İplik oluşumu

8/3/2019 plik oluumu

1/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER

TEKSTLMHENDSLERODASI

Sayfa:01

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJSLFLER, PLK OLUUMU

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJSLFLER, PLK OLUUMU

Hseyin KADOLUseyin KADOLU


2/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:02

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PL

K

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU 1. GR

plikler liflerin belli bir ktleyi oluturacak ekilde birarayagetirilerek aralarndaki balantnn eitli yollarlaglendirilmesi ile oluan ince uzun bir tekstil rndr.plikler yerine gre mamul, yerine gre de yar mamul malolarak nitelenebilirler. rnein; dikim ilemlerinde kullanlandiki iplikleri mamul mal olarak ifade edilebilirler. Ancakdokuma ya da rmede kullanlan iplikler kuman ana

maddesini oluturduu iin yar mamul mal eklindenitelenir. plikler pamuk, yn, keten veya kesilmi yapayliflerden imal edildiklerinde bunlara stapel lif ya da kesikli lifiplikleri ad verilir. Bu arada ipek ve sonsuz yapay lifler defilament adn verdiimiz kontin lif ipliklerini meydanagetirmektedir.

Eski alardan bu yana ipliklerin eitli yntemlerleretildiklerini biliyoruz. Bu da ou el sanat ile uraankiilerin giriimleri sonucunda balatlm veya ortayakonulmutur. Bu adan bakldnda tekstil retimininyeryzndeki ilk mekanize endstri olduu ifade edilebilir.

Ancak eirme tekniindeki geliimin ilk basamaklar tarihncesi zamanlarn karanlnda gizli kalmtr. lk ncelerielle veya el krklar ile yaplan iplik retimi 1700'l yllarnortalarnda balayan makinalama ile retim kapasitesi vekalite asndan avantajlar yakalamtr. Gnmzde iplikretimi ise teknoloji harikas olan sper retimli ve yksekkaliteye ynelik makinalarla srdrlmektedir.


3/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PL

K

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU

Tabii polimerlerdenelde edilen

tekstil malzemeleri

Sentetik polimerlerdenelde edilen

tekstil malzemeleri

Sellozesasltekstil

malzemeleri

Yumurtaakesasltekstil

malzemeleri

PamukKetenJtKenevirViskoz vb.

YnTiftikAngoraDeve vb..

PolyesterPoliamidPoliakrilnitrilPolipropilen

Anorganik polimerlerdenelde edilen

tekstil malzemeleri

AsbestCam elyaf

Sayfa:03

2. TEKSTL MALZEMELER


4/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:04

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PL

K

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU Tekstil malzemelerinin nemli zellikleri :

Tekstil malzemelerinin zellikleri mamul maddenin kalitesini ve retim metodlarn nemli lde etkiler. Aadaki tablodatekstil malzemelerinin nemli zellikleri grlmektedir:

zellikler

Lif boyu

Lif incelii

Esneme vekopma uzamas

Kvrmllk

D yzey yaps

Boya alma yetenei

Nem alma yetenei

Is(termik) yetenei

Statik elektriklenme

Kimyasal etkilerekar zellii

Sebebleri

Tabii liflerde yetimelerine bal ve kimyasalliflerdeise imalat metoduna bal olup kullanmyeri ile ilgilidir.

Tabii liflerde yetimelerine bal ve kimyasalliflerde ise imalat metoduna bal olup kullanmyeri ile ilgilidir.

Genellikle molekl zincirinin yapsyla ilgilidir.

Tabii liflerin yetimelerine bal ve kimyasal liflerdeise imalat metoduna bal olup kullanm yeri ileilgilidir.

Tabii liflerin yetimelerine bal ve kimyasal liflerdeise imalat metoduna bal olup kullanm yeri ileilgilidir.

Tekstil maddesinin kimyasal yaps ile ilgilidir.

Makromolekl yapdaki boluklar nemi emerler.

Molekl zincirinin yaps molekllerin arasndakikuvvetlerin etkisi, molekl zincirinin oryantasyonve polimerizasyon derecesi ile alakaldr.

Dk rutubet alma; dk elektrik iletkenlikkabiliyeti ve srtnme statik elektrik yklenmesinesebep olur.

Molekl zincirinin yaps ile ilgilidir.

Etkileri

Farkl lif boylar iplik imalatnda* ekimi etkiler* bkm etkiler

* iplik yapsn ve dzgnszl etkiler* iplik imalat metodunu etkiler

(uzun veya ksa lif iplikilii)

Farkl lif incelikleri iplik imalatnda* iplik eirme kabiliyetini etkiler* iplik dzgnszln etkiler

* alma artlarn etkiler* maruz kalnan d kuvvetlerden dolay

mamul maddenin kullanmn etkiler.

* mamul maddenin hacimliliini* tutunma yeteneini ve elastikiyetini etkiler

* lifin band iindeki tutunma yeteneini etkiler* mamul maddenin hava geirgenliini etkiler* mamul maddenin s tutma yeteneini etkiler* mamul maddenin ykanma artlarn etkiler* yanstma yeteneini(parlakln) etkiler.

* boyamay etkiler

* arl ve hacmi etkiler* mukavemeti etkiler* statik elektriklenmeyi etkiler

* Fiksaj ve form verme ilemleri (tekstre ve t)plastiklik derecesini ve form almay etkiler

* Isl ilem esnasnda parlakl etkiler* mamul maddenin kullanm zelliklerini etkiler.

* retimi olumlu ynde etkiler* mamul maddenin kullanmn etkiler

* Terbiye ileminde alma artlarn etkiler* Temizleme ileminde mamul maddenin kullanm

artlarn etkiler.


5/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:05

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU Pamuk liflerinin fiziksel zellikleri :

Trkiye'de en ok retilen ve tketilen doal lif olanpamuun fiziksel zellikleri ve iplik kalitesine olan etkileri buksmda detayl olarak ele alnacaktr.

Pamuk liflerinin fiziksel zellikleri bu liflerden elde edilecekipliin zeliklerine direkt etki edeceinden byk nemarzetmektedir.

Pamuk liflerinin zelliklerinin lmnde eskiden ayr ayrcihazlar kullanlrken bugn HVI ve AFIS ad verilen modernsistemler kullanlmaya balanmtr. HVI demet halindeAFIS ise tek tek liflerin lm ile sonu vermektedir.

Lif uzunluu: Lif uzunluunun llmesi fibrograph cihaz(HVI iin fibraograph nitesi) ile yaplr. Bu cihazda eldeedilen uzunluk deerleri span uzunluu cinsinden (SL) ifadeedilir ve genellikle % 2,5 SL ve % 50 SL deerleri fibrographcihazndan elde edilir. Bu deerlerden yararlanarak lifniformite deeri de hesaplanr

( % niformite = % 2,5 SL / %50 SL * 100).

Lif uzunluu ( Stapel) snflandrmas aadaki tabloyagre yaplr :

Stapel snflandrmas ortalama lif boyuna gre yaplmtr(ksa elyaf ksm dikkate alnmadan).

Lif ncelii , Micronaire (mikroner) deeri ile ifade edilir veboyutsuzdur. Micronaire sheffield, pamuk liflerinin inceliinitesbit eden bir alettir. Aadaki micronaire deerlerine greyaplan sralama pamuk incelik snflandrmasn gsterir :

< 3 ok ince

3 - 3,9 ince4 - 4,9 vasat5 - 5,9 kaln

> 6 ok kaln

2Lif Mukavemeti , enternasyonal pamuk ticaretinde lb/inccinsinden verilir. Pressley deney aleti ile tesbit edilir.Pressley lif mukavemet deerleri aadaki gibidir :

=> 97 ok kuvvetli89 - 97 kuvvetli81 - 88 vasat

72 - 80 fena deil71 zayf

Son yllarda ortaya kan HVI sistemlerinin kullanmnnartmas ile mukavemette g/tex deeri presley mukavemetiyerine ifade edilmeye balanmtr. Pamuk liflerininmukavemeti bu sistemde 15 40 g/tex arasndallmektedir. yi bir pamuk lif iin HVI mukavemetinin 25g/tex deerinin zerinde olmas gerekmektedir.

Lifin elastikiyeti de nemli bir faktr olup zellikle kopmauzamas olarak tanmlayabileceimiz ekli ipliin

karlat ani zorlanmalar karsndaki davrann byklde etkilemektedir. Bu deer pamuk iin % 6 10 arasndadeiiklik gstermektedir. Kopma uzamas liflerin kopmamukavemetleri ile birlikte ayn anda llmektedir.

