524

17. KLMA SSTEMLERNDEKULLANILAN CHAZLAR

17.1. SOUTMA GRUPLARIBinalarda klima santrali ve fan-coil cihazlarnda kullanlacak olansouk suyun retildii cihazlardr. Aadaki tipleri vardr:1-Kondenser Tipine Gre: Hava Soutmal Tip Su Soutmal Tip Kondensersiz Tip (Remote Condenser Chiller)

2-Soutucu Akkan Tipine Gre: R 22 soutucu akkanl R 134a soutucu akkanl R 407C soutucu akkanl R 404A/B/C, R 507 soutucu akkanl R 290/R1270/R124/R227/R23 soutucu akkanl (zel uygu-

lamalarda) NH3 soutucu akkanl

3-Kompresr Tipine Gre: Scroll Kompresrl Tip Vidal Kompresrl Tip - Tek Vidal

- ift Vidal Santrifj Kompresrl Tip Pistonlu Kompresrl Tip

4-Eanjr Tipine Gre Plakal Tip Eanjrl Gvde-Boru Tipi Eanjrl

5-Montaj Yerine Gre Dahili Tip (Su Soutmal Soutma Gruplar), Harici Tip (Hava Soutmal & Kondensersiz Tip Soutma

Gruplar)

17.1.1 Soutma Grubunun Yerleimine ve Kondenser TipineGre Snflandrlmas

HVAC uygulamalarnda kullanlan klima sistemlerinin soutmaprosesindeki temel gesi olan soutma gruplarnn projelendirmeaamasnda yerleimi ok nemlidir. Bu aamada soutma grubu-nun seiminde binann yapsna ve bulunduu blgeye ok dikkatedilmelidir.Hava Soutmal Soutma GruplarHava soutmal soutma gruplar paket tip cihazlar olup, harici kul-lanm iindir. Cihazn montajnn yaplaca yer, cihaz kataloundabelirtilen boluklara haiz olmaldr. Cihazn ses seviyesi proje de-erlerini amayan ve evredeki insanlar rahatsz etmeyecek birdzeyde ise hava soutmal gruplar kullanlabilir (ekil 17.1).Su Soutmal Soutma GruplarSu soutmal soutma gruplar yksek kapasiteli soutma gruplar-dr. Bu cihazlar binann makine dairesine veya baka bir dahili me-kana yerletirilebilir. Ses seviyesinin nemli bir kriter olduu du-rumlarda da su soutmal soutma gruplar hava soutmal soutmagruplarna tercih edilebilir. Ayrca yksek soutma kapasiteleri is-tendii durumlarda hava soutmal soutma gruplar ok byk biralan gerektirdiinden dolay, boyutlar daha kk olan su soutma-

l soutma gruplar kullanlabilir. Kondenserdeki s, sistemdeki birsoutma kulesi araclyla atmosfere atlr (ekil 17.2).

Kondensersiz TiplerHem su soutmal hem de hava soutmal gruplarn kullanlmasnnuygun olmad hallerde remote condenser ad verilen kondenserisoutma grubundan bamsz chillerler kullanlabilir.Agresif gazlarn veya ok yksek cevre scaklnn bulunduu or-tamlarda remote condenser soutma gruplar kullanlabilir.Ayrcases seviyesinin nemli bir kriter olduu ve cihaz yerleim alanlar-nn snrl olduu hallerde de kullanlmas olduka yaygndr. Re-mote Conderser tipi soutma gruplarnda su soutmal, hava sout-mal veya evaporatif tip kondenserler kullanlabilir (ekil 17.3).

17.1.2 Soutma Grubu Seiminde Dikkat Edilmesi GerekenKriterler

1. Sistemin toplam ve duyulur soutma yklerinin belirlenmesi 2. Sisteme gre diversite faktrnn belirlenmesi 3. Kullanlacak olan cihazn tipinin belirlenmesi (su soutmal /

hava soutmal / remote condenser)4. stenilen soutucu akkann ve kompresr tipinin belirlenmesi5. Evaporatr giri/k suyu scaklklarnn belirlenmesi 6. evre scaklnn belirlenmesi (Hava soutmal soutma grup-

ekil 17.1. HAVA SOUTMALI SU SOUTMA GRUBU

ekil 17.2. SU SOUTMALI SU SOUTMA GRUBU

525

lar iin)7. evre scaklnn ve bal nemin belirlenmesi (Su soutmal

soutma gruplar iin)8. Kondenser k suyu scaklklarnn belirlenmesi (Su soutma-

l soutma gruplar iin)9. Kullanlacak cihazn boyutlarnn montaj yerine uygun olup ol-

madnn belirlenmesi10. Kontrol panelinin yerinin belirlenmesi. Kontrol paneli standart

olarak cihazn zerine montajldr. Ancak istenildii takdirdekazan dairesine veya otomasyon merkezine tanabilir. Tanmamesafesi cihaz kapasitesine gre max. 300 m veya max. 1000mdir.

11. Cihaz seiminde cihaz ses seviyesi de gznne alnmaldr.12. Yedekleme imkan

17.1.3 Start Up ncesi Dikkat Edilmesi Gerekilen Noktalar. Cihaz yerleimi yaplrken bakm ve tamir iin gerekli mesafenin

braklmasna dikkat edilmelidir (ekil 17.4).Titreim nleyicile-rin yerleimi ekil 17.5deki gibi detayl arlk dalm emas

gznne alnarak yaplmaldr. Chillerin montajnn yaplaca kaidede imalat firmann nere-

cei detaylar gznne alnmaldr.Soutma Gruplar in Kaide Detay (ekil 17.6):1. Cihaz ayaklar2. Beton kaide (Kaidenin arl titreimin nlenmesi iin cihaz

arlnn 1-3 kat arasnda olmaldr.)3. Kpk dolgu maddesi4. Kauuk kompansatr5. lenmemi tabaka6. Esnek balant eleman

Soutma grubunun elektrik tesisatnn balantlarnn doru ya-plm olmasna dikkat edilmelidir.

Soutma sistemi ile ilgili olarak sistemde montaj yaplm olantm chiller, fan-coil, klima santrali, pompa ve varsa soutma ku-lesinin tm boru balantlar eksiksiz olarak yaplm olmaldr.

Sistemdeki pompalar her zaman eanjrlere basmal ve ean-jrlerin giri ve klarna manometre (0-10 kg/cm2) monte edil-melidir (ekil 17.7).

Sistemde yeterli miktarda bulunmayan su kompresr ve evapo-ratrde arzalarn olumasna neden olacandan; tesisatta chillercihaz iin katalogda belirtilen miktarda suyun bulunmasna dik-kat edilmelidir.

K dnemi boyunca da alacak olan soutma gruplarnn sudevrelerine, cihaz katalogunda belirtilen miktarda glikol eklen-mesi salanmaldr. Bu deer stanbul artlar iin %10 olarakbelirlenmitir. Buna bal olarak pompa kapasiteleri muhakkakkontrol edilmelidir.

Debi kontrol yaplacak olan chillerde cooler giri ve klarnabasn farkna uygun skalal gsterge ve termometrelerin bulun-mas gerekmektedir.Ykseklii 20mye kadar olan binalarda 0-30 mss (0-3 bar)lk manometre kullanlmas uygundur.

Evaporatr giri ve kna kapama vanalar monte edilmeli vevanalardan nce by pass hatt oluturulmaldr.

Evaporator ve tesisat zerine 1/2lk boaltma vanalar monteedilmelidir.

Chiller hatt zerine evaporatorde gvenli bir su akn sala-

ekil 17.3. KONDENSERSZ TP SU SOUTMA GRUBU

ekil 17.5. HAVA SOUTMALI BR SOUTMA GRUBUNUNAIRLIK DAILIMI

ekil 17.4. SU SOUTMALI BR SOUTMA GRUBU NSERVS BOLUKLARI

526

yacak, yeterli debide ak olmad anlarda souma grubunudevre d brakacak ve evaporatorn donmasn nleyecek flow-switch cihaz monte edilmelidir. Sistemde chiller hatt zerinekonacak flow-switchin cooler kndan ve dirseklerden yakla-k 6 boru ap mesafede, laminar akn olduu bir kesitte, ya-tay boru zerine monte edilmi olmasna dikkat edilmelidir.Flow-switch montaj iin ilgili boru zerine 1 1/4 manon a-pnda delik delinmeli ve flow-switch 1 1/4-1 redksiyon ilemonte edilmelidir.

Chiller tesisat start updan nce en az iki kere evaporator girik vanalar kapatlp by-pass vanas alarak ykama (flushing)ilemine tabi tutulmal, evaporator giriine ve pompa emiinemonte edilmi olan pislik tutucular temizlenmelidir.

Tesisat flushing ileminden sonra minimum iki kez altrlmalve havasnn tamamyla alndndan emin olunmaldr.

Soutma grubunun seim deeri olan debi iin cooler giri k- aras basn farknn katalogda belirtilen deerde olmasnadikkat edilmelidir.

Evaporator su devresine otomatik su besleme tesisat monte edil-melidir.

Soutma gruplarnda kondenserin zarar grmesini nlemek iinsu yumuatma cihaz kullanlmasna dikkat edilmelidir.

17.1.4 Soutma Gruplarnda Bulunan Gvenlik EkipmanlarSoutma Gruplarnda bulunan gvenlik ekipmanlarn balk al-tnda inceleyebiliriz.1. Genel Gvenlik Ekipmanlar: Cihaz tamamiyle kapatr.2. Devre Gvenlik Ekipmanlar: Dier devreler alyorken koru-

duu devreyi aarak devre d brakr.

3. zel Gvenlik Ekipmanlar: Sadece koruma altna ald ksmdevre d brakr.

Aada GEA Soutma Gruplarnda bulunan baz gvenlik ekip-manlar bulunmaktadr. Ar akm rlesi Kompresr termik Fan motoru termik Donma korumas Dk basn vanas Yksek basn gvenlik valfi Faz korumas

17.1.5 Soutma Gruplarnda Kullanlan Kompresor TipleriA) Scroll KompresrBirbiri iine gemi iki adet sarmal elemandan oluan scroll komp-resrler kompakt ve basit konstruksiyonu, dk kapasitelerde yk-sek volumetrik verimi, sessiz, titreimsiz yaps ve daha dk yasirklasyonu zellikleriyle yksek basn uygulamalar iin ok uy-gundurlar. Scroll kompresr yaklak 65 kW soutma kapasitesinekadar olan soutma gruplarnda kullanlmaktadr. Sarmal elemanlararasnda kalan bolua emme vastasyla giren soutucu akkan,kompresr dnyle birlikte sktrlr ve tahliye azndan atlr.Sarmallardan biri zerindekindeki by pass kanalnn alp kapan-mas ile kapasite kontrol salanr. B) Vidal KompresrlerTek Vidal KompresrR134a ve R407C soutucu akkanlar iin optimize edilmi bukompresrler kompakt ve robust dizaynlaryla yllar boyunca gve-nilir ve verimli bir iletim salamaktadr.Tek vidal kompresrler dk iletim ve bakm maliyetleriyle dikkati ekmektedirler. Byk kapasiteli GEA soutma gruplarndada kullanlan bu tip kompresrler; komposit rotor malzemesi, con-talar yalayan, ses oluumunu nleyen ve ya dolam sisteminibasitletiren likid enjeksiyon sistemi, sadece adet dnel paras,simetrik sktrma sistemi ve gvenilir yatak tasarmyla bakm ma-liyetini minimuma indirmektedir. Bu kompresrlerde kullanlan emi gaz soutmal motor; homojengaz dalm, daha iyi soutma, sabit scaklk ve dolaysyla daha

ekil 17.6. KADE DETAYI

ekil 17.7. SSTEMDE EANJR YERLEM

527

uzun motor mr salar. Ya pompasnn olmad bu kompresr-de minimum dzeyde titreim olumaktadr. Yukarda belirtilen buzelliklerin sonucu olarak bu tip kompresrler iin gereken bakmperiodu ortaklama 40.000 iletme saati olarak belirlenmitir.ift Vidal KompresrBu tip kompresrler iki adet helisel vidal dili mekanizmadan olu-maktadr. Emme hattndan alnan gaz, vida dilileri arasnda skt-rlarak basnc artrlr.C) Santrifj Kompresrl Soutma GruplarEn yksek kapasiteye kabilen bu tip kompresrler, pozitif gle

sktrma olmadan, dnme etkisiyle soutucu akkann yksek s-cakla ve basnca gelmesi presibi ile alr. Tek veya ok kademe-li olabilen bu tip kompresrlerin kapasite kontrol ynlendirici ka-natlarla yaplr.D) Pistonlu Kompresrl Soutma GruplarPistonlu kompresrlerde pozitif etkili bir silindir piston mekaniz-mas sayesinde soutucu akkan sktrlr. Sktrlan bu akkankondenserde youturularak soutma prosesinin gereklemesi sa-lanr. Bu tip kompresrler HVAC uygulamalarnda kullanlan en es-ki tiptir. Kapasite kontrol adm kontolldr.

