeb mravali mosazreba

ganixileba msoflio ekonomikur-statistikur da sociologiur

mecnierebebSi. aqedan siRaribis Sesaxeb sami gansxvavebuli midgoma

gamoirCeva: pirveli midgomiT siRaribis cnebaSi igulisxmeba usaxsroba

da materialuri faseulobebis nakleboba. es ganmarteba dafuZnebulia

obieqtur faqtorebze da ugulebelyofs subieqturi faqtorebis gavlenas

siRaribeze. amitom, meore midgomis momxreebi siRaribed miiCneven mxolod

adamianis subieqtur ganwyobas, miaCnia Tu ara Tavi Raribad. es midgomac

calmxrivi da arasrulyofilia imdenad, ramdenadac maRali Semosavlis

mqone adamiansac SeiZleba gaaCndes ukmarisobis grZnoba da Tavs Raribad

Tvlides. ufro srulyofilia mesame midgoma, romlis mixedviTac

siRaribeSi igulisxmeba ara marto materialuri, aramed sulieri

faqtorebis erToblioba. materialurs cxadia sasursaTo da

arasasursaTo samomxmareblo Rirebulebani gansazRvraven, xolo

suliers _ kulturul-saganmanaTleblo, dasvenebisa da garTobaze

gaweuli momsaxurebis Rirebulebani. sulieri faqtorebi agreTve

aerTianeben: adamianis mdgomareobas sazogadoebaSi, kerZod mis adgilsa

Page 147: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

147

da rols sazogadoebriv cxovrebaSi. miuxedavad imisa, rom am midgomas

ara marto mecnier-mkvlevarni, aramed gaeros eqspertebic emxrobian, igi

xasiaTdeba xarvezebiT. es midgoma ver pasuxobs kiTxvebze: 1. risi

ukmarisobaa siRaribe? 2. visTvisaa arasakmarisi anu deficiti? am

kiTxvebs SeiZleba gaeces Semdegi saxis pasuxi, siRaribe aris

Semosavlebis (fuladi da ara fuladi) ukmarisoba, rac gansazRvravs

adamianis rogorc materialuri ise sulieri dovlaTis moxmarebis

donesa da struqturas, agreTve adamianis moralur mdgomareobas

sazogadoebaSi. sabolood SeiZleba davaskvnaT, rom siRaribe aris

Semosavlebis (fuladi da arafuladi) ukmarisoba adamianis

fiziologiuri da sulieri arseboba-ganviTarebisaTvis saWiro

minimalurad aucilebel materialur da sulier RirebulebaTa

moxmarebisaTvis.129

am ganmartebaSi asaxulia adamianis rogorc fiziologiuri (sursaTi,

tansacmeli, fexsacmeli, sacxovrebeli da sxv.), ise fsiqologiuri (imedi,

Tanadgoma, siyvaruli, SiSi da sxv.) da socialuri (usafrTxoeba,

pativiscema, wesrigi da sxv.) moTxovnilebani. aqedan cxadia, Tu qveyanaSi

sufevs usamarTloba, ukanonoba, SiSis sindromi, adamianebi ver igrZnoben

Tavs daculad da yovelgvari materialuri qoneba usargeblo da

araefeqtiani xdeba adamianis sulieri ganviTarebisaTvis.130

msoflio bankis debulebiT Raribad iTvleba pirovneba, romelsac

dReSi Semosavali 2 aSS dolarze, xolo Ratakad _ Tu 1.25 aSS dolarze

naklebi aqvs.

siRaribe rTul da amave dros metad aqtualur problemas

warmoadgens, rogorc ganviTarebadi, ise ganviTarebuli qveynebisaTvis. es

ki aucileblad moiTxovs siRaribis fenomenis arsSi, warmoSobis,

ganviTarebis mizezebSi da daZlevis saSualebebSi arsebiT garkvevas.

siRaribis statistikuri maCveneblebia: siRaribis done, siRrme da

simwvave.

129 ix. gabiZaSvili b. _ siRaribis portreti saqarTveloSi, Tb., 2006, gv. 8. 130

iqve, gv. 8.

Page 148: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

148

siRaribis done ewodeba Raribi mosaxleobis wils mosaxleobis mTel

ricxovnobaSi da gamoiTvleba formuliT: k =n

q; sadac, q – Raribebis

ricxovnobaa, n- mosaxleobis saerTo ricxovnoba.

siRaribis absolutur zRvrad miCneulia saarsebo minimumi. am

ukanasknelSi ki gulisxmoben Sromisunariani asakis mamakacis saarsebo

minimums. siRaribis maCveneblebis gasaangariSeblad gamokvlevebSi

gamoyenebulia, agreTve medianuri moxmarebis 60% da medianuri

moxmarebis 40%, romlebsac uwodeben siRaribis fardobiT zRvrebs.

medianuri moxmareba ki moxmarebis is sididea, romlis qvemoT anu

mosaxleobis qvemo naxevari (50%) maszed ufro naklebs moixmars, xolo

meore naxevari anu zemo naxevari (50%) maszed mets.

siRaribis done zogadi maCvenebelia da ver axasiaTebs saarsebo

minimumidan RaribTa daSorebis manZils, amitom statistika angariSobs

meore maCvenebels, romelsac ewodeba siRaribis siRrme.

siRaribis siRrme axasiaTebs saarsebo minimumidan Raribi

mosaxleobis saSualo Semosavlis daSorebis manZils da gamoiTvleba

formuliT:

P =nz

yzq

i

i

1

)(

; sadac, Z – saarsebo minimumia mocemul periodSi,

y – Raribi mosaxleobis i-uri wevris Semosavlis sidide, n – mosaxleobis

ricxovnoba mocemul qveyanaSi.

siRaribis siRrmis maCvenebelic ver iZleva siRaribis srulyofil

sarkes, radgan gamokvlevis miRma rCeba TviT RaribTa Soris cxovrebis

donis gansxvavebuli suraTi, imdenad ramdenadac Raribebis erTi nawili

axlosaa saarsebo minimumTan da uaxloes periodSi qveynis ekonomikis

winsvlasTan dakavSirebiT SeiZleba gadascildes am zRvars da saSualo

mcxovrebTa zonaSi moxvdes, amavdroulad Raribebis meore nawili

SeiZleba axlos iyos Ratakebisa da saerTod arafris mqone

macxovrebelTa zonasTan. am zonasTan daaxloebis manZilis gasazomad,

Page 149: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

149

msoflio statistikur Teoriasa da praqtikaSi SemoRebulia mesame

maCvenebeli, romelsac siRaribis simwvave ewodeba.131

siRaribis simwvave axasiaTebs Raribi mosaxleobis kontigentSi am

adamianTa saSualo Semosavlebis daSorebas Raribi mosaxleobis

saSualo Semosavlisagan da gamoiTvleba Semdegi formuliT:

P =2

1

1

q

i

i

z

yz

n.

siRaribis donis ganmartebebi qveynebs Soris mniSvnelovnad

gansxvavdebian, rac maTi ekonomikuri ganviTarebis doniT gamoixateba.

ekonomikurad ganviTarebul da mdidar qveynebSi dasaqmebisa da siRaribis

definiciebi ufro metad aris miaxloebuli maRal standartebs vidre

Rarib qveynebSi.

ekonomikur literaturaSi ganasxvaveben absolutur da SefardebiT

siRaribes.

absoluturi midgomis safuZvelze Raribad iTvleba Sinameurneoba da

is moqalaqeebi, romelTac obieqturad gansazRvrul absolutur

minimumze naklebi resursebi gaaCniaT. e.i. am SemTxvevaSi siRaribis

zRvars warmoadgens saarsebo minimumi, xolo mosaxleobis is kategoria

miekuTvneba Raribebs, romelTa Semosavlebic ar aRemateba saarsebo

minimums.

SefardebiTi midgomiT ki Raribia mosaxleobis is kategoria,

romelTac gaaCniaT ufro naklebi materialuri uzrunvelyofis done,

vidre mocemul qveyanaSi mcxovreb umdidres fenas. am SemTxevaSi

Sedareba unda moxdes uRaribesi fenis saSualo Semosavlebsa da

umdidresi fenis warmomadgenelTa saSualo Semosavlebs Soris

urTierTTanafardobis safuZvelze.

aseve ganasxvaveben socialur da ekonomikur siRaribes.

socialuri siRaribe moicavs mosaxleobis ,,tradiciulad” Rarib

kategorias – mravalSvilian ojaxebs, martoxela pensionerebs,

131

ix. gabiZaSvili b. _ siRaribis portreti saqarTveloSi, Tb., 2006, gv-ebi: 45-47.

Page 150: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

150

invalidebs. e.i. mosaxleobis im kategorias, romelsac gaaCnia ojaxSi

kmayofaze myofTa didi ricxvi, aqvs aradamakmayofilebeli janmrTeloba,

martoxelebia, xandazmulebia da rogorc wesi, naklebad arian

dasaqmebulebi.

ekonomikur siRaribesTan gvaqvs saqme, roca Sromisunarian

mosaxleobas sxvadasxva mizezis gamo ar SeuZlia Seiqmnas socialurad

misaRebi cxovrebis done. es aixsneba dasaqmebasTan dakavSirebuli

sxvadasxva mizezebiT – umuSevrobiT, arastabiluri dasaqmebiT, Sromis

dabali anazRaurebiT, xelfasis Tavisdroulad gaucemlobiT da sxva.

siRaribes ganasxvaveben Tvisebrivi da raodenobrivi niSnis

mixedviTac. Tvisebrivi niSniT siRaribe niSnavs imas, rom Sinameurneobas

ar gaaCnia im moculobis resursebi, rac aucilebelia ZiriTad

moTxovnilebaTa minimalur doneze dasakmayofileblad. siRatake ki aseTi

resursebis absoluturi ukmarisobaa, rac saboloo jamSi iwvevs

individis socialur da zogjer fizikur degradacias.

raodenobrivi TvalsazrisiT siRaribis zRvari gaiangariSeba

absoluturi mniSvnelobiT, xolo siRaribis zRvars saarsebo minimumi

warmoadgens.

Rarib mosaxleobas miekuTvnebian is adamianebi, romelTac saarsebo

minimumze dabali Semosavali aqvT. siRaribis done ki aris Raribi

mosaxleobis xvedriTi wona mosaxleobis mTel ricxovnobaSi da

gamoiTvleba Raribi mosaxleobis raodenobis SefardebiT mosaxleobis

mTlian ricxovnobasTan.

saarsebo minimumi gamoiTvleba minimaluri samomxmareblo kalaTis

damatebiT gadasaxadebsa da Sesatanebze.

minimaluri samomxmareblo kalaTa = sasursaTo kalaTa (minimumi) +

arasasursaTo moxmareba (kalaTa) + gaweuli momsaxurebis Rirebuleba.

2014 wels ganaxlebuli samomxmareblo kalaTa Sedgeba 295

dasaxelebis samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebisagan. romelTac

Page 151: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

151

miniWebuli aqvT Sesabamisi xvedriTi wona, mTliani moxmarebis

proporciulad.

minimaluri sasursaTo kalaTa moicavs Semdegi saxis produqcias:

xorblis puri, xorblis da simindis fqvili, lobio, brinji, xorci,

Tevzi, Zexveuli, rZe da rZis nawarmi, kvercxi, zeTi da sxva.

arasasursaTo kalaTa moicavs: tansacmels, fexsacmels, binis

daqiravebis Rirebulebas, sxvadasxva saxis saojaxo nivTebsa da sxva.

momsaxurebis Rirebuleba aerTianebs iseTi saxis momsaxurebebs,

rogoricaa: eqim-Terapevtis konsultacia, eqim-stomatologis momsaxureba,

sastumros momsaxureba, yvela saxis mgzavrobis Rirebuleba da sxva.

gadasaxadebi da Senatanebi moicavs komunalur gadasaxdelebs: wylis,

eleqtroenergiis, gazis, dasufTavebis, telefonis gadasaxadi.

minimaluri sasursaTo kalaTa ewodeba kvebis produqtebis im nakrebs,

rac fiziologiuri normebis, maTi kaloriulobisa da sabazro fasebis

mixedviT, minimalurad mainc saWiroa adamianis fizikuri arseboba

ganviTarebisa da sicocxlisunarianobis SesanarCuneblad. TiToeuli

qveynisTvis moxmarebis fiziologiur normebs angariSobs Sesabamisi

samedicino, Sromisa da sxva samecniero-kvleviTi institutebi,

mocemul qveyanaSi adamianTa asakobrivi, sqesobrivi, cxovrebis

bunebriv-klimaturi pirobebis, istoriuli tradiciebis, kulturisa da

sxvaTa gaTvaliswinebiT.

dReisaTvis saqarTveloSi minimaluri sasursaTo kalaTis

rekomendebuli Semadgenloba Sromisunariani mamakacisaTvis Seadgens

2300,0 kkalorias dRiuri moxmarebisaTvis da Sedgeba 40 dasaxelebis

produqciisagan.

2012 wels saqarTveloSi saarsebo minimumma Seadgina 151.1 lari.

qveyanaSi saarsebo minimumis mimarT mwvave sazogadoebrivi kritika

arsebobs, rac ukavSirdeba mis gaangariSebis meTodologias da amis

Sedegad miRebul saarsebo minimumis fulad Rirebulebas, romelic ar

asaxavs saqarTveloSi siRaribis zRvaris realur suraTs. aseve

Page 152: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

152

naklovanebebiT xasiaTdeba saarsebo minimumis identoba siRaribis

zRvarTan, rac SemdegSi mdgomareobs; Tu dRes saarsebo minimumi aris 151

lari da pirovnebis Semosavali Seadgens 150 lars, is CaiTvleba Raribad,

magram Tu pirovnebis Semosavali ganisazRvreba 152 lariT, es imas ar

unda niSnavdes, rom man daZlia siRaribe. is kvlav siRaribis riskis qveS

imyofeba.

,,siRaribis zRvari ginda zeviT aswio, ginda qveviT daswio, amiT

qveyanaSi mdgomareoba arc gaumjobesdeba, arc gauaresdeba.”132 amisaTvis

sworad unda ganvsazRvroT ,,realuri” saarsebo minimumis daTvlis

mizani da saWiroeba. saarsebo minimumi sazomi saSualebaa, romlis

mixedviTac unda moxdes siRaribis daZlevis politikis warmarTva,

saarsebo minimumis daTvla ki zusti politikis gatarebaSi warmatebis

pirveli safexuria. saarsebo minimumis socialuri orientiri mimarTuli

unda iyos: mosaxleobis cxovrebis donis cvlilebaTa asaxvisaTvis;

mosaxleobis socialurad daucveli kategoriis gansazRvrisa da

miznobrivi socialuri politikis gatarebisaTvis; xelfasebis, pensiebis,

stipendiebisa da sxva socialuri daxmarebebis minimaluri odenobis

gansazRvrisaTvis.

ganvixiloT saarsebo minimumis gaangariSebis meTodologia.

saarsebo minimumi dgindeba minimaluri sasursaTo kalaTis

safuZvelze. pirvel rigSi xdeba minimaluri sasursaTo kalaTis sakvebi

produqtebis mTliani Semadgenlobis Rirebulebis daTvla saqarTvelos

5 qalaqis (Tbilisi, quTaisi, baTumi, gori da Telavi) gasaSualoebuli

fasebis Sewonili saSualos daTvliT.133 miRebuli fasebi warmoadgens

TiToeuli produqtis saSualo fass qveyanaSi.

Semdeg angariSoben Sromisunariani asakis mamakacis sasursaTo

kalaTis saSualo Tviur Rirebulebas, romelic miiReba kalaTaSi

Semavali produqtebis Tviuri normisa da TiToeuli am produqtis

saSualo fasis namravliT.

132 ix. gazeTi rezonansi, 2009 wlis 7 ivlisi, samSabaTi, gv. 10. 133

wonebad gamoiyeneba aRniSnuli 5 qalaqis mosaxleobis ricxovnoba.

Page 153: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

153

bolos ki minimaluri sasursaTo kalaTis Tviuri Sualeduri

Rirebuleba mravldeba SevaWrebis koeficientze, aRniSnuli koeficienti

Seadgens 0.865-s.

saarsebo minimumis RirebulebaSi sasursaTo xarjebis wili

ganisazRvreba 70%-iT, Sesabamisad, arasasursaTo xarjebis wili

ganisazRvreba 30%-iT. arasasursaTo kalaTis Rirebuleba gamoiTvleba

Semdegi proporciidan.

0.7 _ miRebuli sasursaTo kalaTis Rirebuleba.

0.3 _ X lari.

saarsebo minimumi = sasursaTo kalaTis Rirebuleba + arasasursaTo

kalaTis Rirebuleba.

saarsebo minimumis gaangariSeba saWiroebs Tavidan gadaixedos misi

gamoTvlis Semdegi sakiTxebi:

1. pirvel rigSi unda moxdes Sromisunariani mamakacisaTvis

gansazRvruli kvebis produqtebis k.kaloriulobis dRiuri normis

dadgena. dRes is 2300.0 k.kalorias Seadgens da gamosarkvevia, ramdenad

uzrunvelyofs adamianis Sromisunarianobis SenarCunebas, vinaidan Tu am

moculobiT sakvebis miReba mxolod sicocxlisunarianobas unarCunebs

adamians, is iqneba ara siRaribis, aramed siRatakis zRvari. mocemuli

samuSao ki cxadia janmrTelobis dacvis saministros mxridan aris

Casatarebeli da moicavs:

a) minimaluri sasursaTo kalaTis Semadgeneli kvebis produqtebis

CamonaTvalis dazustebas;

b) TiToeuli CamonaTvali produqtis energetikuli Rirebulebis

gansazRvrasa da sakvebi produqtebis k.kaloriebis saerTo raodenobis

dadgenas Sromisunariani asakis mamakacisaTvis.

2. saqarTvelos danarCeni regionebis CarTvis mizniT, produqtebis

fasebis daTvla sasurvelia moxdes 5-is nacvlad 8 qalaqSi regionuli

centrebis mixedviT. kaxeTi _ Telavi, Sida qarTli _ gori, imereTi _

quTaisi, aWara _ baTumi, qvemo qarTli _ marneuli, samcxe-javaxeTi _

Page 154: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

154

axalcixe, samegrelo _ zugdidi da Tbilisi. aseTi midgoma

gamomdinareobs iqidan, rom SemoTavazebul samive regions mosaxleobis

ricxovnobiT maRali xvedriTi wonebi uWiravT, imaze metic, rac dRes

arsebul kvlevaSi monawile regionebs.