Ksa tapel 1 " ve daha az

Orta tapel 1 1/32 " - 1 1/8

Uzun tapel 1 5/32" - 1 3/8

Ekstra uzun tapel 1 13/32" ve zeri

Stapel snflandrmas ortalama lif boyuna gre yaplmtr(ksa elyaf ksm dikkate alnmadan).


6/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:06

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU Lif Olgunluu , eitli metodlarla tesbit edilir ve % cinsindenifade edilen pamuk olgunluk sralamas aadaki gibidir :

> 82 olgun76 - 81 vasat olgunlukta70 - 75 ham

< 70 ok ham

Olgunluk boyama asndan nemlidir. Olgun olmayan lifler

boya almayaca iin kalitede sorun yaratr.Yabanc maddeler ve tozlariplik retimi asndan sonderece nemli bir lif kalite parametresidir. nk iplikaamasna gelmeden nce liflerin muhakkak belli birdereceye kadar yabanc madde ve tozlardan arndrlmolmas gerekmektedir. Bunu salayabilmek iin depamuun youn mekanik ilemlerden geirilmesigerekmektedir. Bu ilemler de her zaman iin bata lifkrlmas olmak zere birtakm zararlara yol amaktadr.Dolays ile iplikhanelere gelen pamuun mmkn olduukadar temiz olmasnda byk fayda bulunmaktadr. Balya

halindeki pamuun iinde bulunan yabanc maddemiktarna gre snflandrlmas aada belirtilmektedir.

Yabanc madde miktar (%) Snflandrma!,2 ye kadar ok temiz1,2 - 2,0 Temiz2,0 - 4,0 Orta4,0 - 7,0 Kirli7,0 ve zeri ok kirli

Yapkanlk da iletmeler iin ciddi sorunlar meydanagetiren bir zellik olarak zaman zaman karmza

kmaktadr. zellikle beyaz sinek zararlsndankaynaklanan yapkanln eitli kimyasal metodlarla vealminyum folye (Termik metod) metodu ile belirlenmesimmkn olup ,zellikle allagelmi bir pamuk eidinindna klmas sz konusu olduunda test yaplmasndabyk fayda vardr. Yapkanln tesbitinde alminyumfolye metodunun yannda Clinitest ad verilen kimyasalmetod da kullanlmaktadr. Yapkanla; eker veya balismi de verilmektedir.

Lif ve iplik zellikleri arasnda ilikiler

plik imalatnda kullanlan pamuk lifinin boyunun uzunolmas (uzun stapel), ince olmas (dk mikroner) ve lifmukavemetinin yksek olmas (yksek pressley veyayksek olgunluk derecesi) iplik mukavemetini olumlu yndeetkiler. Yine lif boyunun yksek ve mikroner deerinin dkolmas, imal edilen ipliin dzgnlk derecesini de pozitifetkiler.

Bugn Trkiye'de pamuk iplikhanesi denilince karmzaring ve Open End iplikhaneleri kmaktadr. Dier iplikmetodlarnn lkemizde ve genelde hibir nemi yoktur.Ring ve Open -End iplikhanelerinin retim teknolojilerinietkileyen lif zelliklerinin nem sras da aadaki tablodagrld gibi farkllklar gstermektedir:

RNG PLKL OE. PLKL1. Lif boyu (homojen dalm) 1. Lif mukavemeti2. Lif incelii 2. Lif incelii3. Lif mukavemeti 3. Lif boyu

4. Temizlik (homojen dalm)

plik eirme snr, yani liften eirilebilecek en ince iplik snrncelikle lif incelii ile snrlandrlmtr. Lif inceldikekesitteki lif says artar ve ipliin eirilebilmesine imkantanyan iplik mukavemeti salanm olur.

plik kesitindeki minimum lif says iplik imalat metodonubal olarak deimektedir. Bu say karde ipliklerde 65-88 vepenye ipliklerde ise 33-59 civarndadr.

Ayrca lif inceliinin bkm katsaysna (elyaf inceldike

bklebilme zellii artar), ksa lif yzdesinin iplikmukavemeti ve dzgnlne (ksa lif yzdesi arttka iplikmukavemeti azalr ve dzgnszlk artar) ve pamuktakiyabanc madde miktarnn zellikle OE iplikhanesinde iplikkopu saysna (yabanc madde miktar arttka iplik kopusays artar) etkileri vardr.


7/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:01

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:07

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU 3. PLKLERDE NUMARALANDIRMA

pliklerin incelik ve kalnlklar numaralar ile belirtilir.Numaralandrma iki ekilde yaplr:

1- Uzunluk NumaralandrmasBel i r l i b i r ar l a den uzunluk miktar i lenumaralandrma.

2- Arlk NumaralandrmasBel i r l i b i r uzunlua den ar l k miktar i lenumaralandrmadr.

Uzunluk Numara Sistemleri Arlk Numara Sistemleri* Metrik Numara (Nm) * Uluslararas arlk (Tex)* ngiliz Pamuk plii ( Ne) * Denye (den, Td)* ngiliz Keten plii (Ne L)* ngiliz Kamgarn plii (Ne K)* ngiliz Streichgarn plii (Ne W)

Burada da grld gibi numaralandrmada birok farkl

sistem kullanlmaktadr. Bu sistemlerden en fazlakullanlanlara burada yer verilmitir.

Metrik Numara Sistemi (Nm) :Bu sistem yn ve yn tipi liflerden retilen ipliklerinnumaralandrlmasnda kullanld gibi , ilem kolaylnedeniyle tm ipliklerin dnm formllerine de yardmcbir numaralandrmadr.

Bir gram arlndaki ipliin ka metre olduunun ifadesidir.rnein; toplam arl 1 gram olan iplik 30 metre geliyorise bunun numaras Nm 30 olarak ifade edilir.

rnekler:* Nm 20 : .............. ............... . 1 gram 20 m olan iplik* Nm 100 : .............. ............... . 1 gram 100 m olan iplik* 1000 gr iplik 25.000 m gelmektedir. Nm = ?

1000 gr 25.000 mX = 25.000/1000

1 gr x = 25 olduundan buipliin incelii Nm 25olarak belirtilmelidir.

ngiliz Pamuk plii Sistemi (Ne ) veya (Ne ) :B cPamuk ipliklerinin numaralandrlmasnda kullanlr. 1 libreiplikteki 840 yardalarn saysdr.. Dier ngiliz sistemlerindebu uzunluk deiiklik gsterir. rnein; ngiliz keten ,kenevirde kabul edilen uzunluk 300 Yarda iken, Kamgarnda560 yardadr.

1 libre = 453.6 gr1 yarda = 91.4 cm ( 0.914 m)

840 yarda = 768 m

rnein; 453.6 gr arlndaki iplik 15.360 m (20x 768 m)geliyorsa bunun incelii Ne 20' dir.

Uluslararas Arlk Sistemi ( Tex) :Uluslararas sistemdir. Her trl iplik iin kullanlabilir.Trkiye'deki iletmelerde kullanm uanda yaygn deildir.1000 metre ipliin ka gram geldiinin ifadesidir.

rnekler:1000 m iplik ............. 50 gr ise ............ ................ 50 Tex

2000 m iplik..............200 gr ise ........... ..............100 Tex

Tex'in 1000 kat olan kilotex ve onda biri olan desitex bazalanlarda kullanlmaktadr. zellikle Kilotex(ktex)iplikhanelerde ara rn olan bantlarda kullanlmaktadr.

1ktex = 1000 Tex = 10.000 dtex = 1.000.000 mtex1 Tex = 10 dtex = 1.000 mtex

1 dtex = 100 mtex

Denye Sistemi (den)

Filament ipliklerin ve liflerin numaralandrlmasndakullanlr. 9000 metre iplikteki gramlarn saysn belirtir.

rnekler:9000 m iplik .............. .....200 gr .......................200 den9000 m iplik .............. .....150 gr .......................150 den

Nm = Ne x 1.69Ne = Nm x 0.59

Nm = 1000/ TexNm = 1 / KtexTex = 1000/ Nm

Nm = 1000/ TexNm = 1 / KtexTex = 1000/ Nm


8/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:08

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU 4. KATLI PLKLER

Kuma retiminde baz belirli amalar iin katl bkliplikler kullanlmaktadr. Bu tr ipliklerde bkm yn tek katipliin tersi ynnde verilir.

KATLI PLKLERN NUMARALANDIRILMASI

Burada dikkat edilecek husus numarann arlk sistemine

mi yoksa uzunluk sistemine gre mi numaralanddr.

