176

11. KLMA SSTEMLER

11.1. KLMA SSTEMLERNN SINIFLANDIRILMASIBinalarn kullanm amalar, bulunduklar blge ve blgeye bal ola-rak d hava artlar deikendir. Yatrmclar, bina sahipleri veya bi-nay kullananlar farkl iletme artlar talebinde bulunabilirler. Bu ne-denlerle klima sistemleri bu ihtiyalar karlamak amacyla genellik-le eitli tipte ve zellikte projelendirilir, monte edilir ve iletilirler. Klima sistemlerini snflandrmann amac bir sistemi dierinden ay-rabilmeyi salamak ve ihtiyalara bal olarak en doru klima siste-mini semeyi kolaylatracak bir yntem oluturmaktr. Eer tasarm-c bir klima sistemini doru bir ekilde belirleyemezse ve dierlerin-den ayramazsa, mterisi iin uygun sistemi semesi zor olacaktr.Klima sistemlerinin snflandrlmasnda aadaki kriterler gznnde tutulmaldr: Klima sistemlerinin snflandrlmas, eer mmknse, stma ve

soutma sistemlerinin ayrntlarnn yan sra, hava datm sis-teminin ncelikli konularn da iermelidir. nk hava datmsistemi i hava scaklnn ve kalitesinin kontrolnde dorudanetkilidir.

Sistem ve kullanlan ana elemanlar birbirlerine uyumlu olmaldr.rnein paket tipi bir sistemde ana eleman paket tipi cihazdr.

Sistem snflandrmalar pratik uygulamalara dayanmaldr. r-nein, bir klima sisteminin belirlenmesi iin i hava kalitesi ar-tk birincil kriterler arasnda yer almaya baladna gre, tazehava balants yaplamayan bir sulu sistemin varlndan bah-setmenin ne kadar doru olduu dnlmelidir.

Sistem snflandrlmas basit olmal, her klima sistemi ak birekilde dierinden farkl olmaldr.

SnflandrmaKlima sistemlerini ncelikle merkezi sistemler ve bireysel sistemlerolarak ikiye ayrmak mmkndr. Merkezi sistemler; tam haval,tam sulu ve haval+sulu olarak e ayrlr. Tam haval sistemler tekzonlu veya ok zonlu olabilir. Tam sulu sistemler iki ve drt borulufancoil ve panel sistemleridir. Bunlara taze hava ilave edilince ha-val ve sulu sistemler elde edilir. Ayrca souk su yerine, dorudansoutucu akkann dolatrld merkezi sistemler vardr. Bireyselsistemleri ise, paket tipi niteler, split cihazlar ve kanall split cihaz-lar olarak ayrmak mmkndr. Ayrca, evaporatif soutma sistemleri, nem alc-bazl klima sistem-leri, s depolu klima sistemleri, tekstil sektrnde kullanlan havaykamal klima sistemleri gibi endstriyel uygulamalarda kullanlaneitli zel klima sistemleri bulunur ve bir yandan da yeni klima sis-temlerinin gelitirilmesi ve retilmesi devam etmektedir. Bir paket sistem her zaman havay direkt olarak soutucu ak-

kanla soutan DX (direk genleme) serpantini kullanan bir so-utma sistemine sahiptir. Bireysel sistemler de havay soutmaiin DX serpantinine sahip fabrika-retimi, kendi iinde hazr,kk bir soutma sistemi ierirler.

Merkezi sistemler, havay dolayl olarak soutmak iin soutul-mu suyu kullanan soutma sistemleri kullanlrlar. Is depola-yan sistem her zaman, soutulmu suyu veya salamuray sou-tucu olarak kullanan merkezi bir sistemdir.

Direk genlemeli serpantinli bireysel sistemlerde ounlukla ro-

tary kompresr kullanlr. Direk genlemeli serpantinli paket sis-temlerde ise pistonlu ve scroll kompresrler kullanlr. Paket sis-temlerde scroll kompresrler yava yava yksek verimleri ne-deniyle pistonlu kompresrlerin yerini almaktadrlar. Merkezisistemlerdeki chillerlerde ise kapasiteye gre kompresr seimiyaplr. Kapasiteleri 75 ton (264 kW)dan yksek olan bykchillerlerde ounlukla santrifj veya vidal kompresrler kulla-nlrken, orta byklkte veya kk chillerlerde ise vidal,scroll veya pistonlu kompresrler kullanlr. Kk ve orta b-yklkteki chillerlerde de scroll kompresrler vidal ve pistonlukompresrlerin yerini almaktadrlar.

Hava datm sistemleri sabit debili (CAV) merkezi sistemler,deiken hava debili (VAV) merkezi sistemler, mekana zel ha-valandrma ve hava sirklasyonu sistemleri olarak ayrlabilir.

Buna gre ana klima sistemlerini aadaki 12 grupta toplamakmmkndr. Ancak doal olarak sistemler bununla snrl deildir.1. Tek zonlu tam haval merkezi sistemlerde her zona besleme ya-

pan bir tek klima santral vardr. Oda dndaki bu santraldaartlandrlan (filtre edilen, stlan, soutulan veya nemlendiri-len) hava kanallarla odaya tanr ve besleme menfezlerindenodaya flenir. Binadaki ok sayda klima santralna ise, bir mer-kezden scak ve souk su beslenir. Tiyatro, konser salonu gibitek ve byk hacimlerde uygulanr. Bu sistemlerde ayn santral-den birka zonu ayr ayr beslemek de mmkndr. Birka zon-lu sabit debili klima santralleri gnmzde fazla uygulanma-maktadr.

2. Tek zonlu sistemlerin bir baka zmnde ise, paket tipi at s-t cihazlar veya at tipi s pompas (paket cihazlar) kullanlr.Bu cihazlarda direkt soutma yaplr. Istma ise yine bu cihazdadirekt olarak yakt yanmasyla veya dolayl olarak merkezdengelen scak suyla yaplabilir. Burada elde edilen artlandrlmhava, kanallarla altndaki i ortama beslenir. Daha ok tek katlbyk alveri merkezleri gibi yaygn yaplarda kullanlr.

3. ok zonlu tam haval sistemlerde ise, ayn klima santralndan oksayda zon beslenir. Bunun iin her zonda bir VAV kutusu kulla-nlr. Bu kutulara tek kanalla gelen sabit artlardaki souk hava,zonun ihtiyac kadar debide odaya beslenerek farkl artlar yarat-lr. Bu sistemlerde stma iin cihaz knda elektrikle veya scaksu ile reheat gerekir. Bir baka zm ise stmann, ayr merkeziscak sulu kalorifer sistemiyle yaplmasdr. Burada ift kanallsistemler de gelitirilmitir. ift kanall sistemlerde bir kanalda s-cak hava, dier kanalda souk hava bulunur ve karm kutusun-da bu havalar zonun ihtiyacna gre kartrlarak odaya beslenir.Ancak ift hava kanall VAV sistemleri ok pahal ve ekonomikolmayan sistemler olarak bilinirler ve ok zel koullar dndauygulama alan yoktur denebilir. VAV sistemleri oteller, ofis bina-lar ve alveri merkezleri gibi yerlerde uygulanr.

4. Tam sulu klima sistemlerinin en bilinen rnei iki borulu fanco-il sistemleridir. Fancoil cihazlar havann fanla hareket ettirildi-i konvektrlerdir. Fancoil borularndan merkezde hazrlanan s-cak su veya soutulmu su dolatrlr. Bylece cihaz odaya s-cak veya souk hava fler. Fancoile, gelen tek borudan kn s-cak su beslenir, yazn souk su beslenir. Dolaysyla btn sis-temde ya stma yaplr veya soutma yaplr. kisi ayn anda ola-maz. Bu nedenle gei mevsimlerinde konforsuzluk sorunu ya-

anr. Deme tipi fancoil d duvar nne, pencere altna yerle-tirilir. Havay yukar oda iine doru fler. Tavan tipi cihazlar iseasma tavan iine yerletirilir ve havay aa doru flerler. Busistemde havalandrma pratik olarak yoktur.

5. Drt borulu fancoil sistemlerinde her cihaza drt boru baldr.Ayn cihaza ayn anda hem souk su gelir hem de scak su gelir.Zonun ihtiyacna gre stma veya soutma yaplr. Sistemde iseayn anda baz zonlar stmak, baz zonlar da soutmak mm-kndr. Daha konforlu sistemlerdir. Dier zellikleri ve tipleriiki boruluya benzer.

6. Tamamen sulu sistemler iinde panel sistemler de bulunmaktadr.En bilinen, panel radyatrlerle scak sulu stma uygulamasdr.Yapnn tavan, deme, duvar gibi bir elemannn panel olarakkullanlmas da mmkndr. zellikle elik panellerle kapl ta-vann soutucu panel olarak kullanld sistemler ile, iinden bo-rular geirilen demenin stc panel olarak kullanld sistem-ler daha yaygndr. Ancak tavandan panel stma sistemleri devardr. Sadece panel stma veya panel soutma yaplabilecei gi-bi iki borulu veya drt borulu sistemlerle ayn panelin hem st-ma ve hem de soutma amacyla kullanlmas da mmkndr.Panel sistemlerin hem stma ve hem de soutmada kullanlmashantal ve ekonomik olmayan bir sistem olarak bilindii iin oksnrl uygulama alan bulabilmitir.

7. Haval + sulu sistemlerde ise stma ve soutma fancoil siste-miyle gerekletirilir. Buna karlk her hacme kanallarla tazehava beslenir. Bu %100 taze hava bir merkezi santralda n art-landrlr. Egzoz sistemi de merkezi olarak gerekletirilir. kiborulu sistemlerde ara mevsimlerde scaklk sorunlarn biraz ol-sun azaltabilmek iin taze hava miktarlarnn artrlmas yararl-dr. Bu sistemlerden saylabilecek indksiyon sistemleri gn-mzde dezavantajlar nedeniyle artk tercih edilmemektedir.

8. Merkezi sulu s pompas sistemlerinde btn binay dolaan birsu devresi vardr. Bu devredeki su kn bir kazan yardmyla s-tlr ve yazn bir su soutma kulesiyle soutulur. Her zonun spompas bu su devresine baldr. Bu devreden ald sy odayapompalar veya odadan ald sy bu devreye pompalar.

9. Deiken soutucu akkan debili sistemleri. Dorudan soutu-cu akkann (freon gaz) dolatrld merkezi sistemlere De-ken soutucu akkan debili sistemleri ad verilmektedir. Bu-rada bir d nitede elde edilen sv soutucu akkan her birzonda bulunan i nite cihazlarna gnderilir. cihazlarda svakkan buharlarken ortamdan s eker. Zon kontrolu buhar-latrlan soutucu akkan miktarnn deitirilmesiyle gerek-letirilir. Akkann ters dndrlmesiyle bu nitelerde stma dayaplabilmektedir. Ayn d niteye bal i nitelerde normalolarak birlikte soutmadan, stmaya gemek mmkndr. An-cak s geri kazanml tip deiken soutucu akkan debili sis-temlerinde farkl i nitelerde ayn anda stma ve soutma yap-mak mmkndr. niteler genellikle tavana yerletirilir. nitelerin deme tipi ve kanall tipleri de vardr.

10.Paket tipi nitelerde kompresr, kondenser ve evaporatr aynpaketin iindedir. Sadece cihaz d hava ile irtibatlandrlr veyacihaza soutma suyu balants yaplr. Bunlarn i ortama yer-letirilen, d duvara veya pencereye monte edilebilen tipleri

vardr. Her odaya bir cihaz kullanlr. Normal olarak sadece so-utma yaparlar. Is pompas tiplerinde gei mevsimlerinde s-nrl stma yaplabilir. Ancak esas stma scak sulu kalorifer sis-temiyle temin edilir.

11. Split cihazlarda ise kompresr ve kondenser nitesi bina dnayerletirilir. Evaporatr nitesi ise ieridedir. Arada boru balan-ts vardr. nitede oda havas soutulur (veya s pompas tip-lerinde snrl olarak stlr).

12.Hava kanall tip split cihazlarda ise; daha gelimilerinde, i ni-tede soutulan veya stlan hava bir kanal yardmyla i ortamaverilir. Istma scak sulu kalorifer sistemiyle de gerekletirilebi-lir. Radyatrlerde termostatik vana kullanlmaldr. Bu cihazlar-da d balant yaplarak taze hava alnabilir ve ortam havalan-drlabilir. Ayrca i ortamda basnlandrma yaplabilir ve havacihazda filtre edilebilir. Bu sistemler ofis yaplar, konutlar ve i-yerleri gibi yerlerde baaryla kullanlmaktadr. Sistemin esnek-lii ve salad konfor en nemli zelliidir.

11.2. MERKEZ TAM HAVALI KLMA SSTEMLERIs transfer akkan olarak havann kullanld sistemlerdir. HVACekipman merkezi olarak yerletirilmitir. Tam haval sistemler, so-utulmu ve nemi alnm havay artlandrlacak odaya yollayarakduyulur ve gizli soutma, stlm havay artlandrlacak odayayollayarak stma yaparlar. Tam haval sistemler nem alma, havayfiltreleme ve taze hava salama zelliine sahiptirler. lk yatrmmaliyeti olarak ok rekabeti, enerji verimi ve iletme maliyeti an-lamnda sistem tipine gre deikenlik gsterirler. Tam haval sis-temler; sabit debili veya deiken debili, merkezi klima santraliiinde seri bataryal veya paralel bataryal, tek kanall veya ok ka-nall, tek zonlu veya ok zonlu olarak snflandrlabilirler. Tam Haval Sistemlerin Avantajlar:1. Merkezi klima cihaznn, yerleim alanlar dnda makine daire-

sinde tesis edilmesi ve filtrasyon; koku, ses kontrollarnn ve s,nem kontrollarnn istendii ekilde daha rahat yaplmasn sa-lar. Uzun kanallarda i akustik kaplama yapabilme ve gerektiin-de santrala susturucu ilave edebilme imkanlar bulunduundantam haval sistemler akustik kontroln en iyi yaplabildii sis-temlerdir.

