İslam dünyasında bilim
DESCRIPTION
İslam Dünyasında Bilim. Genel bakış. Batı Roma İmparatorluğunun çöküşü Bilim merkezi İskenderiye’nin Müslümanların eline geçmesi (642) İslam topraklarının genişlemesi Sanskritçe ve Yunancadan Arapçaya çeviriler Geometri, cebir ve trigonometri Astronomi Fizik Tıp ve biyoloji Coğrafya - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
İslam Dünyasında Bilim
Genel bakış Batı Roma İmparatorluğunun çöküşü Bilim merkezi İskenderiye’nin Müslümanların eline
geçmesi (642) İslam topraklarının genişlemesi Sanskritçe ve Yunancadan Arapçaya çeviriler
Geometri, cebir ve trigonometri Astronomi Fizik Tıp ve biyoloji Coğrafya Mekanik
Genel bakış Fetihler neticesinde Bizanslılarla ve Perslerle
karşılaşılmış ve kendilerinden önceki medeniyetlerin yarattığı eserlerden yararlanmak gerektiği inancı hakim olmuştur.
Özellikle Abbasîler döneminde yoğun bir çeviri faaliyetine girişerek, bilim ve felsefe alanlarında atağa kalkmışlar ve önce var olan birikimi anlamaya ve daha sonra da geliştirmeye çalışmışlardır.
Genel bakış
Yunanca'dan tercüme edilen eserler arasında: Hipokrates'in Aforizmalar, Platon'un Devlet ve Kanun, Aristoteles'in Organon, Şiir Sanati, Oluş ve Bozuluş,
Gök Olayları, Hayvanlar, Ruh, Eukleides'in Elementler, Ptolemaios'un Almagest, Coğrafya, Optik, Tetrabiblos, Galenos'un Canlı Hayvan Teşrihi, Ölü Hayvan Teşrihi,
Organların Yararları, ilaçların Terkibi, Ruh Hastalıkları adlı eserleri ile birlikte diğer ünlülere ait birçok ilmî ve felsefî eser de bulunmaktadır.
4
Genel bakış
Hint bilimi de İslâm biliminin biçimlenmesinde etkili olmuştur. Brahmagupta'nın Siddhanta'sı aracılığıyla Hint
astronomisini tanımışlar ve Ptolemaios'u keşfedinceye ve Arapçaya aktarıncaya kadar, araştırmalarını bu esere dayandırmışlardır.
İslam dünyasında bilimsel çalışmaların yapıldığı üç temel kurum vardır: Gözlem evleri: Astronomi Bilgelik evleri: Çeviriler Hastahaneler: Tıp, karantina ve ilaç
İslam dünyasında matematik
Harezmi Matematik ve astronomi alanında çalıştı, En önemli eseri “Al Kitab Al Cabr Al
Mugabalah”(cebir konusundaki ilk bağımsız eser),
Al Cabr kelimesi Latinceye algebra olarak çevrilerek bugünkü batının kullandığı halini almıştır,
Harezmi Bilginin asıl kaynağının Allah olduğunu ve
hakikati onun bileceğini savunmuştur,
“ çemberin çevresini hesaplama bir yaklaşık hesaplamadır. Hiç kimse çemberin çevresi için mutlak doğruyu yansıtacak bir hesap veremez. Bizim bildiğimiz en iyi yöntem, çapı 22/7 ile çarpmaktır. En iyisini Allah bilir.”
Harezmi Bilinmeyen büyüklüğe → şey (x) İkinci kuvvetine → mal (x2) Kareköküne → ced ( ) Birim olarak dirhem sözcüğünü kullandı Birinci ve ikinci derece denklemlerin çözümü üzerine
çalıştı, İkinci derece denklemlerin çözümü ve binom açılımı için
geometrik hesabı kullandı Birinci dereceden denklemleri, bilinmeyen yanlış bir değer
vererek çözmüştür
x
Harezmi Harezmi; x2+ 10x = 39 kökü ifade eden (x)
denklemindeki bilinmeyenini şu metotla buluyordu:
(X2 + 10x) ifadesini ihtiva edecek tarzda düzenlenen karenin alanı:
(x+5)2 = x2 + 10x + 25 ve buradan x2 + 10x = 39 olduğundan
(x+5)2 = 25 + 39 = 64 yazıyor ve sonuçta; (X+5)2 = 64 veya (x + 5) = 8 ve buradan da x=3'ü elde ediyordu. Burada (x'in kat sayısı olan 10 sayısının yanı sıra (5)e kök diyor ve kareyi tamamlamak için "kök"ün karesini sabit terim olarak yazıyordu. Bugün de aynı işlem "Kareye tamamlamak" olarak bilinmekte ve kullanılmaktadır.