Ayn Numaradaki plikler

Uzunluk numara sistemine gre iplik numaras kat adedineblnr. Arlk numara sisteminde ise iplik numaras katadedi ile arplr.

rnek:Nm = 60 / 3 = Nm 20 ( 3 adet Nm60 iplik katlanyor, yeninumaras Nm 20'dir)

30 tex x 3 = 60 Tex ( 3 adet 30 tex iplik katlanyor, yeninumaras 60 Tex).Farkl Numaradaki plikler

* Uzunluk numara sistemine gre 2 veya daha katllar iin uforml uygulanr.

Nz = N1x N2 / N1 + N2

Nz = N1x N2x N3x N4 / N2 xN3xN4 + N1xN3xN4 +N1xN2xN4 + N1xN2xN3

* Arlk numara sistemine gre

Tex z = Tex1 + Tex2 + ..............+ Tex n

rnekler:

1. Nm 20 ve Nm 30 iki iplik beraber bklyorlar. pliin yeninumaras:

Nm z= N1 xN2 / N1+ N2=20 x 30 / 20 + 30 = 12 ' dir.

2. Tex 20 ve Tex 30 iki iplik beraber bklyorlar. pliin yeni

numaras:Tex z = Tex1 + Tex2

= 20 + 30 = 50 'dir.

Tm bu hesaplamalarda bkmden dolay bzlmegznne alnmamtr.


9/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:09

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU 5. EKM VE DUBLAJ

Gnmzde iplik iletmelerinin genelde ilk ara rn tarakbanddr. Tarak band da lif inceliine ve bandn numarasnabal olarak kesitinde 20.000-40.000 adet lif iermektedir.Bu miktar iplik aamasna gelinceye kadar eitlibasamaklarda azaltlarak iplik kesitinde yaklak 100 lifekadar indirilmektedir. Bu azalma iki ekilde meydanagelmektedir.

- Temizleme srasnda bir yan etki olarak lif adedininistee bal olmakszn azalmas. Bu olay daha ziyadeharman-halla, tarak ve penye makinalarnda meydanagelmektedir.

- ekim uygulayarak kesitteki lif saysnn azaltlmas

Bu ilem taraktan balayarak iplik makinalarna kadar olantm aamalarda uygulanmaktadr.

ekim bir lif ktlesine belli bir ynde kuvvet uygulayarak bu

ktleyi gerdirmek suretiyle yaplan bir uzatma ilemi olaraktanmlanabilir. Bu uzamann salanabilmesi iin, liflerarasndaki tutunmann almas gerekmektedir. Tabi kiburada nemli olan bir husus liflerin hareketinin son derecedzgn olarak gereklemesidir. Aksi takdirde band, fitilveya iplik formundaki malzemenin uzunluu boyunca ktledeiimleri veya dzgnszlk meydana gelecektir.ekimin mkemmel olarak gereklemesi hem ilenenmalzemenin durumuna hem de ekimi salayacak olanmekanik dzenein zelliklerine baldr. Esasenmkemmel bir ekimin gerekletirilmesi son derece zordurve herbir ekim aamas daima dzgnszlkte bir arta

yol amaktadr. plik retim aamalarnda ekim ilemi dahaz i y a d e s i l i n d i r l i e k i m s i s t e m l e r i z e r i n d egerekletirilmektedir.

DUBLAJ: Genel anlam itibariyle makineye berabercegiren band saysnn kan band saysna oran; dublajolarak isimlendirilir. Dublaj vastasyla tek, tek bandlardabulunan dzgnszlkler tesadfi olarak giderilir,homojenlik artar. ekimin hesaplanmasnda dublaj sayshesaba katlr.

6. UZUNLUK VE AIRLIK SSTEMLERNEGRE EKMN HESAPLANMASI

Uzunluk sistemine gre ekim aadaki formle grehesaplanr :

N Burada2V= x D N = ekim sisteminden k numaras2

N N = ekim sistemine giri numaras11( N = Nm veya Ne ) D = Dublaj says

Arlk sistemine gre ekim aadaki formle grehesaplanr :

G G = ekim sistemine giren bandn gramaj11V= x D G = ekim sisteminden kan bandn gramaj2

G D = Dublaj says2(G = gr/ , yani tex sistemi )mt

Genellikle ynl iplikhanelerin hazrlama dairelerinde ekimhesaplamasnda arlk sistemi kullanlr. Pamukiplikhanesinde ise hem hazrlk ve hem de iplik dairesindeekim hesaplamasnda uzunluk sistemi kullanlr.

Baz iplikhane makinalarnda ekim ilemi srasnda, yaniekim sahasnda lif malzemesinin allmas srasnda telefmeydana gelir. Bu telef, sanki k numaras ekimdendolay inceliyormu gibi de deerlendirilebilir. Telef yzdesip ise ekim aadaki formle gre hesaplanr :

V = N x D (100-p) V = ekim2 x

N 100 N = k numaras21(uzunluk sistemi) N = Giri Numaras1

D = Dublaj

V = G x D x (100-p) P = Dknt yzdesi (%)1G 100 G = Giri arl12

(arlk sistemi) G = k arl2


10/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:10

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU rnekler

1. Br ynl iplikhanesinde ekme makinesine her birininarl 36 gr/mt olan 10 adet band girmekte ve arl 40gr/mt olan 1 adet band kmaktadr. ekimi hesaplaynz.

V= G x D = 36 x 10 = 9 dur.1G 402

2. Birinci pasaj cer makinesinde 9 ekim ve ikinci pasajcer makinesinde 10 ekim uygulanyorsa iki cer pasajsonunda uygulanan toplam ekim nedir ?

V= V x V = 9 x 10 = 90 dr.2

3. Toplam dublaj says D= D x D x D x D x .xDn forml1 2 2 3ile hesaplandna gre iplikhanede birbirini takip eden 2pasaj cer makinas varsa ve her iki pasajda da 8 band girip 1band kyorsa toplam dublaj ne olur ?

D= D x D = 8x8= 641 2

4. Pamuk iplikhanesinde Ne 1,10 olan fitilden Ne 40 iplikretilmektedir. plik makinesinde uygulanan ekimihesaplaynz.

V= N x D = 40 x 1 = 36 dr.2N 1,101

5. Tarak makinesinde giren vatka numaras Nm 0,0024 ikenve 100 ekim uygulanrken %5 dkntnn meydanagelmesi halinde kan tarak band numarasn hesaplaynz.

V= N x 0 x (100-p) den N = V xN x 1002 2N 100 D x (100-p)

= 100 x 0,0024 x 100 = 0,2521 x (100-5)


11/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:11

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU 7. BKM

Kesikli (tapel) liflerden retilen ipliklerin mukavemetleribelli bir miktar bkm uygulamak suretiyle salanr.Uygulanan burulmann ynne gre bkm S veya Z ynlolarak ifade edilir.Normal koullar altnda iplikler daima Z bkml olarakretilirler. Ancak zel amalar iin S bkml ipliklerinretimi szkonusudur.

Bir iplie verilecek bkm miktar, o ipliin daha sonrakikullanm yerine ve lif uzunluuna gre seilir. Lif uzunluuarttka bkm gereksinimi azalacaktr. Bkmn derecesigenellikle ikiye ayrlr :

AIK BKM :

Triko (rme) ipliklerine verilir. rme makinasnda ipliklerinkarlaaca diren nisbeten dk olduu iin triko ipliizerindeki bkm miktar dokuma ipliine oranla dktr.Dolaysiyle triko ipliinin mukavemeti dokumaya gre daha

dktr.

KAPALI BKM :

Dokuma ipliklerine verilir. Dokuma tezgahnda zelliklezg ipliklerinin zerine binen yk olduka fazla olduu iindokuma ipliklerine, rmeye oranla yksek bkm verilir.Dolaysyla dokuma ipliinin mukavemeti trikoya gre dahayksektir.

Unutulmamas gereken husus bkm miktar arttka ipliinsertleecei ve retim maliyetinin de artacadr.

BKM DERECES :

Bkm aadaki formle gre hesaplanr :

T / m = m Nm veya T = e NeBurada:

T/m = Metredeki bkm ;T = in'deki bkm ( l in = 25,4 mm )

m = Bkm katsays (metrik)

e = Bkm katsays (ngiliz)Nm = plik metrik numarasNe = plik ngiliz numaras

Dnm Formlleri :T/m = 39,4 x T

m = 30, 3 x eNm = l,693 x Ne

TRKO PL BKM :

e= 3,6 deeri piyasada en yaygn biimde uygulanan

bkm katsaysdr. nce mikronerli (3,l - 3,9) pamukkullananan ve yumuak rg tuesine zen gsterenfirmalar e deerini 3,3-3,5 arasna ekebilmektedir.Bunun yannda rg ipliini e= 3,8-3,9 deeriyle alan(sert rg tuesi) firmalar da mevcuttur.