3. Sesabamisi kvlevebis safuZvelze gadasasinjia sasursaTo da

arasasursaTo xarjebis wilebi saarsebo minimumSi.

ganvixiloT saarsebo minimumis cvlilebebi wlebis manZilze

(diagrama 4.1). 1997 wlidan 2003 wlamde saarsebo minimumi izrdeba da

maqsimalur mniSvnelobas 2003 wels miaRwia _ 130.7 lari. momdevno wels

saarsebo minimumi 1.6-jer Semcirda, rac gamowveuli iyo sasursaTo

kalaTaSi Semavali sakvebi produqtebis energetikuli Rirebulebis

SemcirebiT, xolo sasursaTo kalaTis fuladi Rirebulebis Semcirebam

ganapiroba Sromisunariani asakis mamakacis saarsebo minimumis

Rirebulebis Semcireba. cxadia, saarsebo minimumis am doniT Semcireba

mniSvnelovnad ganapirobebda siRaribis donis klebas, rac miRweul iqna

ara mosaxleobis cxovrebis donis gaumjobesebis Sedegad, aramed

siRaribis zRvaris xelovnurad dawevis saSualebiT. mocemul sakiTxs,

statistikuri monacemebis analiziT momdevno paragrafSi gavixilavT.

diagrama 4.1

Sromisunariani asakis mamakacis saarsebo minimumi saqarTveloSi, 1997-2012134 (lari)

134 saqarTvelos statistikis saxelmwifo departamenti, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli _ 1999, gv. 73; 2000, gv. 80; 2002, gv. 80; 2004, gv. 85; 2007, gv. 69; 2010, gv. 51 da http://geostat.ge/?action=page&p_id=178&lang=geo

105.3 101.6115.8 114.5 116.6

125.4 130.7

84.395.8

106.5118.6

127.9 128.8 134.3

157.8 151.1

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Page 155: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

155

2005 wlidan saarsebo minimumi kvlav ganagrZobs matebas da 2010

wlisaTvis uTanabrdeba 7 wlis winandel maCvenebels, xolo 2011 wels

mis maqsimalur mniSvnelobas miaRwia. 2012 wels saarsebo minimumma

Seadgina 151.1 lari, rac 2003 wlis nominalur maCvenebelze metia, magram

Tu gaviTvaliswinebT, rom laris myidvelobiTunarianoba 2012 wels 2000

welTan SedarebiT Semcirda 51%-iT (1/1.954), xolo 2003 wels 2000 welTan

SedarebiT myidvelobiTunarianoba135 Semcirebuli iyo mxolod 14%-iT

(1/1.166). Sesabamisad, saarsebo minimumis realurma Rirebulebam 2003 wels

Seadgina 112.1 lari, xolo 2012 wels 77.3 lari. aqedan gamomdinare,

Znelia amtkico, rom am periodSi, saarsebo minimumis zrda dadebiTi

movlenaa da is realurad asaxavs siRaribis zRvars.

saqarTvelosa da misi mezobeli qveynebis saarsebo minimumis Sedareba

larebSi gviCvenebs, rom saqarTvelo samive maTgans CamorCeba.

oficialuri statistikuri monacemebiT somxeTSi 2012 wels siRaribis

zeda zRvarma Seadgina 153.2 lari (37 044 drami),136 ruseTSi _ 346.3 lari

(6510 rubli),137 xolo azerbaijanSi _ 251.7 lari (119.3 manaTi).138

Sromisunariani mamakacisaTvis sakvebi produqtebis energetikuli

Rirebulebis Sesadareblad saqarTvelos mezobeli qveynebidan,

geografiuli da religiuri faqtorebis gaTvaliwinebiT, somxeTi

yvelaze metad Sesadarisia. sadac, minimalur sasursaTo kalaTaSi

Sedis:139 sakonditro nawarmi, xorci, Tevzi, rZe da rZis produqtebi,

kvercxi, zeTi, Saqari, bostneuli, xili, ualkoholo sasmeli da sxva

sakvebi produqtebi, romelTa dRiuri energetikuli Rirebuleba 2 232.0

k.kalorias Seadgens. mocemuli maCvenebeli miaxloebulia saqarTvelos

analogiuri maCveneblis mniSvnelobasTan, Tumca gansxvaveba mainc

arsebobs. miuxedavad imisa rom saqarTveloSi sakvebi produqtebis

135ix. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2010, gv. 230. 136

http://www.armstat.am/file/doc/99478608.pdf 137

http://www.gks.ru/bgd/regl/b13_12/IssWWW.exe/stg/d01/7-11.htm 138

http://www.stat.gov.az/menu/6/statistical_yearbooks/indexen.php 139 http://www.armstat.am/file/article/poverty_2012e_2.pdf

Page 156: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

156

energetikuli RirebulebebaTa jami metia vidre somxeTSi, es imas ar

amtkicebs, rom qveyanaSi sakvebi produqtebis (k.kaloriulobis

gaTvaliswinebiT) im raodeobiT miReba, rac dadgenilia, uzrunvelyofs

zrdasruli adamianis Sromisunarianobis SenarCunebasa da mis gonebriv

ganviTarebas. amitomac mniSvnelovania, rom dRes, cxovrebis standartebis

matebisa da arasasursaTo produqtebze arsebuli maRali

moTxovnilebebis fonze, moxdes sasursaTo kalaTis gadasinjvac da

saWiroebis SemTxvevaSi misi ganaxleba.

cxrili 4.1

SinameurneobaTa Semosavlebi erT mosaxleze da saSualo momxmareblis saarsebo minimumi saqarTveloSi (lari), 2004-2012 wlebi140

maCveneblebi

wlebi

SinameurneobaTa Semosavlebi

mosaxleobis erT mosaxleze

saSualo momxmareblis

saarsebo minimumi

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

84.7

92.3

102.6

115.2

147.2

154.5

178.6

195.2

218.4

74.7

84.9

94.4

105.0

113.3

114.1

119.0

139.7

133.8

SevadaroT saSualo momxmareblis saarsebo minimumi SinameurneobaTa

Semosavlebs erT mosaxleze gaangariSebiT (cxrili 4.1). Sinameurneobebis

Semosavlebi (fuladi da arafuladi) erT mosaxleze gaangariSebiT

aWarbebs saarsebo minimums, magram vnaxoT ras warmoadgens es Tanxebi

2003 wlis ucvleli fasebiT, deflatoris gamoyenebiT, rac udris

140http://geostat.ge/?action=page&p_id=181&lang=geo

Page 157: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

157

1.676-s.141 2012 wels SinameurneobaTa saSualo Semosavlebi mosaxleobis

erT sulze gaangariSebiT Seadgenda 218.4:1.676=130.3 lars, xolo saSualo

momxmareblis saarsebo minimumi 133.8:1.676=79.8 lars. Tu gaviTvaliswinebT

2012 wlis laris dolarze gacvlis saSualo kurss142, maSin

saqarTveloSi SinameurneobaTa saSualo suladobrivi Semosavali

Seadgens 130.3:1.651=78.9 dolars, xolo saSualo momxmareblis saarsebo

minimumi _ 79.8:1.651=48.3 dolars. Tu gaviTvaliswinebT, rom msoflio

bankis debulebiT Raribad iTvleba pirovneba, romelsac dReSi

Semosavali 2 dolarze naklebi aqvs, maSin saqarTveloSi yvela

Sinameurneoba saarsebo minimumiT siRaribeSia, xolo saSualo

Semosavlebis mosaxleobis erT sulze gaangariSebiT gamovida

siRaribidan, rac wina wlebis tendenciebidan gamomdinare dadebiT

movlenad unda CaiTvalos.

cxrili 4.2

Sromisunariani asakis mamakacis saarsebo minimumi saqarTveloSi

(lari)

wlebi 2011 2012 2013 (maisi)

statistikis

erovnuli samsaxuri 157.8 151.1 149.9

Cveni gaangariSebiT

maT Soris: 162.8 153.3 151.4

sasursaTo kalaTis Rirebuleba

114.0 107.3 106.0

arasasursaTo

kalaTis Rirebuleba 48.8 46.0 45.4

Cvens mier daTvlili saarsebo minimumis (cxrili 4.2) gaangariSeba

imave meTodologias efuZneba, riTac xdeba misi oficialuri wardgena.

mocemuli cxrilis mixedviT, 2012 wels minimaluri sasursaTo kalaTis

saSualo Tviurma Rirebulebam 107.3 lari Seadgina, xolo dRiuri

moxmarebis fasi ganisazRvreba 4 lariT (ix. danarTi 1 da danarTi 2). es

141

amave TemaSi gv. 68. 142http://geostat.ge/?action=page&p_id=316&lang=geo

Page 158: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

158

niSnavs, rom Tu dReSi pirovneba kvebis produqtebze xarjavs 4 larze

mets, maSin is ar unda CaiTvalos Raribad, rac sakamaTo sakiTxia imis

fonzec, rom 1 kilogrami puri 1.5 lari Rirs.

zemoT ganxiluli cxovrebis oTxi done SeiZleba warmovadginoT

samkuTxedis formis naxaziT (nax. 4.1). sadac, Ratakebisa da Raribebis

fena daikavebs samkuTxedis fuZes, radganac is yvelaze

mravalricxovania, xolo mwvervals _ mdidarTa fena. mocemul naxazs

kargad axasiaTebs Semdegi citata: ,,mwvervalze yovelTvis moinaxeba

adgili, magram iq moxvedra Zalian Znelia.”143

saqarTvelos realobidan gamomdinare, mosaxleoba 4 fenad dayofis

nacvlad SesaZlebelia daiyos 5 fenad. axali kategoria emateba

Raribebsa da saSualo fenas Soris, rac imiT aixsneba, rom saarsebo

minimumi ar warmoadgens siRaribis im zRvars, romlis gadalaxvis Semdeg

adamiani pirdapir gaxdeba saSualo fenis warmomadgeneli, amitomac

Semogvaqvs siRaribidan saSualo fenamde gardamavali socialuri fenis

kategoria, romlebic cxovrebis donis zrdis Semdeg gadavlen saSualo

fenaSi.

nax. 4.1

mosaxleobis cxovrebis donis piramida

143

ix. adeiSvili g., asaTiani r. _ ekonomikuri Teoria, Tb., 1998, gv. 457.

saSualo fena

Raribebi

Ratakebi

Raribebi

Ratakebi

mdidrebi mdidrebi

saSualo fena

gardamavali saSualo fena

Page 159: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

159

fenebs Soris zRvari mxolod saarsebo minimumiT aris gavlebuli,

amitom saintereso iqneba TiToeuli kategoriisTvis zRvaris daweseba

(nax. 4.2).

1. siRatakis zRvari. gaangariSeba SesaZlebelia moxdes saarsebo

minimumis msgavsad, minimaluri sasursaTo kalaTis moxmarebis

Sesabamisad. Sromisunariani mamakacisaTvis gansazRvruli kvebis

produqtebis k.kaloriulobis dRiurma normam unda uzrunvelyos

adamianis sicocxlisunarianobis SenarCuneba, xolo mis safuZvelze

gaangariSebuli minimaluri samomxmareblo kalaTis Rirebuleba SeiZleba

warmovadginoT rogorc siRatakis zRvari. mosaxleobis cxovrebis donis

kategoriebisadmi zRvaris dawesebisas saintereso iqneba somxeTis

magaliTis moyvana, sadac siRaribis zRvaris saCveneblad gamoiyeneba

rogorc zogadi siRaribis zRvari, ise sursaTis anu eqstremaluri

siRaribis zRvari. saqarTveloSi msgavsi meTodis gamoyeneba saSualebas

mogvcems dainergos siRatakis zRvari.

nax. 4.2

cxovrebis donis kategoriebis zRvari

2. siRaribis zRvari. mis mniSvnelobas saarsebo minimumi asrulebs, aq

mTavar sakiTxs misi marTebulad gaangariSeba warmoadgens. moxmarebis

donem, romelic iqneba daTvlili saarsebo minimumis saxiT, unda

uzrunvelyos pirovnebis Sromisunarianobis aRdgena.

gardamavali saSualo fena

Raribebi

Ratakebi

saSualo fena

mdidrebi

siRatakis zRvari

siRaribis zRvari (saarsebo minimumi)

saSualo fenis zRvari (saSualoTviuri Semosavali)

simdidris zRvari

Page 160: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

160

3. gardamavali saSualo fena da saSualo fena. saSualo fenis qveda

zRvars qveyanaSi saSualo Tviuri Semosavlis done gansazRvravs, maT

visac dafiqsirebul saSualo Tviur Semosavalze aranaklebi Semosavali

eqnebaT saSualo fenis kategorias mivakuTvnebT. saSualo Tviur

Semosavalsa da saarsebo minimums Soris arsebuli gardamavali saSualo

fena es is kategoriaa, romelmac gadalaxa siRaribis zRvari da saSualo

fenaSi gadainacvla, Tumca umetesi maTgani Tavisi SemosavlebiT

siRaribesTan mainc axlos aris, amitom isini gardamaval socialur

safexurze dganan, cxovrebis donis gaumjobesebis Sedegad ki realuri

gaxdeba maTTvis saSualo fenis kategoriis miniWeba.

4. simdidris zRvari pirobiTi kategoriaa da arc imdeni socialuri

datvirTva ar gaaCnia, rogorc mis qvemoT arsebul fenebs. cxadia

simdidris zeda zRvari ganusazRvrelia, rac Seexeba qveda zRvars, mis

dadgenas teqnikur mxaresTan erTad arTulebs subieqturi faqtorebi,

rac gamoixateba adamianTa individualuri damokidebulebiT am

kategoriisadmi da misi gaangariSebis SemTxvevaSi miRebuli zRvari

yvelasTvis misaRebi arc aRmoCndeba.

Page 161: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

161

4.2 siRaribis realuri mdgomareobis statistikuri analizi

saqarTveloSi

siRaribe da ekonomikuri uTanasworoba Tanamedrove msoflios erT-

erT mTavar problemad rCeba. miuxedavad msoflio globalizaciis

maRali tempebisa, cxovrebis donis mixedviT msoflios regionebi

erTmaneTisagan mniSvnelovnad gansxvavdebian. procentulad, siRaribis

yvelaze maRali donea saharis samxreT da samxreT aziis qveynebSi.

siRaribis maRali donea aseve aRmosavleT aziis, laTinuri amerikisa da

karibis zRvis auzis qveynebSi. evropis kontinentze siRaribis SedarebiT

maRali doniT warmodgenilni arian aRmosavleT da samxreT evropis

qveynebi. siRaribis SedarebiT dabali maCveneblebiT gamoirCevian evropis,

kerZod, CrdiloeT da dasavleT evropis, centraluri aziisa da

CrdiloeT amerikis qveynebi. rac Seexeba siRaribis donis mixedviT

kontinentebis ganawilebas, siRaribis yvelaze maRali done afrikis,

xolo yvelaze dabali done evropis kontinentzea. amasTan, Raribi

mosaxleobis udidesi nawili cxovrobs ganviTarebadi da gardamavali

ekonomikis mqone qveynebSi.

mosaxleobis cxovrebis done gansxvavebulia rogorc qveynebs Soris,

aseve calkeuli qveynis SigniTac, vinaidan Semosavlebisa da cxovrebis

donis sxva maCveneblebiT sazogadoebis fenebi mniSvnelovnad

gansxvavdebian erTmaneTisagan. jinis koeficientis maRali done

ZiriTadad dabalganviTarebul qveynebSi arsebobs, rac imaze metyvelebs,

rom Semosavlebis diferenciacia umetes SemTxvevaSi ekonomikuri

ganviTarebis donesTan aris dakavSirebuli, amasTan mas qveyanaSi

Camoyalibebuli tradiciebi da ekonomikis saxelmwifo regulireba

gansazRvravs.

ganvixiloT siRaribis done saqarTveloSi (saarsebo minimumis mimarT)

1997 wlidan 2003 wlamde. 1997 wels mocemulma maCvenebelma

Seadgina 44.2%; 1998 wels _ 45.9%; 1999 wels _ 51.3%; 2000 wels _ 51.8%;

Page 162: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

162

2001 wels _ 51.2%; 2002 wels _ 52.1%; 2003 wels _ 54.5%.144 mocemul wlebSi

siRaribis done zrdis tendenciiT xasiaTdeba, xolo yvelaze maRali

done 2003 wels dafiqsirda. mocemul wlebSi, oficialuri statistikiT

saqarTvelos mosaxleobis naxevari siRaribeSi cxovrobda, rac naTel

suraTs gviqmnis im periodis saqarTvelos cxovrebis doneze.

2005 wlis statistikuri weliwdeulis mixedviT, 2004 wels siRaribis

done Semcirda 2.5%-iT da Seadgina 52.0%. 2006 wels gamocemul

statistikur weliwdeulSi ki siRaribis donis Sesaxeb gaCnda axali

ricxvebi, romlis mixedviTac 2004 wlis pirvelive kvartalSi am

maCvenebelma Seadgina 32.8%, xolo saSualod 2004 wlisaTvis siRaribis

done Seadgenda 35.7%-s, rac 1.5-jer naklebia, vidre es naCvenebi iyo 2005

wlis statistikur weliwdeulSi.

SevadaroT 2005 wlisa da 2006 wlis statistikur weliwdeulebSi

gaangariSebuli saarsebo minimumis absoluturi mniSvnelobebi. 2004 wels

siRaribis absoluturi zRvari (saarsebo minimumi) erT Sromisunariani

asakis mamakacze gaangariSebiT 137.1 laridan 84.3 laramde Semcirda,

xolo 52 lariT Semcirebul saarsebo minimumTan mosaxleobis

faqtobrivi Semosavlebis Sedarebam ki gamoiwvia saqarTveloSi siRaribis

donis 1.5-jer Semcireba (cxrili 4.3).

cxrili 4.3

Sromisunariani asakis mamakacis saarsebo minimumi (lari), 2002-2005 wlebSi145

wlebi

maCveneblebi 2002 2003 2004 2005

saarsebo minimumi

(2005 wlis statistikuri

weliwdeulis monacemebiT)

125.4 130.7 137.1 _

saarsebo minimumi

(2006 wlis statistikuri

weliwdeulis monacemebiT)

_ _ 84.3 92.6

144ix. saqarTvelos statistikis saxelmwifo departamenti, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli _ 1999, gv. 76; 2000, gv. 81; 2002, gv. 81; 2004, gv. 87. 145

ix. saqarTvelos statistikis saxelmwifo departamenti, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli _ 2005, gv. 88; 2006, gv. 69.

Page 163: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

163

am magaliTidanac kargad Cans, rom unda moxdes saarsebo minimumis

gaangariSeba rogorc sasursaTo, ise arasasursaTo saqonlisa da

momsaxurebis, agreTve gadasaxadebisa da inflaciis gaTvaliswinebiT,

mecnierulad dasabuTebuli normebis safuZvelze. saarsebo minimumi

realurad unda asaxavdes im zRvars, romelic gamoyofs RaribTa

kontigents saSualo fenisagan da ara ise, rom mas mxolod simboluri

datvirTva hqondes, xolo am zRvaris qvemoT dawevis Sedegad

Semcirebuli siRaribis doniT ar moxdes manipulireba mosaxleobis

cxovrebis donis gaumjobesebaze.

