6. YANGIN DUMAN KONTROLU6.1. GRDuman kontrol atein bulunmas ile balar. nsanolu, atei sn-mak ve yemek piirmek amac ile kullanrken ortamda oluan du-mandan korunmak iin deneyerek, bacalar ve duman kontrol sis-temlerini bulmutur. Yangnda oluan dumann kontrol yap tekni-i ve malzemelerin deiimi ile gelimi ve gnmzde bu konudafarkl yntemler gelitirilmitir.Yangnlarda lm ve yaralanmalarn byk ounluu, katlar aras-na ve merdiven boluuna dolan duman nedeniyle olmaktadr. sta-tistiki almalarda; lmlerin %90ndan fazlasna zehirli dumannneden olduu grlmektedir. Yangn srasnda oluan duman derideve solunum sisteminde ar hasar meydana getirmekte ve youn du-manda insanlar yollarn kaybetmekte, panie kaplmaktadr. evre-deki eyalarn yanmas, karbonmonoksit ve dier zehirli gaz konsant-rasyonunu artrmakta ve buna bal zehirlenmeler grlmektedir.Duman grlen her yerde mutlaka yangn olmayabilir. rnein birahap dolap veya bir yatak byk miktarda duman karabilir ve du-man, klima kanallar veya ara boluklardan btn odalara dalr. Hertaraf duman olduundan yangn kaynann bulunmas zorlar. K-k bir yangnn kayna bile saatlerce uratan sonra bulunabilir.Duman yaylmasnn nlenmesi ve hacimlerin dumandan arndrl-mas; hem can gvenlii bakmndan, hem dier blmlere duma-nn verdii maddi zararn azaltlmas ve hem de yangna kolay m-dahale edilebilmesi bakmndan yangn gvenliinin en bata gelennlemlerindendir.Dumann bir hacim iinde yaylmasnn nlenmesi iin duman tah-liye bacalar, bir hacimden dier hacimlere geiinin nlenmesi iinduman damperleri veya perdeleri ve bir hacme dumann girmemesiiin basnlandrma sistemleri yaplr. Duman eki bacalar veyahavalandrma bacalarnn grevi, duman bina veya bir hacim iineyaylmadan dar atmaktr. Byk hacimlerde dumann yaylmas-n nlemek iin tavandan sarkan duman blmeleri de gereklidir.Modern mimaride, galeri ve kapal ar dizaynnda kullanlan atri-um, Mall gibi yaplarda en st noktaya duman alarm sistemindenkontrol edilen otomatik duman tahliye kapaklar yaplr. Bir binaiindeki her yangn blmesinde ve zellikle yangn ka yollar vemerdivenlerinde, duman bacalar yaplmas gerekir. Duman bacala-rnda doal eki veya yangndan etkilenmeyen bir g kayna ileyaratlan zorlanm eki uygulanmaldr. Duman baca azlar da-imi ak olabilecei gibi, yangn annda elle kolaylkla alabilenmekanik dzenlerle de altrlabilirler.Bina iindeki yangn merdivenlerinin yuvalarna, yangn merdiven-lerine ve ka yollarna duman giriinin nlenmesi de oldukanemlidir. Daima ak kalacak havalandrma bacalar tesis edilerekkaak dumandan korunma salanmaldr. ok yksek yaplarda me-kanik havalandrma yaplmal, bamsz ve yangndan korunmubir g kayna kullanlmaldr.Duman hareketlerinin kontrol;a) Blgelere ayrma,b) Duman tahliye kanallar, kapaklar, bacalar yaplmas,c) Yangn veya duman damperleri kullanlmas,d) Basnlandrma yaplmas,mekanizmalarn tek tek ya da birkann birlikte kullanlmasyla

gerekletirilir.

6.1.1. Duman Kontrol ile lgili Standart ve YnetmeliklerDuman kontrol sistemleri 1960l yllarda gelimeye balamtr.Bu konuda lkemizde Binalarn Yangndan Korunmasna likinYnetmelikte Doal duman tahliyesi iin duman eki bacalarve blmeleri ile alev ynlendirme bacalar kullanlacaktr. Mekanikduman tahliye sistemleri olarak iklimlendirme sistemleri zel d-zenlemeler yaplarak kullanlacak veya ayr mekanik duman tahliyesistemleri kurulacaktr. Modern mimaride, galeri ve endstri yap-larnda duman bacalar kapal ar dizaynnda kullanlan atrium,mall gibi yaplarda en st noktaya duman tahliye sistemi yaplmal-dr. Duman baca azlar daimi ak olabilecei gibi, yangn vuku-unda elle kolaylkla alabilen mekanik dzenlerle de altrlabi-lirler. Bu tr mekanizmalarn srekli bakmla iler durumda tutul-malar zorunludur. ok sayda insan daimi veya geici olarak ba-rndran binalar ile mzeler gibi deerli eyalar ihtiva eden yap-larda ve yeralt ulam aralar istasyonlarnda alev ynlendirmebacalar yaplmas zorunludur. denilmektedir. Bu ynetmelikte,dizayn esaslarndan ok genel esaslar verilmitir.Duman kontrol ile ilgili geni bilgiye NFPA 92 A RecommendedPractice for Smoke Control Systemsve NFPA 92 B Guide forSmoke Management Systems in Malls, Atria and Large Areasisimli kaynaklarda ulalabilir. Ayrca BS 5588 Fire Precautions inthe Design and Construction of Buildings, Part 5. Code of Practicefor Firefighting stairwells and Lifts de basnlandrma geni olarakverilmektedir.

6.1.2. Dumann YapsDuman; NFPA 92A standardna gre; havada tanan kat ve svparacklar ile malzemelerin bir miktar havayla yanmasyla oluangazlardan meydana gelen bir karmdr. Yanma rnleri genelliklepartikller, yanmam yakacaklar, su buhar, CO2 ve CO ile dierzehirleyici ve korozif gazlar ierir. Yanma malzemeleri hidrojen,doalgaz, alkol gibi hi paralanmayan veya az paralanan rnlerretmeleri durumunda grlmeyen duman oluur. Baz malzemeleralevsiz yandklar halde ok youn duman karmalarna karlk,bazlar da bunu ancak alevle yandklar srada karrlar. Baz malzemeler kuvvetli hava akm veya havalandrma nedeniyleok duman karmadan alevli olarak yanarlar, fakat ayn malzeme-ler ayet oksijen miktar yeterli olmayan havalandrmayla kar kar-ya kalrlarsa bol miktarda duman karrlar. Bu durumda, bol du-manl alevsiz bir yava yanma sz konusudur ve duman miktarmalzemenin bulunduu mekana, malzeme zelliklerine ve malze-menin miktarna baldr.Zehirli gazlara ve yksek scakla maruz kalmak hayat dorudantehdit ederken, azalan grnrlk ise daha nce de belirtildii gibitehlike yaratr. nsanlar genel olarak duman iinde hemen paniekaplrlar. ou kez, youn duman yznden yollarn arrlar.ok yksek binalarda bu durum devam ederse, artan scaklk ve ze-hirli gazlarn kurban olurlar.Yaplan istatistikler duman iine giren kiilerin %40nn sadece 4 myryebildikleri ve %90nn 9 metreden fazla yryemediklerinigstermitir (Tablo 6.1).

115

6.1.3. Malzemelerin Duman karma zellikleriYaplarda kullanlan malzemelerin yanclk snflarnn bilinmesidnda baka nemli bir faktr de malzemenin yanma srasnda -kard duman miktar ve zehirli gaz trdr. Gnmzde yaplanaratrmalar; yanma sonucunda hangi malzemeden ne tip gazn k-tn ve bunlarn ne kadarnn ldrc olduunu ortaya koymak-tadr.zellikle topluma ak yaplarda ekicilii artrmak iin yaplan de-korasyonlarda kullanlan malzeme eitlilii, karlalan tehlikele-ri bytmektedir. Ynetmeliklerde, bu tip alanlarda kullanlacakmalzemeler snrlandrlm olmasna ramen, bu kurallara uyulma-masnn nedeni, denetim zayfl ve tasarmcnn konuyu tam bil-memesinden kaynaklanmaktadr.

6.1.4. Dumann EtkisiYangnlardaki lm sebepleri incelendiinde toplam lmlerin ka-baca %50sinin CO (karbonmonoksit) zehirlenmesinden olduu tes-pit edilmitir. Dier yars dorudan yanma, artan basn ve eitlizehirli gazlardan dolaydr.Oksijen azl gaz zehirlenmesinde zel bir durumdur. Oksijen se-viyesi yaklak %10a dtnde solumada glklerin olutuugrlmektedir. Kukusuz yangn srasnda sadece oksijen seviyesiazalmaz. Oksijen seviyesindeki azalmann yan sra CO2, CO ve di-er zehirli gazlarn etkisi artar. Kurum paracklar zerinde bulu-

nan maddeler ve kat aerosoller de zehirlenmeye yol aar.Tahri edici maddeler yakcdr. nsan vcudunun yzeyindeki muko-zaya zarar verirler. Suda erime yeteneine sahiptirler ve nefes boru-sunun st ksmna hcum ederler. Asit kloridrik, asit fluorik, slfr di-oksit bunlara rnektir. Halojenler (Flor, klor, brom), ozon, triklorikfosfor, mentaklorik fosfor, fosgen, nitrik oksit, nitrojen tetroksit gibigazlar suyun iinde kolay erimez, ama nefes borusunun iine girebi-lir. Yangnlarda, karbonmonoksit kokusuz olduundan fark edilmez,fakat dier gazlar kokular nedeniyle fark edilebilir. Kokusuz olmasve fark edilmemesi nedeniyle karbonmonoksit gaz zehirlenmelerinedaha ok rastlanlr.Duman ierisinde boucu gazlar da bulunur. Bata karbondioksit ol-mak zere hidrojen siyentik, anilin, nitrobenzen, sodyum nitrat vehidrojen slfat gibi gazlar solunduu zaman boucu etki yaratr.Yksek scaklk yanklara yol aar. Fizyolojik olarak ortam scakl-ndaki artma kan veya vcut ssnn artmasna, deri dokusunda ve-ya solunum sisteminde yanklara sebep olabilir.Nem ve scaklk yzde deri yanmalarna sebep olacak kadar yksekdeilse; solunum sisteminde yanmalar grlmeyecektir.Yksek scaklktaki nemli hava ya da buharn solunum sistemindeyanmalara sebep olabilmesi iin 100 C civarnda olmas yeterlidir.Scakl 300 C olan kuru hava, grtlakta birka dakika sonra yan-maya sebep olur. Pratikte solunarak ieri ekilen tahri edici dumanve zehirli gazlar 30 dakika iinde ldrc etki gsterir.