DOKUMA PL BKM :

e= 4,l - 4,5 arasnda deiir. Dokuma tezgahnda zerindeiplik zerine binen yk gznnde bulundurularak atkipliinde dk, zg ipliinde ise yksek seilir (zgipliinin mukavemeti atk ipliinden yksek olmaldr).

M A K N E Y E B A L I O L A R A K B K M NHESAPLANMASI :

Fitil ve ring iplik makinelerinde makine deerlerine balolarak bkm aadaki formle gre hesaplanr :

T/m = Metredeki bkm saysT/m = ni / L ni = devir says (devir/dakika)

L = k hz,sevk hz,verim(metre /dakika)


12/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:12

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU 8. PAMUUN PLKHANEDE ALIMASI

Ksa lif iplikhanesinde pamuk hem saf olarak , hem de ketenve kimyasal liflerle kartrlarak iplik imalatnda kullanlr.Pamuun sahip olduu tabii bklmllk imalat srasndakolaylk salar. Mahsurlu taraf ise neps teekklne olanmeyli ve yabanc maddelerin tutunabilmesidir. Pamuktakihasat ileminin makinelemesiyle bu saknca artmtr.Pamuktaki nepsler genellikle iki ekilde meydana gelir :

- Pamuun ge l i mesi s r as nda k oza i i ndeolgunlamam liflerle, l liflerin bir araya gelmesisonucu,

- rrlamada ve iplikhane tarak makinasndaki imalatsrasnda hatal alma artlarnda (eskimi ve hatalgarnitr telleri, hatal ayar ve fazla pasaj says) liflerinzedelenmesi sonucu.

Pamuun iinde bulundurduu yabanc maddelerinartmas, iplikhanede uygulanacak temizleme prosesinin

saysnn ve etkinliinin artmasn gerektirir. Pamuuniindeki yabanc maddelerin yeterince temizlenememesi vebilhassa Saw Gin rrlamas sonucunda pamuun iindekalan mikrotozlarn emilememesi sonucunda, bilhassaOpen End iplik metodundaki rotor oyuklarnda iplikkopular, kalite ve prodktivitede dmeler meydana gelir.

iit krklar ve yabanc maddelerin pamuktanayrlmasnda harman halla ve tarak en nemli pasajlardr.plik teknolojisinin ilerlemesi ve retim artmasylapamuktaki yapkanln nemi byk lde artmtr. r e t im s r as nda e i t l i mak ina e leman la r

(miller,silindirler,manonlar) zerinde sarklarn olumas,iplik kopularnn artmas vb. kendisini gsteren pamuktakiyapkanlk makina durularna ve dolaysiyle retimkayplarna sebebiyet verir.

9. KISA LF PLKHANES

Pamuk iplikilii denildii zaman genelde ksa lif iplikiliiakla gelmektedir. Bu sistemde 60 mm'den ksa doal veyapay lifler ilenmektedir. Doal ve yapay ksa liflerin iplikhaline dntrlmesinde kullanlan makinalarn bazksmlar deiiklikler gsterse bile prensip olarak ayndrlar.Trkiye bir pamuk retim lkesi olduu iin pamuk iplii imalinemli bir sanayi dal halindedir. Pamuun yapay liflerle

karmlar da nemli bir paya sahiptir.

Ksa lif iplikhanesi piyasada PAMUK PLKHANES adylatannmaktadr. Bu iplikhanede pamuk ve pamuk sentetikkarmlar almaktadr. Pamuk iplikhanelerinde aadakiilem ak emasnda grld gibi ring iplik imalat veOpen End (OE) iplik imalat yaplmaktadr. Ringiplikhanesinde de karde iplik ve penye iplik retimleri gzearpmaktadr.

RNG PLKHANES OE-PLKHANES

HAMMADDE HAMMADDE

Harman Halla Siste Harman Halla Sistemi

Tarak Makinas Tarak Makinas

I.Pasaj Cer I.Pasaj Cer I.Pasaj CerMakinas Makinas Makinas

II.Pasaj Cer Penye Hazrlama II.Pasaj CerMakinas Makinas Makinas

Fitil Makinas Penye Makinas Rotor plik Makinas

Ring plik II.Pasaj CerMakinas Makinas

Bobin Makinas Fitil Makinas

Ring plikMakinas

Bobin Makinas


13/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:13

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU Pamuun iplikhaneye gelene kadar geirdii ilemler rrve n temizlemedir. rr fabrikalarnda ekirdeklerinden

ayrtrlan pamuk lifi balyalar halinde younlatrlr. Buhaliyle iplikhanelere getirilir. Pamuk lifleri iinde ekirdek,yaprak, ot vb. gibi bitkisel krntlar ile kum ve toz gibi mineralierikli yabanc maddeler de bulunmaktadr. Eirmeilemine gemeden nce liflerin mmkn olduu kadar butr maddelerden arndrlmalar zorunludur. Bu nedenleiplikhanede yaplacak olan ilk ilem materyalin preslerdenkurtarlp, klimatize edilmesinden sonra ama vetemizlemedir. Yapay liflerde ise yabanc madde olmadiin balangta sktrlm konumdaki hammaddeninalmas nem tamaktadr. Ad geen bu ama vetemizleme harman-halla makinasnda yaplr. Daha sonratarak makinalarnda daha ince temizleme ve liflerin birbirineparalel hale getirilmesi salanr. Ayrca life bir band formuverilir. Elde edilen bu bantlar daha sonra cer makinalarndangeirilerek band dzgnszl ve lif paralellii iyiletirilir.Bu amala ekim uygulanr. Cerden kan bantlar fitilmakinasnda inceltilerek fitil haline getirilir. Elde edilen fitillerde ring iplik makinalarnda inceltilip, bklerek iplik halinedntrlr.

Karde ve penye ipliklerinin retimi arasndaki temel farkllkpenye hazrlk ve penye makinalarnn retim hattna ilaveedilmi oluudur. Penye hazrlk makinasnda ok saydaband biraraya getirilerek bir yumak oluturulur. Bu yumaklardaha sonra penye makinasna beslenirler ve orada ilemgrrler. Penye ileminin amac lif iindeki tm yabancmaddelerin ve ksa liflerin atlmasdr. Pamuun uzunlukerisini incelersek, en uzun liflerden ksa liflere doru biryaylm grrz. Penye makinasnda yaplan ayarlar ileerinin u ksmnda kalan ksa lifler uzaklatrlr. Atlan lifmiktar % 8-20 arasnda olabilmektedir.

Penye ipliklerini karde iplikleri ile kyasladmzda penyeipliklerinin u stnlkleri olduunu grrz.

1. inde yabanc maddeler ve lif dmckleri olmaz2. Tylenmeleri en aza indirilmitir3. Dzgn grnmldrler

Penye ipliklerinde lif kalitesi ykseldii i iin bkm saysazaltlabilmektedir. Bu da retilen mamullerin dahayumuak tutumlu olmalarn salar. zellikle trikomamullerde bu ok nemlidir. Hammadde telefi artt veilem says fazlalat iin bir miktar maliyet fark da doalolarak meydana gelmektedir.

Pamuk iplikleri genellikle ring iplik makinalar ad verilenklasik makinalarda retilir. Bu makinalarda her tr iplik geninumara snrlarnda retilebilir. Ring iplikiliinde en nemlisorunlardan birisi lifler arasndaki ksa liflerdir. Ayrcabirtakm teknik nedenlerle retim hz yksekolamamaktadr. Bu yzden ring iplikiliine alternatif olan birtakm modern retim sistemleri de piyasaya sunulmutur.Bunlardan en fazla gelime gstereni open-end rotoriplikiliidir. Piyasada sadece open-end iplii olarakisimlendirilen bu ipliklerin piyasa pay %25 dolayndadr.retim ilem basamaklar aadaki ekildedir. Bu yntemlepamuk, yapay l i f ler ve kar mlar rahat l k lailenebilmektedir. Ksa lif problemi ise yoktur. Tam tersinepenye telefi gibi ksa lifler harmana katlarak ekonomikretim yaplabilmektedir. Ancak byle bir uygulamann yansra ok kaliteli ipliklerin retimi iin penye ilemindengeirilmi lifler de open-end makinasnda kullanlmaktadr.Open-end iplikleri yap bakmndan ring ipliklerinden okfarkldr. Ring ipliklerinde lifler iplik boyunca birbirlerineparalel halde uzanrlar. Bu ekildeki yerleimleri i le oldukasalam bir birleme meydana getirilir. Open-end iplikleri isedaha karmak yapldr ve lif paralellii olduka dktr.evrelerine belli aralklarla kuak eklinde lifler dolanmdurumdadr. Paralellik dk olduundan mukavametleri dering ipliklerine nazaran % 10-20 daha azdr. Bu nedenle ringipliklerinden daha fazla bkm uygulanmas zorunludur.


