İslam medeniyeti tarihi fuad köprülü

Upload: yahyaaras

Post on 05-Apr-2018

282 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    1/389diyanet ileri bakanl yaynlar

    SLM

    MEDENYET TARH

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    2/389

    PROF. DR. W. BARTHOLD

    S L M M ED EN YET

    T A R H

    PROF. DR. M. FUAD KPRL

    Ta r a fn d a n B A L AN G I la Z A H v c D Z E L T M E L E R

    Ksm l v e Ed i lmi t i r .

    Gen i ; zah , D ze l tme v e l v e le r l e

    A L T I N C I B A S I M

    AR1SAN Matb aaclk * 29 70 39 - 29 05 54 - ANKARA

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    3/389

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    4/389

    N D E K L E R

    I .

    B A L A N G I

    P r o f . D r . M . F U AD K P R L

    ( S . X I I I - X X I V )

    s l m ta rih i ve bun un O rta zam an T rk ta rihi iin eh em m iyet i (S. X III ).

    Mslman kavimlerin messeseler tarihini mukayeseli tarzda tedkik lzumu(S. X IV ). Mem leketimizde slm tarihine ve medeniyetine it neredilmi

    eserler ve mhiyetleri (. X IV ). Bugnn artlan ne trl bir tarih ihtiyac

    duyu ruyor (S. X V ). Bu husustaki G arb eserlerine um um bir bak (S. X V ). itim i tarih tedkiklerinin noksan (S. X V ). Ba rth old n slm Meden iyeti

    Tarihi ve m uhtelif tercemeleri (S. X V I). Tercemeye yaplan ilvelerin sebeb-leri ve mhiyeti (S. X V II ). Ga rb ta Islm tedkikleri ve bu husustaki terkibi

    eserlerin mhiyeti (S. X V II I) . Bartholdn eserinin bunlarla mukayesesi

    (S. XI X ). Trk lerin Islm medeniyetindeki rolleri ve bizde tarihin roman

    tik telkkisi (S. X X II ). Bu husustaki dncelerim (S. X X II I) .

    SLM MEDENYET TRH

    P r o f . D r . W . B A R T H O L D

    (S- 3 - 78)

    G R (S. 3 - 7 )

    s l m ya h u t Ar a p m ed en iye t in in t a r if i (S. 3). a r k ve U za k - a r k h akkn d a

    f ik i r l er ( S. 3 - 5 ) . Yak n -a r k ve on un c i han m nasebe t le r i ndek i r o l ( S . 6 ) . K av i m l e r a r a s ndak i m n asebe t le r i n m eden il e r l ey i e t e s ir i ( S. 6 - 7 ) .

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    5/389

    VI NDEKLER

    B R N C B L M ( S . 9 - 1 9 )

    H I R S T Y A N A R K v e B U N U N S L M N

    E H E M M Y E T

    Hr i s t iyan l k ve o n u n k i m ed en iye t le m n as eb e t i (S. 9 -11) . ark Ro m a m

    par a to r luu ve Ssn le r ran (S. 11-12) . Ara p f i th t ve bunun H r i s

    t iyan lem i zer indek i tes i r ler i (S. 12-13). slm iyet ve Hr is t iyan lar

    (S. 14-15). Yun an felsefes inin ls lm lar ar as na girm esi (S. 14-15). u -

    biyye ha r eket i (S. 15). ark H ris t iyan lar 'nm m eden iyete geri leyi i (S.16). ar k H ris t iyan lar n m m ed en ve it im i vazyet leri (S. 16-17).

    M slm aa lar n e linden kan H r i s t iyan m emleket le r i (S. 17-18) . ark

    H ris t iyan lan ve Avru p a (S. 18). M il l cereyan (S. 18-19)

    K N C B L M ( S . 2 1 - 2 8 )

    H A L F E L K ve B U N U N S L M N E H E M M YE T

    Arap f th t (S. 21-22) . s lm d in in in ve Ara p an n yay lm as (S. 22-23) .Yen i kur u lan s lm eh i r le r i ve eh i r h ayat (S. 23-24) . Ira n ve Trk is tanda

    eh ir h ayat (S . 24-25). Bizans ve r an m eden t eh ir le r in in devam (S. 25-27). Me d en ha yat n K fe ve Basrada toplan (S. 27). s lm i l imlerinin balangc (S. 27-28).

    N C B L M ( S . 2 9 - 4 1 )

    B A D D ve A R A P M E D E N Y E T N N S O N R A K

    T E R A K K S

    Bad d m k u ru lu u (S. 2 9) . d r e t e k i l t : D v n l a r ; b y k m em u r la r v e m aa lar (S. 30) . lm ha yat ve te r cm e fa l iye t i (S . 30-32). IX -X .

    as rda s lm i lm in in ink if ve b yk l im ler , s lm lke ler i a ras ndak i i lm i m n sebet ler (S. 32-33). slm cora fyas (S. 33-34). Fikir seviyesinin ykse li i ve bun un t r l ne t ice le r i (S. 34) . Sam ar r ehr in in kuru luu

    (S. 35). Ver gi ler (S. 35-36). To p r a k m eseles i (S. 36). Ir an ve Tr kis ta n d a it im i dei ikl ik ler (S. 36). Abb s Devlet i nin klmesi

    (S. 36-37). Ft m ler ve Msr d a s lm m ed en iyet i (S. 37*39). bn H ald u n ve n azar iyeler i (S. 39-40). Ba d d H alfel i inin sonu (S. 40 -41).

    D R D N C B L M ( S . 4 3 - 6 0 )

    R A N M E D E N Y E T v e B A K A S L M M E M L E K E T L E R N E T E S R ( S. 43-60 )

    Ara p is t ils nn r an da ki tes i r ler i (S. 43-44). Ira n m il liyeti liinin tekrar do

    uu (S. 44). r an d a ' l i in yay lma s ve top r ak meselesi (S. 44-45). ra n da eh ir h ayat ve s faha n (S. 45) . i t im i s n fla r ve it imi m

    cadeleler , i lim ada m lar nn vazyet i (S. 45-46). Yen i Faris ve onunla ya -

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    6/389

    NDEKLER V II

    n la f i ilk f ii r l e r (S. 4 6-47) . l ran l M s lm an s l leler i : Thi r le r , Sm n le r

    (S. 47) . Far sa n n r esmi d i l o luu; i lk j i r l e r : R d ak ! ve Dakik! (S. 47-48) .

    Bveyh sl les i (S . 48-49) . Gazn el iler , aJmme ve Firdevs t (S . 49-50) . a r k i r a n da e de b ! i nk i a f (S. 50 -51) . G a r b i r a n d a l m i nk i a f:

    bn S n , B i rn f (S. 51-54) . ra n da yeni eh i r t ip i ve m im r ide ink i a f

    (S. 54-55) . Seluklu la r d evr inde m eden i il er i l eyi l er ve Sn ni liin s tn

    geli i (Si 55*56)* Ism ' i l ler ve Bt n! pr op agan da s (S . 56-57) . Mezh ep mcadeleler i , s n f kavgalar ve rigitmalisme ( S. 57 -58 ) . eh i r ha ya t n n

    ink i f , t i c r ! fa l iye t ve t i c r e t yo l l an (S. 58-59) . M s lm an o lma yan memleket ler le t icre t mnasebet ler i (S . 59-60) .

    B E N C B L M ( S. 61-72 )

    M O O L F T H T I N I N R A N M E D E N YE T N E T E S R

    I sUm lar ve Mool la r , Moo l i st il s , ran d a Sa lgur i l e r ve Mu zaffe r le r (S. 6 -6a ) .

    Mo ol is t il s bak land a yanl fik ir l e r , bu i st i ln n m eden i fayda lan : S iys i

    is t ik ra r , eh ir ha ya t n n ink ia f (S. 62-63) . U za k ve Ya lun -ar k a ras nda

    t i c r ! ve m eden i mn asebe t le r in a r tm as (S. 63) . Mool la r ve Avrup a l la r

    (S . 63-64) . lm i fal iyet , Ra ld-al Din ve Umumi Trihi (S. 64) . r an m eden i t e s i r in in geni lemes i (S. 64 -65) . Tr k d i l ve edeb iya t n n eski veyeni ink i f : Trk i s t an , ran ve Anadoluda Trk edebiya t (S . 65-66) .

    s lm lkele r ind eki Mool la r ve bun la r n trk lemes i (S. 66) . Tr kle r -

    in m i ll i du ygula r n n kuvve t lenm es i (S. 66-67) . Ouznme, Seyyid Battalroman, Dede Korkut hikyeleri ( S. 66 -67) . A na d o l u d a T r k m e de n i ye t i( S. 67-68 ) . T r k i s t a n da T r k e d e b i ya t ( S. 68 ) . X I V . X V . a sr da

    Tr ki s t an da m eden ! il er i l eyi : T im u r ve ocu klan (S. 68 -69) . Kan a l l a r

    ve b ina la r (S. 69) . Ulu Bey ve Sem erkan d (S. 69-70) . H seyin Baykar a

    v e H e r a t ( S. 70 ) . T u l u k T im u r ( S. 71) . T im u r d e v r in d e T r k e ve

    Farsa (S. 71) . N ev i ve Bbr a h (S. 71-72) .

    A L T I N C I B L M ( S . 7 3 - 7 8 )

    XV. ASIRDAN SONRA MSLMAN DNYASISiys i ve asker i m uvaf fak iye t l er (S. 73) . Is lm lar n m eden i s tn l kaybe tm e

    ler inin ba lan gc ve Avr u p a n n i ler i leyi i (S. 73) . Baru t ve a te l i s i lh lar ,

    H ind den iz yolun un bulun m as (S. 74) . Osm an l l a r d a den izc il ik ve

    don an m a (S. 74) . M atb aa c lk (S. 74-75) . Tek n ik vs t a l a r ve t e rakk (S.

    75) . Avr u pa n n s t t n l , s l m d nya s nd a t e d r i ci ge r i le me ( S. 75) .

    O s ma n l la r ve O s ma n l m e de n i ye t i: M i m r S ina n , K t i b e le b i , E v li y

    e le b i ( S. 75 -76 ) . r a n ve h A bb s de v r i ( S. 76 ) . H i nd i s t a n da Byk M o o lla r ( S. 76 ) . T r k i st a n d a z b ek ie r : T i c r e t i n ve e h i r ha ya t n n

    ger ikyi i , su lam a ve z i raa t i le r i (S . 76-77) . Osm an l m pa ra tor luu nu n

    din ! ve i t im ! s iyse t i (S. 77) . Hin di s t an d a Byk Mo ol m par a tor luu

    (S . 78) . n gi liz ve Ru s m stem lekecil ii (S. 78) .