6.2. DUMAN KONTROLUYaplardaki yangnlarda, duman yangnn olduu yerden ok uzak-taki noktalara kadar ular ve buralarda lmlere ve zarara yol aar-lar. Ayrca merdivenler ve asansrler dumanla dolarak ka yollartkanr. Sonu olarak yangnlarda duman, yangnn kendisinden da-ha fazla lme neden olur. Duman kontrol sistemleri son yllarda ok gelimitir. Bu konudaKlote ve Milke tarafndan hazrlanan Design of Smoke Manage-ment Systems, ASHRAE, Tanaka ve Yamana tarafndan hazrlananSmoke Control in Large Scale Spaces almalarnda duman kont-rol geni olarak verilmektedir. Duman hareketine neden olan drt ana neden vardr. Bunlar baca et-kisi, kaldrma kuvvetleri, genleme ve rzgardr. Mekanik sistem bu

116

Yrnen Uzaklk (m)

0 - 0.6 m

0.9 - 1.8 m

2.1 - 3.6 m

3.9 - 9.0 m

9.3 - 10.8 m

11.1 -13.5 m

13.8 -18.0 m

18 m den fazla

ngiltere(%)

3.0

18.0

30.0

19.0

5.0

4.0

5.0

15.0

A.B.D.(%)

2.3

8.4

17.1

45.5

2.0

4.0

11.0

9.6

Tablo 6.1. NSANLARIN DUMANDA YRME MESAFELER

Yanan Malzemenin Cinsi kan Gaz Tr

Karbon ieren malzemeler Karbonmonoksit,Karbondioksit

Selloid, poliretan Nitrojenoksit, Azotmonoksit

Tahta, Kadife, Deri, Sellozik malzemeler, Nitrojenli plastikler Hidrojensiyanid

Tahta, Kat Akrolein

Polivinylklorid, Yangn dayanml plastikler, Florinli plastikler Amonyak

Melamin, Naylon, Formaldehitrat reineleri Aldehit

Formaldehit fenoller, Tahta, Naylon, Polyester Aldehit

Polisytiren Benzen

Kpk plastikler Azo bis succino nitrit

Baz dayankl plastikler antimonlu alamlar

Kpk poliretan zosiyonat

Kauuk,Thiokol Slfrdioksit (Kkrt)

Tablo 6.2. MALZEMELERN YANMA OLAYI SONUCU IKARDIKLARI GAZLAR

etkileri yenebilmelidir.Baca etkisi, souk d hava ve scak i hava nedeni ile yap iindehavann merdiven yuvas, asansr kuyusu gibi dikey kanallarda yu-kar doru hareketine neden olur. Bu hareket nedeniyle ykseklikleorantl olarak dey ynde bir basn gradyan oluur. Yapnn altkatlarndaki negatif basnla katlardan emilen hava, st katlardakipozitif basnla st katlara baslr. zellikle yksek yaplarda bu et-ki ok kuvvetlidir. Alt katlarda oluacak bir yangnda bu doal ha-reketle, duman kolayca st katlara yaylabilir. D havann scak, ihavann souk olmas durumunda ise tersine bir hareket; ters bacaetkisi olarak gerekleir. 60 m. uzunlukta bir yapda baca etkisi do-lays ile oluan basn farklar 50 Pa deerine kadar ulaabilir.Kaldrma kuvvetleri, yangn blgesindeki scak duman tarafndanyaratlr. Dumann scakl ve dikey ykseklikle orantl olan bukuvvet nedeniyle oda tavannda 16 Pa mertebesinde basn oluabi-lir. st aklklardan hava bu basnla dar itildii gibi, yksek s-caklktaki duman dikey aftlarda ok daha byk basn farklar ya-ratr.nc etki genlemeden kaynaklanr. Yangn blgesine giren havayaklak misli mertebesinde genleir. Genleen bu hava dar -kacaktr. Eer yangn blgesinde yeteri kadar aklk varsa, bu havanemli bir basn fark yaratmaz. Ancak skca kapanm blgelerdegenleen hava byk bir basn yaratr ve baz hallerde ok nemliolabilir.Rzgrn bina iindeki duman hareketine nemli bir etkisi vardr.Rzgr, hzna bal olarak yapnn rzgr tarafndaki yzeylerine120 Pa basn, ters yndeki yzeylerine ayn mertebelerde vakum uy-gulayabilir. D yzey szdrmaz ise bu etki bina iinde grlmez. An-cak yangn srasnda camlar patladndan, rzgrn duman bina ii-ne yaymada veya yerine gre binadan emmede nemli rol vardr.

6.2.1 Duman YnlendirilmesiDuman kontrolnde ana prensip duvar, deme, kaplar vs. gibi en-gellerle yangn olan ve olmayan blgeleri ayrmaktr. Yangn olanblgeden, olmayan blgeye yukarda aklanan yollarla duman ge-iinin nlenmesi iin mekanik sistem yardm ile bu engellerde birbasn farkll yaratmak gerekir. Engeldeki duman gei aralnnbyklne gre iki kontrol prensibi vardr.1- Eer aklk bykse, rnein ak bir kap gibi, duman szmas

hava hareketinin hz ile ilikili olarak kontrol edilir. Mekanik ven-tilasyonla, duman hareketinin tersi ynde bir temiz hava hareketiyaratlmaldr. Bu havann hz btn kesitte dumann ters yndekihareketinden daha hzl olmaldr.2- Aklk kkse, rnein; atlak veya yark halinde (kap aralk-lar vs.) duman szmasnn nlenmesi iin basn fark yaratlmasgerekir.Mekanik ventilasyon, korunmak istenen blge ile yangn blgesiarasndaki blmede yukardaki yollarla yaratlan basn farkndandaha fazla basn fark yaratmaldr.Herhangi bir ak kap veya koridor boyunca olan duman hareketi-nin nlenmesi iin gerekli kritik hava hz yanma ss byklneve aklk geniliine baldr. Aadaki ifade ile belirlenebilir:

V = 0,0292 (E/W)1/3Burada V(m/s) hava hzn, E (W) s gcn, W (m) akl gs-termektedir. rnein, 1,2 mlik aklkta 150 kW enerji k iinyukardaki ifadeden 1,45 m/s deerinde kritik hz hesaplanabilir.Genellikle aklklarda duman kontrol iin pahal ve tasarm zorsistemlere gereksinim vardr. Bu tr sistemlerde 1,5 m/s hzlarnzerine kmak ekonomik adan ok pahal olmaktadr. Sprinkleryardm ile soutulan dumanlarda gerekli kritik hzlar yukardakideerden ok daha kk olabilmektedir.Ancak sonu olarak, hava akm duman nlemenin bir yolu olmak-la birlikte, duman kontrolnde asl yntem kaplar vs. gibi kapalblmeler arkasnda basn farklar yaratmaktr.Bir yark boyunca istenen basncn yaratlabilmesi iin gerekli havamiktar,

Q= 0,839 . A . (P)1/2

ifadesi ile hesaplanabilir. Burada: Q(m3/s), gerekli hava debisi,A(m2) atlak veya yark toplam alan, P (Pa) yaratlmak istenenbasn farkdr. Kapal bir kap etrafndaki aklklarn toplam, 0,01m2 deerinde ise 75 Pa bir basn fark iin 0,073 m3/s hava debisi-ne ihtiya vardr.te yandan kap etrafnda yaratlan basn fark kapnn almasnnleyecek mertebede olmamaldr.

6.2.2 Duman Tahliyesi Dizayn Esaslar1. Duman kontrol iin belirlenmesi gerekli dizayn parametrele-

ri, a) Sznt olabilecek aralklarn bykl, b) klim artlar,c) Yaratlmas gerekli basn farklar, d) Ak olduu kabul edi-

117

ekil 6.3. YANMA GAZLARININ KALDIRMA GC

lecek kap says olarak saylabilir. Bu parametreler farkl stan-dartlarda farkl olarak belirlenmektedir.

2. Binalarda yaplan duman tahliye tesisat, binada bulunanlarazarar vermeyecek, panik kmasn nleyecek ve binann emni-yetli bir ekilde boaltlmasn salayacak gvenli bir ortamoluturacak ekilde tasarlanmal, tesis edilmeli ve alr du-rumda tutulmaldr. Duman tahliye tesisatlarnn yerletirilme-leri, kullanlacak tehizatn cins ve miktarlar, binann kulla-nm snf, tehlike snf, binada bulunanlarn hareket kabiliye-ti ve binada bulunan yangn nleme sistemlerinin zelliklerinegre belirlenmelidir.