14/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:14

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU 10. HARMAN HALLA SSTEM VEMAKNALARI

Harman halla dairesi birbirine bal makinalardan oluanbir sistemi iermektedir. Sistem grevine rrlanmpreseli balyalar alarak balar. Hazrlanan harmanreetesi gerei pamuk balyalar daireye alndktan sonradairenin klima artlarnda bir gn bekletilir. Harman reetesihazrlanrken ayn yre pamuklarndan oluan partilerin

belirli bir oran dahilinde kartrlarak ayni zamanda bitmesihedeflenir. Bylece o parti ipliin birinci metresindensonuncu kilometresine kadar elyaf zelliklerinin her yerdeayn kalmas salanm olur.

Pamuk yetitiren lkeler arasnda nemli bir yeri olanlkemizde pamuk hasad elle yaplmakta ve rrlamailemi srasnda da genellikle Roller Gin metodukullanlmaktadr, plikhanede alacak pamuun yabancmaddelerden temizlenmi olmas tm iletmecilerin ortakdileidir.

Harman halla dairesi aadaki grevleri yerine getirir :

- Lif topaklarnn almas,- epel ve iit kr gibi yabanc maddelerin pamuktan

temizlenmesi,- Hammadde ktlelerinin homojenletirilmesi ve

kartrlmas- Tozlardan arndrlmas

Harman halla bu grevleri yerine getirirken liflerin en azderecede zedelenmesi gerektii ve temizlenmenin yksekal ma hz lar nda gerekleecei gznnde

bulundurulmaldr.

Harman halla dairesinde temizleme derecesini etkileyenparametreler yle sralanabilir :1. Hammaddenin etkisi

- Hammadde iindeki yabanc madde miktar,- Hammaddenin temizlenme ilemine kar

gsterecei diren.

2. Makinann etkisi- Makinann temizleme etkinlii,- Makinann saatte temizleyecei hammadde

miktar, yani kapasitesi

3. Tesisin etkisi- Temizleme ilemi srasndaki hammaddeyi ama

kademeleri.

4. Klimann etkisi- Hammaddenin harman hallata almas

srasnda sahip olduu rutubet.

plikhanelerde alan pamuk bugn iin eskiye gre dahadeiik grntler arzetmektedir. zellikle temiz pamuakar olan talep arttka ve kalite sralamasnda ok temizpamua prim tanndka, rr tesislerinde kullanlantestere dili temizleme sistemlerinin (cleaner) pasajsaysnn arttrlmas sonucu pamuktaki yabanc maddelerok belirgin ekilde azalmtr. Fakat bu arada krlarak veyaezilerek ok ufalanm ve pamuun iinde kalm olanyabanc maddelerin ayklanmas ok daha zorlamtr.


15/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:15

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU AMA VE TEMZLEME :

Lif topaklarnn almas ve iindeki yabanc maddelerintemizlenmesi srasnda zellikle iki prensip kullanlmaktadr.Bunlardan serbest haldeki pamuk ktlesine vurmaprensibine gre alan makinalarda byk lif topaklarnnalmas ve byk/ar yabanc maddelerin temizlenmesihedeflenmektedir.

Lifi tutarak vurma prensibine gre alan makinalarn ilkama ve temizleme kademesi olarak yerletirilmesi halindeliflerde byk oranda zedelenme tehlikesini beraberindegetirmektedir.

SERBEST HALDE VURMA :

Bu prensibe gre alan temizleyicilerde pamuktopaklarna vurucu kollar veya pimler vastasyla serbesthaldeyken vurulur. vme ve atalet kuvvetlerinin dnmletkileri sonucu lif topaklar almaya balar. Yabancmaddelerin temizlenmesi hem elyafa gre daha arolmalar ve hem de zgaralar zerinde gerekleensavurma kuvvetiyle gerekleir.

Harman halla sistemindeki mteakip gelimelerietkileyecek faktrler u ekilde sralanabilir :

- Ama ve temizleme etkinliinin arttrlmas vurucularnartrlmasyla deil, vurucu organlarn daha randmanlalmasyla salanmaldr.

- Harman halla sistemi ksaltlmaldr.- alma srasnda lifler zedelenmemelidir,- Metallerin ayrlmas ve yangn alarm sistemleri

vastasyla iletme emniyeti arttrlmaldr.- Makina yerleim alan ve enerji ihtiyac en aza

indirilmelidir.- Toz ve kir merkezi olarak emilmelidir.- Havann temizlenerek yeniden iletmeye verilmesi

merkezi olmaldr,- M a k i na l a r da k i a y a r d e i i k l i kl e r i k o l ay c a

gereklemelidir,- e it l i hammadde t i p l er i ne k o lay c a uy um

salayabilmelidir.

KARITIRMA :

plik, imal edildii hammaddenin btn nemli zelliklerinieit oranlarda bnyesinde bulundurmaldr. Bu hedefeulaabilmenin temel art ise esasl ve ayn oranlardakiliflerin karmdr. Aksi takdirde ipliin ktleseldzgnlnn ve mekaniksel zelliklerinin yanndaboyanabi lme kabi l iyet i ve kar m kal i tes i deetkilenmektedir.

Lif zellikleri balyalar arasnda olduu gibi bir balya iinde defarkllklar gsterir. Bu sebepten harmanda kullanlan belirlisaydaki balyadan kk miktarlar alarak kartrmaklazmdr. Harmanda kullanlacak balya saysn tesbitederken dikkat edilmesi gereken husus, karm kesitindekilif zelliklerinin ayn oranda kalmasdr. Balyalardan yolunupmakinaya verilen lif kmeleri ne kadar kkse, karmkesitinde ayn lif zelliklerine rastlama yzdesi o nisbetteyksek olur.

Pamuk iplikhanesinde deiik hammaddelerin belirli oranlardah i l i nde k a r t r l a r ak a l lmas y l a s k akarlalmaktadr (rnek: % 55 pamuk + % 45 polyester).Bu tip karmlar hem belirli kullanm zelliklerini elde etmekve hem de rn maliyetini drmek amacyla yaplr.

Kartrmann amalar aadaki gibi zetlenebilir :

- Ayn blgenin deiik balyalar arasndaki elyaf zelliifarkllklarn en aza indirmek.

- Belirli bir oran dahilinde katlan penye telefi veya dierfaydal telefleri, kullanlan temiz pamuk ile iyicekartrabilmek.

- Mamul rnn zelliklerini etkileyebilmek.- rn maliyetlerini azaltmak.


16/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:16

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU KARITIRMADA GENEL KAVRAMLAR :

Karm oran :Farkl materyal komponentlerinin % cinsinden ktleselorandr. Burada komponentlerin sahip olduklar rutubetlerde gznnde bulundurulmaldr.

Parti boyunca liflerin dalm:Karm oran tm parti boyunca sabit tutulmak zorundadr.Aksi takdirde karmda olabilecek dalgalanmalar dokumaveya rme kuma zerinde uzun dalga boylu izgiler veyabandlar eklinde grlr.

Liflerin kesitteki dalm:Liflerin kesitteki dalmndan kast, hazrlama dairesindekiband veya ipliin kesitinde olan lif dalmdr.

Karm:Belli ktlesel oranlarda yeni materyal elde edilmesinekarm denir. Karm elde etmenin aadaki gibi deiikmetodlar vardr:

- Kartrlacak hammadde komponentlerinin kasalbesleyiciye elle konulmasyla,

- Otomatik balya ac sistemi vastasyla,- Tartm terazili besleyiciler vastasyla,- Cer makinalar vastasyla.

Harmanlama :Hammaddenin iyice kartrlmasyla mamul rndehomojen lif dalm salanm olur. Harmanlama eitlimakina pasajlarnda gerekleir.