2004 wlidan ki siRaribis maCveneblebi gamoiTvleba mxolod

medianuri moxmarebis 60%-isa da medianuri moxmarebis 40%-is mimarT da

arc erTi maCvenebeli ar gaiangariSeba saarsebo minimumis mimarT, rac

Tavis mxriv imas niSnavs, rom saqarTveloSi realurad ar gvaqvs Raribi

mosaxleobis raodenobisa da siRaribis donis amsaxveli oficialuri

statistikuri maCveneblebi.

diagrama 4.2

siRaribis maCveneblebi medianuri moxmarebis 60%-is mimarT, 2002-2012 wlebi146

(% jamTan)

2004-2012 wlebSi siRaribis done medianuri moxmarebis 60%-is mimarT

mcirdeba (diagrama 4.2). rac, erTi SexedviT dadebiTi tendenciis

146http://geostat.ge/?action=page&p_id=187&lang=geo

3.5% 3.7% 4.0% 3.6% 3.3% 3.2% 3.2% 3.1%

7.1% 7.3% 8.1% 7.6% 7.2% 6.9% 7.0% 6.6%

21.8% 22.0%24.6% 24.1% 23.3%

21.3% 22.1%21.0%

22.7% 23.0%22.4%

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

siRaribis simwvave siRaribis siRrme siRaribis done

Page 164: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

164

maniSnebelia, magram Tu mocemuli maCveneblebis ganviTarebis dinamikas

mivadevnebT Tvals, davinaxavT, rom 2012 wels 2004 welTan SedarebiT,

siRaribis done mxolod 2.2%-iT aris Semcirebuli, Tumca ufro maRalia,

vidre 2002-2003 wlebis maCveneblebi.

siRaribis done medianuri moxmarebis 40%-is mimarT 2004-2012 wlebSi

10.9%-dan 9.3%-mde Semcirda, kleba wina maCveneblis msgavsi ganviTarebis

tendenciiT xasiaTdeba da qveynis dabali fenis mosaxleobis cxovrebis

donis gaumjobesebazec ar miuTiTebs.

siRaribis simwvavisa da siRrmis maCveneblebis amsaxveli oficialuri

monacemebi ki 2009 wlis Semdeg aRar qveyndeba, rac gviZnelebs Raribi

mosaxleobis qveda fenebSi arsebul siRaribis maCveneblebze analizs.

saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri socialuri

momsaxurebis saagentos wyaroze dayrdnobiT gvTavazobs siRaribis

zRvars miRma myofi mosaxleobis xvedriT wonas saSualo wliuri

mosaxleobis ricxovnobaSi, rasac 2007-2012 wlebSi Semdegi saxe aqvs

(diagrama 4.3).

diagrama 4.3

siRaribis zRvars qveviT myofi mosaxleobis wili saqarTveloSi,

2007-2012 wlebi147

(% jamTan)

siRaribis zRvars qveviT myofi mosaxleobis rogorc absoluturi,

ise SefardebiTi maCveneblebi 2012 wels 2007 welTan SedarebiT

gazrdilia. miuxedavad matebisa, unda aRiniSnos, rom siRaribis

147http://geostat.ge/?action=page&p_id=145&lang=geo

6.4%8.4%

9.9% 9.7% 9.2% 9.7%

2007 2008 2009 2010 2011 2012

Page 165: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

165

mocemuli maCvenebeli sakmaod dabalia, magram aq gasarkvevia is, Tu

ramdenad realurad asaxavs Sefasebis qulaTa sistema Raribi adamianebis

mdgomareobas da maT winaSe mdgar problemebs, radgan arseboben Raribi

ojaxebi romlebic ver sargebloben saarsebo SemweobiTa da samedicino

dazRveviT, amis mizezi ki is gaxlavT, rom sxvadasxva sayofacxovrebo

teqnikis qonis gamo, romlebic dRevandel dRes fufunebis sagans aRar

warmoadgenen, monacemTa erTian bazaSi maRali sareitingo qulebi

ericxebaT.

diagrama 4.4

siRaribis done qalaqisa da soflis WrilSi, 2004-2012 wlebi148 (medianuri moxmarebis 60%-is mimarT)

diagrama 4.5 umuSevrobis done qalaq-soflis WrilSi (%), 2004-2012 wlebi149

148

http://geostat.ge/?action=page&p_id=187&lang=geo 149 http://geostat.ge/?action=page&p_id=145&lang=geo

2004 w. 2005 w. 2006 w. 2007 w. 2008 w. 2009 w. 2010 w. 2011 w. 2012 w.

qalaqi 23.0% 22.1% 22.8% 17.9% 18.0% 17.6% 18.6% 18.8% 17.5%

sofeli 26.2% 26.0% 23.7% 24.9% 26.2% 24.3% 26.7% 26.9% 27.0%

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

2004 w. 2005 w. 2006 w. 2007 w. 2008w. 2009 w. 2010 w. 2011 w. 2012 w.

qalaqi 24.3% 26.3% 26.1% 23.9% 28.9% 28.8% 27.2% 26.5% 26.2%

sofeli 4.2% 5.0% 4.8% 5.4% 7.1% 7.8% 7.9% 6.5% 7.0%

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

Page 166: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

166

ganvixiloT siRaribis done qalaq-soflis WrilSi (diagrama 4.4).

mocemuli maCvenebeli qalaqSi Semcirda, xolo sofelSi TiTqmis

ucvleli darCa.

2012 wels siRaribis done sofelSi (27.0%) ufro maRali iyo, vidre

qalaqSi (17.5%), sanacvlod umuSevrobis donem sofelSi Seadgina 7.0%,

xolo qalaqSi _ 26.2%150 (diagrama 4.3). cxadia, es ori faqti Seusabamobas

qmnis, vinaidan im regionSi, sadac maRalia umuSevrobis done, aseve

maRali unda iyos siRaribis maCvenebeli. Cvens SemTxvevaSi ki monacemebi

sapirispiros aCveneben. realurad, dasaqmebis maRali done sofelSi

miRweulia dasaqmebulTa Soris TviTdasaqmebulTa maRali xvedriTi

wonis arsebobiT, romelTa umetesobac realurad arc aris dasaqmebuli

da ojaxSi usasyidlod momuSave wevrebs warmoadgenen.

mocemuli monacemebis diagramebis (diagrama 4.4 da diagrama 4.5) aseTi

saxiT warmodgenac qalaq-soflis mixedviT siRaribisa da umuSevrobis

maCveneblebis Seusabamobis ilustrirebis mizniT movaxdineT.

saqarTvelos mezobel qveynebSi siRaribis done (saarsebo minimumis

mimarT) 2012 wels Semdeg suraTs iZleva: azerbaijanSi siRaribis donem

6.0% Seadgina, somxeTSi _ 32.4%, xolo ruseTSi siRaribis zRvars qvemoT

mosaxleobis 11.0% imyofeboda.151

postsabWoTa sivrceSi siRaribis yvelaze dabali done

baltiispireTis qveynebSia, Semdeg modian aRmosavleT evropisa da

samxreT kavkasiis qveynebi, xolo siRaribis yvelaze maRali done

centraluri aziis qveynebSia dafiqsirebuli.

msoflioSi arc erTi qveyana ar arsebobs siRaribis gareSe, TviT

aSS-Si siRaribis miRma mosaxleobis 15.0% cxovrobs.152 evrostatis

monacemebis mixedviT153 2012 wels siRaribis riskis zonaSi belgiaSi

cxovrobda mosaxleobis 14.8%, germaniaSi 16.1%, norvegiaSi 10.1%, fineTSi

150http://geostat.ge/?action=page&p_id=145&lang=geo 151

http://www.stat.gov.az/source/millennium/source/MDG_en.pdf ; http://www.armstat.am/en/?nid=126&id=15005 http://www.gks.ru/bgd/regl/b13_12/IssWWW.exe/Stg/d01/7-01.htm 152

http://www.census.gov/hhes/www/poverty/data/historical/people.html 153 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi012&plugin=0

Page 167: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

167

13.2%, SvedeTSi 14.2%, litvaSi 18.6%, latviaSi 19.4%, estoneTSi 17.5%.

evrokavSiris wevr qveynebSi siRaribis procentulma maCvenebelma 20.0%-s

gadaaWarba: xorvatiaSi, bulgareTSi, rumineTSi, espaneTsa da saberZneTSi.

yvelaze dabali maCvenebeli ki CexeTSi dafiqsirda da Seadgina 9.6%.

evrokavSiris wevr qveynebSi siRaribis riskis zRvars medianuri

Semosavlebis 60% warmoadgens, xolo Cvens mezobel qveynebSi:

azerbaijanSi, somxeTsa da ruseTSi, siRaribis oficialuri done

saarsebo minimumis mimarT gamoiTvleba.

ganviTarebuli qveynebis praqtikis gadmoReba, romlebic siRaribis

dones ar iTvlian saarsebo minimumis mimarT, saqarTvelos, rogorc

gardamavali ekonomikis mqone qveyanas, romlis mosaxleobis cxovrebis

donec mniSvnelovnad CamorCeba ganviTarebul qveynebSi arsebul

cxovrebis dones, rogorc socialuri da ise ekonomikuri maCveneblebiT,

Cveni azriT ar gamodgeba. gamarTlebuli iqneba mxolod siRaribis

meTodologiurad marTebuli zRvaris dadgena da am zRvaris mimarT

siRaribis donis gamoTvla.

Page 168: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

168

4.3 qveynis ekonomikuri ganviTareba da siRaribis daZlevis gzebi

saqarTveloSi

saqarTveloSi siRaribis daZlevis mravali samTavrobo dokumenti

Seiqmna, romlebzedac didZali Tanxebi ixarjeboda, Tumca siRaribis

saerTo suraTi, rogorc donis, ise siRrmisa da simwvavis mixedviT

realurad arc Secvlila.

2003-2004 wlebSi siRaribis donis 2.5% Semcireba erTi SexedviT

siRaribis daZlevis gegmis efeqtianad amoqmedebaze mianiSnebda, magram

Semdeg siRaribis done saarsebo minimumis xelovnurad Semcirebis gziT

jer gaanaxevres, xolo Semdeg misi gaangariSeba saarsebo minimumis

mimarT Sewyvites, amis Sedegad ki dRes realurad ar viciT Tu ramdenia

im Raribi mosaxleobis ricxovnoba, romlebic siRaribis zRvars miRma

imyofebian.

2008 wlis bolos parlamentma daamtkica programa ,,erTiani

saqarTvelo siRaribis gareSe!”154 preambulaSi mocemulia 2008-2012 wlebSi

siRaribis problemis dasaZlevad mimarTuli ZiriTadi miznebi:

1. siRaribis winaaRmdeg mimarTuli politika mimarTuli iqneba

socialuri biujetis mizanmimarTuli xarjviT, beneficiarTa SerCevis

efeqturi meqanizmebiT, hospitaluri sistemis ganviTarebis programiT,

soflis eqimis farTod ganviTarebuli qseliT, xelmokleTaTvis

saxelmwifos mier uzrunvelyofili sadazRvevo sistemiT, socialuri

sapensio paketiT, programiT ,Rirseuli dasawyisi.’ 2. swrafi ekonomikuri

zrda da siRaribis Semcireba saWiroebs sagzao infrastruqturis

ganviTarebas, kerZo investiciebs saporto da sarkinigzo

infrastruqturaSi, ,Ria cis’ politikis ganxorcielebas, sagzao

gadazidvebis liberalur reJims, hidroenergetikuli resursebis

aTvisebis gazrdas, energomomaragebis diversifikacias da regionuli

154

http://www.civil.ge/geo/article.php?id=17412 da https://matsne.gov.ge/index.php?option=com_ldmssearch&view=docView&id=45874

Page 169: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

169

disbalansis Semcirebas. aseve saubaria samuSao adgilebis Seqmnaze, ise

rom Seiqmneboda 200-ze meti sasoflo-sameurneo produqciis

gadamamuSavebeli sawarmo, sadac dasaqmdeboda 10 000-mde adamiani, xolo

foTis Tavisufali industriuli zonis srulfasovnad amoqmedeba

daasaqmebda 20 000-mde adamians. konkretulad siRaribis Semcirebis gegma

naxsenebia erTxel _ ,,sagrZnoblad Semcirdeba siRaribe – 5 weliwadSi.

socialuri programebis beneficiarTa 50% maTi keTildReobis

gaumjobesebis gamo gamova beneficiarTa siebidan.” es mxolod imas

gulisxmobda, rom saxelmwifos daxmarebis qveS myofi gaWirvebulTa

raodenoba unda Semcirebuliyo 50 procentiT.

mocemul preambulaSi warmodgenili iyo qveynis siRaribesTan

brZolis gegma, romlis gaanalizebac gviCvenebs, rom is realurad ar

aris siRaribis Semcirebis gegma, rac iqidanac gamomdinareobs, rom

mTavrobis mxridan jerovnad arc momxdara gaazreba, Tu ra aris

siRaribe.

mosaxleobis cxovrebis donis zogadi maCvenebelia mTliani Sida

produqti da mTliani erovnuli Semosavali erT mosaxleze

gaangariSebiT. miuxedavad imisa, rom Tavisi ekonomikuri SinaarsiT mSp-s

cxovrebis donis ganmsazRvrel parametradac iyeneben, is mainc zogad

maCveneblad unda miviCnioT, radganac ar aris sakmarisi mxolod mSp-is

mixedviT gansazRvro cxovrebis done qveyanaSi. mSp gviCvenebs ekonomikur

ganviTarebis dones qveyanaSi, xolo ekonomikuri zrda mniSvnelovania

mosaxleobis cxovrebis donis gaumjobesebaSi, im pirobiT, rom

ekonomikuri keTildReoba Tanabrad aisaxos yvela socialuri fenis

warmomadgenelze. ekonomikuri zrdis struqturasa da xarisxs didi

mniSvneloba aqvs, vinaidan igi adamianebs farTo arCevanis Seqmnis

mniSvnelovan saSualebas aZlevs. amitomac dRes, sabazro urTierTobebis

damkvidrebis gzaze ekonomikuri zrda da keTildReoba saqarTvelosTvis

gansakuTrebiT aqtualuria.

Page 170: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

170

,,saqarTvelos humanuri ganviTarebis angariSi’’-s avtorebi ganixilaven

ekonomikuri zrdis nebismier fasad miRweviT gamowveul savaraudo

Sedegebs:155

samuSao adgilebis gareSe ekonomikuri zrda, rodesac ar

Seiqmneba dasaqmebis meti SesaZlebloba;

Seubralebeli ekonomikuri zrda, rodesac zrdis SedegebiT,

ZiriTadad, mdidrebi sargebloben da amiT kidev ufro izrdeba

umdidressa da uRaribes fenebs Soris manZili;

daundobeli ekonomikuri zrda, romelsac SeuZlia

kulturuli mravalferovnebis da identifikaciis CaxSoba;

umomavlo ekonomikuri zrda, ris Sedegad amoiwureba

araganaxlebadi bunebrivi resursebi;

xmis uflebis gareSe ekonomikuri zrda, rodesac demokratia,

an uflebamosilebis miniWeba da monawileoba ar Zlierdeba.

aseve, ekonomikuri zrdis mniSvnelovan uaryofiT faqtors

warmoadgens misi zemoqmedeba garemos ekologiur mdgomareobaze.

ekonomikuri zrdis dadebiT efeqtad siRaribis Semcireba da

mosaxleobis cxovrebis donis zrda saxeldeba, amasTan siRaribis maRali

done iq fiqsirdeba, sadac dabalia ekonomikuri ganviTareba, aseTi

qveynebis magaliTebi ki umetesad afrikaSi gvxvdeba.

ekonomikuri zrdis momxreebis mtkicebiT ki teqnologiuri

ganviTareba qveynis ekonomikis efeqtianobisken iqneba mimarTuli, xolo

alternatiuli resursebis miRebis Sedegad ar gaxdeba saSiSroeba ukve

arsebuli bunebrivi resursebis amowurviT safrTxis Seqmnisa. Tumca ki

isic gasaTvaliswinebelia, rom axali resursebis kvlavwarmoebamde ar

moxdes Zveli resursebis amowurva.

Tu ekonomikuri zrda SenarCunda, simdidris zrda momaval Taobebs

bevrad uzrunvelyofils gaxdis, vidre DdRevandels. aq ki SeiZleba

155

ix. saqarTvelos humanuri ganviTarebis angariSi 2008 _ reformebi da reformebs miRma, Tb., 2008, gv. 82.

Page 171: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

171

davsvaT SekiTxva, ris xarjze moxdeba maTi gamdidreba da ramdenad aris

is misaRebi CvenTvis da momavali TaobebisTvis.

ekonomikuri ganviTareba unda gaxdes marTvadi, kontroli unda

gaewios mis ganviTarebis tempebsa da mosalodnel Sedegebs, Tu ki

ekonomikuri ganviTarebiT miRebuli sargebeli adamianTa mxolod mcire

kontigentis keTildReobis sawindari gaxdeba da im donemde ver miva

Rarib mosaxleobasTan, rac Sedegad maTi siRaribidan amosvlas mogvcems,

maSin ajobebs am xalxs ekologiuri garemo mainc ar davubinZuroT da

aseve ar gaxdnen maT xarjze Semcirebuli bunebrivi resursebis

brZolisTvis ganwirulni. aqedan gamomdinare sakiTxi globalur

azrovnebas moiTxovs, romlis gadaWrac umravlesobis sakeTildReod

unda moxdes.

qveynis ekonomikuri ganviTarebis maCvenebeli mTliani Sida produqtis

dinamika diagramis saxiTaa mocemuli (diagrama 4.6).

diagrama 4.6

mTliani Sida produqtis moculoba da dinamika saqarTveloSi156

(mimdinare fasebSi da mudmiv 2003 wlis fasebSi, mln lari)

156

ix. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2010, gv. 112; saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2009, gv. 120 da http://geostat.ge/?action=page&p_id=118&lang=geo

2004 w. 2005 w. 2006 w. 2007 w. 2008 w. 2009 w. 2010 w. 2011 w. 2012 w.

982411621

13790

1699419075

1798620743

2434426167

90669936 10868

12209 12491 12020 12771 13688 14534

Page 172: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

172

mSp 2003-2012 wlebSi periodulad izrdeba, kleba mxolod erTxel

2008-2009 wlebSi dafiqsirda, xolo mis maqsimalur maCvenebels 2012 wels

miaRwia, Seadgina ra 26 167 mln lari. mSp izrdeba rogorc produqciisa

da momsaxurebis fizikuri moculobis, aseve fasebis zrdis saSualebiT.