3. Bir yangn esnasnda, mevcut iklimlendirme ve havalandrmasistemi duman tahliye sistemi olarak da hizmet verecekse, me-kanik duman tahliye sistemi iin istenilen btn hususlar ik-limlendirme ve havalandrma sistemine uygulanmaldr.

4. Kanal kaplama malzemesi yanmaz malzeme olmaldr. Bunun-la birlikte yanabilir malzeme kullanlmas zaruri olduundamalzemenin yzey alev geciktirmesi olmal, yangn esnasndaaz miktarda duman ve zehirli gaz karmal ve malzeme yan-gn damperinden en az bir metre uzakta olmaldr.

5. Duman tahliye kanallar yangn merdivenlerinden ve yangngvenlik hacmlarndan gememelidir. Elde olmayan nedenler-den dolay, kanaln bu blmden gemesi durumunda getiiblmn yapsal olarak yangna dayanm sresi kadar yangnadayanacak bir malzeme ile kaplanmaldr. Kanal bir duvar ge-erek blm ierisine giriyorsa, duvar geilerinde yangndamperleri kullanlmaldr.

6. Ayn hava santral ile birden fazla mahallin havalandrlmas yada iklimlendirilmesi yaplyorsa, mahaller aras geilerde, d-

n ve toplama kanallarnda yangn damperi kullanlmaldr.Topluma ak zel nlem isteyen yaplarda havalandrma kana-l iine damperlere kumanda eden kanal tipi duman dedektr-leri konulmaldr.

7. Asma tavan aras, ykseltilmi deme alt gibi mahallerin ple-num olarak kullanlmas durumunda bu blmler ierisindensadece; mineral, alminyum veya bakr zrhl kablolar, rijit me-tal borular ve esnek metal borular geirilmelidir.

8. Duman tahliye kanallar yangn zonu duvarlarn delmemelidir.Eer havalandrma kanal korunmu bir aft iinden geiyorsaafta giri ve kta yangn damperi kullanlmaldr.

9. Basnlandrma sistemine ait kanallarda yangn damperi kulla-nlmaz.

10. Duman tahliye sistemi bina yangn alarm sistemi tarafndanotomatik olarak aktive olmaldr. lave olarak, uzaktan el ilekumanda iin altrma/durdurma imkan bulunmaldr.

11. Yangnn yaylmasnda rol oynayan tesisat baca ve kanallar,yangn blmeleri hizasnda, tesisat dnda, ift tarafl en az se-kiz milimetre sala kapatlm ve aras yaltlm olmaldr. Ha-valandrma kanal ve bacalarnn yangn blmelerini amalarnazel detaylar dnda izin verilmez. Hava kanallar, yanmazmalzemeden yaplmal veya yanmaz malzeme ile kaplanmal-dr.

12. Diesel motorlu pompa ve acil durum jeneratrn altrabil-mek iin mekanik havalandrmann gerekli olduu yerlerde bublmlerin duman tahliye sistemleri dier blmlere hizmetveren sistemlerden bamsz olarak dizayn edilmeli, hava do-rudan dardan ve herhangi bir egzoz k noktasndan en az 5metre uzaktan alnmal ve mahallin egzoz k da dorudan

118

ekil 6.4. DUMAN PERDELER VE DUMAN BACALARI

darya ve herhangi bir hava giri noktasndan en az 5 metreuzaa atlmaldr.

13. Otel, restoran, kafeterya benzeri yerlerin mutfaklarndaki piir-me alanlarnn mekanik egzoz sistemi binann dier blmleri-ne hizmet veren sistemlerden bamsz olmal ve egzoz kanal-lar korunmam yanabilir malzemelerden en az 50 cm aktangemeli, egzoz dorudan darya atlmal ve herhangi bir havagiri aklndan en az 5 metre uzakta olmaldr. Mutfak dn-dan geen egzoz kanal getii blmn veya mutfak blm-nn yapsal olarak yangna dayanma sresi kadar bir malzemeile kaplanmal, eer kanal bir tula aft ierisinden geiyorsaaftn dier blmlerinden ve dier kanallardan veya serviselemanlarndan ayrlmaldr. Mutfak egzoz kanallarna yangndamperi konulmamaldr.

14. Toplam alan 1900 m2yi aan bodrumlardaki otomobil parkalanlar iin mekanik duman tahliye sistemi zorunludur. Du-man tahliye sistemi binann dier blmlerine hizmet verensistemlerden bamsz olmal ve saatte en az 9 hava deiimisalamaldr.

15. Un, tahl, kepek, niasta ve eker gibi parlayc organik tozlar

meydana getiren maddelerin imal edildii, ilendii veya depoedildii yerlerde bu maddelerin tozlarnn toplanmasn nleye-cek zel havalandrma tertibat yaplmas zorunludur. Bu yer-lerde soba, ocak ve benzeri ak ate kayna bulundurulmasve nlem alnmakszn kaynak yaplmas yasaktr.

16. Doalgaz, LPG veya tehlikeli maddelerle allan yerlerde fanve havalandrma motorlar patlama ve kvlcm gvenlikli (ex-proof) olacaktr.

17. Duman egzoz, merdiven basnlandrma fanlar ve yangndakullanlacak cihazlarn motorlarnn kablolar yksek scakladayanabilecek zellikte seilmelidir.

6.2.3 Blgesel Duman Kontrol Duman yangnn olduu kattan ok daha farkl katlara ve blgelereyaylarak buralarda zarar ve lmlere yol amaktadr. Bu duman ha-reketinin nlenmesi iin son yllarda zon kontrol yntemleri geliti-rilmitir. Burada ama yapy ekil 6.5de grld gibi basnzonlarna ayrarak duman hareketlerinin kontrol edilmesidir.Mekanik havalandrma sistemi yardm ile yangn olan blgedenduman emilerek egzoz edilirken, dier zonlara taze hava baslr. Bu

119

ekil 6.5. DUMAN KONTROL ZONLARI

sistemde istenilen sonucun alnabilmesi iin ayrca zonlarn havaszmalar ve geii asndan ok iyi izole edilmi olmas gerekir.Bu sistemde yangn blgesinden dumann egzoz edilmesi, daha n-ce grlen sl genleme nedeniyle yangn blgesindeki ar basnartlarn da nler.Dumann egzoz edilmesi d duvarlardaki aklklarla, duman aftla-r ile veya mekanik havalandrma sistemi ile gerekletirilebilir. Bes-leme havas da mekanik havalandrma sistemi ile salanr. Yapnnhavalandrma sistemi, yangn annda kumanda merkezinden kuman-da edilmek suretiyle, yukarda ngrlen biimde alacak ekildedizayn edilmi ve yaplm olmaldr. Genellikle bu sistemlerin tasa-rmnda ve kontrolnde bilgisayar programlarndan yararlanlr.ekil 6.7de grld gibi bir ok zona hizmet eden bir merkeziklima sisteminde zon duman kontrol varsa, yangn alglandktansonra duman kontrol sistemi aadaki ekilde alr. Duman kont-rol, duman olan zondaki besleme kanal duman damperini ve dierkatlarda ise dn kanalndaki duman damperini kapatarak gerek-letirir. Santraldeki dn damperi de kapatlr. 1- Yangn ve duman olan blgedeki besleme kanalndaki duman

damperleri kapanr.2- Dumandan korunmas gereken blgelerdeki dn kanallarnda

bulunan duman damperleri kapanr.

3- Dn ile besleme santrallarn balayan resirklasyon hatt ze-rindeki duman damperi kapanr. Bylece besleme santral %100d hava ile alma konumuna geer.

6.3 MERDVEN YUVASI BASINLANDIRMASIYangn merdivenlerine dumann giriinin engellenerek insanlarntahliyesinin dumansz bir ortamda salanmas ve itfaiyecilere yan-gna mdahale iin uygun ulam yolu salanmas iin basnlandr-ma yaplr. Merdiven yuvas yangna dayankl olan ve duman sz-drmaz kaplarla bina blmlerinden ayrldndan, merdiven yuva-sna verilen hava ile pozitif basn oluturulur ve merdiven yuvas-nn dndan iine duman girii engellenir. Basnlandrma sistemitasarlanrken merdiven giriinde lobi olup olmad, i mekanlardaduman tahliyesi yaplp yaplmadnn belirlenmesi ve d kap ko-numunun ok iyi deerlendirilmesi gerekir. lkemizde yeni karlan yangndan korunma ynetmeliklerinde,yap ykseklii 21,50 m yi geen btn binalarda kapal merdiven-ler basnlandrlmaldr. Konutlarda ykseklik 51,50 m yi geme-si durumunda basnlandrma sistemi yaplmaldr. Ayrca bodrumkat says 4den fazla olan binalardaki yangn merdivenleri ve acildurum asansr kuyular basnlandrlmaldr.Basnlandrma konusu geni olarak; BS (British Standarts, 5588

120

ekil 6.6. YANGIN ZONU VE YANGIN DAMPERLER

Blm 4) ve ASHRAE (American Society of Heating, Refrigeratingand Air-Conditioning Engineers, Inc.)da ele alnmtr. ASHRAEkodlarnda debiyi hesaplamak iin matematik bantlardan yararla-nlrken BSde ampirik tablolar n plandadr. Ayrca ASHRAEdeyalnzca merdiven yuvasnn basnlandrlmas sz konusuykenBSde buna ilave olarak lobi ve koridorlarn da basnlandrlacagz nnde bulundurulmaktadr. Dolaysyla bulunan debiler debirbirinden farkl olmaktadr.Basnlandrma sistemleri, korunmu ka yollar meydana getire-cek ekilde tasarlanr. Korunmu ka yollar merdiven yuvalar,lobiler ve baz durumlarda koridorlar kapsar. htiyaca gre bu yer-lerden biri veya birka bir arada basnlandrlarak duman kontro-l salanmaya allr. Acil durumlarda kullanlacak asansrlerinkuyularnn basnlandrlmas da gereklidir.