5 x
Harezmi
(a-b)2
a-b b
a
(a-b)2=a2+b2-2ab olduğunu gösteriniz
Ömer Hayyam (1048-1131) Felsefe, şiir, matematik, fizik, astronomi Denklemlerle ilgili başarılı çalışmalar yaptı Denklemleri çoğunlukla geometrik metot kullanarak
çözdü ve çözümlerini konikler üzerinden yaptı Öklid’in postulatları üzerine çalışmış ve Öklid dışı
geometrinin kurulmasına öncülük etmiştir. Binom açılımını buldu. Binom teoremini ve bu
açılımdaki katsayıları ( (a+b)n ) bulan ilk kişi olduğu düşünülmektedir. (Pascal üçgeni diye bildiğimiz şey aslında bir Hayyam üçgenidir )
Ömer Hayyam (1048-1131) Üçüncü derece denklemleri terim sayılarına göre
tasnif etmiş ve her grubun çözüm yöntemini belirlemiştir(2 --x3--, 3 ve 4 terimli)
Selçuklu Sultanı Melikşah’ın isteği üzerinde Melikşah gözlemevinde diğer bilginler ile birlikte Celali takvimini hazırlamıştır (365,2424 gün). Bu takvimin başlangıcı 15 Mart 1079 (9 Ramazan 471) Cuma olmuştur.
İslam Dünyasında Astronomi İslâm Dünyası'nda bilimsel faaliyetlerin gelişmesinde
devrin devlet adamlarının ve bizzat halifelerin önemli rolü olmuştur. Bunlardan, örneğin Hârûn el-Reşid (775-809) ve Memûn (Beyt el-Hikme) (813- 833), bazı vezirler ve zengin aileler bilimsel faaliyetleri maddi ve manevi olarak desteklemişlerdir.
Bunlardan Memûn 830 Bağdat’ta Bilgelik Evi (Beyt el-Hikme) adıyla çevirilerin yoğun olarak gerçekleştirildiği bilimsel bir akademi kurmuştur.
İslam Dünyasında Astronomi Hem pratik (doğrudan gözleme dayanan) hem de
kuramsal astronomi üzerine çalışmışlardır. Yeni gözlem araç-gereç, teknik ve teknolojileri
üretmişlerdir (trigonometri kullanılmıştır). Aristo’yu takip ederek Dünya merkezli evren modeli
üzerinde çalışmışlardır. Ptolemaios’un dış merkezli ve çember merkezli
sistemlerini kullanmışlardır. İç içe geçmiş küreler sistemi de tartışılmıştır.
İslam Dünyasında Astronomi
Fergani Gezegenlerin ve sabit yıldızların uzaklıklarını
hacimlerini ve çaplarını hesaplamıştır
Astronominin esasları adlı eseri batı dünyasında büyük ilgi görmüştür
İslam Dünyasında Astronomi
Battani Rakka’da gözlemevi kurdu Trigonometrik fonksiyonları ilk kullanan kişidir, Presesyonun (devinme) yıllık değerini ve
ekliptiğin eğimini hesapladı
dünya ekseninin 27.000 yılda bir tamamladığı 360 derecelik dönüş
İslam Dünyasında AstronomiBattani Sinüs fonksiyonunun cetvelini hazırladı Gözleme dayalı astronomiyle uğraştı, Kuramsal bilgilerin gözlemlerle doğrulanması
çabasındaydı, Gelişmiş aletlerle ölçüm yaptığı için
çalışmaları hassas ve tutarlı olmuştur
İslam Dünyasında Astronomi
İbn el-Heysem Ptolemaios (Batlamyus) un evren sistemini hem
dinamik hem de matematik açıdan eleştirmiştir.Beyruni Daha hassas ölçümler almak amacıyla yeni
teknikler geliştirdi (verniye ilkesinin) Yerin çevresini 42000 km olarak buldu
( ~40000km)
İslam Dünyasında AstronomiTusi Yeni bir yer merkezli sistem önerisinde
bulunmuştur Tusi çifti olarak adlandırılan iki dairesel