Tu mSp-s SevafasebT 2003 wlis mudmiv fasebSi, amiT gamovricxavT mis

zrdaze fasebis zrdis gavlenas. sxvaoba nominalur da realur mSp-s

Soris warmoadgens fasebis zrdis da ara produqciisa da momsaxurebis

moculobis zrdis Sedegs. am meTodis gamoyenebiT viRebT, rom 2004 wels

fasebis zrdis Sedegad nominaluri mSp gaizarda 7.7%-iT, xolo 2012

wels _ 44.5%-iT, rac mocemul periodSi fasebis mniSvnelovan zrdaze

miuTiTebs, amasTan 2012 wels nominaluri mSp 1.8-jer aRemateba

realur mSp-s.

mSp-is kleba mxolod erTxel 2009 wels dafiqsirda, rac erTis mxriv

gamowveuli iyo agvistos omiT miyenebuli zianiTa da meores mxriv

mocemuli periodi emTxveva msoflio ekonomikur kriziss.

saqarTveloSi ekonomikuri krizisis erT-erTi xelSemwyobi faqtori

iyo privatizebis procesis SeCereba, saprivatizaciod gamotanili

obieqtebis umetesoba ar iyideboda an dagegmilze gacilebiT mcire

fasad. problemebi Seiqmna sainvesticio kuTxiTac, radgan investorebis

umetesoba politikurad arastabilur qveyanaSi investiciebis

ganxorcielebas erideboda. ekonomikuri krizisi aisaxa produqtebis

fasebze, fasebma moimata sursaTze da yoveldRiuri moxmarebis nivTebze.

saqarTveloSi msoflio ekonomikuri krizisis Sedegad, umuSevrobis

problemebi ZiriTadad samSeneblo biznessa da sabanko sistemas Seexo,

radganac krizisamde mxolod es ori dargi iyo ukeT ganviTarebuli da

metwilad dakavSirebuli sabazro ekonomikaze. am periodSi, mniSvnelovan

movlenas warmoadgenda umsxvilesi qarTuli bankebis mier 2008 wlis

bolos TanamSromelTa masStaburi daTxovna.

XX saukunis 30-iani wlebis didi depresiis Semdeg, rodesac

globaluri ekonomikuri vardnis Sedegad gakotrda uamravi banki da

Page 173: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

173

umuSevrobam rekordul maCveneblebs miaRwia, mimdinare msoflio

ekonomikuri krizisi Tavisi CarTulobiT yvelaze Rrmaa, xolo

RirebulebiT yvelaze didi finansuri zianis momtani.

2009 wels realuri mSp-is kleba aseve dafiqsirda evropis

ganviTarebul qveynebSi, rac gamomwveuli iyo msoflio ekonomikuri

krizisiT. realuri mSp-is klebam Seadgina: aSS-Si -3.5%; iaponiaSi _ -6.3%;

norvegiaSi _ -1.7; SvedeTSi _ -5.2%; fineTSi _ -8.2%; luqsemburgSi _ -5.3%;

germaniaSi _ -5.1%; realuri mSp-is klebis yvelaze maRali maCvenebli ki

estoneTSi, litvasa da latviaSi dafiqsirda, Sesabamisad -14.3%; -14.8% da

-17.7%. evrokavSiris qveynebidan erTaderT qveyanas warmoadgens poloneTi,

sadac realuri mSp-is 1.6%-iani zrda dafiqsirda.

mosaxleobis cxovrebis donis zogad maCveneblebs; mTlian Sida

produqtsa da mTlian erovnul Semosavals (meS) erT mosaxleze

gaangariSebiT qvemoT mocemul diagramaSi ganvixilavT (diagrama 4.7).

diagrama 4.7

nominaluri mSp da meS erT mosaxleze saqarTveloSi (lari),

2004-2012 wlebi157

157 ix. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2008, gv. 132 da gv. 143; http://geostat.ge/?action=page&p_id=472&lang=geo

2004 w.

2005 w.

2006 w.

2007 w.

2008 w.

2009 w.

2010 w.

2011 w.

2012 w.

meS erT mosaxleze 2317 2704 3204 3882 4294 4057 4531 5288 5764

mSp erT mosaxleze 2275 2665 3133 3867 4353 4101 4676 5447 5818

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

Page 174: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

174

2004-2012 wlebSi nominaluri mSp da meS erT mosaxleze gaangariSebiT

izrdeba, aseve isic aRsaniSnavia, rom 2008 wlamde meS aWarbebda mSp-s,

xolo 2008 wlidan mSp-ma gadaaWarba meS-s.

meS = mSp + pirveladi Semosavlebis miReba danarCeni msofliodan _

pirveladi Semosavlebis gadaxda danarCeni msofliosaTvis. 2008 wels

pirveladi Semosavlebis gadaxdis maCvenebelma gadaaWarba pirveladi

Semosavlebis miRebis maCvenebels danarCeni msofliodan, xolo momdevno

wlidan ufro maRali zrdis tempiTac xasiaTdeba, rac ganapirobebs

kidec meS-Tan SedarebiT ufro maRal mSp-s. cxadia am tendenciis

dadebiTad, an uaryofiTad Sefaseba SeuZlebelia. meS erovnuli

ekonomikis mniSvnelovani maCvenebelia, romlis mzardi da maRali

moculoba qveynis ekonomikuri ganviTarebisa da mosaxleobis cxovrebis

donis zrdis sawindaria, xolo mSp-is zrda da misi erovnul

Semosavalze metoba qveynis ekonomikis gardamaval etapze gardauvali da

amasTan misaRebi tendenciaa. ucxouri investiciebis mateba ZiriTad

kapitalSi (saqarTveloSi ucxouri investiciebi miuxedavad 2011-2012

wlebis klebisa, 2003-2012 wlebSi gazrdilia 2.7-jer)158 aZlierebs da aseve

saqarTvelos SemTxvevaSic gaaZlierebs mSp-sa da meS-s Soris

diferenciacias, am dros ki unda moxdes saxelmwifos mxridan misi

gonivruli marTva da dabalanseba. marTalia qveyanaSi ucxouri

investiciebis mozidva saWiroa, magram ucxour kapitals didi

ricxovnobiT ar unda Semoyves ucxoelTa samuSao Zala da momuSaveTa

ZiriTadi miwodeba adgilobrivma Sromis bazarma uzrunvelyos. udavod,

ucxouri kompaniebis mier saxelmwifosTvis gadaxdili gadasaxadebi,

adgilobriv momuSaveebze gacemuli anazRaureba Tu morigi axali

investiciebi saqarTveloSi, qveynis ekonomikuri ganviTarebisaTvis

aucilebelia, cifrebSi naCvenebi mSp-isa Tu meS-is zrda ki unda aisaxos

mosaxleobis socialur mdgomareobasa da maT ekonomikur dovlaTze.

158

http://www.economy.ge/uploads/meniu_publikaciebi/foreign/Economic_Outlook_GEO_2012.pdf da http://geostat.ge/?action=page&p_id=139&lang=geo

Page 175: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

175

2011 wels pirdapiri ucxouri investiciebis wili mSp-Si Seadgenda

7.7%-s, xolo 2012 wels Semcirda 5.8%-mde.159 rogorc mSp-sa da ucxour

investiciebs Soris korelaciur-regresiuli analizi gviCvenebs, ucxouri

investiciebi ver axdenen mSp-is moculobis efeqtianad zrdas. amitomac

aucilebelia ucxouri kompaniebis meti CarTuloba adgilobriv bazarze,

im pirobiT, rom meti ekonomikuri sargebeli moutanon qveyanas.

mSp-is zrda saqarTvelos ekonomikis zrdas niSnavs da dadebiT

movlenad unda Sefasdes. miuxedavad imisa, rom saqarTvelos mocemuli

ekonomikuri maCvenebeli izrdeba, izrdeba sxva qveynebis maCveneblebic, aq

ki mniSvnelovania is faqti, Tu ramdenad mihyveba saqarTvelo sxva

qveynebis ganviTarebas. saerTaSoriso savaluto fondis monacemebis

mixedviT 2012 wlisaTvis saqarTveloSi erT mosaxleze mSp-is moculobam

(myidvelobiT unarianobis paritetis mixedviT) 5930 aSS dolari

Seadgina160 da am maCvenebliT msoflios qveynebSi 117 adgilzea, xolo

bolo 5 wlian (2008-2012) periodSi reitingSi 1 adgiliT win waiwia, (am

SemTxvevaSi reitingis ganxilvisas kosovos maCveneblis cvlilebas ar

viTvaliswinebT).

mSp-is erT mosaxleze moculobiT saqarTvelo umdidres qveyana

yatars 17-jer CamorCeba, luqsemburgs 13-jer, singapurs 10-jer, norvegias

9-jer, aSS-s 8-jer, germanias 7-jer, estoneTs 4-jer, TurqeTs 3-jer.

saqarTvelo aseve CamorCeba gvineas, namibias, tongas, kosovos, samoas...

mSp-is erT mosaxleze ganawilebiT postsabWoTa sivrceSi (diagrama

4.8) saqarTvelo me-10 adgilzea, xolo mezobeli qveynebidan mxolod

somxeTs uswrebs. reitingSi lideroben baltiis qveynebi, iseve rogorc

TavianTi socialuri da ekonomikuri ganviTarebis doniT lideroben

postsabWoTa sivrceSi sxva reitingebsac. Cveni mezobeli qveynebidan,

ruseTis udidesi bunebrivi resursebis SesaZleblobebis, xolo

azerbaijanis gazisa da navTobis maragebis gaTvaliswinebiT, realurad

159

ix. statistikis erovnuli samsaxuri _ pirdapiri ucxouri investiciebi 2012, gv. 8. 160

http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/index.aspx da http://knoema.com/atlas/ranks/GDP-per-capita-PPP-based

Page 176: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

176

mxolod somxeTi warmoadgens qveyanas, romelTanac SesaZlebelia

reitingSi konkurenciis gaweva da miuxedavad masTan mcire sxvaobisa,

upiratesoba miRweulia.

diagrama 4.8

postsabWoTa qveynebis mSp-is reitingebi, 2012 weli

(myidvelobiTi unarianobis paritetis mixedviT)

msoflio bankis meTodologiiT erT mosaxleze meS-is mixedviT

msoflios qveynebi 4 did jgufad iyofa:161

1) uRaribesi qveynebi (dabal Semosavliani), sadac mSp/erT mosaxleze

naklebia 1 035 dolarze;

2) ganviTarebadi qveynebi (saSualoze dabal Semosavliani) _ mSp/erT

mosaxleze Seadgens 1 036 _ 4 085 dolars;

3) saSualo ganviTarebis qveynebi (saSualoze maRal Semosavliani) _

mSp/erT mosaxleze Seadgens 4 086 _ 12 615 dolars;

161 http://data.worldbank.org/news/new-country-classifications

0 5000 10000 15000 20000 25000

tajikeTi (151)

yirgizeTi (147)

moldova (136)

uzbekeTi (134)

somxeTi (118)

saqarTvelo (117)

ukraina (105)

TurqmeneTi (96)

azerbaijani (85)

yazaxeTi (69)

belarusi (62)

ruseTi (55)

latvia (51)

litva (46)

estoneTi (45)

2229

2376

3415

3555

5838

5930

7374

8718

10478

13893

15634

17709

18255

21615

21713

Page 177: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

177

4) ganviTarebuli qveynebi (maRal Semosavliani), sadac mSp/erT

mosaxleze 12 616 dolarze metia.

miuxedavad imisa, rom mocemuli klasifikacia pirobiTia, is kargad

asaxavs qveynebis ZiriTad jgufebs ekonomikuri ganviTarebis mixedviT.

2012 wels saqarTveloSi meS erT mosaxleze Seadgenda 3 280 aSS dolars,

am maCvenebliT saqarTvelo saSualoze dabalSemosavlian qveynebis

jgufs miekuTvneba. msoflios 180 qveynis reitingSi 104-e poziciazea,

mezobeli qveynebidan ki bolo adgilze. postsabWoTa sivrceSi

saqarTvelo mxolod uzbekeTs, moldovas, yirgizeTsa da tajikeTs

uswrebs.

saqarTvelos mosaxleobis umetesi nawili soflad cxovrobs (53.2%),

aseve soflad modis samuSao Zalis (ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba)

58%, rac imis safuZvels iZleva, rom mSp-Si soflis meurneobis xvedriTi

wona maRali iyos, Tumca sapirispiro suraTs viRebT. mSp-is struqturaSi

soflis meurneobas mcire procentuli wili uWiravs da amasTan wlebis

ganmavlobaSi xasiaTdeba klebis tendenciiT, rac ra Tqma unda

uaryofiTi movlenaa qarTul ekonomikaSi. soflis meurneobaSi ar

iwarmoeba im Rirebulebis produqcia, romelic mniSvnelovani maCvenebeli

gaxdeboda mSp-is formirebaSi. bolo 10 welSi soflis meurneobis wili

mSp-Si 2-jer aris Semcirebuli (diagrama 4.9).

diagrama 4.9

soflis meurneobis wili mTlian Sida produqtSi, 1996-2012 wlebi (%)

34.1

29.2 27.626.2

21.9 22.4 20.6 20.5 17.9 16.712.8 10.7 9.4 9.4 8.4 8.8 8.6

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012wlebi

Page 178: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

178

qveynis ekonomikis ganviTarebisa da simdidris dagrovebaSi soflis

meurneobis prioritetad aRiarebis sakiTxi daisva XVII saukunis meore

naxevarSi, fiziokratuli skolis mier. f. kene simdidris wyarod mxolod

soflis meurneobaSi gamoyenebul Sromas Tvlida. fransua kene statiaSi

,,xorbali’’ (1757) aRniSnavda, rom mudmivad kvlavwarmoebuli soflis

meurneobis simdidre warmoadgens simdidris yvela sxva formis

safuZvels, uzrunvelyofs dasaqmebas, xels uwyobs rogorc mrewvelobis,

ise vaWrobis ganviTarebas, ganapirobebs eris ayvavebasa da mosaxleobis

keTildReobis zrdas.162

klasikuri politikuri ekonomiis skolis warmomadgenelma uiliam

petim yuradReba miaqcia simdidris or faqtors _ Sromasa da miwas. is

aRniSnavda: ,,vaWroba metad mniSvnelovania, magram mas ar SeuZlia

simdidris gamravleba, eris gamdidreba mxolod warmoebis gziT SeiZleba

moxdes.’’163

saqarTvelos ekonomikis perspeqtiuli ganviTarebis aspeqtiT soflis

meurneobas, rogorc ekonomikis erT-erTi maprofilebeli dargis

ganviTarebas, udidesi mniSvneloba eniWeba. soflis meurneoba

warmoadgens saqarTvelos ekonomikis im prioritetul dargs, romlis

aRorZinebac saSualebas iZleva Cveni qveynisTvis ekonomikuri dovlaTis

momtani gaxdes.

saqarTvelos udidesi agraruli potenciali gaaCnia, romlis

saTanadod gamoyeneba ver xerxdeba. qveyanas realurad aqvs imis

SesaZlebloba, rom mniSvnelovnad gazardos sasoflo-sameurneo

warmoeba, mTavaria moxdes im potencialis realizacia, romelic

SemdgomSi soflis meurneobis ganviTarebas gamoiwvevs.

soflis meurneobis produqciis gamoSvebaSi (mimdinare fasebSi)

mecxoveleobas wlebis ganmavlobaSi ufro maRali xvedriTi wona

162ix. TeTruaSvili z., TeTruaSvili-qardava m. _ saqarTvelos ekonomikuri usafrTxoebis uzrunvelyofis finansur-ekonomikuri faqtorebi da misi regulirebis meqanizmebi sabazro urTierTobis formirebis pirobebSi, saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro Sida qarTlis saero universiteti, Tb., 2006, gv. 22. 163

ix. adeiSvili g., asaTiani r. _ ekonomikuri Teoria, Tb., 1998, gv. 17.

Page 179: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

179

uWiravs vidre memcenareobas mag., 2012 wlis monacemebiT, memcenareobam

mTlian gamoSvebaSi Seadgina 37%, xolo mecxoveleobam 59%. miuxedavad

mecxoveleobidan ufro maRali Semosavlianobisa, qveynis mTavrobam

soflis meurneobis ganviTarebisaken mimarTuli ekonomikuri politika

Tanabrad unda gaataros, rogorc memcenareobis, aseve mecxoveleobis

dargis asaRorZineblad, radganac es dargebi urTierTdamokidebulni

arian.164

ganvixiloT saqarTvelos soflis meurneobis memcenareobisa da

mecxoveleobis dargebSi arsebuli viTareba.

soflis meurneobis kulturebis mTliani naTesi farTobebis

Semcireba 1998 wlidan daiwyo da dRemde grZeldeba. 1998-2012 wlebis

periodSi, naTesi farTobebi 616.1 aTasi ha-dan 259.6 aTas ha-mde

Semcirda.165 rac Seexeba 2003-2012 wlebis periods, soflis meurneobis

memcenareobis dargis ganviTarebisaken konkretuli nabijebi ar

gadamdgara. Sedegad naTesi farTobebi 2-jer da ufro metad aris

Semcirebuli, Sesabamisad Semcirebulia memcenareobis produqtebis

warmoebac.

2003-2012 wlebSi xorblis naTesi farTobi mcirdeba 117.3 aT. ha-dan 50.0

aT. ha-mde, xolo misi warmoeba 225.4 aT. tonidan 80.7 aT. tonamde. simindis

naTesi farTobi _ 197.6 aT. ha-dan 114.8 aT. ha-mde, misi warmoeba ki _ 461,9

aT. tonidan 267.0 aT. tonamde. lobios naTesi farTobi _ 10.7 aT. ha-dan 6.4

aT. ha-mde, warmoeba ki 12.1 aT. tonidan 9.6 aT. tonamde. kartofilis

naTesi farTobi _ 37.6 aT. ha-dan 25.8 aT. ha-mde, warmoeba 425.2 aT. tonidan

252.0 tonamde. bostneuli naTesi farTobi _ 40.4 aT. ha-dan 23.8 aT. ha-mde,

xolo misi warmoeba 430.1 aT. tonidan 198.5 aT. tonamde.166

msgavsad memcenareobisa, arasaxarbielo suraTia mecxoveleobaSic.

2003-2012 wlebSi msxvilfexa rqosani pirutyvis raodenoba 1 242 500

164 ix. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos soflis meurneoba 2012, gv. 15. 165 iqve gv. 26. 166

iqve gv-ebi: 30-35.

