İsmail türsan
TRANSCRIPT
KÖŞE YAZISI
T Ü R K S P O R E K İ M 201544
OYGURYAMAKY A Z I Y O R
YazI DİzİSİ: SPorumuzDa İlklerİ Başaranlar
Planörle ilk uçan Türk
Planörsevdası
1930’luyıllar havacılıkdünyasıbakımındanson derecehareketli yıllar.Sivil havacılıkdünyada henüzemeklemeçağında.Türkiye’de isesadece İstanbulile Ankaraarasında havataşımacılığıbaşlamış, TürkHava Yollarıyeni kurulmuş,kısacasıhavacılıkyaygın birulaşım vetaşıma yöntemiolmaktan çokuzakta. Amabu konudaciddi çabalarvar. Sadecedevlet değil,sivil kuruluşlarda toplumubilinçlendirmeve yönlendirmeanlamındaetkili faaliyetgösteriyorlar.Basın bukonuya geniş yer ayırıyor, kampanyalardüzenleyerek toplumu bilgilendiriyor. Bu yönde1935 yılında Atatürk’ün direktifleriyle Türk Kuşukuruluyor.
Daha İkinci Dünya Savaşına yıllar var amaayak sesleri duyuluyor. Özellikle Almanya’nın
silahlanmasını kısıtlayan Verdün anlaşmasını hiçesaydığını 1935 yılında dünya kamuoyuna deklareetmesi ile sivil ve askeri havacılık gündemin başsırasına oturuyor. Cumhuriyet Gazetesi her günbirinci sayfasından Türk Hava Kurumuna bağışyapanların listesini veriyor.
İsmail Türsan ismini
duyanlarınsayısının
çok azolduğu
yadsınmazbir gerçek.
Oysa o tam80 yıl önce
sessiz sedasızplanörleuçan ilk
Türk genciolmayı
başarmıştı.
İsmail Türsan1934 yılının 16 Mart günü Kadıköy
yakasında, dört Türk gencinin kendi başlarınayaptıkları bir planörle ilk uçuş denemesibaşarıyla sonuçlanmıştı. O gençler ülkenin
planörle uçan ilk insanları olarak tarihe geçtiler. Bu gençler arasında bulunan İsmail Türsan planörle uçan ilk Türk insanıolarak kayıtlara geçti.
E K İ M 2015 T Ü R K S P O R 45
Bundan sonrasını kendimizesorular sorarak aktaralım:
� Hepsi iyi güzel de planör tamolarak nedir?
Planör, motorsuz uçak diye en kabatanımı yapılabilen bir uçuş aracıdır.İçinde pilotun aracın yönünüdeğiştirebileceği bir levye bulunur. İlkolarak 1867 yılında Alman mühendisOtto Lilienthal ve kardeşi tarafındanyapılmıştır. İnsan taşıyan ilk planörüise Otto Lilienthal 1891 yılında yaptı.Her biri yaklaşık 300 metrelik 2000’inüzerinde uçuş denemesinden sonra,1896’da talihsiz bir planör kazasındabelkemiği kırıldı, hastanede vefat etti.
� Planörcülük Vecihi beyinönderliğinde başlamış.
Vecihi Hürkuş’un Kadıköyyakasında uçuş eğitimi okulu var veplanör yapımında da bilgi sahibi. Zatenbu Göztepeli gençler de uçmayı ondanöğreniyorlar. Planları Vecihi beydenalıyorlar, ona danışıyorlar.
� Önce bu gençleri tanıyalım.Bu gençlerin hepsi Kadıköy
yakasında oturuyor. İsmail TürsanGalatasaray Lisesi son sınıfındaöğrenci, keza yakın arkadaşı Vedat daGalatasaray Lisesi son sınıf öğrencisi.
Vedat ile ağabeyi Cevat Türkiye BüyükMillet Meclisi hükümetinin ilk İçişleriBakanı olan Cami Baykurt’un oğulları.Cevat, Tekel’de tütün eksperi olarakçalışıyor. Ekibin dördüncü üyesi AliKemal bir subayın oğlu ve serbestmarangozlukla uğraşıyor.
� Bu işe nasıl merak salmışlar?İsmail ile Cevat, 1932 yılında
Kalamış’ta açılan Vecihi Sivil HavacılıkOkulunda öğrenciler aynı zamanda.Kurs yaz aylarında yapılıyor vebaşarıyla tamamlayanlara bröveveriliyor. 1932 yazındaki teorikeğitimden sonra 1933 yazında ilk uçuşdeneyimlerini yapmışlar. Eğitimuçuşları Vecihi hocayla birlikteyapılıyor.
� İsmail Türsan’ın uçuş hevesinereden geliyor?