2. Boru balantlarnn, drenaj borularnn, elektrik hatlarnn, filt-relerin klimatize saha dnda olmas, bunlarn bakmn kolay-latrmasnn yannda; bunlarn ayak altndan uzaklamasndandolay hasar grmelerini de nler.

3. yi bir havalandrma ve iyi bir hava dalm yaplmasna imkan salar.4. yi bir filtrasyon salar, i hava kalitesi asndan uygun zellikle-

ri vardr. Avrupada hijyenle ilikili kurallar klima sistemlerindeift kademede filtrasyonu (EU3-4 + EU7) ngrmektedir. Tam ha-val sistemler bu uygulama asndan mkemmeldir.

5. Byk miktar egzoz gerektiren tasarmlarda, ok rahatlkla dhava temini imkan getirir.

6. Mekanda pozitif basn yaratarak toz ve koku giriini engeller,mekanlar arasnda basn farklar oluturulabilir.

7. D havann oda scaklklarndan dk olduu zamanlarda, so-utucu cihazlar devre d brakarak, d hava ile soutma (freecooling) olana vardr.

177

8. Ayrca s geri kazanm imkan vardr. Is geri kazanm cihazla-ryla dar atlan (scak veya souk) enerjiyi %90lara varabilenverimlerle geri kazanp, kullanmak imkann verirler.

8. Zonlama yaplmas, fleksibilite ve nem kontrolu salamas hermevsim iin geerlidir.

9. Mevsimsel change-over yaplmas ve otomatik kontrol uygulan-mas ok kolaydr.

10. Kn nemlendirme yaplmasna uygundur.Dezavantajlar:1. Kanal iin de ilave bir ykseklik gerektiinden, binann yksel-

mesine neden olur.2. evre zonlarn stlmasnda kullanld zaman kullanm saatle-

ri dnda da fanlarn almasn gerektirir.3. Kanallarda hava balansnn yaplmas zor bir ilemdir.4. evresel zonlardaki stma, hava ile yaplmas halinde, sulu sis-

temlere nazaran daha ge emre amade olur.5. U elemanlara ulamak iin braklacak mdahale kapaklar mi-

mari, dekorasyon sorunu yaratr.6. soutma yknn fazla olmas, daha byk hava miktarlar

gerektirecektir. Neticede mimarla birlikte fazlaca almak gere-kecektir.

7. Merkezi cihaz arza yaptnda btn iletme (veya byk birblm) kesintiye urayacaktr.

8. Hava dengelemesi gereklidir.9. Fanlarda nemli lde enerji tketilir.

11.2.1. Sabit Haval Tek Kanall Tek Zonlu Sistemler (ekil 11.1)En basit, tek bir zona hizmet eden, sabit debili, flenen hava scak-l deitirilebilen bir sistemdir. Otomatik kontrolle hacme flenenhava scakl (ve isteniyorsa, nem ierii) kontrol edilir. Dikkatlibir dizayn ile sistemin hizmet ettii hacmin scaklk ve nem kontro-lu ok gzel yaplabilmektedir. Sistem istenildiinde, komu sis-temlere zarar vermeden durdurulabilir. Sisteme egzoz fan ilavesiy-le ara mevsimlerde, uygun d scaklklarda, d hava ile soutmayapmas salanabilir. Dn-Egzoz fan kullanlamazsa (sabit dhava alma durumunda) bu olanaktan yararlanlamaz.

Reheat SistemlerReheat sistemde birden fazla zona hizmet verilebilir. ekil 11.2degrlen bu sistemde hava miktar, maksimum soutma yknnkarlanmasna gre seilir. Soutma yknn azalmas halinde,azalan yk miktar kadar s, sz konusu hacimdeki reheat serpantinvastasyla eklenerek oda scaklnn sabit tutulmas temin edil-mektedir. Bu sistemde, konfor ve proses klimasnda, ortam artlar-n ok hassas biimde kontrol etmek olana bulunmaktadr. Havamiktar, birden ok mahal olmas halinde her odann max. hava de-bileri toplanarak bulunur. Soutma yk ise blok ykdr. Yani,max. yk saatinde oluan her odaya ait, o saatteki ykler toplamdr.Avantajlar:1. Odada istenen artlar hassas bir ekilde gerekletirilir.Laboratuvarlarda (yksek egzoz miktar olan yerlerde) hastaneler-de, ameliyathanelerde, youn bakm nitesi olan yerlerde kullanlr.Dezavantajlar:1. ok pahal bir iletme gideri vardr. Konfor uygulamalar iin ba-z enerji ynetmeliklerine aykrdr.ift Kanall Sistemlerift kanall sistemlerde, (ekil 11.3 ve 11.4) merkezi santralde so-utulan ve stlan hava, iki kanal ile mahallere gnderilmektedir.Burada her odada veya zonda, scak ve souk hava karm valfiylekartrlp istenen mahal artlar temin edilebilir. ift kanall sis-temler, sabit haval veya VAV esasl olarak dizayn edilebilirler.

11.2.2. Sabit Debili Karm Haval Klima Santral OtomatikKontrol Sistemi

Sabit debili tek zonlu tam haval klima sistemi ve klima santralkontrol sistemi ekil 11.5de verilmitir. Sistem; stc ve soutucuserpantin, taze hava, egzoz ve karm havas damperleri, nemlendi-rici nite ile aspiratr ve vantilatrden olumaktadr. Sistem, Kar-m Haval stc ve soutucu nitesi bulunan klima santralidir. Sant-ral merkezi olarak hizmet ettii mahalleri havalandrmak ve scaklkile nemini konfor artlarna ulatrmak iin hizmet verecektir. Kontrol sistemini oluturan ekipmanlar; oransal damper servomoto-ru, filtre kirlendi alarm iin fark basn anahtar, stc serpantin iki

178

ekil 11.1. TEK KANALLI SSTEM

179

yollu vana ve oransal servomotoru, soutucu serpantin iki yollu va-na ve oransal servomotoru, donma termostat (manuel resetli), bes-leme fan, egzoz fan, buharl nemlendirici nite, kay koptu vemekanik arza bilgileri iin fark basn anahtar, fleme ve emi ha-vas, nem ve scaklk hissedicilerinden olumaktadr. Sistem bina ynetim sistemi tarafndan desteklendii iin tek bird hava (taze hava) kuru termometre scaklk + nem hissedicisi kul-lanlmaktadr.Sistem start komutu aktif deilken vantilatr ve aspiratr OFF ko-numunda; taze hava ve egzoz havas damperleri tam kapal (%0),karm havas damperi tam ak (%100), stc vanalar, soutucu

vanalar tam kapal (%0) pozisyonundadr.Yaz almas (Normal alma) Modu: (TDI >24 C)Operatr, Merkezi Veri Sistemi (PC) zerinden start komutu ver-diinde veya zaman programna bal olarak sistem start komutuverildiinde;1. Motor Kontrol (MCC) panosu zerindeki AUTO / MAN sei-

ci anahtar AUTO pozisyonda ise ve termik bilgisi normal iseAspiratr ve Vantilatr almaya balar. alt bilgisi vantila-tr ve aspiratr zerindeki fark basn anahtarlar vastasylaMerkezi Veri Sistemi (PC) zerinden gzlenir.

2. Sistem tarafndan izlenen Dn havas scakl ve d hava

ekil 11.2. REHEAT SSTEM

ekil 11.3. SABT HAVA FT KANAL

180

ekil 11.4. OK FANLI FT KANALLI VAV SSTEM

ekil 11.5. SABT DEBL KARIIM HAVALI KLMA SANTRALI

181

scaklna bal olarak damper motorlarna kumanda edilir.Taze Hava Damperi; Merkezi Veri Sistemi (PC) zerinden gi-rilebilen taze hava damperi minimum konumu ile limitlenir.

3. Vantilatr fan alt andan itibaren nem ve scaklk kontro-l aktif hale gelir. Nemlendirici nitenin arza durumuna bak-larak emi kanal zerindeki nem ve scaklk sensrnden al-nan nem bilgisi ile nem ayar deeri karlatrlmak suretiylenem nitesi kontrol sinyali retilir. fleme kanal zerindekinem ve scaklk sensr ile fleme nem deeri limitlenir.

4. Soutma yaplan yaz almas boyunca fleme kanal scaklkve nem sensr vastasyla llen scaklk bilgisi scaklk yazayar deeri ile karlatrlarak; taze karm, egzoz damper mo-torlar ve soutucu serpantin vana motoru iin kontrol sinyaliretilmesi suretiyle mahal scaklklar ayar deerinde sabitlenir.

Gei Mevsimleri almas Modu: (16 C < TDI < 24 C)Sistem tarafndan izlenen dn havas scakl ve d hava scak-lna bal olarak damper motorlarna kumanda edilir. Taze havascakl dn havas scaklndan byk olduunda, stma ihti-yacn karlamak iin d hava kullanm yoluna gidilerek taze ha-va ve egzoz damperleri ama (%100), karm damperi Kapama(%0) ynnde hareket eder. Aksi durumda; (Taze hava scakl d-n havas scaklndan kk olduunda) soutma ihtiyacn kar-lamak iin de sistem benzer bir davran biimi sergiler (d havaekonomizr evrimi). Nemli blgelerde (rnein Akdeniz ky bl-gesi) kuru termometre scaklklar karlatrmas yerine, entalpikarlatrmas yaplarak bedelsiz soutma (free cooling) yaplmasdaha verimli olacaktr. Scaklk bilgilerine ve ayar deerine bal olarak gerektiinde st-c serpantin vana motorunun veya soutucu serpantin vana motoru-nun ama ynnde hareketlenmesi salanr. Sistem dn havasnem deerine ve ayar deerine bal olarak nemlendirici nite oran-sal olarak devreye sokulur. K almas Modu: (-3 C < TDI < 15 C)Istma yaplan k mevsimi boyunca taze ve egzoz havas damper-leri minimum konumuna kadar ksma ynnde, karm havasdamperi ise ama ynnde hareket eder. fleme scakl k ayardeerinin yakalanmas iin stc serpantin motorlu vanas alarakfleme scakl k ayar deerinde sabit tutulur. K sezonu boyunca serpantinden geen karm havas scakl 5C altna derse, stma serpantininin donmadan korunmas iinstc serpantin yzey scakln hisseden donma termostat, tazehava ve egzoz havas damperlerini %100 kapal, i hava damperini%100 ak konuma getirir. Besleme ve egzoz fanlar kapanr ve s-tc serpantin iki yollu otomatik kontrol vanas %100 ak konumageer. Bylece serpantin iinde scak su sirklasyonu salanr. So-nuta sistem donma riskinden korunmu olur. Sistemde kullanlandonma termostat manuel resetli olup donma riskinin atlatld d-nlrse kullanc tarafndan donma alarm ve senaryosu iptal edi-lir. Karm haval klima santralllarnda donma riski %100 taze ha-val primer klima santrallerine gre daha dktr. Kontrol sistemi yukarda anlatlan yaz almas, gei mevsimi a-lmas, k almas modlarnda mahal stma soutma ihtiyac-na bal olarak mahal konfor artlarnn temin edilmesini salar.Sistemin ihtiyacna gre soutma ve stma enerjisi kullanmnn

optimum koullarda gereklemesini salayarak byk lde ener-ji tasarrufu temin edilir. Kontrol sistemi yukarda anlatlan yaz a-lmas, gei mevsimi almas, k almas modlarnn dndagerek alma zaman ncesi ve sonrasndaki periyotlarda da ener-ji optimizasyonuna ynelik alma modlar aktif hale getirilir.Gece Kullanm Optimizasyon Modu :Istma sezonu boyunca gerek alma saatleri dnda, gece scak-lk dm program ile mahal scaklklarnn ortalamas normal a-lma scaklnn 4-6 C altna olacak ekilde stma kontrol yap-larak ksa peryotlar halinde klima santrali altrlr. Sistemin da-ha dk scaklklarda tutulmas enerji tketimini azaltr. Istma yaplan k sezonunda sistem, normal almaya balamadannce ortam ksa srede stlmak ve set deerine ulamak iin hz-l stma moduna geer. Taze hava ve egzoz damperleri %100 ka-pal, i hava damperi %100 ak konuma geer, stma vanas %100alr. fleme fan altrlarak dn havas scaklk hissedicisin-den scaklk ayar noktas izlenir. Bu scaklk deeri yakalanncayakadar bu mod devam eder. Gece Besleme Optimizasyon Modu (Night Purge):Soutma yaplan yaz aylarnda gece d hava scaklnn dk ol-masndan faydalanlarak tm alma gn boyunca binada birikenkirli hava ve bina zarfnda depolanan s yk dar atlr. Serin vetemiz d hava ile bina ii sprlr. D hava scakl dn havas scaklk deerinden dk ise, ibalama saatinden iki saat nce klima santral devreye girer; hacmitemizler ve serinletir. Bu yolla i hava kalitesi iyiletirilmi ve gn-dz almasnda bina iin gerekecek soutma yk azaltlm olur.Bu durumda d (taze hava) ve egzoz damperleri %100 ak, dnhava damperi ise %100 kapaldr. Bu mod, yaps gerei 24 saat a-lan binalarda (hastaneler v.b..) kullanlmaz.