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    7/389

    VIII NDEKLER

    ZAHLAR ve DZELTMELER

    ( s . 7 9 - 2 4 6 )

    P r o f . D r . M . F u a d K P R L

    Not Num ar as Sayfa

    1. H in d -Avr u p a T b i r i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 812. Bar des an e ........ . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

    3. Me lik T b ir i . . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . . . .. . . .. . . . . . 83

    4 . Ssn Med en iye t i Te s ir i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

    5. Me zd ek (M a zd a k) . . . . . .. . . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

    6 . K e l l e v e D i m n e (Kalagh-u Dam n agh ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 857 . M a n i h e iz m v e T r k le r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ......................... 86

    8. Heraklius ve Ssnler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

    9 . Uyd u r m a Ve s ik a la r . . . . . .. . . . .. . . . . .. . . .. . . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . . . .. . . .. . . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . . . . 97

    10. u 'b iyye Mese les i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9811. G r c ler ve Er m en iler d e T r k T e s i r i ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 102

    la . ar k H r is ti ya n la n n n G e r ilii ....... . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

    13. ar k H r is ti ya n la n ve sl m T e s i r i ...... . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . 103

    14 . Er m en iler ve k a t o lik lik .. . . .. . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . . .. . . ....... 10 3

    15. M slm an lar Ara sn da Mil l iyeti l ik . . . . .. . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . . 103

    16 . s lmiyet in Yay lmas ve Cizyt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0417. Ar a p Or d u g h -eh ir ler i . . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. ...................... 108

    18 . da r e Tek il t nda r an ve Bizans Te s i r l er i: D v n la r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

    19. slm P a r a lan .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . 127

    20 . Abb s Dev r i nde M u h te l i f T e s ir l e r in Kayna m as ............................. 1282 1. Em evler le Abb s ler Ara sn da ki Fa r klar . . . . .. . . . .. . . .. . . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . 12922 . s l m l im le r : Te fs r , H ad s , F kh , Fe lse fe ve Ke lm , T r ih ve Cora fya . 142

    23 . Badd Trihin e D a i r . . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . .. . . . . .. . ._ . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . 15724 . Abbs Sa ray l a r ......... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 158

    2 5 . G a r p d a P a m u k v e l s l m l a r T a r a f n d a n G e t i r i l e n D i e r T o p r a k Ma h s ller i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 161

    26 . s l m Cora fyac l a r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

    27. slm Sa n a tn d a T r k Un su r lar . . . . .. . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . 165

    28 . Ab b s Sa r a ylan n m Ta k lit Ed ilm es i . . . . .. . . .. . . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . 16529 . Ver gi ve To p r a k M e s elesi ....... . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 166

    30 . F tm ler ....... . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 167

    3 1. Is m ' liy ye ......... . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 168

    32 . Ka h ir e d e D r -a l H ik m a ......... . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . 169

    33 - lb n H a ld n ........ . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 169

    34 - En d ls Em evler i ve Abb sler in Son u . . . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. 171

    35 - Ss n H n e d n n n h r e t i. . . . . . .. . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. 172

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    8/389

    N D E K L E R IX

    38. lk Asrlarda randa Dini ve Siysi Kyamlar ........................................... 174

    39. Hkimiyet Senbollerinde Renk .............................................................................174

    40 . M az dek M ez he bi Pr op ag an da s .......................................................................... ...17541. Yeni Farsada lk iirler ........................................................................................175

    42. Trih-i Bayh a k...................................................... ..........................................................175

    43. Smniler Devrinde Farsa ...................................................................................176

    44. R dak nin i ir le r i ..................................................................................................... ...177

    45. Da kik nin Z erd tl ................................................................................. ..............177

    46. r an D estan ve Fird ev s ........................................................................................ ...*77

    4 7. H al k H ikyele rin de bn- i S n ............................................................................. ...17848 . B lr n i..................................................................................................................................178

    49. lim Trihinde Blrni ................................................................................................17950. Sen ce r in m m il i i M es elesi ............................................................................... ...17951. Nizam-al Mlk ve Syset-nme............................................................................... ...180

    52 . E nve r ve N iz m .........................................................................................................180

    53 . I sm ' i l le r i n So n u ............................................ "..................................... .. !854. Seluklulardan Sonra randa timi Mcadeleler .....................................181

    55. M o ol stil sn Ko layla tr an m iller ................................................................182

    56. Mool stilsna Dir Tedkikler .......................................................................... ...182

    57. Salgurlar ........................................... ........................................... t ...............................182

    58 . S a 'd i ve H fz .................................................................................................................

    18359 . M o ol sti lsnn Ha kik i M h iy et i ................................................................. ...18460. M o ol Istilsm da n K a la n K a vm izl er .............................................................. 184

    6 1 . M o ol la r D ev ri nd e T ic r ink iaf la r .................................................................. 184

    62 . M o olla r ve De niz Y o lla r ...................................................................................... 184

    63 . M o ol T r ih isi Ra ld-al D i n .................................................................................. 18564 . Altn -o rd ud a T rk E deb iyat ................................................................................ 185

    65. Kuladgu Bilig ..................................................................................................... ............18566 . sl m M ed en iyeti ve Y e n i K y m et ler ............................................................... ... 186

    6 7. Ahm ed Yesev ............................................................................................................ ... 186

    68. Y eni Ted kik lerin Neticel er i .................................................................................... 199

    69 . Mool la r n T rk le m esi.............................................................................................

    19970. Mool Edebiyat ..........................................................................................................200

    71. Yazcolu Seluk-nmes i .............................................................................................20072. Ded e Korkut H ik y ele r i............................................. ................................................. ....200

    73 . Battal G az M en ka be leri ............................................................................................20674. Ded e Kor ku t T ed k ik le ri.............................................................................................. ....212

    75 . Anad ol uda T as av vu f! T rk i i r i ............................................................................21376. Anadoluda Devlet Dili Trke .......................................................................... ....213

    77. Anadoluda Edeb Dil Trke ............................................................................... 21378 . Anad ol uda T rk S a n 'a t i ............................................................................................21479. H irez m a hla r M eden iy et i .......................................................................................215

    80. Trkistanda T rk Edeb Dili ............................................................... .................2158 1 . T im ur De vri M e d e n iy e ti ............................................................................................215

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    9/389

    XNDEKLER

    82. U lu Bey ve A l K u u .......................................................................................... ....21683. Heratta Fikir ve San'at nkiaf ........................................................................ ....216

    84. A l- r N ev ...................................................................................................................21785. Bb iir ah ................................................................................................................... ....221

    86. Sade Dil ............................................................................................................................22287. X V . - X V I. Asrda slm Dnyasnda Trk H kimiyeti ......................... ....223

    88. Osm an llar n Asker Teknik stnl .............................................................224

    89. D en iz Yolla rn n Eh em m iyeti .......................

    ...................................................... ....22490. Islm Denizcilii ........................................................................................................ ....2259 1. H ind De niz Y o lu i in M ca deleler ......................................................................226

    92. K ervan Y o l l a r ............................................................................................................ ....232

    93. Trkiyede Matbaaclk .......................................................................................... ....233

    94. D H erb alo tnun Ans ikloped isi ...................................................................................233

    95. Osm an l S an 'a ti ....................................................................................................... ....233

    96. K tib ele b ............................................................................................................ ....234

    97. Evliy eleb .............................................................................................................. ....235

    98. h Abbs - Safev . . , .................................................................................................23699. H in distand a Bb rl ler ............................................................................................237

    100. in Trk ista n San 'a ti ............................................................................................238101. Osmanl imparatorluu Hakknda Yanl Fikirler .................................... ....238

    102. Barthold n Yanl Fik irleri ............................................................................... ....245

    103. Osmanl-Safev Mcadelesi ................................................................................. ....245104. Rhn Sn flarn Taa ssubu .................................................................................246

    105. Bbrllerde Din Tesmh ............................................................................. ....246

    106. M stem leke cilik M dafi i lim ler ...................................................................... ....246

    U M U M N D E K S ........................................................................................

    ........................247

    L V E L E R (S. 275-367 )

    P r o f . D r . M . F u a d K P R L

    Islm Hukuku : I. Goldziher ........................................................................................ ....277

    slm H ukuku : I . Um um M lha zalar . II . Roma-Bizans Te siri. III.Talmd Hukuku T es ir i. IV . Ssn T e s ir i. V . Hukuk Hayatta

    kil ik. - V I. Devletin Teri* ve K az F a liye ti . V ll . MezheplerinCoraf Yayl . V III . Yabanc Hukuklar zerindeki T es ir ler .

    IX . Adl s lhat ve nklblar. - X . N etce. Bibliyografya ............. ... 291lrk-tslm Devletlerinde Resm Posta ve Istihbrt Tekilt : Berd .............321

    Kski T rklerdo Kah ram anlk H ayat ve An 'aneleri : A lp, Alplar De vri. 3411952de stanbulda Toplan an X X II . Msterklar K o n gn sinin Al

    N u tk u ............................................................................................................................ ....353t^lcnn Medeniyeti T ri h i: YV Barthlod Fuad Kpr' slm 1Medeniyeti Trih i

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    10/389

    BALANGI

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    11/389

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    12/389

    BALANGI

    I .

    TJ L r k t a r i h in i n o k g e n i b i r d e vr i , T r k l e r in slm l k a b l

    e t m e l e r i n d e n T a n z i ma t ' a k a d a r b i n y l l k b ir d evr e , s lm Tar ih i

    d en i le n u m u m e r e ve iin e d a h ild ir . T r k l e r , s l m m m e ti

    c m i s n a g i r e r e k , slm M eden iy et i a d n ve r d i im iz b y k k lt r

    d a ir e s in i n i n k i a fn a A r a b l a r , I r a n ll a r ve s a ir m s l m a n u n s u r l a r la

    b e r a b e r b in y l d a n f a zl a a l m la r , m u h t e l if I s l m s h a l a n n d a

    asker aristokrasiy e m s te n it d e vle t le r k u r m u la r v e b y k S e l u k

    I m p a r a t o r l u u n u n ku r u lu u n d an b a la ya r a k son a sr a k ad ar ,

    I sl m d n y as n n h e g e m o n y a s n elle r in d e tu t m u la r d r , i t e b u

    b a k m d a n , d n y a n n ve b ilh a s s a slm Dny asn m m u k a d d e r t z e

    r i n d e b y k v e d e va m l b ir t e sir ya p m o l a n T r k l e r in t ar ih in i

    b i l m e d e n s lm t a r i h i n i a n l a m a k m m k n o l a m y a c a n a s l t a b i

    is e, I s l m t a r ih i e reves i i ine sokm ad an Ortazaman Trk Tarihi ' n i

    a n l a m a k m m k n o l a m y a c a d a o k a d a r t a b i d i r .