17.1.6 Soutma Gruplarnda VerimSoutma gruplarnn seimindeki en nemli faktrlerden biri de so-utma grubunun soutma kapasitesinin, harcad enerji miktarnaorandr. Soutma gruplarnda iki tip verim tanm vardr.1. Anma ykndeki verim. Anma ykndeki verim COP veya

EER olarak tanmlanr. COP kompresr soutma kapasitesinin,kompresre verilen elektrik enerjisine orandr. EER soutmakapasitesinin sisteme verilen toplam enerjiye orandr. kisiarasnda gznne alnan enerji tketimi tanm nedeniyle k-k bir fark vardr. EER tanmnda birim fark da sz konusu-dur.COP veya EER= Q/W

ekil 17.8. SCROLL KOMPRESR ALIMA PRENSB, a) EMME, b) SIKITIRMA, c) TAHLYE

a) b) c)

ekil 17.9. SCROLL KOMPRESR BLEENLER

ekil 17.10. TEK VDALI KOMPRESR

ekil 17.11. FT VDALI KOMPRESR

Erkek Rotor Dii Rotor

Burada; COP = Performans katsays (Coefficient Of Performance)EER = Enerji verimlilik oran (Energy Efficiency Ratio)Q = retilen soutma (Watt veya Ton Soutma)W = Tketilen enerji miktar (W veya kW)

1. Ksmi ykteki verim. Kompresrde ksmi yklerde almadaverim dm meydana gelir. Sistem gerek hayatta ou zamanksmi yklerde alr. Dolaysyla kompresr gerek verimi ks-mi yklerdeki almay dikkate alan bir verim olmaldr. Stan-dart ksmi yk verim tanm IPLV deeridir. IPLV %25, %50,%75, %100 kismi yk deerlerindeki verimlerin arlklortalamasdr.IPLV = 0.01 A + 0.42 B + 0.45 C + 0.12 DBurada; IPLV = Standart ksmi ykteki verim veya alma verimi (Integ-rated Part Load Value)ARI Standatlarnda;A = % 100 Kapasitede kW enerji / Ton SoutmaB = % 75 Kapasitede kW enerji / Ton SoutmaC = % 50 Kapasitede kW enerji / Ton SoutmaD = % 25 Kapasitede kW enerji / Ton Soutma

2.Uygulanan farkl koullardaki ksmi ykte verim deeri(APLV=Applied Part Load Value)APLV deeri; IPLV deerinin ARI Standart deerleri dndaki,deiik su ve hava kouluna kar gelen zel tanmlanan A, B, C,D deerleri ile zmdr.

Tek kademeli tek kompresrl kk nitelerde ksmi yk bulun-madndan dolay sadece COP veya EER deerleri kullanlrken,daha byk gruplarda cihazn gerek performansn gsteren IPLVdeeri nem kazanr.Yksek binalarda ve i merkezlerinde kullanlan soutma gruplariin ASHRAE tarafndan tavsiye edilen minimum verim deerleriaada belirtilmitir:Hava Soutmal Soutma Gruplar iin:Q < 150 Ton ise COP = 2,7; IPLV = 2,8 Q > 150 Ton ise COP = 2,5; IPLV = 2,5Su Soutmal Soutma Gruplar iin Q < 150 Ton ise COP = 3,8; IPLV = 3,9 150 380 Ton ise COP = 5,2; IPLV = 5,3IPLV deeri bir cihazn verimliliini sadece drt noktay referansalarak hesaplamaktadr. Oransal kontrol imkan olan soutma grup-larnda (vidal veya santrifj kompresrl), daha detayl ksmi ykverim tanm ve buradan hareketle enerji harcamas deerleri hesap-lanabilir.

17.2. SOUTMA KULELER Soutma kuleleri, iklimlendirme veya retim ilerinde, soutma su-yu ssnn atmosfere atlmasnda kullanlan cihazlardr. rnek ola-rak su soutmal soutma gruplarnda kondenser ss, soutma ku-lelerinde soutulan su vastasyla dar atlr. Soutma kulelerindesnn ekilmesinde suyun buharlamas esas olduu iin havannya termometre scakl etkilidir.

Soutma kuleleri ak ve kapal olarak iki tiptedir. Ak soutma ku-lelerinde, soutulacak su direkt olarak hava iine kk memelerdenpskrtlr. Kk damlacklar halindeki su, etrafndan geen havatarafndan ve kendi buharlamasyla soutulur. Sudan havaya duyu-lur ve gizli s biiminde s transfer edilir. Kapal soutma kulelerin-de (evoparatif kondenserler) ise, soutulacak su serpantin eklindekiborularn iindedir. Borunun dndan ise soutma havas geer. Busrada boru dna baka bir su pskrtlr. Bu suyun buharlamasiin gerekli s boru iindeki soutulacak sudan ekilir. Bylece ka-pal soutma kulelerinde soutulacak su d ortamla temas etmeye-rek, kapal bir devrede yzeyli bir soutucuda soutulmu olur.Kuledeki hava ak zorlanm ya da doal olabilir. Is gei yzeyi-ni arttrmak iin dolgu malzemesi kullanlabilir. Zorlanm aklolanlarda hava hareketi radyal veya aksiyal fanlarla salanabilir. Bualternatiflerin her biri ayr bir kule tipi oluturur.Kuleler deiik malzemelerden imal edilebilir. nai tip kuleler be-tonarme, ahap, glendirilmi plastik levhalar; standart kuleler isegenellikle elik veya glendirilmi plastik levhalardan imal edilir-ler. elik kulelerde korozyona kar yalnzca galvanizli sa kullanl-mas veya sa malzemenin boyanmas yeterli deildir. Korozyonadayanm iin zel ilemden gemi, boyal ve yzeyi zel film ta-bakas ile kaplanm salardan mamul kuleler kullanlmaldr.rnein, GEA soramat elik soutma kulelerinde kullanlan zelkaplama uzun mr salamaktadr. Korozif nitelikte su veya atmos-ferik artlar sz konusu olduunda ise, plastik kulelerin kullanmtavsiye edilir.

17.2.1. Kule Cinsleri

1. Atmosferik Kuleler (ekil 17.12) Kuledeki hava hareketi rzgra baldr. Su memelerle yukardan pskrtlr. Mekanik paralar olmadndan uzun mrldrler ve ok az ba-

km gerektirirler. Havann resirklasyonu grlmez. Eer kule ok uzun ve darsa sirklasyon pompasnn basma yk-

528

ekil 17.12. ATMOSFERK SU SOUTMA KULES

seklii fazla olmaldr. Ak ve engeller olmayan sahalara yerletirilmelidirler. Hava giri ve k yzeyleri en sk esen rzgr ynne konulma-

ldr. Uzun konstrksiyonlarda rzgr kuvvetine kar nlem alnmaldr. Kule rzgr alt taraflarnda sis oluma riski vardr. Su scakl rzgr yn ve iddetine gre deiir. Ya termometre scaklna yaklam derecesi iyi deildir. Maliyeti zorlanm akml kuleler kadar yksektir.1.1. Spreyli Kuleler (ekil 17.13) inde dolgu bulunmaz. Sadece tepede sprey memeleri bulunur. Bakm maliyeti azdr. Suyu atomize etmek iin pompann basma ykseklii fazla olmaldr. Memelerin tkanmas dengesizlik yaratr ve performans drr. Rzgr nedeni ile kayplar fazladr. Nisbeten kk soutma ykleri iin uygundur.1.2. Dolgulu Kuleler (ekil 17.14) Hava/Su temas yzeyini ve zamann artrmak amacyla dolgu

kullanlr. Performans spreyli kuleden daha iyidir.2. Zorlanm Akml Kuleler (ekil 17.15)

Hava akm fanlarla salandndan tam kontrol mmkn olur. Gerektirdii kaide alan daha azdr. Su scakl kontrol edilebilir. Gerekli pompa basma ykseklii azdr. Kule yerleim yn rzgra bal deildir. Verimli kulelerde ya termometre scaklna yaklam 1-1,5 C

kadar olabilir. Ama pratikte 3-4 C tercih edilir. Fan gcnden dolay iletme maliyeti yksek olabilir. Mekanik arzalar performans drebilir. k havasnn girie resirklasyonu nlenmelidir. Aksi halde

kule performans der. letme ve bakm maliyeti doal akml kulelerden daha fazladr. zellikle fanlardan kaynaklanan titreim ve grltnn problem

yaratmamas iin nlem alnmaldr.2.1. flemeli Kuleler (ekil 17.16) Kule hava giri ksmlarndaki fanlar dolgu zerine havay fler. Mekanik aksam kule kaidesine yakndr. Bylece titreim proble-

mi azdr ve bakm srasnda kolay ulalabilir. Mekanik aksam giriteki kuru havayla temas eder. Fan boyutlar snrl olduundan; fazla sayda ve yksek devirde-

ki daha kk fanlar kullanlmasndan dolay emmeli kulelere g-re daha fazla grlt retirler ama kule kendisi snmleme zel-

529

ekil 17.13. SPREYL KULELER ekil 17.14. DOLGULU KULELER

ekil 17.15. ZORLANMI AKIMLI KULELER

530

likleri gsterir. Kn fan zerinde ve hava giriinde bloklar veya daralmalar ek-

linde buz oluturma eilimleri vardr. Baz tiplerinde eer hava k hz dk ise resirklasyon riski

vardr. Bu durumda hava hzl bir ekilde kanallarla uzaklatrl-maldr.

2.2. Emmeli Kuleler (ekil 17.17) Genellikle kule tepesinde yer alan fanla hava emilir. Daha byk fanlar dolaysyla daha dk devir kullanlabildiin-

den daha az grlt ihtimali vardr. Yksek giri hzlarnda tozlar emilebilir. Hava filtresi gerekebilir. Hava k hzlar yksek olduundan resirklasyon ihtimali azdr. Fanlar st tarafta yer aldndan titreime daha eilimlidir. Bakm srasnda mekanik aksama daha zor ulalabilir. Mekanik aksam nemli hava akmna maruz kalmaktadr. Fanlar tabanda yer almadndan, taban alan flemeli kuleye g-

re daha kktr.

Havann yukardan akan suya gre ters ynde dik olarak emildi-i ters akml kulelerde en souk su en kuru hava ile karlar,maksimum performans elde edilir.

2.3. arpraz Akml Kule (ekil 17.18) Ters akml kuleye gre daha byk taban alanna sahiptir. Hava giri yerleri tm kule yksekliinde yer alabilir. Kule boyu

ksa olduundan mimari kstlamaya uyabilir. Kapal blgeye yerletirildiinde resirklasyon riski vardr. Gerekli pompa basma ykseklii azdr. Su datm sistemine kolayca ulalabilir. Eer kule ieride kullanlmayacaksa toz ve pislie kar nlem al-

maldr. ift girili kulelerde hava giriinin engellenmemesine dikkat edil-

melidir.

17.2.2. Soutma Kulesi Seimi in Gerekli Bilgiler Soutulacak su debisi veya kule kapasitesi

ekil 17.16. FLEMEL SU SOUTMA KULES

ekil 17.17. EMMEL SU SOUTMA KULES

531

Soutulacak su giri scakl Soutulacak su k scakl Ya termometre hesap scakl Yerletirilecei yerin plan ve mekandaki kat plan, ykseklik, ge-

nilik, arlk, grnm gibi mimari snrlamalar. stenilen ses seviyesi, kule yaknlarnda grltye hassas mekan-

larn olup olmamas. Kulenin yl iinde kullanlma zamanlar ve kullanlacak yerdeki

iklim artlar (donmaya kar nlem iin) Kullanlacak suyun analizi. Deniz seviyesinden ykseklikSeilen Soutma Kuleleri Arasnda Bir DeerlendirmeYapabilmek in Bilinmesi Gerekenler; Soutma kulesinin satn alma maliyeti

Gerekli kule kaide alan Titreim ve grlt seviyesi (Grlt problemi olan mekanlarda

daha sessiz olan ve susturucu kullanmas daha kolay olan santri-fj fanl (flemeli) kuleleri tercih ediniz. Eer grlt ok nem-li bir faktrse kolayca kontrol edilebilen yksek frekansta sesleryayan fansz enjektrl kuleler kullanlmaldr.)

Gerekli fan gc Pompa grubunun maliyeti veya karlanmas gereken kayplar Pompa ve fanlara ekilecek enerji hatt maliyeti Elektrik kontrolleri ve balantlar Kuleden makina dairesine kadar borulama maliyeti Eer retici tarafndan salanmyorsa su toplanma havuzu, pislik

tutucu, tama, blf hatlar maliyeti Eer retici tarafndan salanmyorsa kesme ve kontrol vanalar

maliyeti Kuleye ulam salayacak geiler ve merdivenlerin maliyeti Fan ve pompalarn yllk iletme saatine gre gerekli enerji gider-

leri Beklenen mr ve amortisman sresi Bakm ve onarm maliyeti Deiken ykleri karlayabilme imkn Kule havuzunun, dolgunun, su giri szgecinin ve spreylerin ko-

lay ulalabilir ve temizlenebilir olmas Yedek para bulma kolayl retici gvenirlii ve tecrbesiEer kule kondenser seviyesinden daha aaya konulacaksa, sifon-lama veya kapanma srasnda tama problemleri olabilir. Eer sifon-lama ile kondenser susuz kalrsa tekrar balangta su okuna ura-yabilir. Byle durumlarda sifonlama ve geriye ak iin gerekli n-lemler alnmaldr.Eer kule makina dairesinden ok uzaksa veya alt seviyede ise sir-klasyon pompas kule yanna yerletirilebilir.Eer sabit kondenser scakl isteniyorsa by-pass hatt kullanlr(ekil 17.19).Eer kondenser kule ile ayn seviyede ise (Yk olmadnda, akby-pass hattndan geerken kule hattnda ak olmamasn garantialtna almak iin yollu vana kullanlr.)Pompa emi hattna ek basn kayb getirmemek iin ayrma vana-s A noktasna konulmamaldr (ekil 17.20).

17.2.3. Soutma Kulesi Tesisatnda Dikkat Edilmesi GerekenHususlar

Sirklasyon pompasnn karlamas gereken kayplar; kule tepe-si ile havuzu arasndaki statik ykseklik, emme ve basma hatla-rndaki srtnme kayplar, kondenserdeki basn kayb, kontrolvanas, pislik tutucu ve sprey memelerindeki kayplardr.

Normalde borulardaki su hzlar 1.5 - 3.6 m/s seilir. Kule drenaj nceden gz nne alnmaldr. Kule tama hatt drenaja balanmal ve zerine vana konulmamaldr. Temizlik iin kule yaknna bir tesisat ekilmelidir. Make-up hattna ek olarak sistem doldurma hatt da olmaldr. Eer paralel konderserler kullanlyorsa en byk kaypl olan

gz nne alnr. Balans vanalar kullanlabilir.

ekil 17.18. APRAZ AKIMLI SU SOUTMA KULES

532

Emme hattnda kullanlacak pislik tutucularn giri ve kna,temizlenme gerekliliinin anlalabilmesi iin, lm noktalarkonulmaldr.

Borulardaki basn dm azaltlmaya allmaldr. Borularda hava ceplerinin olumasn nlemek iin eimli yapl-

maldr. Havuz tabanndan hava emilerek pompalarda kavitasyon oluma-

s engellenmelidir. Pompann performansl almas iin emme hatt dz boru uzun-

luu en az be ap uzunluunda olmaldr. Sirklasyon pompalarnn susuz almamas iin gerekli nlem-

ler alnmaldr. Su toplanma havuzuna seviye ler konulmaldr.Gerekli ilk pozitif basn iin havuz seviyesi pompa seviyesindenyukarda olmaldr.

