iskilipli atıf hoca

Resimleri orjinal boyutunda grmek iin zerlerine tklaynz

***

1992 ylnda milletvekili Hasan Mezarcnn dahil olduu Insan Haklar Komisyonu TBMMden Atf Hocaya ait Ankara 2. Istiklal Mahkemesi arivlerini talep ederler. Ancak defterler eksiktir ya da eksik verilir. Bu belgeler 1993 ylnda Ankara Istiklal Mahkemesi Zabtlar ad altnda Iaret yaynlar tarafndan kitaplatrlr. Kitabn yazar Ahmet Nedim, zabt defterlerinin toplam 12 adet (402 sayfa) olduunu ancak eldeki defterler ierisinde drdnc ve beinci defterlerin (103-170. sayfalar) bulunmadn ve hatta altnc defterin de 10 sayfasnn (181-189. sayfalar) da yrtlm olduunu ifade etmekte ve mecliste grevli bulunanlarn neden korumac davrandklarna anlam verememektedir. Atf Hocann yzletirilme ve uzunca savunma yapt blmlerin ne zaman eksiltildii ise imdilik mehul!

Madem Iskilipli Atf Hocann sulu olduu delillerle sabittir ve hakl olarak idama mahkum edilmitir, o halde neden Mahkeme tutanaklar eksiktir? Neden bir eyleri gizleme ihtiyac hissedilmitir? Aslnda bu olay bile bal bana Atf Hocann yarglanmasnda hukuksuzluk yapldna iaret etmektedir.

Altnc defterin yaklak 10 sayfasnnyrtlm olduu bildirilmektedir Tam da burada Iskilipli Atf Hoca ile birlikte yarglanan Tahirl Mevlevinin Matbuat Alemindeki Hayatm ve Istiklal Mahkemeleri adl hatrat akla geliyor. Zira O, Atf Hocann 10 sayfalk uzun bir savunma yaptndan bahseder.[1] Bu blmde Atf Hocann dier sanklarla yzletirilmeleri, Atf Hocann Teali-i Islam Cemiyetine atfedilen ve Kuvay- Milliye aleyhine Yunan uaklarndan atlan beyannameyi tekzip ettii kuvvetle muhtemel. Tahirl Mevlevinin hatratnda anlattna gre Atf Hoca 10 sayfalk (eser-i cedid kad) uzunca bir savunma yapar ve mahkemenin delillerini rtr. Vakit Gazetesinin 1034. saysnda yaynlatt Tekzibnamesinin ilan cretine ait faturay mahkemeye sunar. Bu olay Tahirl Mevlevi hatratnda yle anlatr:

Burada Atf Hoca ile bir para konuabildim. Teali-i Islam Cemiyetnin Anadoluya hibir beyanname gndermemi olduuna dair Vakit Gazetesinde yaplan ilann para kesesinde gizledii maktuasn mahkemeye gsterdiini, beyanname crmnden cemiyetin beri olduuna dair heyete kanaat geldiini, apka risalesini kanunun nerinden bir buuk sene evvel tabettirmi olduunu, ikinci bir defa baslmak yle dursun, ilk tabnn tamamyla satlmadn ispat eylediini haber verdi.[2]

Infazdan nce Ulucanlar Cezaevi duvarnn nnde (sada) Babaeski mfts Ali Rza Efendi, (ortada) Iskilipli Atf Hoca ve (solda) JandarmaHer ikisine de Allah Teala rahmet eylesin***

*Iskilipli Atf Hoca Ile Ilgili Iddia Ve Iftiralara Cevap*Iddia ve Iftiralar:1) Idamnn Frenk Mukallitlii ve apka adl risale ile ilgisi yoktur.

2) O, Ittihat Terakki dneminden bu yana karanlk emeller tayan, Ingiliz ve Yunanllarla ibirlii ierisinde zararl faaliyetleri olan ve Milli Mcadelenin karsnda bir vatan hainidir.

3) Ikdam gazetesinde yaynlanp Yunan uaklaryla datlan Teali-i Islam Cemiyeti imzal beyannameyi hazrlad ve idamna sebebiyet veren amillerin banda da bu tutumu gelmektedir.

4) Idamna sebebiyet veren en kuvvetli dier amilin, cumhuriyete, yeniliklere ve inklaplara dman olmasdr.

5) Nihayetinde apka hadiselerinde cereyan eden ve anayasay tayir amac gden isyanlarla ilgisi vardr.

*Iddialara Ilikin Cevaplar*Atf Hocann Lalelideki evinden alnp Giresun Istiklal Mahkemelerine gtrlme sebebi apka hadiseleri ile ilgili yarglamalard. Nitekim tm yzletirme, sorgulama ve yarglamalarn ardndan da beraat etmiti. Yani Giresun mahkemesi ne Hocann ne de yazd kitabn hadiselerle illiyet ba olduuna kanaat getirmemi ve beraatine karar vermiti. Bu husus Kemalist tarihilerce daha sonra Ankara Istiklal Mahkemelerinde hakknda verilen salben idam kararnn sebeplerinin farkllna ilikin karine olarak kullanlmaktadr. Yani Iskilipli Atf, apka hadiselerinden yaklak bir buuk yl nce yazd risaleden dolay kanunun geriye doru iletilmesi hkmyle yarglanm deildi. Ve bu iddia mesnetsizdi. Giresun Mahkemesinde beraati de bunun deliliydi. Giresunda yarglanmas olaylara karan insanlarla bir ilgisinin olup olmadna dairdi.[3]Bu tespit bize gre hukuki adan dorudur. Nitekim zaten hukuken byle bir yarglamay salayacak bir kanun da sz konusu deildi. Olsa olsa apka kanununa muhalefetten sz edilebilirdi ki; bunun da risalenin bir buuk yl evvel yazlm olmasyla bir ilgisi yoktu. Beraat ettirilmesi olaylarla ve kiilerle ilgisinin bulunmamasna dairdi.

Ancak bu husus sadece Giresun Mahkemesi iin sz konusu edilebilir. Ki savclk iddianamesinde tutuklanma sebebi;

Frenk Mukallitlii ve apka adndaki bir kitab yazd ve muhtelif blgelere gndererek halk isyana tevik ettiinden dolay Istanbulda 7/12/1341 (1925) tarihinde tevkif edilen Fatih dersiamlarndan Hoca Atf olarak belirtilmektedir.[4]stelik, eer Istiklal Mahkemeleri ile ilgili bir hukuk tartmas yapyor olsaydk (ki kar idddialara binaen iddianameyi ve gerekeli karar mecburen tartacaz) en adil kararn Giresun mahkemelerinde verildiinin biz de altn iziyor olacaktk. Ancak dikkat edilirse burada bile tutuklanma sebebi kitab yazd ibaresiyle tanmlanmaktadr.

Yani gemite herhangi bir su unsuru tekil etmeyen bu risale biraz sonra da deineceimiz zere, Ankara Istiklal Mahkemelerinin vicdani (!) kararn kuvvetlendiren dier amillerle birlikte anlmasna karn, esas amil hkmnde kabul grlecektir. Hatta mahkemenin verdii gerekeli karar laykyla incelenmezse Atf Hocann bu risaleyi gemite neden yazm olduuna dair mahkeme heyetinin isnadlar, Giresun yarglamalarndan sonra neden serbest braklmad ve Istanbula getiriliinin ardndan tekrar neden Ankaraya gnderildii ve hakknda hibir su unsuru ve delil bulunmayan bir kiinin neden bir gnde alnan bir kararla idama mahkum edildii anlalamayacaktr.

Zabtlarda adlar geen dier pek ok sana zellikle Atf Hoca hakknda ve Frenk Mukallitlii risalesini satp satmad, hangi tarihlerde satt ya da datt gibi sayfalarca tutan sorgulamalar, mahkemenin ana konusu hakknda yeter derecede fikir vermektedir.

Elbette Atf Hoca bata olmak zere, ayn sanklarn srekli gemilerine atflar sz konusudur ki bu durum isyan (!) hadiseleriyle ve hkmeti ykma giriimleriyle (!) sulanan sanklar hakknda verilecek vicdani kararlar glendirmek amacyla yaplmaktadr. Ancak bu gemie atf meselesinin de hukuki bir temeli olmad ok aktr. Bu tespitler sadece bize ait olmayp, iddianame ve gerekeli kararlarda mahkeme heyetlerine ait ikrarlar ve ifadelerdir ki yeri geldiinde deinilecektir.

nce 2 ubat 1926 Sal gn yaplan ilk celse durumasnda okunan iddianameye bakalm:

Rizeli asileri tahrik etmek suuyla yakalanm kiilerin evleri arand zaman, Hoca Atf Efendinin apka ve Frenk Mukallitlii adndaki kitab ortaya karlmtr[5]gerekten o bilinen ve mehur kitabn 1340ta (1924) yazdn ve Maarif Vekaletinin zel izniyle nerolunduunu iddia etmektedir. Yaptmz aratrmalara gre bu beyan dorudur. Ancak Rizede mahkeme heyetiniz tarafndan yaplan tahkikata gre, oradaki kitapya iki defa kitap gelmitir. Kitabn bu ikinci defa gnderilmesinin Rize Irtica hadisesinde byk bir etkisinin olduunu, vicdanen kabul etmekteyim[6]Bu cmlelerin ardndan zet olarak, kitabn elden ele dolat, ticari amala yaynlanmad ve elinde bir-iki kitap kalm olduu iddialarna inanlmad belirtilerek yine zanna ve ihtimale dayanarak yle denmektedir:

Pek muhtemeldir ki; Hoca Atf Efendi, son zamanda, apka meselesi ortaya kt zaman derhal piyasaya kitap karm ve satm olmasna ok kuvvetle ihtimal vermekteyim

Dikkat edilirse iddianamede iki husus n plana kmaktadr. Bunlardan birincisi, kitabn isyan blgesinde elden ele dolamnn Atf Hocann bilgisi dahilinde olduunun zanna dayal abas ve Atf Hocann bu amala kitab yeniden bastrd zann.[7] Zan, ihtimal, vicdann sesi(!), hepsi var ama delil yok!26 Ocak 1926 tarihli muhakemede[8], Atf Hoca Rizeye ikinci bir defa 30 adet kitap gnderildii hususunu srarla reddediyor ve yzletirilme talep ediyordu. Kitap sat adetleriyle ilgili olarak da hesap veriyordu. Hesaplamalar yle raddeye varyordu ki, komik bir ekilde bazen 10, bazen 30 adet kitap mevzubahis oluyordu. Atf Hoca polisin ald 1600 adedin ardndan sadece evinde nsha bulunduunu ve kitabn tekrar basmnn sz konusu olmadn heyete ispatlamaya alyordu.

