Ispit iz Uvoda u istoriju umjetnosti

Uopteno o istoriji umjetnostiCilj je prouavanje razvoja arhitekture radi koritenja iskustva nataloenog kroz nekoliko hiljada godina gradnje. Stalni problemi koji se pominju su kakav je zadatak arhitekta dobio, kako ga je rijeio i kojim se sredstvima sluio. Kroz upoznavanje arhitekture, srijeemo tri nivoa arhitektonskog saznanja opis pojedinanog djela, generalni istorijski razvoj arhitekture i teorija arhitekture. Istorija arhitekture, kao disciplina, obuhvata istoriju arhitektonskih programa, istoriju graevinskih sistema, istoriju stilova i istoriju semantikih odnosa. Glavno pitanje koje se u arhitekturi postavlja zato graevina ima odreeni oblik? Arhitekta organizuje svoje znanje, razluuje tipove zadataka i odreuje sredstva rjeavanja istih. Osnovne aktivnosti arhitekte su odreene iskustvom, stvaralatvom i analitikim metodom. Pomone discipline koje potpomau arhitekturu: istorija, arheologija, umjetnost, drutvene nauke, istorija umjetnosti, filosofija, estetika, maketarstvo...

Predio je osnovni element za individualizaciju prirodnih mjesta. Mjesta u takvoj prirodnoj sredini koja ovjek stvara se smatraju implantatima razliitih razmjera (od imanja do konurbacije), tj. graena sredina unutar prirodne. Putem vizuelizacije prirode, ovjek stvara ono to vidi i to se vidi na mnogim primjerima. Tako je npr. ljudska morfika ugraena u tlocrt katedrala itd. Prostor je entitet koji je ograen sa svih strana, odnosno ono to se nalazi izmeu nekih elemenata koji ga izdvajaju. Jedike definie dvije koncepcije prostora zatvoren prostor i prostorno polje. Uoava se jasna razlika izmeu prirodnog, graenog i arhitektonskog prostora, kao i sagledivi i nesagledivi, odnosno gui I razrijeeni prostori. Faktori koji odreuju sam prostor su oblik koji ograniava prostor, priroda ograniene povrine i priroda osvjetljenja prostora. Filozofi i teoretiari arhitekture prostor definiu kao zbir niza doivljenih odnosa izmeu taaka. Tipologije prostora uslovljene su, u poetku, a i kasnije, na fizikim i duhovnim propozicijama. Niz praktinih potreba zadovoljava svetovna, odnosno profana arhitektura, a u duhovnom pogledu sasvim posebna je sakralna arhitektura. Prvi fiziki razlozi iz kojih je nastala stambena arhitektura definitivno su vezani za osjeaj bezbijednosti, I vremenom se razvijala arhitektura javne, zajednike i opte namjene. Sakralna arhitektura se, u zavisnosti od funkcije, dijeli na kultnu i memorijalnu. Tipologije se, prema obliku horizontalnog plana, dijele na longitudalni, centralni i kombinovani tip. Tipologija same graene sredine je sloenija i obimnija.Kombinovani tip se dijeli na kombinaciju adicijom (prostim dodavanjim djelova) i organsko proimanje.GRADITELJSTVO PRAISTORIJEOsnovna podjela: 1. Kameno doba -Paleolit, mezolit, neolit2. Doba bakra3. Doba bronze4. Doba gvoa.Arhitektura je profana i sakralna. Profana se dijeli na stambenu i javnu (drutvenu, administrativnu, sportsku), a sakralna se dijeli na kultnu (hramovi) i memorijalna (grobnice, trijumfalni luci).

U mezolitu, ovjek se suoava sa potrebom da sam sebi stvori zaklon i tako nastaju prve kue sojenice i zemunice, kao I kolibe. Megaliti su kultni i memorijalni oblici nastali od ogromnih, neobraenih kamenih blokova koji snano djeluju svojim dimenzijama. Kultni: menhiri (veliki samostojei kameni blokovi/stubovi sa raznim natpisima), triliti (pretea grednog sistema dva menhira i greda), kromlesi (menhiri i triliti kruno rasporeeni). Memorijalni: dolmeni (tri ploe, postavljene kao trilit), grobnice (zidane/ukopane u stijenu), i tumuli (kada se jedna ili vie grobnica prekriju zemljom u obliku humke).