Eer birden fazla kule balanacaksa kayplar dengelenmelidir.Ayrca her kulede eit su seviyesi salamak iin denge hatt kul-lanlmaldr. ekil 17.21

Eer konderser alt seviyede ise; ekil 17.22 A ve B aras by-pass hatt ile kule hatt dengeli olmaldr. By-pass

hatt basn kayb kule hatt kayplarndan daha az olmaldr ki;vana tamamen ak olduunda kule hattna su gitmesin (Kelebekvana tercih edilmeli)

Otomatik kontrol vanasnn tam ak olduu durumda pompa a-r yklemesini ve kule tamasn nlemek iin vana kuleye yaknkonulmaldr.

ekil 17.23deki tavsiyelere uyulmaldr; Ayrca ilk yol verme kolayl iin vanalar daima minimum havuz

seviyesi altnda olmaldr. Eer kulenin birden fazla girii varsa, her hcreye dengeli ak

iin balans vanalar; gerekli ise hcreleri izole etmek iin kesmevanalar kullanlmaldr.

Kule havuzu iletme ve tama seviyeleri arasnda kolonlar ve dierdatm kollektrlerini doldurabilecek ek hacme sahip olmaldr.

Tm donma ihtimali olan borular izole edilmeli ve stlmaldr. Eer fan motoru g kesme anahtar kuleden uzaksa, servis sra-

snda kazalar nlemek iin muhakkak kule zerinde de g kes-me anahtar bulunmaldr.

ekil 17.24de bir kondenser-soutma kule devresi tip projesi ve-rilmitir.

17.2.4. Soutma Kulesi Montaj Kuleyi yerletirirken dikkat edilecekler; Kuleyi mmkn olduunca scak hava ve kirletici madde bulun-

duran (baca v.s.) kaynaklardan uzaa koymak gerekir. En iyi yerletirme alan yksek bina atlardr. Yksek binalar arasnda yer alan alak bina atsna yerletirme-

de grlt ve performans problemleri olabilir. Su veya buz damlacklarn problem yarataca ya da uzaa ta-

nabilecei yerlere yerletirmemelidir. Mmknse grlty yanstabilecek geni duvarlardan 6 m uza-

a koymaldr. Kulenin grltl olmayan tarafn grltye hassas blgeye e-

virmelidir. Mmknse doal ses kesicilerden (etraftaki aalar, tepeler v.s.)

yararlanmaldr. Eer kule titreime kar izole edilecekse kuleye balants olan

dier borular, elektrik tavalarn da bir sistem olarak dnmekgerekir. Kule serbest titreimi bunlar tarafndan nlenmemeli veyaanan blgelere iletilmemelidir.

Kule yaknnda duvar var ise kule hava k seviyesi en az duvar

ekil 17.19. BY-PASS HATLI KULE DEVRES

ekil 17.20. KULE HATTI AYIRMA VANASI YERLEM

533

seviyesinde olmaldr. Aksi halde kule performansn % 15-50 et-kileyen resirklasyon meydana gelir (ekil 17.25).

Resirklasyonu nlemek iin ya kule ykseltilir veya balk kul-lanlr. Ama balk kullanmnda kayplardan dolay fan motorubyr (ekil 17.26).

Kule duvara yakn konulacaksa hava giri taraf aksi istikametekonmaldr. Eer bu yaplamyorsa kule yerden yksekliine vebyklne gre belli bir mesafe uzaa konulmaldr. Eer ye-

terli mesafe yoksa duvara olan mesafe 1,2 ve 1,8 mden az olma-mak zere balk kullanlmaldr (ekil 17.27).

Birden fazla kule yerletirilecekse ekil 17.28de grld gibiyerletirilmelidirler.

Eer hava giri yerleri karlkl konulacaksa kule ykseklii vebyklne gre arada belli bir mesafe braklmaldr. Eer yerdarsa aradaki mesafe 1,8-3,0 mden az olmamak zere balk kul-lanlmaldr (ekil 17.29).

ekil 17.23. TAVSYELERekil 17.22. KONDENSER ALT SEVYEDE

ekil 17.21. BRDEN FAZLA KULE BALANTISI

ekil 17.24. KONDENSER - SOUTMA KULES DEVRES TP PROJES

534

535

ekil 17.25. KULE HAVA IKI SEVYES DUVARIN ALTINDA OLMAMALIDIR

ekil 17.26. KULE YKSELTLR VEYA BALIK KULLANILIR

ekil 17.27. DUVARA YAKIN YERLEM

ok byk kuleler birarada kullanldnda, ok miktarda havakullanldndan ortam havas yerel artlardan farkl olarak genel-likle ya termometre scakl yksek olur. Ayrca baskn rzgryn gznne alnmaldr. Rzgr yn olarak en scak gnler-de esen rzgrn yn dikkate alnmaldr (ekil 17.30).

Kule drt taraf evrili bir yerde kullanlacaksa resirklasyonunlemek iin aa doru hava hz 1,5 m/s balkla ise 2 m/s ol-maldr. Kule iin belli bir kullanlabilir alan gerekmektedir (e-kil 17.31).

Eer kule st taraf ak drt taraf evrili bir mekana yerletirileceksehava giri duvar en az % 50 net serbest alana sahip olmaldr. Resirk-lasyonu nlemek iin hava aadan yukar doru, en az basn kaybile en fazla 3 m/s olacak ekilde ynlendirilmelidir (ekil 17.32.A).

536

ekil 17.28. K KULE YERLEM

ekil 17.30. HAKM RZGAR YN

ekil 17.29. KARILIKLI HAVA EM

mekan plenum olarak kullanlyorsa hava giri menfezlerindehava hz 4 m/syi gememelidir (ekil 17.32.B).

Kule bulunan yerin stne zgara yaplacaksa kule k aznkapatmamaldr (ekil 17.32.C).

mekanlarda kullanlan kulelerde hava k kanal statik basn-c 150 Padan fazla ise kullanlacak santrifj kuleler dikkatli se-

ilmelidir. Odada bulunan dier ekipmanlar kule hava giri yerlerine kule

byklne gre en az 0,9-1,5-1,8 m mesafede bulunmaldrlar. Eer giri ve kta kanal kullanlacaksa keskin dirseklerden ka-

nmaldr. Hava giri hz en fazla 4 m/s, k hz ise 5 m/s ol-maldr (ekil 17.32.D).

537

ekil 17.31. KULE N GEREKL ALAN

ekil 17.32.C. IZGARA YAPIMI

ekil 17.32.A. DUVAR EVRL YERLEM ekil 17.32.B. MEKANA YERLEM

17.2.5. Soutma kulesi ile soutma grubu balantsekil 17.33de 3 adet soutma grubu bir tek kuleye balanmtr.Soutma gruplarnn kapasiteleri ayndr. Yani her bir grup pompa-s eleniktir. Bylece tek bir yedek pompa kullanlmtr. Soutmakulesi olarak aksiyal fanl plastik soutma kulesi kullanlmaktadr.Fan iki devirli olarak seilmitir. Kule emme ve basma hatt ortakolarak ekilmitir. Bir dier yol ise her bir gruptan ayr hat ekilme-si ve hatlarn kule giriinde birletirilmesidir. Bu yedekleme anla-mnda bir avantaj salayabilir. lk durumda gruplar ve kule arasn-daki gidi hattnda, kaak vs gibi problemler olutuunda tm siste-min durmas gerekirken, ikinci durumda iki adet soutma grubu a-lmaya devam edecektir. Yalnz ayn yedeklemenin kuleden gelihattna da uygulanmas gerekir. kule ile pompa emi kolektr ara-snda bir de yedek ikinci hat ekilmelidir. Bilgi ilem, haberlemetesisleri gibi kesinti olmamas gerekli olan yerlerde bu yntem em-niyeti artrmak bakmndan uygulanabilir. Boru hattnda yaplan ye-deklemenin yan sra kulede de yedekleme yapmak gerekir. Bu du-rumda tek fanl bir kule kullanmak yerine, ok hcreli ve ok fanl(radyal fanl) soutma kulesi kullanlmaldr.ekil 17.34 kapasiteleri farkl kule ve gruplarn birbirlerinden tama-men bamsz olarak baland bir sistemi gstermektedir. Her birkule-grup ikilisinin bamsz olmas balanslama ve kontrol kolay-latrc bir faktrdr.ekil 17.35de ise kapasiteleri ayn olan er adet grup ve kuleninbirbirlerine baland iki farkl sistem grlmektedir. Her bir kule-grup ikilisinin dierlerinden tamamen bamsz olmamas yedekle-me anlamnda bir avantaj getirmektedir. Birinci sistemde her bir ku-le ve grup arasnda ayr hatlar ekilmitir. Kule ve pompa emii ara-sndaki hat ise ortaktr. Balansn salanmas iin kule emileri loopeklinde birbirlerine balanm, su seviyesinin ortak olmasn sa-lamak iin de kuleler arasna seviye dengeleme hatt ekilmitir.Sistemin kontrol kolaydr. Grup almadnda ilgili pompa dakapatlmaktadr. Bu durumda her bir grup ve kule aras hatt ayr ol-duundan sistem balansnda herhangi bir deiiklik olmamaktadr.eklin ikinci yarsnda ise kuleler ve grup aras hattn ortak olduubir sistem grlmektedir. Bu ekilde ortak hat olan bir sistemde, bir

grup almad zaman ilgili kule ve pompann durdurulmas siste-min balansn bozabilir. Bunu nlemek iin kule girilerine iki yol-lu on-off vana monte edilmitir. Kule almad zaman vanay ka-patarak kuleye su girii nlenmektedir.

17.2.6. Soutma Kuleleri letmesiKuleyi ilk iletmeye veya uzun sre bekleme periyodundan sonrailetmeye almadan nce yaplmas gerekenler; Hava giri yerleri, fanlar, eliminatrler, s transfer blgesi ve ku-

le havuzu toz ve kalntlardan temizlenmeli. Sisteme pislik kamasn nlemek iin kule havuzu pislik tutucu-

sunu karmadan havuzu temizleyin. Daha sonra pislik tutucuyu karp temizleyin. Kolayca dnp dnmediini anlamak iin fanlar elle dndrn. Fan kaylarn kontrol edin, gerekliyse ayarlayn. Sezon balanglarnda fan aftlarn ve motor yataklarn yala-

yn. Rulmanlar fabrikada yalanm olmasna ramen eer kuleiletilmeden 1yl beklemise tekrar yalanmaldr.

Make-up flatr serbeste alp almadn kontrol edin. Tama seviyesine kadar havuzu doldurun. Make-up flatr kapanma seviyesini ayarlayn. Sprey memelerini ve s transfer ksmn kontrol edin. Eer varsa fan skma sabitleme bileziklerini (locking collar) kont-

rol edin, gerekliyse skn. Fanlara yol verin ve uygun ynde dnp dnmediini kontrol

edin. Tm fan, motor voltaj ve akmlarn kontrol edin. Etiket deerle-

rini ap amadn kontrol edin. Szma (blf) hattn altrn.24 Saat almadan Sonra; Kulede herhangi bir rahatsz edici titreim ve grlt olup olma-

dn kontrol edin. Havuzdaki su iletme seviyesini kontrol edin, gerekli ise ayarla-

yn. Fan kay gerginliini kontrol edip yeniden ayarlayn. Sprey memelerini ve s transferi ksmn kontrol edin.

538

ekil 17.32.D. KANAL KULLANIMI

ekil 17.33. SOUTMA GRUBUNUN TEK KULEYE BALANMASI PROJES

539

ekil 17.34. KAPASTELER FARKLI KULE VE GRUPLARIN BAIMSIZ BALANTILI DEVRE PROJES

540

ekil 17.35. KAPASTELER AYNI KULE VE GRUPLARIN ALTERNATF BALANTI DEVRELER PROJELER541

letme Srasnda Dikkat Edilecek Noktalar: Hava giri menfezlerinde oluan kk aplardaki buzlanmalar

fan dn ynnn belli bir sre deitirilmesi ile nlenebilir. Performans testleri srasnda kule, borular, pislik tutucular tama-

men temizlenmi olmaldr. Fanlarn yn belirlenen ynde olmaldr. Hava girilerinde en-

geller olmamaldr. Kule su debisi, s yk, giren hava scakl hesap deerlerini

belli toleranslar dnda amamaldr ve okumalar sistem stabilhalde iken yaplmaldr.

Kule havuzundaki su uygun seviyede olmaldr. Pompa tam akta test edilmelidir. Balans vanas dnda tm vanalar ak olmaldr. Scaklk okumalar kuleden 1-1,5 m. uzakta ve yatay olarak en

fazla 1,5 m. uzaklkla, zaman geirmeden okumal ve ortalamala-r alnmaldr.

yollu vana varsa ayarlanan ekilde alp almadn kont-rol edin.

Eer varolan sistemlere ilave yaplacaksa tm kulelerin hava -k azlar ayn seviyede olmaldr (ekil 17.36).

Kulenin periyodik bakmnda motorlarn yalanmas, su datmsisteminin temizlenmesi, temizlik ve motor tamiri iin su toplan-ma havuzuna giri iin yeterli alan braklmaldr (ekil 17.37).

Kondenser borularnda basn, scaklk ve debi lm iin ge-rekli balantlar olup olmadn kontrol edin.

Sprey memelerinin hepsinin alp almadn kontrol edin. Varsa kontrol damperlerin alp almadn kontrol edin.Sezon Sonlarnda Kulenin Kapatlmas; Havuz ve donmaya maruz olabilecek tm borulardaki suyu boaltn. Gerekli zamanlarda havuz ve pislik tutucuyu temizleyin. Kar ve yamur suyunun uzaklatrlabilmesi iin drenaj ak b-

rakn. Fan aft, motor yataklar ve dier gerekli yerleri yalayn. Make-up hatt vanasn kapatn ve hattaki tm suyu boaltn. Korozyon olup olmadn kontrol edin gerekli ise tamir edin.Periyodik bakm tablosu Tablo 17.38 verilmitir.