Ayn mahkemede yarglanan Tahirul-Mevlevi de hatratnda aralarndaki u diyalou naklediyor:

Sorunu nasl gryorsun? diye sordum. apka risalesini kanunun nerinden bir buuk sene evvel tabettirmi olduuna, ikinci bir defa baslmak yle dursun, ilk tabnn tamamiyle satlmadn ispat eylediini haber verdikten sonra crm bulunmad ki ceza verilsin. Tabii beraat umuyorum dedi. Benim iin ne dnyorsun? dedim. Ben apka risalesini yazmken beraat midini beslersem, sen onu hakk- sarihin bilmelisin cevabn verdi.[9]Bu diyalog ayn zamanda, yarglamalarn temel sebebinin de Milli Mcadele dneminde yaanan hadiselerin deil, bizatihi risalenin kendisi olduunun da bir vecheden daha ispatdr.

Iskilipli Atf Hoca son kez trenin camndan Istanbula bakarken***

Atf Hoca savunmalarnda hem kitabn tekrar basm konusunu inkar ve ispat etmekte iken, olaylara ad karm bulunan kiilerle tankl ve irtibat bir trl kurulamamaktadr.[10]Bu yaplamad iin de kitapla ilgili pek muhtemel tespitlerin ardndan Hocann siyasi gemii kurcalanarak, alnacak vicdani kanaate dolgu malzemeleri sunulmaktadr:Esasen Hoca Atf Efendi ta Merutiyetten bu gne kadar, memlekette ortaya kan inklab hadiselerinin ve yenilik hareketlerinin en amansz dmandr. Merutiyetin ilanndan sonra Beyanul-Hak adyla bir gazete kartmlardr. Bu gazete, memlekette karanlk ruh ve zihniyetin hakim olmas dncesini yaymak vazifesiyle mkellef idi. Mahmut evket Paann katledilmesi hadisesi dolaysyla Sinopa srlmtr.[11] Teali-i Islam Cemiyetinin reisliine gemitir(kendisi) cemiyetin baz hizmetlerinden bahsediyor. Cemiyetin ortada bir hizmeti varsa; o da maalesef Yunan teyyareleriyle, dmana kar muharebe etmekte olan Trk yavrularnn fikir ve zihniyetlerini zehirlemek iin propaganda beyannameleri atmaktr[12]Ardndan, her ne kadar bir siyasi gemi kronolojisi sunulmu olsa da bunlarn hukuki bir deerinin olmadn ifade eder u tespitler sralanacaktr:

phesiz ki btn bunlar maziye karm eyler. Hepsi milletin yce vicdannda affa mazhar olmu eylerdir. Yalnz, Hoca Atf Efendinin ahsiyetini gzler nne sermek bakmndan ok kymetli ve ok mhimdir[13]phesiz ki btn bunlar maziye karm eyler, Hepsi milletin yce vicdannda affa mazhar olmu eylerdir cmlesine tekrar dikkatleri ekmek gerekir. Ve bizim neden mahkeme heyetinin gnmz kemalistlerinden daha insafl ve gereki olduunu, onlarn neden yalan ve iftiralarda bulunduklarn da aklar mahiyettedir.

te yandan, bu konular milletin yce vicdanndan nce zaten Lozan Antlamas gerei halledilmi meselelerdir. 1922 Genel Affyla, 1914-1922 aras sular affedilmek zorunda kalnmtr. Bu konudaki tek istisna 150liklerdir. Dolaysyla Iskiliplinin gemite iledii crmler zerinden bazlarnn iddia ettikleri gibi yarglanabilmesi imkan zaten yoktur. Daha nemlisi bu af meselesi yarglanp hkm giymilerle alakaldr. Atf Hocann ise ne 1914ten sonra, ne de mtareke dneminde sulanp yarglanmas sz konusu olmamtr. Dolaysyla iddianamede byle bir meselenin gndeme gelmesi bile aslnda abestir. Ancak bugn onun yarglanmasnn ve idamn alt yl nce Yunan uaklarndan atlan bildiriyle irtibatlandrmaya alarak mahkeme heyetinin hukuksuzluuna klf arayanlara da bir cevap mahiyetindedir.

Grld zere mahkeme iddiamanesi btn bunlar olmusa bile hukuki bir deerinin olmad ama hakknda kanaat oluturmak iin karineler hkmnde olduuna kanaat(!) getirmi. 3 ubat 1925 aramba gn yaplan 2. celsede de bu grlerine daha bir aklk getirmitir:

Teali-i Islam Cemiyeti (TIC)den bahsederken, hoca Efendinin TIC mensubu olduu ve sua itirak ettiini tespit ettiim iin kendisine hcum etmi bir vazyette deilimMaznunun ahsn ve sululuunu aydnlatabilme gayretiyle TICden bahsetmiimdir. Yoksa TICde yapm olduu ilerden kendini sorumlu kabul etmek maksad gdlmemitir. Esasen TICde kendisi sularn en byn yapm olsa dahi iddianamemde de arzettiim gibi bunlar affedilmi eylerdir. Ve kanunen yeniden ceza takibat yapmak hakkn kaybetmi eylerdir[14]Cmlelerdeki incelie dikkat ekmek gerekir: TICden bahis hocann sululuunu aydnlatabilmek gayreti iindir, yoksa TICde yapm olduu ilerden kendisini sorumlu tutmak deil!

Mahkemenin ii hukuk klfna uydurma abas takdir edilesi! Ne de olsa savclar hukuku kkenli! Kula tersten gstermekten bir fark yok. Hocay TICden sulamaya ne hacet. O gn yarm braklm i bugn pekala tamamlanabilir! Hyaneti Vataniyeden gemie dnk yarglayamyoruz ama vatan haini imi gibi yarglayabiliriz. Dn TIC ierisinde su ileyenler, bugn neden bu ortamda masum saylsnlar ki! Ite bizim bugnk baz tarihilerin anlamakta zorlandklar husus bu. Mahkeme hukuki anlamdaki adaletsizliini gemite olan hadiselere falan dayandrmyor; sadece onlardan siyaseten kuvvet alyor. Hukuksuzluk, apka risalesi ve apka hadiseleri birletirilerek oluturulacak klfla kitabna uydurulacak!

Tabii u nemli hususun altn da izmek gerekir ki; savc Necip Ali (Kka), iddianamadeki tm zorlamalara ramen ve yine hukuksuzca da olsa, Atf Hoca iin 3 ila 15 yl aras bir ceza zerinden takdir bildirmitir. O halde nasl olup da iddia makamn da aar bir tarzda idamna hkmedilmitir? Burada da hukuk tarihinin ender grd bir katliam sz konusu olacaktr. Ama zaten karar hukuken deil, siyaseten muhtemelen Ankaradan gelen ifre/iaret ile nihayetlendirilmitir. Bu konuya deerlendirme blmnde bilahare deinilecektir.

Ve iddia makamnn son szleri unlardr:

Kendisinin modern bir yaamla badatrlabilecek bir durumda bulunup bulunmadn ve kitap hakkndaki iddialarnn takdirini de yce mahkemenizin takdirine havale ederim.[15]Idamnda yazd risalenin bir etkisi yoksa btn bu aba ne iindir diye ayrca sormak gerekiyor. Cevab biz verelim: Btn bu aba, idama giden srecin yol iaretlerini dizmek iindir. Bata apka risalesi olmak zere kitaplarnn deerlendirilmesi konusu da ayr bir bahis olarak ele alnmtr:

kitaplar incelendii takdirde grlecektir ki, inklab ruhuyla, bugnn ruhuyla, Trkiye Cumhuriyeti ruhuyla hiibr zaman badatrlmas mmkn deildir. Bunlar Cumhuriyet Trkiyesine suikasddan baka bir ey olamaz[16]Grld zere iddianamede kin ve nefret ieren ifadelerle, hukukla ve yaanan hadiselerle hi ilgisi olmayan bir delil oluturma gayreti sz konusudur. Szde henz olumam kanaati glendirme adna, aslnda hem tarih, hem de ilme ynelik bir tecavz de sz konusudur. Savcnn bahsettii kitaplar basld ve Maarif Vekaletince (Eitim Bakanl) onaylanp, onurlandrld dnemde cumhuriyet ruhu nerededir? O dnemde cumhuriyet ruhu yok mu idi ki bu kitaplar baslabildi? Bu ruh cumhuriyet ruhu mudur, yoksa diktatoryal ruh mu? diye de ayrca sormak gerekiyor!

apka kanunundan nce apka giydii iin Vakit gazetesinin bir personelini hapsettirmeye kalkan Istiklal Mahkemesi Bakan Ali etinkaya (Kel Ali) nasl oluyorda kanundan hemen sonra apkaya kar ktlar diye hocalar idama mahkum ediyor.[17] O dnemde Cumhuriyet ruhu yok muydu? Cumhuriyet ruhu, bir kanundan sonra bir anda deiiveren bir ey midir? Eer yle ise, ne kadar da kaypak bir eymi bu Cumhuriyet ruhu!