Basnlandrma havas debisi; basnlandrma yaplacak yere, kul-lanm amacna, binann yksekliine, istenilen basnlandrma sevi-yesine, d scaklk ve rzgar hzna ve kullanlan standartlardakikabullere bal olarak deiir.

6.3.1. Merdiven Yuvas indeki Basncn DeiimiMerdiven yuvasndaki basn deiimleri daha ok merdiven yuva-s yksekliinin fonksiyonudur. Ykseklik arttka alt ve st seviyearasndaki basn fark artar. Buna bal olarak duman hareketi dedeiir. Genel olarak dumann hareketine; baca etkisi, scak duma-nn genleerek ykselmesi, rzgr, scaklk fark, havalandrma ka-nallar ve aklklar neden olur. Bu faktrlerin deiimi ise binannkonumuna, basnlandrma durumuna baldr.Dikey sznt alan bulunmayan; i ve d scaklklar farknn ve her

121

ekil 6.7. MERKEZ KLMANIN DUMAN TAHLYESNDE KULLANILMASI

kattaki sznt alanlarnn da ayn olduu basit merdiven kovalarnailikin analitik metot en basit olandr. Katlar ve dier aftlar boyun-ca olan sznt etkisinin ihmal edilmesi maksimum ve minimum ba-sn dalm arasndaki basn fark dalmn artrr. Bu bakmdanda basit merdiven yuvas analizinin kullanm alan snrldr ve sa-dece bir basnlandrlm merdiven yuvas olan binalar iin geer-lidir. Ancak simetri kavram kullanlarak herhangi saydaki merdi-ven yuvasna geniletilebilir. Merdiven kovalarnn kaplarnn akolmas durumu ayr bir analiz gerektirir.ekil 6.8de d scakln i scaklktan kk olduu k artlariin i ve d scaklklar ayn ve sznt karakteristikleri farkl farkl merdiven yuvas iin basn profilleri grlmektedir.Katlar arasnda dey sznt veya merdiven kovalarndan afta s-znt olmayan binalarda basnlandrlm merdiven yuvasnn ba-sn profili dz bir izgidir. Bu dz izginin eimi dars ile mer-diven yuvas arasndaki scaklk farkna ve binann sznt alanlar-na baldr. Sapmann uzunluu katlar arasndaki szntnn byk-lyle ilikilidir. Basn profili ise merdiven yuvasndaki szntalanlarna, asansr aftna, d duvarlara, binann scaklna, mer-diven yuvasna ve d havaya baldr. Merdiven yuvasnda belli birmesafedeki basn deiimi dier bir mesafeden fazla olabilir. Buyzden ortalama, maksimum ve minimum basn farkllklarnadikkat edilmelidir.

Merdiven yuvas, asansr kuyusu ve aftlardaki scaklk, d havascaklndan farkl ise, hava alt ve st noktalardaki younluk farknedeniyle hareket eder. erideki scaklk dardaki scaklktan da-ha bykse alt ksmlardan girer ve st ksmlardan kar. Buna ba-ca etkisi denir. D scaklk byk ise tersi bir hava girii olur, bunada ters baca etkisi ad verilir.Genelde merdiven aftndaki aklarda srtnmeler ihmal edilebile-cek derecede kktr. zellikle kaplar kapal basit merdiven yu-vas sistemleri iin srtnmeler ihmal edilebilir mertebededir. Dola-ysyla merdiven yuvasndaki basn hidrostatik kabul edilerek (e-kil 6.9), s (kg/m3) merdiven yuvas iindeki hava younluu; Psa(Pa) merdiven yuvasnn tabanndaki mutlak hava basnc; g (m/s2)yerekimi ivmesi olmak zere, merdiven yuvasnda tabandan itiba-ren z (m) yksekliindeki mutlak hava basnc Ps ;

Ps = Psa - g . s . zeklinde yazlabilir.Rzgar hz ihmal edilirse darda z yksekliinde basn, hidrostatikbasn alnabilir ve merdiven yuvas dndaki basn fark benzer e-kilde, bina dnda alt seviyedeki basn Poa (Pa), hava younluu o(kg/m3) olmak zere bina dnda z (m) yksekliindeki basn

Po = Poa - g . o . zve merdiven yuvas ile dars arasndaki basn fark

Pso = Ps - Po = Psoa + g . z (o - s)yazlabilir. Younluun deimedii ve ykseklikle basncn az de-itii kabul yaplarak, P = R T mkemmel gaz denklemindenyararlanarak

Pso = Psoa + Ks (1/To 1/Ts) zelde edilir. Burada; To (K) d hava scakl, Ts (K) merdiven yu-vas scakldr, R mkemmel gaz sabiti iin havann deeri kulla-nlarak Ks = g Patm / R = 3460 (1/K) bulunur.D basn, aft basnc ve bina iindeki basn ykseklik arttkaazalr (ekil 6.10). Basn farklar ise, k artlarnda aft basnc iled ortam arasndaki basn fark ykseklikle artar. Bina iindeki ba-sn ile d ortam arasndaki basn fark da benzer deiim gsterir.Yangn olan binada, eer duman ntr dzlemin (basn farknn s-fr olduu dzlem) altnda ise aftlara girer ve ykselir, ntr dzle-min stnde ise aftlardan kar ve binaya yaylr veya dar gider.ekil 6.11de baca etkisinin ykseklik ve i scaklkla deiimi g-rlmektedir. ekilde grlen deiim sznt olmayan aftlar iin ventr dzlemden llen ykseklikler iin geerlidir. D scaklnbina ii scaklktan byk olduu yaz artlarnda ters baca etkisi ne-deniyle duman aa doru hareket eder. Ntr dzlemin altnda du-man ieri girmeye ve stndeki katlarda dar kmaya alr.Bununla beraber, d scakln yksek olduu duruma ksa srerastlanr. erideki yangn nedeniyle i scaklk ksa srede d s-cakln zerine kar ve k artlarndaki duruma dnlr. scak-

122

ekil 6.8. FARKLI MERDVEN YUVALARINDA BASINPROFLLER

ekil 6.9. MERDVEN YUVASI, HACM VE DI ORTAM

ln ykselmesinin yannda scak duman gazlarnn ykselme ei-limi de ters baca etkisini azaltr ve ou zaman ortadan kaldrr.Gaz scakl Tg (K) olmak zere gazlarn kaldrma basnc

Pg = Ks ( 1/To 1/Tg ) zeklinde yazlabilir. Gaz scakl arttka gazlardan oluan basnfark artar ve duman kontrol zorlar. Gazlarn scak olduu yangnkatna yakn yerlerde hzl olarak ykselen duman st katlarda so-umaya ve hzn kaybetmeye balar.

6.3.2. Merdiven Yuvalarna Hava Besleme ekilleri

a. Tek Kademeli ve ki Kademeli BasnlandrmaTek kademeli sistemde basnlandrma sistemi yalnz acil durumlar-da devreye girer. Basnlandrma iin ayr bir fan kullanabileceigibi normal havalandrma sistemi fanndan da yararlanmak mm-kndr. Normal havalandrma sistemi ayn zamanda acil durum ba-

snlandrmas iin dnlmse, fanlar iki kademeli seilmelidir.Fan kapasitesi, birinci kademede normal havalandrma yapacak de-erdedir. kinci kademede ise basnlandrlan yerin zelliine grekapasitesi %50 ile %300 arasnda artrlr.b. Tekli ve oklu BeslemeTekli besleme sistemi, besleme havasnn merdiven yuvasna tek birnoktadan flenmesi esasna dayanr. En yaygn tekli besleme tipi te-peden yaplandr. Yksekliin fazla olduu binalarda, merdiven yu-vasnn alt ve st ksmndan ayn anda basnlandrma yaplabilece-i gibi farkl noktalarda da besleme yaplr. Bu sistemlerde, merdi-ven kaplarnn mutlaka kendiliinden kapanan tip olmas gerekir.Yksek merdiven yuvalarnda, besleme noktasna yakn olan birkakap aldnda, tekli fleme sistemi baarl olmaz. Tm basn-landrma havas bu ak kaplardan kar ve uzak noktalarda pozitifbasn salanamaz. Bu nedenle tekli besleme merdiven yuvasnnst ksmndan yaplyorsa kat says 8den fazla olmamaldr. Alttan

123

ekil 6.10. NORMAL BACA ETKS DURUMUNDA OLUAN BASIN DAILIMI

ekil 6.11. BACA ETKSNN YKSEKLK VE SICAKLIKLA DEM

besleme yaplmas durumunda, kaplarn almas st katlara havageiini fazla azaltacandan kat says en ok 6 olmaldr. Havannmerdiven yuvasna alt ve st ksmlarndan flendii binalarda isekat says 12yi gememelidir. Alt ve st noktalardan fleme yap-lan merdivenlerde fan kapasiteleri hesaplanrken st ksma yerleti-rilen fann daha ok sayda kata basnlandrma salayaca gznnde bulundurulmal ve daha byk kapasitede seilmelidir. Uy-gun zm, bir aft araclyla her katta bir besleme menfezindenmerdiven yuvasna hava gnderilmesidir. Bir aft iinden geen ka-naldan datm yaplabilecei gibi aft dorudan kanal gibi de kul-lanlabilir. Ak kaplardan havann kamasn engellemek iin ok-lu fleme sisteminde her kattan fleme yaplr. ki katta bir beslemeyaplmas da kabul edilen zmlerdendir. Besleme noktalar ara-sndaki en emniyetli mesafe hakknda birok deiik fikir vardr.Genellikle iki fleme noktas arasndaki mesafenin 3 kattan fazlaolmas istenmez.c. Merdivenin Blmlendirmesioklu besleme sistemine bir alternatif, merdiven yuvasnn bln-

mesidir. Blmeler, duvarlarla ayrlr ve blmler arasna normal ka-panan kaplar konulur. Bu kaplarn yangn kaps olmas art deil-dir, szdrmaz olmalar yeterlidir. Her blmede en az bir flemenoktas vardr. Blmlendirmenin nemli avantaj, ok uzun olanmerdiven yuvalarnn paralara blnerek yeterli seviyede niformbasnlandrmann salanmasdr. Dezavantaj ise merdiven yuvas-n blmlere ayran duvar ve kaplar yznden daha geni bir alanaihtiya duyulmasdr. Blmeler arasndaki kap aldnda blmeetkisi yok olur. Bu nedenle insan younluu fazla olan binalar iinuygun deildir. Blmlendirmeli sistem, maksimum ak kap say-s dnlerek uygulandnda, ok yksek binalarn merdiven yu-valarnn basnlandrlmasnda kanal kesitinin klmesi bakmn-dan yararl olabilir.