İsmail’in babası Savunma Bakanlığımüsteşarlığından emekli olanTuğgeneral Şefik Türsan. Uçmayaküçük yaştan itibaren büyük ilgi duyanİsmail’in uçakla ilk ilişkisi 11yaşındayken olmuş. 1924 yılında,orduya armağan edilen bir uçağınteslim alınma merasimi için, bir günbabasıyla birlikte gittiklerihavaalanında Ceyhan adlı uçağa
babasının izniyle binmiş ve tören içingelen İtalyan pilot onu kırmayıpuçurmuştu. Bu deneyim, onunyaşamında uçmanın bir tutku halinialmasına neden olmuştu. Artık varsayoksa hep uçmaktı. Babasınayalvarıyor, o da onu alıp havaalanınagötürüyor ve pilot yüzbaşı MuzafferGöksenin idaresinde eğitim uçuşlarındauçma hevesini tatmin ediyordu. İsmaileğitim için İstanbul’a geldiğindebüyükbabası Ali Şefik PaşanınGöztepe’deki köşkünde kalmayabaşlamış ve uçma sevdası yarımkalmıştı.
� Planör yapımı nasıl başladı?İsmail’in planör yapma fikrini
arkadaşları da benimseyince, gidipönce Vecihi Hürkuş’tan planörplanlarını alır. Sonra da onun tavsiyesiüzerine Galatasaray Lisesi fizik-kimyaöğretmeni Maurice Bayen’den bilgi alır.Bayen, 1931 yılında bir planör yapmış,fakat plana tam uymadığı içinbaşarısız olmuştu. İsmail’e planörplanına tamı tamına uymalarınıtavsiye eder. Böylece 1933 yılısonbaharında Cevat’ların evininbodrum katında Vedat’ınmarangozhanesinde işe başlanır.
T Ü R K S P O R E K İ M 201546
� ne zaman uçmuşlar?Mart ayında planörün yapımı
bitiyor. Boyu beş metre, kanatlarınuzunluğu sekiz metre, ağırlığıseksen beş kilo gelen planörünyapımı için dört yüz liraharcamışlardı ki, bu o devire göreiyi paraydı. Bu parayı, Cevat’ınmaaşından sağlamışlardı. Şimdisıra planörü denemeye gelmişti.Kadıköy yakasında Göztepe ileUzunçayır arasındaki hafif eğimliarazi planörün uçuşu içinelverişliydi. Orayı seçtiler ve 16Mart 1934 Cuma günü onlar içinbüyük gündü. Öğleden sonra uçuşugerçekleştireceklerdi de, kimuçacaktı ilk olarak? Biri zar atmayıakıl etmişti. En büyük sayıyı atanbu şerefe nail olacaktı. Zarlarİsmail’i sevmişti. Bu şeref, onundu.
� uçuşta sorun olmuş mu?İsmail planörün pilot mahalline
girdikten sonra, kauçuk çekmekablosunun kollarını tutan çocuklarkoşarak planörün yükselmesinisağladılar. Planör yirmi beş metrekadar yükselmişti. Yaklaşık iki yüzmetre uçtuktan sonra levyeyi önedoğru itti ve planörün burnunuaşağıya eğdi. Planörün hızı yavaşçaazalarak yere doğru alçaldı, yeredeğdi ve kısa bir sürtünmeden sonradurdu. Uçuş başarılı geçmişti.Sonrasında Cevat ve Vedat daplanörle uçma zevkini tattılar.Yalnız Kemal uçmuyordu; çünküHilal kulübünde futbol oynuyorduve sakatlanmaktan korkuyordu.
� ertesi gün bir gazete birincisayfadan vermiş haberi.
Evet, çünkü Akşam gazetesininönde gelen yazarlarından SermetMuhtar Alus, İsmail’lerin komşusu. O, uçuşa gazeteden bir muhabirlefotoğrafçı getirmişti. Dolayısıyla, butarihi uçuş böylece belgelemiş de oldu.
İsmail Türsan (1913)1913 doğumlu. Galatasaray
Lisesinde okudu. İstanbulÜniversitesi Tıp Fakültesinibitirdi. Jinekolog oldu.Mezuniyetini takiben 38 yılSüleymaniye Doğumevinde şefolarak çalıştı. Galatasaraykulübü divan kurulu üyesi oldu.2012 yılında kulüp başkanı ÜnalAysal tarafından kendisine birOnur Plaketi verildi.