Bununla da yetinmeyen Savc, mderrislie soyunarak kitaplarn muhtevasn deerlendirirken, sosyologlua da girierek; asrn en byk sosyologlarndan Marks gibi alimin taklide[18] ne byk ehemmiyet verdiine de deindikten sonra vicdani kanaatini(!) aklyordu:

Hoca Atf Efendinin Rizedeki hadise ile ner ettii eser arasndaki bir balant bulunduuna dair tam bir vicdani kanaat sahibiyim. Hareketi, Kanuni Cezay Umuminin 55inci maddesine gre 45inci maddesinin son fkras karlna rastlayan i ve sutandr.

*Gerekeli Karar ve Deerlendirme*

ocuklarn nnde kurban kesmenin vahice olduunu syleyen kemalistler, o dnem ocuklarn gz nnde insanlar kurban ediyorlard***

3 ubat 1926 tarihinde Ankara Istiklal Mahkemesinin Iskilipli Mehmet Atf Hoca hakknda oy birliiyle ald karar ve gerekeleri unlardr: [gerekelerin aslsz olduu, her bir gerekenin hemen ardndan parantez iinde verdiimiz cevaplarda aka grlebilir] :

Bunlardan Hoca Atf Efendinin Trkiye Cumhuriyetinin yenilik ve ilerlemeye doru att admlara mani olmak ve halk isyan ve irticaa tevik etmek kastyla Istanbulda 340 (1924) sonlarnda Frenk Mukallitlii ve apka adl eseri yaynlad(CEVAP: Cmleye dikkatleri ekmek gerekir: halk isyan ve irticaa tevik etmek kastyla Istanbulda (1924) sonlarnda Frenk Mukallitlii ve apka adl eseri yaynlad Bu, hukuku geriye iletmek deil de nedir? Daha eserin yaynland andan itibaren yazarn halk isyan ve irticaa tevik kastnda olduu ifade edilerek, niyetine ynelik bir isnad durumu sz konusudur.)[Gerekeli Karara devam] : ve muhtelif vastalarla memleketin muhtelif mahallelerine datt sralarda Istanbul Polis Mdriyeti tarafndan Birinci ube raporuyla 24/8/1341 (1925) tarihi ile Dahiliye Vekaletine ihbar edildii, ad geen vekaletini 26/9/1341 (19259 ve 4717 numaral emirleri ile mezkur risalenin toplatlmasnn ve datlmasnn yasaklanmasnn Istanbula bildirildii ve kitaplarn bir miktarna el konulduu halde, emrin uygulan tarihinden bir mddet sonra ad geen eserin isyann kt mntkalarda yaplan aramalarda elde edilmesi (CEVAP: Eserin yasaklanma hadisesinin ardndan tekrar basld mahkemece ispat edilememitir.[19])[Gerekeli Karara devam] : ve muhakemeleri yaplan maznunlara yneltilen suallerden eserin isyandan bir iki ay evvel bahsedilen muhitlere gelerek elden ele gezdirilmek suretiyle(CEVAP: Eseri bu blgelere ulatranlarla Iskilipli Atfn yzletirilmeleri blm Mahkeme Zabt defterlerinde yoktur. Yani aratrmaclara dnemin TBMM komisyonu tarafndan verilmemitir. Eseri Anadoluda elden ele dolatrd iddia edilen kiilerin de Iskilipliyi tanmadklar, onunla bu bapta bir ilikiye gemedikleri ve bu ilikinin mahkemece ispat edilemedii Iskiliplinin elimizdeki savunmalarndan anlalmaktadr. Bu konuda Tahirul-Mevlevi de hatratnda unlar sylyor:

Atf Efendi ihtilallerin muharrik ve mevviki olmak zere tevkif ediliyor, Istanbuldan Giresuna gtrlp orada isyan eden Muharrem ile karlatrlyor. Muharrem Hocay katiyyen tanmad gibi ismini de iitmediini ve risalesini grmediini sylyor.[20])[Gerekeli Karara devam] : gizliden gizliye okunduu ve apka Iktisas Hakkndaki Kanunun kabul edilmesi zerine muhtelif mahallerde apka aleyhinde propagandada bulunan kiilerin tevkifi esnasnda yaplan aramalarda bahsedilen esere tesadf edildii ve yaplan tahkikatta ad geen eserin masum halkn fikirlerini ifal ve irticaa tevik maksadyla Anadolunun ilerine ve bilhassa dou vilayetlerine cretsiz olarak gnderildii(CEVAP: Iskilipli bu iddiay da savunmalarnda reddetmitir. Zaten ispat da kabil deildir. Kald ki, 26 Aralkta basna bir aklama yapan mahkeme bakan Kel Ali (etinkaya) unlar sylyordu: Inklap dmanlarna cumhuriyetin kahredici yumruu ile ar bir darbe indirilmitir. Yaplan muhakemeler ve tahkikat sonrasnda, Iskilipli Atf Hoca da dahil btn Istanbullu sanklarn masumiyeti ortaya kt Tutuklanan bu sanklarn bahsedilen isyan olaylar ile hibir sularnn olmad, yaknda saln verilecekleri[21])[Gerekeli Karara devam] : ve eserin basm ve datm hkmete men edildii halde basm ve datm iin gayretler gsterildii;(CEVAP: Hibir delile dayanmayan vicdani kanaate (!) bir rnek de bu iddiadr. Tersi ynde ifade ve evraklarla Atf Hoca buna cevap verdii halde dikkate alnmamtr.)

[Gerekeli Karara devam] : eitli blgelerdeki isyann knda amil ve en mhim tahrik vastas olduu ve Atf Efendi; gemi hayat itibariyle de 31 Mart irtica hadisesinde ve Mahmut evket Paa merhumun katledilmesinde de alakadar bulunduundan eitli sular ile cezaya arptrld ve Sinoba srld ve bundan baka milli mcadelenin en buhranl zamannda Anadolu ilerine doru uzanm olan igal ordusuna mukavemet edilmemesi hususunda bakanln yapt Teali-i Islam Cemiyeti adna dzenledii beyannameleri sonradan ald eitli inkar tertiplerine ramen Yunan tayyareleriyle istiklali ve hayat hakk iin mcadele eden Anadolu kylerine attrd (CEVAP: Nihayetinde mesnedsiz, delilsiz iddialar sona ermi ve dolgu malzemesi olarak gemiine dair karalamalara geilmitir. Bu durum hukukularn zoraki yorum dedikleri olguya tekabl etmektedir. stelik bu konularla alakal Iskilipli mahkemeye -tekzibname makbuzu gibi- evraklar sunduu halde. Ayrntl cevap aada verilecektir.)

[Gerekeli Karara devam] : ve yenilie ve Cumhuriyete daimi bir dman vaziyeti alm olan ad geen kiinin son isyan hadisesi ile maddeten ve manen alakadar bulunduu bir ok delil ile anlald ve ortaya kt(CEVAP: Hangi deliller?! Bu deliller Giresundaki heyetin elinde yok idi de, nasl olup da 2-4 ubat aras Ankaradaki heyetin eline ulat? Ulat ise neredeler? Zabtlarda yoklar! Savc bile vicdani kanaatin zanla olutuunu belirtirken, heyetin bu yalan ve iftira zerine oturan gayreti hangi hukuk terimleriyle aklanabilir?! )

[Gerekeli Karara devam] : iin hareketinin karl olan Kanun-i Ceza-y Umuminin 45. maddesinin Her biri crmn husul maksadiyle efalimiz buradan biri ya da bir kan icra eylerse ehas- mezkureye hem fiil denilir ve cmlesi fail-i mstakil gibi mcazat olunur diyen muharrer fkras dolaysyla ad geen kanunun 55. maddesinin Trkiye Cumhuriyetinin Tekilat Esasiye Kanununu tamamen veya ksmen tayir veya ifa-y vazifeden menine cebren teebbs edenler idam olunur diyen muharrer fkras mucibince Iskilipli Atf Hocann salben idamna.

*Grld zere, mahkeme kararnn hemen geneli apka risalesinin daha yazld andan itibaren amalad iddia edilen hedefleri, datm, etkileri vb. zerine oturtulmutu.