    H i b i r m ill tarihin , um m tarih e r e v e s i i i n d e k i t a b i m e v k i i n e

    s o ku lm a d a n t ed k k in e im k n o lm a d , b u g n a r t k b ir m t e r i - f e d ir . M i ll t e r b i ye b a k m n d a n h i z o ld u u v e d a i m a o l a ca b y k

    e h e m m iye t b ir t a r a fa b r a k lr s a , l m b a k m d a n , h er m ill tarih'm

    k ym e t i , ya ln z umm tarih e reves i i ind ek i m ad d ve m n ev t e s ir -

    le r in in b y k l ve d e v a m l l ile l lm e k te d ir ; fa ka t , b u

    d e r e c e t e r k i b ( synthetique) b ir um m tarih t e l k k ys i n e k a d a r g it m e s e k

    b ile , u r a s m u h a k k a k t r k i, h e r m ille tin t a r ih i n i, m e n s u p o l d u u

    kltr erevesi veya ereveleri i in d e t e d k ik e t m e k b i r za r r e t t ir .

    i t e b u b a k m d a n t a r ih le r in i n b i n yllk b ir d e vr e s in i Y a k n a r k

    s lm klt r da iresi iin d e ge ir e n T r k l e r iin , ya r a t m a k h u su s u n d a k en d ile r in in d e b y k r o l l e r i o la n b u kltr l y k y l e t edk ik e tmek ,

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    13/389

    XIV BALANGI

    ya l n z l m d e il, m i l l b i r m e cb r iye t t ir . F ik ir ve s a n a t t a r ih i ,

    h u k u k t a r i h i , d i n t a r i h i , b i r k e l i m e i l e itim i tarihi1in b t n b e -

    l e r i i i n , b u m e c b r i y e t d a i m a k e n d i n i g s t e r i r . M e s e l m s l m a n

    T r k l e r in h u k u k t a r i h in i t e d k ik e t m e k ii n n a za r v e s is t em a d k s lm

    hukukun\ b i lm e k z a r r o l d u u g ib i , m m a s i l h u k u k m e ss es ele r in

    Ar . b l a r v e I r a n l l a r d a k i t a r ih t ek m l n a n la m a k d a za r r d ir ;

    b u a r e t le , a y n kltr dairesi i i n d e k i m i l l e t i n h u k u k t e k m l n

    mukayeseli b ir t a r zd a a n la m a d a n , b u n la r d a n y a l n z b i r i n i n h u k u k t a r i h i n i k a v r a m a k im k n o lm a d k e n d i liin d e n m e yd a n a k a r .

    s l m k l t r d a i r e s i n d e k i m i l l e d e r d e n h e p s i n i n a y r b i r m z s i ,

    s l m d a n n c e ye i t h u s s a n a n e l e r i , c o r a f m u h i t in v e ye r li

    m e d e n i ye d e r d e n ge le n h u s u siye tle r in d o u r d u u ayr b i r d e h l a r

    o l m a k l a b e r a b e r , a y n k lt r d a ir e s i n e m e n s u p ve ok d e fa mterek

    bir trihe m lik,, o lm a k ta n iler i ge le n u m m v e m t e r e k

    b i r t a k m karakterleri d e v a r d r .

    t e b t n b u seb ep le r d en d o la y , s l m t a r i h i n i ve s l m k l t r n h i o lm a zsa u m m h a t la r iyle r en m e k, milltarih

    terbiyesi a lm a k l zu m u n u d u ya n T r k m n e v v e r l e r i iin b y k

    b i r i h t i y a t r . M e m le k e t i m i zd e im d i ye k a d a r b u m e v z a i t n e r e d i

    l e n e n s o n e s e r l e r i n , h a t t b u n l a r d a n e n i y i l e r i n i n b i l e b u i h t i y a c

    k a r l a y a m y a c a n syler sek , h a yr e t ed ilm e s in : Ci r c I Z a y -

    d n n T r k e y e m u v a f fa k i ye t l e t e r c m e e d i le n b e b y k c ild l ik

    M ed en iy et -i- lslm iy y e Tarih i, so n r a S e y y i d E m r A l i n in ik i cild lik

    Ta rih-i- ls lm , o ku ya n la r a b ir o k d a n k ve i n s i c a m s z m l - m a t ve r e b ilir ; l kin , b za n h i k y e c i b i r t a r i h , ya h u t b ir m e d h iye

    (apologie) m h i ye t i n d e o l a n b u y z l e r c e sa h i fe lik e se r le r d e n , s l m

    m e d e n i y e t i n i n d n y a ta r ih i ka dr osu iin d ek i h a k y k m evk iin i ve

    t e k m l n r e n m e k , m m k n de ild ir . X X . asr fik r t er b iyes i

    ca p la r m a g r e h a zr la n m , m zyi b u g n k g r l e r e u ygu n

    b ir t ece ss s le a n la m a k ih t iy a cn d u y m u b i r ka fa i in , a r k z i h

    n i y e t i y l e ya zlm b u gib i e ser ler h e m y o r u c u , h e m d e o k a z

    f a y d a l d r . A s r l a r c a s r m b i r tarih tekmln s afh a la r n u m m ve b r i z h a t l a r iyle g r e b ilm e k iin , l zu m s u z t e f e r r a t a b o u l -

    m y a c a k v e f a k a t u m m levha'n m a k l n v e d o r u l u u n u d a b o z -

    m ya c a k k a d a r y k s e k t e n b a k m a k l zm d r . An c a k , b u n u y a p a

    b i l m e k i i n , t a r i h in i n , b t n o te fe r r a t b i lm e k le b er a b e r , t l

    v k a l a r esa s m a h i ye t t e o la n l a r d a n , d a h a t e k n ik b ir t b i r ile r i z

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    14/389

    BALANGI XV

    ( a c c id e n t e l) 'y i d i m ( i n s t i t u t i o n e l ) 'd e n a y r d e d e b i lm e s i l z m

    d r . D a h a d o r u s u , s a la m b ir t a r i h t e kn i k in e m l ik o lm a k l a b e r a b e r ,

    b u n u n f e vk in d e o la r a k t im a realite'nin b ir i b ir i n e b a l m u h t e lif

    ce p h e le r i n i a n la m a a y a r a y a c a k m u h t e l if b ilgile r e (discipline) d e

    s a h i p o l m a s z a r r d i r . G e r e k v k a l a n a y r m a k h u s s u n d a k i tahlil

    h a z r l k t a , g e r e k o n l a r n z a h v e t e r k ib iy l e tarih in v c u d e g e t i r

    m e k t e , t a r i h in in a n l a y v e g r l e r i , b i r i n c i d e r e c e d e m e s s i r o lu r ,

    i t e b u n d a n d o la y , h e r d e v r i n t a r ih is i, o d e vir d e d im a la r i lk p l n d a i ga l e de n meselelere k y m e t v e r m e k ve o n la r n m z-

    d e k i t e z h r l e r i n i t e s b it v e za h e t m e k m e c b u r iy et i n d e k alr . M e s e l

    b u g n , ye r y z n d e , d n e b ile n in s a n la r , h e r e yd e n e v ve l k t isd i

    ve itimi m e s e l e l e r l e m e g l o ld u k l a r i i n , b u g n k t a r i h i l e r d e b u

    m e s e le le r in m z d e k i k k le r i n i , t e z h r l e r i n i a r a t r m a y a a l

    y o r l a r ; n k , b u g n n i h t i y a l a r n a v e m e s e l e l e r i n e g r e h a z r l a n

    m b i r k a fa , m z n i n h e r h a n g ib i r d e v r i n i r e n m e k i st e d ii z a m a n ,

    m r a c a a t e t t i i t a r i h k i t a b n d a d a o m e s e le le r i n ge m i t e k i t e z h r

    le r in i a r yo r . M t e h a s ss o lm y a n v e sa d e ce u m u m k l t r n t a m a m

    la m a k is tiye n o k u yu c u ya , b u h u s u s t a h a k ve r m e k l z m d r . T a r i

    h i n h e r h a n g i b ir s h a s m d a k i m t e h a s s s la r , m t e b a h h i r l e r i , li m l er i

    a l k a d a r ed e b ile ce k y k s ek i h t i s a s e s e r l e r i y l e , m n e vve r sn fn

    ih t iya c n k a r la ya ca k u m m m h i y e t t e e ser le r , e lb e t te b ir i b i-

    r i n d e n e p e y c e f a r k l o l m a l d r .

    t e s l m t a r i h i ve m e d e n i y e t i h a k k n d a yu k a r d a z ik r e t t i

    im iz es er ler , ya h u t o n l a r a b e n z e r d i e r a r k , h a t t b z G a r p

    e se r le r i, b u g n k T r k m n e vve r l e r i n i n b u h u s u s t a k i i h t i ya c n t a t m i n e d e c e k m a h iy et t e d e il d ir . O n l a r ya z a n l a r d a n b z l a r , m e s el C .

    Z a y d n , ge n i m l m a t a s a h ip , m t e b a h h i r b ir m e llift ir ; b y k

    e s er i n d e , s l m t a r i h iyl e u r a a n la r , h a t t m te h a s s s la r i i n o k

    f a yd a l -m a l m a t d a b u l u n a b i li r . L k in , t a r i h i n tahli l m h i y e t t e k i

    i p t i d a l m a la r n , , ya p a b ilm e k iin l zm ge le n t e k n i k h a z r

    l k t a n b i l e m a h r u m o l a n b u g i b i a d a m l a r d a n , b u g n d e i l , h a t t

    d n n i h t i y a l a r m k a r la y a b i l e c e k t e r k b e se r le r b e k le n e m e z . E s a

    s en u n u t i r a f e tm e k m e c b u r iye t i n d e y iz k i, T a n z im a t 't a n b e r A v r u p a

    m e d e n i y e t i d a ir e s in e g ir d i i m i zi id d ia e tt i im iz h ld e , b i zd e ve

    i l v e e d e lim , n e d e d i er sl m m e m le k e t le r i n d e y a k n za m a n la r a

    k a d a r b u g n k m n a s i y l e bir tarihi y e t i m e m i t i r . B i r a s r d a n b e r i

    a r k t a, t a r i h m l m a t i t ib a r iy le ge n i v e s a la m b i lg ili , i h t a l

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    15/389

    XVIBALANGI

    in s a n l a r n ye t i m i o lm a s , b u h a zi n h a k yk a t i r t e m e z. M a a m f i h ,

    s l m fi lo lo jile r iyle u r a a n G a r p m s te r k la r a r a s n d a d a b u

    g n k m n a s iyle t a r i h i zih n i ye t in e m lik a d a m la r n o k n d i r

    o ld u u n u d a s yle m e k te n e k in m iye li m . t e b u n d a n d o l a y d r k i

    b u g n s l m t a r i h i ve Or t a za m a n T r k t a r i h i h a k k n d ak i t e d -

    kik ler , b i lhassa tim a tar ih t e dk ik le r i, h e n z o k g e r i b u l u n u y o r .

    I . Ci h a n H a r b i n d e n s on r a , u m m b i r ih t iy a te s ir i yle A v r u p a d a m e b z l s r e t t e k a n Umm Tarih ser ile r in de T r k v e s l m

    t a r ih ine a i t yaz l an b ah is le r in , b ilha s sa i t im i t a r ih e i t m es e l e -

    le r d e d i e r b a h is le r le m u k a ye s e e d ilin c e n e k a d a r s n k v e

    s a t h o l d u u d e r h l g z e a r p yo r . B u n l a r a r a s n d a , z e r in e y k l e n e n

    ii y a p a m ya c a k z a y f m u h a r r ir l e r t a r a fn d a n ya z l a n l a r b i r t a r a fa

    b r a k a lm ; l k in G . M a r a i s , G. D e m o m b y n e s gib i c id d e n k ym e tli

    v e t a r i h i k a fa s n a s a h i p ,, l im le r t a r a f n d a n y a z l a n k s m la r d a

    b i le g ze a r p a n b u e k s ik lik , h i p h e yo k k i, b u m e v zu la r n h e n z

    k fi d e r e ce d e i l e n m e m i o lm a s n d a n ile r i ge lm e k te d ir .