11.2.3. Sabit Debili %100 Taze Haval Primer HavalandrmaSantral Kontrol Sistemi

Primer taze hava santral sistemi otomatik kontrol sistemi emas e-kil 11.6da verilmitir. Sistem; stc serpantin, taze hava ve egzoz ha-vas damperleri ile aspiratr ve vantilatrden olumaktadr. Sistem%100 Taze Haval stc nitesi bulunan havalandrma santralidir.Santral merkezi olarak hizmet ettii teknik mahalleri havalandrmakve scakln konfor artlarna ulatrmak iin hizmet verecektir. Sistemi oluturan ekipmanlar; on/off damper servomotoru, filtrekirlendi alarm iin fark basn anahtar, stc serpantin iki yolluvana ve oransal servomotoru, donma termostat (manuel resetli),vantilasyon nitesi, aspirasyon nitesi, kay koptu ve arza bilgile-ri iin fark basn anahtar, fleme ve emi havas scaklk hissedi-cilerinden olumaktadr. Sistem bina ynetim sistemi tarafndan desteklendii iin tek bir dhava (taze hava) kuru termometre scaklk hissedicisi kullanlmaktadr.Sistem start komutu aktif deilken vantilatr ve aspiratr OFF ko-numunda; taze hava ve egzoz havas damperleri tam kapal (%0),stc vanas tam kapal (%0) pozisyonundadr.Yaz almas (Normal alma) Modu: (TDI > 24 C)Operatr, Merkezi Veri Sistemi (PC) zerinden start komutu ver-diinde veya zaman programna bal olarak sistem start komutuverildiinde;

182

1. Motor Kontrol (MCC) panosu zerindeki AUTO / MAN sei-ci anahtar AUTO pozisyonundaysa ise ve termik bilgisi normalise Aspiratr ve Vantilatr almaya balar. alt bilgisi van-tilatr ve aspiratr zerindeki fark basn preostatlar vastasy-la Merkezi Veri Sistemi (PC) zerinden gzlenir.

2. Sistem start komutu verilmesiyle birlikte taze hava ve egzozdamper motorlar tam aar yaz sezonu boyunca sadece hava-landrma yaplr.

Gei Mevsimleri almas Modu: (16 C < TDI < 24 C)Sistem tarafndan izlenen emi havas scakl ayar deerine bal ola-rak gerektiinde stc serpantin vana motorunun ama ynnde hare-ketlenmesi salanarak mahal scakl ayar deerinde sabit tutulur. K almas Modu: (-3 C < TDI < 15 C)Istma yaplan k mevsimi boyunca fleme scakl k ayar deeri-nin yakalanmas iin stc serpantin motorlu vanas alarak flemescakl k ayar deerinde sabit tutulur. Istc serpantinin ardnamonte edilmi olan donma termostatndan alarm bilgisi geldiinde ta-ze hava ve egzoz havas damperleri tam kapatlarak stc serpantinvana motoru tam alr. Bylelikle serpantinin donmas engellenir. Kontrol sistemi yukarda anlatlan yaz almas, gei mevsimi a-lmas, k almas modlarnda mahal havalandrma ihtiyacnkarlar. Sistemin ihtiyacna gre stma enerjisi kullanmnn opti-mum koullarda gereklemesini salayarak byk lde enerji ta-sarrufu temin edilir. Kontrol sistemi yukarda anlatlan yaz alma-s, gei mevsimi almas, k almas modlarnn dnda gerekalma zaman ncesi ve sonrasndaki periyotlarda da enerji opti-mizasyonuna ynelik alma modlar aktif hale getirilir.

Gece Besleme Optimizasyon Modu (Night Purge):Soutma yaplan yaz aylarnda gece d hava scaklnn dk ol-masndan faydalanlarak tm alma gn boyunca binada birikenkirli hava ve bina zarfnda depolanan s yk dar atlr. Serin vetemiz d hava ile bina ii sprlr. D hava scakl (merkezi d hava scaklk sensr) dn hava-s scaklk deerinden dk ise i balama saatinden iki saat nceklima santral devreye girer; hacmi temizler ve serinletir. Bu yollai hava kalitesi iyiletirilmi ve gndz almasnda bina iin gere-kecek soutma yk azaltlm olur.Bu mod, yaps gerei 24 saat alan binalarda (hastaneler v.b..)kullanlmaz.

11.3. DEKEN HAVA DEBL HAVALI KLMASSTEMLER (VAV SSTEMLER)

VAV sistemleri zellikle ok zonlu uygulamalar ve deiken yklhacimler iin gelitirilmitir. Eer sabit bir soutma yk varsa, VAVsistemlerden beklenen enerji tasarrufu gereklemez. Bu sistemin birdier temel zellii ise, arlkl olarak soutma ilemi iin gelitiril-mi olmasdr. Istma iin ek nlemler alnmas gerekir. VAV sistem-leri belirli bir bykln zerinde her trl yapda ve uygulamadakullanlabilir. VAV esas olarak bir soutma sistemi olduundan, sa-dece soutma yaplan i zon (ekirdek zonu) uygulamalarnda baa-ryla kullanlabilir. D zonlarda (perimetrede) ise herhangi bir form-da stmaya ihtiya vardr. Bu durumda s genelde zonda bulunan re-heat bataryalar ile salanr. Bu reheat bataryalar branman kanalnamonte edilebilecei gibi; ayrca deiken debili terminaller (VAV re-

ekil 11.6. SABT DEBL %100 TAZE HAVALI PRIMER HAVALANDIRMA SANTRALI

heat kutusu veya sabit debili fan kutusu gibi) ile kombine edilebilir.VAV soutma sistemleri, deme tipi stma sistemleri ile birlikte dekullanlrlar. Uygun ekilde tasarlanan bu sistem ok verimli alr.Verimli altklarndan dolay da iletme ve ilk yatrm maliyetininnemini kavrayan projelerde byk oranda kullanlrlar.VAV sistemlerinde, merkezi santralndaki frekans konvertrl kapa-site kontrol cihazna sahip ana besleme fannda, hava debisi modleedilerek hacimlerdeki VAV kutularna ve buradan fleme menfezle-rine ynlendirilir. VAV sistemlerinde (ekil 11.7) odaya beslenecekhava bir merkezi santralda artlandrlr (stlr veya soutulur). Busantralda Free Cooling iin ekonomizrler younlukla kullanlr. Filt-reler, damperler ve baz durumlarda nemlendiriciler klima santralnnana elemanlardr. Sistemde yine debi kontrollu dn fan bulunurve bu fan artlandrlan mekanlardaki basnc da kontrol ederler.ekil 11.7.Ada VAV uygulamas rnek kat plan projesi verilmitir.Santralda artlandrlan hava besleme fanyla orta basnl bir kanalsistemine ve buradan VAV kutular yardm ile odalara beslenir.Santral kndaki hava artlar sabittir. Odaya verilen hava mikta-r VAV kutular vastasyla deitirilerek deiken ykler karlanr.Yaz - k btn yl boyunca santral knda hava yaklak 14-16 Cmertebesinde sabit bir scaklktadr. Soutma gerekiyorsa odaya buhava flenir. Soutma ihtiyac azaldka flenen hava da azaltlr.Ara mevsimlerde ve kn soutma grubunun almasna gerekyoktur. D hava scakl dkse, damper ayar ile dardan dahafazla souk hava alarak bedava soutma yapmak mmkndr. Ist-ma ihtiyac doduunda, VAV kutusu kndaki reheat stc dev-reye girerek istenen scaklkta bir havann odaya flenmesi salanr.Bu stc tercihen elektrikli stc olmaldr, ancak uygulamadaVAV kutusundaki stma amacyla scak su serpantinleri de kullanl-maktadr. Scak su ile stma, tercih edilmemesi gereken problemlibir uygulamadr.VAV kutular beslenen souk hava miktarn odadan ald kumandaile ayarlayarak odann soutma ykn dengeler. Btn sistemde ha-va kslrsa, besleme kanalndaki bir basn sensr yardm ile sant-raldaki beslenme fan debisi azaltlarak kanallardaki basn sabit tu-tulur. Fan kapasitesi kontrol cihaz kumandasn, fleme hava kana-lnda bulunan statik basn sensrnden gelen sinyalden alr. Basn-tan bamsz (pressure independent) terminallerde, statik basn sen-

sr fleme kanaln 2/3 mesafesi zerine monte edilmeli ve en uzak-taki VAV cihaznda istenen minimum statik basn elde edilecek e-kilde ayarlanmaldr. Basn baml (pressure dependent) terminal-lerde sensr fleme kanalnn 1/2 mesafesine konmaldr. Burada ba-sntan bamsz VAV kutular gnmzde daha ok kullanlan ge-limi tip kutulardr. VAV kutusu, nndeki basn deiimlerindenetkilenmez ve flenen debide bir deiiklik yaratmazlar. Bylece ku-tu sadece i scaklk sensrnden ald uyarya gre hava debisiniayarlar. Daha basit olan basn baml tiplerde ise kutu ncesindekibasn deiimi flenen hava debisini etkiler. Bu durum sistem al-masnda bir nevi kararszla ve dalgalanmaya neden olabilir. VAVkutularnda maksimum basn dm 65 Pa olmal ve VAV kutula-r nndeki basnlar arasndaki fark 125 Pa deerini gememelidir.Branman kanallar buna gre tasarlanmaldr. Eer fan kontrol cihazlar kullanlyor ise, fleme ve dn fanlar-nn koordineli olarak alp artlandrma yaplan mekanda dengelibir basn salamas nemlidir. Egzoz fan debisi, besleme fannabal olarak deitirilmektedir. D hava, dn havas ve egzoz havas damperleri, bina kullan-mnda olduu mddete minimum havalandrma ihtiyalarn kar-layacak ekilde kontrol edilmelidir. fleme debisi modle edilirkend hava damperinden sabit bir d hava miktarn salayacak zelkontrollere ihtiya olabilir. VAV sisteminin baarl uygulanmas iin seilecek menfezin byknemi vardr. Menfezler, geni aralkta deien beslenme havas de-bisi artlarnda, odada ideal hava datmn yapabilmelidir. Adimenfezlerle dk debilerde odada istenilen hava hareketi ve kar-m salanamaz ve souk hava dmeye balar. Bunun iin deiimoran yksek, yksek indksiyon oranlarn devam ettirebilen, hzlhava karm ve iyi bir sirklasyon salayan tipler seilmelidir. Buamala zel olarak gelitirilmi modlasyonlu difzrler de mev-cuttur. Difzr bana hava debisi en fazla 140-180 L/s alnmaldr.Her zon, yln baz gnlerinde ve gnn baz saatlerinde pik ykemaruz kalr. Ancak birok binada farkl zonlarn pik ykleri ayn an-da ortaya kmaz. Ancak tm binann pik yk ile zonlarnn pikyklerinin toplam arasnda bir fark vardr. Bu fark Diversite olarakadlandrlr. Diversite faktr, tasarmcya VAV sistemlerde merke-zi cihaz kltme imkan tand iin nemlidir. Bu faktr binadan

183

ekil 11.7. TEK KANAL VAV

ekil 11.7.A. VAV UYGULAMASI RNEK KAT PLANI184

ekil 11.7.B. VAV RADYATR UYGULAMASI RNEK KAT PLANI 185

186

binaya deimekte olup 0,7-0,8 aras deerler normaldir.Bir ok uygulamada soutma sistemi gece iletme periyodunda ba-sit olarak kapatlr. Bu kontrol stratejisi iletme maliyetlerini azaltr.Eer soutma sistemi gece iletmesinde alacak ise reheati azal-tacak veya devre d brakacak bir kontrol stratejisi arzulanr. Mi-nimum d hava debisi gece iletmesinde istenmeyebilir. Eer dhava istenmiyor ise d hava damperi, soutmann mekanik sout-ma tarafndan saland sre boyunca kapal durmaldr. Ancak dhava artlar free cooling yapmaya msait olduu zamanlarda eko-nomizr kullanlmaldr. ykler normalde gece iletmesinde k-ktr, bu yzden soutma bataryasndaki minimum yk, gnlkminimum gndz iletmesi yknden daha az olabilir. Hangi ilet-menin soutucu bataryada daha kk yk oluturduunun tespitiiin her iki iletme devresinin analizi yaplmaldr. Eer fleme havas ciddi oranda kslm ise, ortamda kabul edile-bilir artlar salanamaz. Ortam artlar ok hassas olarak kontroledilmiyor ise minimum debi yaklak olarak tasarm debi deerinin%40 olarak ayarlanabilir. Hava debisinin belirli bir orann altndakslamamasnn nedenleri yle sralanabilir:- Hava kalitesi hava sirklasyonuna baldr. Bu yzden bu zonda-

ki hava sirklasyon deeri; 8,5 m3/h.m2 deerinin altna dme-melidir.

- fleme havasnn bir sabit gizli yk absorbe etme yetenei, f-leme debisindeki azalmayla direk orantl olarak azaltacaktr. f-leme debisi yarya dtnde izafi nem %50den %58e ka-cak; eer fleme debisi tasarm deerinin %25ine derse nem%72ye kacaktr.

- Taze hava, hava kalitesini etkileyecektir. D hava damperi mini-mum pozisyonda ayarlanm ise zona yollanan d hava debisi,fleme debisindeki azalma ile direk orantl olarak azalacaktr.Bunun anlam, eer tam akta 20 birim taze hava geliyor ise, f-leme havas yarya dtnde 10 birim, fleme havas tasarmdeerinin %25ine dtnde 5 birim taze hava gelecektir.

Frekans kontroll sistemlerde, cihaz kanal k ve branman kanal-lar pik yk artlarnda istenen hava akna gre belirlenir. Dolay-syla bu kanallarn hizmet verdii zonlarda oluan pik yk debi de-erleri bu boyutlandrmay etkiler. Kanal hesabnda aadaki hz ve-ya zgl basn dm deerleri kullanlabilir: 1) aft kanallarnda9 m/s veya 1,2 Pa/m; 2) Branman kanallarnda 7,5 m/s veya 1,2Pa/m; 3) VAV kutularyla difzrler arasnda 6 m/s veya 0,8 Pa/m.Hava taraf diversitesi ana kanallara uygulanabilir. Bu kanallarnboyutlar merkezi cihazdaki fleme debisi ihtiyacn tahmin etmek-te kullanlan hava debi deerlerine baldr. ASHRAE standardna gre, hava datm sistemindeki btn kanal-lar ve plenumlar izole edilmelidir. zolasyon kalnlnn hesabndaaadaki deerler kullanlabilir. Youma da dikkate alndnda,izolasyon kalnl en az 30 mm olmaldr.