İsmail Türsan’ın hayatta olup olmadığını yazıyıhazırlarken bilmiyorduk. İnternet üzerinde yaptığımızaraştırmada kendisiyle 2003 ve 2010 yılında yapılmışröportaj ve yazılara rastlamıştık. 2012 yılındaGalatasaray kulübünden plaket aldığını da biliyorduk.Galatasaray kulübü Sicil Kurulu sayesinde kızı ElaSoysal hanıma ulaşabildik. Yazıyı zaten hazırlamıştıkama son dakikada İsmail bey’in sağ ve afiyetteolduğunu öğrendik ve çok memnun olduk. Kendisineulaşma olanağı bulamadığımızdan bu yazıyı FikretArıt’ın “Uçan Kleopatra” adlı kitabını esas alarakhazırladık. Kendisiyle konuşmayı ve bunu önümüzdekisayıda sizlere aktarmayı umuyoruz.
nasıl hazırladık
E K İ M 2015 T Ü R K S P O R 47
Göztepeli gençler 1933yılının son bahar aylarında birplanör yapımınabaşladıklarında, onlardantamamen habersiz olarakAlman Lisesinde bir Almanmühendisin önderliğinde, dörtliseli genç -ki bunlardan biriAlmandır- de bir planöryapımına başlamışlardı. Almanmühendis Krug, planlarıAlmanya’dan getirmişti. Zateno sırada Almanyaplanörcülükte hayli ileri gitmişbir ülkedir. Ferit Orbay, TurgutAtakol, Mukbil Aykut veAlman öğrenci HansBoscheinen planörle ilk uçuşdenemesi projesinde görevalırlar. Mart ayında planörünyapımı biter. 14 Mart günüHürriyeti Ebediye Tepesindeyapılan ilk uçuş denemesibaşarılı olmasa da bir sonrakidenemede Alman mühendisKrug pilot olarak uçmayıbaşarır. Ailelerin rızasını alamadıklarıgerekçesiyle, lise müdürü öğrencilerin uçması izin vermez. Bu da, öğrencilerde birmutsuzluk yaratmıştır. Bunun üzerine Ferit ve arkadaşları, Vecihi Hürkuş’unyardımıyla Polonya’dan getirtilen plan vemalzemeler ile, Erenköy Kız Lisesimüdiresinin izniyle, okulun spor salonundaplanörün yapımını gerçekleştirdiler veuçuşlar Çamlıca tepesinde yapıldı.
Ferit orbay (1915-1938)1915 İstanbul doğumlu. Türkiye
Büyük Millet Meclisi hükümetindebaşbakanlık yapan Hamidiye kahramanıRauf Orbay’ın yeğenidir. AlmanLisesinde okudu. 1935 yılında Türk Kuşuüyesi 7 Türk genci ile birlikte Rusya’yastaja gitti. 1938 yılında bir gösteriuçuşunda bindiği uçak yere çakılıncayaşamını kaybetti. Ölümünden sonra adıGalatasaray Kulübü Denizcilikşubesinde 4 tek dümencili ‘GeçilmezArmada’nın futasına verildi.
Ferit orbay’ın uçmasevdası ve Hazin Sonu
Planör kazası onu çok sevdiği havacılıktan ayırdı:
Ferit Orbay, Alman Lisesinibitirdikten sonra Türk Kuşu’nagiriyor ve 1935 yılında Rusya’yagönderilen 8 stajyer arasındagörüyoruz onu. AralarındaAtatürk’ün manevi evladı SabihaGökçen de vardır. Stajyerler,Kırım’da Kokteybel Yüksek PlanörUçuş Okulunda planör veparaşütçülük eğitimi aldıktan sonra,Moskova yakınında tayyare kursunakabul ediliyorlar. Burada da gereklieğitimleri tamamlayıp yurdadönerek Türk Kuşu tesislerindeplanör ve motorlu uçak uçuşöğretmeni olarak görev almışlar.
Ferit Orbay’ın kısa süren yaşammacerası ne yazık ki, 1938 yılındanoktalanıyor. Bu hazin olayı, Can
Erel’in kitabında kardeşiNecmüzzafer Orbay şöyle anlatmış:
“1938 senesi CumhuriyetBayramı kutlamalarında paraşütgösterisi de yapılacaktı. Bugösterilere hazırlık uçuşları AnkaraEtimesgut havaalanında İngilizyapısı Monospar ile yapılıyordu.Tamirden yeni çıkmış bir uçakla,pilot Tevfik hoca, ağabeyim FeritOrbay ve üç arkadaşı uçuşaçıkmışlar. Yatay dümen düzeyininkırılması sonucu tayyare vrilyaparak yere düşmüş ve içindekilerhayatlarını kaybetmişler! Bu ailemiçin unutulmaz bir acı oldu.” (kaynak: Can erel, Türkiye’deendüstrinin Gelişiminde İzBırakanlar)
Feritorbay