    I I .

    B u n d a n o n - o n i k i s e n e e v v e l s t a n b u l n i v e r s i t e s i n d e Trk Ede biyat Tarihi o k u t t u u m s r a d a , t a le b e m in , s l m m e d e n i ye t in i n u m

    m t e k m l h a k k n d a s a la m f ik ir le r ve r ece k, on la r n tarih g

    rlerini ge n i le t e ce k , b u h u s u s t a k i d a n k ve m p h e m b i lg ile r in i

    m u a y y e n k a d r o l a r iin e to p lya ca k , k k fa k at t e r k b bir

    k i t a b a m u h t a o ld u k la r n id d e t l e h i ss et m i t im . H l b u k i b u t r l

    k it ap la r , a n c a k b y k m t e h a s s s l a r t a r a fn d a n ya z ld t ak d ir d e

    fa y d a l d r ; o k ge n i b i lg iy e , u z u n y ll a r n t e cr b e s in e d a y a n m a y a n

    gen ve ace m m e l lifle r in bu t a r zda e ser l er i , oku yucu la r yan l , ace l e h k m l e r e s e v k e t m e k v e t a r i h realite' yi t a h r if e t m e k g ib i b y k

    t e h l i k e l e r d o u r a b i lir . t e o z a m a n , ya l n z filo lo g d e il, a y n za

    m a n d a b y k b ir ta r ih i o la n r a h m e tli d o st u m P r o f . B a r t h o l d n

    b u e se r i i m d a d m a y e t i t i ; 19 18 d e R u s a o la r a k k a n b u g z e l e se r ,

    1922de Kazan ' d a C e m a l V e l i d t a r a fn d an T a t a r c a ya t e r c m e

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    16/389

    BALANGI XVII

    D i l v e T a r i h - Co r a f y a F a k lt e s i n d e Ortalaman Tarihi k r s s n d e r

    u h t e e t t ik t en s on r a , b ilh a s sa t a r i h t a l e b e s i i in d e b u i h t i ya l a

    r n , b e lk i d a h a k u v ve t le , k e n d in i h is s et tir d i in i g r d m v e B a r t h o l d -

    n e se r in i t ek r a r , t a l eb e m d e n A h a d U r a l a T a t a r c a s n d a n t er c m e

    e t t ir d i m ; fa k a t b u k a d a r b y k b i r i h t i y a c k a r la ya n b u g ze l

    eser in i st if ades in i da r b i r m u h i t e i nh i sa r e t t i rm ek , yaz k t . Ya ln z

    n i v e r s i te v e y k s e k m e k t e p le r t a le b es i d e i l, h a n g i m e s l e e m e n s u p

    o lu rsa o l sun , beer ve mill k l t r n t a m a m l a m a k i s t e y e n h e r T r k

    o k u y u c u s u b u n d a n f a y d a l a n a b i l i r d i .i t e b u m a k s a tla , b u t e r c m e y i T a t a r c a v e z b e k e t e r c m e le r le

    d i k k a t l e k a r l a t r a r a k o n l a r d a k i b z b y k h a t l a r d a d z e l t m e k

    ve a yr ca S h a h i d S u h r a v v a r d t a r a fn d a n s ad ece b ir ik i eh e m

    m iye t s iz h iye ve m e l li fi n h aya t ve e se r l e r ine i t ba s i t b i r ka sah i fe

    i l ve s i yl e ya p la n n giliz ce t er c m e s iyle ( V. B a r t o l d , Mussulman

    Culture, U n i v e r s i t y o f C a l c u t t a 19 34 ) d e m u k a b e l e e t m e k s u r e t iyle

    b u e se r i v c u d e ge t i r d i m ; fa k a t , m u h t e l if d n c e le r l e , b u k a d a r l a

    ik t i fa e tmek i s temedim : Bi r defa , eser 1918de yaz lm o lduu c ihe t le

    o z a m a n d a n b e r i sl m t ar ih i ve k lt r h a k k n d a ya p lm bir ok m h i m t ed k ik le r in n e t i c e l e r i n d e n is tifa d e e d ilm e m i t i. S on r a ,

    d a h a ziya d e r a n v e O r t a A s y a t ar ih in in b y k m t eh a ss s o la n

    m e llif, k en d i ih t is sn n h a r i c i n d e k i b i r t a k m m e s ele le r d e h a

    t l a r a d m , e sk id e n be r i s r p ge le n b ir o k y a n l l k l a r ,

    a c e l e h k m l e r i t ek r a r la m t . t e b u n la r d z elt m e k ve t a m a m

    l a m a k i i n , z a h l a r ve D z e l t m e l e r is m i a lt n d a eser e i k i n c i b i r

    k s m il ve s in e m e cb r o ld u m . Bu n u ya p a r k e n , h e r eyd e n o k,

    yksek i l im m essese l e r imizdek i t a r i h t a l ebes in in i h t i yac n gz -

    n n d e b u lu n d u r d u m : B a h s e t ti im h e r m h im m e s e le h a k k n d a n e r e le r d e m l m a t b u lu n a b i le c e in i , d a h a d o r u s u n e r e le r d e t o p lu

    bibliyografya!y a t e s a d f e d i l eb i le c e i n i ve b u m r a c a a t e d i le c ek e se r

    le r in m a h i ye t ve k ym e ti n i o k k s a , f a k a t t e n k i y d b ir ek ild e

    g s te r d im ; o n l a r d a d ze lt ilm e si c a be d e n y a n l l k l a r ve bibliyo-

    grafyala r n d a il ve s i z a r r e k s i k l i k l e r v a r s a , o n la r d a e n m u h t a s a r

    ek i lde sy l ed im. Bu s re t l e zahla r ve Dzeltmeler k s m , s l m m e d e

    n iye t i t a r i h ine i t b i rok mes e l e l e r i de r in l e t i rmek i s t eyen le re , do ru

    b i r v e h e (oriertation) ve r ece k b ir y a r d m c k i t a p m a h iye t in i

    a ld j. Yin e b ir ok n o k ta la r d a , k e n d i e s k i t e d k i k l e r i m d e d z e lt ilmesi lzm gelen c ih e t le r i i a re t e t t i im g ib i , he n z ze r ind e i len

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    17/389

    XVIII BALANGI

    m e m i b z b y k problem'l e r i d e t e b r z e t t i rm e e a l t m ; f a k a t

    o ld u k a u z u n v e yo r u c u a l m a la r n m a h s l o l d u u , a n ca k b u

    cin s m e s a d e b u l u n a n l a r t a r a f n d a n a n la la b i le ce k o l a n b u il ve le r

    s ye sin d e , k it a p , s d e ce , h e r m e slek e m e n su p m n e v v e r v e m t e

    f e k k i r l e r e s lm Medeniyeti Tarih i h a k k n d a u m m m l m a t

    ve r ece k b ir eser o lm a k la k a lm a d ; T r k v e s l m t a r i h i n in

    m u h t e l if b e l e r i n d e a l m a k i st e ye n le r e y o l g s t e r e b i le c e k b i r orien

    tatior k i t a b ek lin e d e g ir d i . E d e b i ya t Fa k lt e l e r i m i zd e t a r i h t a h

    s iliyle m e g l o l a n g e n t a r i h il er i m i z i in , ge r e k B a r t h o l d gib i

    b y k b ir t a r ih i t a r a f n d a n y a z la n t e r k b m a h i ye t te k i ilk k s m n ,

    ger ek b en im ya p t m t e n k y d ve b i b l i y o g r a f i k orientation ks

    m n n fa yd a l o la ca n sa n yo r u m . Bu g n e k a d a r , G a r p d i l l e r i n d e

    d e, sl m m e d en i ye ti t ar ih in e it b u m h i y e t t e h i b i r eser

    b u lu n m a m a s , b u k k cild in n asl b y k b i r i h t i y a c k ar la

    d n d a h a i y i a n l a t a b i l i r .

    I I I .

    Bu k k ci ld i n n a s l m e yd a n a g e ld i in i b u s u r e t le a n la t t k t a n

    son r a, b u g n n ih t iya la r n a g r e s l m m e d e n i y e t i t a r i h i n in

    t e k m l h a k k n d a h e r sn f m n e vve r v e m t efe kk ir le r e e n i yi v e

    e n to p l u m l m a t ve r e b i le ce k t e r k b b ir e se r ,, o lm a k zr e n e d e n b u e s e r i s e t i i m i za h e tm e k is t er im . Bu s r ed e h e m B a r t h o l d n

    e se r in in m a h i ye t i, k u v v e t l i ve z a y f t a r a fla r d a h a i yi a n l a la c a k ,

    h e m d e b u n a b e n z e r e s e r l e r l e y a p l a c a k m u k a y e s e l e r s a y e s i n d e o k u

    yu c u la r a o eser ler h a k kn d a d a u m m b i r f i k i r ve r m e k m m k n

    o lacak t r .

    s lm dini ve slm dnyas h a k k n d a , k t n d i za m a n la r n a k a d a r

    y a p l m t e d k i k l e r i n n e t i c e s i n i t o p l a y p h l s a e d e n , , t e rk b m h i y e t t e

    ve ge n i o k u y u cu l a r a h it a p ed en eser ler ya z m a k , Ga r p m s t e r k l a r

    a r a s n d a , X I X . a sr n i kin c i ya r s n d a n b e r i d e v a m e d ip ge le n b ir a n -

    a n e d i r . Bir ta r a ft a n h r i s t i y a n l k t ed k ik le r in in ve m i s y o n e r l i k

    f a a l i y e t i n i n c a b e t t i r d i i semitik filoloji ve s lm Tarih i a l m a l a r ,

    d i e r t a r a f t a n , m i l y o n l a r c a I s l m t e b a a y a m l i k b y k k k m s -

    t e m l e k e c i d e v l e t l e r i n siya s ve d a r ih t i ya la r , n i h a ye t , I s l m

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    18/389

    BALANGI XIX

    m e m l e k e t l e r i y l e k u v v e t l i k t i s a d m n a s e b e t l e r d e b u l u n a n byk

    sanayi m e m l e k e t l e r i n i n m t e r i l e r i n i t a n m a k m e c b u r i y e t i , b i l h a s s a

    X I X . a sr n ik in c i ya r s n d a n b a l ya r a k 19 14 h a r b i n e k a d a r , A v r u p a d a

    slm tedkiklerin i n in k i a fn a s e b e p o lm u t u r , i t i m i i li m l e r i n ve

    u m m t a r ih t e l k k i sin in i n k i a f n e t i ce s i o l a r a k , llkzaman t a r i h i n i

    Ortazaman t a r i h i n e b a l y a n , , b y k m e r h a l e l e r d e n b i r i n i r e n m e k

    gib i d er in b ir l m z a r r c t i n d e b u a m e l i h t i y a l a r l a b ir le

    m e si, b u te d kik le r in d a h a e h e m m i y e t k a z an m a s n v e h er m e m le k e t

    t eki y k se k m n e v v e r s n f n b u n u n la a l k a la n m a s n ica b e t t ir d i .