Milli Mcadele dneminde ve Mahmut evket Paa ile ilgili gemi olaylar ise dolgu malzemesi hkmndedir. stelik yarglama srecinde de Iskilipliye bu konularda da ksmen sorular yneltilmitir. Kararda bunlara gnderme yapmak apayr bir hukuksuzluk rneidir. Sann iddia edilen TIC beyannamesinin tekzib edildiine dair mahkemeye sunduu somut deliller Mahkeme Reisi Kel Ali bata olmak zere heyet tarafndan dikkate alnmam, aksine Iskilipli yalanclk ve durumu kurtarma abas gtmekle itham edilmitir. Isnadlarla ilgili olduu iddia edilen deliller sralan(a)mamtr. nk Giresun mahkemesi rneinde de grld zere isnadlar ispat edecek illiyet balar kurulamamtr. Ve oybirlii ile alnan karar tamamen klf hkmndedir. Iskiliplinin hkmete kar ya da Anayasay ksmen ya da tamamen tayir suunu ilediine dair delil diye sunulan belge ya da itiraflardan deil; ancak mahkeme heyetinin dnya grlerine uymayan hususlar, onun kitaplarndan, fikirlerinden, hayat biiminden ve gemite iledii iddia edilen crmlerden karsamalar yaparak alnan bir karardan sz edilebilir.

Aka grld gibi, Iskilipli Atf Hoca, Milli Mcadele dneminde iledii iddia edilen sulardan dolay deil,Frenk Mukallitlii ve apka adl eseri yaynlad iin idam edilmitir.

Nitekim Prof. Dr. Mete Tunay bu konuda unlar yazmaktadr:

Atf Hocann savc tarafndan hapsi istendii halde idama mahkum edilmesi, hele aleyhindeki balca sulamann, olaylardan ok nce yaymlanm bir risale olmas dolaysyla, Istiklal Mahkemesinin en haksz kararlarndan birini oluturmutur.[22]*Teali-i Islam Cemiyetine Ait Olduu Iddia Edilen Beyanname Meselesi*

***

Teali-i Islam Cemiyetine ait olduu ne srlen ve Yunan uaklarndan atld ifade edilen beyannamenin ksa hikayesi yledir:

Milli Mcadele aleyhinde bir beyanname yaynlanacaktr. Bu konuda da seilen cemiyet, hem halk zerindeki etkisi hem de temiz siciliyle TIC olacaktr. Bu giriime iddetli itirazlar olan Iskilipli Atf ve Tahirul-Mevlevi beyannamenin cemiyet namna mhrlenmemesi iin bir mcadele ierisine girerler ve baarl olurlar.[23]Netice itibariyle bu olayn ardndan cemiyetten istifalar sz konusu olmu, bakan Iskilipli Mehmed Atf da konuyla ilgili yarglanmas esnasnda, beyannamenin yaynlanmasndan sonra cemiyetle alakasnn kalmadn beyan etmitir.[24]Tahirul Mevlevi bu konuda unlar aktaryor:

Hkmet namna sylyorum ki diye balayan ve beyannamenin mutlaka mhrlenmesi lazm geldiini, aksi bir durumun vatana ihanet saylaca ikazna ramen yaplan oylamada be kii reddine, be kii de kabulne taraftar olmu, fakat bakan Atf efendinin red oyu kullanmas ile beyannamenin mhrlenmesi reddedilmitir.[25]Bu durumda Yunan uaklarndan atld iddia edilen beyanname Teali-i Islam Cemiyetine ait deildir. nk TIC toplantsnda bu konuda karar alnmas engellenmi ve bu beyannameye TICin mhr vurulamamtr. Dolaysyla uaklardan atlan beyannamenin altnda varolduu iddia edilen Teali-i Islam imzas hkmszdr.

Iskilipli Atf Hoca, beyannameyle bir alakasnn olmadna dair Vakit gazetesinin 1034. nshasnda[26], Ankara Istiklal Mahkemelerine makbuzunu sunduu tekzibname/yalanlama da yaynlanacaktr. Bylece Iskilipli Atf Hoca, beyannameyle bir alakasnn olmadn ispatlamasna ramen, heyet bakan Kel Ali tarafndan azarlanmtr. Kel Alinin;

Sen bunu ancak gizli bir maksad iin yaparsnbaktn ki aksi tesir yapt, Anadolu halk Milli mcadeleye destek verdi[27] diyerek kmas, kendisine sunulan bu delil karsnda ne yapacan ararak hakaretlere bavurmas, Istiklal mahkemelerinde ne ilk ne de sondur!

Iskilipli Atf Hoca bu hususta mahkeme heyetine unlar sylemitir:

eer yle olsayd onlarla beraber olurdum, cemiyete devam ederdim. Halbuki devam etmedim. Bu da bir delildir.

Kemalist tarihilerin iddia ettikleri gibi eer Iskilipli Atf Hoca, bu konudan dolay hukuken ithama maruz kalm ve idam edilmi ise sormak gerekiyor; O halde ayn konudan sorgulanan Teali-i Islam Cemiyetinin dier yesi Tahirul Mevleviye mahkeme heyeti neden inanm ve beraatine karar vermitir?*Mahkeme Zabtlar:

***

Hukuk tarihinin neresinde grlmtr ki, savclk makamnn 3 ila 15 yl talep ettii[28] bir ceza bir gecede salben idama evrilsin? Tersine, genel teaml savcnn isteinin altnda bir cezann verilmesidir. Hadi heyet savcnn talebini yetersiz grm olsun, bu da derece fark itibariyle 18 yl olur, 20 olur. Ama burada mahiyet itibariyle farkl bir hkme varlm ve idam karar verilmitir.

Kimden ve nereden gelen emir, direktif ya da ifre ile daha nce Giresun mahkemelerinde beraat eden; Ankarada savcnn ila onbe yl talep ettii Iskilipli Mehmed Atf Hoca bir gecede alnan kararla idam edilmitir!?

Baz tarihilerce Iskiliplinin Yunan askerleriyle ilgili yazd iddia edilen yazlar konusu ispata muhtatr. Nerededir bu yazlar? Iskiliplinin yazd gazete, dergi ve risaleler ortadadr. Bunlardan birinde bu trden bir yaz dahi yaynlanm olsa, vatanperver(!) tarihiler bunlar bulup karmazlar myd?

Daha Ittihat Terakki dneminden itibaren, Mahmut evket Paa suikastyla da ilikilendirilerek hain olduu iddia edilen bir kimse Donanma Cemiyeti iin kitap yazar m? Gelirini balar m? Donanmadan takdirname alr m?[29] Dnemin Hkmeti tarafndan Darl-Hilafetil-Aliyye Medreseleri Ibtidai Dahil Medresesi Umum Mdr olarak vazifelendirilir mi?[30] Ingilizlerle ibirliine dair ne trden bir iliki biimi sz konusudur? Aksine Yunan igalini ilk protesto eden ve Ingilizlerin de iinde bulunduu Itilaf glerinin bulunduu binaya giderek knama bildirisini okuyan cemiyet, Iskilipli Atf Hocann bakan olduu cemiyettir.[31]

Donanma Cemiyetinin Atf Hocaya gnderdikleri Takdirname:Bab- Meihat Medaris Mfettilerinden Iskilipli Mehmet Atf Efendi Hazretlerine!Kuvve-i Beriyye ve Bahriyenin Nazar- eraitte ehemmiyet ve vcubunu msbit makale-i aliyelerinin risale eklinde tab ve tevziinden hayli istifade edilmi ve donanmann nazar- umumiyede muhafaza-i hukuk iin lzumunu meyyet daha vasi bir tarzda tahririni vaad ve mbaeret buyurularak ikmali kuvve-i karibeye gelmi olan risalenin imdiye kadar hitam bulmu olacai memul bulunmu olduundan, bunun da tab olunmak zere irsali hususuna inayetleri temennas takdim ve teyid ihtiramat- mahsusamza vesile ittihaz klnmtr efendim!***

Atf Hocann Istanbul medreselerini slah iin kurulan komisyona tayinini bilidren meihat tezkeresiIstanbulDar Meihat- IslamiyeMekteb-i KalemiAded-sayDersaadetin Iskilipli Mukrametlu Muhammed Atf EfendiyeMukrametlu efendim,Darul Hilafetul Aliye, Medrese-i tekilatnda ve buna mteferri hususatnda Dersiam Efendilerin hukukunu suret ve derece temin edilmi olduunu tetkik ile tadili lazm kilasna suver-i icraiyetine itila halinde are slahiyeti nail etmek ve netice-i mzakeratn makam- mecine beyan etmek zere fetva emini Semahatlu Efendi hazretlerinin riyaseti altnda tekil-i tensip olunulan komisyona imzalanan zat- erifleri de tayin edilmi olduunu beyan siyaknda tezkere-i Mecii terkim klnd.4 Rebiulevvel 1338(1919)eyh-ul Islam Imza***

Atf Hocann itirak ettii mteaddit komisyonlarndan birine tayinini bildiren meihat tezkeresi:IstanbulDar- Meihat- IslamiyeDarul Hilafetul Aliye, Iptidai dahil Medrese-i Mdri Umumisi Faziletli Efendim,Darul Hilafetul Aliye Medarisi Ders Cetvellerinin tetkiki ve yeniden icap eden kadrosunun tanzimi zmnnda Mstear Semahati Efendi Hazretlerinin riyaseti altnda tekili Tensip olmasna Komisyonun zat- fadilane tertib-u memuriyeti tensip olunduuna Muharremin 22.Cumartesi gn zavali saat Birde zikrolunan komisyonda hazr bulunmalar siyaknda tezkere meci terkim klnd.19 Muharrem 1338(1919) / eyh-ul Islam Namna / Imza***Mahmut evket Paaya gelince O, Sultan II. Abdlhamid Han tahttan indirmek maksadyla Selanikten gelen ve aralarnda 700 Selanikli Yahudinin oluturduu Gnll Musevi Taburunun da bulunduu Hareket Ordusunun Kumandandr.[32] Sultan Ikinci Abdlhamid Han devirenlerin masonlar olduu ise artk sr deildir.[33] Dolaysyla kimin hain olup olmadn okuyucular daha iyi takdir edeceklerdir.