Page 180: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

180

sulidan 1 128 800 sulamde Semcirda, Roris _ 473 800 sulidan 204 300

sulamde, magram gaizarda cxvrisa da Txis suladoba _ 722 200 sulidan

742 200 sulamde. Sesabamisad am periodSi xorcis warmoeba Semcirda

2.6_jer, xolo rZis _ 1,3-jer. mocemul wlebSi Semcirebulia matylis,

xolo gazrdilia kvercxis warmoeba.

miuxedavad bolo 10 wliani periodSi dafiqsirebuli klebisa, 2011-

2012 wlebSi soflis meurneobaSi SeiniSneba dadebiTi Zvrebi: imatebs

erTwliani kulturebis naTesi farTobebi, pirutyvis suladoba, rZisa da

kvercxis warmoeba, rac saxelmwifos mxridan soflis meurneobis

ganviTarebisaTvis ganxorcielebuli ekonomikuri politikis Sedegia.

wliuri inflaciis donis dinamikaSi ganxilvisas, saintereso suraTs

iZleva sasursaTo saqonlis fasebisa da samomxmareblo fasebis indeqsebs

Soris korelaciuri kavSiri. Cven ar ganvixilavT inflaciis oficialuri

maCveneblebis sandoobas, mxolod inflaciisa da sasursaTo saqonelze

fasebis zrdas Soris arsebuli korelaciuri kavSiris tendenciebs

vaCvenebT. mag., Tu 2011 wels sasursaTo saqonelze fasebi gaizarda

0.9%-iT, inflaciis done Seadgenda 2.4%-s. sapirispirod 2012 wels

sasursaTo saqonelze fasebi 3.6%-iT Semcirda, xolo inflaciis donem

Seadgina -1.4% (deflacia),167 2005-2012 wlebis analizis safuZvelze, am or

movlenas Soris arsebobs maRali korelaciuri kavSiri (0.925), romlis

mixedviTac, sasursaTo saqonelze fasebis 1%-iT zrda gamoiwvevs

inflaciis 0.5%-iT zrdas (danarTi 3). Sesabamisad sasursaTo saqonelze

dabalansebuli fasebi inflaciaze brZolis erT-erT meqanizms

warmoadgens.

imisaTvis, rom moxdes sasursaTo saqonelze fasebis kleba, saWiroa

ganviTardes adgilobrivi soflis meurneobis produqciis warmoeba.

samamulo warmoebiT miRebuli produqciis dabali fasebi importirebul

saqonelTan SedarebiT miRweul unda iqnas am produqciaze dabali

TviTRirebulebiT. aq ukve unda moxdes saxelmwifos Careva, rom mTeli

167 saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2012, gv. 228 da http://geostat.ge/?action=page&p_id=127&lang=geo

Page 181: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

181

rigi saSualebebiT uzrunvelyos soflis meurneobis produqciis

SedarebiT dabali TviTRirebuleba.

ganvixiloT sursaTis eqsporti da importi saqarTveloSi (diagrama

4.10). rogorc diagramidan Cans, sursaTis importi saqarTveloSi izrdeba

wlebis ganmavlobaSi, 2012 wels ki sursaTis importma 5-jer gadaaWarba

eqsports. amasTan isic aRsaniSnavia, rom mocemul wels wina welTan

SedarebiT sursaTis importi qveynis mTlian importSi 14.3%-dan Semcirda

13.4%-mde, xolo sursaTis eqsportis wili qveynis mTlian eqsportSi

8.6%-dan gaizarda 9.0%-mde,168 rac dadebiT movlenad unda CaiTvalos

saqarTvelos soflis meurneobis ekonomikis ganviTarebisaTvis.

2003-2011 wlebSi xorblis importi 192.6 aT. tonidan gaizarda 897.6 aT.

tonamde, kartofilis importi ki 5.4 aT. tonidan 30.2 aT. tonamde. Tavis

mxriv xorcis importi gazrdilia 2.5-jer, bostneulis ki _ 4.5-jer.

diagrama 4.10

sursaTis eqsporti da importi saqarTveloSi (mln aSS dolari), 2003-2012 wlebi

soflis meurneobaSi dasaqmebulebisaTvis bankebis mier SeTavazebuli

dabal saprocento ganakveTiani sesxebi, am adamianebs saSualebas

miscems gazardon soflis meurneobaSi ganxorcielebuli xarjebi,

amasTan erTad am dargSi dasaqmebulTaTvis SeRavaTebis micema (saTesle

masalis glexebisTvis ufasod darigeba an SeRavaTian fasebSi miyidva,

168 http://geostat.ge/?action=page&p_id=751&lang=geo

74.4 99.7 137.4 111.6 148.6 103.4 147.3 137.6 194.8 211.2172.6335.7 387.8

513.3

714.6784.1

643.1785.6

986.5 1050.0

0

200

400

600

800

1000

1200

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

eqsporti impoti

Page 182: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

182

materialur-teqnikuri saSualebebiT momsaxurebis xelmisawvdomoba da

sxv.) warmoadgens dasaqmebulTa stimuls awarmoon meti produqcia vidre

amas dRes akeTeben da Sesabamisad soflis meurneobis produqciis

gayidvidan meti Semosavali miiRon, rac momavalSi soflis meurneobaSi

dasaqmebulTa ricxovnobis zrdasac gamoiwvevs. zemoT aRniSnuli

ekonomikuri RonisZiebebis gatareba warmoebuli soflis meurneobis

produqciis TviTRirebulebasac Seamcirebs da glexs SesaZlebloba

miecema mis mier warmoebuli produqcia qarTul bazarze gaitanos da

importirebul produqts konkurenciac gauwios, xolo erovnuli

warmoebis produqciis bazarze Warbi raodenobiT gamosvla ki gamoiwvevs

sazRvargareTidan Semotanili analogiuri produqciis Canacvlebas da

misi eqsportirebis SesaZleblobas. ucxoeTidan soflis meurneobis

produqciis importis Semcireba damatebiTi stimuli gaxdeba

adgilobrivi mwarmoeblebisaTvis. cxadia Tavisufal sabazro pirobebSi

amis miRweva Znelia, magram es nabiji unda gadaidgas importirebul

saqonelze xarisxis kontrolis gamkacrebiT, rac erTis mxriv

momxmarebels daicavs uxarisxo produqciisgan, xolo meores mxriv

adgilobriv mwarmoebels qarTul bazarze gasvlis met SesaZleblobas

miscems.

dReisaTvis saqarTvelos bunebriv-klimaturi pirobebis saTanadod

gamoyeneba da soflis meurneobis aRorZineba, qveynis ekonomikis

ganviTarebis winapirobas warmoadgens, unda moxdes Cveni qveynis mdidari

bunebrivi resursebis efeqtianad gamoyeneba, rac momavalSi xels

Seuwyobs qveynis ekonomikis ganviTarebasa da mosaxleobis cxovrebis

pirobebis gaumjobesebas.

msoflios bankis mier SemoTavazebulia realuri progresis

maCvenebelTa (GPI)169 sistema, romelic qveynis erovnul simdidresa da

mosaxleobis saerTo keTildReobis ganmsazRvrel faqtorebs

warmoadgens da Sesabamisad dakavSirebulia cxovrebis maRal xarisxTan.

169 Genuine Progress Indicators (GPI)

Page 183: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

183

cxrili 4.4 realuri progresis maCveneblebi

ekonomikuri

keTildReobis

maCveneblebi

socialuri

keTildReobis

maCveneblebi

garemo

keTildReobis

maCveneblebi

ekonomikuri zrda

erovnuli Semosavali

saSualo Tviuri Semosavlebi erT mosaxleze

saSualo Tviuri xarjebi erT mosaxleze

sursaTis SeZenaze gaweuli xarjebi

cxovrebis Rirebuleba da inflacia

gadasaxadebi

mosaxleobis danazogebi

satransporto uzrunvelyofa

sazogadoebrivi infrastruqtura

siRaribe

Semosavlebisa da

xarjebis ganawileba

umuSevroba

dasaqmeba

Sromis pirobebi

anazRaurebadi samuSao dro

ganaTleba da kultura

jandacva

sabinao pirobebi

sicocxlis saSualo xangrZlivoba

Tavisufali dro

sazogadoebriv transportSi mgzavrobis dro

naadrevi sikvdilianoba

Cvil bavSvTa mokvdaoba

TviTmkvleloba

danaSaulis done

narkotikebis moxmareba

azartuli TamaSebi

avto katastrofa

ganqorwineba

adamianis uflebebi

navTobisa da gazis

maragebi

energetikis gamoyeneba

soflis meurneoba

TevzWera

satyeo mdgradi

ganviTareba

parkebi da sarekreacio

zonebi

sasmeli wylis xarisxi

haeris xarisxi

sanitarul-higienuri

pirobebi

nagavsayrelis narCenebi

sicocxlisa da

janmrTelobisTvis sxva

saxifaTo narCenebi

Page 184: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

184

realuri progresis maCveneblebs ajgufeben 3 blokad. 1. ekonomikuri

keTildReobis maCveneblebi; 2. socialuri keTildReobis maCveneblebi;

3. garemo keTildReobis maCveneblebi.170

mocemuli maCveneblebis safuZvelze, Cveni Sexedulebisamebr

SevitaneT cvlilebebi maCvenebelTa CamonaTvalSi, rasac zemoT mocemuli

cxrilis saxiT warmovadgenT (cxrili 4.4).

qveyanaSi mosaxleobis cxovrebis donis amaRlebisken mimarTuli

politika unda warimarTos mocemuli 3 ZiriTadi blokis, ekonomikuri,

socialuri da garemo keTildReobis maCvenebeli faqtorebis

Tanmimdevruli ganviTarebiT. cxadia pirvel rigSi unda moxdes

problematuri sakiTxebis gadaWra, is rac aqtualuria qveyanaSi

Tanamedrove etapze da moicavs ekonomikur da socialur maCveneblebs. am

sakiTxebis warmatebiT gadaWris Semdeg, qveyana, rogorc Tavisi

ekonomikuri da socialuri ganviTarebis doniT, aseve mosaxleobaSi

gaCenili cxovrebis maRali xarisxis moTxovnilebebiT, mzad iqneba

gaagrZelos socialur-ekonomikuri ganviTareba da amasTan garemo

keTildReobis maCveneblebis srulyofiT Seuqmnas ekologiurad sufTa

garemo mis mosaxleobas da qveyanaSi arsebuli bunebrivi resursebis

efeqtianad gamoyenebiT awarmoos meti ekonomikuri dovlaTi.

saqarTvelos realobidan gamomdinare, saxelmwifom mosaxleobis

cxovrebis donis amaRleba pirvel rigSi qveyanaSi arsebuli siRaribis

mwvave problemis gadaWriT unda daiwyos, rac Tavis mxriv gulisxmobs

siRaribis ganmsazRvreli faqtorebis detalur Seswavlasa da maT

aRmosafxvrelad qmediTi nabijebis gadadgmas.

adamianis socialuri mdgomareoba da roli sazogadoebaSi, misi

Semosavali da materialuri keTildReoba, damokidebulia gare da

pirovnul faqtorebze. pirovnuli faqtorebi aerTianebs: pirovnebis

ganaTlebis dones, profesiul unars, nebisyofas, pirad miznebs da a.S.

gare faqtorebi ki ganpirobebulia qveynis samarTlebrivi mowyobiTa da

170 The Fourth Biennial Conference of the Canadian Society for Ecological Economics: Ecological Sustainability of

the Global Market Place, Montreal, Quebec. pg. 17.

Page 185: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

185

aq damkvidrebuli tradiciebiT. siRaribe pirvel rigSi moqmedebs

adamianis janmrTelobaze, auaresebs mis fizikur da sulier

mdgomareobas. arasrulfasovani kveba, cudi sanitaruli pirobebi,

jandacvis sferos, wylis momaragebis sistemebisa da gzebis

ganuviTarebloba, ganaTlebisa da kulturis dabali done,

qancgamomcleli Sroma, ganuwyveteli dardi TandaTan cveTs adamians

rogorc fizikurad, ise moralurad, rac kidev ufro cud mdgomareobaSi

agdebs mas. siRaribis gaZlierebis erT-erTi mizezia uimedoba, rac Tan

axlavs cxovrebis rTul pirobebs. uimedoba adamians akargvinebs rwmenas,

rom igi odesme Tavs daaRwevs siRaribes. rwmenis dakargva iwvevs

umoqmedobas, rac aZlierebs siRaribes qveyanaSi.171

,,siRaribe xels uSlis maRali xarisxis socialuri momsaxurebis

miRebas. Raribi ojaxebi ufro met sirTules ganicdian xarisxiani

jandacvis momsaxurebis misaRebad, xolo jandacvis momsaxurebis

safasuris jibidan gadaxda ufro did dartymas ayenebs maT. Raribi

ojaxis bavSvs ufro naklebi Sansi aqvs iaros skolamdeli aRzrdis

dawesebulebaSi, xSirad gvian iwyebs pirveladi ganaTlebis miRebas da

ganicdis saskolo ganaTlebis naadrevad dasrulebis ufro maRal risks.

uTanabrobebi jandacvis da ganaTlebis sferoSi zegavlenas axdens

bavSvTa keTildReobaze, maT dRevandel ganviTarebaze da maT Sansebze

momaval cxovrebaSi, aseve aZlierebs Taobidan Taobaze gardamavali

siRaribis risks.”172

rogorc ukve aRvniSneT, ekonomikur literaturaSi ganasxvaveben

absolutur da SefardebiT siRaribes. cxadia qveyanaSi siRaribis donis

Semcireba absoluturi midgomiT unda moxdes. saarsebo minimumis,

rogorc siRaribis zRvaris gadalaxviT, adamianebma Tavi unda daaRwion

siRaribes, amiT miviRebT ukeTes cxovrebis dones qveyanaSi. SefardebiTi

171

ix. abesaZe r._ mosaxleobis cxovrebis donisa da siRaribis zogierTi socialur-ekonomikuri aspeqti, paata guguSvilis ekonomikis institutis samecniero Sromebis krebuli III, Tb., 2010, gv. 11. 172

ix. bavSvTa siRaribe saqarTveloSi, daskvniTi angariSi, Tb., 2008, gv. 2.

Page 186: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

186

maCveneblebiT ki gavzomavT umdidres da yvelaze dabali Semosavlebis

mqone fenebs Soris diferenciacias.

siRaribis daZleva unda warimarTos 2 mimarTulebiT, socialuri da

ekonomikuri siRaribis daZleviT.

socialuri siRaribis dasaZlevad saxelmwifom unda gaataros

moqnili sapensio sistema, ise rom is aRematebodes saarsebo minimums,

amasTan saarsebo minimumis gaangariSeba unda moxdes mecnierulad

dasabuTebuli normebis safuZvelze. daTvlili unda iqnes umweo

ojaxebis zusti ricxvi im pirobiT, rom araswori meTodologiiT

gamoyvanilma qulebma ar datovos aseTi ojaxebis mniSvnelovani nawili

daxmarebis gareSe.

,,rac ufro mZimea qveynis ekonomikuri mdgomareoba, miT ufro xSirad

gaismis mowodeba mosaxleobis socialur dacvaze. aseT pirobebSi

mdgomareoba kidev ufro rTuldeba imis gamo, rom Tu qveyanaSi

SeiniSneba ekonomikuri dacema, mcirdeba warmoebis moculoba da

warmoebuli erovnuli produqti, am dros saxelmwifos SesaZleblobebi,

gamoyos damatebiTi saxsrebi mosaxleobis socialur dacvaze, Zalzed

SezRudulia. izrdeba zewola saxelmwifo biujetze. saxelmwifo

iZulebulia gazardos gadasaxadebi, ris gamoc mcirdeba warmoebis da

muSebis Semosavlebi, rac axal socialur daZabulobas iwvevs.”173

ekonomikis zrda da mosaxleobis cxovrebis donis gaumjobeseba,

qveynis umTavres mizans warmoadgens, ekonomikis aRmavlobis dawyebamde

ki aucilebelia umweo ojaxebisa da siRatakis zRvarze myofi

mosaxleobis daxmareba. daxmarebis erT-erTi gzaa am kategoriis

adamianTaTvis fuladi daxmareba, rasac mTavroba ZiriTadad socialuri

dazRvevis sistemis meSveobiT axorcielebs. socialuri dacvis sistema

uSualod dakavSirebulia: xelfasis minimalur donesTan, ufro metad

daucveli fenebis sakvebiT, tansacmliTa da sacxovrebeli biniT

uzrunvelyofasTan. am mizniT ekonomistTa erTi nawili asabuTebs

173

ix. virsalaZe n. _ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi, quT. 2003, gv. 104.

Page 187: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

187

uaryofiT gadasaxadze gadasvlis aucileblobas. am politikis mixedviT

TiToeulma ojaxma mTavrobas sruli angariSi unda warudginos Tavis

SemosavlebTan dakavSirebiT. maRalSemosavlianma ojaxebma gadasaxadi

unda gadaixadon TavianTi Semosavlebidan gamomdinare,

dabalSemosavlianma ojaxebma ki subsidiebi miiRon, anu Raribebma

,,uaryofiTi gadasaxadi unda gadaixadon.”174

sapensio da socialuri paketis mimRebTa ricxovnobam 2012 wels sul

857 aTasi adamiani Seadgina, romlis 80%-sac asakiT pensionerTa

ricxovnoba gansazRvravs. socialuri paketis mimRebTa kategoriaSi ki

Sedis: SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi, marCenaldakarguli

ojaxis wevrebi, saxelmwifo kompensaciis mimRebebi da sxva.175

saxelmwifos funqciaa izrunos sazogadoebis im nawilis socialur

dacvaze, romelic sxvadasxva mizezebiT CarTuli araa aqtiur

sazogadoebriv saqmianobaSi da saxelmwifos daxmarebas saWiroebs,

swored maT miekuTvneba zemoT CamoTvlili mosaxleobis kategoria.

moqnili sapensio sistemis gatarebasTan erTad, mTavroba samedicino

dazRvevis programis meSveobiT zrunavs Raribi adamianebis

janmrTelobaze, aseve saWiroebis SemTxvevaSi maTTvis TavSesafris

micemas. mTavrobis mxridan aseve xdeba saqvelmoqmedo RonisZiebebic

Rataki fenis dasaxmareblad, rac gamoixateba maTTvis sakvebisa Tu

sasursaTo baraTebis darigebiT

Raribebis cxovrebis donis amaRlebis erT-erT gzad ganixilaven maT

daxmarebas naturaluri formiT, anu maT uzrunvelyofas im saqonliTa

da momsaxurebiT, rac yvelaze metad sWirdebaT.

fuladi daxmarebis momxreebis azriT ki naturaluri daxmareba

araefeqtiania da damamcirebeli. mTavrobam ar icis, ra saqoneli da

momsaxureba sWirdeba Raribebs yvelaze metad. saqonlisa da momsaxurebis

sanacvlod, romelic mas SesaZloa sul ar sWirdeba, umjobesia fuliT

174

ix. virsalaZe n. _ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi, quT. 2003, gv-ebi: 104-107. 175 http://geostat.ge/?action=page&p_id=199&lang=geo

Page 188: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

188

davexmaroT da mivceT imis yidvis saSualeba, rac mas yvelaze metad

sWirdeba. naturaluri daxmarebis momxreebi amtkiceben, rom aseTi

daxmarebiT, Raribebi iReben swored imas, rac yvelaze metad sWirdebaT.