Sistemin avantajlar:1- letme maliyeti ve enerji gideri sabit debili konveksiyonel sis-

teme gre azdr.2- VAV sistemleri, zonlarn ykleri ile ilikili olan diversite avan-

tajn kullanabilir.3- VAV sistemler ile snrsz sayda zona servis verilebilir.4- Esnek uygulanabilme ve yerletirilebilme kabiliyeti vardr.5- Kullanlabilir deme alan oran yksektir.6- Sistem hava dengelemesini kendi kendine yapabilmektedir.7- Deien yklere etkin bir biimde cevap verir.8- Bina otomasyon sistemine balanabilir. 9- Mevsimsel deiim (change-over) iin zel provisyona gerek

yoktur.10- Her zon iin annda stma ve soutma salanabilir. Farkl zon-

larda ayn anda stma ve soutma yaplabilir.11- yi bir scaklk kontrol ve yksek sl konfor salanr.12- Sistem sessizdir.Dezavantajlar:1- Yatrm maliyeti daha yksektir.2- Deien yke bal olarak d hava oran deitirilemediinden,

dk yklere yeterli taze hava beslenmesi problem olmaktadr.3- Belirli bir asma tavan ykseklii gerektirir.4- VAV sistemler tam bir nem kontrol salamaz, tam nem alma

kapasitesi her zaman mevcut olmayabilir.5- Soutma bataryasnn kapasite kontrol direk olarak mekann

duyulur ykne baldr. Gizli s ykn hissetmez.6- Merkezi cihaz tek bir zonda artlandrma ihtiyac olduunda,

binadaki dier kullanlmayan zonlar artlandrma istenmiyorsabile kullanlmaldr. Tm zonlar boalmadan merkezi cihazagece iletmesi kontrol uygulanamaz.

7- Zon baznda enerji tketimini incelemek ve lmek kolay deildir. 8- VAV sistemler zel fleme menfezleri ile kullanlrlar, sabit de-

bili sistemlerin menfezleri uygun deildir.

11.3.1. Fan Destekli (Fan Powered) VAV SistemleriFan destekli VAV sistemlerinde VAV kutusunda bir fan bulunur. Bufann bulunduu konuma gre bu sistemler seri fan destekli ve pa-ralel fan destekli olarak ikiye ayrlabilir. Seri fanl fan destekli VAV kutularSeri fanl fan destekli VAV kutularnda, kutu knda ana sistemfanyla seri alan sabit debili bir fan bulunur. VAV kutusu ilaveolarak plenumdan hava emebilecek bir aza sahiptir. Bu az birdamperle kontrol edilir. Kutu iindeki fan srekli devrede olup or-tama sabit debide hava gnderir. Soutma ihtiyac olduunda, kutuklima santralndan gelen artlandrlm havay ortama gnderir. Buesnada kutudan yzde yz primer hava geer. Ortam scakl d-tke primer hava damperi kslmaya balar bylece kutu plenumdatoplanm scak havay ekip kutu iinde santralden gelen primerhava ile kartrmaya ve ortama bu karm havasn vermeye balar.Ortam scakl daha da derse kutu iinde bulunan ilave elektrik-li stc veya scak sulu batarya devreye girebilir.Paralel Fanl Fan Destekli VAV KutularBu cihazlar soutmada deiken debili sabit scaklkta hava, stma-da ise sabit debide deiken scaklkta hava verirler. Bu durumdafan, kutu giriindedir ve asma tavan iinden (plenumdan) hava eme-

Kanal ii hava scakl ile zolasyon tabakas evre scakl fark, C sl direnci, m2.K/W

T 8 C zolasyon gerekmez22 C T > 8 C Riz= 0,58 T > 22 C Riz= 0,88

rek kutuya basmaktadr. Soutma modunda kutudaki fan alma-makta ve merkezi klima santralndan gelen artlandrlm hava ba-sit VAV kutularndaki gibi ortama verilmektedir. Ortam scakldnce primer hava damperi ksmaya balamakta ve minimumayar deerine kadar ksmaktadr. Scaklk dmeye devam edersekutunun fan devreye girmekte ve plenum iindeki scak havay alpprimer hava ile kartrp ortama yollamaktadr. Eer stma ykdaha da ykselirse opsiyonel elektrikli stc veya scak sulu batar-ya devreye girebilmektedir. Sistem zellikleriFan destekli VAV sistemleri ile atk s kullanlarak iletmede tasar-ruf salanr, merkezi santral fan motoru klr. Hem gndz hemde gece iletmesinde tasarruf salanr. Fan destekli VAV sistemleriaydnlatmadan ve i zonlardan gelen atk sy evre zonlarn st-mak iin kullanrlar. Fan destekli VAV kutularnda ilave stma iinelektrikli stc veya sulu stc batarya bulunur. Fan destekli VAVkutularnn zerinde bulunan otomatik kontrol mekanizmalar ileVAV kutularyla beraber kullanlan statik stma cihazlarna da ku-manda verilebilir. Fan destekli VAV kutular ile binalarda, sabit bir hava hareketi veklasik VAV kutularna kyasla stma modunda daha fazla hava de-bisi salayarak i hava kalitesi artrlr. Yksek hava kapasitesi, s-rekli hava hareketi salar ve stma egzoz scakln drr. Bu e-kilde hava sirklasyonu artar ve ortamda CO2 konsantrasyonu art- engellenir. Hava hareketinin artmas kiilerin konforunu artrr,ayn zamanda difzrlerin performansn da artrr.

11.3.2. Perimetreden Statik Istmal VAV (Ks1) SistemiOtomatik Kontrol Sistemi

Deiken debili (VAV) tam haval klima sistemi + perimetreden sta-tik stmal sistem ve klima santral kontrol emas ekil 11.8de ve-rilmitir. Bu sistem, merkezi olarak her katn i ve d zonlarnaVAV terminalleri + son stclar ve uygun menfezler/difzrler ze-rinden 16-20 C aralnda sabit scaklkta hava verir. Istma, yap-nn d cephelerine yerletirilen radyatrlerle temin edilir. Radyatrvanalar termostatik tipte yahut grup hacim scaklk hissedicisindenkumanda alan kontrol vanas+srcl olmaldr.Sistem; stc ve soutucu serpantin, taze hava, egzoz ve karmhavas damperleri, nemlendirici nite ile aspiratr ve vantilatr, de-iken debi terminalleri (V.A.V terminalleri), radyatr ve (VAV ter-minallerinde bulunan) son stc serpantinlerinden olumaktadr.Sistem Karm Haval stc ve soutucu nitesi bulunan klimasantralidir. Santral merkezi olarak her katn i ve d zonlarnda, de-iken debili terminallere sabit scaklkta hava temin etmek ve ma-hallerden emi yapmak suretiyle ofis alanlarn havalandrmak vescakln konfor artlarna ulatrmak iin hizmet verecektir. Sistemi oluturan ekipmanlar; oransal damper servomotoru, filtrekirlendi alarm iin fark basn anahtar, stc serpantin iki yollu va-na ve oransal servomotoru, soutucu serpantin iki yollu vana veoransal servomotoru, donma termostat (manuel resetli), besleme fa-n ve frekans evirici, egzoz fan ve frekans evirici, nemlendiricinite, kay koptu ve arza bilgileri iin fark basn anahtar, flemeve emi havas nem ve scaklk hissedicileri, fleme havas statik ba-

187

ekil 11.8. PERMETREDEN STATK ISITMALI VAV SSTEM

188

sn hissedicisi, emi havas, taze hava ve fleme havas debi lmistasyonlar ile katlarda i ve d zonlarda deiken debi niteleri,radyatr vana ve motorlar ile son stclardan olumaktadr. Sistem bina ynetim sistemi tarafndan desteklendii iin tek bir dhava (taze hava) kuru termometre scaklk + nem hissedicisi kulla-nlmaktadr.Sistem start komutu aktif deilken vantilatr ve aspiratr OFF ko-numunda; taze hava ve egzoz havas damperleri tam kapal (%0),karm havas damperi tam ak (%100), stc vanalar, soutucuvanalar ve Frekans evirici tam kapal (%0) pozisyonunda ve de-iken debi niteleri ayar damperleri tam ak (%100) konumdadr. Eer sistem, tavanlar dn havas plenumu olarak kullanyorsa,egzoz havas tavandan ve aydnlatma armatrleri (air return) vasta-syla geri dner. Bylece soutma enerjisinden nemli bir tasarrufsalanr. Besleme hava kanallar datc menfez ve plenumlarnaesnek kanallarla balanarak sistem esneklii nemli lde artrlr. Yaz almas (Normal alma) Modu: (TDI >24 C)Operatr, Merkezi Veri Sistemi (PC) zerinden start komutu ver-diinde veya zaman programna bal olarak sistem start komutuverildiinde; Motor Kontrol (MCC) panosu zerindeki AUTO /MAN seici anahtar AUTO pozisyonda ise ve termik bilgisi normalise Aspiratr ve Vantilatr almaya balar. alt bilgisi vantila-tr ve aspiratr zerindeki fark basn anahtarlar vastasyla Mer-kezi Veri Sistemi (PC) zerinden gzlenir. Vantilatr ve Aspiratralmaya baladndan itibaren frekans eviriciler;0,10 saniye sre ile %10 kapasite0,10 saniye sre ile %20 kapasite0,10 saniye sre ile %30 kapasite

kalacak ekilde kademeli olarak altrlmas suretiyle sistemindengeye oturmas hzlandrlr. Kademeler tamamlandktan sonrasantral, fleme azndaki (fleme kanal 2/3 mesafesinde konum-landrlmtr) statik basn hissedicisinin kontrol altna girer. Kli-ma santralinin besledii deiken debi terminalleri ayar damperleriatnda fleme kanalndaki statik basn azalr, terminaller ayardamperlerini kapattnda kanaldaki statik basn artar. Merkezi Ve-ri Sistemi (PC) zerinden verilmi olan fleme kanal statik basncyaz ayar deerine balantl olarak vantilatr devir saysn frekansevirici vastas ile deitirir. Kanal statik basnc azaldnda (de-iken debili terminaller ayar damperlerini atnda) Vantilatr de-vir says, dolaysyla fleme debisi artrlr. Kanaldaki statik basnartnda; devir says, dolaysyla fleme debisi azaltlmak suretiy-le fleme kanal statik basnc yaz ayar deerinde sabit tutulur.fleme kanal zerindeki debi lm istasyonu (dinamik basn l-er) vastas ile fleme debisi llr, fleme debisine gre emi de-bisi yaz ayar deeri belirlenir. Emi kanal zerindeki emi debi l-m istasyonu aracl ile llen emi debisi yaz ayar deeriylekarlatrlarak aspiratr devri frekans evirici kullanlarak deiti-rilir. Emi debisi ayar deerini am ise aspiratr devir says azal-tlr, aksi durumda artrlr. Taze hava debi lm nitesi vastasyla llen taze hava miktarminimum d hava yaz ayar deeri ile karlatrlarak fleme hava-s debisi azaldnda sabit taze hava debisi temin edebilmek iin ta-ze ve egzoz havas damperleri ama ynnde (%100) karm hava-s damperi kapama ynnde (%0) hareket ederek minimum taze ha-

vann altna dlmesi engellenir.Vantilatr fleme debisi yahut fleme kanal statik basnc maksi-mum deeri Merkezi Veri Sistemi (PC) zerinden limitlenebilir.Vantilatr fan alt andan itibaren nem ve scaklk kontrol ak-tif hale gelir. Nemlendirici nitenin arza durumuna baklarak emikanal zerindeki nem ve scaklk sensrnden alnan nem bilgisiile nem ayar deeri karlatrlmak suretiyle nem nitesi kontrolsinyali retilir. fleme kanal zerindeki nem ve scaklk sensr ilefleme nem deeri limitlenir.Soutma yaplan yaz almas boyunca fleme kanal scaklk venem sensr vastasyla llen scaklk bilgisi scaklk yaz ayar de-eri ile karlatrlarak; taze karm, egzoz damper motorlar ve so-utucu serpantin vana motoru iin kontrol sinyali retilmesi suretiylei ve d zonda bulunan deiken debili terminallere sabit scaklkta(16 C) hava temin edilir. Mahal scaklk ve ayar deeri cihaz ile l-len scaklk bilgisi, ofis alannn girdii ayar deeri ile karla-trlarak soutma ihtiyacna gre deiken debili terminal ayar dam-peri kanat alr. Dolaysyla odann soutma ihtiyac karlanr. Gei Mevsimleri almas Modu: (16 C < TDI < 24 C)Sistem tarafndan izlenen dn havas scakl ve d hava scak-lna bal olarak damper motorlarna kumanda edilir. Taze havascakl dn havas scaklndan byk olduunda stma ihti-yacn karlamak iin d hava kullanm yoluna gidilerek taze ha-va ve egzoz damperleri ama (%100), karm damperi kapama(%0) ynnde hareket eder. Aksi durumda; (Taze hava scakl d-n havas scaklndan kk olduunda) soutma ihtiyacn kar-lamak iin de sistem benzer bir davran biimi sergiler. Sistem dn havas nem deerine ve ayar deerine bal olaraknemlendirici niteyi oransal olarak devreye sokar (d hava ekono-mizr evrimi). Nemli iklim artlarnn hakim olduu blgelerdekuru termometre scaklklar karlatrmas yerine, dn havas-taze hava entalpi karlatrmas yaplarak bedelsiz soutma eldeedilmesi ilemi daha verimli olacaktr. K almas Modu: (-3 C < TDI < 15 C)Istma yaplan k mevsimi boyunca taze ve egzoz havas damper-leri minimum konumuna kadar ksma ynnde, karm havasdamperi ise ama ynnde hareket eder. fleme scakl k ayardeerinin yakalanmas iin stc serpantin motorlu vanas alarakfleme scakl k ayar deerinde sabit tutulur. Mahallerde stma ihtiyacna bal olarak radyatr vanalar ve de-iken debi terminali ayar damperleri ama ynnde (%100) hare-ket eder. Son stcl mahallerde ayrca son stc serpantin vanamotorlar alr. zonlardaki mahallerde tm dnemlerde (yaz, ge-i, k) arlkl olarak soutma ihtiyac gzlenecektir. 16 C sabitfleme scaklndaki hava ile beslenen deiken debi terminelleri,i zonlardaki soutma ykn karlayabilmek iin ayar damperle-rini ama ynnde hareketlendireceklerdir. zonlarda stma ihti-yac gndeme gelmesi durumunda ise radyatr vanalar alr. Kontrol sistemi yukarda anlatlan yaz almas, gei mevsimi a-lmas, k almas modlarnda mahal stma soutma ihtiyac-na bal olarak deiken debili sabit scaklkta hava temin edilme-sini salar. Sistemin ihtiyacna gre hava miktarnn deitirilmesielektrik enerjisi ile soutma ve stma enerjisi kullanmnn opti-mum koullarda gereklemesini salayarak byk lde enerji ta-