17.3. KLMA SANTRALLER Klima santrallerini hcre dizililerine gre drt blmde toplamakmmkndr. Bunlar, Yatay, boylamasna klima santralleri ift katl klima santralleri Yan yana klima santralleri Dik tip klima santralleri Verilmi olan snflamann haricinde L-tipi hcre yerleimleri deklima santrallerinde zel retim olarak mmkndr.Kullanm yerine gre bir snflama yapmak gerekirse bu snflamau ekilde yaplabilir: Dahili tip (bina iine yerletirilen) klima santralleri Harici tip (bina dna yerletirilen) klima santralleri Hijyenik tip klima santralleri Klima santralleri fonksiyonlarna gre ise, u ekilde snflanabilir, Taze haval klima santralleri Karm haval klima santralleri Resirkle tip klima santralleri Is geri kazanml klima santralleri Egzoz fanlarKlima santralleri bu snflamalardan bir veya birkana birden gire-bilir. rnek olarak, bir klima santrali karm haval, s geri kaza-nml, harici tip ve ayn zamanda da ift katl olabilir. Bunlarla ilgi-li rnekler konu ilerledike verilecektir. Is geri kazanm ve hijyenkonusu detayl olarak ayr balklar altnda incelenecektir.

17.3.1. Klima Santrali Uygulamalarna rnekler

Taze hava klima santrali uygulamas:Taze hava santrallerine ilikin bir uygulama ekil 17.42 de gsteril-mitir. Buna gre sistem %100 taze hava ile almaktadr. Dardanalnan taze hava ncelikle birinci kademe filtreden (No:1) geirilipkaba filtreleme yapldktan sonra ikinci kademe filtreleme (No:2) iledaha hassas bir ekilde filtre edilmi olur. Bulunulan mevsime vesantralin hitap ettii kullanm alanna bal olarak stma (No:3) ve-ya soutma serpantininde (No:4) artlandrlan hava fan (No:6) vas-tas ile susturucu hcresine (No:8) baslr. Burada ses snmlemesigerekletirildikten sonra hava, kanallar vastas ile artlandrlmasistenen ortama gnderilir. Santralda stma yapldktan sonra bal

542

ekil 17.36. LAVE KULE HAVA GR

ekil 17.37. KULE SERVS AIKLIKLARI

543

nem oran dm olan hava, ihtiyaca gre nemlendirme hcresinde(No:5) buharl veya sulu nemlendirmeye tabi tutulur. Daha nce debelirtildii gibi sulu nemlendirme hijyen ihtiyalar sebebiyle oksk olarak kullanlmaz. Fan ile susturucu hcresi arasnda kullanl-m olan hcre, difzr hcresi (No:7) olup fan knda havannsusturucu zerine homojen bir ekilde yaylmasn salar. Mahaleatlan taze havann egzozu, egzoz fan yardmyla yaplmaktadr.

Resirkle tip klima santrali uygulamas:Resirkle tip klima santrallerine ilikin bir uygulama ekil17.43de gsterilmitir. Buna gre dn havas fan (No:1) vas-

Tkanma

Normal olmayan titreim ve grlt

Anahtar ve ayar vidalar

Yalama

Ya contalar

Ya seviyesi

Ya su ve kirlilii

Ya deiimi

Gerginlik ayar

Su seviyesi

Debi miktar

Sznt

Genel durum

Gevek somunlarn sklmas

Temizlik

Boyama

Tamamen ama ve kapama

Vanalarn aklk kontrol

PERYODK BAKIM TABLOSU

G

6

R

R

Fan

G

6

3

6

6

R

A

Mot

or

G

6

6

H

A

6

6

R

R

Red

kt

r

6

3

A

A

Kay

k

asna

k

6

6

Fan

af

t yat

akla

r

H

Y

R

Elim

inat

r

H

Y

R

RD

olgu

H

6

Y

6

R

Su

topl

ama

havu

zu

H

H

6

R

Da

tm

sis

tem

i

Y

6

Y

R

Gv

de d

este

kler

i

Y

R

Gv

de

6

Y

R

Fla

tr

A

R

R

Sz

ma

(ble

ed)

mik

tar

G

6

6

6

R

6

Tahr

ik

aft

6

6

H

Ak

ko

ntro

l van

as

H

Em

me

szg

eci

G: Gnlk, H: Haftalk, A: Aylk, 3: ayda bir, 6: Alt ayda bir, R: Gerektiinde

ekil 17.38. SOUTMA KULES PERYODK BAKIM TABLOSU

ekil 17.39. DAHL TP KLMA SANTRALI

ekil 17.40. KLMA SANTRALI FONKSYONLARI

tas ile mahalden emilen havann bir ksm karm kutusunda(No:2) egzoz edilerek yerine taze hava alnr. Gerekli artlandr-ma ilemlerinden geirilen hava besleme havas fan (No:3) vas-tas ile ortama verilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, tazehaval sistemden farkl olarak ek bir egzoz fanna gereksinim du-yulmamasdr. Bunun yerine santralda dn havas fan bulun-maktadr.Karm haval klima santrali uygulamas:Karm haval klima santrallerine ilikin bir uygulama ekil17.44te gsterilmitir. Bu sisteme gre taze hava ve dn havaskarm kutusunda (No:1) kartrldktan sonra gereken artlandr-ma ilemlerine tabi tutulurlar ve besleme havas fan (No:2) vasta-s ile ortama verilir. Ortam bu ekilde brakld zaman taze havamiktarna bal olarak belirli bir pozitif basnta kalacaktr. Ar bir

544

ekil 17.41. HARC TP KLMA SANTRAL

ekil 17.43. RESRKLEL TP KLMA SANTRAL UYGULAMASI

ekil 17.42. TAZE HAVALI KLMA SANTRAL

pozitif basn olmas durumunda egzoz fan vastas ile fazla havaegzoz edilir.Dik tip klima santrali uygulamasDik tip klima santraline ilikin gsterim ekil 17.45de grlebilir.Dik tip klima santrallerinde dikkat edilmesi gereken noktalar aa-da verilmitir: Devrilme riskine kar maksimum ykseklik 4 m olmaldr. Devrilme riskine kar maksimum nakliye ykseklii yaklak

2 m olmaldr. Serpantin gibi ar komponentler cihaz seimi esnasnda mm-

kn olduunca nitenin aasna yerletirilmelidir. Soutma iin dizayn edilmi santrallerde youma sebebiyle sa-

dece aadan yukarya doru olan ak kullanlabilir. Istmadayukardan aaya doru olan hava akm da kullanlabilir.

nite duvara montaj iin ok ar olaca iin, yerde ase zerin-de durmaldr. Hava akmnn homojen olabilmesi asndan havaemi az yeterli llere sahip olmaldr.

Soutma hcresinde seilecek olan damla tutucu (No:1) zel birdamla tutucu olup ekil 17.45 dan grlebilecei zere hava akynne gre soutma serpantininden ncedir.

Dik tip klima santrallerinde kullanlan yatay tip soutucu serpantin-le ilgili zellikler aada verilmitir: Sadece aadan yukar doru olan hava akmlar iin kullanlabilir. Ar youmann meydana getirebilecei problemlerin nne

gemek iin maksimum % 45 bal neme kadar kullanlmaldr. Youan suyun srklenmesini engellemek iin serpantin yzey

hz maksimum 3 m / s olmaldr. Soutucu akkan olarak su veya gaz (DX-coil) kullanlabilir. Alak Tip Klima Santralleri UygulamasKlima santrallerinin seiminde hava debisi, kapasite, basn kayp-lar, hava kalitesi vs. kadar cihaz boyutlar da ok nemlidir. zel-likle hava debilerinin ok yksek olmad (yaklak 5000 m3/h)

durumlarda proje itibar ile yer sknts olduunda, alak tip klimasantralleri iyi bir zm olmaktadr. Alak tip klima santralleri kli-ma santrallerinin gerekletirdii her trl fonksiyonu yerine geti-rebilir. Genellikle asma tavan aras veya ykseltilmi deme altnakonulur (ekil 17.47). Alak tip klima santralleri dik tip olarak da

545

ekil 17.44. KARIIM HAVALI KLMA SANTRAL UYGULAMASI

ekil 17.45. DK TP KLMA SANTRALLER

uygulanabilir (ekil 17.48). Yaklak ykseklikleri 400 mm civarn-dadr. Klima santrallerinden farkl olarak mdahale kapaklar alttanveya sttendir. Panel, filtre, fan ve serpantin zellikleri ve aksesuar-lar klima santralleri ile ayndr.

17.3.2. Klima Santrallerinin Seiminde Ve UygulamasndaDikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Klima santralleri seimlerinin s kayb, s kazanc, hava debisi, ba-sn kayplar, hava kalitesi vs. kriterlere bal yaplmasnn yan s-ra, seimler yaplrken uygulama alanlarna uygunluuna da bakl-mas gerekir. Klima santralleri temel zellikleri dnda, aada ve-rilen hususlarda da seiminde dikkat edilmesi gerekir. Uygulamasresinin uzunluu ve servis kolayl da seimde nemlidir.Genel:1- Klima santrallerinde mdahale ynnn doru seilmesi ok

nemlidir. Mdahale yn tespit edildikten sonra mdahale ka-paklarnn alabilmesi iin gerekli mesafenin braklmasna dik-

kat edilmelidir.2- Yukardaki hususa bal olarak serpantinlerin rahatlkla skle-

bilmesi iin boru balantlarnn mdahale kaplar ile ayn yn-de olmasna dikkat edilmelidir.

3- Korozif blgelerde kullanlacak klima santralleri mutlaka koroz-yona kar korumal seilmelidir. Fan salyangozu ve i yzeylerzel boya ile boyanmal serpantinler daldrma boyal olmaldr.Filtre ereveleri de paslanmaz elik veya boyal seilmelidir.Damper kanatlar yine paslanmaz elik olmaldr.

4- Klima santralleri transport kolayl ve antiyede rahat olarakmonte edilebilmesi iin mmkn olduunca paral olarak imaledilmelidir.

5- Klima santrallerinde kap sabitleyici bulunmaldr. 6- Klima santrali kndaki ses seviyelerine dikkat edilmelidir.

Her ne kadar kanalda ses yutumu olacaksa da istenilen ses sevi-yelerine ulamak iin susturucu gerekebilir.

7- Susturucu ve fan hcresi arasna mutlaka difzr hcresi konul-mas gerekir. Fan k az susturucu yzey alanndan kk ol-duundan hava difzr ile datlr.

8- zellikle temiz hava tarafnda kanal izolasyonu en iyi ekildeyaplmaldr.

Harici Tip Santraller:1. Harici tip santrallerde d yzey mutlaka korozyona kar boyal

olmaldr. Santralin zerinde de yamur biriktirmeyen bir at ol-maldr.

2. Harici tip klima santrallerinde damper kanatlar, szdrmazlkiin, hcre iinde kalacak ekilde imal edilmelidir.

3. Harici tip klima santrallerinde motor balant delikleri santralin

546

ekil 17.46. ALAK TP KLMA SANTRAL

ekil 17.47. ALAK TP KLMA SANTLAR UYGULAMASI (GEA-AT PICCO ALAK TP KLMA SANTRALLER)

547

altnda almaldr.4. Harici tip klima santrallerinde sifon sistemi szdrmaz ve donma-

ya kar korumal olmaldr.5. Harici tip klima santrallerinde asi ykseklii yaklak 100 mm

yi gemesi halinde iddetli rzgarda santrallerin devrilme riskivardr.

Fan:1. Kay kasnak tertibat ift kayl olmaldr. Kay kasnak tertiba-

t emniyet asndan, zerinde hz lm iin gerekli aralklarn

bulunduu koruma kafesi ile birlikte seilmelidir.2. nite ile kasa arasnda topraklama iin erit balant bulunmaldr.3. Fan devirleri ve fan verimlerine dikkat edilmelidir. Fan devirle-

rinin 2500 d/d amamas fan verimlerinin de %70 deerlerindetutulmas ses, elektrik sarfiyat (motor byklne bal olarak)ve yataklama asndan nemlidir.

4. Fan seilirken toplam basn kayplarnn doru hesaplanmasok nemlidir. Fanlarn doru hava debisini basabilmesi bunabaldr. zellikle ne eik kanatl radyal fanlar basn deiim-

ekil 17.48. ALAK TP KLMA SANTRAL UYGULAMASI (GEA-AT PICCO ALAK TP KLMA SANTRAL)

ekil 17.49. SFON HESABI

lerine kar geriye eik kanatl fanlara gre daha hassastrlar. An-cak fan devirleri dk ve daha sessiz fanlardr. Bu sebeple yk-sek hava debilerinde (yaklak > 10.000 m3/h) geriye eik kanat-l fan tercih edilmesi gerekir. Dk debilerde ne eik kanatlfan daha uygundur.

Filtre:1. Torba filtre kullanlan filtre hcresinin taban, alma esnasnda

filtrenin galvanizi sprerek zamanla anmaya sebebiyet ver-memesi amac ile galvaniz zerine metal folyo ile kaplanmaldr.

2. Yksek kaliteli filtre kullanlmas gereken durumlarda (F7 veyaF9 kalite) dk kalitede n filtre kullanlmas gerekmektedir(G3 veya G4 filtre).

3. Filtre temizlii nemli olduundan filtrelerin kolayca santral d-na kartlabilecek ekilde montaj yaplmaldr. Bu da filtreklipsleri ile mmkndr.

Serpantinler:1. Serpantinlerde boaltma ve tahliye dzenlerinin bulunmasna

dikkat edilmelidir. Serpantinlerin kolayca karlabilmesi iinkzaklar zerinde olmaldr.

2. Youma suyunun hava ile srklenmemesi iin soutma ser-pantininden sonra mutlaka plastik veya paslanmaz elik damlatutucu kullanlmaldr.

3. Youma suyunun drenaj iin drenaj tavasna sifon monte edil-melidir. Sifon yksekliinin hesab filtrelerin en kirli olduu du-rum iin yaplmaldr.