6.3.3. Basnlandrma YntemleriMerdiven basnlandrmasnda en nemli problem msaade edilenalt ve st basn seviyeleri arasnda basnlandrmann salanmas-dr. Tm kaplar kapalyken veya baz kaplar akken kabul edile-

124

ekil 6.12. MERDVEN YUVASININ ALT VE ST KISIMLARINDA TEKL FLEME

ekil 6.13. ATIYA VE ZEMNE YERLETRLM FANLA OKLU BESLEME

bilir basn seviyelerinin salanmas gerekir. Tm kaplar kapaliken, basn msaade edilen maksimum basncn zerine kabilir,ki bu durumda merdiven kaplarnn almas zorlar. Ak kap sa-ys fazla ise basn msaade edilen minimum basncn altna der,ki bu durumda merdivene dumann girii engellenemez. Basncnmsaade edilen alt ve st snrlar arasnda kalmasn salamak iinfarkl sistemler uygulanr. Bunlar arasnda en ok uygulanan sistem-ler aada zetlenmitir.

a. Sabit Beslemeli, D Kap Kontroll SistemlerBesleme havas miktar, fan karsndaki basn ile bir miktar dei-ebilse de sabit kabul edilir. Basn artt zaman merdiven yuvasd kaps otomatik olarak alr. Kanada sistemi olarak da bilinenbu sistemde, besleme bir noktadan veya ok noktadan yaplabilir.Sistemin tasarmnda d kapnn ak olduu esas alnmaldr. Sis-temin tasarmnn basit ve bir dereceye kadar ucuz olmasndan do-lay ihtiyalar karlad srece nerilir.

b. Sabit Beslemeli Barometrik Damperli SistemlerMerdivende basn belirli bir seviyeye gelince bina dna veya binaiine alan barometrik damperler otomatik olarak alr. Barometrik

damperler basn belirli bir deerin altna dtnde tekrar kapanr.D duvardaki menfezler rzgrn zararl etkilerine maruz kalabile-ceinden da alan damperlerde rzgrn ters etkisini nlemekzere rzgr kalkanlar kullanlmaldr. Kaplar aldnda ise d-en basn etkisi ile damperler tekrar kapanmaldr.Bina ile merdiven yuvas arasnda menfez bulunan sistemlerde,menfezler bir barometrik damperle beraber bir veya daha fazla yan-gn damperi de iermelidir. Bu yangn damperleri normalde kapal-dr, ancak basnlandrma sistemi etkin duruma geldiinde alr.Bylece barometrik damperin kapann gereksiz yere sk sk alpkapanmasn nler.c. Besleme Havas Miktarnn Deiken Olduu SistemlerAk miktarn deitirmek iin deiken debili fanlar kullanlabi-lir. Deiken ak fanlar bina ile merdiven yuvas arasndaki basnfarkn hisseden bir veya daha fazla statik basn sensr ile kontroledilir. Kaplar aldnda merdiven yuvas basnc der ve akanbesleme havas miktar en az minimum tasarm basncna kadar ar-trlr. Tm kaplar kapandnda merdiven yuvas basnc artar veak miktar ar basn farkn nlemek iin azaltlr.Besleme fanna by-pass devresi kontrol yaplarak da ak debisideitirilebilir. By-pass sisteminde merdiven yuvas iindeki havamiktar by-pass damperlerinden yararlanarak deitirilir. Merdivenyuvasndaki bir veya birka statik basn sensrnden kumandaalan oransal by-pass damperi, basn arttka by-pass devresini aa-rak merdivene baslan havay azaltr.

6.3.4. Basnlandrma Sistemlerinin TasarmBasnlandrma sistemi ak bir kapdan basnlandrlm alana du-man giriini engelleyecek yeterlilikte hava hzn salayabilmelidir.Herhangi bir kapnn tamamnn ak olmas durumunda ortalama hzbykl en az 1 m/s olmaldr. Basnlandrma sisteminin yangngvenlik hacmine de basnlandrma yaplmas durumunda, merdi-ven tarafndaki basn yangn gvenlik hacmi tarafndaki basntandaha yksek olacak ekilde bir basn dalm oluturulmaldr.Basnlandrma sistemi alt zaman, btn kaplar kapal ikenbasnlandrlan merdiven yuvas ile bina kullanm alanlar arasn-daki basn fark en az 50 Pa olmaldr. Ak kap durumu iin ba-sn fark en az 15 Pa olmaldr. Hem basnl havann hem de oto-matik kap kapatcnn kap zerinde yaratt kuvveti yenerek kap-y amak iin kap tutamana uygulanmas gereken kuvvet 110Newtonu gememelidir. Kap kapatclar kullanlmad takdirdemerdiven yuvas iindeki basn fark en fazla 100 Pa, en az 12 Paolmaldr. Kap kapatclar kullanld takdirde, kap kapatclarnkapya uygulad kuvvet hesaba katlarak, merdiven iindeki ba-sncn kapya uygulad kuvvet ile kap kapatclarn kapya uygu-lad kuvvetin toplam 110 Nu gememelidir. En az bir i kap ve bir darya tahliye kapsnn ak olaca d-nlerek dizayn yaplmal ve bina kat saysna gre ak i kap sa-ys artrlmaldr. Basnlandrma havas miktar, sznt alanlarn-dan evreye olan hava aklarn karlayacak mertebede olmaldr.Merdiven ierisinde oluacak ar basn artlarn nlemek iinrelief damper veya frekans kontroll fan dnlmelidir. Basnlandrma havas dorudan dardan alnmal ve egzoz k

125

ekil 6.14. MERDVEN YUVASI KANADABASINLANDIRMA SSTEM

ekil 6.15. HER KATTA MENFEZN BULUNDUUBASINLANDIRMA SSTEM

noktalarndan en az 5 m uzakta olmaldr. Basnlandrma fannn d-ardan hava emiine dedektr konulmal, duman alglanmas duru-munda fan otomatik olarak durdurulmaldr. Basnlandrma sistemibina yangn alarm sistemi tarafndan otomatik olarak altrlmaldr.Merdiven yuvas basnlandrmasnda hava deiimi yerine ak ka-p says esas alnmaldr. Genellikle ilk yaklam iin 2 i kap ve 1d kapnn ak olmas halinde bu kaplarda 1 m/s hava hz salan-mas istenir. Kap alan yaklak 1,8 m2 alnd durumda da gerek-li hava debisi en az 5,4 m3/s bulunur. Bu yaklamda kap says vekat ykseklii ve ayrca merdiven lobisinin basnlandrma durumufan kapasitesine etki etmemektedir, baka bir deyile her binada ay-n fan kullanlr gibi grnmektedir. Avustralyada bu yaklam kul-lanlarak fan kapasitesi en az 5,4 m3/s alnrken, Kanadada en az4,7 m3/s ve Newyorkda 11,3 m3/s alnmaktadr. Bilgisayar analiz-lerinde elde edilen sonulara gre lobilerin basnlandrlmad du-rumlarda kaba yaklam iin