sarrufu temin edilir. Kontrol sistemi yukarda anlatlan yaz alma-s, gei mevsimi almas, k almas modlarnn dnda gerekalma zaman ncesi ve sonrasndaki periyotlarda da enerji opti-mizasyonuna ynelik alma modlar aktif hale getirilir.Gece Kullanm Optimizasyon Modu :Istma sezonu boyunca gerek alma saatleri dnda gece scak-lk dm program ile mahal scaklklarnn ortalamas normalalma scaklnn 4-6 C altnda olacak ekilde stma kontrolyaplarak ksa peryotlar halinde klima santrali altrlr. Sistemindaha dk scaklklarda tutulmas enerji tketimini azaltr. Istma yaplan k sezonunda sistem, normal almaya balamadannce ortam ksa srede stlmak ve set deerine ulamak iin hz-l stma moduna geer. Taze hava ve egzoz damperleri %100 ka-pal, i hava damperi %100 ak konuma geer, stma vanas %100alr. fleme fan altrlarak dn havas scaklk hissedicisin-den scaklk ayar noktas izlenir. Bu scaklk deeri yakalanncayakadar bu mod devam eder. Gece Besleme Optimizasyon Modu (Night Purge):Soutma yaplan yaz aylarnda gece d hava scaklnn dk ol-masndan faydalanlarak tm alma gn boyunca binada birikenkirli hava ve bina zarfnda depolanan s yk dar atlr. Serin vetemiz d hava ile bina ii sprlr. Mahal scaklklar VAV scaklk hissedicileri tarafndan llerek or-talamas alnr. D hava scakl bu ortalama deerden dk ise ibalama saatinden iki saat nce klima santral devreye girer; hacmitemizler ve serinletir. Bu yolla i hava kalitesi iyiletirilmi ve gn-dz almasnda bina iin gerekecek soutma yk azaltlm olur.Bu durumda d (taze hava) ve egzoz damperleri %100 ak, dnhava damperi ise %100 kapaldr. Bu mod, yaps gerei 24 saat a-lan binalarda (hastaneler v.b..) kullanlmaz.

11.4. TAM HAVALI SSTEMLER LE LGL PRATKNOTLAR

1.) zonlarda veya soutma yk tasarm soutma yknn%80inden aaya dmeyen zonlarda sabit debili soutmasistemleri daha uygundur.

2.) Basit, srf soutmal deiken debili sistemler en iyi, soutma y-k tasarm yknn %40 ile %80i aras olan yerlerde uygulanr.

3.) Deiken debili reheat sistemler en iyi, minimum soutma y-k tasarm yknn %40nn altnda olan mekanlarda veyabelirli bir hava akna ihtiya duyan mekanlarda uygulanr.

4.) Reheatli deiken debili sistemler, ayn gn iinde soutma-dan stmaya gei ihtiyac gsteren mekanlarda kullanlr.

5.) zonlarn ok byk olduu projelerde iki ayr deiken de-bili sistem kullanlabilir. Bunlardan biri sadece soutma olaraki zonlara alan, dieri ise evre zonuna stma ve soutmaalan sistemdir. zonlarn ok byk olmad binalarda isetek sistem genelde daha az maliyetlidir.

6.) D yzeyden s kayb 433 W/m olan yerlerde evrede statikstma yaplan VAV sistemleri tercih edilir. Is kayb 240-433W/m arasnda olan yerlerde pencerenin hemen stnde dif-zrl reheat VAV sistemleri; s kayb 240 W/m deerinden azolan yerlerde pencereden 2 m uzakla kadar olabilen reheatVAV sistemleri kullanlabilir. Ar souk hava datm sistem-

lerinde fan takviyeli VAV kutulu sistemler kullanlr.7.) Frekans kontroll deiken debili sistemler byk binalarda

veya ok zona sahip geni alanlarda kullanlr (15.000 ila25.000 m3/h).

8.) Tek bir deiken debili sistemin hem i zonlara hem de evrezonlarna alt durumlarda; evre zonlarna minimum fle-me hava debisi salamak iin genelde evrede stmaya ihtiyavardr. Istma ihtiyac, istenen reheat miktarn karlamaya ila-veten s kayplarn da karlayacak dzeyde olmaldr.

9.) Reheat fonksiyonunu maksimum debi kontrol ile salayan VAVreheat kutular tasarm, montaj ve dengeleme iini basitletirir.

10.) Terminal ekipman boyutlandrlmas ve seiminde, minimumve maksimum zon soutma ve stma ykleriyle; merkezi ekip-man boyutlandrlmas ve seiminde minimum ve maksimumblok ykleriyle yaplan yk hesaplamalar dikkate alnmaldr.

11.) Merkezi cihazdan kan havann artlar (kuru ve ya termo-metre scaklklar) her zonda ve her iletme artnda oluacakduyulur ve gizli ykleri karlayacak ekilde olmaldr (genel-de 16 C).

12.) Merkezi cihazdan geecek d hava oran her zonda ve her i-letme artnda minimum havalandrma artlarn salayacakekilde olmaldr.

13.) Zonun fleme hava debisi ksldnda, zona gelen d havamiktar da azalacandan, belirli bir hava sirklasyon orannveya havalandrma orann salayacak reheate ihtiya olabilir.

14.) Eer gizli ykler nispeten sabit olup, duyulur ykler deikenise zon iinde nem kontrol iin reheat monte edilebilir.

15.) Tavan fleme menfezleri hem minimum debide, hem de tasa-rm debisinde uygun bir hava datm salayacak ekilde se-ilmelidirler. Sabit debili sistemlerde kullanlan difzrler vemenfezler deiken debili sistemlerde kullanlmazlar.

16.) Fan powered VAV kutular ile sabit debili sistem menfezlerikullanlabilir.

17.) VAV fleme fan hibir zaman gereinden byk seilmemeli-dir. Gereksiz byk fan kapasitesi, ak kontrol cihazlarnnverimli alma araln azaltr, iletme maliyetini artrr.

18.) Frekans kontroll sistemlerde uygun bir fan kontrol metoduseilmelidir. Gemite; byk fanlarda kta daralmalar, k-k fanlarda at damper kontrolleri kullanlrken gnmzdedeiken debili fanlar ucuzlad iin younlukla frekans kont-roll fanlar kullanlmaktadr.

19.) Frekans kontroll sistemlerde fleme fan, fleme kanal ze-rinde bulunan statik basn sensr ile kumanda edilmelidir.

20.) Dn debisi fleme debisinden belirli bir miktar az olmaldr.Bu miktar zondaki toplam egzoz miktar ve zonu basn altn-da tutmak iin fleme debisine eklenen miktarn toplamdr.

21.) Frekans kontroll sistemlerde fleme ve dn fan istenenak salamak iin beraber almaldr.

22.) Sistem birka saatlik durmadan sonra soutma modunda al-maya baladnda, tm terminaller tam ak pozisyona gee-cektir. Eer ne eik kanatl fan kullanlyor ise, bu tam akalma fan motoru zerinde ar yk oluturabilir. Bu tip a-lma koullar iin motor zel olarak seilmelidir.

23.) Termostatlar, zondaki stma devreye girmeden nce, menfezler

189

minimum pozisyon ayarna kadar modle edebilecek ekildekademeli olmaldrlar. Minimum pozisyon ile stma ayar nokta-s arasnda l band olan termostatlarn kullanm tavsiye edilir.

24.) Binann kullanlmad zaman sadece stma ihtiyac olabilir.inde stc batarya olan sistemler, durma modundan stmamoduna gemelidirler. Change over sistemleri tm hava datmekipmanlarnn hareketini terse evirecek ve zon scakl der-ken debiyi artracak zellie sahip olmaldr. Bu zellik gece a-lmayan sistemlerde sabah abuk stmak iin de nemlidir.

25.) VAV sistemlerinin, evre zonlarda d havaya bal alan sta-tik stma sistemleri ile beraber kullanld durumlarda, aryksek iletme maliyetlerini engellemek iin zel dikkat gs-terilmelidir. evre zondaki statik stma, hibir iletme artn-da ar byk olmamaldr. Istma ihtiyac iin dikkatli bir ks-mi yk analizi yaplmaldr. Gece ve gndz iletmeleri iinayr analizler yaplmaldr.

26.) evre zonlarda termostatik vana kontroll statik stmannVAV sistemler ile birlikte kullanmnda, zellikle gei mev-simlerinde termostatik vanalar ile VAV termostatlarn ayarlararasnda 3-4 Clik fark olmaldr. Bu fark ayn anda hem st-mann (statik stma) hem de soutmann (VAV) devreye gir-mesini engeller.

27.) Souk sulu chillerler ile alan VAV sistemlerde soutucuakkan ile ilgili zel kontrol problemleri bulunmaz. Direkgenlemeli bataryalar kullanldnda ise zel soutucu ak-kan kontrol stratejileri gereklidir.

28.) VAV sistemlerinde hava tarafnda balanslamaya ihtiya olma-yabilir (VAV cihazlarnda cihaz giriinde balanslama geneldegerekmez). VAV cihazlarnn giriinde yeterli statik basncnnolduu test edilmelidir.

29.) Sistemin tasarm debisinde almasnda giri statik basnlar,fan devrinin drlmesini salayacak kadar yksektirler.

30.) D hava damperinin minimum pozisyon ayarnn, her iletmeartnda minimum d hava miktarn verecek ekilde yaplmolmas kontrol edilmelidir. Baz durumlarda d hava debisiiin modlasyonlu sistemler istenebilir.

11.5. FAN COL SSTEMFan coil sistemi esas olarak tamamen sulu bir sistemdir. Bir merkez-de hazrlanan scak su ve soutulmu su, bina iine datlm fancoil cihazlarna datlr. Scak su bir scak su kazannda, souk suise su soutma grubunda (chiller) retilir. Fan coil cihazlar bir fanve s gei yzeyi olarak serpantin ieren elemanlardr. Fan yard-m ile odadan alnp, serpantinler zerinden geirilerek stlan veyasoutulan hava tekrar odaya flenir. Serpantin iinden souk su ge-iyorsa soutma, scak su geiyorsa stma yaplr. Dn borulary-la merkeze dnen su burada tekrar stlp/soutularak sirkle ettiri-lir. Bu amala dolam pompalar kullanlr. Bilhassa ok odal bi-nalarda ve kanal geirmek iin yeterli hacmin bulunmad uygula-malarda tercih edilir. zellikle otel, hastane, ofis ve yksek katl ko-nutlarda kullanlmaktadr. Fan coil niteleri cam nlerine, asma ta-van ilerine yada tavan altna ve deme ilerine konabilir. Bunagre farkl fan coil tipleri gelitirilmitir. Eer kullanlan fan coil iinde tek serpantin varsa, kurulan sisteme

iki borulu fan coil sistemi ad verilir. Sistemde datm ve toplamayapan iki boru dolar. Her fan coil cihazna bir datma borusu, birtoplama borusu balanr. Bu durumda btn sistemde ya souk suyada scak su dolatrlabilir. Dolaysyla btn sistemde ayn andaya stma yada soutma yaplabilecektir. Sistemin soutmadan st-maya dnmesi (change over) zel bir ilemi gerektirir. Bu adan ikiborulu fan coil sistemleri zellikle ara mevsimlerde konforu sala-makta eksik kalrlar. te yandan yine zellikle ara mevsimlerde, bi-nadaki baz hacimlerde soutma istenirken, baz odalarda stma is-tenebilir. ki borulu sistem bunu da karlayamaz. Eer fan coil iinde stma ve soutma olarak iki ayr serpantin var-sa, kurulan sisteme drt borulu fan coil sistemi ad verilir. Sistemdeiki datm ve iki toplama yapan drt boru dolar. Her fan coil ci-hazna iki datma borusu, iki toplama borusu balanr. Boru iftle-rinden birinde souk su, dierinde scak su bamsz olarak dolar.Dolaysyla her fan coil cihaznda birbirinden bamsz olarak aynanda stma ve soutma yaplabilir. Bu durumda btn sistemde ay-n anda hem souk su hem de scak su dolatrlmaktadr. Dolaysy-la btn sistemde ayn anda hem stma, hem de soutma yaplabi-lecektir. Sistemin soutmadan stmaya dnmesi (change over) gibibir ileme gerek yoktur. Bu adan drt borulu fan coil sistemleriok zonlu sistemlerde kullanlrlar ve zellikle ara mevsimlerdemkemmel sl konfor salarlar. Klasik fan coil sistemlerinde havalandrma yoktur. Sadece stma vesoutma yapabilirler. Bu eksiklii gidermek amacyla fan coil sis-temlerinde iki uygulama geerlidir: a) D hava, d duvara yerle-tirilen karml fan coil cihazlar ile dorudan her nite tarafndandardan alnr. b) Sisteme ayrca taze hava (primer hava) besleyenmerkezi kanall bir havalandrma sistemi ilave edilir. Bu sistemeprimer haval fan coil sistemi ad verilir. Primer haval fan coil te-sisleri hem haval hem sulu sistemlerdir ve baka bir grupta mta-la edilirler. Bu sistemlerde taze hava santralnda n artlandrlantaze hava istenildiinde belirli lde nemlendirme de yapabilir.Ancak temel olarak fan coil sistemlerin, primer haval sistem de ol-sa, nem kontrolu performans dktr.Hem d duvardan hava alan karml sistemde hem de primer (ta-ze) haval sistemde her odadaki hava sirklasyonu sadece o odayaaittir. Odalar arasnda hava geii, dolaysyla koku, duman vs. ge-ii pratik olarak yoktur. Fan Coil Sistemlerinin zellikleri1- Fan coil sistemi ile her oda bamsz olarak kontrol edilebil-

mektedir. Zonlama yapmak olduka kolaydr.2- Kontrol genellikle oda termostatlar ile yaplr. Bylece her

odada, gn boyunca deiken olan ykn karlanmas yann-da, farkl oda ayar scakl seme imkan da vardr.