4. Serpantinlerin seiminde klima santrallerinin kullanldklar ye-re bal olarak donmaya kar nlem alnmas gerekir. ok dkscaklklarda n stma bataryas kullanlr. Ancak n stma ba-taryasndaki su, eer scak su sirklasyonu durursa donabilir.Santralin durmas esnasnda damperlerin kapanmas ok dkscaklklarda bir koruma salamaz. zm ya elektrikli stckullanmak veya glikoll su kullanmaktr (ekil 17.50).

5. zellikle kapal sistem s geri kazanm sistemlerinde (bataryaltip s geri kazanm), sistemde dolaan genellikle glikollu sudur.

6. Serpantinlerin seiminde mutlaka su taraf ve hava taraf basn ka-yplarna dikkat edilmedir. zellikle su taraf basn kayplar okyksek olursa (20 kPa dan fazla) seilecek pompa da buna balolarak byyecek ve yatrm ve iletim maliyetini artracaktr.

17.3.3. Klima Santrallerinde HijyenSistemde kullanlan klima santrallerine gerekli mdahaleyi yapabil-mek iin klima santrallerine mdahale ynlerine ve evredeki ekip-manlar ile arasndaki mesafelere dikkat edilmelidir.Dezenfeksiyon ve temizleme amacyla klima santrali i yzeyleriok dzgn olmaldr. Paneller ve izolasyon malzemeleri gereklimdahaleler iin uygun olmaldr. Hijyenik ihtiyalar karlamakamac ile 1,6 m den kk aklklarda gerekli servis kapaklar, 1,6m den byk aklklarda ise gerekli servis kaplar braklmaldr.1,3 m den yksek hcreli fan ve nem alclarda, 0,8 m den yksekhcreli nemlendiricilerde bu hcrelerin kontrolnn salanabilmesiasndan minimum 150 mm apa haiz pencereler ve hcrenin ii-nin klandrlmas salanmaldr.Hcrelerde kullanlan btn malzemeler, korozyon, ses ve yangnakar DIN 1946-2 ye uygun olarak imal edilmelidir.Sandvi panelli konstrksiyonlarda iteki sac, en azndan galvanizelik olmaldr. Hcre iinin temizlenmesi asndan hcre tabanok dzgn olmaldr. Daha hassas olmas gereken uygulamalardahcre taban paslanmaz elik (en az 1.4301) veya deniz suyuna da-yanml alminyumdan (en az AlMg) olabilir.Hcre ii kullanlan malzeme ve birleim noktalar bakteri oluu-muna sebebiyet vermemelidir.Bunlara ilave olarak gvde yaltm, sl izolasyon ve s kprsfaktr ile ilgili VDI 3803 ve DIN EN 1886ya bavurulabilir. Ha-rici tip klima santralleri iin de yukarda verilmi olan hijyen artla-r salanmaldr.FanKay kasnak tahrikli bir taze hava emi fan birinci ve ikinci filtrekademeleri arasna koyulmaldr. Fan hcresinin hijyenik gereksi-nimler sebebi ile ykanabilir olmas gerekmektedir. 400 mm den byk nominal apl fan arklarnda kolayca karla-bilen bir gzetleme kapa bulunmaldr. Fan korozyona kar mu-kavim olmaldr bunun iin galvaniz elikten veya kaplamal galva-niz elikten imal edilmi olmaldr. Hava FiltreleriHava filtreleri hava kaynakl organik veya inorganik tozlarn veyamikro organizmalarn sisteme girmesini engelleyecek biimde ol-maldr. Buna ilave olarak filtrelerin kendisi kirlilie sebebiyet ver-memelidir. Bu sebeple periyodik bakmlarnn dzenli olarak yapl-mas arttr.ki kademeli filtrasyon nerilir. Birinci kademe F5 (DIN EN 779)veya F7, ikinci kademe ise F7 veya F9 olmaldr. Tek kademeli filt-rasyon yaplacak ise sadece F7 kalitesinde filtre kullanlmaldr.Kullanlacak filtreler DIN EN 779a gre test edilmi olmaldr. G3ve G4 snf filtreler odadaki partikl konsantrasyonunu dremez-ler, genelde kullanm amalar serpantinleri korumaktr. Bu sebep-ten odadaki partikl konsantrasyonu drlmek isteniyorsa F7 ka-litesinde filtre kullanlmaldr.

548

ekil 17.50. SICAKLIA GRE GLKOL ORANI

Havalandrma sistemi almyor iken filtre blgesinde i noktas-nn altna inen scaklk dmelerinden kanlmaldr.Filtrelerle ilgili aada verilmi olan artlar salanmaldr :- Montaj esnasnda kirlenmi veya tkanm olan filtreler iletme-

den nce temizlenmelidir.- Filtrelerin servis sreleri boyunca filtreler yaltmlarn ve muka-

vemetlerini korumaldrlar.- Filtrelerin mekanik dayanmlar yksek olmaldr.- Servis sresi boyunca filtrelerin verimlilii, ar dme gster-

memelidir.- letim sresince filtrelerin veriminde veya yaltmnda neme

bal dmeler olmamaldr.- Filtre malzemelerinde kaak olmamaldr.- Filtre hcresinin zerinde aada verilmi olan deerler yazl-

m olmaldr. Hava debisi Filtre adedi Filtre snf En son filtre deiim tarihi Temiz haldeki basn dm Kirli halde izin verilen maksimum basn dm

Filtredeki basn dm filtre zerine monte edilen fark basnmanometresi yardmyla kolaylkla okunabilmelidir.SerpantinlerIs eanjrleri gerektiinde kolayca temizlenip dezenfekte edilebile-cek ekilde dizayn edilmelidirler. Burada nemli nokta kanat aralk-larnn ok kk olmamalar ve eanjr boyunun temizlemeyi en-gellememesidir. Gerekiyorsa serpantin paral imal edilmeli, 2 mmden az kanat aralkl serpantinler kullanlmamaldr. Havadaki tozkapasitesi ne kadar fazlaysa eanjr kanat aral da o kadar fazlatutulmaldr. Temizlii kolaylatrmas asndan btn balantlarayn tarafta olmaldr. Serpantindeki basn dmn lmek ama-c ile serpantin ncesi ve sonrasnda gerekli delikler temin edilmiolmaldr. Soutma serpantinleri iin yaplmas gerekenler:Serpantin zerinde film tabakalar halinde oluan youmann dre-ne edilebilmesi iin serpantin boyunca korozyona mukavim malze-meden (paslanmaz elik 1.4301) youma tavas kullanlmaldr.Youma tavasnn eimi suyun rahata drene edilebilmesi iin ser-pantin geniliince 1o olmaldr. Youma tavasnn bitim noktasn-daki az yeterli derecede byk seilmi olup, suyun rahata dre-najn salayabilmelidir. Drenaj az direkt olarak pis su sisteminebalanmamal, youma tavas ile arasna sifon konulmal ve bu si-fonun pis su hatt ile yauma tavasn tamamen ayrdndan eminolunmaldr. Youma tavasna mdahale edilebiliyor olmaldr,eer bu mmkn deilse youma tavas sklebiliyor olmaldr. Soutma serpantininden sonra hava hz ile srklenen su damlack-larnn kanal sistemine tanmasn nlemek bakmndan damla tu-tucu kullanlmaldr. Damla tutucu ayr bir servis kapsndan kolay-ca darya alnabilmelidir. Damla tutucunun plastik olmas hijyenasndan nemlidir.Hava kanallar ve susturucular :Hava kanallar gemeli veya kaynakl konstrksiyonda yaplmal-

dr. Esnek kanallardan mmkn olduunca kanlmaldr, nk te-mizlemede problem yaratrlar. Fittings paralar balant noktala-rnda kirlilik brakmayacak ekilde monte edilmelidirler. Hava ka-nallarnda keskin kelerden ve kanal cidarlarnda daha sonra te-mizleme ekipmanlarna zarar verecek kolay vidalardan kanlmal-dr. i noktasnn altnda kalnmas probleminin olduu noktalar-da mutlaka izolasyon kullanlmaldr. Hava kanallarndaki kontrol kapaklarnn says ve yerleri tamamenhavalandrma sistemine ve temizleme trne bal olup, eer temiz-leme iin kanaln iine insan girecekse aadaki hususlar gznnde bulundurulmaldr;- Hava kanallarn tayc paralar, zerlerine binecek ek yklere

gre dizayn edilmelidirler.- Gzetleme/mdahale aklnn n kesinlikle engellenmemeli,

bir insann kanal ierisine girmesini salayabilecek gerekli ak-lk braklm olmaldr.

Eer hava kanallar su veya buhar ile temizlenecekse buna uygunmalzemeden imal edilmi olmas ve gerekli drenaj yerlerinin bra-klm olmas gereklidir. Susturucu hcreler absorpsiyon prensibi ile alacak olup, nem tut-mayan absorpsiyon malzemesinden retilmelidir. Kullanlan sustu-rucu malzemesi, ayrc levhalar aras hava hz 20 m/s deerine ka-dar anma dayanmna haiz olmaldr. Susturucu kulisleri, fiberglass dokuma tutucularla kapl kaya yn doldurulmu galvaniz e-lik erevelerden meydana gelecektir. DIN 3102e gre yanmaz veyangn snf A2 olan malzemeden imal edilmelidir. Ayrc ereveve rezonans levhas boyal olmaldr. Hijyenik susturucularda fiberglass dokumalar ayrca delikli metal plakalarla kaplanacak ve er-eveler Alman snf 1.4301 paslanmaz elik ereve olacaktr. Me-tal kapl olan kulisler kritik frekanslarda yksek performansl sesyutum salayacaktr. Hijyenik tiplerde kulisler kolaylkla kartlptemizlenebilecek zellikte olmaldr.

17.4. ISI GER KAZANIMIEkonomikliin ve enerji tasarrufunun nem kazand gnmzde,sistem tasarmclar ve projeciler s geri kazanmnn nemi zerin-de daha ok durmaktadrlar. Is geri kazanmnn ekonomisini sade-ce geri deme artlarna bal olarak ele almak doru bir yaklamdeildir. Bir s geri kazanm nitesinin geri deme sresinin kendiservis sresinden ksa olmas gerekir. Bunun iin s geri kazanmnitesinin optimum olarak seilmesi ve bu amala belirli yntem-lerle olabilirlik hesab yaplmas gerekmektedir. Is geri kazanmnn balca faydalar u ekilde sralanabilir:- Istma ve nemlendirme tesisatlarnn kapasitelerinin azalmas ve

buna bal olarak da kullanlan kazan tesisatlar ve boru hatlar-nn maliyetinin azalmas.

- Isnma iin gereken enerji tketiminin azalmas ve bylece ilet-me masraflarnn dmesi.

- Tesisatn ilgili kapasitelerinin azalmas ve bylece soutma ma-kineleri, soutma kuleleri ve boru hatlar iin gerekli masraflarnazalmas

- Soutma enerjisinin tketiminin azalmas ve bylece iletim gi-derlerinin dmesi

549

- Enerji retimi srasnda oluan zararl madde emisyonunun azalmasIs Geri Kazanm nedir ?Is geri kazanm bir binay ya da prosesi terk eden ktle aknn en-talpisinin yeniden kullanlmasnn lsdr. Bunun iin s deiti-riciler kullanlr. Is pompas eer sistemi terk eden ak s geri ka-zanmak iin kullanyorsa s geri kazanmdr. Bu tip sistemlerdeenerji baka bir sistemden alnrsa s geri kazanm olmaz. VDI2071 e gre ktlenin transferi s geri kazanm deildir. Yani havakartrlarak s geri kazanm yaplamaz.Is Geri Kazanm nitesiIs deitiricilerin kullanlan snn bir paras olan geri kazanlansnn olumasn salamas iin s geri kazanm nitesi olarak di-zayn edilmesi ve d hava ile atlan hava arasnda s transferini sa-lamas iin kullanlmasdr (ekil 17.51.A).Is Geri Kazanm SistemleriIs geri kazanm sistemleri bir ya da birden ok s geri kazanm ni-tesinin balants ile oluur. Is geri kazanm niteleri farkl tipteolabilir.Is geri kazanm nitelerinde asl olarak duyulur s transferi gerek-leir. Gizli s geri kazanm nitesinin yapsna bal olarak transferedilebilir. Is geri kazanm nitelerini 4 kategoriye ayrabiliriz: - Rekperatif sistemler- Rejeneratif sistemler- Rotasyonlu ve rotasyonsuz sistemler- Is pompalar olarak belirlenmitir.Sistemlerin tanm ve kullanm ekilleri1. Rekperatif SistemlerIs ileten hava belirli bir blgede iletimi gerekletirir. D hava veatlan hava bu blgede s ileten bir tabaka ile ayrlr. Hava ak pa-ralel veya kar akl olabilir. Nemli hava i noktasnn altnda ka-lrsa youma meydana gelecek ve gizli s transferi meydana gele-

cektir. Kaak olmad srece madde transferi meydana gelmeye-cektir. Buzlanma riski vardr.Bu sistemde s bir tayc vastas ile iletilmez. Blgenin en az birnoktasnda hava akmlar bir araya gelmelidir. Is transferini kapat-mak mmkn deildir. D hava by-pass veya atlan hava by-pass s transferinin kontrol iin gereklidir. Plakal ve borulu tips deitiriciler rekperatif sistemdir. Plakal sistemlerde s gerikazanm faktr = 0,4 0,8 , apraz akllarda 0,9; borulu tip-lerde ise = 0,3 0,5 arasndadr.2. Rejeneratif Sistemler2.1 Kapal evrim Sistemleri (KVS Sistem)Is birbirine balantl iki serpantinin zerinden geen havalar saye-sinde transfer olur. Serpantinlerden biri d hava tarafnda, dieriatlan hava tarafnda olacaktr ve bunlar birbirine bir borulama ilebalanacaktr. Is transferini salayan akkan (s tayc) bu boru-larn iinde dolaacaktr. Genellikle s tayc olarak kimyasal ola-rak deitirilmi su kullanlr. Gerekiyorsa antifriz de ilave edilmi-tir. Is transferini salayan tayc akkan, bir pompa sayesinde sis-temde dolatrlr. Bu sistemde gerekli ktle ak vanalar ile kont-rol edilir. Eer atlan hava i noktasnn altnda kalrsa nem oluur.Bu sebeple ek bir gizli s transferi meydana gelir. Buzlanma riskivardr (ekil 17.51.B).Kapal evrim sistemi, d hava ile atlan havann birbirine uzak me-safelerde olsa bile prosesin gereklemesine olanak verir. Havaakmlarnn bir araya gelmesine gerek yoktur. Ama buna karlkevrimi gerekletirecek bir ek enerjiye ihtiya vardr. Bu da evri-mi gerekletirecek pompay altrmak iin gereken elektrik ener-jisidir. Madde, nem ve kirli hava transferi iin uygun deildir. Gerikazanlan s miktar su debisi kontrol edilerek kolaylkla kontroledilebilir. Sistem kapatlabilir. Hava taraf by-pass gerektirmez.Bu sitemlerde kompakt veya blok s deitircilerde s transferi kat-