RaribebisaTvis sakvebisa da TavSesafris micemis SemTxvevaSi, mTavrobas

SeuZlia darwmunebuli iyos, rom iseT mavne Cvevebs, rogoricaa

narkomania da alkoholizmi, ar uwyobs xels. swored esaa mizezi, rom

naturiT daxmareba ufro efeqtiania, vidre fuladi daxmareba.176

ekonomikur siRaribeSi ZiriTadad erTiandebian umuSevrebi. am

kategoriis siRaribis dasaZlevad ki unda Seiqmnas samuSao adgilebi da

moxdes ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis dasaqmeba. soflis meurneobis,

erovnuli warmoebis, mrewvelobis, vaWrobis, mSeneblobis, safinanso

saqmianobisa da sxva dargebis ganviTarebis Sedegad Seiqmneba axali

samuSao adgilebi, rac uzrunvelyofs mosaxleobis ekonomikurad

aqtiuri nawilis dasaqmebas. pirvel rigSi ki unda moxdes qveyanaSi

samewarmeo garemos gaumjobeseba bazarze samarTlianobis damkvidrebiTa

da monopoliuri sistemis gardaqmniT konkurentul bazrad. aseve

mniSvnelovania efeqtiani sagadasaxado politikis gatareba, romelic

mimzidveli iqneba ekonomikuri saqmianobis dasawyebad, rogorc qveynis

rezidenti, ise ararezidenti pirebisaTvis. am yvelafers ki Tan unda

erTvodes mSvidi da stabiluri politikuri mdgomareoba qveyanaSi, rac

gamoricxavs am mimarTulebiTYbiznes riskebs.

dasaqmebulTa kategoria iyofa daqiravebulebad da

TviTdasaqmebulebad (diagrama 4.11). dasaqmebis zrda unda moxdes

ZiriTadad daqiravebulTa ricxovnobis zrdis xarjze, romlebic dRes

mTlian dasaqmebulTa 38.4%_s Seadgens. cxadia saxelmwifos mxridan

pirdapiri gziT ver moxdeba daqiravebulTa zrda, es unda moxdes

damqiravebelTa zrdis xarjze, romlebmac Semdgom unda daasaqmon

daqiravebulTa kategoria. damqiravebelTa da individualurad

momuSaveTa ricxovnobis zrda miiRweva swored samewarmeo garemos

176ix. virsalaZe n. _ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi, quT. 2003, gv-ebi: 104-107.

Page 189: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

189

gaumjobesebiT, xolo konkurentul pirobebSi daqiravebuli adamianebis

daxmareba saxelmwifos mxridan gamoixateba Sromis kodeqsiT

daqiravebulTaTvis Rirseuli Sromis pirobebis SeTavazebiT.

SinamurneobaSi usasyidlod momuSave pirTa kategoria ar gamoricxavs

adamianTa aunazRaurebel dasaqmebas, amitom am kategoriis

SinameurneobebSi dasaqmebulebad unda ganixilebodnen is adamianebi,

romlebic ekonomikuri saqmianobis Sedegad iReben Semosavals.

diagrama 4.11

dasaqmebulTa ganawileba kategoriebis mixedviT

,,qveyanaSi mdgomareobis gamosasworeblad marto xalxis survili da

saxelmwifos dapirebebi ar kmara, problemis gadasaWrelad unda daiwyos

ekonomikuri aRmavloba da Seiqmnas keTildReobis is minimumi, romelic

aucilebelia xalxisaTvis.”177

adamianis ganviTarebisa da misi keTildReobisaTvis umTavres

amocanebs warmoadgens qveyanaSi ganviTarebuli da xelmisawvdomi

jandacvisa da ganaTlebis sistemis mowyoba; samuSao adgilebis zrda da

177

ix. virsalaZe n. _ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi, quT. 2003, gv. 104.

dasaqmebuli

daqiravebuli

TviTdasaqmebuli

damqiravebeli

individualurad

momuSave

SinameurneobaSi

usasyidlod

momuSave

Page 190: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

190

ekonomikurad aqtiuri mosaxleobisaTvis Rirseuli samuSao pirobebis

SeTavazeba; sapensio sistemis ganviTarebiT adamianebisTvis uzrunveli

siberis micema.

saqarTvelo ar warmoadgens navTobmompovebel qveyanas, magram

mTavrobis mxridan gonivruli ekonomikuri politikis gatarebis

SemTxvevaSi unda moxdes Cveni qveynis mdidari bunebrivi resursebis,

miwis savarguleebis, xelsayreli klimaturi pirobebis efeqtianad

gamoyeneba, rac momavalSi xels Seuwyobs qveynis ekonomikis ganviTarebas

da dasaqmebis donis zrdas.

cxrili 4.5

adamianis keTildReobis aucilebeli minimumaluri moTxovnebi

asakobrivi niSniT

-15 15-64 65+

ganviTarebuli

jandacvis sistema

dawyebiTi da saSualo

ganaTlebis xarisxi da

xelmisawvdomoba

ganviTarebuli

jandacvis sistema

teqnikuri da umaRlesi

ganaTlebis xarisxi da

xelmisawvdomoba

dasaqmeba da Rirseuli

Sromis pirobebi

ganviTarebuli

jandacvis sistema

moqnili sapensio fondi

qveynis ganviTarebis demokratiul gzas alternativa ar gaaCnia, aseTi

wyoba adamianebisTvis ganviTarebis farTo SesaZleblobas iZleva. amasTan

socialuri Tanasworoba politikuri Tanasworobis pirobad unda

iqces.178 xelisufleba xalxs ekuTvnis, Sesabamisad mTavroba mowodebuli

unda iqnes qveynis demokratiuli ganviTarebisken, rac uzrunvelyofs

yvela moqalaqis Tanasworobas kanonis winaSe, Sekrebebis, mitingebis,

demonstraciebisa da informaciis Tavisuflad gavrcelebis saSualebas.

qveyanaSi aucilebelia samarTlianobis damkvidreba da mis winaSe

yvela moqalaqis Tanabari uflebebiT wardgena. saxelmwifos

178

veTanxmebiT ra axalgazrda socialistebis politikuri dokumentis Sinaarss, Temis am nawilSi viyenebT maT xedvebs. ix. dok. ,,axalgazrda socialistebis politikuri dokumenti”.

Page 191: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

191

ganviTarebisa da misi efeqtianad funqcionirebisaTvis samarTlianoba

aucilebeli winapirobaa. ,,saxelmwifo unda efuZnebodes kanonis

uzenaesobisa da adamianis uflebebis dacvis proncipebs, zneobriv da

moralur normebs.” SeiZleba iTqvas, rom kanonis samarTlianoba

moralidan unda gamomdinareobdes. samarTlianobis pirobebSi adamianebi

unda iyvnen Tanasworuflebianebi miuxedavad maTi eTnikuri

warmomavlobisa Tu socialuri kuTvnilebisa da yvela adamians unda

hqondes ganviTarebis erTnairi SesaZlebloba. sazogadoebis arc erTi

wevri ar unda iyos damamcirebel mdgomareobaSi mxolod imitom, rom is

Raribia. solidarobis principiT gaerTianebuli sazogadoeba ufro

metad miaRwevs ukeTes socialur, ekonomikur da politikur

mdgomareobas rogorc sazogadoebis calkeul fenebSi, ise mTlianad

qveyanaSi.

pirovneba SeZlebs iyos srulfasovani moqalaqe, Tu misi materialuri

da sulieri moTxovnilebebi dakmayofilebuli iqneba garkveul donemde,

amisaTvis mniSvnelovania saxelmwifom efeqtianad gaataros socialuri

da ekonomikuri politika qveyanaSi. qveynis socialuri politika

mimarTulia misi TiToeuli moqalaqisTvis Rirseuli cxovrebis

pirobebis Sesaqmnelad. pirovnebis srulfasovani ganviTarebisaTvis

socialuri politikis warmarTva unda ganxorcieldes Semdegi ZiriTadi

mimarTulebebiT: ganaTleba, jandacva da socialuri uzrunvelyofa.

amasTan unda moxdes dasaqmebis efeqtiani politikis gatareba da

dasaqmebulTaTvis Rirseuli SromiTi pirobebis SeTavazeba.

ganaTleba unda warmoadgendes saxelmwifos prioritetul dargs.

ganaTleba pirovnebis ganviTarebis sawyisi da misi SesaZleblobaa

daikavos sazogadoebaSi Rirseuli adgili. amis misaRwevad ki

aucilebelia ganaTlebis miReba iyos xarisxiani da xelmisawvdomi.

qveynis socialuri ganviTarebisaTvis mniSvnelovania gamarTuli

jandacvis sistema, xolo moqalaqeebisaTvis SeTavazebulma sayovelTao

Page 192: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

192

dazRvevam unda uzrunvelyos mosaxleobis maRal xarisxiani samedicino

momsaxureba.

Sromis ufleba adamianis erT-erTi uflebaa, xolo saxelmwifom unda

izrunos Seuqmnas adamianebs Sesabamisi dasaqmebis pirobebi, dasaqmebulis

mier SromiT miRebuli Semosavali ki ar unda iyos saarsebo minimumze

naklebi.

qveynis ekonomikuri ganviTareba damokidebulia saxelmwifos mier

swori ekonomikuri politikis gatarebaze. efeqtiani ekonomikuri

politikis gatarebisTvis aucilebelia bazarze konkurentuli garemos

Camoyalibeba da mkacri antimonopoliuri politikis gatareba.

qveyanaSi aucilebelia gamarTuli sagadasaxado sistema, rac ar

iqneba ekonomikuri saqmianobisaTvis xelis SemSleli da Seqmnis

mewarmeobisa da biznesisaTvis mimzidvel garemos. aucilebelia fulad-

sakredito politikis gaumjobeseba, bazarze fulis moZraobis siCqaris

daregulireba da inflaciis minimaluri doniT SenarCunebis amocanis

gadawyveta.

miuxedavad imisa, rom ekonomikuri zrdisaTvis kerZo sakuTrebis

ganviTareba aucilebelia, ar unda moxdes saxelmwifo sakuTrebis

ugulebelyofa, gansakuTrebiT qveynisTvis strategiuli mniSvnelobis

obieqtebze.

qveyanaSi arsebuli bunebrivi resursebis gamoyeneba unda moxdes

mkacri regulaciebiT, maTi ekonomikuri miznebisaTvis gamoyenebam ki

xeli ar unda SeuSalos bunebaSi arsebuli resurebis kvlavwarmoebas. es

Tavis mxriv Tavidan agvacilebs garemos dabinZurebasa da masTan

dakavSirebul problemebs. socialur-ekonomikur ganviTarebasTan erTad

saqarTvelo unda Camoyalibdes iseT saxelmwifod, romelic aramxolod

ar anadgurebs, aramed aZlierebs sakuTari qveynis bunebas, riTac Tavis

wvlils Seitans globalur ekologiur politikaSi.179

179

ix. dok. ,,axalgazrda socialistebis politikuri dokumenti”.

Page 193: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

193

daskvnebi da winadadebebi

saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis kvlevisa da

meTodologiuri sakiTxebis Seswavlis Sedegad CamovayalibeT Semdegi

saxis daskvnebi da sarekomendacio xasiaTis winadadebebi:

mosaxleobis cxovrebis donis socialur-ekonomikur maCvenebelTa

statistikuri Seswavla, maTi struqturuli analizi da dinamikaSi

ganxilva gviCvenebs cxovrebis donis suraTs saqarTveloSi. cxovrebis

donis Sesaxeb miRebuli Sedegebi realuria imdenad, ramdenadac

realuria cxovrebis donis ganmsazRvreli maCveneblebi, amitom

mniSvnelovania swored es maCveneblebi asaxavdnen realobas, imisaTvis

rom miviRoT mosaxleobis cxovrebis donis zusti Sefaseba. am kuTxiT ki

gasatarebelia meTodologiuri samuSaoebi da saerTaSoriso

Sesadarisobis miRweva.

sadisertacio naSromSi ganxilulia gaeros cxovrebis donis

maCvenebelTa sistema da misi SemuSavebis etapebi. aseve ganvixilavT

evropis statistikis sistemis komitetis mier evrokavSirisaTvis

SemuSavebul cxovrebis xarisxis maCveneblebs, romelTa meTodologiuri

gaTvaliswineba da qarTul praqtikaSi danergva mniSvnelovani iqneba

saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis Sesafaseblad.

cxovrebis donis mniSvnelovani maCvenebelia gaeros mier

SemuSavebuli adamianis ganviTarebis indeqsi, romlis mTavari

daniSnulebaa gansazRvros qveynis adamianuri ganviTarebis done.

Cveni gamoTvliT, 2012 wels saqarTvelos agi-s ganmsazRvreli

subindeqsebis mniSvnelobebi Semdegia: sicocxlis xangrZlivobis indeqsma

Seadgina 0.847, ganaTlebis indeqsma _ 0.841, xolo Semosavlebis indeqsma _

0.580. adamianis ganviTarebis indeqsi ki 0.745-iT ganisazRvra. am

maCvenebliT saqarTvelo msoflios 187 qveynis reitingSi 72-e adgils

ikavebs da maRalganviTarebuli qveynebis jgufSia (ganviTarebis 4

donidan rigiT me-2 done). mocemuli maCvenebliT mezobeli qveynebidan

Page 194: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

194

saqarTvelo uswrebs azerbaijansa da somxeTs, xolo CamorCeba ruseTs.

Cveni prognoziT, agi-s mniSvneloba 2017 wels miaRwevs 0.760-s. miuxedavad

progresisa, agi-s reitingiT, saqarTvelo kvlav maRalganviTarebuli

qveynebis jgufSi darCeba. qveynis ekonomikuri zrda, ganaTlebis donis

amaRleba da jandacvis sistemis momsaxurebis maRali xarisxis miRweva

saqarTvelos adamianis ganviTarebis indeqsiT daumkvidrebs ufro maRal

sareitingo adgils vidre dRes aris, rac Tavis mxriv aisaxeba

mosaxleobis cxovrebis ukeTes pirobebSi da cxovrebis donis

amaRlebaSi.

saqarTveloSi 2012 wels 2003 welTan SedarebiT mosaxleobis

myidvelobiTunarianoba Semcirda 40%-iT, rac niSnavs, rom mosaxleobas

gaZvirebuli produqciis SeZena uwevs da ra Tanxadac 2003 wels

SeiZendnen produqcias, 10 wlis Semdeg igive Tanxad SeeZloT 40%-iT

naklebi moculobis produqciis yidva. rac Seexeba cxovrebis

Rirebulebis maCveneblebs, samomxmareblo saqonlis SesaZenad cxovreba

saqarTveloSi ufro iafia vidre mis mezobel da cxadia ganviTarebul

qveynebSi, Tumca es imas ar niSnavs, rom saqarTveloSi cxovrebis done

ufro maRalia vidre am qveynebSi. tendencia ki aseTia: rac ufro

maRalganviTarebuli da maRali cxovrebis standartebis mqonea qveyana,

miT ufro maRalia iq cxovrebis Rirebuleba. saSualo realuri

xelfasiT saqarTvelo ufro meti myidvelobiTunarianobiT gamoirCeva

vidre azerbaijani da somxeTi, es maCvenebeli dadebiTad CaiTvleba, Tu

saSualo xelfasis azerbaijanTan da somxeTTan SedarebiT maRali

myidvelobiTunarianoba SenarCunebuli iqneba dasaqmebis maRali donis

pirobebSic. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebisaTvis, rac SemdgomSi

mosaxleobis cxovrebis donis zrdis sawindari unda gaxdes, inflaciis

dabal maCvenebelsa da stabilur fasebs gadamwyveti mniSvneloba eniWeba.

demografiuli movlenebi mniSvnelovan gavlenas axdenen socialur-

ekonomikur procesebze, aqedan gamomdinare naSromSi ganxilulia

demografiuli maCveneblebi dinamikaSi da gakeTebulia Sesabamisi

Page 195: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

195

daskvnebi. mosaxleobis sqesobriv-asakobriv ganawilebasTan erTad

movaxdineT SromiTi resursebis gansazRvra, rac mniSvnelovania qveyanaSi

socialuri da ekonomikuri politikis SemuSavebisaTvis. saqarTveloSi

bolo 5 wlis ganmavlobaSi Sobadobis maCvenebeli (aTas kacze) 12.9-dan

11.7-mde, xolo bunebrivi matebis koeficienti 3.1-dan 0.5-mde Semcirda.

Cveni gamoTvliT 65 wlisa da ufrosi asakis mosaxleobis xvedriTi wona

mTlian mosaxleobaSi 2003-2012 wlebSi 13.5%-dan 13.8%-mde gaizarda, rac

mosaxleobis daberebis maCvenebelia. xolo SromiTi resursebis

daberebis TvalsazrisiT, 2012 wels ekonomikurad aqtiur mosaxleobaSi

60 wlisa da ufrosi asakis ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba 18.7%-s

Seadgenda. amasTan SromiTi resursebis uaryofiTi migraciuli saldo

uaryofiTad aisaxeba Sromis bazris efeqtianad funqcionirebaSi.

saqarTveloSi demografiuli problemebis gadaWra unda warimarTos 2

gziT, rac ukavSirdeba bunebrivi matebisa da migraciis dadebiT saldos

miRwevas. amitomac aris mniSvnelovani maTi ganxilva, analizi, ris

safuZvelzec moxdeba saxelmwifos mxridan marTebuli politikis

SemuSaveba.

absoluturi siRaribis ganxilvisas mniSvnelovania gaviangariSoT

SinameurneobaTa absoluturi Semosavlebi erT mosaxleze, ris Sedegadac

viRebT Semdegi saxis suraTs: daqiravebuli Sromidan miRebuli

Semosavlebis xvedriTi wona mTlian SemosavlebSi 2004-2012 wlebSi

izrdeba, Tumca jer kidev mcirea misi wili mTlian SemosavlebSi (31.4%).