3- Fan coil kontrol sistemleri; en basit olan yalnz fan kontroln-den (kontrol vanas yok), oransal vana kontrolne kadar genibir eitlilik gsterir. Ayn eitlilik oda termostatlarnda damevcuttur. En basitinden, zerinde gece/gndz iletmesi olan,nitede oluan arzalar gsteren, gerektiinde bir bina otomas-yon sistemine balanabilen ve birbirleri ile haberleebilen tip-lerine kadar pek ok farkl model mevcuttur.

4- Fan motorlarnda devir ayar yapma imkan kapasite kontro-lnde ek bir kolaylk yaratr.

190

5- ki yollu kontrol vanalar kullanld takdirde, frekans kontrol-l dolam pompas kullanm enerji tasarrufu asndan tavsi-ye edilir. Eer bu yaplmazsa pompa emi ve basma hatt ara-sna bir PRV vana monte edilmelidir.

6- Boru montaj genellikle kanal montajndan daha kolaydr. Bu-nun yan sra kanal montajnda, montaj ve kanal imalat iiliikalitesi ok deiken olmaktadr. Boru sisteminde ise montajsonras ykama ilemi yaplmal, sistem kimyasal ileme tabiitutulmaldr.

7- Boru izolasyonu genellikle kanal izolasyonundan daha kolaydr.Ancak fan coil sisteminde zellikle asma tavan iindeki soutmave drenaj borularnn izolasyonuna daha ok zen gsterilmelidir.

8- zellikle iyi imal edilmemi kanallarda meydana gelen kaak-larn yarataca byk iletme giderleri, fan coil sisteminde szkonusu deildir. Ayrca kanallarn byk yzey alanlar nede-niyle borulara oranla sl kayplar daha fazladr.

9- Boru sisteminde reglaj yapmak kanal sistemine gre daha ko-laydr. Mmkn olursa ters dnl (eit diren) boru sistemikullanlmaldr. Fan coil serpantin basn kaybn 3 mss gibiyksek deerlerde tutmak reglaj kolaylatrr.

10- Fan coil sisteminde kanal geirmek iin ihtiya duyulan bykaft kesitlerine gerek yoktur. Bu, zellikle gnmzn birimalan maliyetleri ok yksek olan i yeri binalarnda kullanla-bilir alan artrc bir faktrdr.

11- zellikle deme tipi fan coil cihazlar kullanldnda, kanallsistemlerdeki gibi yksek asma tavan boluklarna ihtiya yoktur.

12- Fan coil cihazlarnn bakmlar belli srelerde, ihmal edilme-den yaplmaldr. zellikle filtre temizlii nemlidir.

13- Fan coil seimi yaplrken filtrelerin kolayca karlabilmesizellii mutlaka gz nnde bulundurulmaldr. zellikle ka-setli tip cihazlarda kasetin sklmeden filtrenin deitirilebil-dii modeller tercih edilmelidir.

14- Youma tavalar zaman zaman tkanmaya kar kontrol edilmeli-dir. Serpantinin ve youma tavas ile borularnn belli srelerdeykanmas, bakteri remesini nlemek asndan tavsiye edilir.

15- Fan coil sisteminde bakm yaplmas gereken cihazlarn kulla-nm mahallerinde olmas bir dezavantajdr. Bakm, eitilmipersonel tarafndan mesai saatleri dnda yaplmaldr. zel-likle tavan tipi fan coil cihazlarnda filtre deitirilirken tava-nn kirletilmemesine dikkat edilmelidir.

16- Ak ofis gibi byk hacimlerde i zonda homojen dalmsalamak iin tavan tipi fan coiller kullanlabilir. Bu fan coil ci-hazlar sadece soutma yapmak zere tasarlanabilir. Bylecebina evresi boyunca fan coiller hem stma hem soutma ya-parken, i tarafta kalan niteler sadece soutma yapm olurlar.Bylece hem konfor asndan olduka uygun hem de dahaekonomik bir sistem elde edilebilir (ekil 11.9).

17- Cam nlerine konan cihazlarn zellikle soutma srasndaevredeki kiileri rahatsz etmeyecek tarzda yerletirilmesi vehava fleme ynnn buna gre tasarlanmas gereklidir. Gizlideme tipi fan coil cihazlarnda genellikle havay ynlendir-mek iin al kanatl lineer menfezler kullanlr. Bu menfezle-rin alarna dikkat edilmelidir. Yalnzca havann cama doruflenmesi yeterli deildir. ou durumda camdan yansyan ha-

va da rahatszlk verebilmektedir. Kasetli fan coil kullanmndaise sabit fleme menfezi yerine fleme yn deitirilebilenayarl tip menfezlere sahip fan coil cihazlar tercih edilmelidir.

18- Fan coil cihaz ile ilgili deerlerin, zellikle ses ile ilgili deer-lerin zaman iinde geerliliini yitirmemesi gereklidir. Sesinzaman iinde problem olmamas iin yllar sonra da monteedildii gnk kalitesini ve performans deerlerini koruyabilencihazlar seilmelidir.

19- Karml fan coil cihazlarnda d hava ile ortamdan dnen ha-va belli oranlarda kartrlr, stlp soutularak ortama verilir.zellikle souk iklimli yerlerde mutlaka donma korumas yapl-maldr. Bunun iin karm kutusuna motorlu damper montajve bunun bir donma termostat ile irtibatlandrlmas gerekir.

20- Karml nitelerde,zellikle nemli blgelerde yazn you-mann daha fazla olaca gz nnde tutularak drenaj borulartasarlanmaldr.

21- Karml fan coillerde filtre daha sk temizlenmelidir.22- Karml cihazlarn hava emii rzgar, ykseklik gibi faktr-

lerden etkilenebilir. nfiltrasyon miktar fazladr. nfiltrasyonyk de gz nnde tutulmaldr.

23- Karml cihazlarn dardan ses giriine kar nlem alnma-ldr. Bu durumlar iin zel karm kutusu, susturucu gibi ak-sesuarlar bulunan fan coil cihazlar tercih edilmelidir.

24- Karml fan coil cihazlar kullanldnda taze hava kanallariin bir afta ihtiya duyulmayacaktr.

25- Primer haval sistemde kanallar iin aft ve asma tavan bolu-una ihtiya vardr. Ancak kanallar haval sistemle karlatrl-dnda olduka kk kesitli olmaktadr. Bu bakmdan yerkayb tam haval sistemlerden ok daha azdr.

26- Taze haval ve karml fan coil sistemlerinin toplam avantaj-lar, i haval fan coil cihazlarnn kullanld ve taze havannkat baznda alak tip santraller ile saland bir dier sistemile elde edilebilir. GEA AT-Picco alak tip santraller 35 cmykseklii ile asma tavan ilerinde rahata kullanlabilir. Hertrl filtre kullanm imkan, karm, s geri kazanm hcrele-ri seebilme ans, yksek basma ykseklii, susturucu gibi ak-sesuar seenekleri ile GEAAT-picco alak tip santraller minya-tr bir santral konumundadrlar.

11.5.1 ki Borulu Sistem (ekil 11.10)ki borulu sistemlerde borularda ya scak yada souk su bulunduuiin sistem ya stma yada soutma yapmaktadr. Fan coil cihaz tekserpantinlidir.- ki borulu fan coil sistemi ilk yatrm maliyeti en ucuz merke-

zi sistemdir.- Fan coil, borulama ve izolasyon maliyeti drt boruluya gre

daha azdr.- Daha az boru olduu iin zellikle kasetli cihazlarda borulama

daha kolay yaplr.- zellikle gei dnemlerinde istenen konforun tam salanma-

s mmkn deildir. - Yaz iletmesinde su scakl genellikle 7/12 C olarak seilir.

K iletmesinde ise su scaklklar dk seilmeli ya da oran-sal vana kullanlmaldr. Ancak oransal vana kullanldnda

191

ekil 11.9. OFS KATI FANCOIL SSTEM PROJES

192

193

yazn nem kontrol daha zor olmaktadr.- Fan coilde yaz k geiini salamak iin a) Yaz-k konum anah-

tarl termostatlar kullanlmal b) Boru termostad eklenmelidir.

11.5.2. Drt Borulu Sistem (ekil 11.11)Scak ve souk su farkl borularda dolar. ki ayr serpantin vardr.Vanalar vastasyla fan coilde ya souk ya da scak suyun dolama-sna izin verilerek stma ve soutma yaplr. Sistemde farkl odalar-da ayn anda hem stma hem de soutma yapmak mmkndr.- zellikle gei dnemlerinde mkemmel konfor salanr. Yaz-k

geii olduka kolaydr. Deiikliklere olduka hzl cevap verir.- Kontrol vanas kullanm gerekli olduu iin kontrol maliyeti

daha yksektir.- lk yatrm maliyetinin daha yksek olmasna karn iletme

verimlilii yksek, iletme giderleri dktr.

11.5.3. Fan Coil Sistemi Uygulama rnekleriFan coil sistemi, karm veya taze haval, iki veya drt borulu sistem-

ler olarak uygulanabilmesi ve ok eitli kontrol imkanlar ile olduk-a geni bir uygulama sahasna sahiptir. Bu eitlilik yatrmcya; is-tedii konfor dzeyi, ilk yatrm bedeli, iletme kolayl ve iletmegiderleri, mimariye uygunluk, tesisat iin yer gereksinimi gibi konu-lar arasnda verdii ncelie gre seim yapma imkan tanr.ekil 11.12de bir iki borulu fan coil + taze hava sistemi grlmek-tedir. Sistemde taze hava GEA AT-Picco tip alak klima santrali ilesalanmaktadr. Hava soutmal, R407C soutucu gazl, scrollkompresrl bir GEA soutma grubu kullanlmtr. Sistem tek zon-ludur ve kk olduu iin soutma tarafnda tek pompa kullanl-m, ayr ayr primer ve sekonder pompaya ihtiya olmamtr. Sis-temde yollu vanalar kullanld iin sabit debili bir sistemdir.Dolaysyla frekans kontroll pompa kullanmna gerek duyulma-mtr. Istma tarafnda ise fan coil pompasndan nce yollu va-na konmak suretiyle su scakl drlmtr. ki borulu fan coilcihazlarnda kapasite soutmaya gre seildiinden, serpantin st-ma iin ok byk kalmaktadr. Bu bakmdan fan coil hatt su scak-lklar 90/70, 80/60 C gibi yksek scaklklarda tasarlanmamaldr.

ekil 11.10. 2 BORULU SSTEM

ekil 11.11. 4 BORULU SSTEM

ekil 11.12. K BORULU FAN-COIL + TAZE HAVA SSTEM AKI EMASI

194

ekil 11.12.Ada iki borulu fan coil sistemlerinde free cooling uy-gulamas ematik olarak verilmitir. Haval sistemlerde olduu gibisulu sistemlerde de free cooling imkan bulunmaktadr. Kn sout-ma ihtiyac varsa (bilgisayar odalar gibi) bu sistem kullanlabilir.Burada d hava ya termometre scakl yeteri kadar dkse, so-utma grubu kullanlmadan, sisteme gnderilen su bir plakal ean-jrde soutma kulesinden gelen su ile soutulur.ekil 11.13de ise drt borulu fan coil+taze hava sitemi grlmek-tedir. Drt borulu kaset tavan tipi GEA G6 fan coil niteleri seil-mitir. Taze hava d atmosfer artlarna dayankl, harici tip birGEAAT-Plus taze hava santrali ile salanmaktadr. ki adet hava so-utmal, R134a soutucu akkanl,vidal kompresrl GEA sout-ma grubu seilmitir. Gruplardan biri daha kk kapasitededir. G-nmzde yaplan cam giydirme cepheli binalarda kn dahi sout-ma ihtiyac olabilmektedir. Ayrca ofis ierisindeki bilgi ilem b-lmlerinde de yl boyunca soutma istenmektedir. Bu bakmdan k-k grup kn tek bana yeterli olmaktadr. Daha byk bir cihazndk kapasitede dk verimde almas nlenmi olmaktadr. Bukavram k soutma grubu olarak adlandrlabilir. Primer devrepompalar her bir grup iin ayr ayr ve yedekli olarak seilmitir.Grup kapasiteleri farkl olduundan pompalar da farkldr. Fan coil-ler ve taze hava santrallerinde iki yollu kontrol vanalar kullanlm-tr. Bu bakmdan sekonder pompalar frekans kontrolldr. Bylecehem hidrolik denge salanm hem de iletme ekonomisi yaplm-tr. Sistem primer pompalar ise ait olduu grup alt mddetesrekli almaktadr. Istma tarafnda fan coil pompas nne yine yollu vana konulmutur. Bylece su scakl d hava scakl-na bal olarak drlebilir. Drt borulu fan coil sisteminde stmaserpantini ayr olduu iin iki borulu sistemde olduu gibi serpanti-nin stma iin ok byk kalmas durumu sz konusu deildir. Do-laysyla sistemin yine 80/60 C gibi daha yksek scaklklarda ta-sarlanmas gerekebilir. Ancak yine de d hava kompanzasyonuyapmak iin yollu vana kullanm tavsiye edilir. ekil 11.14deise drt borulu sistemde, eitli sistem alternatifleri grlebilir.