550

ekil 17.51.A ISI GER KAZANMA SSTEM EMASI

551

says = 0,3 0,5 ; kar akl s deitiriciler iin bu oran = 0,3 0,5 arasndadr.3. Rotasyonlu ve Rotasyonsuz SistemlerBu tip sistemlerde s (uygulanabildii durumlarda nem) atlan ha-vadan alnr ve bu sy depolayan ktle ile emilerek edilerek yava-a d havaya doru aktarlr. Sistemde meydana gelebilecek kaak-lara dikkat edilmelidir. Koku transferi de meydana gelecektir.Sorbsiyonlu sistemlerde s geri kazanm katsays 0,7 0,8 arasn-da, nem geri kazanm katsays 0,6 0,7 arasnda; sorbsiyonsuz sis-temlerdeyse s geri kazanm katsays 0,6 0,8, nem geri kazanmkatsays 0,1 0,2 arasnda deimektedir (ekil 17.51.C).4. Is PompalarIsy dk scaklktaki bir havadan alan ve yksek scaklklardahava akmna geri besleyen bir makine ya da cihazdr. Buzlanmariski vardr.Is pompalar genellikle hava soutma proseslerinde kullanlr.Gerekli olduu durumlarda s geri kazanmnda da kullanlabilir.Herhangi bir nem ve madde transferi hava akmlarnn belirginolarak ayrlmasndan dolay meydana gelmez. Kompresrl spompalar ve absorpsiyonlu s pompalar olmak zere iki tiptir.

17.4.1. Klima Santrallerinde Is Geri Kazanm Sistemleri1- Plakal Is DeitiriciRekperatif tarzda alr, alminyum veya elik plakal s geri ka-zanm sistemidir. Sistem apraz ak iin dizayn edilmitir (ekil17.52). Taze hava ve egzoz havas iki ayr tabakadan geer. Plaka-

lar maksimum s transferini salamak zere dizayn edilmitir. Mi-nimum % 60 orannda s geri kazanm salamaldr. Hava at ta-rafnda damla tutucu bulunur. Hava akn kontrol edebilmek vedonmay nlemek amac ile s geri kazanm hcresinde by-passdamperi mevcuttur. Egzoz tarafnda paslanmaz elikten imal edil-mi kondens suyu tavas bulunur ve bu tavann drenaj borusu (pas-lanmaz elik) hava szdrmaz bir biimde gvde dna kartlr.

ekil 17.51.B. KAPALI EVRM ISI GER KAZANIMI (BATARYALI TP)

ekil 17.51.C. ROTASYONLU ISI DETRC

552

Besleme tarafndaki filtre dnda egzoz tarafnda s geri kazanmserpantini ncesinde de filtre konulmas hijyen asndan nemlidir. 2- Bataryal Is DeitiriciRejeneratif tarzda alr ve s deitiriciler vastas ile geri kaza-nm salanr. Sistemde transfer akkan olarak glikollu su kullan-lr ve sistem egzoz havas blmnde bulunan serpantin ile beslemehavas blmnde bulunan serpantin arasnda pompa vastas ile butransfer akkan dolatrlr (ekil 17.53). Is transferinin sreklili-ini salamak amac ile kartrma vanas kullanlmaldr. Sistemin

pompann on/off kullanm ile altrlmas gerekmektedir. Siste-min maksimum 20 m borulama iin seilmesi uygundur. Sistem enaz % 40 verimle almaldr. Genellikle serpantinler bakr boru vealminyum kanatl, kolektr borular bakrdan olarak retilir. Klimasantralleri ve egzoz fanlar ayr yerlere konacak ekilde retici fir-ma tarafndan imal edilebildii gibi bunlar st ste veya yan yanada monte edilecek ekilde retilebilmektedir. Egzoz tarafnda s ge-ri kazanm serpantini ncesinde filtre konulmas serpantinin temiz-lii asndan gereklidir. Serpantinlerde boaltma ve tahliye dzen-

ekil 17.52. PLAKALI ISI DETRC KULLANAN ISI GER KAZANIMLI SANTRAL

ekil 17.53. BATARYALI ISI GER KAZANIM SSTEM

553

leri bulunmaldr. Serpantinler yan taraftan kartlabilmeleri iinkzaklar zerine monte edilir. Soutucu ve (yaz almas varsa) s-tc serpantin sonras damla tutucu mutlaka konulmaldr. Soutmaserpantinlerinin altnda paslanmaz elikten imal edilmi kondenssuyu tavas bulunur ve bu tavann drenaj borusu (paslanmaz elik)hava szdrmaz bir biimde gvde dna kartlr. 1- Is Borulu Is DeitiriciRejeneratif tarzda alr, s borusu ile s geri kazanm salanacak-tr. Bu sistemde sy transfer etmek iin soutucu akkan kullanlrve sistem dn havas ile karlaan akkann buharlap tp iin-de ykselmesi ve souk havaya ssn transfer edip tekrar youma-s mant ile alr. Sistem 30 C ile +55 C arasnda sorunsuz a-

labilmelidir. Minimum %65 orannda s geri kazanm salamal-dr. Hava akn kontrol edebilmek amac ile s geri kazanm hc-resinde by-pass damperi mevcuttur. Is borusu yan yana horizontaltip veya st ste tipinde kullanlabilir. Yan yana olan tipler gerekti-inde yazn da enerji geri kazanm yaplabilecek ekilde dizaynedilebilir. Egzoz tarafna damla tutucu konulur. Paslanmaz eliktenimal edilmi kondens suyu tavas bulunacak ve bu tavann drenajborusu (paslanmaz elik) hava szdrmaz bir biimde gvde dnakartlacaktr. Egzoz tarafnda s geri kazanm serpantini ncesin-de temizlik asndan filtre konulmas uygun olacaktr.2- Rotasyonlu Tip Is DeitiricilerRejeneratif tarzda alr, s tekerlei vastas ile geri kazanm sa-

ekil 17.54. ISI BORULU ISI GER KAZANIM SSTEM

ekil 17.55. ROTASYONLU ISI GER KAZANIM SSTEM

554

lanacaktr. Is deitirici tekerlein dn hareketi ile egzoz havasss ve nemi rotorda tanr ve souk hava tarafndan s ve nememilir. Is geri kazanm oran % 75 in altna dmemelidir. Kn ya-plan s transferi dnda, yazn da enerji transferi ve nem alma pro-sesi gerekletirilebilir. Is tekerlei genellikle hz kontroll olarakkumanda edilir. Rotasyonlu tip s geri kazamn sistemlerinde rotasyon srasndameydana gelebilecek hava kaaklar fann yerletirilme ekline ba-ldr. Tablo 17.56da bahsi geen aa akml ve yukar akmltabirleri ekil 17.57den anlalabilir.Is geri kazanm sistemlerinin karlatrlmasnda retim maliyetle-ri ve verim arasnda nemli bir balant vardr. Tablo 17.58de r-nek olarak verilen GEA klima santrallerinde s geri kazanm sis-temlerine gz atacak olursak, sistemler aslnda tabloda belirtilen de-erlerle snrl deildirler. rnein ecoflow s geri kazanm siste-mi serpantinli tip olduundan burada glikol oran, serpantin gei

says, su debisi ve su taraf basn dmleri gibi kriterlerde dei-iklikler yaplarak verim artrlabilir veya drlebilir. Bu demek-tir ki, ecoflow s geri kazanm sistemi %35 ila %65 arasnda de-ien bir verimlilikle alabilir. Ayn ekilde dier sistemler de bel-

ZELLKLER

h %

t %

x %

Pa

stenen alan

Yatrm maliyeti / (m3/h)

Hava debisi

Fan biimi

Dn ve besleme birleik

Kaaklar

Rotary tiphygroscopic

70......80

70......80

70......80

200

averaj

7......15

2.000-100.000

Fan aa akml olmal

evet

Fan yukar akmlolursa kaak min. olur

Rotary tipnon-hygroscopic

70......80

10......20

200

averaj

6.....14

2.000-100.000

Fan aa akml olmal

evet

Fan yukar akmlolursa kaak min. olur

RR Coil

35......45

youma

200...300

kk

6......13

2.000-100.000

herhangi

hayr

yok

Plaka tip

40.......65

youma

100...300

byk

9.......12

2.000-25.000

herhangi

evet

iyi yerletirilirseyok.

Is tp

40.......65

youma

200...300

kk

6.......12

2000-25.000

Besleme havasst ksmda

evet

yok

Tablo 17.56. ISI GER KAZANIM SSTEMLERNN ZELLKLER

ekil 17.57. YUKARI AKIMLI FANIN AAI AKIMLIYA EVRLMES

Verim Is geri kazanm Maliyet Kaplad alanSistemler % sonras scaklk % mm3

C

ECOFLOW 51 11,3 66 3252x1320x1085Bataryal tip 2490x1320x1085

ECOSTAT 55 12,4 87 3405x1320x1015Is tpl tip 3709x1320x1085

ECOPLAT 61 14 82 4319x1320x1015Plakal tip 4167x1320x1085

ECOROT 71 17 100 2540x1320x1015Rotorlu tip 4064x1320x1085

Tablo 17.58. AYNI KRTERLERDE SELM 4 TP GEA ISIGER KAZANIM SSTEMNN KARILATIRILMASI

555

li aralklarda deiken verime sahiptirler. Buradan karlacak sonuudur ki, bir sistemin ucuz olmas veriminin dk olmas veya pa-hal olmas ok verimli olmasn her zaman gerektirmez. retimaamasnda proje artlarna en uygun s geri kazanm seilmelidir.

17.5. MUTFAK ASPRATRLER:Mutfak egzozlar ile ilgili olarak burada iki tr uygulamadan bahse-dilecektir. Birinci uygulama kokunun ihmal edildii standart uygu-lama trdr. kinci uygulama tr ise kokunun alnmasna ynelikaktif karbon filtresinin kullanld uygulama trdr. Uygulama-lardan bahsedildikten sonra her iki trde de kullanlan Harici hava-landrmal motor dan bahsedilecektir.Birinci uygulamann gsterimi ekil 17.60da verilmitir. ekildende grlebilecei gibi burada tek kademeli filtrasyon uygulanmak-tadr, bu da sadece ya filtrasyonudur. G3 kalitede metal ya filtre-si (No:1, ya filtresi) kullanlarak mutfaktan egzoz edilen yal ha-

vadaki yalar filtre edilmektedir. Ya filtresinden sonra bile havannierisinde zamanla motora yaparak zarar verebilecek miktarda yabulunmaktadr. Bunun nne geebilmek iin motorun zerinden

ekil 17.59. ETL ISI GER KAZANIM EANJRLER

ekil 17.60. TEK FLTRASYON KADEMEL MUTFAKASPRATR

556

yal hava geirilmez ve d hava balants (No:2,harici havalan-drmal motor) yardmyla darnn yasz havas vastas ile moto-run soumas salanr. Harici havalandrmal motor ile ilgili detay-lar ileride ayrntl olarak verilecektir. Ya filtrasyonu yaplm ha-va fan (No:3) vastas ile egzoz edilir.kinci uygulamann gsterimi ekil 17.61de verilmitir. Burada bi-rinci uygulamadan farkl olarak drt kademeli filtrasyon uygulan-maktadr. G3 kalitede metal ya filtresi (No:1, ya filtresi) kullanla-rak mutfaktan egzoz edilen yal havadaki yalar filtre edildiktensonra kokularn filtre edilmesinde kullanlacak olan ok hassas yap-daki aktif karbon filtresinin zarar grmemesi iin ncesinde torbafiltreler yardm ile iki kademeli filtrasyon yaplmaktadr. G4 filtrekaba filtrasyon (No: 2, G4 torba filtre), sonrasnda bulunan F7 (No:3, F7 torba filtre) ise hassas filtrasyon yapmaktadr. Yadan ve kabapisliklerden arndrlm hava kokudan da arndrlmak zere aktifkarbon filtresinde (No:4, aktif karbon filtresi) filtre edilerek haricihavalandrmal motor (No: 5) ve fan (No: 6) vastas ile egzoz edilir.

Her iki uygulamaya bal olarak da seimlerde dikkat edilmesi ge-reken baz noktalar aada verilmitir: Aktif karbon filtresinin kullanlmad birinci uygulamada egzoz

fan serbest kesitteki hava hz 3-3,5 m/s aras seilmelidir. Bunakarlk aktif karbon filtresinin kullanld ikinci uygulamada,aktif karbon filtresinin yksek hava hzlarna duyarl olmasndandolay serbest kesit hava hz en fazla 2 m/s olarak alnmaldr.

Her iki uygulamada da yan zararlarndan korunabilmek maksa-d ile fan-motor grubunun altnda kauuk esasl titreim yutucuelemanlarn yerine mutlaka yayl tip titreim yutucu elemanlarkullanlmaldr.

Fan hcresinde oluabilecek ya birikmelerini gzlemleyebilmekiin kontrol penceresi ile klandrma birlikte bulunmaldr.

Fan hcresinin iinin gerektiinde ykanabilmesi iin fan hcre-sinin tabannda drenaj tavas bulunmaldr.

Fan salyangozunun i ksmnn ykanabilmesi iin salyangoz ze-rinde ykama kapa bulundurulmaldr.

Fan k ve hcrenin emi aznda, fleksibl balantlarn zaman-la yadan zarar grebilecei dncesi ile fleksibl balant para-s kullanlmamaldr.