Madem ki Iskiliplinin gemiinde, sumu gibi deklare edilen Cumhuriyete, yeniliklere dmanlk, inklab ruhuna aykrlklar sz konusu idi; o halde 6 yl (ya da Genel Aftan sonra 1922den 1926ya kadar 4 yl) neden beklendi? Bu ruha aykrlk ieren kitaplarn basmna neden izin verildi? Bu ruha aykrlk meselesi ne zamandan beri su addedilir oldu?

*Iskilipli Atif Hoca neden Ceza Kanununun 45 ve 55. Maddesi uyarnca Tekilat- Esasiye Kanununu tamamen veya ksmen tayir suundan idama mahkum edilmitir*Kemalistlere gre brakn Iskilipli Atf Hocay, Trkiyede hi kimse apka kanunundan dolay idam edilmemitir Bu iddia milletin aklyla alay etmekten baka bir anlam tamamaktadr. nk zaten Tek Parti dneminde kemalist rejim tarafndan halka uygulanan zulm kanunsuzca yaplmtr.

Mesela Ezan- Muhammedinin yasaklanmas konusu da kanunlatrlm deildir, ancak uygulamada nice zulmler meydana geldiini baka bir makalemizde tafsilatyla ortaya koymutuk.

Burada bir misalle iktifa edelim: M. Kemal Atatrk dneminde Krehirde Allahu Ekber eklinde tekbir alan bir mezzin hakknda ilem yaplp Adliyeye teslim edildii 10.1.1936 tarihli bir resmi belgede grlmektedir:

10.1.1936 gn ve 3/14 sayl yazya:

Krehir vilayetinin Kaman nahiyesinde arapa tekbir (yani: Allahu Ekber) alan mezzin Yusuf olu Hseyin hakknda yaplan incelemede bilmeyerek tekbiri Arapa okuduu anlalm ve Adliyeye teslim edilmi olduu vilayetin bildirisinden anlalmtr.

Sayglarmla arz ederim.

Bavekalete, Riyaseticumhur Umumi Katipliine de sunulmutur.

Dahiliye Vekaleti Vekili

(Imza).[34]***

Tabii bu iddialar zerine insann aklna hemen yakn tarih geliveriyor: Barts yasa kanunla m salanmt? Ya da dininin gerei olarak barts takt iin bu lkede ceza alan bir kii dahi vakii midir? Anayasada laiklik ilkesi dururken, ceza kanunlarnda bunca madde varken, ynetmeliklerle iler yrtlebiliyor iken, bir kiiyi dininin gerei olarak barts taktndan tr cezalandrmaya ne hacet? Bu fazlaca drst ve halkn sabrn gereksizce zorlayan bir tutum olmaz myd?

Kald ki M. Kemal dneminde tesettr hakknda bir kanun karlmad halde rtnenlere para cezas ngrlm ve igalci Fransz askerlerinin dahi yapmad zulmler Mslmanlara reva grlmtr.

Buna dair de bir misal verelim:23 Nisan 1937de pee ve arafn giyilmesi Iileri Bakanl tarafndan -kanun olmakszn- yasaklanm, yasaa uymayanlarn 25 liraya kadar cezalandrlmalar emredilmitir:

Pee ve araf yasa hakknda muhtelif teekkllerce alnan tedbir ve kararlarn tatbikatta zorluklar dourduu grldnden mevzuun tevhit ve telifi zarureti hasl oldu. Bu itibarla aadaki esas dahilinde iin takibini dilerim. Bilgisi ve yaay ilerlemi milletler arasnda mevki alm olan milletimizin seviyesi ykselmi ve siyasi rtn ispat etmi bulunan kadnlara lyk olduu medeni hakkn vermek her vatanda iin vatani ve insani bir bortur. Medeni vasflarla donanm bir milletin kadnlarnda grlmesi asla yakk almayan pee ve araflara tede beride ara sra rastlanmaktadr. Bunlara ilaveten lzumsuz yere emsiye ve atk kulland grlmektedir. Neslimizin elde ettii bugnk muvafakyet prensibe, rejime itaat ve sadakat sayesindedir, Trk medeni rejimi ise asla bu gibi irkin ve alelacayip kyafetlere taraftar deildir. Her vatanda unu iyice bilmelidir ki, inklaba, rejime uymayanlar irticaa meyyal ve bu irkin arzu ve meyil ile mall (hasta) telkki edileceklerdir. Bu, medeni haklarn ok iyi kullanan erkeklerin eleri iin milli ve kanuni bir vazife ve bortur.

Bilgileri, grgleri itibariyle Ordulularn hibir idari tedbire mahal brakmadan bu neticeyi fiilen teyit edeceklerine kani olmakla beraber 23 Nisan 1937 tarihinden itibaren Pee, araf, Petamal ve emsali gayri medeni kyafetler yasan koymu bulunuyorum. Esbab mucibesi (gerekesi) udur:

A- Kadna medeni hakkn vermek.

B- Zabta vazifesini zorlatrmamak ve emniyeti temin etmek.

C- Irticai alamet ve zihniyetleri ortadan kaldrmak olduuna gre bu neticeyi elde etmeye mani her tedbir ve ekil araf ve pee gibi ceza tehdidi altnda bulunan yasaklardan olduu da gz nnde tutulmaldr.

Bu tarihten sonra byle kyafetle grleceklerin adreslerini ehirlerde, kasabalarda zabitai belediye ve polis memurlar ve kylerde muhtar, ihtiyar meclisi azalar tespit ederek mahallin en byk mlkiye memuruna bildirecek ve bunlar vilayet idaresi kanunu gereince be liradan yirmi be liraya kadar para cezasyla cezalandrma ynne gidilecektir.[35]

Iileri Bakanlnn araf, Pee ve Petemal yasa hakknda genelgesi Yasaa uymayanlarn 25 liraya kadar cezalandrlmalar emrediliyor***Yukarda belgelerle ortaya koyduumuz gibi, Ezan- Muhammedi okuyanlar ile rtnenlerin Ezan ve rtnme kanunu gibi bir kanundan dolay ceza almadklar gibi, elbette apka kanunu dolaysyla ortaya konulan tepkilere imza attklar iddia edilen ahsiyetlerin de hibiri apka kanunundan dolay ceza almamtr. Ya isyana tevik, yataklk vs. ya gemiinde Hyanet-i Vataniye Kanunundan yarglanmla gerekeli kararlarda hukuksuzca atf yaplarak ya da Iskilipli Atf Hocada grld zere Ceza Kanununun 45 ve 55. Maddesi uyarnca Tekilat- Esasiye Kanununu tamamen veya ksmen tayir gibi delile ihtiya hissettirmeyen vicdani (!) kararlarla hkm giymilerdir. Ancak bu kiiler mahkemelerde srekli olarak apka konusunda takndklar tavrlar, gemite yazdklar yazlar, yine gemite ya da o gnlerde yaptklar vaaz ve nasihatlar ve olaylara katld sabit grlm(!) insanlar tanyp tanmadklar zerinden sorguya ekilmilerdir.[36]Bu keyf hkm vermelere dair baka bir misal verilecek olursa Izmir Suikasti yarglamalar kf gelir. Emeli, yalnzca M. Kemalin direktifiyle katledilen Trabzon Milletvekili Ali kr Beyin[37] intikamn almak olan Ziya Hurit, M. Kemale suikast teebbsnde, o da naks (noksan: henz hazrlk safhasnda) teebbste bulunmasna ramen tpk Iskilipli Atf Hoca gibi Ceza kanununun 55. Maddesi uyarnca Tekilat- Esasiye Kanununu tamamen veya ksmen tayir suundan idama mahkum edilmitir.[38]Oysa Ziya Hurit, tevkif edildiinde meri (yrrlkte) olan 46nc maddeye gre cezalandrlmalyd:

Suikast fikri tahakkuk etmemise, kanunun sarahati olmayan yerlerde cinayet telakki olacak crm, bir seneden eksik olmamak zere kalebentlie tahvil olunur.

Fakat yukarda da ifade ettiimiz gibi, Kemalist rejim kanunsuz hareket etmitir.

Nitekim M. Kemal kanunsuz hareket edebileceklerini yle itiraf ediyordu:

Hedefimize varmak iin kanunlarmz msait deilse o kanunlar deitiririz, yeni kanun yaparz. En nihayet lzum ve mecburiyet grrsek bu yolda her eyin stne karak hedefimize yrmekte, asla tereddt etmeyiz.[39]bu yolda her eyin stne karak

Yani bu demektir ki;

Skrsam kanun da tanmam, asarm, alarm, keserim

O dnemin kanun anlayn ve Istiklal Mahkemelerinin niteliini gstermesi asndan Istiklal Mahkemesi yelerinden Ltfi Mfitin szleri de olduka nemlidir:

Bizim muayyen milli gayemiz vardr. Ona varmak iin ara sra kanunun stne de karz.[40]Bilmem baka sze gerek var m?