GRADITELJSTVO BLISKOG ISTOKAPrva velika civilizacija se formirala nazad u IV milenijumu prije nove ere, i ovjeanstvu dala neke od najveih otkria u starom vijeku. Rano se kolektivizovao rad. Ova civilizacija je formirana u podruju plodnog Polumjeseca, izmeu Tigra i Eufrata,.Glavni materijali za izgradnju su zemlja, naboj, erpi i opeka, kamen, palma, kedrovina. Primjenjuje se svodna i arhitravna konstrukcija. Zidovi su velike debljine (4-20m) i stubovi su rijetko u upotrebi. Arhitektonski program Mesopotamije:1. Stambena arhitektura (stambene kue i vladarske palate)2. Fortifikacijska arhitektura (utvrenja)3. Kultna arhitektura (hramovi)4. Memorijalna arhitektura (nema mnogo uticaja i slabo zastupljenja)Kultna arhitektura ima mnogo uticaja jer pored religijskog, ove graevine imaju upravni karakter i funkciju finansijske kontrole. Orjentisane su sa uglovima prema stranama svijeta, jednospratne/viespratne, ali najee su viespratne sa velikom visinom, poto su svetenici bili i astronomi. Obino je po 7 spratova, po jedan za svako boanstvo. Najbolji primjer je Persija. Imala je vojno-agresivni karakter. Glavni arhitektonski program je stambena arhitektura, konkretno palate, a grobnice i svetilita su rjei. Materijali su opeka, kamen i drvo. Postoji arhitravni sistem sa stubovima od kamena, zidovima od erpia i tavanicom od drveta, oblijepljenom ilovaom. Tek u posljednjem dijelu razvoja dolazi do razvoja svodne konstrukcije. Vladarske palate karakterie velika povrina i razuenost, imaju javni i privatni dio, postavljene su na visokim terasama i imaju apadane dvorane sa velikim brojem stubova. Mogu biti otvorenog, zatvorenog tipa i tip sa kulama na uglovima. Postoje i svodovi koji su paraboloidni.

GRADITELJSTVO EGIPTAArhitektonska periodizacija: Prva drava (oko 3300 pne) --- Staro carstvo --- Srednje carstvo --- Novo carstvo --- Pozno carstvo (do 332 pne kada Alex Makedonski osvaja Egipat, odn. 30 pne kada ga osvajaju Rimljani).Arhitektonski program: 1. Stambena arhitektura2. Memorijalna arhitektura (grobnice) mastabe, piramide, grobnice ukopane u stijenu3. Kultna arhitektura (hramovi)

Hramovi se prema obliku djele na hramove otvorene i zatvorene forme.Grobni hramovi STAROG CARSTVA razvili su se iz grobnih kapela u mastabama i sastoje se iz ulaznog dijela, dvorita, kapele i svetilita. U SREDNJEM CARSTVU, naglaena je monumentalnost ulaznog dijela, povieni utisak dubine. Dijelovi aleja sfingi, obelisci, piloni sa statuama faraona, dvorite sa tremom, hipostila dvorana i svetilite.NOVO CARSTVO karakteriu zatvorena forma, podjela na javni i sveti dio, naglaena longitudalna osa i potpuna simetrija djelova.

GRADITELJSTVO MIKENE I KRITAGraditeljstvo egejskih civilizacija prethodi razvoju klasinog grkog graditeljstva i njenih oblika. Po specifinosti razlikujemo razvoj arhitekture na obali Male Azije, na egejskim ostrvima, na Kritu I na grkom kopnu. Nedostatak plodnog tla je uslovio visok nivo zanatstva, trgovine... Boanstva su enska, a glavna boginja je Re-Kibela. Arhitektonski program:1. Stambena arhitektura2. Grobna arhitekturaPalate se postepeno razvijaju u ogromne, monumentalne komplekse; na Kritu su palate bez odbrambenih zidova, jer se mirno ivjelo. Osnovni konstrukcijski sistem je arhitravni, a najpoznatiji slog zidanja je kiklopski. Karakteristini su stubovi koji se ire od baze ka kapitelu. Palate su prilagoavane terenu. Kad je kritsko-minojska kultura zalazila, uzdizala se mikenska civilizacija na grkom kopnu. Za arhitekturu su najznaajniji utvreni dvorci podignuti na strateki istaknutim mjestima koji dobijaju naziv akropolis. Najvie je istraivan tip grke stambene kue megaron, koji predstavlja arhetip kasnijih grkih hramova. Spoljni monumentalni ulaz u palatu se nazivao propileji, i ima formu jednostavnog prostilnog vestibila. Primjer u egejskoj kulturi su Lavlja vrata u Mikeni.