Kartrma faktrleri :Dublaj : Kartrlacak olan materyal komponentleri (aynveya farkl hammadde) nce lif topraklarnn kartrlmasve sonra da penye veya karde kalitesine gre vatkalarn vebandlarn st ste veya yanyana sevki ile birbiriylekartrlr. Bylece kesitteki lif karm salanm olur.Sadece dublaj etkisiyle homojen bir harmanlamasalanamaz.

ekim : Dublajn yannda, materyale uygulanan, kesittehomojen bir elyaf dalmnn salanabilmesi iin en nemlifaktrdr.

- Balya karmHarman reetesine gre alacak balya adedi ya

balyalarn konulaca alann byklne gre veyakarmn homojenliini garanti edecek balya miktarna gretesbit edilir. Harmana konulacak balya adedi ne kadar az isebu balyalarn tesbitinde o kadar hassas davranlmaldr. Butesbit sonucu karmn temel kalite nitelikleri belirlenmiolur.


17/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:17

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU 11. TARAK

Tarak makinas sadece topak (lif kmesi) halindekipamuun band haline geldii kesime noktasndaki birmakina olmakla kalmayp hazrlama ileminin merkezindebulunan, kalite ve prodktiviteyi byk oranda belirleyen birmakinadr.

Temizlii ve dzgn yaps iyi bir tarak bandnn belirgin

zellikleridir. Tarama sonucu paralelletirilmi ok saydakilifler tarak bandn meydana getirir.

Tarak bandnn kalitesi dier btn basamaklardaki almaartlarn byk oranda etkiler. Kusursuz dzgnlkte, lelyaf, neps ve yabanc maddelerden temizlenmi tarakbandlar kopusuz ve durusuz bir iletmenin temelartlarndandr. Bylece iplik, rme ve dokumadairelerindeki ekonomiklik artm olur.

Bir iplikhanenin kalite gvencesinde tarak makinasnn rolgn getike artmaktadr. 70'li yllarn dk devir ve az

retimli taraklarnn ardndan 80'li ve zellikle 90'l yllardayksek tambur devirleri ve kalite kavram n plana kmtr.Bir iplikhanede nihai ipliin kalitesi tarakta oluturulur. stnbir kalite standardna ulaabilmenin balca koulu yksekverimli taraklar doru seilmi garnitrlerle donatmaktr.

Pamuklar hakknda fikir yrtebilmek iin en nemlikriterlerden bir tanesi balyalardaki yabanc maddemiktardr. Hedef, mmkn olduu kadar temiz pamuksevketmektir. Bu hedefe rrlama ilemi srasnda liflereuygulanan mekanik kuvvetler sonucu ulalr. Bu aradatohum ekirdekleri de krlarak ok kk paralara ayrlr.

Bu paralarn zerinde yaparak kalm lifler bulunmaklaberaber en nemli mesele literatrde seed coat fragmentsolarak isimlendirilen ekirdek ve kabuk paralardr. Buekirdek paralarnn zerinde ok kk ve fazla sayda lifbulunduu iin bunlar, tekstil teknolojisindeki temizlemeilemlerinde ksa ve l liflerde olduu gibi rahatsz edici birdurum tekil ederler.

epel paracklar iletmede pamuun iindeki yabancmaddeleri ayrmada kullanlan savurma kuvveti ileuzaklatrlamazlar, nk bu paracklarn zgl arlklarson derece dktr. Bu sebepten btn abalar kkekirdek ve kabuk paracklarnn taraklarda ayklanmasstnde younlamaktadr. Pozitif bir sonuca ulaabilmekiin garnitr, tambur devri, retim hz ve tarak ayarlarnnbirbirine tamamen uyumlu olmas gerekmektedir.

Gnmzde harman halla hattnn kapasitesi taraklaraoranla 10-15 misli fazladr. Bu yksek kapasiteden dolayharman halla makinalarndan nemli bir temizleme etkinliibeklememek gerekir. Yaplan deneyler sonucunda harmanhalla hattndaki pamuun knda, iinde bulundurduuyabanc maddeler gznnde bulundurularak ekseriyetle% 40-60 orannda temizlenebildii ortaya kmaktadr.Pamuun i i nde k a lan y abanc madde le r i ntemizlenebilmesi ise taraa dmektedir. Bylece taraa birhayl ykl temizleme ii kalmaktadr. Kk epelparalarnn ayklanabilmesi iin tarak makinas geriyekalan yegane anstr. Dier yandan makina deiiktemizleme prensiplerini de bnyesinde bulundurmaktadr.Tarakta, ncelikle brizr ba vastasyla bycekparalarn ayrlmas gerekleir. Daha sonra zgaralar veyasyrc baklar vastasyla geriye kalan paralar liflerdenuzaklatrlr. nemli lde temizleme ileminingerekletii yer tambur ve apka arasndaki taramaalandr. Ksa lif ve artk maddeler apka tarafndan tutularakkartlr. Bakl sabit apkalarn da ksa lif ve ekirdekkrntlarn temizleme ans mevcuttur.

Yksek istihsal hzlarnda tambur zerinde materyal pratikolarak tek, tek lifler halinde bulunur. Liflerin bir almaorganndan dier alma organna geii hemengereklemez. Genellikle lifler alc silindir tarafndanalnmadan nce tamburla birka defa beraberce dnerler.Elyaf naklinin gerekletii tambur-penyr blgesindetemizleme elemanlarnn alma prensibi ancak bu ekildeizah edilebilir.


18/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:18

TEM

ELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU Taraklar sayesinde varlmak istenen ana hedef numaravaryasyonunun minimize edildii, iinde en az neps

bulunduran, yabanc maddelerden en iyi ekildetemizlenmi ve liflerin paralel olarak dzenlendii bir tarakband elde etmektir.

Tamamnn temel hedefi oluturduu ilem basamaklarnTARAIN GREVLER olarak u ekilde sralamakmmkndr :

- Kabuk ve ekirdek paracklarn,toz ve krntlar,l veksa lifleri ayrmak,

- Topak halindeki lif kmesini lifler tek,tek hale gelinceyekadar amak,

- Alan lifleri paralelletirmek,- Tlbent tekil etmek,- Lifleri kartrmak ve az da olsa ekim uygulamak,- Numara varyasyonu olmayan, dzgn bir tarak band

tekil etmek,- Tekil edilen band muntazam bir ekilde kovaya

yerletirerek cer pasajna hazrlamak

Ekonomik bir tarama ilemi aadaki faktrler tarafndanetkilenir :

- Lif topaklarnn almas ve temizlenmesi sonucu liflerinoptimal ilenebilmesi,

- Materyal besleme, teleflerin ayrlmas, emi sistemlerive retim miktar itibariyle modern bir tarak makinasdizayn,

- alarak materyale ve retim miktarna gre dizaynedilmi optimal garnitr telleri.


19/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:19

TEMELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU 12. CER MAKNASI

Cer makinasnn iplikhane iinde merkezi bir rol vardr. plikkalitesini olumlu ynde etkileyebilecek son pasaj makinaolmasndan dolay burada giderilemeyen hatalar iplie vedolaysiyle rme/dokuma kumaa yansyacaktr. Cermakinalarnn retim hz artarken retimdeki pasaj saysazalma trendi gstermektedir.

Pazarn bu tarifleri dorultusunda yksek kalitedeki bandretimini garanti edecek erit reglasyon sisteminiuygulamak kanlmaz olmutur. Tarak makinasndataranarak paralelletirilen lifler bilindii gibi tarak kovalarnadoldurulur. Tarak makinalarnn numaralarna gre tarakkovalar da numaralandrlr. rnein 16 tarak makinasnnnnde 4 adet tek kova kl cer makinas varsa ve sehpaaltna 8 kova diziliyorsa l.cer makinas altna l den 8'e kadar(8 dahil) tarak makinas kovalar, 2.cer makinas altna 9 danl6'ya kadar (l6 dahil) tarak kovalar dizilir. Bu durum 3.ve4.cer makinalarnda da l.ve 2.de olduu gibi uygulanr. Buuygulamann amac, tm tarak makinalarndan kan

kovalar ayn zamanda alarak homojen bir harmanyapmaktr. Cer makinalarnda eritler dublaj ve ekime tabitutulurlar. ekme ilemi pek ok iplikhane makinasnn oknemli ve ortak bir prosesidir (cer, penye, fitil ve ring/OE iplikmakinas gibi). allan lif malzemesinin zellikleri ekimleok yakn alakaldr. Uygulanan yanl ayarlar kaliteninbozulmasna sebep olur.