Iskilipli Atf Hocave onun gibi nice deerli, yllarn mahsul ortamlarda yetimi, nesillerin ifsadn engellemeye dnk abalar ierisinde olan ahsiyetler bu corafyada yepyeni bir ulus-toplum yaratma adna Tek Adam Diktasnn ama ve hedefleri dorultusunda, evrensel ftri deerlerin ayaklar altna alnd Diktatoryal Tarihin kurbanlar olarak ehadet erbetini imiler ve bu dnyadaki grevlerini tamamlam olarak Rablerinin huzuruna kavumulardr. Mezkur tarihi sreci kutsayan ve onlar itibarszlatrmaya alanlar da yanllarndan dnp ilim ve hidayet yolunda hakk ve hakikati gereince sorgulamaya ve Allahn tm insanln mayasna ektii ftri (ve diktatoryal tarih boyunca ayaklar altna alnm) deerlere davet etmekle mkellefiz.

Onlarn itibarlar devlet tarafndan iade edilsin ya da edilmesin, o itibar eserlerinde, salih amellerinde, mcahedelerinde, bizim gnmllerimizde, kalplerimizde, akidelerimizde ve hafzalarmzda capcanldr. Rabbimize duamz, onlara olan vefa borcumuzu gereince yerine getirebileceimiz sorumluluk duygusunu bizlere bahetmesi, onlarn gerek hikayelerini ocuklarmza ve yeni nesillere layknca aktarabilmeyi nasip etmesi, bu yolda gstereceimiz cehd, gayret ve azmin karlnda din gn bizleri Atf Hocalarn arasna katarak, ehid ve ahitlerle birlikte haretmesidir!..[41]*Mehmet Slayn Mahkeme tutanaklarna dayanarak kaleme ald Iskilipli Atf Hocann muhakemesinden bir blm:*

***

Iskilipli Atf Hoca, bandaki sark, srtndaki cbbesi Osmanl ulema kyafetiyle her zamanki gibi sakin ve mtevekkildi. Ismi okununcaya kadar beklemi, okununca da ayaa kalkmt.

Mahkeme reisi Kel Ali (Ali etinkaya), sert, gazap dolu baklarla onu szd. Ad, ii, imdiki meguliyeti onu ilgilendirmiyordu. Ilk sorusunu aksi bir tavrla Atf Hocaya yneltti.

Senin baka mevkufiyetin (tutuklanman) oldu mu?

-Oldu efendim, bundan 17 yl nce, 31 Mart 1909 hadisesinde yine byle sebepsiz yere tevkif edilmitim. Mahmut evket Paann ldrlmesinden sonra 600 kiiyle birlikte bir ilep ambarnda Sinopa srgn edilmitim. Bu srgn bir buuk yl srmt. Hala hakiki sebebini bilemiyorum.

Nasl olur da sebebini bilmezsin?

-Sylemezlerse nereden bileceim efendim! Her frsatta sorduumuz halde cevap alamyorduk. Ancak bir buuk yl sonra Afedersiniz, bir adli hata olmu demeyi itiyat edinmilerdi. Sinop srgnnden dnte de Kusura bakma kardeim bir yanlla kurban olmusun dediler.

Ne zamandan beri siyasetle megulsn?

-Hibir zaman siyasetle megul olmadm. Ben mrm ilim ve irfana hasrettim!

Ya ye olduunuz cemiyetler?

-Mensup olduum cemiyetler yalnz ilim cemiyetleridir. Ancak bir defa ve sadece vatan kaygusuyla Yunanllarn Izmiri igali srasnda bir beyanname yazarak Itilaf devletleri mmessillerine vermitik. Izmire tecavz ve taarruzu protesto etmek maksadyla yazlmt. Izmir igalini iddetle protesto ettik. Tek siyasi hareketim budur. Tekil ettiim Cemiyet-i Mderrisin ise mderrislerin hukukunu savunmak iindir. Burada himaye ve siyanete muhta olan talebelere ve hocalarna yardmc olmak gayemizdir. Tekrar ediyorum siyasetle hibir zaman megul olmadm.

Fakat sizin siyasetle megul olduunuzu syleyenler var!

-Benim hayatm meydandadr. Siyasetle megul olduumu syleyenler bunu ispat etmek zorundadr. Tarafnzdan, iddialarn ispata davet edilmelidirler. Aksi halde yalanc bedbahtlarn iftiralarna itibar caiz olmaz!

Mahkeme Reisi Kel Ali iin sra can alc soruya gelmiti. Kaslarak ve mstehzi bir tavrla sordu:

Peki, Frenk Mukallitlii kitabn ne zaman ve niin yazdn?

-Iki sene nce yani 1924 ylnda yazmtm. Maksadmz sarihti. Mukallitliin her trls mekruhtur. Japonyay gz nne aln. Garp aleminin iyi taraflarn, faydal ilim ve tekniini alm. Fakat kendi din ve yerli geleneklerini muhafaza etmiler. Elbette ilim ve teknikleri aratrlr, faydal olanlar alnr. Ancak kr krne mukallitlik yapmayalm diye yazdm.

Yaynlamadan nce kimseye gsterdin mi? Resmi mercilerden izin aldnz m?

-Tabii, baslmadan hatta matbaaya verilmeden nce sekiz nsha kopyalarn karp Istanbul Maarif Mdrlne, iki nshay da Matbuat Mdriyeti Umumiyesine verdim.

Okudular, tetkik ettiler. Sonra da: Hoca Efendi ok lzumlu bir mevzuya temas etmisin. Sayin meskur olsun, Indallahta amelin makbul olsun inaallah! Seni yrekten tebrik ve takdir ederiz! dediler.Usulen Ruhsat- resmiyesini de verdiler.

Demek neir izni de verilmi yle mi?

-Aynen yle efendim. Ilgili makamlardan sorulabilir, gerekse de kitab tetkik eden mfettilerden sorulabilir. Resmi ruhsat da dosyanzda mevcuttur. Bu kitab memlekete faydal olmak maksadyla yazm olduumu btn ilgililer tasdik ederler. Zira etmilerdir.

Peki, apka kararnamesinden sonra bu toplatlan kitaptan sattn m?

-Haa, bu kararname kt dakikadan itibaren bir tek kitap dahi satlmamtr. Ama kararname kmadan nce alp okumu olanlar elbette vardr.

Mahkeme reisi Ali etinkaya bu sefer de elindeki gazeteyi Atf Efendiye gstererek laf dokunduracak ekilde konutu:

Ancak yazdn bu kitabn mazarratndan -zararl yayn- olduundan bahsediyorlar.

-Arz edeyim efendim! Bu kitabn yaynlad zaman, u anda elinizde tuttuunuz Son Telgraf gazetesi aleyhimde neriyat yapt. Bunun zerine mahkemeye mracaat ettim ve gazete aleyhine dava atm.

Mahkemenin verdii kararda, mahkeme heyeti, kitabn muzr -zararl- olmadn ekseriyetle kabul ederek Son Telgraf gazetesini ahsma 100 lira manevi tazminat demeye mahkum etti.

Bu mahkeme karar da dosyada mevcuttur.

Mahkeme reisi Ali etinkayann, Atf Hocann bu belgeli-delilli aklamasndan sonra syleyecek sz kalmamt. nk davann esasn tekil eden Frenk Mukallitlii ve apka kitab, ilgili kanun kmadan bir buuk yl nce baslm. Baskdan nce bakanlktan resmi ruhsat alnm. Ayrca zararl yayn olmadyla ilgili mahkeme karar da dosyada mevcut, yani apka kanunu kmadan nce yaynlanan, kk boy bror hviyetinde, 32 sayfa, 2 forma ve Kader Matbaasnda baslm olan bu kitap, yazarn mahkum ettirecek bir gereke deildir, ieriiyle de bir su aleti hi deildir.

Reis Ali etinkayann tavrnda sanki Iskilipli Atf Hocay ortadan kaldrmak iin aleyhte belge ve gereke toplanmak isteniyordu. apka giymeye itiraz etmi ve apka kanunu aleyhinde konumu olanlar bir kere de Frenk Mukallitlii ve apka risalesinin yazar Atf Hoca aleyhine konuturmak istiyorlard.

31 Ocak 1926 Cumartesi gn Mahkeme reisi Kel Ali, apka kart olduklar iin tutuklanan Uak Imam-Hatip Okulu Mdr Antepli Salih Hoca, Yalkzade Mustafa ve Hseyin Efendileri, kendi muhakemeleri-durumalar bittii halde, n de huzura aryor ve Iskilipli Atfla yzletiriyordu.

Atf Hocay tanyor musunuz?

Atf Hocann yazd Frenk Mukallitlii ve apka adl kitabn en son ne zaman sattn?

Ka tane sattn?

Kimlere sattn?

Hemen btn cevaplar birbirine benziyordu.

Efendim biz bu risaleden-kitapktan apka kanunu kmadan ok nce satmtk. Kanun ktktan sonra ise elimizde kalan birka nshay da mangal ateinde yakmtk!

Mahkeme reisi Ali etinkaya, nam- dier Kel Ali bu sefer Antepli Salih Hocay sktrmaya balad.