    t e Islmoloji (y n i s l miy e t e i t b i l g i l e r ) m te h a s s s l a r n n z a ma n

    za m a n y a zm a k m e cb u r iye tin i d u yd u k la r t o p l u vc t e r k b es er le r ,

    b u n u n n e t ice si dir . I . Ci h a n H a r b i b it t ik t e n s on r a , m u h t e lif s l m m e m

    le k e t le r in d e b sb t n in k i a f e d e n s iya s ve f i k r h a r e k e t le r , nasyo-

    nalizm ve modernizmc e re y a n la r , Garp lemi'n i n s iya s v e a m e l g a y e

    lerle slm dnyas'n a d a h a f a z l a b i r a l k a d u y m a s n ca b e t t ir d i ;

    d ie r t ar a ft an , l m z a r r e t l e r d e sl m k a vim le r in in t a r i h v e

    m e d e n i y e t i n i d a h a i yi r e n m e k ih t iya cn g n d e n g n e a r t r yo r d u . U m m t a r i h , a r t k eskisi g ib i s a de Hristiyan Garb' deil ,

    Mslman ark1 ve s e m i tik d i n le r h a r i c in d e k i Uzak ark1 d a ih t iv

    ed en b e e r b i r t e r k i p (synthese) e k l in e so k u lma k i s t e n iy o rd u :

    A vr u p a d a so n k a n u m m t a r i h s er i le r i n in h e p s i n d e , a z o k , b u

    t e m a y l g r y o r u z k i , h e n z b a l a n g c n d a o l m a k l a v e e s k i g r e n e k

    (routine) d e n a y r lm a m a k l a b e r a b e r , i st ik b l i in h a k i y k ve t a m (integ

    ral) b ir u m m t a r i h t el k kys in i n ga le b es in i m j d ele ye n b ir a l

    m e t t ir . t e , f ik ir l e m in d e k i b u t e m y ii ll e r in b ir n e t i ce s i o l a r a k ,

    A v r u p a d a , I . Cih a n H a r b i n d en s on r a s lmiyete i t b i r t a k m ye n i

    t e r k b e s e r l e r o r t a ya k t k i, B a r t h o l d nki de b u n la r d a n

    b i r id i r .

    B t n b u e se r le r i W . B . n e se r i yle , h a t t s a t h b ir s r e t t e m u

    k a y e s e e d in c e g r r z k i, b u n la r d a h a z iy a d e s l m iy e tin d o u

    un da n , s l m n esas ak id le r ind en , fe lse fe ve kelmd a n , m u h t e l i f

    s l m m ezh ep le r in d e n , f k h y n i h u k u k m e s le k le r in d e n , tasavvuf

    t a r i k a t l e r i n d e n , ehlisnnet a k y d e l e r i n d e n u z a k l a m heterodoxe z m

    r e le r d en , son z a m a n l a r d a o r t a ya k a n d i n y e n i l i k h a r e k e t le r in d e n , y a h u t b u g n k I s l m d n y a s n n s i y a s va z y e tin d e n

    b a h se den ese r le rd ir ve s l m k a vim le r in i n t a r i h ? t e k m l ile

    h i a l k a d a r o lm a m la r d r . E . M e y e r h o f u n 19 2 6 d a k a n Le

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    19/389

    XX BALANGI

    Monde tslamique'\ g i b i o k b a s i t o l a n l a r b i r t a r a fa b r a k s a k b i le ,

    G . D e m o m b y n e s in 19 2 1d e n e r e tt ii Les nstitu tions Musulmannes

    a d l m k e m m e l k it a b i le , ge n i vu k u f u n a r a m e n , a s l b t a r a f o la -

    m ya n P . L a m m e n s in / s lam, Croyances et institutions (B e y ro u t h

    I9 2 6 ) u , b u t a r z d a ya z l m e s er l erd i r . Bu s on es er , b y k M a c a r

    is l m iya t s t . G o l d z i h e r i n 19 10 d a y a z p , 19 20 d e F . A r i n t a r a

    f n d a n F r a n s z ca t e r c m e s i n e r e d ile n Le Dogme et la loi de Vslam a d l

    m k e m m e l es e r in i , b z n o k t a la r d a i k m l e yle m e k t e d ir [ Bu e s er in

    Alm a n c a s, m e ll ifin l m n d e n so n r a F . B a b i n g e r t a r a fn d a n

    b z b ib l iyogr a f ik i lve le r l e t ek r a r ne r ed i lm i ti r ] . Ya ln z , az iz d os tu m

    H e n r i M a s s e n i n 1 9 3 0 d a (A. Colin'i n k k k o l l e k s i y o n u n d a )

    ne re t t i i l'slam a d l g z e l k i ta b n b u n d a n is tis n e t m e li yi m . M e l li f

    b u r a d a , y u k a r d a s a y d m dogmatik m e v z l a r d a n b a k a , I s l m l e

    m in in t a r i h t e k m l n d e gs te r m e e a lm , Iranllar'a ,

    Trklere, i m l A f r i k a d ak i Berber s l l e l e r i n e d e b i r y e r a y r

    m t r . Bu b a k m d a n b u e se r t a r i h ile r i , d i e r l e r i n d e n d a h a fa z la

    a l k a d a r e d e b i l i r .

    W . B a r t h o l d n k k eser i, u m u m p l n it ib a r iyle , b u

    b a h s e t t i i m i z e s e r l e r d e n h i b i r i n e b e n z e m e z . B u r a d a , d i e r b t n

    e se r le r d e g r le n s l m d i n i n in e sa s la r n a m t e a l li k dogmatik h u l s a , ,

    b u lu n m a d g ib i , s l m i ye t in z u h r u , P e y ga m b e r in h a y a t v e t l -

    m t h a k k n d a d a , es ki ye n i b u cin s b t n e se r le r d e b u lu n a n i za h a t a

    r a s t g e l i n m e z . O , s l m m e d e n i y e t i n i , c i h a n t a r i h i n i n u m m k a d r o su ,, i in d e , ya ln z d a h i l d e il, h a r i c m i l l e r i y l e d e ta svir ve

    iz a h a a l m tr . U m m b ir g ir i t en s on r a , Hristiyan ark,'m s l m

    ii n e h e m m iye t in i t e b r z e tt ir e n m e llif, s r a s iyle , H a l i f e l i k d e v

    r i n d e b u m e d e n i ye t in b a la n g c n , A b b s d e v r i n d e k i p a r l a k y k s eli i,

    r a n m e d e n i y e t i n in s l m k l t r n de k i m evk iin i, M o o l i s t -

    l s n n u m m n e t ice le r i n i a n la t yo r ve X V . a s r d a n s on r a k i M s

    l m a n d n y a s n n o k a c e le ve e k s ik b i r t a v s ifi n i ya p a r a k , e se r in i

    b i r d e n b i r e o k a c e l e b i r t a r z d a b i t i r i y o r .

    s l m m e d e n i y e t i gib i u m m b ir m e vz h a kk n d a ya zla n

    e sk i y e n i b i r o k e se r l erd e , k k fa r k l a r l a , h e m e n h e m e n a y n p l n

    t k i p o l u n d u u h l d e , W . B . n o n l a r d a n t a m am yl e f a r k l ve sa

    d ece t a r i h t e k m l g z n n d e tu t a n b ir p l n t k ip e tm e si,

    b u ese r e b i r a y r l k ve r m e k te d ir . So n r a , d i e r b ir o k es er le r d e,

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    20/389

    BALANGI XXI

    m u h t e lif t i m a m e s s e s e l e r a y n a yr b a h is le r d e t ed k ik e d ild ii

    h l d e , W . B . k l t r h a y a t n b y l e s u n b l m l e r e a y r m y a r a k ,

    rialitt&e o l d u u gib i , h e p s i n i b i r d e n b i r k l h l in d e t a s vi r v e za h a

    a l m a k t a d r . B u h u s s i ye t in e se r e, i lk b a k ta , d e t a b i r p l n s z l k

    m a n z a r a s ve r d i in i s a k l a m ya l m ; fa k a t m u h t e l if i t im m e s -

    sesele r in b i r b i r le r iy le ve morfolojik u n s u r l a r l a u zv k a yn a m a s n d a n h s l

    o la n i t i m h a y a t d e d iim iz complexusu n , realitede, b i r b i r i n d e n

    a yr lm a z u n s u r la r d a n m r e k ke p o ld u u n u v e b u n d a n d o la y , tarih

    bir terkbin d e , m m k n o ld u u k a d a r , b u e sa s ta n a yr lm a m a s l z m ge ld i in i h i u n u t m ya l m . W . B. b u h u s u s ta e n y e n i t a r ih t e m a y l

    l e r in e u y g u n h a re k e t e tmi t i r , d iy e b i l i r i z . E se r in d i e r b i r h u s s iy e t i

    d e, t sl m m e d en iye t in in i t i m ve k t i s a d m i l l e r i ni, m m k n

    o l d u u k a d a r , i h m l e t m e m e s i d ir . E s er i n ya z ld s en e le r d e R u s y a d a

    t a r i h m a d d e c i l i k (M aU ria lism e historigue) n a z a r i y e s i n i n r e s m

    a k y d e m h i ye t in i a lm o lm a s , b u n d a b i r m i l m i d ir ? B u n u i d d i a

    e tm e k pe k d o r u d e ild ir : T a r ih t ed k ik le r in d e i t i m v e k t i s a d

    h d i se le r e e s kid e n b er i e h e m m iye t li b ir y e r v e r e n b y k t a r i h in i n , sl m medeniyetin i n t e k m l n za h e d e r k e n , o t r l m e se le le r i

    ih m l e t m e si m m k n d e il d i. W . B .e b u h u s u s t a y a p la b i l e ce k en

    b y k t ir a z, b i la kis, i k t i s d ve i t i m m ille r e b u ese r in d e daha

    f a z la b i r ye r ve rm e m e s id ir .