Harici havalandrmal motorHarici havalandrmal motorlar, dahili veya harici uygulamalardakullanlabilirler. Hava akm taze hava panjuru zerinden olmakta-

dr. zerinden akan hava ile souyan motor, bu havann motora za-rar verebilecei uygulamalarda ayr bir havalandrmaya ihtiyaduymaktadr. Bunun iin zeri zararl havaya kar koruma olarakkapatlm motor, esnek balant paras vastas ile motorun fan vefan hcresinde fan vastasyla oluturulan negatif basn ile dar-dan emdii hava yardmyla soumakta, bylelikle fan zerindenakan havann zararl etkilerinden korunmaktadr.Harici havalandrmal motor, motor zerinden akan havann moto-ru soutmasnn yeterli grlmeyip ek bir soutma istendii uygu-lamalarda kullanlabilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta,yksek yaltm istenilen sistemlerde veya explosion proof gerekenuygulamalarda, harici havalandrmal motor sistemi, bu sistemlerealternatif tekil etmez. Harici havalandrma motoru seiminde hava-nn alnaca balant aznn yeri nemli olduundan L mesafe-si imalatta belirtilmelidir.Cebri havalandrma sistemi, fan zerinden akan havann, toz, ya,gres ya veya dier kirletici maddeler ierdii uygulamalarda dakullanlr. Bunlara en temel rnekler, endstriyel egzoz ve mutfakegzoz sistemleridir.AksesuarlarGEA AT Plus serisi klima santrallerinde kullanlan harici havalan-drmal motorda aada verilmi aksesuarlar kullanlabilir : Manuel kumandal klape: Dardan alnan taze hava miktarn

ayarlamak iin kullanlr. zolasyon malzemesi: Harici tip motor kullanlan egzoz fan uy-

gulamalarnda tavsiye edilir. Harici havalandrmal motor kulla-nlan egzoz fanlarnn yaz iletmesinde, santral ierisinden akansouk hava nedeniyle, dardan alnan scak ve nemli hava ekip-mann ierisinde youarak motora zarar verir. Bunun nne ge-mek maksad ile ilgili ekipmann i yzeyinin izopropilen esaslbir malzeme ile kaplanmas gerekmektedir.

Harici havalandrmal motor uygulamalarnda dikkat edilmesi gere-ken bir baka husus ise, harici havalandrma balantsnn her za-man egzoz fannn mdahale ynnn ters tarafndan yaplmas ge-rektiidir. Bunun iin yan yana olan uygulamalarda (side by side airhandling units) harici havalandrma uygulamas yaplamaz.

ekil 17.61. DRT FLTRASYON KADEMELMUTFAK ASPRATR

ekil 17.62. HARC HAVALANDIRMALI MOTOR

17.6 FAN COIL CHAZLARIFan coil tesisat zellikle son 10 ylda gerek sistem yaps olarak ge-rekse sistemde kullanlan cihazlarn kalitesi olarak nemli bir geli-me gstermitir. zellikle otomasyonda yaplan ilerlemeler fan co-il tesisatnn daha konforlu ve daha ekonomik almasn salamve bilinen baz sistem dezavantajlarnn yok olmasn salamtr.1. Fan coil motorlarnda zel yataklar (bakm istemeyen bilyal ya-

taklar v.s.) kullanlarak ses seviyelerinde ciddi bir iyiletirmesalanm ayrca cihazlarn performans deerleri ve ekonomikmrleri artmtr. (Kaliteli f. coil)

2. Karm haval fan coil sistemi yerine i haval fan coil + tazehava sistemi daha sk uygulanmaya balanm ve bununla dahaiyi filtrasyon ve taze hava miktarnn artrlmas salanmtr.Zaruret halinde d hava klapesi bir servomotordan kumandaalp karm orann ayarlayabilen, donma kontrol yapabilen,gerektiinde taze hava emiinde susturucu hcresi bulunan fancoil dizaynlar gelitirilmitir.

3. Genellikle gei dnemlerinde zafiyet yaratan iki borulu fan co-il tesisat yerine 4-borulu fan coil sistemi daha ska kullanlma-ya balanmtr.

4. 2 ve/veya 3-yollu oransal vana kullanm yaygnlamtr. Bu-nunla hem daha konforlu (zellikle scaklk kontrol asndan)hem de daha ekonomik iletme artlar salanmtr. Termostatve kontrol cihazlarndaki gelimeler, fan coillerde gece gn-dz iletmesi, donma kontrol, fleme havas limitlemesi, oto-matik fan devri ayar gibi birok fonksiyonun gereklemesinisalamtr.

5. Havalandrmann %100 taze haval klima santralleriyle yapl-mas; verimleri %90a varabilen s geri kazanm sistemlerikullanlmas halinde zellikle k iletmesinde ciddi tasarruflarsalamtr.

Fan coil cihazlar prensip olarak filtreden geirilen havann fan yar-dmyla souk veya scak bir yzeyin (serpantin) zerinden geiri-lerek artlandrlmas esasna dayanr. Fan coil cihazlar ile ortam-daki havann scakl (yaz sezonu almasnda ayn zamanda ne-mi) kontrol edilir. Bu cihazlarla yazn soutma, kn da stma ya-plr. Ortamda hava hareketi salanr. Ortam havas filtrelenerek veseime gre d hava ile kartrlarak hava kalitesi iyiletirilir. Cihazn ana yaps fan, serpantin, ana ve harici drenaj tavalar, filt-re ve gvdeden oluur.Ana drenaj tavas serpantinde youan suyutahliye etmek iin kullanlr. Deme tipi bir fan coilin i yaps (e-kil 17.63) ve (ekil 17.64) de grlebilir.

17.6.1 Fan Coil Tipleri ve UygulamalarFarkl kullanm amac, mimari durum, projelendirme, maliyet vekonfor ihtiyalar iin eitli tipte fan coil cihazlar mevcuttur. Butipler ve bu cihazlara ait uygulamalar ekil 17.65 ve ekil 17.78arasndaki ekillerde grlebilir. Mimari seim ve uygulama eitliliine cevap vermek zere kaset-li veya kasetsiz, deme veya tavan tipi, basnl tip, hidronik kaset-li tipte seilebilirler. Ayrca seilen sisteme gre tek serpantinli (iki borulu sistem iin)veya ift serpantinli (drt borulu sistem iin), ilave veya tamamen

elektrik stcl, d haval veya i haval tipte olabilirler. ki borulufan-coil sisteminde nitede tek serpantin vardr. Borularda ya scakya da souk su bulunur. Buna gre ya stma ya da soutma ilemiyaplabilir. Drt borulu sistemde ise fan-coil cihaznda iki ayr ser-pantin vardr. Sistemde hem scak hem de souk su bulunmaktadr.

557

ekil 17.63. DEME TP FAN COIL YAPISI

ekil 17.64. DEME TP FAN COIL YAPISI

558

ekil 17.69. KASETL DEME TP (%100 HAVA)(ISITMA-SOUTMA)

ekil 17.70. KASETL DEME TP (%100 HAVA)

ekil 17.71. GZL DEME TP (%100 HAVA) ekil 17.72. KASETL/GZL DEME TP (TAZE HAVALI)(ISITMA-SOUTMA)

ekil 17.65. KASETL DEME TP FAN COIL CHAZLARI ekil 17.66. GZL DEME TP FAN COIL CHAZLARI

ekil 17.67. BASINLI TP FAN COIL CHAZI ekil 17.68. HDRONK KASETL TP FAN COIL CHAZLARI

nitenin o an stma veya soutma yapmasna gre vanalarla scakya da souk suyun ilgili serpantinden dolamasna izin verilir.zellikle basnl tip fan coiller kanala balanabilecek ve yksekd statik basn kayplarn karlayabilecek ekilde dizayn edil-milerdir. Hidronik kasetli tip fan coiller ise olduka estetik grnldr vemodler tipte asma tavan uygulamalarnda da kullanlabilir. Drenajpompas sayesinde youma suyu cebri olarak eim gerekmedenuzaklatrlabilir. Mevcut fan coil tipleri aadaki ekilde gruplanabilir:1- Fan coil tipine gre

- Tavan/deme tipi- Hidronik kaset tip- Basnl tip

2- Kaset yapsna gre (Deme ve tavan tiplerinde)- Kasetli- Kasetsiz (Gizli)

559

ekil 17.77. KASETL TP FAN COIL UYGULAMASI

ekil 17.78. BASINLI TP FAN COIL UYGULAMASI

1- fleme havas2- Emi havas3- fleme plenumu4- Emi taraf susturucusu

1- Taze hava balants2- fleme havas3- Emi havas4- Harici besleme havas5- Manuel ayarlanabilenfleme kanatlar

ekil 17.73. KASETL TAVAN TP (%100 HAVA)

ekil 17.74. KASETL TAVAN TP

ekil 17.75. GZL TAVAN TP (%100 HAVA)(ISITMA-SOUTMA)

ekil 17.76. KASETL TAVAN TP (TAZE HAVALI)

(Istma-Soutma) (Istma)

(Istma-Soutma) (Istma)

ElektrikliIstmadakullanlamaz

3- Batarya yapsna gre- 2 Borulu- 4 Borulu

4- Otomasyon ekline gre- Fan kontroll- Otomasyon Vanal (on-off)- Otomasyon Vanal (oransal)

5- Fan devir hzna gre- ok devirli, Fan coil motorlar genellikle 5 veya 7 devirli

olup, seim kriterlerine gre bu devirlerden uygun olan 3 kullanlr.

- Deiken devirli6- Hava akmna gre

- %100 i haval- Karm haval

7- Akkan tipine gre (Istma)- Scak Su- Kzgn Su- Buhar- Elektrikli Istc

8- Akkan tipine gre (Soutma)- Soutulmu Su- Direkt Genleme (Dx)

9- Aksesuarlar- fleme Menfezi- Emi Menfezi- Esnek Emi / fleme Balant Paras- Taze Hava Balantl Emi / fleme Kutusu- ok kl fleme/emi kutusu- Susturucu, Karm haval deme/tavan tiplerinde dardaki

ortamdan gelecek sesin engellenmesi iin tavsiye edilir- Susturucu, Basnl tiplerde yksek hava debileri ve d statik

basnlardan dolay fan grltsn engellemek iin kullanlr.- zoleli ilave youma tavas

17.6.2. Fan Coil Seimi iin Gerekli Bilgiler1- Duyulur soutma kapasitesi Watt - (kcal/h)2- Toplam soutma kapasitesi Watt - (kcal/h)3- Istma kapasitesi Watt - (kcal/h)4- Soutucu akkan giri/k

scaklklar (Genellikle 6/10 C 7/12 C) C

5- Istc akkan giri/kscaklklar (Genellikle 80/60 C 90/70 C) C

6- Mahal scakl ve bal nemi(Genellikle 27 C, %46 BN26 C, %50 BN 24 C, %50 BN) C, %

7- Ortamda talep edilen ses basn deeri dB(A) / NC/ NR(Tablo 17.81den yararlanlabilir)

8- Otomatik kontrol tipi (ekil 17.79)9- Kanala balanacak ise d statik

basn kayb Pa veya mmSS

Eer cihaz karm haval ise ayrca ;1- Taze hava miktar m3/h2- D hava scakl ve bal nemi C, %Bu deerler nda seilen fan coil iin retici firma aada belir-tilen deerleri vermelidir:1- Istc/soutucu batarya su taraf basn kayb

(Pompa basma ykseklii hesab iin) kPa2- Istc/soutucu batarya su hacmi

(Genleme ve bzme kab hesab iin) lt3- Hava debisi m3/h4- Fan motor gc Watt5- Batarya boru balant ap inch6- Bataryalar max. iletme basnc bar7- Filtre kalitesi EU...

17.6.3. Fan Coil Seimi ile ilgili dier notlar1- Pratik olarak fan coiller seilirken ncelikle soutma kapasite-

sini karlayacak ekilde seilmektedir. Bunun nedeni; sistemdizayn edilirken soutma suyu scaklk fark t=4-5 C (7-12C veya 6-10 C) alnarak hesap yapld halde stma suyundabu fark t=20 C (80-60 C veya 90-70 C) olarak alnmakta-dr. Dolaysyla ayn serpantinden scak su geirildiinde sout-maya gre daha fazla sl g elde edilmektedir.

2- Fan coil soutma kapasitelerini belirlerken duyulur s ve top-lam s kapasitelerinin salanp salanmad ayr ayr kontroledilmelidir.

3- zellikle iki ayr marka fan coil karlatrlacaksa muhakkakayn seim kriterlerinde seimin yapldndan emin olunma-ldr. rnein 7-12 C soutma suyu artlar iin ayn fan coilin24 C, %50 BN artlarnda toplam soutma kapasitesi : 2,5 kWiken, 27 C, %46 BN mahal artlar iin soutma kapasitesi :3,3kW olmaktadr.

4- Bir fan coil seiminde en nemli husus fan coilin istenen st-ma/soutma kapasitelerini talep edilen ses kriterlerinde salan-masdr. Dolaysyla ayn kapasiteyi karlayacak ak ofis iinseilecek bir fan coille, otel odas iin seilecek fan coilin sala-mas gereken ses seviyesinden dolay zellikleri farkl olacaktr.Tablo 17.81de baz ortamlarda VDI2081e gre olmas gerekenses basn seviyeleri verilmitir.

5- Fan coil bataryasndaki su giri scakl tesisattaki boru, vanav.s. gibi elemanlardaki s kazanc ve/veya kayplarndan dolaydeiebilir. Istmada kazana, soutmada ise su soutma grubuna(chiller) en uzak mesafede bulunan fan coillere kadar olan boru-lardaki s kayp/kazanlarn hesap etmek gerekir. Pratik bir -zm olarak rnein soutmada su soutma grubu alma scak-lklar 6/10 C ise fan coilleri 7/11 C soutulmu su scaklkla-rna gre semek doru olur.

6- Kasetli tip fan coillerde fleme menfezinin hava at ynnnayarlanabilir olmas yaz/k almas ve istenmeyen hava akm-larnn izole edilmesinde byk avantaj salamaktadr.

7- Fan coillerin en nemli elemanlarndan biri de filtredir. zellik-le kasetli tip fan coillerde filtrenin, kaseti demonte etmeden ko-laylkla sklebilmesi ve temizlenebilmesi gerekir.