hareketten doğrusal hareketin oluştuğu sistemi geliştirmiştir
İslam Dünyasında Fizik
İbn Sina Havadaki hareketin nedeni hava değil
nesneye aktarılan hareket etme isteği olarak tanımlamıştır
Direnç yoksa hareket sürekli olur Momentum (kütle x hız)
İslam Dünyasında Fizikİbn el-Heysem Optik alanında çığır açıcı çalışmalar yapmıştır
Görme Yansıma-Kırılma Gökkuşağı Karanlık oda
Kemalüddin el-Farisi Gökkuşağının oluşumu
İslam Dünyasında Kimya Simyadan kimyaya Yapısal dönüşüm kuramı
Bütün metaller kükürt-civa bileşimidir Az değerlilerden değerli metaller elde edilebilir
İksir bulunumlaya çalışılmıştır Elementlerin tanınması ve tekniklerin
geliştirilmesine büyük katkıları olmuştur
İslam Dünyasında KimyaCabir ibn Hayyan Hem simya hem de kimya ile ilgilenmiştir Kuramsal ve deneysel çalışmalar yapmıştır Civa-kükürt kuramı: cıvadan oluşum ve kükürt ile
katılaşma İksir: ölümsüz yaşam ve altın elde etme Maddeler: ruhlar (ateşte uçan), metaller (çekiçle
dövülebilen) ve cisimler (eriyen ve erimeyen) Kimyasal bileşikler ve çözücüler üzerine çalışmıştır
İslam Dünyasında KimyaCabir ibn Hayyan İşlemler: buharlaştırma, damıtma, kireçlendirme Element ve nicelik kullanma anlayışlarına katkıda
bulunmuşturZekeriya el-Razi Atomcu anlayışı benimsemiştir Maddelerin sınıflandırılması üzerine çalışmıştır:
Mineraller ve bitkisel-hayvansal maddeler İşlemler: Çözdürme, kristallendirme, süblimleşme
İslam Dünyasında Biyoloji ve Tıp Çalışmaları
Çalışmalar çoğunlukla Antik Yunandaki bilim
adamlarının etkisi altında kalınarak
yürütülmüştür
Bilimsel veriler dini bilgilerle desteklenmeye ya
da dini bilgiler bilimsel verilerle doğrulanmaya
çalışılmıştır
Cahiz Kitab-el Hayvan (hayvanlar kitabı) en önemli
eseridir.
Kitabın yazılış amacı, Allah’ın varlığını yaratılmışlardan örnekler vererek ispatlamaya çalışmıştır.
Canlı varlıklar hayvanlar ve bitkiler olarak ikiye, hayvanlar ise hareketlerine göre 4’e ayrmıştır: Yürüyenler, uçanlar, yüzenler ve sürünenler
Zehravi Cerrah olması dolayısıyla, cerrahi alanda
çalışmalar yapmıştır.
Hayvanlar üzerinde deneysel çalışmalar ve kadavra incelemeleri yapmıştır.
Çalışmalarıyla batı dünyasına da öncülk etmiştir.
İbn Baytar İki önemli eseri vardır
1. Hastalıklar ve tedavisi yöntemleri hakkında
2. Mineraller ve hayvanlardan ilaç yapma hakkındadır.
İbn Nefis
Dönemin ünlü hekimlerindendir,
Küçük kan dolaşımını tam olarak tanımlamıştır.
Çalışmaları 2yy. sonra batıda Servetus ve Colombus tarafından tekrar keşfedilmiştir.
İSLAM DÜNYASINDA COĞRAFYA İslam dünyasında coğrafya eserleri farklı
özeliklerdedir 1. (yer bilimi) Yerin sureti tarzı eserler, (şehirler arası
yolları, fiziki ve siyasi haritaları içerenler)
2. kitab-el buldan tarzı eserler, (şehirlerden ve ülkelerden söz eden, harita içermeyenler)
3. yollar ve memleketlerden bahseden eserler
İdrisi
Dönemin en mükemmel dünya haritasını çizmiştir.
Bu haritada yer yüzü 70 parçaya bölünerek her parçanın coğrafi özellikleri belirtilmiştir.