Fakat senin Uaktaki dkkannda yaplan taharriyat -arama- esnasnda iki adet Frenk Mukallitlii ve apka kitab bulunmutur. Buna ne dersin, nasl aklarsn?

Antepli Salih Hoca tekrar cevap verdi.

Efendim bulunan o iki kitap, iler iyi gitmediinden dkkan tahliye edip, daha sakin bir tarafa naklederken eyalar arasnda unutulup kalm. Hacmi kk olduundan, ince bir risaledir gzden kam. Dier eyalarla birlikte ambara atlm. Zaten bu iki nsha da rafta -vitrinde- deil, taharriyat arama srasnda ambarda bulunmutur. Yani bulunan bu iki adet Frenk Mukallitlii ve apka ne sata karlm, ne de zinhar okunmak zere meydanda braklmtr.

Antepli Salihin verdii cevaplar mahkeme reisi yeterli bulmuyordu. Bu aklamalar da onu tatmin etmiyordu.

Bir kere daha hmla sordu:

Sen Iskilipli Atf Hocay nereden tanyorsun?

Antepli Salih tekrar uzun uzun anlatmaya balarken, hakim uyaryor:

Ksa kes, ksa!

Efendim ben Atf Hocay yllardan beri okuduum, Eref Edip Beyin nerettii mehur Sebilurreat dergisindeki yazlarndan tanyorum. Birok okuyucusu gibi ben de bu muhterem ilim adamn herhangi bir sebeple Istanbula gittike ziyaret ederim.

Ayrca -Mahfel- mecmuasndaki yazlarn zevkle istifade ederek okurdum. Bu gzel -uyarc- yazlarn muharririni yakndan tanmak arzusu ile Fatih semtindeki makamna kadar gidip, ksa bir sohbetle tanmtm.

Birok memleket mnevveri iin Iskilipli Atfla tanmak, onun sohbet meclisinde bulunmak bir ereftir!

Mahkeme reisi Ali etinkaya Antepli Salihin Atf Hocay byle vgyle anlatmasna dayanamayarak szn kesti.

Yeter anlald!

Yzn Ihsan Mahmut Beye evirdi.

Sen syle bakalm! Sen Iskilipli Atf Hocay tanyor musun?

-Efendim, ben maarif nezaretinde mmeyyiz idim. Bakanlmza tayini yaplan orumlu bir memur araclyla bizzat vicahen tantm. Daha nce de dergilerdeki yazlarndan Iskilipli ismi bizim iin aina idi.

Mahkeme reisi Kel Ali, ayn soruyu srayla Hseyin Efendi ile Yalkzade Mustafaya da sordu:

Sen Iskilipli Atf nereden tanyorsun?

Kime sorsa ksa-uzun fakat vg dolu cevaplar alyordu. Kalar atlmt, gergindi. Durumalar kerhen sona erdirdi. Savc Necip Alinin iddianamesini okumas iin muhakemeler 2 ubat 1926 Sal gnne braklyordu.

Hibir tutuklu iin avukat tutulmasna izin verilmeyen ve temyiz hakk da olmayan yani insanlk tarihinde Endls Engizisyonu hari dnyada benzeri olmayan bir mahkemeydi. Mahkeme srerken, karar etkileyecei endiesiyle aktan fikir beyan edilemezdi. Fakat Kl Ali, gazetecilerin bir sorusuna cevabi aklamalar yapyordu.

Iskilipli Atf Hoca ve refiklerinin muhakemeleri bitmi gibidir! Karar bir-iki gne kadar tefhim edilecektir. Yaplan muhakeme neticesinde son irtica hareketlerinin Istanbulun hibir vehile alakadar olmad bir kere daha teeyyt etmitir! -dorulamtr-.

Ankara Istiklal Mahkemesi reislerinden Kl Ali, Istanbulda mukim bulunan -ikamet eden- Atf Hoca ve rfekasn -arkadalarn- irtica hareketleriyle ilgili saymamaktadr.

Eer bu, Kl Alinin ahsna has sadist bir mizah denemesi deilse mahkemenin kanaati budur. Bu karar Atf Hoca ve dier tutuklularn beraat mjdesidir bir bakma. 2 ubat 1926 Sal gn durumalarda grlecei zere ortada ceza verecek nitelikli bir su ve sulu yoktur. Evrensel hukuk normlar byle hkmediyordu.

2 ubat 1926 Sal gn balatlan durumada savc Necip Ali, hazrlad uzun iddianameyi ar ar okuyor.

Rivayetlerle balayan cmleler, belge ve kesin bilgilerden uzak, mesnetsiz, vehim, tahmin ve suizanlarla uzayp giden bir iddianame okunuyor. Sonu olarak savcnn hakimlere sunduu iddianame yle sonlanyor: Babaeski mfts iin Idam isteniyor.

Iskilipli Atf, Sleyman, Fettah, Tahir Mesut, Saati Sleyman, Erzurumlulardan Osman, Mehmet, Telgraf mdr Halit ve Yusuf Kenan Hocalarn yldan az olmamak zere Kree konmalar, Hasanolu Semih, Memi, Aras irketi mdr Cafer, Ismail, Sabuncuzade Mustafa ve Zht ile Tahirul Mevlevi Hocalarn Nefyine, Tevhid-i Efkar muharrirlerinden mer Rzann hudud haricine Srgn edilmesine, Gostuvarl Hseyin, Berber Mustafa, Ispartal Hseyin ve kardei ile Mihran ve Ihsan Mahvi Efendilerin Beraatlarna karar verilmesini istiyordu.

Iddianameye kar sanklarn mdafaalar yarn 3 ubat 1926 aramba gn dinlenecektir!

Ankara Istiklal Mahkemesi, evrensel adalet ve temel insan haklar adna karar verebilirse bu lke aydnlarnn, ilim adamlarnn ve kitabevi sahiplerinin beraat edecei ve serbest braklacana kesin gzyle baklyordu. Ancak Kel Ali, savcnn 3 yl istedii Iskilipli Atf Hocaya idam cezas verdi.

Atf Hoca, ac bir tebessmle ve ancak arkadalarnn duyaca bir tonda yle diyordu:

Ben bu zalimlerle ancak Mahkeme-i Kbrada hesaplaacam!

Cumhuriyet ve Hakimiyet-i Milliye gazeteleri dier idamlarda yaptklar olay detaylara kadar anlatmak yerine atlan balktan sonra idam haberini bir uzun cmleyle bitiriyorlard.

Irtica kitaplar yazar olup Istiklal mahkemesince idama mahkum olan Iskilipli Atf Hoca ile Babaeski Mfts Ali Rza Hoca haklarnda idam karar bu sabah infaz edilmitir.[42]

**********

KAYNAKLAR:

[1] Tahir Olgun (Tahirul-Mevlevi), Matbuat Alemindeki Hayatm ve Istiklal Mahkemeleri, Nehir Yaynlar, Istanbul 1990, sayfa 302.


[3] mahkeme heyetinin btn zorlamalarna ramen, sanklarn ifadeleri ile de hocann hibir rol ve suu olmad aa kmt Ankara Istiklal Mahkemeleri Zabtlar (1926), (Hazrlayan: Ahmed Nedim), Iaret Yaynlar, Istanbul 1993, sayfa 112.

[4] Ankara Istiklal Mahkemeleri Zabtlar (1926), (Hazrlayan: Ahmed Nedim), Iaret Yaynlar, Istanbul 1993, sayfa 289.


[6] Ankara Istiklal Mahkemeleri Zabtlar (1926), (Hazrlayan: Ahmed Nedim), Iaret Yaynlar, Istanbul 1993, sayfa 275, 276.

[7] Tahirul-Mevlevi hatratnda, bu konuda unlar sylyor:

Mihran Efendi (Kitab basan Ermeni matbaac) de apka Risalesini ikinci defa tab etmi, diye getirilmiti. Halbuki herkes gibi ben de biliyorum ki risale bir defa baslmt. Matbu nshalarn ksm-i kllisi de Polis Mdriyetince makbuz ilmuhaberi mukabilinde Atf Efendiden alnmt.Tahir Olgun (Tahirul-Mevlevi), Matbuat Alemindeki Hayatm ve Istiklal Mahkemeleri, Nehir Yaynlar, Istanbul 1990, sayfa 213, 214.

[8] Ankara Istiklal Mahkemeleri Zabtlar (1926), (Hazrlayan: Ahmed Nedim), Iaret Yaynlar, Istanbul 1993, sayfa 109-111.


[10] Tafsilatl soru ve cevaplar iin baknz; Ankara Istiklal Mahkemeleri Zabtlar (1926), (Hazrlayan: Ahmed Nedim), Iaret Yaynlar, Istanbul 1993, sayfa 109-113.

[11] Atf Hoca, bu olayla ilgili hibir dahli olmad anlaldndan, dnemin hkmeti tarafndan zr dilenerek geri arlm ve resmi grev alarak Istanbulda yaamaya devam etmitir. Mehmet Slay, Iskilipli Atf Hoca (1876-1926) 3. Bask, Dn Yaynclk, Istanbul 2011, sayfa 20, 34, 35.

[12] Ankara Istiklal Mahkemeleri Zabtlar (1926), (Hazrlayan: Ahmed Nedim), Iaret Yaynlar, Istanbul 1993, sayfa 274, 275.