Q = 10 + 0,09 x kat says (m3/s)ve lobi basnlandrlmas durumunda

Q = 5 + 0,09 x kat says (m3/s)bantlarnn kullanlmas daha uygun olmaktadr. Merdiven kova-larnn basnlandrlmasnda ilk yaklam iin bu deerler alnsa bi-le daha sonra ak kap analizi ile basncn alt ve st snrlarnnkontrol edilmesi bu deerlerin kullanlmamas gerekir.Unutulmamaldr ki, standartlarda lkelere gre basn seviyeleri vedebi ok farkl deerlerde alnmakta ve zerinde anlalm bir de-er bulunmamaktadr. Btn almalarda ak kap analizinin ya-plmasnn en uygun olduu belirtilmektedir.a. Basit Merdiven Yuvas SistemleriBasit bir merdiven yuvas sisteminde, merdivenin btn kaplar ka-pal iken deerlendirme yaplr ve ak kapl sistemlerin analizi iintemel tekil eder. Yangn durumunda merdivenin baz kaplar bellibir sre alp kapanr. nsan saysnn fazla olduu binalarda mer-diven yuvas kaplar tahliye srasnda ksa sreler iin ak kalabi-lir. Bu srada, merdivene dumann szmamas istenir.Basit merdiven yuvas sisteminde tekli veya oklu besleme yntemikullanlabilir. Bir veya daha fazla, aksiyal veya radyal fandan yarar-lanlabilir. Tm merdiven yuvas kaplar kapalyken sistem tatmin

edici basnlandrmay salar. Merdiven yuvas kaplar akken ge-nellikle basn fark dk seviyeye iner. Dk seviye, merdivenyuvasna duman szntsn engellemek iin yeterli deildir ve basitmerdiven boluu sistemleri yalnz tm kaplar kapalyken yeterli-dir. Basnlandrlm havann ak hz, ak alanna yksek orandabaldr. nk bu alanlar birok durumda kabaca tahmin edilebilir,emniyet faktr ise besleme havas fan bykl saptanrken kul-lanlr. Besleme sistemi ayarlanabilir olmaldr. Bylece istenen ba-sn seviyeleri daha kolay salanabilir.b. Ak Kapl SistemlerBasit merdiven yuvas sistemlerinde kaplar aldnda, kaplarzerinden basn fark dmeleri nem kazanr. Basn dmesininen byk sebebi da ak kapdr. Bina iine alan aklklardanhava ak bina iindeki dier yollar kullanarak darya akarkend atmosfere ak olan aklklardan dorudan d tarafa akar. Dduvar aklklar zerinden ak, i aklklardan olan aktan 3 ile10 kat daha fazladr. Bu yzden merdiven yuvas d kaplarnn a-lp kapanmalar basncn dzensiz deiiminin en byk sebebi ol-maktadr. nsan says fazla olan binalarda yangn sresince tahliyesrasnda baz merdiven yuvas kaplarnn ak braklaca bekle-nildiinden tasarm srasnda bu durum gz nnde bulundurulur.Basit merdiven yuvas sistemleri iin gelitirilen analitik yaklam,srtnme kayplarnn ihmal edilebildii ak kapl basnlandrl-m merdiven yuvas sistemleri iin geniletilmitir. oklu beslemesistemi kullanlarak srtnme kayplar en aza indirilebilir. Zatensrtnmeler yznden olan basn kayplar ihmal edilebilir merte-belerdedir. Tm kaplar kapalyken ekil 6.16da gsterildii gibibasn farklar dorusaldr.Bilindii gibi basn fark merdiven yuvas yksekliiyle kn ar-tar, yazn azalr. D ortama alan bir kap akken basn farknnartmasnn nedeni, ak d kap zerinden olan akn ok byk ol-masdr. D kaplar genellikle aftn dibine yerletirilir ve zellikleyazn, aft dibinde basn fark ok byktr.Merdiven yuvasndan binaya alan i kaplar akken ak kapyollar zerindeki basn fark nemli lde der. Bununla bera-ber ak giri kaps alanlarndan olan ak ok byk olabilir. Knak kaplar zerinden olan basn fark ykseklikle artar. Ak ka-

126

ekil 6.16. KIIN BTN KAPILAR KAPALI VE DI KAPI AIKKEN BASIN FARKLARI

p merdiven yuvasnn en tepesine yerletirildiinde, en fazla mik-tarda basnlandrlm havaya ihtiya duyulur.c. Basnlandrma HavasPozitif basnlandrlm merdiven yuvasnda (hava aknn yntm merdiven yuvas yzeyi boyunca merdiven yuvasndan darynldr.) merdiven yuvasndan darya ak, diferansiyel formda;

dQ = C . Ahe [2 DPo / ] . 1,2 . dyBurada; Ahe = N.ASBOe /H (m2/m) birim ykseklik bana efektifak alan, ASBOe (m2) merdivenden binaya ve darya olan efektifak alan, H (m) merdiven yuvas ykseklii, N kat saydr.Merdivenle dars arasndaki basn fark iin, y = 0dan y = Harasnda integre edilerek PSoa ve PSo merdiveninin tabannda-ki ve tepesindeki dar ile olan basn fark olmak zere;

QSBO= 2.N.C.ASBOe / (3 1/2) [(PSo3/2 - (PSoa3/2) / (PSo-(PSoa)]elde edilir. PSO = PSB (1+ASB/ABO)2 eklinde olduundan, merdi-venden binaya ak hacimsel debisi (m3/s),

QSB = Kq. N.ASB / 1/2 [(PSB3/2 - PSBa3/2)/ (PSB - PSba)]elde edilir. Burada, PSBa (Pa) merdiven tabanndaki bina ile basnfark, PSBb (Pa) merdiven tepesinde bina ile basn fark, Kq =0,613 (C=0,65 iin)dir.ngiltere standartlarna gre binada basnlandrlm alanlarda, basitlobiye alan kaplar kapalyken tasarlanan basnlandrma seviyesihibir zaman 60 Padan fazla olmamal ve ayn zamanda bina yk-seklii 12 mye kadar 8 Pa ve daha yksek binalarda 12 Pa basn-tan az olmamaldr. Basnlandrlm alanlara alan kaplarn ka-panmas iin gerekli minimum kuvvet normal kullanmda uygulanankuvvete eit olmaldr. Kk ocuklarn yalnz olarak bulunduklarbinalarda kendi kendine kapanan kaplar gereklidir. Basnlandrl-m alanlardan dar alan kaplar basnca kar kapy kapatabile-cek bir kapatcya sahip olmaldr. Yangn durumunda kaplarn akbraklma ihtimaline kar basnlandrlm hacimlerin kaplarnnkendi kendine kapanabilir olmasna zen gsterilmelidir.Yukarda verilen basnlandrma seviyeleri merdiven boluu iin-dir. Eer mmknse lobiler ve koridorlar iin kullanlan seviyelerayn olmaldr. Fakat istenirse bu alanlarda kullanlan seviyeler bi-

raz dk olabilir. Ancak merdiven boluu ile lobiler (veya kori-dorlar) arasndaki seviye fark 5 Padan fazla olmamaldr.

6.4 ATRUMLARDA DUMAN KONTROLUYetmili yllarda sonra tm dnyada atriumlu yaplar oalmayabalamtr. lk olarak Romallarda, evin giri odas olarak kullanlanyksek tavanl odalar, gnmzde yapnn giri ve karlama bl-mn oluturan veya aydnln salayan yksek tavanl hacimlereklini almtr. Atriumlardaki byk aklklar nedeniyle, kkaralk ve aklklarla yaratlan basn farkllna dayal duman kont-rol yntemleri geerli deildir. Atrium duman kontrolnde yntem,dumann st seviyelerden egzoz edilmesine dayanr. Bylece alt bl-gelerde dumansz bir ka zonu yaratlr. Ancak, atriumun geomet-risine, boyutlarna, kullanm biimine, yerleime ve yangnn byk-l ve yerine gre gerekli egzoz sistemi ok farkldr.Atriumlu yaplarn mekaniinin incelenmeye balamas, altmlyllarn sonunda balar. Herhangi bir yangn annda meydana gelenduman dier katlara atrium vastasyla yaylabilir ve eitli zararla-ra yola aabilir. Atriumlar mimari adan basit olmasna karn, me-kanik ksm daha karmaktr ve pahaldr. Atrium mekanii iki ba-lk altnda ele alnr. Birincisi, atriumun stlmas, havalandrlmave iklimlendirilmesi, dieri ise atriumda yangn ve dumann kontroledilmesidir.Yangnda retilen duman bir stun eklinde ykselerek tavana ar-par ve hareketini tavana paralel olarak radyal dorultularda srd-rr. Yatay dorultularda duman hareketinin bir dier sebebi de ya-tay dzensiz hava hareketleridir. Tavan ykseklii fazla ise tavanaulamadan souyan duman, scaklk farkndan dolay katmanlar.Yangnn devamnda duman, hacmi tamamen doldurur. Duman ta-bakas yksekliinin azalarak, yaama alanlarna ve komu hacimseviyelerine inmesinin engellenmesi gerekir. Egzoz fanlarnn etki-li olabilmesi iin taze havaya gerek vardr. Gerekli taze hava dkhzlarda temin edilmelidir. Etkili bir duman kontrol iin salanantaze hava, duman stununun veya duman ara yzeyinin hareketinibozmayacak ekilde olmaldr. Komu hacimlerdeki yangnlar atrium iine yaylan gazlar retir.Atriumlar iin yaplacak dizaynda, serbest stun ile yaylan stuna

127

ekil 6.17. YAZIN BTN KAPILAR KAPALI VE DI KAPI AIKKEN BASIN FARKLARI

olan karmn fark gz nnde bulundurmal ve bu alanda retilendumann atrium hacmi iine yaylmas nlenmelidir. Etkili bir du-man kontrol iin dumann erken alglanmas salanmaldr.Bir yangnda retilen duman miktar, yangnda aa kan s ileyangn stndeki duman tabakasnn kalnlnn bir fonksiyonudur.Otomatik sndrme sistemleri duman retiminin snrlandrlmasiin nemlidir. Atrium dndaki hacmlardaki yangnlar sndrmesistemleri ile snrlandrlmaldr. Sprinkler sisteminin aktivasyonuduman gaznn retimini azaltr, fakat duman soutarak dumannkmesine ve grn azalmasna sebep olur.