    E s e r i n b i z c e e n b y k e h e m m i y e t i , sl m m eden iyetin i n u m m

    y r y n d e T r k l e r i n r o l n o za m a n b t n ilim le m in d e

    h k i m o la n m enf fikir lere ramen , b s b t n in k r e t m i ye r e k , b u n u a z

    ok t e b r z e t t ir m e e a l m a s n d a d r . W . B . n b u h u s u s t a o

    za m a n , h e m e n b t n m s te r kla r a r a s n d a h k m s r e n e sk i p r i- ju g ele r d e n , ya n l h k m le r d e n t a m a m i yle k u r t u l d u u n u id d ia e d e ce k

    de i l iz ; zah la r ve D zeltm eler ksmnda s k s k i a re t e t t i im g ib i ,

    T r k l e r a le yh in d ek i m enf f ik i r ler in t e s ir in e o n d a d a d a im t e s a

    d f o lu n u y or . T r k t a r i h i n in e n m h im ve e n p a r l a k b ir d e vr i ola n

    O s m a n l m p a r a t o r l u u , ih tisa s s h as n d a n h a r i ka ld cih e t le ,

    b u h usu Sta ya ln z u m m m l m a t a s ah ip b u lu n m a k ta d r ; fa

    k at , b u n a r a m e n , I r a n ve O r t a A s y a ta r ih in in b u b y k m

    t eh a s s s, h a k yk b i r il im a d a m ih t i y a tk r l ve h d i s e le r in m n a s n

    d e r i n d e n a n l y a n b y k b i r t a r i h i intuition' \y\t , b i r o k me s e l e l e rd e

    T r k l e r in r o l n a n l a m a a m u v affa k o lm u tu r . s lm medeniyeti-

    n i n u m u m t e k m l n d e o k a d a r es as l b i r m e vk i i o l m ya n ve a z ok

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    21/389

    XXII BALANGI

    k e n a r d a k a l a n imal Afrika m e m l e k e t l e r i y l e v e Arab dnyas'yle fazla

    m e g l o lm ya r a k , ese r in d e d a h a fa zla r a n l l a r v e T r k l e r e eh em

    m i y e t vermesi, b u k it a b , m m a s il e se r le r d e n a yr yo r . H . M a s s e -

    n i k i t ab i s t i sna ed i l i r se , d ie r mmas i l e se r l e rde , t a r ih t ekmlden

    b a h s e d i ld i i s r a d a b i le T r k l e r e h i ye r ve r i lm e z ve o n l a r s d e

    ce yk c bir unsur o la r ak gs te r i lir . W . B ., s lm Medeniyeti Tari

    hin de , U m m T a r i h b a k m n d a n o ld u u k a d a r , T r k T a r i h i b a k m n d a n d a e h e m m i y e t l i o l a n s h a l a r a , Trk memleketleri'ne , bu

    m e d e n iye tin b u r a la r d a k i i n k i a f n a e h e m m iye t ve r d i i c ih e t le ,

    e se r in in T r k m n e vve r l er i i in d a h a fa y d a l , d a h a a l k a l o l a ca

    m e y d a n d a d r . E s a s e n , slm medeniyeti h a k k m d a k i d i e r b u g i b i e s e r

    le r in mel l i f le r i , tarihi o lm a k b a k m n d a n d a B a r t h o l d le h ib ir

    s re t l e mukayese ed i l emez le r .

    I V .

    t e , k s a ca iza h n a a l t m z b t n b u seb ep le r , W . B . n

    e se r in i n e d e n b a k a l a r n a t e r c i h e t t i i m iz i a n la t m t r s a n r z. T a m

    m n a s i y l e tarihb ir zih n i ye t le , g e n i b i r g r le ya zlm o la n b u

    e se r in , k u v ve t l i t a r a f la r n ve z a y f c ih e t le r i n i i a r e t e t m e k le , o k u y u

    c u l a r a , e l l e r i n d e k i k i t a b n h a k y k h v i y e t i n i gs ter m i o lu yo r u z.

    Yoksa, t a m a m i y l e objektif o l a n b u t e n k i d l e r i m i z i n , m u t a a s s p b i r

    m i l l i y e t i l i i n d o u r d u u romantik bir mill tarih telkkisi,, n e d a y a n

    d n znnetmcmelidir. Ger i , he r nasyonalizm'i n i n k i a f t a r i h i t e d k ik

    e d i l i n c e , i l k d e v r e l e r d e mill tarih'in t a m a m iyle r o m a n t i k b ir

    telkkisine tesadf olunur ve tarih t e d k i k l e r i n i n e h e m m i y e t k a z a n

    masnda ve genilemesinde b u p s i k o l o j i k h a m l e n i n b y k b ir

    faydas da o l u r . L k i n , i lmi usller ve tenkid zihniyeti b i r de f a ye r l e t ik ten sonra, o a te li r o m a n t i z m in d e va m n a a r t k im k n k a lm a z ;

    i l i m v e i l m i n s a k i n m a n t k i o n u n y e r i n i t u t a r . G a r p m e d e n i y e t i n e e n

    son giren B a l k a n m e m l e k e t l e r i n in t a r ih i liin d e b ile b u r o m a n

    t i k d e vr in g e t i i n i y a h u t ge m e k zr e o ld u u n u g r yo r u z.

    T a r i h ! , siys m e n f a a t l e r u r u n a , y a h u t maraz i d e o lo ji le r i m d a fa a

    bi

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    22/389

    BALANGI XXIII

    h a r e k et le r in g e i c i o l d u u n u ve h er eye r a m e n , ta m objektif s -r e t t e t a r i h realite'yi a r a y a n ilim a d a m la r n n d n y a n n h e r t a r a fn d a

    o a l m a k t a b u lu n d u u n u m e m n u n i ye tle s yliye lim .

    M i l l t a r i h t el k kis in in romantik d e v r i n i , Trk nasyonalizmi

    d e t a b ia t iyle g r m t r ; Av r u p a t a r i h iliin i n T r k l e r h a k k n d a

    h ib ir ilm esa sa d a y a n m ya n o k h a ks z m e n f t e l k k i y l e r i k a r

    s n d a , b iz im r o m a n t ik t a r ih i li i m i z in a k s l a m e l i d e i st er is te

    m e z o k m f r i t ve m b a l a l o la ca k t ve h a kk ik a t en yle d e

    o ldu . B t n i lm t e r akk y le r in e sa s o l an tenkid fik ri 'n in inkiaf ve rasyonel a l m a u s l le r i n i n ye r l e m e s i, d n y a n n h e r ye r i n d e o l d u u

    g ib i , b i zd e d e , y a r m a s r d a n f a z la b i r za m a n d a n b e r i fa s la l a r l a d e

    v a m e d e n , , b u Rom antik Tar ih d e v r i n i k a p a t a c a k t r ; fa k a t , y in e h e r

    ye r d e o ld u u gib i, b izd e d e b u r o m a n t i k t e l k k y , M ill Tarih

    t e d kik le r i n e k ar u m m b ir a l k a u y a n d r m a k ve Umm Tarih i inde

    T r k l e r i n r o l n a r a t r m a a s evk et m e k it ib a r i yle , p s i k o l o j i k

    b i r h a m l e y a r a t m t r . B e n i, o t u z s en e e v ve l, m i ll t a r i h a r a t r m a l a

    r n a s e vk e d e n v e i n s a n m i ts iz li e v e a t l e t e d r e c ek m a d d

    v e m n e v i b i n t r l m n ia l a r a k ar b u yo ld a n a y r m y a n b ir i cik m i lin d e, bu p s i k o l o j i k h a m l e o ld u u n u t ir a f e tm e liyim .

    A n c a k , h e m e n i l v e e t m e l i y i m k i , d a h a i l k g n d e n b a l y a r a k , b u

    a r a t r m a l a r m d a , t a r i h t e d k i k l e r i n i n i lm ve objektif us l l e r inden

    a yr lm a m a ya ve Ga r p t ar i h ile r in in T r k l e r h a k k n d a i n d ve

    m e n f h k m le r in i s r f objektif us l l e t enk ide a l t m. Rasyonalizm'

    d e n a y r l m a m a k h u s s u n d a k i k a t a z m i m e r a m e n , e s k i y a z l a r m d a

    za m a n za m a n b u r o m a n t i z m i n t e sir ler i b u l u n d u u n u s a klya m a m ;

    fa k a t , h e r eye r a m e n , o t u z s e n e lik m t e m a d i b i r a l m a e s n a s n d a

    e lde edeb i ld i im msbet neticeler s ye sin d e , T r k l e r i n O r t a z a m a n t a r i h in d e k i r o l le r i h a k k n d a m e v cu t y a n l f i k i r l e r d e n b i r h a y

    lisini d e i t i r m e y e m u v a f fa k o ld u u m u v e b ir o k G a r p l i m l e r i -

    n in a r t k o n e t ic ele r i k a b l e t t ik le r i n i, b y k b i r m e m n u n i ye t le

    s y l e m e k t e n k e n d i m i a l a m y o r u m .

    Ben i l im' t v e i n s a n l n iyi'ye, doru'ya g i t t i i n e in a n a n la r

    d a n m ; b u n d a n o t u z se n e e vve l o ld u u g ib i , b u g n d e insaniyeti T r k

    n a s yo n a l iz m i n i n h e y e c a n n k a l b i m d e v e k a f a m d a t a yo r u m . L k i n

    t a r i h r e a l i t e yi ar a r ken , h er eyd en evve l i lm b ir h a k y k a t i n h i zm e tk r o ld u u m u u n u t a m a m . D a i m t ek r a r e tt i im gib i, T r k

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    23/389

    XXIV BALANGI

    m i lle tin in c i h a n t a r i h i n d ek i b y k r o l n b u g n k ilim z i h n i

    y e t i y l e objektif o la r a k o r t a y a k o ya b i l d i im iz z a m a n , d n y a i lim

    le m in in b u n u ko la ylk la k a b u l e d e c e i n e k a d a r m u h a k k a k ise,

    b u n u n T r k m i lle t in e e n b y k b i r h i z m e t o la ca d a o d er e ce

    kat d i r . Esasen tarih hakykat d e , T r k m i l l e t i n i n h a k y k m e n f a a t i n e

    m u g ayir o la m a z. M t e ve ff d o stu m b y k t a r ih i B a r t h o l d n

    b u o k g ze l e se r in i T r k o k u yu c u l a r n a t a k d i m i in y a z d m b u

    s a tr la r b it ir i r k e n , b u n u b a ka b ir b a k m d a n t a m a m la m a k m a k s a d iyle

    Ortazaman Trk Medeniyeti Tarihi h a kk n d a b yle b ir t e r k i p t e c r

    b e s i h a z r l a m a k t a o l d u u m u d a h a b e r v e r e y i m .

    stanbul 2 M art, 1940

    M . F U A D K P R L

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    24/389

    SLM MEDENYET TARH

    Prof . Dr . W. Bar tho ld

    s l m M ed en iy e t i

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    25/389

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    26/389

    G t R I

    M f r c m an medeniyeti y a b u t Arap m edeniyeti a d , Or t a z a m a n a r k m e d e n iy et in e ve r il m e k t e d i r . B u m e d e n i ye t i n y a r a t c s o l a n M s l -

    m a n l ar , y a lm z A r a p la r o l m a d h a ld e , A v r u p a m e d e n iye tin d e n

    e p e y z a m a n d a n b e r i a y r d u r a n Ya k n A s ya v e k s m e n A fr i k a h a l k la r ,

    h e p s i, d e v le t d i n i o la n I s l m d i n i , i lim v e e d e b i y a t d il i o la n Ar a p d i li

    vas t a s iy l e b i r l e mi l e rd i r .