GRADITELJSTVO ANTIKE GRKEPodruje na kojima se helenistika arhitektura razvijala su kontinentalni djelovi dananje Grke, ostrva u Egejskom moru, zapadna obala Male Azije, i Magna Grecia sa kolonija. Redom, periodi razvoja su geometrijski stil, arhajsko doba, klasino doba, helenistiko doba. Uticaj na razvoj grke kulture su praistorijska, kritsko-mikenska civilizacija i egipatska civilizacija. - Geometrijski arhajski period ima definisane teme i oblike, eliminie se iracionalno i bogovi su antropomorfni. - Klasini period predstavlja vrhunac stvaralatva; stvara se grki oblik demokratije, a ideju dravnosti predstavlja polis, koji se sa drugim polisima udruuje u saveze. Najvii stepen originalnosti u graditeljstvu klasine epohe su: istraivanje srazmjera u graditeljstvu, stvaranje estetskih efekata zasnovanom na harmoniji i ljepoti, a ne monumentalnosti, i uobliavanje graevina otvorenih ka spoljnjem prostoru (prelazni oblici tremovi). Uobliava se modul, koji je jedinica za odmjeravanje djelova i cjeline, a to je najee polovina donjeg prenika stuba. Poliklet je ustanovio da je glava sedmina ovjekovog tijela doriforos. Propisana mjesta za skulpturu na graevini su timpanon (trouglasti dio na dvovodnom krovu koji prekriva prednju i zadnju stranu), metope dorskih hramova (kvadratne kamene ukraene ploe koje zajedno sa triglifima ine frizove), kao i frizovi jonskih i korintskih hramova. Kamen se koristi krajem 7. vijeka, isprva za hramove, a malter se nije koristio kao vezivo.Arhitektonski program Grke:1. Kultna arhitektura hramovi2. Arhitektura javne namjene pozorita, odeoni, stoe i trnice, upravne zgrade buleterioni i pritaneji, sportski objekti stadioni, palestre, gimnazioni3. Stambena arhitektura4. Memorijalna arhitektura5. Javni satovi, esme itd.

Oblik hrama se povezuje sa kuom boanstva, I graevina nije namijenjena vjernicima. Otvorenost ka spolja se prividno ostvaruje tremovima, dok je inae funkcija strogo zatvorena. Megaron je arhetip hrama.Hramovi su: hram u antama, prostilos, amfiprostilos, dipteros, pseudoperipteros, monopteros. Erehteon je hram specifinog oblika. Na hramovima, jasno se definiu stilski redovi: 1. DORSKI nastao je u junoj Italiji i Grkoj i karakteristian je po jednostavnosti i slinosti sa drevnom arhitekturom. Djelovi hrama su:-Krepidoma platforma na kojoj je graevina sagraena-Stablo suba-Kapitel-Skamilum-Arhitrav-Tenija tanka ploa na vrhu arhitrava-Friz-Vijenac (geison) ploa iznad friza-Sima (oluk)-Timpanon-Mutuli, gute, akroteri

Kapitel dorskog stuba se sastoji iz abakusa I ehinusa. Na stablu su kanelure. Primjer ove arhitekture su Apolonov hram u Delfima, Tezeon, Agrigent, Pestum, a glavni je Partenon.

2. JONSKI nastao je u Joniji i imao je uticaj na rimsku arhitekturu. Jonski stub je obavezno imao stopu i njegov epistilon je bio stepenast. Friz je bio kontinualan sa reljefom. Djelovi su slini dorskom stilu, s tim to se izdvajaju oko i voluta, fascija i ehinus kima. Jonski hramovi su hram Atine Nike u Atini, Erehteon, Propilei u Atini.

3. KORINTSKI razvija se iz jonskog, i razlikuje se samo po kapitelu. Najstariji oblik se pripisuje arhitekti Kalimahosu, na hramu u Figalji. Malo je ovakvih hramova, a izdvajaju se Tolos u Epidaurusu i Zevsov hram u Atini.

Opte karakteristike stilskih redova: skulptura je podreena arhitekturi, boja ima znaajnu ulogu, simetrija je dosljedna, proporcionalnost, zlatni presjek.Najuticajniji na poznije periode su stoe prekriveni portici za javnu upotrebu sa trgovakim radnjama ili bez njih.