6.4.1. Atriumlarda Duman Tahliyesi Tasarm EsaslarBina iiyle d arasndaki scaklk fark ve atriumun tabanyla tavanarasndaki scaklk farklar baca etkisine sebep olur. Scaklk ve rz-garn etkisi binann yksekliine, konumuna, duvar ve katlardakiaklklar ile szntya bal olarak deiir. Atriumlarda duman kont-rolnde, ncelikle atriuma komu alanlarda oluacak duman kontro-l yaplmal ve atrium iinde nceden belirlenmi bir duman tabaka-s ara yzeyi korunmaldr. Atrium duman tahliyesi tasarmnda;a) Bina iindeki insanlarn binay terk etmeleri iin gerekli g-

venli ortam salanmal, b) Dumann yangn/duman zonundan dier zonlara yaylmas s-

nrlandrlmal,c) Yangn sndrme ekibinin yangna ulamas ve onu sndrme-

si iin gerekli yeterli gr mesafesi salanmal,d) Belirli bir zaman sresi ierisinde atriumda birikmi dumann

tahliyesi dnlmeli,e) Duman tabakas scaklnn ykselmesi nlenmelidir.Duman birikiminin snrlandrlmas iin dumann atriumu evrele-

yen hacimlerden tahliyesi veya dumann bu hacimlerde birikme s-resinin artrlmas gerekir. Atriumun komu hacimlere gre negatifbasnca sahip olacak ekilde egzoz edilmesi salanmal ve/veyakar hava akmlar ve/veya duman bariyerleri kullanlmaldr. Bugibi alanlarda en etkili kontrol yntemi fiziksel duman bariyerlerikullanlarak duman hareketinin snrlandrlmas ve bir yerde birik-tirilen dumann tahliye edilmesidir. Ayrca yangn kontrol ederekveya otomatik sndrme sistemleri kullanarak duman retiminin s-nrlandrlmasdr.Atriumun veya komu alanlardaki kullanclarnn yerleimi, komualanlarla atrium arasnda bulunan aklklarn ykseklik, byklkve sralar, eer varsa atriumu komu hacimden ayran bariyerler,atriumdan ve komu alandan olan ka yollar, geici veya belirsizsnak alanlar, duman retiminin hesaplanmas iin tasarm yan-gn bykl, atrium duman tahliyesinin esaslarn oluturur.Atriumlarda duman kontrol sistemleri, atriumun st ksmlarndaduman kontroln veya atrium dna yaylan duman miktarnn s-nrlandrlmasn esas alr.a) Duman seviyesi tasarm deerlerinin altna inmeden yangn al-

glanmaldr. Gvenli boaltma iin duman kontrol sistemindenyararlanlyorsa yaayanlarn tepki zaman ve binay boaltmzaman gz nnde bulundurulmaldr.

b) Eer atriuma ve komu alanlara hizmet eden HVAC sistemiduman kontrol sistemine zt alyorsa, HVAC sistemi devre-den karlmaldr.

c) Duman, arzulanan duman tabakas ara yzeyi yksekliineulalmadan atriumdan uzaklatrlmaldr.

d) Egzoz salanabilmesi iin yeterli taze hava miktar salanma-ldr. Egzoz edilen havann tekrar ortama taze hava olarak ba-

128

ekil 6.18. ATRIUMLARDA DUMAN TAHLYES

slmasn nlemek iin taze hava girileriyle egzoz hava k-lar ayr yaplmaldr.

Komu alanlar dumann atriuma yaylmasna izin verecek ekildetasarlanabilirler. Byle durumlarda atriumun iine yaylan duman,duman kontrol sistemi ile ortamdan uzaklatrlr. Atriumdan du-man egzoz oran seilirken, hem yaylan duman stunu hem de ser-best duman stunu durumlar gz nne alnmaldr. Duman kont-rol sistemi iki durumu karlayacak ekilde tasarlanmaldr. Dumanatriuma yaylmaya baladktan sonra st katlara girebilecei, bukatlarn tavanlarna arpp birikebilecei olasl bilinmeli ve budurum gz nnde bulundurulmaldr.Komu alanlar dumann atriuma yaylmasn engelleyecek ekildetasarlanabilirler. Byle bir tasarm komu alanlardan atriuma mini-mum hava akmn gerektirmektedir. Egzoz oranlar bu artlar sa-layacak ekilde seilmelidir. Egzoz miktarlar byle bir hacim iingerekli HVAC sisteminin kapasitesini aar. Egzoz aklklarnnyerleimi dikkatle seilmelidir. Emme ve basma aklklar atlanhavann tekrar geri dnmesini nleyecek ekilde olmaldr.

6.4.2 Atriumlarda Duman Kontrol Sistemi Hesap YntemiBtn tasarm hesaplar yangnda aa kan s miktarna dayan-maktadr. Bunun iin ilk adm olarak tasarm yangn boyutlar belir-lenmelidir. Bir yangnda aa kan s miktar sabitse, bu yangndzenli yangn eklinde tanmlanabilir. Yangnn belirli bir snrakadar hzl bymesi beklenir. Belirtilmi sabit tasarm yangn b-yklnn tm durumlara uygulanmas geerli deildir. Yaktn ti-pindeki ve byklndeki deiimlere gre tasarm yangn byk-lnn hassas olarak deitirilmesi gerekir.Zamana bal olarak deien yangnlara dzensiz yangnlar denir.Dzensiz yangnlar iin zamana baml profil kabul edilir. Tasarmyakt alan iin ortalama bir s k miktar tahmin edilebilir. Ofisbinalarnda birim taban alan iin aa kan s miktar 227 kW/m2,ticari (alveri vb.) ve konut uygulamalar iin 500 kW/m2 dir.Atrium orijinli yangnda dumann atriumdan komu alanlara girme-mesi, komu hacimden atriuma beslenecek hava ile salanr. Besle-me miktar, atriuma alan aklktaki ortalama hava hznn belli biralt limitten fazla olmasyla belirlenir. Eer atrium ykseklii 18 mden daha az ise baz kaynaklarda do-al havalandrmaya izin verilmektedir. Yangn halinde, atrium s-tnden alan kapaklarla dumann doal egzozu salanabilir. zel-likle yksek tavanl fabrika hacimlerinde, duman tahliyesi iin ge-litirilen otomatik kapaklarn kullanlmas uygundur.Mekanik egzoz yaplan atrium hacmine, ayn zamanda hava beslen-melidir. Beslenen bu hava temiz olmal ve duman tabakasnn altn-daki kotlardan flenmelidir. fleme havas hz dk olmal veykselen duman stununu rahatsz etmemelidir (yaklak 1 m/s).Besleme havas debisi mutlaka egzoz havas debisinden daha az ol-maldr.Bir ok mhendislik projesinde atrium duman kontrol tasarmndaduman tahliyesi iin kabul edilen 6 hava deiimini salayan egzozkapasitesi yeterli deildir. Yksek atriumlu yaplarda atya yerle-tirilen fanlar duman tahliyesinde yetersiz kalmaktadrlar. Tabandaretilen duman, ykselirken, stuna katlan hava sebebiyle sour ve

beinci-altnc katlar civarnda tarafsz basn ekseni oluur. Fanlar,bu eksenden olduka yukarya yerletirildiklerinden sadece dkkonsantrasyonlu duman-hava karmn tahliye ederler, bu arada altkatlarda trblans yaratarak stuna katlan hava miktarn artrrlar.Belli saydaki (>6) hava deiimi tasarm asndan yeterli grn-mekle beraber daha nce de belirtildii zere olayn akkanlarmekanii yakndan incelenmelidir. Bu inceleme ise boyutlumodelle ve ek olarak bilgisayar simlasyonu ile salanabilir.Duman kontrol ve tahliye sistemleri ile ilgili aratrmalar dnyanndrt bir tarafnda farkl sonulara ulamtr, her bir aratrmannkonuya yaklam farkldr. Ama ortak kabul, atriumda dumankontrol probleminin zmnde lekli deneylerin ve bilgisayardestekli simlasyonlarn anahtar parametre olduudur.

6.4.3 Atriumlu Yaplarda Duman Kontrol Yntemleria) Doal HavalandrmaDoal havalandrma sistemi, dumann ykselme kapasitesini etkenkuvvet olarak kullanan sistemdir. Darya atlan duman miktar,byk ounlukla dumann scaklna ve duman tabakasnn derin-liine baldr. Bu sistemin en byk avantaj, basit ve gvenilir ol-mas ve ok deiik yangn durumlaryla rtebilmesidir. Her nesebepten olursa olsun yangn, tasarm yangnnn boyutunu atn-da meydana gelen duman scaklklar ve daha byk katman derin-likleri, darya atlan miktar artrr. Duman tahliyesi iin doal havalandrma yapldnda, bu havalan-drclarn d ortam rzgar koullarndan kt bir ekilde etkilen-meleri nlenmelidir. Yerleim esnasnda buna dikkat etmek gerekir.Pozitif rzgar basnc, duman katmannn oluturduu basntandaha byk olabilir. Buna karlk eer negatif rzgar basncnnbulunduu bir yere yerleimde, ortaya kan toplam emme basncduman tahliyesine yardmc olur.Tasarm esnasnda gz nne alnmas gerekli dier kriterler,duman tabakas scakl, gerekli minimum duman tahliye noktasve zorlanm duman tahliyesinde gerekli havalandrma miktardr.Sprinkler tesisatnn olmad ofis binalarnda yksek scaklktanmla s geii n plana kar. Bu da insanlarn duman tabakasaltndaki balkonlardan binay terk etmeleri esnasnda eitli zor-luklara sebep olur. Gvenli bir boaltm iin verilen maksimumduman tabakas scakl 200 C dir. Eer bu scaklk veya dahadk bir scaklk elde edilemiyorsa, alternatif ka yollar tasar-lanmal ve sprinkler tesisat yaplmaldr.Bir duman tahliye noktasnn darya atabilecei dumankapasitesinden daha fazla miktarlarda duman atlmaya allrsaduman, duman tabakas altndaki bir akla ynelecektir. Etkili birduman tahliyesi iin duman tahliye noktalarnn saylarnn iyibelirlenmesi gerekir. b) Zorlanm Havalandrma Zorlanm tahliye sistemi, fanlardan ve yardmc kanallardanoluur. Bu sistem duman tabakasna katlan duman miktarnn uzak-latrlmas iin tasarlanr ve sistem elemanlarnn nceden belir-lenen duman scaklklarna dayanmas istenir. Kontrol ve elektrikhatlarnn yangna dayankl olmas veya korunmas gerekir.Zorlanm havalandrmada ykselen duman stununa souk havakatlm ok fazladr ve bu sebepten dolay duman stunu yksel-