560

8- Fan coilli sistemlerde sk sk karlalan problemlerden biri deyouma tavalar ile ilgilidir. Seilen fan coilde youma tava-snn fan coil balant armatrlerini rn. kesme vanas, 2-veya3- yollu vana gibi-tamamen iine alacak byklkte ve izoleliolmas gerekir

9- ki borulu fan coil sistemlerinde mevsim gei dnemlerindekistma/soutma change-over problemlerini ortadan kaldrmakiin ilave elektrikli stcl fan coil kullanlabilir. rnein stan-bul Hilton Otelindeki her yatak katnda belli sayda yatak oda-snda ilave elektrikli stcl fan coil monte edilmitir. Ayn uy-gulama baz ofislerinde gece vardiyas olan i merkezleri veyagenel mdrlk binalar iin de geerlidir. (rnein beki oda-lar, bilgi ilem personel ofisleri v.s. iin)

10- Fan coil bataryalar bakr borulu-alminyum kanatl olarak imal

edilirler. Fan coil kullanlacak ortamda agresif/korozif artlarnbulunmas halinde (rnein asitik ortamlar, kimyasal banyo-lar/laboratuarlar v.s.) batarya malzemesini kontrol etmek gere-kir.

11- Direkt genlemeli fan coil kullanlmasnda bataryada bir donmariski oluumunu azaltmak iin devir saylarn yksek semekgerekecektir.

12- Karm haval deme/tavan tiplerinde dardaki ortamdan ge-lecek sesin engellenmesi iin susturucu kullanlmas tavsiyeedilir. (ekil 17.80)

17.6.4. Fan Coil Ses Seviyesinin HesaplanmasMahalde gerekleen ses basn seviyesi orada bulunan fan coille-rin adetine, konumuna ve mahallin hacmine ve akustik karakterine

561

ekil 17.79. FAN COIL OTOMATK KONTROL EKLLER

K BORULU FAN COIL CHAZI ODA TERMOSTATI LE KONTROL SEENEKLER

DRT BORULU FAN COIL CHAZI ODA TERMOSTATI LE KONTROL SEENEKLER

FAN KONTROL

bal olarak deiir. Tablo 17.81de baz ortamlarda VDI2081 e g-re olmas gereken ses basn seviyeleri verilmitir. rnein 20 x 10 x 4 = 800 m3 hacmindeki bir konferans odasnda 6adet fan coil bulunduunu varsayalm. ncelikle odadaki ses yutmayzeylerinin bykl belirlenmelidir. Bunun iin ekil 17.82den800 m3 hacminde bir konferans salonunda ses yutma yzeyinin 100m2 olduu saptanr.Daha sonra fan coillerin yerleim faktr belirlenmelidir. rnekte-ki fan coillerin ekil 17.83deki 4 pozisyonunda monte edildiini ve

3 metre mesafede oluturduklar ses basn iddetinin kriter olarakdeerlendirileceini varsayarak, mahal iinde yutulan ses deerininL = 11 d olduu yine ekil 17.82den belirlenir.Seilen fan coillerin orta devirlerindeki ses g deerinin 38 d (A)olduu kabulyle bir adet fan coil iin beklenen ses basn deeri;Lp = Lw - L = 38 d (A) - 11 d = 27 d (A) olacaktr.6 adet fan coil iin ses seviyesindeki art, ekil 17.84den ~8 dolarak bulunur.Buna gre oda iinde gereklemesi beklenen ses basn deeri; Lpoda = Lp + 8 d = 27 d + 8 d = 35 d (A) olacaktr.

562

ekil 17.80. KARIIM HAVALI DEME/TAVANTPLERNDE SUSTURUCU KULLANILMASI

Tablo 17.81. BAZI MAHALLERDE VDI2081E GRE OLMASI GEREKEN SES BASIN DEERLER

Otel odalar (gece)

Konutlar

Konser salonu

Tiyatrolar

Sinemalar

Ktphane, Seminer odalar

Ofis binalar

Mzeler

Lokantalar

Maazalar, dkkanlar

Bilgi ilem odalar

Laboratuvar

30

30/35

25/30

30/35

30/40

35/40

35/40

35/40

40/55

45/60

40/55

45/40

0,5

0,5

2,0

1,0

1,0

1,0

0,5

1,5

1,0

1,0

1,5

2

Ortam ad Sesbasn dzeyi

d(A)*

Ortalamayanklanmasresi (sn)

* Verilen deerlerden yksek olan minimum olmas gerekeni,dk olan tavsiye edilen konfor artn belirtmektedir.

ekil 17.82. SES G SEVYESNN SES BASIN SEVYESNE DNM

563

17.6.5. Fan Coil Montajnda ve letmeye Almada DikkatEdilecek Hususlar

1- Fan coillerin terazisinde monte edildiini kontrol edin.2- Gizli deme tipi ve gizli tavan tipi montajlarnda fan coil zeri-

ne yaplacak kajn veya kaplamann elektirik kutusuna, su ba-lant tarafna ve filtre servisine olanak verecek ekilde olmasnadikkat edin.

3- Gizli deme tipi fan coil montajlarnda kaj yaplmas halindekajn altnda hava emii iin min. 100 mm.lik aklk brakld-ndan emin olun.

4- Gizli deme tipi fan coil montajlarnda kaj yaplmas halindefan coil fleme az ile kajn arasnda kalan boluun hava sz-drmaz bir ekilde izole edildiinden (galvaniz kanal paralarveya esnek balant ile) emin olun.

5- Fan coil balantlarndaki armatrlerin (kesme vanas, pislik tu-tucu, iki yollu veya 3 yollu vana v.s.) montajnn yatay plandamutlaka youma tavas iine sacak ekilde olmasn salayn.

6- Borulama kaynakl olarak yaplacaksa:a. Youma tavalarnn zarar grmemesine dikkat edin. Aksi

halde tavann galvanizi yanabilir ve korozyona meyilli halegelir.

b. Filtreleri koruyun, yanarak zarar grebilir.c. Flexible balant borularn koruyun.

7- Youma tavas balantsn yaptktan sonra, tava iine su dke-rek herhangi bir tkanklk olmadndan emin olun.

8- Fan coilleri devreye alrken nce kesme vanalarn kapatn, son-ra tek tek aarak ve fan coilin prjrnden havay tahliye ederek,tm fan coillerin kontroll olarak su ile doldurulmasn salayn.

17.7. SICAK VE SOUK HAVA APAREYLER

17.7.1. Aparey Tipleri1. Fonksiyonuna gre

- Sadece stma (2-borulu sistem)- Istma veya soutma (2-borulu sistem)

2. Enerji kaynana gre- Sulu sistem (scak su, kzgn su, buhar ya da souk su)- Gaz / likit yaktl sistem (LPG, doal gaz, mazot)- Elektrikli sistem

3. Montaj ekline gre- Duvar tipi (ekil 17.85)- Tavan tipi (ekil 17.86)

4. Fan tipine gre- Radyal fan- Aksiyel fan- Diyagonal fan

5. Taze hava oranna gre- %100 i haval (resirkle) - Karm haval (ekil 17.87)

6. Motor devrine gre- 1 devirli (230 V veya 400 V)- 2 devirli- 3 devirli- Sonsuz kademe

ekil 17.83. YERLEM FAKTR

ekil 17.84.

ekil 17.85. DUVAR TP HAVA APAREY

564

7. Kullanm yerine gre- Konfor tipi- Endstriyel tip

8. evre artlarna gre- Normal (galvaniz elik)- Ex-proof- Paslanmaz elik

17.7.2. Hava Apareyi Semek in Gerekli Bilgiler1- Istma kapasitesi ..... kW

2- Toplam / duyulur soutma kapasitesi..... / .....kW (soutma is-teniyorsa)

3- Hava debisi.....m3/h4- Istma iin su giri / k scakl..... / ..... C (sulu sistem)5- Soutma iin su giri / k scakl ..... / ..... C (soutma iste-

niyorsa)6- Buhar basnc (mutlak veya efektif) ..... bar (buharl sistem)7- Istma sezonunda mahal artlar ..... / ..... C / b.n.8- Soutma sezonunda mahal artlar ..... / ..... C / b.n.

(soutma isteniyorsa)9- D hava artlar (k) ..... C (karm haval ise)10- D hava artlar (yaz) ..... / ..... C / b.n. (soutma isteniyorsa)11- Taze hava oran (yaz ve k) ..... % (karm haval ise)12- Kanal kayb ..... Pa (karm haval ise)

17.7.3. Aparey Seimi le lgili nemli Notlar1- yi bir hava ve scaklk dalm iin endstriyel mahallerin Tab-

lo 17.88deki hava deiim katsaylar ile sirklasyonu salan-maldr.

2- DIN 33403-1 de deiik meslek gruplar ve deiik fiziksel ak-tiviteler iin konfor artlarn salayan mahal scaklklar bulu-nabilir. (Tablo 17.89).

3- Mahalde homojen s dalmn salamak iin cihaz adedinindoru hesaplanmas gerekmektedir. Aada tavan ve duvar tipiapareylerin adetlerini hesaplamaya ynelik pratik bilgiler veril-mitir. Tavan tipi cihazlarda, cihaz saysn bulmak iin toplam mahalalan bir cihazn stt alana (radyasyon alan) blnr. Bir ci-hazn stt alan Tablo 17.90dan bulunabilir. rnek: 20 x 60 x 6 m boyutlarndaki bir mahalle tavan tipi kaadet aparey yerletirilmesi gerektiinin bulunmas. Tavan ykse-lii 6 m olduuna gre, montaj yksekliinin 5,3 m olduu, ci-hazn 2. fan devrine gre seilecei kabul edilsin. Tablo17.90dan bir cihazn radyasyon alan 100 m2 olarak alnabilir.

ekil 17.86. TAVAN TP HAVA APAREY

ekil 17.87. KARIIM HAVALI HAVA APAREY

Tavan Ykseklii Hava Deiim Katsays

%100 i hava %100 taze hava

h < 4 m 3 - 5 1

4 m < h < 6 m 3 - 5 0,5 - 1

6 m < h < 8 m 2 - 4 0,5 - 1

h > 8 m 2 - 4 0,5

Tablo 17.88. TAVSYE EDLEN HAVA DEMKATSAYILARI

Aktiviteler Mahal scakl

Oturarak yaplan aktiviteler 19 C

Ayakta yaplan aktiviteler 17 C

Ar fiziksel iler 12 C

Ofis ileri 20 C

Al-veri yerleri 19 C

Tablo 17.89. DEK LERE GRE MAHALSICAKLIKLARI

Buna gre, Cihaz adedi= 20.60/100= 1200/100=12 olarak hesaplanrDuvar tipi apareylerde cihaz saysn bulmada mahallin uzunlu-u nemlidir. Cihazlarn tek sra m yoksa karlkl olarak iftsra m yerletirilecei mahallin geniliine baldr. Bunun iinTablo 17.92den faydalanlabilir.

rnek: 20 x 60 x 6 m boyutlarndaki bir mahale duvar tipi kaadet aparey yerletirilmesi gerektiinin bulunmas. Tablo17.92den, 20 m mahal genilii iin ift sral yerleimin ve ikicihaz aras mesafenin 8 11 m olmasnn uygun olduu grl-mektedir. Maksimum cihaz adedi= 60 m/ 8 m= 8 adet, minimum cihaz ade-di= 60 m/ 11 m= 6 adet olarak hesaplanr. Buna gre, cihaz say-s 7 olarak seilir (ift sral yerleimlerde cihaz adeti tek say ol-maldr).

4- Aparey seerken dikkat edilmesi gereken baka bir husus da ci-hazn doru fleme mesafesine sahip olmasdr. Mahallin homo-jen olarak stlmas veya soutulmas iin apareye uygun men-fez takl olmaldr. Menfezlerin bile yeterli olmad durumlar-da zel apareyler kullanmak gerekmektedir. rnein, THY Han-

gar binasnn stlmasnda, yerden 26 m ykseklie aslan, okyksek fleme mesafesine sahip diyagonal fanl GEA Multi-MAXX M6 tipi zel hava apareyleri kullanlmtr.

5- Mahallin konfor blgesindeki hava hz da aparey seerken dik-kat edilmesi gereken bir parametredir. zellikle tavan tipi havaapareylerinin fleme hz DIN EN ISO 7730 a gre yerden 2 mykseklikte max. V= 0,2 m/s olmaldr (ekil 17.94).

565

Fan Montaj ki Cihaz Aras Radyasyon Kademesi Ykseklii Mesafe Alan

[ m ] [ m ] [ m2 ]

III 4 - 7 8 - 12 65 - 140

II 3,5 - 6 7 - 10 50 - 100

I 2,5 - 4 6 - 8 40 - 65

Mahalin genilii Yerletirme ekli ki cihaz aras mesafe

b < 10 m tek sra 10 - 15 m

10 m < b < 20 m ift sra 8 - 11 m

Tablo 17.90. TAVAN TP HAVA APAREYLERNDE BRCHAZIN RADYASYON ALANI

Tablo 17.92. DUVAR TP APAREYLER YERLETRME EKL

ekil 17.91. TAVAN TP APAREYLERN RADYASYONALANI

ekil 17.93. DUVAR TP APAREYLERDE FT SIRALIYERLEM

ekil 17.94. HAVA HIZI 0,2 m/sDEN KK OLMALIDIR

566

6- lkemizde maalesef pek fazla nemsenmeyen baka bir konu daverim ya da enerji tasarrufudur. Ska yaplan hata, doru se-ilmeyen apareylerin konfor mahallini stmak yerine tavan st-masdr. Mahallin snmadn gren iletmeci fleme havas s-cakln daha da artrarak havann tavana daha da ok kmas-n salar. Bilindii gibi yukar kmaya eimli olan scak hava-nn scakl daha da artrlrsa, hava yukar daha ok kmak is-tiyecektir. Bunun sonucunda, mahallin snmas salanamadgibi, kazan daha ok zorlanarak enerji maliyetleri artacaktr. Bu-nu engellemenin yolu, apareyin serpantininden stlarak kanhava (birincil hava) ile mahal havasn (ikincil hava) kartran,dolaysyla flenen havann scakln dren, fakat buna kar-n debisini artran zel menfezler (kincil Hava