11.5.4. Fan-Coil niteleri Otomatik KontroluOtomatik kontrol asndan fan-coil niteler iki borulu stma, iki bo-rulu soutma, iki borulu stma/soutma ve drt borulu stma/sout-ma olarak genellenebilir; iki konumlu (on-off) veya oransal olarakkontrol edilirler. ki konumlu fan-coil termostatlar ister elektro-me-kanik ister elektronik olsun genelde sl geri besleme fonksiyonunave bazen de gece scaklk dm yapabilme (termostat zerindekiveya dndaki harici elektro-mekanik veya digital zaman program-layc vastas ile), llen mahal scakln digital veya analog ola-rak gsterebilme yeteneklerine sahiptirler. Kontrol edilen oda scak-lndaki scaklk deiimlerini olabildiince aza indirgemek iinsl geri besleme fonksiyonu kullanlr. Istma kontrolu modundaiken termostat iinde hissedici elemana yakn monte edilmi olan vesabit s reten bir stc eleman vastasyla; termostatn anahtarlamaaralndan 5,5 K daha yksek scaklkta s retilir. Oda scakl sa-bit durumda iken bile termostat a-kapa yapmaya devam eder. Odascakl termostat ayar noktasna eit olduunda anahtarlama darbe-leri ama ve kapama iin ayn (kontrol faktr E=0.5) zaman boyu-tuna gelir. Oda scakl biraz arttnda ama darbesi zaman ksa-

lr,kapama darbesi zaman uzar. Bylelikle yaklak oransal bandXp=3K ve maksimum kontrol salnm Xp/2 olan yar-srekli oran-sal kontrol sonucu elde edilir. Scaklk salnmlar ise zaman sabiti-ne balantl olarak 0.1 ile 0.5K arasnda deiir.1-Fan kontrolu (iki konumlu)lkemizde ucuz yatrm ve kolay iletme asndan tercih edilen bufan-coil kontrol yntemi, enerji savurganl ve konfor asndan sa-kncaldr. Bu sistemde iki borulu stma ve/veya soutma serpanti-ninden stc-soutucu akkan, mevsimlere gre sabit debide dola-r. Oda veya dn havas scaklna bal olarak oda termostatfann alp durdurulmasn iki konumlu olarak temin eder. Konforve kullanm zamanlarna bal olarak kullanc-iletmeci fann han-gi devirde (dk-orta-hzl) alacana ve hangi mevsimde (yaz-k) olduuna karar verir ve gerekli ayarlar termostat zerindenmanuel olarak gerekletirir.Bu uygulamann en byk dezavantajlar, fan oda scaklna balolarak durdurulduunda, stma veya soutma periyodunda fan-coilnitenin bir konvertr veya radyatr gibi davranp gereksiz yere ma-hale s enerjisi vermeye devam etmesi ve yk enerji talebi olmaddurumlarda bile stc-soutucu akkann kaynak ile yk arasndatam debi olarak sirkle ediyor olmasdr. Dier ok nemli bir deza-vantaj ise, fann dur-kalk sesinin son derece rahatsz edici olmasdr. 2-ki borulu stma veya soutma kontrol vanal (iki konumlu)Oda-mahal scaklna bal olarak fan-coil termostat akkandevresi zerindeki iki yollu veya yollu elektrik senkron motorlu,termal, selenoid veya pnmatik tahrik niteli vanaya kumanda eder(ekil 11.15 ve 11.16). Bu sayede mahal veya odann yk deiim-lerine uygun olarak stma/soutma enerjisi kullanlr. Konfor vekullanm zamanlarna bal olarak kullanc-iletmeci fann hangidevirde (dk-orta-hzl) alacana ve hangi mevsimde (yaz-k) olduuna karar verir ve gerekli ayarlar termostat zerindenmanuel olarak gerekletirir. Baz uygulamalarda yaz-k kontrolmodu evrimi; termostat zerindeki manuel seici anahtar yerine,fan-coil giri borusu zerine taklan kelepeli tip yaz-k evrim ter-mostat (kontrol noktas fabrikasyon 25-35C arasnda olan) saye-sinde otomatik olarak salanmaktadr.3-Drt borulu stma ve soutma kontrol vanal (iki konumlu)Oda scakln len oda termostat, termostat zerinden manuelolarak veya kelepeli yaz-k termostat vastasyla otomatik olarakseilmi kontrol moduna (stma veya soutma) balantl olarakoda scakln istenilen ayar deerinde tutabilmek iin iki yollu ve-ya yollu elektrikli senkron motorlu, termal, selenoid veya pn-matik tahrik niteli vanaya kumanda eder (ekil 11.17).Baz tip iki konumlu fan-coil termostatlar, oda scaklndaki ykdeiimlerinin byklne bal olarak kendileri manuel veya ke-lepeli tip yaz-k termostatna ihtiya duymadan kt sinyallerininkonumunu deitirirler. Konfor ve kullanm zamanlarna bal ola-rak kullanc-iletmeci fann hangi devirde (dk-orta-hzl) ala-cana karar verir ve termostat zerinden gerekli ayarlar manuelolarak gerekletirir.4-Drt borulu stma ve soutma kontrol vanal (oransal) (e-kil 11.18)Oda scaklna (yke) bal olarak stc-soutucu akkann ta-d enerjinin en optimum ve salkl olarak kontrol edilebilmesini

195

ekil 11.12.A. K BORULU FAN COIL SSTEMLERNDE FREE COOLING UYGULAMASI

196

197

ekil 11.13. DRT BORULU FAN-COIL + TAZE HAVA SSTEM AKIM EMASI

198

ekil 11.14. DRT BORULU FAN-TAZE HAVA SSTEM SOUTMA DEVRES SSTEM ALTERNATFLER

199

salayan bu tr termostatlar genelde mikroilemci teknolojisi ileretilmektedirler.Baz trleri, bina otomasyon sistemine balanabil-mek iin arayzlere sahiptir. Oda-mahal scakln len ve/veyafan-coil dn havas scakln len scaklk hissedicisinden ge-len bilgilere gre mahal scaklk ayar deeri mukayese edilir ve st-ma ihtiyac sz konusu ise oransal iki veya yollu stma vanas-na, soutma sz konusu ise soutma vanasna kumanda edilir. Ma-hallin s ihtiyacna gre stma veya soutma vanas olmas gerekenkonuma (%0 ile %100 arasnda) gelir.Konfor ve kullanm zaman-na bal fan devirleri ile ilgili manuel bir kumanda sz konusu de-il ise, stma veya soutma vanalarna elenik olarak kontrol edilir.Oda kontrol nitesi veya termostat zerindeki zaman programlay-c vastasyla sistemin otomatik almas (durma-alma veya ge-ce scaklk dm fonksiyonlar) temin edilebilir.

Mahalle ait pencere ve kap gibi sl koullar deitirecek ekipman-larn ak ve kapal durumlar kuru kontak olarak sisteme balana-bilir ve bu durumlarda fan-coil nitesinin durdurulmas veya tekrardevreye girmesi programlanabilir. Keza bu tr fan-coil kontrol sis-temi ile mevcut mahalle-odaya ait aydnlatma sistemi de zamanabal olarak kontrol edilebilir.

11.6. ENDKSYON SSTEMLER (ekil 11.19)Endksiyon sistemi ok katl binalarn evre odalarnda, ofis binas,otel, hastane, apartman gibi ok odal binalarda kullanlrd. Gn-mzde endksiyon sistemler artk pek kullanlmamaktadr. Yksekbinalarn klimalandrlmasnda minimum aft gerektiren bir sistemdir.Avantajlar:1. Az yer gerektirmesi (Tam haval sistemlerin aksine, duyulur s

yknn byk miktarnn su ile karlanmasndan dolay)2. Her odann bamsz kontrolu mmkndr..3. Minumum servis (Fan motoru yok)4. Merkezi nem alma ve olduka kk bir merkezi sistem.5. Odalarda fan olmamas.Dezavantajlar:1. Change-over ilemi benzerlerine gre daha problemlidir.2. Kontrol daha kompleksdir.3. Sekoder hava devresi zerinde filtre gereklidir.4. Primer hava devresini kapatmak mmkn deildir.5. Oda nem miktarn ayarlayabilmek iin primer su devresinde d-

k bir scaklk gerektirmektedir.6. Egzoz hava miktar ok olan yerlerde uygulanamaz.7. Genelde tesis edilmeyen drenaj borusunun olmay, ar insan

yknde veya penceresinin ak kalmas halinde nemli zararla-ra sebep olabilmektedir.

8. Terminal nitelerindeki basn kaybndan dolay enerji sarfiyatfazladr.

11.7. DEKEN SOUTUCU AKIKAN DEBL SSTEMDEKEN SOUTUCU AKIKAN DEBL (DSD) Sistem, so-

ekil 11.15. K YOLLU VANAYA KUMANDA.

ekil 11.16. YOLLU VANAYA KUMANDA.

ekil 11.17. DRT BORULU FAN COIL ISITMA VESOUTMA KONTROL VANALI K KONUMLU KONTROL

200

utma grubu ve fan coil sistemiyle ayn prensipte alr. DSD sis-tem d nitesi, sabit evaporasyon ve kondenzasyon scaklnda initelere soutucu akkan gnderir. D nite soutucu akkannkondenzasyon ve evaporasyon scaklklarn sabit tutacak bir kapa-sitede alr. D nitelerdeki inverter kompresrler ile farkl kapa-sitelerde alma imkan yaratlmtr. Bu sayede farkl kademeler-den sabit evaporasyon ve kondenzasyon scaklklar temin edilir.D nitelerin inverter kompresrler sayesinde tek bir 2000kcal/hlik i nite tek bana alsa dahi kompresr kapasitesi kont-rol edilebilmektedir. Yine chiller sisteminden farkl olarak DSD initeleri (fan coil) bamsz alma olanana ve yksek kapasitekontrol hassasiyetine sahiptir.ekil 11.20de ematik olarak grlen DSD i nitesi fana, serpan-

tin grubuna, 3 adet termistre (T1, T2, T3), oransal vanaya ve mik-ro ilemciye sahiptir. Akkan scakl, T1 termistr tarafndan gi-rite, T2 termistr tarafndan kta gzlenir. T3 termistr havadn scakln ler ve bilgiler mikro ilemciye gnderilir. Mikroilemci bu verileri deerlendirerek bir sonraki dn hava scakl-n belirler ve ayarlanm termostat deeri (T5) ile T3 dn havasscaklklar arasndaki fark hesaplar. Bu hesaplamann sonucu idealsuperheat derecesini belirler. Daha sonra mikro ilemci gerek su-perheat T1, T2 dereceleri arasndaki fark hesaplar ve oransal vana-nn ne kadar almas gerektiini belirler. DSD sistemindeki bu PIDkontrol sayesinde i nite odann yk deiimlerini izler ve buna uy-gun olarak soutucu akkan debisini kontrol eder. te oda scaklbu kontrol hassasiyetinden dolay 0.5 Clik farkla kontrol edilir. Bu

ekil 11.19. ENDKSYON

ekil 11.18. DRT BORULU FAN COIL ISITMA SOUTMA KONTROL VANALI ORANSAL KONTROL

201

hassasiyet hem konforu artrr, hem de enerji tasarrufu salar.DSD sistemde yine chillerden farkl olarak su dolam yoktur. Bu-nun yerine soutucu akkan, direkt olarak fan coillere (DSD initesine) gnderilir. Soutucu akkann direkt kullanlmas saye-sinde sulu sistemde kullanlan pompa, pislik tutucu, vana gibi bir-ok ekipman kullanlmaz. Suya ve havaya gre daha iyi s transferortam olan soutucu akkan enerji tasarrufu salar. Bu ayn za-manda hacim tasarrufu da salar. Bilindii gibi 5 Clik scaklk far-knda 1 kg. su ile transfer edilebilecek s miktar 5 kcaldir. Yine 10Clik scaklk farknda 1 kg hava ile transfer edilebilecek s mik-tar 2.4 kcaldir. Oysa 0C evaporasyondaki 1 kg bana soutucuakkan ile transfer edilen s miktar 49 kcaldir. Bylece 1 kg ba-na soutucu akkann tad s miktar suya gre 10 kat, hava-ya gre 20 kat daha fazladr. Bu demektir ki, DSD sistemi sy ta-mak iin ok daha az enerji kullanmaktadr.DSD sistemde bilinenin aksine uzun akkan borulamas yaplabil-mektedir. DSD sistem i ve d niteler, 50 m.lik ykseklik farkn-da maksimum 100 m.lik borulama uzunluuna sahiptir. (Eer dnite aada, i niteler yukardaysa, 40 m.lik ykseklik farkndaalabilir.) Bu uzun akkan borulamas sayesinde yksek ve byklekli binalarn klimatizasyonunu salamak mmkn olmaktadr.Ayn zamanda bu tr binalarda byk yer tasarrufu salanmaktadr.DSD sistemde bu uzun borulamalardan kaynaklanacak problem detamamen nlenmitir. Bilindii zere, uzun soutucu akkan boru-lamas yaplmas durumunda iki nemli problem vardr. Birincisikompresre likit dndr. kincisi soutucu akkan ile birliktesisteme srklenen yan kompresre geri dndrlememesidir. Buiki durumda da kompresr hasarlar meydana gelecektir. Likit dn-n nlemek iin yksz yolalma (soft start), ya geri dnnsalamak iin yksek verimli ya seperatrleri kullanlmaktadr.

11.8. AMERKAN SSTEM KLMA UYGULAMASIBu sistem stmann scak sulu kalorifer sistemiyle, soutmann ka-nal tipi split klimayla yapld hibrit bir klima sistemi olarak tanm-lanabilir.IstmaIstma; cam altna monte edilen stclar ile yaplmaktadr. Kncam yzeyinden souyarak aaya inen hava, stclar zerinde s-

narak yukarya doru ykselir. Cam nlerine termostatik radyatr valfi monte edilmi radyatr-

ler (veya termostatik kontroll elektrikli stclar) yerletirilir. Radyatrlerde snan hava yukar doru doal sirklasyon ile

ykselir. Scak hava ortam havasna gre daha hafiftir. Bu ne-denle yukarya doru kendiliinden ve sessizce ykselerek, or-tam souk radyasyon etkisinden koruyan bir scak hava perde-si oluturur ve en iyi stma konforunu salar.

Termostatik vanalar ile ortam scakl istenilen deerde hep sa-bit kalr. Ortam scaklnnn sabitlenmesi konfor ve yakt eko-nomisi salar.