    M e d e n i y e t t a r i h i n d e ark s z n n k u l l a n l m a s o n u n c o r a f

    m n a s n a t a m a m iyle u y m a m a k t a d r . R u s y a d a Y a k n a r k t a ki m e d e n

    lke l e re Cenup n a m ve r i lm e s i l z m g e lir d i . Ay m e kild e , M s l m a n

    a r k n b i r p a r a s s a y la n im a l Afr i k a d a A v r u p a y a n a z a r a n c e n u p t u r .

    ark n Garb a m u k a b i l , m e d e n l k e m n a s n d a k u l l a n l m a y a

    b a la n m a s , R o m a i m p a r a t o r lu u d e v r in d e o ld u . Yu n a n l la r n a z a

    r n d a y a ln z s c a k meden cenup i l e , b a r b a r h a l k l a r n y a a d s o u k

    im al m e vc u t o lu p , c ih a m t r l p a r a l a r a a y r m a k t a d a b u e sa sa g r e

    h a r e k e t e d i lm e k t e id i . Av r u p a y o n l a r b o y d a n b o y a A s ya v e Af r i k a

    n n im a l in e ye r l e t ir iy o r la r d . u s u r e t le , S i b i r y a Y u n a n l l a r c a m a

    l m o ls a yd , A vr u p a n n b ir p a r as a d d o lu n m u o lu r d u . A r i s t o

    ( Ar i s t o t )y a g r e Yu n a n l l a r d a n b a k a b t n d n y a d a k i h a l k la r :- im a l A vr u p a d a y a y a n b a h a d r , l k i n m e d e n i ye t te ve d e vle t

    i d a r e s i n d e k a a b i l i y e t s i z Barbarla rl a , m e d e n i ye t li l k i n k a h r a m a n lk t a n

    m a h r u m Asy a lla r a. a y r l m a k t a y d . H elen ler b u n l a r n a r a s n d a o l u p ,

    ya a d k l a r y e r i n i k li m i d e m e d e n i ye t i n i le r l em e s in e v e k a h r a m a n l n

    m u h a f a za s n a m s a it t i r v e b u n d a n d o l a y b u h a l k d n ya y a h k i m iye t

    i in g n d er i lm i tir . A r i s t o n u n b u h a y a li k s m e n ols un M a k e d o n

    y a l I s k e n d e r t a r a f n d a n t a h a k k u k et tir i lm i t ir . sk e n d er in a r k

    f t u h a t , Y a k n A s y a v e M s r siy a s v e m e d e n ci h e t t e n Y u n a n a

    b o y u n e d ir m i v e Yunanllarm b ir ark medeniyeti v c u d e ge t ir m i t ir .

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    27/389

    4 GlR

    G e r i b z ci h e t l e rd e n , b i l k i s , A s y a n n Yu n a n l l a r a t e s ir i d a h a

    k u v ve t li o lm u s a d a ( b ilh a s s a d e v le t i le r i n d e ) , m e d e n r e h b e r l ik

    Yu n a n l l a r e l in d e k a lm ve a r k t a n Partlar ' n , G a r p t a n R om alla r 'm

    s k t r m a l a r i y l e s i y a s h k i m i y e t l e r i n i k a y b e t t i k t e n s o n r a d a , m e d e n

    s t n l m u h a f a z a e t m i l e r d i r .

    R o m a , M s r k e n d i m e d e n t e s ir in e b o yu n e d ir m e k le A r i s t o

    n u n , Y u n a n l l a r d a n b a k a A v r u p a l l a r n m e d e n i y e t e i s t i d a d o l

    m a d n a , , d a ir fik r in in ya n l o l d u u n u d a is p a t e t m i t ir . A vr u p a , R o m a d e vr i n d e k i c o r a f m e vk iin e g r e , d n y a n n A s ya d a n im ld e

    o l a n p a r a s d e il, b e lk i g a r p t a o la n p a r a s id i . M i l t t a n n c e I.

    a s r d a ya a m o la n c o r a f ya l im i S t r a b o n , A v r u p a n n f iz ik c o r a f

    y a v e ik lim b a k m n d a n m e d e n iye te m s a it o ld u u n u b e ya n e d er e k ,

    t a l ya n n c o r a f cih e t t e n s t n l n id d i a e d iyo r v e b u y a r m a

    d a y , R o m a y a dnya hkimiyeti n i t e m i n e d e n b i r y e r o l a r a k k a b l

    e d i y o r . Y u n a n l l a r s a n a t v e i l i m d e n e e k i l d e b i r i n c i m e v k i i t u t m u

    is ele r , R o m a l la r d a h u k u k , t e k n i k ve h a r b i le r in d e k i m u v a ffa k i y e t l e r i y l e A v r u p a m n A s y a y a s t n l n g s t e r m i l e r d i r . B u d e v i r d e ,

    a r t k Rom enlem i Garp ile Yunanlarm ark a r a s n d a m e v c u t o l a n a y r

    l k s ez i l iyordu . Bzan ark s z , m l k v e d a r b i r s t la h o la r a k ,

    Ba lk a n ya r m a d a s n d a n b a lya r a k b t n eski s ke n d e r m p a r a t o r -

    l u u n u i in e a l a n ye r l e r e , , ve r il iy o r d u . Yu n a n - R o m a d n ya s is e,

    y a ln z im d i k i t a r i h ii n d e il, R o m a l la r m k e n d i n a z a r la r n d a

    d a k e n d i n e h s b ir k l ,, t e l k k e d i liyo r d u . O k u m u b i r R o m a l h e r

    ik i d i li , y n i L t i n c e ile Yu n a n c a y b i lm e y e m e c b u r d u . B u m n a y a g r e a r k . R o m a h u d u t la r iin e g ir m e ye n P a r t d e vle t in in t o p r a k la

    r yd . R o m a k e n d in i n m e d e n ve s iya s ci h e t te n a r k a n a z a r a n s t n

    o ld u u n d a p h e et m iyo r d u . S t r a b o n , P a r t d e vle t i e lin d e k i ye r le r e ,

    y a k n d a R o m a m p a r a t o r lu u n u n e lin e ge e ce k ,, n a za r iyle b a k

    yo r d u . S t r a b o n d a n y z yl s on r a e s er i n i ya z m o la n T a c i t u s ise

    b u n u m i t e t m i y o r d u . L k i n y e n i l m i o l a n ark ' a t e h l i k e l i d m a n

    n a z a r i yle b a k m yo r v e R o m a i i n t e h li ke n i n d a h a z iya d e G a r p t a

    Germenler t a r a f n d a o ld u u n u id d ia e d i yo r v e : Germenler'i n h r r i yet sevgis i , Arsak m parator luu'n d a n d a h a t e h l i k e l i d i r , , d i y o r d u .

    L k i n Germenler'i n h c u m u n d a n o k e v v e l R o m a t o p r a k l a n n a b a s k n

    e d i p g i r e n l e r arkllar o ld u . I I I . a s r d a z a y fl a y a n Ar s a k m p a r a t o r

    l u u ye r i n d e ye n i Ssniler devleti d o d u . R o m a l la r , P o m p e za m a n n

    d a e l e g e i rd i k l e r i H a za r D en iz i'n A t n I V . a s r d a t a m a m i y l e k a r l

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    28/389

    GlR 5

    d la r . S s n le r z a m a n n d a r a n , yin e R o m a m n k u v ve t li b i r r a k i b i

    h l in e ge ld i v e b t n m e d e n iy e t d n y a s i in b y k e h e m m iye t i

    o la n in - Hind ticaret yolun u k a r a d a n d a , d e n iz d e n d e , e lin e ge ir d i .

    M e d e n s t n l n A v r u p a d a n Ya k n A s y a y a ge m e s i b u h d is e ile

    b a l o lu p , b u n u n b s b t n t e b a r z e t m e s i M sl m an la r dev rin de

    o l m u t u r .

    H r i s t iya n lk , t s l m ve s on r a H m a n i zm , A vr u p a h l a r m ark

    h a k k m d a k i fi ki r l e r i n i t e k r a r d e i t ir d i . a r k d i ll e r i n d e n b ir i s in i b i l

    m e k h e r o k u m u A v r u p a l i i n l z m b i r e y i d i . A v r u p a v e Y a k n

    As y a t a r ih in e , O r t a z a m a n d a , bir btn n a z a r i y l e b a k l y o r d u . B i r b i r i

    a r k a s n d a n g elm i o la n As u r - B a b il , r a n , Yu n a n - M a k e d o n y a ve

    R o m a h a k k n d a M uk addes K ita p 't a o l a n fik ir l e r X V I I . a sr a k a d a r

    A vr u p a d a d a h k m s r p ge ld i. R o m a n n u m m e h e m m iye ti

    ( o n u n i i n e , K i l i s e i k i y e a y r l n c a y a k a d a r , k in ci Rom a y n i stanbul

    d a g i r i y o r d u ) k a t i y y e n p h e k a b l e t m e z b i r k a n a a t h l i n e g e l d i

    ve b u n a k ar o l a n h d i se le r e m u v a k k a t ve g a y r - i k a n u n n a za r iyl e

    b a k l d . D i n , A v r u p a y , h r i s t iya n o l m a y a n v e so n r a k a t o li k o l m a y a n a rk ' t a n a y rd . L k in b u a y r l , H r i s t i y a n l k t a n n c e k i h l e i r c a

    e d e n Hm anizm o ld u . X V I I . a s r d a n b a l ya r a k , u m m t a r i h in E sk i,

    O r t a v e Ye n i za m a n l a r is m iyle e a yr lm a s , a r k a , es ki z a m a n d a

    Yu n a n v e R o m a m e d e n iy e ti t e s ir i n in , d a h a s o n r a k i z a m a n d a ise,

    b u n u n d i r i l m e s i y l e m e y d a n a g e l e n m e d e n i y e t i n d n d a k a l a n b i r

    d n y a d i y e b a k a n b i r g r t a r z m e y d a n a g e t i r d i . B u n e v i f i k i r s a

    h i p le r i n e g r e , m z ve b u n u n l a b er a b e r d n y a t a r ih i , Yu n a n t a r i

    h i n d e n b a la r . H a t t X I X . a sr k e fiy a t m d a n s on r a b ile b z kl sik

    f i l o l o g l a r Y u n a n t a r i h i n i n , E s k i a r k t a r i h i n i n d e v a m n d a n i b a r e t o l d u u n u t e s l i m e t m e m e e u r a y o r l a r d .

    Z a m a n m z m v er r ih l e r in i n e ks er is i n a z a r n d a p h e s izd i r ki,

    Y u n a n t a r i h i n d e n n c e Y a k n A s y a v e M s r d a , d e v a m l v e m u h t e l i f

    t a b a k a l b i r m e d e n h a y a t g e l i p g e m i t i r . B u m e d e n i y e t d e , Y u n a n

    m e d e n i ye t i g ib i , b i r k a v m i n d e h s n d a n d e i l, b e l k i g it t i k e g e n i le

    y e n b e y n e l m i l e l m n a s e b e t l e r i n t e s i r i a l t n d a , d o u p b y m t r .

    B u m n a i l e z a m a n m z n Esk i ark t a r ih i s i , b u s t l a h t a n , Ka fk a s

    t a n v e n A s y a d a n b a l ya r a k , H i n d D e n i z i ve Afr ik a g lle r i n e k a d a r , I r a n ile H in d a r a s n d a k i h u d u t la r d a n Ce b e l t t r k a k a d a r u z a

    y a n s a h a la r a n la m a k t a d r . Bu s a h a n n k a d m t a r i h i t a m a m i yl e a yr bi r k l te k i l eder .