Dublaj vastasyla eritler kartrlarak homojenlikamalanr. Dublaj ileminin olduu her proses kaliteyiolumlu ynde etkileme ansna sahiptir. Dublaj ilemi cerpasajlar ve penye sisteminde mevcuttur. rnein fitil ve iplik

makinalarnda dublaj olmad iin kalitenin dzelmesinisalayacak hibir etken yoktur. En fazla uygulanabilecekyanl ekim ve ekim sistemindeki yanl ekartman ayar ilekalite bozulabilir.

EKM VE DUBLAJ LE SALANAN AVANTAJLARCER PASAJLARININ GREVLER :

- Uygulanan ekim vastasyla liflerin paralelletirilmesi veallan eritlerin ekilerek inceltilmesi,

- Dublaj vastasyla eri t ler in kar tr lmas vehomojenliin arttrlmas,

- kinci cer pasajndaki reglasyon sistemi vastasylakan eritlerdeki ktlesel farkllklarn (numarafarkllklar) giderilmesi,

Ayrca zel bir konstrksiyon olan kartrma cerlerinde arzuedilen oranlarda pamuk/sentetik ve dier karmlargerekletirilir. Cerde yaplan kartrma ileminin faydalar,karmn esasl bir ekilde kontrol altnda tutulabilmesi vekarm getiren ksmlarn ayr ayr taranm olmasdr.Fakat cerde yaplan kartrma, harman hallataki terazilikartrmaya oranla personel ve enerji asndan dahamasrafldr. Ayrca terazili elyaf kartrma ile elde edilenharman zellii (kesitteki karm homojenlii) daha iyidir.Cer makinalarnda yaplan farkl elyaf karm zellikle yniplikiliinde youn bir ekilde uygulanmaktadr.


20/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:20

TEMELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU 13. PENYE SSTEM

plikiler asndan pamuk blgelerinin doru seimi byknem tar, nk uzun elyaf ve yksek temizlik derecesipamuk fiyatlarn kmsenmeyecek derecede etkilemektedir.Yksek zelliklere sahip ince iplik eirebilmek iin pamuunelyaf boyunun uzun ve liflerin ince, yani mikroner deerinindk olmas gerekmektedir. Yksek iplik kalitelerininarzuland durumlarda temiz ve uzun elyafl pamua ihtiyaduyulaca unutulmamaldr. Normal karde ilemi ile iplik

eirmede yksek kalite zelliklerine bir lye kadarulalabilir. Bu snrdan sonra sisteme penye ileminin ilaveedilmesi kanlmaz olur.

TARAMADAN BEKLENENLER :Penyenin grevleri aadaki gibi sralanabilir

- Penyeleme ilemi srasnda ekirdek, sap ve yaprakkrntlar gibi epel paracklar ve nepslerinuzaklatrlmalaryla iplik kalitesinin ykselmesi,

- Ksa liflerin penye telefi olarak ayrlmas, youn bir

paralelletirme ve ekim sonucu iplik eirmede etkili olacakstapel uzunluunun iyiletirilmesi.

Penye ipliini dierlerinden (karde ve OE iplikleri) ayrankalitatif deerler yksek iplik mukavemeti, iplik dzgnl,parlakl ve temizliidir. Penye makinasndan kan eridetaranm erit, ayrlan telefe de penye telefi denir. Hammaddeve kullanm yerine bal olarak penye makinasnda % 10 - % 25arasnda bir telef miktaryla allr. Kural olarak Ne 40 ve dahaince pamuk iplii imalatlarnda penye sistemi devreye sokulur.Fakat piyasada zellikle Ne 30 penye triko iplii youn birekilde kullanlmaktadr. Buradaki Ne 40 inceliini, karde iplikimalatn zellikle mukavemet ynyle zorlayan bir snr olarak

kabul etmek lazmdr.

Kesik lifli kimyasal liflerde stapel tamamen dzgn olduu veiinde yabanc madde bulundurmad iin penyelemeilemine tabi tutulmazlar.

Genel olarak penye sistemi aadaki basamaklardanolumaktadr : Penye hazrlama, Penye makinas

14. FTL MAKNASI

Fitil makinasnn grevleri aadaki ekilde sralanabilir :

1. ekim sistemi vastasyla cer eridine ekim uygulayarak(yaklak 7-10 defa) inceltmek ve fitil haline getirmek.

2. Bu fitile ring iplik makinasnda izecei yol srasndakopmayacak byklkte (in'deki bkm takribi T= l,25 - l,28)bir bkm vererek yeterli mukavemeti salamak.

3. Ring iplik makinasnn calna taklabilmesi iin fitili ABSveya Polipropilen malzemeden yaplm silindirik bir masuraya(makaraya) sarmak. Sarm katlarnn birbiri zerindenkaymamas iin konik bir yap tekil ettirmek.

4. Fitil bobinin sarm srasnda bobin ap devaml artgsterecektir. Buna mukabil sevk hznda hibir deiiklikolmayacaktr. Fitil bobini sarmnn balangcndan sarmbitinceye kadarki zaman sresi iinde sarm gerginlii, makinaiindeki bir tertibat vastasyla devaml sabit tutulmaktadr.

Fitil makinasnn yukardaki grevleri yerine getirebilmesi iinaadaki makina elemanlarna ihtiyac vardr: ekme ilemiiin ekim sistemi; bkm ve sarm eleman olarak kelebek;sarm srasnda gerekli hareketli planga; fitil bobininin hzn vesarm gerginliini ayarlayan konik tambur veya yenimakinalarn bazlarnda bunun yerini alan bilgisayar kontrolldeiken sarm hz motoru; sarm srasnda hareketliplangann aa ve yukar hareketinin snrn belirleyen biranzuman ve alter ile ana tahrik anzuman.

kinci pasaj cer makinasndan kan ve fitil makinasnncalna yerletirilen kovalar balangta hibir zaman ayndolulukta olmamaldr. Bir partinin balangcnda cer

makinasndan takriben drt farkl metrajda, yani farkl doluluktakova kartlarak fitil makinas beslenir. Bunun adna kademetekili denir. Sebebi kovalarn ayn anda bitmesini, yani aniboalmay nlemektir. Cer bandndaki lifler birbirlerini ancakaralarndaki srtnme kuvveti vastasyla tutabilmektedir. Lifbandndaki bu dk tutunma kabiliyetini arttrmak iin eridedaha sonra bkm verilecektir. alk zerinden ekilen cereritlerinin birbirine srtnerek elyaf kayb veya kazancnasebep olmadan ekim sistemine girmeleri gerekmektedir.ekim sistemine giren bir erit ekilerek bir fitil haline getirilir.Yani fitil makinasndaki dublaj says = l director


21/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:21

TEMELTEKST

LTE

KNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU 15. RNG PLK MAKNASI

Stapel ipliklerinin yaklak % 75'i ring ipliidir. Esas itibariylering iplik makinas aadaki grevi yerine getirir :

- allmakta olan fitili istenen iplik numaras nisbetindeekerek inceltmek,

- plie bkm vererek yeterli mukavemeti salamak,- plii masura zerine kops tekil edilecek ekilde

sarmak.Bu grevlerin yerine getirilmesi aadaki almaelemanlarn gerekli klmaktadr: Fitil bobinlerinin taklacabir calk; fitilin ekilerek inceltilecei bir ekim sistemi; iplikzerine bkmn datlaca kopa-bilezik tertibat; ipliinkops halinde masuraya sarlma dzeni ve btn yenimakinalarda mevcut olan otomatik takm deitirmetertibat.

ekim sisteminde apronlar ve bask manonlar:Optimal bir iplik eirme prosesi iin uygun apron seimininbyk nemi vardr. ekim sistemi iinde liflerintransportunu gerekletiren apronlar st ve alt apron olarakikiye ayrlrlar. Ksa lif iplikhanesinde kullanlan apronlaraadaki zelliklere sahip olmaldr :

- Lif transportunu baaryla gerekletirebilmeli,- Anmaya kar yksek mukavemet gstermeli,- Kopma mukavemeti yksek olmal,- Srtnme katsays dk olmal.

Piyasada apronlar ak ve kapal apron eklinde karmzakmaktadr. Kapal apronlarda ek yeri olmayaca iin

alma srasnda en ufak bir darbe (vurgulu alma)olmayacaktr. Apronlar genellikle sentetik malzemeden imaledilir. zellikle kimyasal liflerin allmas srasnda ekimsisteminde genellikle klima deerlerinin deimesindenkaynaklanan problemler (sarklar) olabilir. Bu durumlardakromla tabaklanm deri apron kullanm probleme zmgetirebilir. Hem st, hem de alt apronun deri seilmesihalinde biri kromla tabaklanm, dieri ise normaltabaklanm deri olmaldr.