[17] evket Sreyya Aydemir, Suyu Arayan Adam adl hatralarnda Istiklal Mahkemelerine hakim olan hukuksuzluu arpc tablolar halinde aksettirmitir. Tutuklu Aydemir Hac Bayramdaki Istiklal Mahkemesinin ikinci kat merdiveni bandaki ahit olduu bir sahnede iri yar, pehlivan yapl bir mahkeme yesi karsndaki hasr apkal gencin yakasna yapmtr. Onu tartaklarken yle barmaktadr:

Nedir bu kepazelik? Bu apka da ne oluyor? Baban da m apka giyerdi? Anandan m apkal dodun?

Arkasna kuvvetli bir tekme yiyen gen, merdivenlerden aa yuvarlanrken mahkeme yesi hzn alamayp kfrler eder. apkay erken giyerek rejime hulus akacan zanneden gense kendisini g bela sokaa atar. Ismi Hikmet evkidir ve bir gazetenin adliye muhabiridir.

Grevini yapmakta olan bir gazetecinin Istiklal Mahkemesi bakanndan grd bu nazik(!) muameleyi anlatan evket Sreyya, apka devriminden sonra, ayn mahkeme yesinin yine ayn yerde ama tam tersine bir hareketine de tank olur. Ne gariptir ki, bu defa onun banda hasr bir apka vardr.

Bu iri yar mahkeme yesi Ali etinkayadr ve mahkeme salonundan karlan bir hkml grubunun merdivenlerden indirilmesine nezaret etmekte, srekli saa sola emirler yadrmaktadr. Tam bu srada sarkl bir mderris geer nnden. Bu, az nce apka Kanununa muhalefetten idama mahkm ettikleri Fatih mderrislerinden Iskilipli Atf Hocadan bakas deildir. Aydemir, tank olduu sahneyi u alevden satrlarla yanstr:

Hocann yz sakindi. Yalnz dudaklar kmldyor ve galiba bir dua okuyordu. Fakat eskiden kalpakl ve imdi hasr apkal zat, bu hkmle de kanmam gibiydi. Baryor, aryordu. Acaba hocay bir tekmeyle merdivenlerden aa yuvarlayacak m diye bekledim. Fakat olmad. Mderris, bu szler kendisine deilmi gibi bekledi. Sonra saanak geince yrd. Muhafzlarnn arasnda merdivenlerden indi. nmzden geerken dudaklar gene kmldanyordu.

Az nce idam cezasn yemi olan Atf Hoca, ahsndan hl intikamn alamam, hrsla zerine gelen bu Istiklal Mahkemesinin szde hakiminin saldrsn susarak boa karm ve Allaha havale etmitir. Neyse ki, Aydemir gibi nispeten tarafsz birisinin gznden onun metaneti, sabr ve tevekkl hayranlk uyandracak derecede lmsz bir levha halinde tespit edilmitir

evket Sreyya Aydemir, Suyu Arayan Adam, Remzi Kitabevi, 25 Bask, Istanbul 2012, sayfa 310-312.

Ayrca baknz;Doan Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi 1838den 1995e, 4. Kitap, 3. Bask, Tekin Yaynevi, Istanbul 1978, sayfa 1357.

[18] Bu taklid meselesi, hocann Frenk Mukallitlii eletirilerine szde cevaben gndeme getirilmektedir. Bylelikle Marks da, hocaya ynelik hukuksuzluklarn kk bir malzemesi olarak tarihi kaytlara gemitir.

[19] Eserin yasaklanma hadisesinin ardndan tekrar basld mahkemece ispat edilememitir. Ankara Istiklal Mahkemeleri Zabtlar (1926), (Hazrlayan: Ahmed Nedim), Iaret Yaynlar, Istanbul 1993.


[21] Tevfik avdar, Trkiyenin Demokrasi Tarihi 1839 -1950, 2. Bask, Imge Kitabevi, sayfa 293.

[22] Mete Tunay, Trkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas 1923-1931, Yurt Yaynlar, Ankara 1981, sayfa 158, dipnot 43.

[23] Bu konuda istifade edilebilecek kaynaklardan bazlar unlardr:

Tahir Olgun (Tahirul-Mevlevi), Matbuat Alemindeki Hayatm ve Istiklal Mahkemeleri, Nehir Yaynlar, Istanbul 1990, sayfa29,30.

Ayrca baknz;Mahfel, 1340 Ca., say 19.

Kemal Gurulkan, Teali-i Islam Cemiyeti, Ist.ni.Sos.Bil.Ens. TC.Tarihi Ana Bilim Dal, Yk.Lis.Tezi, Ist.ni. Ktphanesi, Ist., 1996.

Tahirul Mevlevi ile ilgili blmler ve Makrikyl (Bakrky) Hasan Efendinin Muhakemesi. (Ankara Istiklal Mahkemeleri Zabtlar (1926), (Hazrlayan: Ahmed Nedim), Iaret Yaynlar, Istanbul 1993, sayfa 107, 108)

[24] Ankara Istiklal Mahkemeleri Zabtlar (1926), (Hazrlayan: Ahmed Nedim), Iaret Yaynlar, Istanbul 1993, sayfa 109-115.


Ayrca baknz;Tahir Olgun (Tahirul-Mevlevi), Matbuat Alemindeki Hayatm ve Istiklal Mahkemeleri, Nehir Yaynlar, Istanbul 1990, sayfa 67-71.

[26] Vakit gazetesinin 1034. nshas.


[28] Savclk makamnn Iskilipli Atf Hoca iin 3 ila 15 yl talep ettiine dair bir de gazete haberi: Vakit gazetesi, 3 ubat 1926.

[29] Mehmet Slay, Iskilipli Atf Hoca (1876-1926) 3. Bask, Dn Yaynclk, Istanbul 2011, sayfa 29-34.

[30] Bu arada Medresetl-Kuzatta Hikmet-i Teriiyye mderrislii de yapmtr. Mehmet Slay, Iskilipli Atf Hoca (1876-1926) 3. Bask, Dn Yaynclk, Istanbul 2011, sayfa 35, 40.

[31] Mehmet Slay, Iskilipli Atf Hoca (1876-1926) 3. Bask, Dn Yaynclk, Istanbul 2011, sayfa 44.

[32] Tafsilat iin baknz;http://belgelerlegercektarih.com/2012/07/25/sultan-ii-abdulhamid-hani-tahttan-indiren-ittihat-terakki-ve-hareket-ordusu-kumandani-mahmud-sevket-pasa/[33] Sultan II.Abdlhamid Hann masonlar tarafndan tahttan indirildiine dair malumatiin baknz;

http://belgelerlegercektarih.com/2012/06/10/mason-ustadi-itiraf-etti-sultan-abdulhamidi-biz-devirdik/ [34] Babakanlk Cumhuriyet Arivi (BCA), 490 01/590 38 1.

Kuran ve Ezan- Muhammedinin yasaklanmas hakknda tafsilat iin baknz:http://belgelerlegercektarih.com/2012/04/29/kemal-ataturkun-eseri-kuran-ve-ezanin-yasaklanmasi/[35] Emniyet Genel Mdrl Polis Dergisi:Cumhuriyetin 75.Yldnmnde Polis Ariv Belgeleriyle Gerekler, zel say(1998), sayfa 91.

rtnenlere reva grlen zulme dair tafsilat iin baknz:

http://belgelerlegercektarih.com/2013/07/01/ataturk-ortunmeye-karsi-degil-miydi/[36] Ankara Istiklal Mahkemeleri Zabtlar (1926), (Hazrlayan: Ahmed Nedim), Iaret Yaynlar, Istanbul 1993.

Ayrca baknz;Ergn Aybars, Istiklal Mahkemeleri, Milliyet Yaynlar, 1998.

[37]Trabzon Milletvekili Ali kr Bey cinayeti hakknda arpc gerekler iin baknz:

http://belgelerlegercektarih.com/2013/02/22/topral-osman-ali-sukru-beyi-neden-oldurdu-ali-sukru-beyi-ataturk-mu-oldurttu/ [38] Izmir Suikast hakknda tafsilat iin baknz:

http://belgelerlegercektarih.com/2014/05/12/izmir-suikasti-tertibi/[39] (1931) Ayn Tarihi, cild 25, say 82, 83.

O dnemin nasl bir diktatrlk olduu hakknda malumat edinmek isteyenler u makalemize mracaat edebilirler:

http://belgelerlegercektarih.com/2013/08/14/hangi-diktator-halife-ve-padisah-olabilecekken-cumhuriyeti-kurar-diyenlere-cevap/[40] A. Sreyya zgeevren, eyh Said Isyan Dnya Gazetesi, 24 26 Mays 1957.

Istiklal Mahkemeleri hakknda tafsilat iin baknz:

http://belgelerlegercektarih.com/2012/09/26/istiklal-mahkemeleri/[41] Blent Gkgz-Bahadr Kurbanolu, Iskilipli Atf Hoca-Istiklal Mahkemelerinin Tarihi Misyonu ve apka Inklab, Ekin Yaynlar, Istanbul 2013, sayfa 139. Yaz byk lde bu eserin rndr.[42] Mehmet Slay, Iskilipli Atf Hoca (1876-1926) 3. Bask, Dn Yaynclk, Istanbul 2011, sayfa 138-153.

**********

Kadir andarlolu

**********

Alntlarda u ekilde kaynak belirtiniz:

iskilipli atıf hoca

Documents