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    29/389

    6 GR

    B u t a r i f t e n a n l a l d n a g r e , b t n d h y a t a r i h i n i n b i r p a r a s

    t e l kk i ed i l en Takn ark'a, h a k i k a t e n e s k i d n y a n n a r k m e m l e k e t

    le r i o l a n in ve H in d g i r m e m e k t e d i r . A v r u p a m t e f e k k i r l e r i t a r a f n d a n

    bu ye r l e r i i n Uzak ark d i y e a y r b i r i s i m k a b l e d i l m i t i r . B z m -

    d e k k i k l e r U z a k a r k t a r i h i n i n G a r p t a n b s b t n a y n k a l m b i r

    m e d e n t e r a k k id e n i b a r e t o l d u u n u is p a t a k a lk y or la r v e Av r u p a

    m e d e n i y e t i y l e Y a k n a r k m e d e n i y e t i a y n t e m e l e i s t i n a d e t t i i n d e n ,

    G a r p t a r i h i z e r i n e b i n a e d i l m i o l a n t a r i h k a n u n l a r n t e t k i k i y l e e l d e e d i l e n n e t i c e l e r i n i k m a l i i i n l z u m l u o l a n m a l z e m e n i n a n c a k

    U z a k a r k t a r i h i n i n t e t k i k i y l e e l d e e d i l e b i l e c e i n i i d d i a e d i y o r l a r .

    L k in s on za m a n d a , E s k i H i n d ' i n Ya k n a r k m e d e n i ye t i t e s ir i a l

    t n d a o l d u u ( S a n s k r i t a l f a b e s i Y a k n A s y a d a n k m t r ) , in'in d e

    H i n d t e s ir i a lt n d a k a l d i s p a t e d ilm i tir . M a a m f i, U z a k a r k m

    Y a k n A s y a y a m n a s e b e t i b u s o n u n c u n u n A v r u p a y a o l a n m n a s e

    b e t i n e n a z a r a n d a h a u z a k o l d u u n d a n , h e r h l d e b u n u n ayn bir mede

    niyet s a y lm a s l z m d r . in v e H i n d t e ya b a n c t e s ir l e r ve i d a l ga l a r o lm a s n a r a m e n , e sk i m e d e n a n a n e k e s ilm e d e n d e v a m e d i p g e l

    m i t ir . F a k a t , Y a k n a r k t a , E s k i M s r h i y e r o g l ifi n i , As u r v e I r a n

    iv i y a zla r m a n ca k A v r u p a l la r o k u m a y a m u v a ffa k o ld u l a r .

    G e n i m n a s i y l e Garb'm ( y n i Ya k n A s ya , i m a l Af r i k a , A v

    r u p a d a d a h il o ld u u h ld e ) U z a k a r k a ka r fa i k b i r r o l o yn a m a s

    E s k i-d n ya n n G a r b y a n s n d a a r k ya n s n a n a za r a n , d e i m e le r in

    d a h a o k o l u u y l a z a h o l u n m a k t a d r . Ticaret yol lan , Ya k n A s y a

    h a l k la n n d a n Av r u p a l la r a g e t i. F e n i k e li le r d e vr in d e n z a m a n m z a

    k a d a r G a r p h a lk l a n b u y o l la n k e n d i elle r in d e t u t m u la r d r . in d e n y a h u t H i n d t e n k m o l a n i n s a n l a n n , G a r p m e m l e k e t l e r i n i n d

    t ica r e t i n i ken d i e lle r i ne ge ir m eye , bu ye r l e r i ken d i k t i sad ve s iyas

    n f u z la n a l t n a a l m a y a u r a t k la n m , t a r i h h i b i lm iyo r .

    B u g n a r t k i s p a t e d i l m i b i r h a k i k a t g i b i s y l e m e k m m k n d r

    k i , t e r a k k i n i n e n b y k m i l i , k a v i m l e r a r a s n d a k i m n a s e b e e r d i r .

    M u h t e l if k a v im le r in i le r i y a h u t g e r i lik le r i , r k h u s u s iye t le r i le , d i n

    t ik a t la n yla , ya h u t , e t r a fla n n d a t a b ia t le d e il, t a r ih le r in in t r l

    a la n n d a m u h t e lif h a l k la r la o la n m n a s e b et le r d e t u t t u k l a n m e vk ii l e zah o l unab i l i r . H in d-A vrupa r k n a m e n s u p i n s a n l a r b a k a r k l a r a

    n a z a r a n n e k a d a r s t n o lu r s a o ls u n l a r , d i e r r k l a r l a t e m a s e tm e d e n ,

    Litv any allar'n X I I I . a s r a k a d a r b u lu n d u k t a n h ld e , ya h u t H in d u -

    ku t ak i Kaff ir ler ' i n X I X . a s n n s o n u n a k a d a r y a a d k l a n e k i l d e y a -

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    30/389

    GR 7

    a s a yd la r , h e n z v a h o la r a k k a l r la r d . H r i s t i ya n l n s l m a

    n a za r a n n e ka d ar a yr lk la r o lu r sa o ls un , d n y a t i c a r e t i m s l -

    m a n l a r e l i n d e o l d u u m d d e t e , s l m d n ya sm n m e d e n iye t i

    H r i s t i y a n m e d e n i y e t i n e t e f e v v u k e t m i t i r . A v r u p a n n b a k a

    k t a l a r a n a z a r a n i k li m i , t a b i a t i v e c o r a f m e v k i i n e k a d a r i y i o lu r s a

    olsu n , b u n la r n fa yd a s, a n ca k, Avr u p a m e d e n M n a s e b e t l e r d e

    b i r i n c i m e v k i i i g a l e t m e y e b a l a d k t a n s o n r a g r lm e ye

    b a l a d . s l m m e d e n i ye t in i n d e i le r i ya h u t g e r i gi d i i, b u d i n i n t li -

    m a t y a h u t m u h t e l if m s l m a n m ille t le r i n r k h u s u s iye t le r i n d e n zi

    ya d e , y u k a r d a g s te r ilm i o la n m i lle r l e t a a y y n e t m e k t e d i r 1.

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    31/389

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    32/389

    B R N C B l m

    HIRSTYAN ARK ve BUNUN SLMN EHEMMYET

    RSp r o fe s r le r in d e n Ya k n a r k t a r ih is i T u r a y e f i n fik r i n c e ,H r ist iy an lk 'la , b er a b e r , d n y a y a y e n i b i r b a k t a r z d om u

    t u r . Bu b a k t a r z , ge r e k Yu n a n - R o m a v e ge r e k E s k i a r k pagan izm 'i

    i le m u v a f fa k iye t l i b i r e k il d e m c a d e l e y e g ir i t i. a r k t a H r i s t i ya n l k

    t a r a fn d a n b a la n m o la n b u ye n ile m e d a h a t a m a m la n m a d a n , o n a r a k p y e n i b i r d i n d o d u .

    H r i s t i y a n l n pagan izm ( p u tp e r e s t l i k ) i l e m c a d e l e s i , y a ln z d in

    e r e ve s i i in d e k a lm a m t r . H r i s t i y a n v i z le r i n e k s er i si, p a g a n i z m

    i t i k a d y l a b a l o l a n i l im v e s a n a t l e r i d e mekruh g r y o r l a r d . K s a

    b i r z a m a n s o n r a k y a m e t o l a c a n a , y n i d n y a n n s o n u g e l e c e i n e

    in a n a n X . a s r h r i s t iya n l a r i i n d e v le t i le r in e , m a d d v e fi k r

    m e d e n i ye t in t e r a k k is in e k ym e t ve r m e y e h i b i r s e b e p yo k t u .

    L k i n Kilise b i r t a r a f t a n y a l n z y k s e k t a b a k a i i n a n l a l a n i l i m

    v e s a n ' a t in d m e s in e s e b e p o l d u y s a d a , d i er c ih e t t e n ge n i h a lk s e

    viye s in in y k s e lm e s in e h i zm e t e t t i . K il is e p e k o k k a v im le r a r a s n a ,

    d in k i t a p l a r o n l a r a a n la y l e k i ld e , m i ll d i l d e y a z p d a t t . M -

    l m o l d u u n a g r e , e v ve l ce y a ln z p e k a z y er l e r d e m e v cu t o la n m i ll

    e d e b iya t , g en i m ik ya s t a b a g s t e r d i . A s y a vi l y e t l e r i n d e v e M s r

    d a , R o m a Im p a r a t o r l u u n u n b a k a ye r le r in e n a za r a n a r t la r d a h a

    m s a it id i ( Bilh a s sa , m p a r a t o r l u k , G e r m e n b a r b a r l a r n n e lin e g e

    t ik t en s on r a , Ba l k a n n d a s t a n b u l a k a d a r o la n ye r le r i S l v h c u

    m u n a u r a ya r a k m e d en h a ya t a b y k b ir d a r b e i n d ir i ld ik te n s o n r a ) .

    n As y a v e M s r d a H e l en i s tik m e d e n iye t d e vr i n d e p e k b y k

    e h i r l e r i n a e d i l m i t i k i , b u n l a r , b y k l k v e m m u r l u k b a k m n d a n

  • 8/2/2019 slam medeniyeti tarihi fuad kprl

    33/389

    10 HIRSTYAN ARK

    e s k i l e r i g l g e d e b r a k m l a r d r . B u n l a r d a n M s r d a k i skenderiye,

    S u r iy e d e k i Antaky a, D i c l e b o y u n d a k i Selefkiye e h i r l e r i , b y k l k l e r i

    i t ib a r iy le R o m a d a n s on r a g e liyo r l a r d . Yu n a n l la r t a r a fn d a n in a

    e d i lm i b y k e h i r l e r i n a a t a b a k a y e r l i l e r i a r a s n d a , h r i s t i y a n

    v iz le r d i n n e r in e b a la d la r . Be yn e lm il e l d i l o l a n Y u n a n d i l i n d e

    d i n k i ta p l a r t e l if e d ilm e k le b e r a be r , m a h a l l d i l l e r d e , b ilh a ss a

    S r y n v e K p t d ille r in d e , t e r c m e v e ta k lit yo l u y la ye n i ese r ler

    m e yd a n a ge ld i . H r is t iya n d i n in i n R o m a m p a r a t o r l u u d n d a d a lm a s n i s p e t in d e , b a k a d i ll er d e d e h r i s t iya n e d e b i y a t b a g s t e r -

    mi t i r (Af r ika da nubi, habe d i l l e r i n d e , A s y a d a ermeni ve grc v.s.

    d ille r d e ). V I . as r d a n k a lm k it a b ele r A r a p d i l i n i n d e k i l i s e d i l i

    o l a r a k k u l la n lm o l d u u n u g s t er m e k te d ir . F a k a t sl m iy e t t en

    n c e k i d e v ir le r d e A r a p d i li n d e b i r H r i s t iy a n e d e b i ya t n n m e v cu d i ye t i

    h e n z i s p a t e d i l e m e m i t i r .

    H r i s t iy a n l n b u n d a n s o n r a k i d a l v e m e d e n m u v a ff a k i

    ye t le r i , R o m a i le r a n a r a s n d a k i m c a d e l e le r l e o k sk b a l d r . B u m c a d e l e b ilh a s s a F r a t ve D i c le h a v za l a r n d a o lu p , b u r a d a k i m a

    h a l l h k i m v e em i r le r , m u h a r e b e t a li in i n d e i m e s in e g r e k h b e r i ,

    k h t e k i t a r a fa ge iyo r l a r d .

    F r a t t a n a r k a , im a l S u r i ye d e n g e l e n y o l z e r i n d e k i Edes

    ( im d ik i Ur/a) eh r i , h r i s t iya n h k v e S u r iy e m e d e n iy e t i t a r ih i n d e

    m s t es n a b i r e h e m m iye t i h a i zd i r . E d e s h k i m