TviTdasaqmebidan miRebuli Semosavlebis xvedriTi wona mTlian

SemosavlebSi mcirdeba (11.4%-dan 8.5%-mde). rac imas gviCvenebs, rom Cvens

qveyanaSi individualuri mewarmeoba ver viTardeba im donemde, rac

garkveuli saxis materialur keTildReobas moutanda mewarmes. dadebiT

tendenciad unda CaiTvalos pensiebis, stipendiebisa da daxmarebebis

zrda. saqarTvelo romelic tradiciulad agrarul qveyanaTa ricxvs

miekuTvneba, soflis meurneobis produqciis gayidvidan miRebuli

Semosavlebis xvedriTi wona mTlian SemosavlebSi mcirdeba (2004-2012

Page 196: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

196

wlebSi 10.7%-dan Semcirda 6.1%-mde), rac gamomdinareobs iqidan, rom

saqarTvelo ver axerxebs aq arsebuli xelsayreli bunebriv-klimaturi

pirobebis saTanadod aTvisebasa da gamoyenebas. 2004-2012 wlebSi

sofelSi, soflis meurneobis produqciis gayidvidan miRebuli

Semosavlebis xvedriTi wona mTlian SemosavlebSi 19.0%-dan 12.6%-mdea

Semcirebuli, maSin roca pensiebisa da daxmarebebis xvedriTma wonam

sofelSi 15.1% Seadgina. gamodis, rom saSualod soflis mosaxleoba

daxmarebebiT ufro met Semosavals iRebs, vidre soflis meurneobaSi

wamoebuli produqciis realizaciidan. sursaTze gaweuli xarjebis

xvedriTi wona mTlian xarjebSi wlebis mixedviT mcirdeba, es

mosaxleobis cxovrebis donis zrdisken gadadgmul nabijad unda

miviCnioT, Tumca misi wili ganviTarebul qveynebTan SedarebiT sakmaod

maRalia da mTliani xarjebis 1/4-s Seadgens. evrokavSiris ganviTarebul

qveynebSi kvebaze gaweuli xarjebi mTlian xarjebSi 15.0%-mde Seadgens.

rac Seexeba samomxmareblo fulad xarjebSi sursaTis SeZenaze gaweuli

xarjebs, es maCvenebeli 2012 wels 38.0%-s Seadgenda.

ganxilul monacemebze gakeTebuli analizis safuZvelze SegviZlia

vTqvaT, rom saqarTvelo, rogorc mosaxleobis Semosavlebisa da

xarjebis ganawilebis, ise struqturis mixedviT ganviTarebadi ekonomikis

mqone qveyanaa, romelic xasiaTdeba mosaxleobis maRali qonebrivi

diferenciaciiT, xarjviT struqturaSi ki aRsaniSnavia sasursaTo

xarjebis didi wili, rac saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis

saSualoze dabal doneze miuTiTebs.

miuxedavad, bolo 5 wlian periodSi, saqarTveloSi umuSevrobis

donis klebisa, 2004-2012 wlebSi 12.6%-dan gaizarda 15.0%-mde, rac am

periodisaTvis uaryofiTad unda Sefasdes. TviTdasaqmebulTa nawili,

romelic samuSaos uqonlobis gamo iZulebulia Zalian dabali

anazRaurebiT, an sulac anazRaurebis gareSe eweodes arakvalificiur

Sromas, aseve saqarTvelos regionebSi mcxovrebi mosaxleoba, romlebic

TviTdasaqmebulad iTvlebian mxolod imis gamo, rom maT gaaCniaT 1

Page 197: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

197

heqtari, an meti farTobis miwis nakveTi, realurad dasaqmebulad ar

SeiZleba CaiTvalos da amis gauTvaliswinebloba saqarTveloSi

umuSevrobisa da dasaqmebis Sesaxeb mdgomareobis Sefasebisas mcdar

suraTs iZleva. saqarTveloSi TviTdasaqmebulTa wili dasaqmebulebSi

60.0%-ze mets Seadgens, xolo soflad es maCvenebeli 80.0%-ze metia.

TviTdasaqmebulTa kategorias miekuTvnebian: individualurad

momuSave, damqiravebeli da ojaxur sawarmoSi usasyidlod momuSave piri,

romelic muSaobs usasyidlod ojaxur sawarmoSi an meurneobaSi da

romlis mflobelic misi naTesavia. swored es ukanaskneli kategoria

iqcevs Cvens yuradRebas. radgan am kategoriis adamianebi warmoadgenen

TviTdasaqmebulTa ZiriTad nawils da maTi raodenobis xarjze xdeba

TviTdasaqmebulTa ricxovnobis zrda. Sedegad jaWvuri sistemiT, viRebT

Semdeg suraTs: ojaxur sawarmoSi usasyidlod momuSaveebis xelovnurad

gazrdili ricxovnoba ganapirobebs TviTdasaqmebulTa ricxovnobis

zrdas, xolo TviTdasaqmebulTa gazrdili raodenoba iwvevs dasaqmebis

donis zrdas da Sesabamisad am kategoriaSi mis maRal xvedriT wonas.

2012 wels siRaribis done sofelSi (27.0%) ufro maRali iyo, vidre

qalaqSi (17.5%), sanacvlod umuSevrobis donem sofelSi Seadgina 7.0%,

xolo qalaqSi _ 26.2%. cxadia, es ori faqti Seusabamobas qmnis, vinaidan

im regionSi, sadac maRalia umuSevrobis done, aseve maRali unda iyos

siRaribis maCvenebeli. Cvens SemTxvevaSi ki monacemebi sapirispiros

aCveneben. realurad, dasaqmebis maRali done sofelSi miRweulia

dasaqmebulTa Soris TviTdasaqmebulTa maRali xvedriTi wonis

arsebobiT, romelTa umetesobac realurad arc aris dasaqmebuli da

ojaxSi usasyidlod momuSave wevrebs warmoadgenen.

qveynis socialuri da ekonomikuri ganviTarebis safuZvels

ganaTleba, jandacva da socialuri daxmareba warmoadgenen. ganaTlebaze

gaweuli xarjebi mSp-Tan mimarTebaSi saqarTveloSi Seadgens 3.2%-s, rac

azerbaijanisa da somxeTis maCveneblebis analogiuria, jandacvaze

mTliani danaxarjebis xvedriTi wona mSp-Si Seadgens 9.9%-s, amasTan es

Page 198: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

198

wili maRalia evropis qveynebs Sorisac. saqarTveloSi yovelwliurad

daaxloebiT 2000 studenti amTavrebs samedicino skolebis

diplomirebuli medikosis programas. jandacvis sferos potencialis

Sefasebisas ki unda gamovideT ara raodenobis, aramed xarisxobrivi

maCveneblidan, Tu ramdenad Seesabameba maT mier miRebuli codna im

praqtikul moTxovnebs, romelsac es sfero sTvazobs. Sesabamisad

saqarTvelos ganaTlebis sistemac unda iqnas sabazro moTxovnebTan

SesabamisobaSi moyvanili da maRal kvalificiuri kadrebiT uzrunvelyos

rogorc jandacvis sfero, aseve is dargebi, romelTa ganviTareba da

maRal standartebamde miyvana sawindari gaxdeba qveynis socialuri da

ekonomikuri ganviTarebisa da mosaxleobis cxovrebis donis

gaumjobesebisaTvis.

sadisertacio naSromSi adamianis ganviTarebis indeqsis

gaangariSebis meTodologiis safuZvelze avageT saqarTvelos

mosaxleobis cxovrebis donis indeqsi, romlis gamosaTvlelad viyenebT

Semdeg maCveneblebs: 1. Semosavlebis indeqsi; 2. Semosavlebis uTanabrobis

indeqsi; 3. umuSevrobis indeqsi; 4. ganaTlebis indeqsi; 5. sicocxlis

xangrZlivobis indeqsi; 6. sursaTis SeZenaze gaweuli xarjebis indeqsi;

7. socialuri uzrunvelyofis indeqsi; 8. usafrTxoebis indeqsi;

9. ekologiuri mdgomareobis indeqsi; 10. adamianis uflebaTa indeqsi.

CamoTvlili maCveneblebis safuZvelze gaangariSebulma mosaxleobis

cxovrebis donis indeqsma Seadgina 0.584. mocemuli maCveneblis mixedviT

saqarTvelo mosaxleobis cxovrebis doniT saSualo ganviTarebis

qveynebis jgufSia (4 jgufidan rigiT me-3 jgufSi).

2012 wels saarsebo minimumma saqarTveloSi Seadgina 151.1 lari, rac

2003 wlis nominalur maCvenebelze metia, magram laris

myidvelobiTunarianobis SemcirebiT miviReT, rom 2000 wlis mudmiv

fasebSi gadayvaniT, saarsebo minimumis realurma Rirebulebam 2003 wels

Seadgina 112.1 lari, xolo 2012 wels 77.3 lari. aqedan gamomdinare,

realuri saarsebo minimumis zrdis nacvlad kleba miviReT.

Page 199: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

199

Sinameurneobebis Semosavlebi erT mosaxleze gaangariSebiT aWarbebs

saarsebo minimums, xolo am Tanxebis 2003 wlis ucvlel fasebSi

gadayvaniT viRebT Semdegs: 2012 wels SinameurneobaTa saSualo

Semosavlebi erT mosaxleze gaangariSebiT Seadgenda 78.9 dolars

(130.3:1.651), xolo saSualo momxmareblis saarsebo minimumi _ 48.3 dolars

(79.8:1.651). Tu gaviTvaliswinebT, rom msoflio bankis debulebiT Raribad

iTvleba pirovneba, romelsac dReSi Semosavali 2 dolarze naklebi aqvs,

maSin saqarTveloSi yvela Sinameurneoba saarsebo minimumiT siRaribeSia,

xolo saSualo Semosavlebis mosaxleobis erT sulze gaangariSebiT

gamovida siRaribidan, rac wina wlebis tendenciebidan gamomdinare

dadebiT movlenad unda CaiTvalos. Cvens mier gaangariSebulma

minimaluri sasursaTo kalaTis dRiurma Rirebulebam 2012 wels 4 lari

Seadgina, rac imas niSnavs, rom Tu dReSi pirovneba kvebis produqtebze

xarjavs 4 larze mets, maSin is ar unda CaiTvalos Raribad, rac sakmaod

dabali fasia da ar asaxavs saqarTveloSi siRaribis zRvaris realur

suraTs. amitomac aris mniSvnelovani saarsebo minimumis gaangariSebis

meTodologiis srulyofa.

saqarTvelos realobidan gamomdinare, mosaxleoba 4 fenad dayofis

nacvlad SesaZlebelia daiyos 5 fenad. axali kategoria emateba

Raribebsa da saSualo fenas Soris, rac imiT aixsneba, rom saarsebo

minimumi ar warmoadgens siRaribis im zRvars, romlis gadalaxvis Semdeg

adamiani pirdapir gaxdeba saSualo fenis warmomadgeneli, amitomac

Semogvaqvs siRaribidan saSualo fenamde gardamavali socialuri fenis

kategoria, romlebic cxovrebis donis zrdis Semdeg gadavlen saSualo

fenaSi. fenebs Soris zRvari mxolod saarsebo minimumiT aris

gavlebuli, amitom saintereso iqneba TiToeuli fenisTvis zRvaris

daweseba. siRatakis zRvari. gaangariSeba SesaZlebelia moxdes saarsebo

minimumis msgavsad, minimaluri sasursaTo kalaTis moxmarebis

Sesabamisad, sadac Sromisunariani mamakacisaTvis gansazRvruli kvebis

produqtebis k.kaloriulobis dRiurma normam unda uzrunvelyos

Page 200: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

200

adamianis sicocxlisunarianobis SenarCuneba. siRaribis zRvari, romlis

mniSvnelobas saarsebo minimumi asrulebs. gardamavali saSualo fena da

saSualo fena. saSualo fenis qveda zRvari qveyanaSi saSualo Tviuri

Semosavlis donem unda gansazRvros, saSualo Tviur Semosavalsa da

saarsebo minimums Soris ki moeqceva gardamavali saSualo fena.

simdidris zRvari pirobiTi kategoriaa da arc imdeni socialuri

datvirTva ar gaaCnia, rogorc mis qvemoT arsebul fenebs. cxadia

simdidris zeda zRvari ganusazRvrelia, rac Seexeba qveda zRvars, mis

dadgenas teqnikur mxaresTan erTad arTulebs subieqturi faqtorebi,

rac gamoixateba adamianTa individualuri damokidebulebiT am

kategoriisadmi da misi gaangariSebis SemTxvevaSi miRebuli zRvari

yvelasTvis misaRebi arc aRmoCndeba.

saqarTveloSi siRaribis statistikuri analizi Semdegi saxis

suraTs gvaZlevs. 2004 wlamde saqarTvelos mosaxleobis naxevari

siRaribeSi cxovrobda, xolo am periodSi siRaribis yvelaze maRali

done 2003 wels, 54.5% dafiqsirda. Semdgom periodSi, 2004 wels siRaribis

done 2.5%-iT Semcirda, Sedegad 122 813 adamianma dasZlia siRaribe, xolo

siRaribeSi darCa mosaxleobis 52.0%. miuxedavad am progresisa, RaribTa

qveda fenaSi medianuri moxmarebis 60 da 40 procentis mimarT siRaribe

kidev ufro gaizarda. 2006 wlis statistikuri weliwdeulis mixedviT ki

siRaribis done TiTqmis ganaxevrda, rac saarsebo minimumis Semcirebam da

am Semcirebul saarsebo minimumTan, mosaxleobis faqtobrivi

Semosavlebis Sedarebam gamoiwvia. 2004 wlidan siRaribis maCveneblebi

gamoiTvleba mxolod medianuri moxmarebis 60%-isa da medianuri

moxmarebis 40%-is mimarT da arc erTi maCvenebeli ar gaiangariSeba

saarsebo minimumis mimarT. siRaribis simwvavisa da siRrmis maCveneblebis

amsaxveli oficialuri monacemebi ki 2009 wlis Semdeg aRar qveyndeba,

rac gviZnelebs Raribi mosaxleobis qveda fenebSi arsebul siRaribis

maCveneblebze analizs.

Page 201: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

201

qveyanaSi mosaxleobis cxovrebis donis amaRlebisken mimarTuli

politika unda warimarTos 3 ZiriTadi blokis, ekonomikuri, socialuri

da garemo keTildReobis maCvenebeli faqtorebis Tanmimdevruli

ganviTarebiT. cxadia pirvel rigSi unda moxdes problematuri

sakiTxebis gadaWra, is rac aqtualuria qveyanaSi Tanamedrove etapze da

moicavs ekonomikur da socialur maCveneblebs.

saqarTvelos realobidan gamomdinare, saxelmwifom mosaxleobis

cxovrebis donis amaRleba pirvel rigSi qveyanaSi arsebuli siRaribis

mwvave problemis gadaWriT unda daiwyos, rac Tavis mxriv gulisxmobs

siRaribis ganmsazRvreli faqtorebis detalur Seswavlasa da maT

aRmosafxvrelad qmediTi nabijebis gadadgmas. siRaribis daZleva unda

warimarTos 2 mimarTulebiT, socialuri da ekonomikuri siRaribis

daZleviT. socialuri siRaribis dasaZlevad saxelmwifom unda gaataros

moqnili sapensio sistema da uzrunvelyos pensionerebis, umweo ojaxebisa

da siRatakis zRvarze myofi mosaxleobis daxmareba. ekonomikur

siRaribeSi ZiriTadad erTiandebian umuSevrebi. am kategoriis siRaribis

dasaZlevad ki unda Seiqmnas samuSao adgilebi da moxdes ekonomikurad

aqtiuri mosaxleobis dasaqmeba, rac miiRweva qveyanaSi samewarmeo

garemos gaumjobesebiT da konkurentul bazarze samarTlianobis

damkvidrebiT. aseve mniSvnelovania efeqtiani sagadasaxado politikis

gatareba, romelic mimzidveli iqneba ekonomikuri saqmianobis dasawyebad,

rogorc qveynis rezidenti, ise ararezidenti pirebisaTvis. yvelafer amas

Tan unda erTvodes mSvidi da stabiluri politikuri mdgomareoba

qveyanaSi, rac gamoricxavs am mimarTulebiTYbiznes riskebs. sabolood

ki, saqarTvelos mTavrobis mxridan gonivruli ekonomikuri politikis

gatarebis Sedegad unda moxdes Cveni qveynis mdidari bunebrivi

resursebis efeqtianad gamoyeneba, rac momavalSi xels Seuwyobs qveynis

ekonomikis ganviTarebas, dasaqmebis donis zrdas da mosaxleobis

cxovrebis pirobebis gaumjobesebas.

Page 202: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

202

gamoyenebuli literatura:

1. abesaZe n. _ fasebis statistikuri Seswavlis Tanamedrove

problemebi, gamomcemloba ,,universali”, Tb., 2009.

2. abesaZe n., mesxiSvili d. _ mosaxleobis diferenciaciisa da

moxmarebis struqturis statistikuri analizi, ekonomikis

aqtualuri sakiTxebi (samecniero SromaTa krebuli), XIV

gamoSveba, Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tb., 2001.

3. abesaZe r. _ mosaxleobis cxovrebis donisa da siRaribis zogierTi

socialur-ekonomikuri aspeqti, paata guguSvilis ekonomikis

institutis samecniero Sromebis krebuli III, Tb., 2010.

4. adeiSvili g., asaTiani r. _ ekonomikuri Teoria, gamomcemloba

,,siaxle”, Tb., 1998.

5. ananiaSvili i. _ saqarTvelos ekonomikis potenciuri mTliani Siga

produqtisa da umuSevrobis bunebrivi donis ekonometrikuli

Sefaseba, Jurn., ekonomika da biznesi, Tb., 2010.

6. ananiaSvili i. _ saqarTvelos ekonomikis umuSevrobis bunebrivi

done - modeli da Sefasebis gamocdileba, ivane javaxiSvilis

saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti, Sromis ekonomikis

kaTedra, migracia 2, gamomcemloba ,,universali”, Tb., 2008.

7. baxtaZe l. _ cxovrebis done da socialuri diferenciacia sabazro

ekonomikaze gardamaval periodSi, Jurn. socialuri ekonomika #6,

Tb., 2005.

8. beriZe l., WipaSvili m. _ saqarTvelos Sromis bazris aqtualuri

problemebi, Jurn. saqarTvelos ekonomika #10, Tb., 2005.

9. gabelaSvili k. _ saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis

dinamika gardamaval periodSi, Jurn. socialuri ekonomika #4, Tb.,

2002.

10. gabiZaSvili b. _ fiskaluri politika, gamomcemloba ,,atlasi”,

Tb., 2000.

Page 203: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

203

11. gabiZaSvili b., kirvaliZe z. _ siRaribe saqarTveloSi, Tbilisis

universitetis gamomcemloba, Tb., 2003.

12. gabiZaSvili b. _ statistika ekonomikaSi, biznessa da menejmentSi,

gamomcemloba ,,universali”, Tb., 2011.

13. gabiZaSvili b. _ statistikuri analizisa da ekonomikur

gadawyvetilebaTa miRebis meTodebi, gamomcemloba ,,universali”,

Tb., 2010.