Genellikle deri apron altta kullanlr ve bunun her iki ucu daak olduu iin ular verevlemesine kesilerek zel biryapkanla yaptrlr. Ak sentetik apronlarnyaptrlmas da bu ekilde olur. Piyasada en ok kullanlanyabanc kaynakl apronlara Armtrong, Dayteks, Berkol veyerli apronlara Asteks rnek olarak gsterilebilir.

ekim sistemindeki lif kstrma noktalarnda liflerinzedelenmemesi iin st bask silindirlerinin her iki tarafnakauuk malzemeden imal edilmi manon geirilmitir. Ringiplik makinalarnda kullanlan manonlar 60 Shore ile 85Shore (or) arasnda imal edilir. Yumuak manonlardaliflerin kstrlmas ve sevki daha kontroll olmakta (iplikdzgnszlk deeri % U iyilemekte), sert manonlar isedaha fazla baskya dayankl olmakta ve elyaf sar tekilinemeyli daha az olmaktadr.

Tecrbeler, ring iplik makinasnn k silindirinde yumuakmanon kullanlmas halinde iplik deerlerinin dahadzeldiini gstermektedir. Ne 30/l penye ve daha inceipliklerde tecrbeler gerei giri silindirinde 82 Shore, ortasilindirde 73 Shore ve k silindirinde 65 Shore sertliinde

manon kullanlmas nerilebilir. 65 Shore manon dakullanlabilir. Fakat bu durumda manondaki anma oksratli olmaktadr.

Open End ipliklerde (karde Ne 20/l - Ne 30/l) 82 - 73 - 73Shore allmas yine iyi sonu vermitir. 73 Shore yerinekta 65 Shore manon kullanm daha iyi iplik sonularverse de anma ok sratli olmaktadr.

Belirli bir alma sresi sonunda (takribi 1000-2000 almasaati) manonlarn zerinde anmalar, apaklar ve inceyarklar oluur. Bu anmalar malzeme yorulmas, yksek

bask kolu basnc veya manon zerinde oluabilen elyafsarklarn temizlemek zere iinin, kullanm yasak olankesici madde kullanmasyla meydana gelebilir.


22/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:22

TEMELTEKST

LTEKNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU 1108 ilik bir makinada bir srada 554 adet mevcuttur (554giri, 554 orta ve 554 k bask silindiri ve manonu).

Anma durumunda bu manonlarn talanmas (rektifiyeedilmesi) gerekir. ayet k silindir manonlartalanacaksa 554 adet manonlu k silindirinin tamamkartlarak manonlar, hepsi ayni llerde olacak ekildetalanrlar. Bu sebepten iplikhanelerde, makinakapatmamak iin en az birer takm giri, orta ve k iinbask manonu yedei (sadece manon veya ekirdekksmyla beraber) olmas tavsiye edilir. Manonlarn

rektifiyesi, manon asgari apa dnceye kadartekrarlanr. Manon asgari apa dtkten sonraekirdeinden kartlarak atlr ve buraya yenisi taklr.

Eskiden manonlar antistatik bir madde ile laklanarak statikelektriklenme sonucunda olabilecek sarklar nlenirdi.Gnmzde ise genellikle manon talama ilemindensonra manonlara ultraviole n verilerek antistatik biryzey oluturulmakta ve sarmalar bu ekilde nlenmektedir.

zellikle 3-4 gnden uzun sren tatillerde ekim sistemimutlaka boa alnmal, yk altnda braklmamaldr. Aksi

takdirde bask manonlar zerinde uzun sre bask altndatutulmadan dolay iz oluur; bu durum manonu zedelediigibi ezilen yerlerden dolay iplik zerinde peryodikdzgnszlk hatalar oluur. 3-4 gnlk tatil srelerinde debir defa makinann altrlarak silindirlerin dndrlmesitavsiye edilir.

DEVRN ETKLEYEN FAKTRLER :

plik makinasnda i devrinin ykselmesiyle retim artar. devrini etkileyen faktrler aadaki gibidir :

- Bilezik ap kldke i devri artar- Kopa hz ykseldike i devri artar,- plik numaras inceldike i devri arttrlr (iplik inceldike

kesitteki lif says azalacandan mukavemeti salamakamacyla iplie verilen bkm arttrlr ve bununsonucunda i devri de ykseltilir),

- Bkmn ve dolaysiyle mukavemetin daha yksekolmasndan dolay dokuma ipliklerinde, trikoya oranladaha yksek i devirlerine klr.

16. PLKTE KALTE FAKTRLER :

- plik dzgnszl ( %U)- Neps- nce yer - Kaln yer - plik numaras- Numara varyasyonu- Bkm- Bkm varyasyonu- Mukavemet- Mukavemet varyasyonu

PLK DZGNSZL :

Fiziksel tekstil laboratuarnda Uster aleti vastas ileller. Dzgnszlk deeri genellikle %U olarak gsterilir.Uster deerinin bymesi dzgnszln arrttn ifadeeder. Dzgnszlk deeri snflandrlarak istatistikitablolar haline getirilmitir. rnein; ipliimizin llen Usterdeerinin

(%U) % 10 snrnda olmas -------- 100 fabrikadan ancak 10tanesinin bu deeri tutturabildiini, yani iyi olduunu

(%U) % 50 snrnda olmas --------- 100 fabrikadan ancak 50tanesinin bu deeri tutturabildiini , yani orta derecedeolduunu

(%U) % 75 snrnda olmas ---------- 100 fabrikadan 75tanesinin bu deeri tutturabildii, yani avaraj ipliiolduunu ifade eder.

plik Dzgnszln etkileyen faktrler :

- plik kesitindeki lif saysnda olan farkllamalar,- ekim sistemindeki yzen liflerin miktar- Lif uzunluu- Lif incelii- ekim sisteminde uygulanan hatal ekim- Mekanik arzalardan (krk dili, vurgulu alma)

kaynaklanan hatalar.

NEPS BKMVARYASYONU


23/23

1 9 9 2

TMMOB

EGEHRACATIBRLKLER


Sayfa:23

TEMELTEKST

LTEKNOLOJ

S

LFLER

,PLK

OLUUMU

TMET

LTNOS

LFERPKOUUMU NEPS :1mm' den kk lif dmleridir.

NCE YER :plik kesitindeki daralma ' dr.

KALIN YER :plik kesitindeki genileme' dir.

Not: nce yer, kaln yer ve Neps says Uster aleti

vastasyla tesbit edilir ve 1000 metre iplikteki neps sayssylenir. Bu deerlerin de istatistiki olarak snflandrlmasyaplmtr. llerek bulunan ince, kaln ve neps deerleriistatistiki deerlerle mukayese edilerek deerlendirmeyaplr.

PLK NUMARASI :Belli uzunlukta sarlan iplikler numara terazisinde tartlarakarlklar belirlenir. Formlde deerler yerine konularaknumara belirlenir.

NUMARA VARYASYONU :

plik numaralarndaki dalgalanmalardr. plik numarasndakidalgalanma ayn zamanda dzgnszlk demektir.

PLK BKM :plie mukavemet kazandrmak iin bkm verilir. Bkmsaysnn tesbitinde iplik mukavemetinin yeterlilii esasalnr. plie Z veya S ynde bkm verilir.

Bkm etkileyen faktrler u ekilde sralanabilir;

- Lif incelii ( ince lif daha fazla bkm kaldrr)- Lif uzunluu ( uzun lif daha fazla bkm kaldrr)

- pliin triko veya dokumaya uygun olmas ( triko ipliiak bkm = 3.5 ve dokuma iplii kapal bkmldr

- plik incelii ( T = Ne formlne gre iplik inceldikebkm artar.)

BKM VARYASYONU :plik bkmndeki dalgalanmadr.

MUKAVEMET :pliin salamln ifade eder. Birimi Rkm 'dir. Kopmauzunluu demektir.

Mukavemeti Etkileyen Faktrler:

- Lif olgunluu ve mukavemeti

- Lif uzunluu- Lif incelii ( kesitteki lif says)- Bkm miktar

MUKAVEMET VARYASYONU :

plik mukavemetindeki dalgalanmalardr. Sebebi;

- plik kesitindeki lif saysnda olan oynamalar, yaninumara varyasyonu

- Bkmdeki dalgalanmalar- Uzun/ksa ve nce/kaln liflerin iplie homojen

dalmamas

İplik oluşumu

Documents