GRADITELJSTVO DREVNOG RIMARim predstavlja posljednju epohu u razvoju arhitekture Starog doba, i najuticajnija je na kasnije periode. Prvi put se rjeavaju prostori sa sloenim arhitektonskim programom i razvijaju se smjeli konstrukcijski sistemi. PRVI PERIOD: Romul je 753. PNE osnovao Rim, a do 509. Rimom su vladali 7 kraljeva i bilo je naseljeno 7 rimskih breuljaka Palatin, Aventin, Viminal, Kvirinal, Celij, Juvenal, Kapitolinum. DRUGI PERIOD: Rimska drava zauzima itavo Sredozemlje i duboku pozadinu. Drava se stabilizuje za vrijeme Oktavijana Avgusta, i ostvaruje veliki graditeljski zamah. U vrhuncu je sredinom II vijeka, a podignut je Hadrijanov zid u Britaniji i Limes du Dunava koji je sluio kao odbrana Germanije I Panonije. U Rimu je tada ivjelo milion stanovnika. TREI PERIOD: Od treeg do petog vijeka, rimska imperija opada, a krajem III vijeka na vlast dolaze ljudi iz rimskih provincija i uprava se restaurira. 395. se Rim dijeli na Istono i Zapadno rimsko carstvo.

Graditeljski uticaji dolazili su od Etruraca, Grka i sa Orijenta. Opte karakteristike rimske arhitekture su:-Razvoj poznatih postojeih oblika-Tenja ka raskoi, monumentalnosti-Brzina i ekonominost graenja-Estetska koncepcija bez naroitog smisla za eleganciju, proporcije i sklad-Smjelost u mijeanju stilskih oblika.

Stilske odlike: Stubovi su najee na visokom postamentu, stubovi su esto prislonjeni, postoji veliki broj pilastara (lanih stubova), stilski redovi preuzeti iz grke kulture uz izmjene (rimsko-dorski, rimsko-jonski, rimsko-korintski I kompozitni, tj sloeni). Graevinski materijali su najee kamen i opeka, zbog velikih povrina zidnih masa. Od III vijeka najee se zida opekom sa malterskim spojnicama. Prvi put koriste moderni beton. Arhitektonski program:1. Kultna hramovi2. Bazilike (po stoama)3. Terme4. Pozorita5. Amfiteatri6. Hipodromi7. Memorijalna arhitektura slavoluci, po. stubovi, grobnice, heroni...8. Stambena arhitektura9. Vojna arhitektura10. Inenjerski radovi.HRAMOVI: Poduni hramovi su slini grkim prostilnim hramovima. Specifine su rotonde kruni hramovi, zatim panteoni sa prostilnim vestibilom i krunom centralnom prostorijom. BAZILIKE: multifunkcionalne graevine pravougaone osnove koje su bile trnice, ekonomski i administrativni centri. Sline su grkim stoama. POZORITA: polukruna, primaju velike koliine ljudiSTAMBENA ARHITEKTURA: 1. Seoska (prema lokalnoj tradiciji)2. Gradska insule i domusi (jednoporodino/vieporodino)3. Arhitektura vladajue klase (palate i utvrene palate)4. Vile rustike i vile suburbaneVile rustike su velika seoska domainstva u pravom smislu te rijei, u vlasnitvu su najvieg sloja i izmeu ostalog u njemu ive sluge i robovi. Obino su poprilino udaljene od gradskih podruja, za razliku od vila suburbana, koje su pristupanije gradu i bile su centri seoskog stanovanja. Bile su znatno vee, razuenije i monumentalnije. Bog Janus je bog kapija i svih drugih javnih trasa kojima su prolazili putevi. On ima dva lica, moe istovremeno kontrolisati spoljanjost i unutranjost i bog je polaska i dolaska. Simbolizuje odlunost da se, odluno polazei iz jednog mjesta, pokori cio svijet.inovi u odreivanju mjesta gradova:1. INAUGURATIO paljiva provjera kvaliteta prirodnih uslova odreene sredine. Proricalo se po letu ptica i gledanje u iznutrice. Odreivale su se dvije glavne ose grada, polazei od centra.2. LIMITATIO Ograniavanje gradskog areala. Zaoravala se trasa po kojoj se grade budue gradske zidine. Postavljale su se ulice cardo i decumanus maximus.3. ORIENTATIO postavljanje sekundarnih ulica paralelno sa c. i d.; ager se parcelisao na kvadrate.4. CONSACRATIO posveivanje; naselje je dobijalo svoje bogove zatitnike i mecenu zatitnika iz reda uglednih graana.