14. gabiZaSvili b. _ siRaribis portreti saqarTveloSi, gamomcemloba

,,universali”, Tb., 2006.

15. gelaSvili s. _ movlenaTa dinamikis statistikuri prognozirebis

meTodologiuri sakiTxebi (monografia), Tbilisis universitetis

gamomcemloba, Tb., 2005.

16. gelaSvili s. _ statistikuri prognozireba Tanamedrove biznesSi,

gamomcemloba ,,meridiani”, Tb., 2012.

17. gelaSvili s., Sonia z., qinqlaZe r. _ socialuri statistika,

Tb., 2013.

18. gvelesiani r. _ ekonomikuri politikis ganxorcielebis

winaaRmdegobani, Jurn. socialuri ekonomika, Tb., 2007.

19. gvelesiani r. _ garemos dacvis ekonomikuri politika: strategia

da winaaRmdegobebi, Jurn. saqarTvelos ekonomika, Tb., 2008.

20. gvelesiani r. _ Sromis bazrisa da dasaqmebis politikis

winaaRmdegobebi da warmatebis strategia, Jurn. ekonomika da

biznesi, Tb., 2010.

21. virsalaZe n. _ mosaxleobis Semosavlebi saqarTveloSi sabazro

ekonomikaze gardamaval periodSi, quTaisis akaki wereTlis

saxelobis saxelmwifo universitetis gamomcemloba, Tb., 2003.

22. ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti

migraciis kvlevis centri _ migracia, gamomcemloba universali,

Tb., 2013.

Page 204: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

204

23. kvaracxelia l. _ socialuri politika _ saqarTvelos ekonomikis

orientiri Tu savalalo Sedegi, Jurn. makro-mikro ekonomika #7-8,

Tb., 2003.

24. lacabiZe n., Selia m., badriZe v., gurgeniZe v., anTaZe c.,

yaraSvili h., gagniZe i., kusraSvili e., xaraZe n. _ Sromis ekonomika,

gamomcemloba ,,ena da kultura”, Tb., 2004.

25. livSici a. i. _ sabazro ekonomikis Sesavali, ,,Tbilisis

universitetis gamomcemloba”, Tb., 1996.

26. marSava q., mindoraSvili m. _ erovnul angariSTa sistema, Teoria,

praqtika, analizi, Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tb.,

2008.

27. marSava q., mindoraSvili m. _ statistikis Tanamedrove problemebi,

gamomcemloba ,,universali”, Tb., 2012.

28. mesxia i. _ siRaribis daZleva, rogorc socialuri usafrTxoebis

mTavari indikatori, Jurn. socialuri ekonomika #5, Tb., 2000.

29. mesxia i., gabelaSvili k. _ mosaxleobis cxovrebis done,

Tb., 2004.

30. meqvabiSvili e. _ saxelmwifo da ekonomika, Tbilisis universitetis

stamba, Tb., 1995.

31. mindoraSvili m. _ humanuri ganviTarebis indeqsi: istoria da

realoba, Jurn. ekonomika da biznesi #5, Tb., 2011.

32. oqrocvariZe a., laWyepiani T., oqrocvariZe l. _ msoflio ekonomika,

damxmare saxelmZRvanelo, Tb., 2010.

33. papava g. _ sabazro ekonomikaze saqarTvelos gadasvlis safuZvlebi.

gamomcemloba `ena~, Tb., 1991.

34. papava vl. _ saqarTvelo sabazro ekonomikis gzaze, gamomcemloba

`mecniereba~, Tb., 1995.

35. saqarTvelos sapatriarqos wmida andria pirvelwodebulis

saxelobis qarTuli universiteti _ saqarTvelos ekonomika,

gamomcemloba `siaxle~, Tb., 2012.

Page 205: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

205

36. saqarTvelos sainvesticio jgufi + _ msoflio ekonomikuri

krizisi 2007-20??, Tb., 2010.

37. smiti a. _ gamokvleva xalxTa simdidris bunebisa da mizezebis

Sesaxeb (Targmani inglisuridan f. gogiCaiSvilis mier), tomi I,

Tb., 1938.

38. tuxaSvili m., Selia m. _ saqarTvelos mosaxleoba da SromiTi

resursebi, universitetis stamba, Tb., 2001.

39. tuxaSvili m., _ aucilebelia saqarTvelos Sromis bazrisa da

migraciis kompleqsuri Seswavla, ivane javaxiSvilis saxelobis

Tbilisis saxelmwifo universiteti, Sromis ekonomikis kaTedra,

migracia 2, gamomcemloba ,,universali”, Tb., 2008.

40. qinqlaZe r. _ statistikuri kvlevis Taviseburebani socialur

sferoSi, gamomcemloba „universali”, Tb., 2008.

41. Selia m. _ xandazmuli mosaxleoba saqarTveloSi (socialuri da

ekonomikuri problemebi), gamomcemloba ,,universali”, Tb., 2013.

42. Sonia z. _ ojaxisa da Sinameurneobis struqturis statistikuri

analizi, Jurnali `ekonomika~, Tb., 2009.

43. Sonia z. _ saqarTveloSi mosaxleobis janmrTelobis dacvis

mdgomareobis statistikuri mimoxilva, Jurnali ,,ekonomika’’,

Tb., 2010.

44. Sonia z. _ siRaribis statistika saqarTveloSi (monografia),

gamomcemloba `Tobalisi~, Tb., 2007.

45. Cava frankfort naCmiasi, ana leon-gerero _ socialuri statistika

mravalferovani sazogadoebisaTvis, me-6 gamocema, avtorizebuli

Targmani inglisuridan, gamomc. „Tbilisis saxelomwifo

universiteti”, Tb., 2012.

46. Ciqava l. _ siRaribe da misi daZlevis ZiriTadi mimarTulebebi,

Jurn. ekonomika da biznesi #1, Tb., 2008.

47. Ciqava l. _ dasaqmeba da umuSevroba saqarTveloSi, gamomcemloba

,,universali”, Tb., 2012.

Page 206: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

206

48. xaraiSvili e. _ saqarTvelos agrosamrewvelo kompleqsis

ekonomikur-organizaciuli meqanizmi da misi srulyofis

mimarTulebani, sax. universitetis stamba, Tb., 2004.

49. xaraiSvili e. _ qarTuli agrosasursaTo produqtebis

konkurentunarianoba da soflis meurneobis ganviTarebis

prioritetebi, ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo

universiteti, bioekonomika da soflis meurneobis mdgradi

ganviTareba, II saerTaSoriso samecniero-praqtikuli konferenciis

Sromebis krebuli, Tb., 2013.

50. xmalaZe m. _ statistika ekonomikasa da biznesSi, gamomcemloba

,,meridiani”, Tb., 2008.

51. xmalaZe m. _ demografia, gamomcemloba ,,meridiani”, Tb., 2009.

52. xmalaZe m. _ kidev erTxel demografiisa da demografiuli

statistikis Sesaxeb, Jurn. ekonomika da biznesi #5, Tb., 2011.

53. benaSvili i. _ saqarTvelos erovnuli Semosavlis statistikuri

Seswavlis meTodologia da misi srulyofis gzebi (ekonomikis

doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili

sadisertacio naSromi), Tb., 2010.

54. gabelaSvili k. _ mosaxleobis cxovrebis donis analizisa da

regulirebis meTodologiuri sakiTxebi saqarTveloSi

(disertacia), ek. mecn. kand. socialur-ekonomikuri da regionuli

problemebis kvleviTi instituti, Tb., 2003.

55. gogiaSvili o. _ mcire da saSualo biznesis problemebi da maTi

gadaWris gzebi saqarTveloSi (ekonomikis doqtoris akademiuri

xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertacia), quTaisi 2013.

56. robitaSvili n. _ mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

diferenciaciis statistikis aqtualuri sakiTxebi saqarTveloSi

(disertacia, warmodgenilia doqtoris akademiuri xarisxis

mosapoveblad), baTumi 2012.

Page 207: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

207

57. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis

departamentis statistikuri publikacia _ Sromis bazari

saqarTveloSi 2009, Tb., 2009.

58. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis

departamenti _ ganaTleba, mecniereba da kultura saqarTveloSi,

statistikuri publikacia, Tb., 2009.

59. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri _ sasursaTo

uzrunvelyofis mdgomareoba, statistikuri biuleteni, Tb., 2010.

60. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri _ saqarTvelos

soflis meurneoba 2012, Tb., 2013.

61. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos

erovnuli angariSebi 2011, Tb., 2013.

62. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri _ qali da kaci

saqarTveloSi, statistikuri publikacia, Tb., 2011.

63. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri _ qali da kaci

saqarTveloSi, statistikuri publikacia, Tb., 2013.

64. saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis

saministro _ jandacvis sistemis efeqturobis Sefasebis angariSi,

Tb., 2013.

65. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro, statistikis

departamenti, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli, Tb., 2005.

66. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro, statistikis

departamenti, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli, Tb., 2006.

67. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro, statistikis

departamenti, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli, Tb., 2007.

68. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro, statistikis

departamenti, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli, Tb., 2008.

69. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro, statistikis

departamenti, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli, Tb., 2009.

Page 208: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

208

70. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro, statistikis

departamenti, saqarTvelos statistikuri weliwdeuli, Tb., 2009.

71. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos

statistikuri weliwdeuli, Tb., 2010.

72. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos

statistikuri weliwdeuli, Tb., 2011.

73. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, saqarTvelos

statistikuri weliwdeuli, Tb., 2012.

74. INTERNATIONAL DEFINITION AND MEASUREMENT OF LEVELS OF LIVING,

UNITED NATIONS, New York, 1961.

75. HANDBOOK ON SOCIAL INDICATORS, UNITED NATIONS, New Yourk, 1989.

76. The Fourth Biennial Conference of the Canadian Society for Ecological Economics:

Ecological Sustainability of the Global Market Place, August 2001, Montreal, Quebec.

77. ECOWAS Poverty Profile _ Prepared by the Economic Community of West African

States Commission (ECOWAS) and the United Nations Statistics Division, Department

of Economic and Social Affairs, 2007.

78. Eurostat Statistical books _ Eurostat regional yearbook 2008.

79. Eurostat Statistical books _ Europe in figures (Eurostat yearbook 2008).

80. Eurostat Pocketbooks _ Living conditions in Europe, Data 2003–06. 2008 edition.

81. Eurostat Statistical books _ Europe in figures (Eurostat yearbook 2009).

82. Eurostat Pocketbooks _ Labour market statistics, 2009 edition.

83. Eurostat Statistical books _ Combating poverty and social exclusion, A statistical portrait

of the European Union 2010, 2010 edition.

84. Measuring the Information Society _ International Telecommunication Union 2012.

85. Department of Economic and Social Affairs Statistics Division _ World Statistics

Pocketbook 2013 edition, United Nations, New York, 2013.

86. Eurostat Pocketbooks _ European social statistics, 2013 edition, European Union, 2013.

87. The Social Protection Index, Assessing Results for Asia and the Pacific _ Asian

Development Bank, 2013.

88. Using EUROMOD to nowcast poverty risk in the European Union _ eurostat

Methodologies and Working papers 2013 edition.

Page 209: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

209

89. www.geostat.ge

90. http://www.commersant.ge

91. www.civil.ge

92. www.nplg.gov.ge

93. http://blog.myadvokat.ge/

94. http://www.epn.ge/?p=92445

95. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/

96. http://www.worldbank.org/

97. http://unstats.un.org/unsd/pubs/gesgrid.asp?id=284

98. http://www.clicktop10.com/2013/05/top-10-richest-countries-in-the-world-in-2013/

99. http://www.mapsofworld.com/world-top-ten/world-top-ten-richest-countries-map.html

100. http://www.forbes.com/billionaires/

101. http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=list&d=6&t=dict&w1=%E1%83%A

A&w2=%E1%83%AE

102. http://www.investopedia.com/articles/financial-theory/08/standard-of-living-

quality-of-life.asp

103. http://www.numbeo.com/quality-of-life/rankings_by_country.jsp

104. http://childrenschances.org/global-maps/beyond-basic-education/how-much-do-

governments-spend-on-education/

Page 210: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

210

danarTi 1. minimaluri sasursaTo kalaTis Rirebulebis gaangariSeba, 2011 weli

produqciis dasaxeleba fasi (1kg)

dRiuri moxmareba

dRiuri moxmarebis

fasi

k.kal

lari grami lari 1 xorblis puri 1.557 250 0.38925 579.6 2 xorblis fqvili 1.734 70 0.12138 227.6 3 simindis fqvili da sxv. 2.516 40 0.10063 123.8 4 lobio 3.777 20 0.075545 61.5 5 brinji 1.869 10 0.01869 44.2 6 burRuli (mananis, wiwiburas

da sxv) 2.433 10 0.02433 50.3

7 makaronis nawarmi 3.013 15 0.045195 49 8 Zroxis da xbos xorci 10.967 40 0.43867 65.3 9 Roris xorci 11.153 10 0.1115275 32.7 10 Sinauri frinveli (qaTami) 7.157 20 0.14314 26.9 11 Tevzi nedli, gayinuli 7.558 40 0.30232 15 12 Zexveuli (moxarSuli) 7.273 10 0.07273 28.6 13 rZe 2.044 150 0.3066 88.5 14 mawoni (1 litri) 2.672 25 0.0668 12.3 15 xaWo 9.309 15 0.139635 23.3 16 yveli 7.015 20 0.1403 63.2 17 naduRi - 5 6.5 18 kvercxi

(0.5 cali dReSi) 0.3096 (1 c.)

24 0.15485

67

19 cxoveluri cximi (karaqi, erbo)

7.949 12 0.095388 81.9

20 margarini 4.282 7 0.029974 49.5 21 zeTi mcenareuli

(mzesumziris) 4.1910 10 0.04191 89.1

22 Teslovani xili 2.405 50 0.12025 19.5 23 kurkovani xili

(atami, bali, alubali) 3.107 50

0.15535 18.6

24 subtropikuli xili 3.282 50 0.1641 16.0 25 sazamTro, nesvi, gogra 0.635 50 0.03175 13.2 26 kakali, Txili, mzesumzira 20.826 15 0.31239 96.9 27 pomidori 2.379 50 0.11895 7.2 28 xaxvi 1.345 25 0.033625 11.2 29 niori 7.354 7 0.051478 7.2 30 badrijani 2.539 10 0.02539 2.4 31 kombosto 0.886 40 0.03544 5.6 32 Warxali 1.586 15 0.02379 3.6 33 stafilo 1.567 15 0.023505 4.4 34 kartofili 1.216 150 0.1824375 80.4 35 Saqari 2.256 50 0.1128 199.6 36 murabebi da jemebi - 5 8.4 37 sakonditro nawarmi 6.033 5 0.030165 20.7 38 Rvino samamulo 2.442 20 0.04884 0.0 39 marili 0.587 8 0.004696 0.0 40 Cai 48.533 2 0.097066 0.0 jami 4.4 2300.0

Page 211: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

211

danarTi 2. minimaluri sasursaTo kalaTis Rirebulebis gaangariSeba, 2012 weli

produqciis dasaxeleba fasi (1kg)

dRiuri moxmareba

dRiuri moxmarebis

fasi

k.kal

lari grami lari 1 xorblis puri 1.491 250 0.37275 579.6 2 xorblis fqvili 1.551 70 0.10857 227.6 3 simindis fqvili da sxv. 1.919 40 0.07676 123.8 4 lobio 3.725 20 0.0745 61.5 5 brinji 2.120 10 0.0212 44.2 6 burRuli (mananis, wiwiburas

da sxv) 2.224 10 0.02224 50.3

7 makaronis nawarmi 3.201 15 0.048015 49 8 Zroxis da xbos xorci 12.104 40 0.48416 65.3 9 Roris xorci 12.243 10 0.12243 32.7 10 Sinauri frinveli (qaTami) 6.915 20 0.1383 26.9 11 Tevzi nedli, gayinuli 7.459 40 0.29836 15 12 Zexveuli (moxarSuli) 7.661 10 0.07661 28.6 13 rZe 1.784 150 0.2676 88.5 14 mawoni (1 litri) 2.969 25 0.074225 12.3 15 xaWo 10.949 15 0.164235 23.3 16 yveli 7.488 20 0.14976 63.2 17 naduRi - 5 - 6.5 18 kvercxi

(0.5 cali dReSi) 0.3037 (1 c.)

24 0.15185 67

19 cxoveluri cximi (karaqi, erbo)

7.9206 12 0.0950472 81.9

20 margarini 4.132 7 0.028924 49.5 21 zeTi mcenareuli

(mzesumziris) 3.784 10 0.03784 89.1

22 Teslovani xili 1.707 50 0.08535 19.5 23 kurkovani xili

(atami, bali, alubali) 2.003 50 0.10015 18.6

24 subtropikuli xili 3.121 50 0.15605 16.0 25 sazamTro, nesvi, gogra 0.889 50 0.04445 13.2 26 kakali, Txili, mzesumzira 20.561 15 0.308415 96.9 27 pomidori 2.413 50 0.12065 7.2 28 xaxvi 0.959 25 0.023975 11.2 29 niori 3.203 7 0.022421 7.2 30 badrijani 2.525 10 0.02525 2.4 31 kombosto 0.670 40 0.0268 5.6 32 Warxali 1.182 15 0.01773 3.6 33 stafilo 1.444 15 0.02166 4.4 34 kartofili 0.870 150 0.1305 80.4 35 Saqari 1.807 50 0.09035 199.6 36 murabebi da jemebi 5 8.4 37 sakonditro nawarmi 7.171 5 0.035855 20.7 38 Rvino samamulo 2.586 20 0.05172 0.0 39 marili 0.64 8 0.00512 0.0 40 Cai 27.1 2 0.0542 0.0 jami 4.1 2300.0

Page 212: ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo .... M.I.(2014).pdf · kategoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs moTxovnilebis dinamika da struqtura, romelic swrafad icvleba sazogadoebrivi

212

danarTi 3. sasursaTo saqonlis fasebsa da samomxmareblo fasebs Soris

korelaciur-regresiuli analizi, 2005-2012 wlebi

x y x2

xy y

104.1 113.4 112.9 105.5 103.8 122.8 100.9 96.4

106.2 108.8 111.0 105.5 103.0 111.2 102.0 98.6

10836.81 12859.56 12746.41 11130.25 10774.44 15079.84 10180.81 9292.96

11055.42 12337.92 12531.90 11130.25 10691.40 13655.36 10291.80 9505.04

103.82 108.47 108.22 104.52 103.67 113.17 102.22 99.97

859.8 846.3 92901.08 91199.09 846.3

xaay 10

xyxaxa

yxana

2

10

10

09.9119908.929018.859

3.8468.8598

10

10

aa

aa

xy 492.093.52 ;

93.520 a ; 492.01 a

925.0

yx

xy

yxxyR