129

dike sour. Ykseklik arttka meydana gelen ktle akndakibyk art, duman stunun ykselmesi srasnda baz kopma nok-talar oluturabilecek eilimdedir. Pratikte, 150 ila 200 kg/sdeerinin zerindeki ak miktarlarnda belirtilen kopma noktalarmeydana gelmektedir.Dier bir durumda, at arasn dolduran duman tabakasnn scak-lnn ok dk olmas durumunda ortaya kabilir. Eer, gnlks kazanlar at aras havasnda birikiyorsa, st katlardaki havascakl ok ykselecektir. Yaplan lmeler bu scaklklarn 50 Cve zerinde olduunu gstermektedir. Yangnn ilk aamalarnda at-rium iine yaylan dumann scakl doal olarak dk olacaktrve duman stunu ykseldike ortam havasnn stuna katlm ilemigerekleir. ou durumda ortam havas 20 C civarndadr vekatlm oluturan bu hava at aras alan havasndan daha dkscaklktaki stunu oluturacaktr.Scak hava yeterli tahliye edilemezse, arzu edilenden dkseviyede bir duman tabakas oluur. Bu olaya erken katmerlemedenir. Yangn olaslkla byr ve duman scakl zamanla artar. Buda oluan scak dumann zerindeki souk duman tabakasnitelemesine ve daha scak bir st katmann olumasna neden olur.Bu ilem duman katmanlarnn karp tek ktle halinde yksel-mesine kadar devam edebilir. c) Boluk Oluturma ve Kompartmanlara AyrmaBaz atrium yaplar, atrium iindeki bir yangndan kacakdumann birikmesi iin byk hacimler ihtiva eder. Bylelikle,duman kontrolne havalandrmaya gerek kalmayabilir. Bu yak-lamn temelini yangnn tahmin edilebilir bir oranda byd vebu byme sonucu retilen dumann gvenli bir ekilde mevcutbolukta toplanaca kabul oluturur. Gvenli bir ekilde derken,oluan dumann atriumun boaltlmas esnasnda atriumu terk eden-lere bir zarar vermemesi kastedilmektedir. Yangnn ilk safhalarnda byme miktarnn tahmini zordur. Ancakkaba bir tahmin yaplabilir. Benzer ekilde boaltma iin gereklizamann belirlenmesi de zordur. ok katl binalarda boaltmzaman 10 dakika ila 30 dakika arasnda deimektedir. Boaltmiin gerekli zamann yangnn, ka yollarn tehdit etmesi iingerekli zamandan daha az olduu durumlar iin baz tasarmlaryaplabilir. Atrium tepesinde bo hacim brakma dnda dumankontrol iin baka hibir ey yapmama, sadece mhendislik hesap-lar sonucunda ortaya kan sonularn uygun olmas durumundakabul edilebilir. Dier bir yaklam da atriumun dier hacmlardan yangn srasndaayrlmasdr. Bu durumda atrium yangna dayankl camlarla veyabir benzeri ile kaplanr. Bu bina tasarmclar iin snrlaycdr.nk atrium fonksiyonel bir alan olarak kullanlamaz ve atriumtaban belli bir deerden fazla yanc madde ihtiva edemez. Girikat hari atrium iinde halkn gezinebilecei alanlar olmayabilir.Atrium hacminin tm dumanla dolabileceinden atriumun tm iyzeyi tam szdrmaz olmaldr. yzey malzemeleri ve szdrmaz-lk iin kullanlan teknikler yksek scaklklarda da (zellikle yan-gna yakn yerlerdeki dumann etkisi sonucu) ilevlerini tam olarakyerine getirmelidirler. Bu sistemler ounlukla keyfi tasarm temelleri zerine kurulmuolup genellikle fanl havalandrma iin bir hava deiimini, doal

havalandrma iin ise atrium zemininin bir ksmn kapsamaktadr-lar. Bu sistemler yangn servisi kullanm iindir ve hayat kurtarmasistemleri olarak alglanmamaldrlar.

6.5 YANGIN VE DUMAN DAMPERLERGnmzde, yap teknii ve malzemeleri deitii gibi yangndankoruma yntemleri de deimektedir. Duman kontrol yntemlerihzla gelimekte ve yaylmaktadr. Bu sistemlerde kullanlmakzere ise duman damperleri gelitirilmitir. Yangndan koruma ileilgili NFPA 101 Life Safety Code, NFPA 90 A Standard for the Ins-tallation of Air Conditioning and Ventilating Systems ve NFPA 13Standard for the Installation of Sprinkler Systems saylabilir. lkstandart, tesis edilmesi gerekli sistemleri belirlerken sonraki ikistandart bu tesislerin nasl yaplacan gstermektedir.Yangn damperleri ile ilgili geerli Amerikan Standard UL 555dir.Bu standart kapsamndaki yangn damperleri tasarmnda yangn ih-bar ile birlikte klima ve havalandrma sisteminin kapatld vedaha sonra kanallarda hava akm yokken yangn damperlerinindevreye girdii esas alnr. UL 555 S ise duman damperlerini esasalr ve bir szdrmazlk snf belirler. Daha sonraki gelimeler hemduman ve hem de yangn damperi olarak kullanlabilecek kombinedamperleri ortaya karmtr. Gnmz damperleri HVAC sistemialrken grev yapmak durumundadr. Gnmzde kullanlan drttip yangn ve duman damperi bulunmaktadr. 1-Yangn damperi,2-Tavan yangn damperi, 3-Duman damperi, 4-Kombine yangn-duman damperi.Ayrca yangn damperlerini dinamik ve statik olarak da ayrmakgerekmektedir. Dinamik damperler hava akm varken kapanabilmezelliine sahiptir.Yangn damperlerinin tesisi, gei aklklar, damper tipleri, detay-lar, semboller ve uygulamalar ile ilgili olarak SMACNA Fire,Smoke and Radiation Damper Installation Guide for HVACSystems isimli yaynna bavurulabilir.

6.5.1. Yangn DamperleriBu damperler hava datm sistemine normalde ak olacak biim-de tesis edilirler. Belirli bir snma hissettiklerinde hava akmn vealev yaylmasn nlemek zere otomatik olarak kapanrlar.Otomatik kapanma genellikle eriyebilir bir balant yardm ile olur.Bu balant damperi yay kuvvetine kar kurulu olarak tutmaktadr.Scaklk etkisi ile eriyince yay boanr ve damper kapanr.Yukarda sz edilen standarda veya edeerine gre test edilmive onaylanm olmaldr. Damperlerin tesisi ekil 6.19 daki gibiolabilir. Daha fazla bilgi iin yukardaki kaynaa veya reticikataloglarna bavurulabilir.Yangn damperleri perde tipi, klape tipi veya ok kanatl tipte olabilir.ekil 6.20de dik tip yangn damperi tesis rnekleri, ekil 6.21de iseyatk tip yangn damperi tesis rnekleri grlmektedir. ekil 6.22deyuvarlak kanallar iin kullanlan yangn damperleri verilmitir.

6.5.2. Duman DamperleriDuman damperleri duman geiini nlemek zere yaplmlardr.Genel olarak ekil 6.23de grld gibi klape tipi veya okkanatl tip biiminde yaplrlar. almalar genellikle otomatik

130

kumanda ile olur. Bu nedenle motorludurlar. Motorlu duman dam-perlerinin kumandas,a) Duman dedektrleri ile,b) Kumanda merkezinden elle,c) Verilen bina otomasyon programna gre kumanda merkezindenbilgisayarla gerekletirilir.UL 555 S standardna gre duman damperleri: 0, I. II, III ve IV ol-mak zere be szdrmazlk snfna ayrlmtr. Tablo 6.24de busnflardaki szma miktarlar verilmitir.Buna gre 0 snf damperler ancak nkleer tesisler gibi mutlak sz-drmazlk istenen yerlerde kullanlr. Bina HVAC tesisatnda genel-likle II ve III snf damperler kullanlr.rnein besleme ve egzoz kanallarndaki damperler bu snftadr.Sadece besleme ile egzoz santral arasndaki dn havas (resir-

klasyon) balantsnda I. snf dampere gereksinim vardr.Duman damperleri hava akna kar almak durumundadr.Dolays ile testleri buna gre dinamik olarak yaplr.

131

ekil 6.19. UL TESTNDEN GEM DAMPER BALANTILARI

0

v

0

0.02

0.05

0.20

0.30

0

0.04

0.10

0.40

0.60

SzdrmazlkSnf

Szdrma Miktar m3/s.m2

0.25 kPa Basnta 1 kPa Basnta

Tablo 6.24. DUMAN DAMPERLER SIZDIRMAZLIK SINIFI

132

ekil 6.20. DK TP YANGIN DAMPER TESS EKLLER

133

ekil 6.21. YATIK TP YANGIN DAMPER TESS EKLLER

134

ekil 6.22. YUVARLAK TP YANGIN DAMPER

135

ekil 6.23. SIZDIRMAZLIK SINIFLI YANGIN DAMPERLER