Kn ortam havas scakl arttka, nem oran da azalr. Nemoran azaldka da grip olma riski artar. Termostatik vana kont-rol, dolayl olarak odadaki nem orannn da kontrol edilmesinisalayarak salkl bir ortam hazrlar.

Radyatrlere scak su, d hava scaklna gre kazan suyu s-cakln ayarlayan kontrol panel (Ecomatic panel) ile alankalorifer kazanndan gnderilir. Termostatik vanalar bu nedenleani s yklerini (gne nlar, ieriye ok sayda insan girme-si vb.) dengeler.

Istclar (radyatrler) cam altna olabildiince yaygn olarakyerletirilmelidir. Geni tip radyatrler yerine dar tip radyatrlertercih edilmelidir (tekli Alurad radyatr gibi). PKKP tipi panelyerine PK veya P tipi panel radyatr kullanlmaldr.

Radyatrlerin hafif ve su hacminin az olmas da otomatik kontro-l kolaylatraca iin yakt ekonomisine katkda bulunacaktr.

Havalandrma ve SoutmaHavalandrma ve soutma kanal tipi split klima cihazlar ile yaplr.Taze hava, klima cihaznn arkasndan darya alan bir hava ka-nal yardm ile alnr (hava kanal zerine damper monte edilmeli-dir) veya bir booster fan (hz anahtar ile devri kontrol edilen) yar-dm ile klima cihaz emiine gelir. Dn havas ile taze hava ka-rtrlarak filtre edilir. Yazn soutularak hava kanallar yardm ileortama ulatrlr. Klimatize edilen hava ortama tavandaki anemostatlar veya aln

menfezleri ile verilir. Yeterli sayda anemostat (veya menfez)kullanld iin hava ortama homojen bir ekilde datlr ve eniyi konfor salanr.

Uygun kesitlerle hava datld iin ortamda tam bir sessizliksalanmaktadr.

Egzoz ise, ayr aspiratr ile yaplmaktadr. Egzoz havas varsadepo, kapal garajlara; Adana, Antalya gibi blgelerde asansrmakine dairelerine (ok scak havalarda termik atmasn nle-mek iin) atlye hacimlerine flenerek bu hacimlerin az da olsastlmas ve havalandrlmas, ilave bir bedel demeksizin sa-lanmaktadr. Ayrca bu hacimler (+) basnta tutularak tozdanarndrlabilir. Bu tip hacimler yoksa veya ok ters tarafta kal-yorsa egzoz havas kondenserlerin zerine atlarak, kanal tipisplit cihazlarn verimleri arttrlabilir.

Kat ykseklii 2,6 metre olan hacimlerde bir anemostatdan or-tama verilen hava miktar 7500 Btu/h kapasitesinde olmaldr.10.000 Btu/h deerini amamaldr. Daha fazla kapasitede havaverilirse, ortamda ideal hava dalm gereklemez, hz artar,souk blgeler oluur ve konfor bozulur. Kat yksekligi 15 met-

ekil 11.20. DEKEN SOUTUCU AKIKAN DEBLSSTEM NTES

re olan bir sergi holnde ise; bir anemostatdan 50.000 Btu/h ka-pasitesinde hava verilebilir.

Duvar veya cam tipi split klimalarda duvardan yani tavana gredaha da alt seviyeden ortama 12.500 - 18.000 - 24.000 Btu/h gi-bi ok yksek kapasitede hava verilmesi, bu cihazlarn altndaveya yaknnda oturanlarn hasta olma riskini arttrmaktadr.Duvar tipi split klimada havalandrma imkan yoktur. Ayrca sesproblemi olumaktadr. Salon tipi cihazlarda ise souk havahacme tek bir noktadan verilmekte ve genelde konfor asndanen kt uygulama rneklerinden birini oluturmaktadr. Bu du-rumu kalorifer tesisat yapmak yerine byk bir soba ile stmayapmaya benzetebiliriz.

Kanal tipi split klima cihazlar ile hava ortama homojen olarak da-tld iin ortamda hava hareketi ve ses hissedilmeden idealkonfor salanmaktadr. Havalandrma ise 12 ay yaplabilmektedir.

Amerikan Sistem Klimann Avantajlar1. Konfor Hava dalm homojen yapld iin rahatsz edici hava hare-

ketleri olumaz. Sessiz bir ortam salanr. Istma cam altndan yapldndan souk havada ortamda souk

radyasyon etkisi olumaz. Ortam scakl d hava kompanzas-yon paneliyle alan kazan ve termostatik radyatr valfleri sa-yesinde sabit kalr.

Souk hava ise tavandan verildiinden aaya inerken ortamhavas ile karr ve ideal datm salanr.

Yazn kanal tipi klima cihazlar nemi ald iin ortamda idealhava artlar oluur.

Ortama ihtiya kadar taze hava verilir ve egzoz edilir. Ortamdasigara duman (veya kokusu) ieren kirli hava olumaz.

Ortama verilen taze hava, egzoz edilen hava miktarndan birazdaha fazladr. Bu ekilde ortam (+) basnta tutulur. Kap ve do-ramalardan fazla hava darya karlr. Ortama toz girmesi nle-nir. Tozdan arndrlm ortamda temiz hava konforu artrr, tozungetirdii problemlerden (bilgisayar arzalar, sk sk toz alma ihti-yac, masa, mobilya gibi malzemelerin toz alnrken izilmesi, ha-llarn mrnn ksalmas vb.) ok byk oranda kalm olur.

2. letme Kolayl Amerikan sistem klima tesisatn sekreterler veya bro alan-

lar iletir. Ayrca bir teknisyene ihtiya duyulmaz. Kalorifer sis-temi haftann her gnne ayr ayr programlanr. rnein knsabah saat 8.30da ortam scaklnn 20 C olmas isteniyorsa,Ecomatic panel d hava scakln lerek kazan nceden a-ltrp (souk havalarda daha da erken altrr) 8.30da 20 Coda scakl artn salar. Pazar gn almayan binalarda,pazartesi sabah kazan otomatik olarak daha erken altrp8.30da 20 C oda scakl artn yine salar.

Soutmada ise istenen scaklk digital termostat zerinde kolay-ca seilir.

3. letme Esneklii Ara mevsimde (Nisan, Mays, Ekim, Kasm aylar gibi) sabah

stma sistemi, len saatlerinden itibaren otomatik olarak so-utma sistemi alabilir. yerlerinde fazla mesai saatlerinde(akam veya hafta sonu gibi) ise sadece birka oday soutmak

(kn da heat pump ile stmak) mmkndr. Flexibilite ve eko-nomi salanr. Evlerde ve villalarda ise gndz salon, gece ya-tak odalar soutularak ekonomi salanabilir.

4. Servis Kolayl Sistem elemanlar arza yapma riski olmayan basit ve uzun

mrl cihazlardan seilirse, servis ihtiyac; ylda bir defa genelbakm yaplmas ve blgeye gre ayda veya birka ayda bir de-fa filtre temizliinden ibarettir. Servis gereksinimi olan cihazla-rn says klasik sistemlere gre daha az sayda olup belirlihacimlere toplanmtr. Servis ok kolay yaplr ve servis son-ras iz brakma riski olumaz. Yaam mahalleri ierisinde servisgereksinimi olan cihazlar yoktur.

5. letme Maliyeti Istma cam altndan, soutma ise tavandan yapld iin s

transferi ideal ekilde yaplr ve enerji gereksinimi en aza in-dirilir. Esnek bir sistem olduu iin iyerlerinde mesai saatleridndaki kullanmda binann kk bir blm stlpsoutulur ve enerji tasarrufu salanr. Konutlarda ise istenirsegndz salon, gece yatak odalar ayr ayr soutulabilir.

6. Kurulu Maliyeti Kurulu maliyeti klasik sistemlerden %20 ile %60 orannda

daha ucuzdur. nemli Not: Kn taze havann stma ihtiyac, kanal tipi heat

pump split cihaz kullanlmas halinde (taze hava ihtiyac %10ila %30 arasnda ise) bu cihaz ile karlanr. Kazan kapasitesinihesaplarken taze havann stma yk eklenmez.

7. mr Sistem elemanlar ok uzun mrl olup kaliteli cihazlarn kul-

lanlmas halinde ekonomik mr 20 yldan daha fazla olabil-mektedir.

11.8.1. yerlerinde Amerikan Sistem Klima Uygulamas rneiAmerikan sisteminin baar ile uyguland ofis yaps rnei ekil11.21 ve 11.22de gsterilmitir. Ak tek hacim olan showroom,blmeli ofis odalar ve byk seminer salonu gibi farkl karakterler-de hacimlerin bulunduu 4 katl bu ofis binasnda 8 adet kanal tipisplit klima cihaz kullanlmtr. Her katta 2 adet olarak dzenlenen50.000 Btu/h kapasiteli hava kanall split cihazlarn havas zerin-deki ii akustik izoleli galvaniz sacdan yaplm kutuya (plenum)verilmektedir ve eit dirence sahip ok sayda kanal ile datmyaplmaktadr. Bylece kanal ap kk tutulabilirken (en az asmatavan ii ykseklie ihtiya duyuluyor) dengeli bir datm da sa-lanm olmaktadr. Cihaz yerleimi ve kanal datm yaklaksimetriktir. Cihaz saysna bal olarak sistemde 8 zon yaratlmtr.Normal alma artlarnda yaklak %20 taze d hava beslemekteve ayn oranda hava asma tavan iinden egzoz edilmektedir.Istma ise scak sulu bir sistemle temin edilmektedir. SistemdeAlurad radyatrler kullanlmtr. Her bir radyatr giriinde termos-tatik vana bulunmaktadr. Bylece farkl zonlarn, farkl snma ih-tiyalarna cevap verebilmektedir. ekil 11.21de ofis kat plangrlmektedir. ekil 11.22de ise yaklak 100 kii kapasiteliseminer salonu zm verilmitir. Amerikan sistemin alternatifiolarak dnlebilecek klima sistemleri ile karlatrlmas, kar-latrma tablolar blmnde verilmitir.

202

203

11.8.2. Konutlarda ve Villalarda Amerikan Sistem KlimaUygulamas rnei

Villa uygulamalarnda at arasna yerletirilecek cihazla atkatn ve onun altndaki yatak odalar katn soutmak vehavalandrmak mmkndr. Bu uygulamada asma tavan yapl-mas gerekmez. Sistem perspektif olarak ekil 11.23de grl-mektedir. Bodrum katna yerletirilecek cihazla da onun zerin-deki salon kat soutulur. ekil 11.24 ve 11.25de ayn villann

kat plan projeleri verilmitir. Burada scak sulu stma ksmverilmemitir. Bu sistemde gn iinde genelde salon kat,geceleri ise yatak odas kat kullanldndan klimalar farklscaklk ve zamanlarda altrlarak hem zon kontrol yaplmhem de enerji tasarrufu salanm olur. Soutmaya stanbulda 3-4 ay ihtiya duyulur. Havalandrma ihtiyac ise 12 aydr. Bu sis-temde 12 ay boyunca havalandrma yaplabilmesi nemli biravantajdr.

ekil 11.21. AIK OFS AMERKAN SSTEM KLMA UYGULAMASI

11.8.3. ok Katl Yaplarda Amerikan Sistem KlimaUygulamas

Yukarda anlatlan sistem tek katl veya az katl yaplarda uygulan-d gibi ok katl yaplarda da uygulanabilir. Bu ynde yurtdndayaplan uygulamalar vardr. ok katl yaplarda bu sisteminyukarda anlatlan avantajlar arasndaki esneklik zellii ne k-maktadr. Sistem kat baznda kiralanan veya satlan byk i mer-kezleri iin ok uygundur. Yerleim srasnda yaplacak blmelere

uygun olarak anemostat yerleri ayarlanabilir. Enerji giderlerininpaylam problem tekil etmez. Kat kat yerleim yerine, btn binatek bir firmaya ait olsa, mesai saatleri dndaki ksmi kullanmlaraen iyi cevap veren sistem budur. Personelin bulunmad yerlergereksiz yere stlp soutulmayacaktr.ok katl yaplarda daha ziyade giydirme cephe sz konusudur.Giydirme cepheli binann genellikle arka cephesinde ve tercihankede i balkon biiminde d nitelerin konulabilecei bir mekan

204

ekil 11.22. 120 kcal/h SEMNER SALONU KLMA UYGULAMASI

205

ekil 11.23. KONUTLARDA AMERKAN SSTEM UYGULAMASI PERSPEKTF GRNM

206

ekil 11.24. KONUTLARDA AMERKAN SSTEM UYGULAMASI KAT PLANLARI

207

ekil 11.25. KONUTLARDA AMERKAN SSTEM UYGULAMASI KAT PLANLARI (Devam)

oluturulmaldr. Byle bir mekann planda grn ekil 11.26daverilmitir. D niteler bu mekana sralanmakta ve bu mekan n veyan yzlerinde yaratlan pancurlu yzeyler sayesinde d hava ile ir-tibatlandrlmaktadr. Mmknse d hava yan cepheden alnp, ncepheden atlmaldr. Yan cephede hava tm yzeyden alnrken, ncephede sadece belirli bir seviyenin zerinde hava at iin pancur-lu yzeyler bulunmaktadr.Eer d nitelerin konulaca mekan kede oluturmak mmknolamyorsa, arka cephenin ortasnda oluturmak dnlebilir. Budurumda hava pancurlu yzeylerden alttan alnp stten daratlacaktr. Bu durumda btn bina arka cephesi grn ekil11.27 ve 11.28de grlmektedir.Burada ele alnan bina tek katta 40x20 = 800m2 alana sahiptir. Herkat ak ofis olarak dzenlenmitir. Buna gre her katta drt cep-hede drt d zon ve bir de i zon olmak zere be zon bulunmak-tadr. D zonlar d cephenin drt kesinde oluturulmutur. Herzon kendi termostadndan kumanda almaktadr. Klima sisteminiolutururken her zona bir adet olmak zere her katta be adet kanal-l split klima cihaz kullanlacaktr.Sistemin oluturulmasnda eitli alternatif zmler mmkndr.Burad