İSLAM DÜNYASINDA MEKANİK
Farabi
Hava ve boşluk üzerine çalışmalar yapmıştır,
Hava içinde bulunduğu kabın şeklini alır, Cisimlerin boş bıraktığı bütün hacimleri her yöne doğru
doldurur, Havanın hacmi basınçla ters orantılı olarak değişir Havası boşaltılmış bir şişe suya daldırıldığında suyu çeker
(doğa boşluktan sakınır varsayımı)
Hazini Denge, ölçme ve tartma aletleri geliştirme
üzerinde çalışmıştır
4,5 kg de 0,75 g lık farklı gösterebilen hassasiyetinde terazi yapmıştır
Cezeri Hava, boşluk, denge ve hidrostatik
konularında çalışarak pek çok araç yaptı,
Otomat yapımı üzerine çalıştı,
Fil su saatini icat etti
35
Ortaçağ Türk Dünyasında Bilim
1. İslam Öncesi Dönem
2. İslam Sonrası Dönem
İslam Öncesi Dönem Hun Devleti
Dokumacılık Oymacılık Boyama Ayna yapımı Mumyalamayı gerçekleştirdiler
Göktürk Devleti Orhun yazıtları 12 hayvanlı takvimini (her aya bir hayvan ismi) kullandılar Bitkileri hastalıkların tedavisinde kullandılar,
Uygurlar Yeni bir alfabe geliştirdiler Mimariyi geliştirdiler ve taş binalar yaptılar Demiri ve diğer madenleri kullandılar
36
37
İslam Sonrası Dönem Müslüman Türklerin bilime en büyük katkı
sağladıkları dönemdir
Bilimsel eserler Yunancadan Arapçaya hızla çevrildi (özellikle 9. ve 10. yy)
38
Karahanlılar (İlk Müslüman Türk devleti) Edip Ahmet Yükneki: Atabetü'l Hakayık
(Gerçeklerin Eşiği) Yusuf Has Hacib: Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren
Bilgi ) Kaşgarlı Mahmud: Divânu Lügati't-Türk (Türk
Dili Sözlüğü)
Eserleri bu dönemde yazıldı
39
Kaşgarlı Mahmut, bir Türk tarafından çizilmiş ilk dünya haritasını Divânu Lügati't-Türk’te yayınladı
Selçuklular Dönemi Türk bilim ve kültürünün Anadolu’ya yayılmasını sağladılar Eğitim öğretime büyük önem verdiler
İlk medreseler: 1040 Nişabur, 1067 Nizamiye Medreselerini kurdular
Gözlemevlerini kurdular Ömer Hayyam-İsfahan Gözlemevi Nasürüiddin Tusi-Meraga Gözlemevi Uluğbey- Semerkand Gözlemevi (bu gözlemevinde yapılan
gözlem ve araştırmalarla Uluğ Bey Zici adlı eser yazıldı) Tıp bilimine büyük katkılar sağladılar Simya ile ilgilendiler
40
41
Osmanlı Dönemi 14 ve 15. yy’lardan itibaren eğitime önem
verilmeye başlandı ve bir çok medrese açıldı Ali Kuşçu
Dönemin en önemli matematikçisi Medreselerde matematik öğretiminin kurucusu Muhammediyye adlı eseri aritmetik ve arazi
ölçümleri üzerine en çok okutulan kitap oldu
42
Osmanlı Dönemi Takiyüddin
Matematik ve özellikle trigonometriyle ilgilendi Kopernik’in kullanmadığı sinüsü kullandı, sinüs
teoremini, tanjant ve kotanjantı tanımladı ve ispatlarını yaptı
Optikle uğraştı, Güneş saatleri ve mekanik saatleri tasarladı
43
Takiyüddin 1575 te İstanbul gözlemevini kurdu,
Avrupada Tyco Brahe’nin yaptığından daha fazla
bilimsel gözlem yaptı ve güneş kuramı ortaya attı
44
Piri Reis
Büyük Türk denizcisi, Üç önemli eseri vardır:
1. Birinci Dünya Haritası; Harita GB Avrupa, Batı Afrika, GD ve orta Amerika kıyılarını göstermektedir,dağlar, denizler, kumlu sığ yerler, bölgelerin bitkisel ve hayvansal çeşitliliği yer almaktadır,
2. İkinci dünya Haritası;ilk haritanın eksik ve hatalı kısımları düzeltilmiştir,
3. Denizcilik kitabı; Akdeniz, Kızıldeniz, Hint okyanusu ve Çin deniziyle ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir.
45
Katip Çelebi Coğrafya ve tarih alanlarında
eserler verdi En önemli eseri Cihannüma
Cihânnümâ'da kırk adet renkli levha yer alıyor. Bunlardan 13'ü astronomi, kozmografya ve
coğrafya ile ilgili. 27 tanesi ise haritalara ayrılmış. Haritalarda yerleşim birimlerinin Türkçe
isimleri ya da Arapça yazılışları eksiksiz olarak belirtilmiş. Kitaptaki çizimlerden biri de
pusulayı ve İstanbul'un manyetik sapmasını gösteriyor
46
Osmanlı Döneminde kurulan iki önemli kurum: 1. Darül-Fünun (1863)
1933 te İstanbul Üniversitesi oldu
2. Kandilli Gözlemevi (1867) Kandilli rasathanesi olarak günümüzde varlığını
sürdürüyor..