inwendige geneeskunde

ThiemeM

eulenhoff Zorg Inwendige geneeskunde

Inwendige geneeskundeDit boek gaat over de meest voorkomende ziekten van de inwendige organen. Alle orgaansystemen komen in aparte thema’s aan bod. Veel aandacht is besteed aan de technieken waarmee je de ziekten kunt opsporen. Het verloop, behandelmethoden en prognose van de inwendige ziekten worden overzichtelijk en helder besproken.Inwendige geneeskunde is een verdiepend leerboek en sluit aan bij Anatomie en fysiologie en Basisboek Pathologie.

Inwendige geneeskunde maakt deel uit van een herziene reeks vakuitgaven die zijn ontwikkeld voor de MBO beroepsopleidingen kwalificatieniveau 4 in de sectoren Gezondheidszorg en voor de HBO beroepsopleiding Gezondheidszorg. Deze reeks bevat de theoretische vakkennis voor de opleiding verpleegkunde. Daarnaast zijn ze inzetbaar voor onder meer opleidingen tot doktersassistent, tandartsassistent en apothekersassistent.

Agnes van StraatenHuygenJuup van Meyel

Inwendige geneeskunde


Drs. A. van Straaten-HuygenDr. J.J.M. van Meyel

Colofon

AuteursDrs. A. van Straaten-Huygen

Dr. J.J.M. van Meyel

Redactiedrs. Susan Hol, Chaugey/Overberg

IllustratiesAd van Horssen, Laren

Frans Hessels, Almere

Hans Brik, Callantsoog

Rogier Trompert, Maastricht

foto’sAudiovisuele dienst AZM, Maastricht

Chad Ehlers/Alamy Caspar van Munster

J.W. van der Krans, Zoetermeer

Medtronic CoreValve ®

Occlutech Amplatzer ®

R.A. van Hogezand, LUMC, Leiden

Siemens Healthcare

Sint Lucas Andreas Ziekenhuis, Amsterdam

W.J.C. Hendriks, Nieuwegein

ZorginBeeld / Frank Muller

OmslagontwerpEnof, Utrecht

VormgevingStudio Imago, Amersfoort

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor Primair Onderwijs, Voortgezet

Onderwijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Beroepsonder-

wijs

Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen:

www.thiememeulenhoff.nl of via onze klantenservice (088) 800 20 16

ISBN 978 90 06 92192 2

Derde druk, eerste oplage, 2012

© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,

opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in

enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën,

opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming

van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van

artikel 16 Auteurswet j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl., dient men de

daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie-

en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp

(www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in

bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient

men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van

muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrech-

tenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de

wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen

doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is voorzien van het FSC-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw

voor het gebruikte papier op een verantwoorde manier heeft plaatsgevonden.

Curriculum

Drs. A. van Straaten-Huygen

Agnes van Straaten-Huygen studeerde biologie aan

de Vrije Universiteit te Amsterdam. Al meer dan

zestien jaar werkt zij fulltime als educatief auteur en

redacteur op het gebied van mens en natuur. Zij is

coauteur/hoofdredacteur van de online biologie-

methode ‘www.10voorbiologie.nl’. Zij schreef ‘Sa-

mengevat Anatomie en Fysiologie' voor HBO-V/

verpleegkunde A en is coauteur van de uitgaven

‘Anatomie en ziekteleer voor verzorgenden IG’ deel

1 en deel 2. Op haar naam staan ook de geheel

herziene uitgave ‘Anatomie en fysiologie’ voor

kwalificatieniveau 4 en ‘Anatomie en fysiologie van

de mens’ voor kwalificatieniveau 5.

Dr. J.J.M. van Meyel

Juup van Meyel heeft geneeskunde gestudeerd aan

de Vrije Universiteit te Amsterdam. In 1992 is hij

gepromoveerd aan de Radboud Universiteit te Nij-

megen. Hij is ruim twaalf jaar opleider Interne ge-

neeskunde geweest in het Sint Lucas Andreas Zie-

kenhuis. Momenteel is hij opleider coassistenten en

werkzaam als internist/MDL-arts in het Sint Lucas

Andreas Ziekenhuis te Amsterdam

Aan deze uitgave werkten mee:

thema 1 Infectieziekten

Dr. J. Veenstra, internist-infectioloog

thema 2 Aandoeningen van de spijsverteringsor-

ganen

Dr. J.J.M. van Meyel, internist/MDL-arts

thema 3 Aandoeningen van de longen en lucht-

wegen

Dr. H.J. Smit, longarts

thema 4 Aandoeningen van bloed en bloeds-

omloop

Dr. A.M. de Kreuk, internist-hematoloog

thema 5 Aandoeningen van het hart

Dr. A.R. Willems, cardioloog

thema 6 Aandoeningen van nieren en urinewegen

Dr. C.E.H. Siegert internist-nefroloog

Dr. A.C. Ogilvie, internist-oncoloog

thema 7 Hormonale aandoeningen

Dr. E.H. van der Poest Clement, internist-endocri-

noloog

thema 8 Aandoeningen van gewrichten en botten

Dr. A.W.R. van Kuijk, reumatoloog

thema 9 Aandoeningen van het zenuwstelsel

Aan dit thema werkten – onder supervisie van Prof.

Dr. H.C. Weinstein – de volgende arts-assistenten

mee:

Drs. F. de Beer (H46 Neurodegeneratieve ziekten)

Drs. J.M.F. Boomsma (H47 Traumatologie)

Drs. H.M. Boss (H42 Cerebrovasculaire afwijkingen)

Drs. J. Extercatte (H44 Ontstekingen)

Drs. C.E.P. van Munster (H41 Neurologische

symptomen; H44 Ontstekingen)

Drs. L. Oosterveld (H45 Overige aandoeningen van

het zenuwstelsel

Drs. M. Riemersma (H45 Overige aandoeningen

van het zenuwstelsel)

Drs. S.M. van Schaik (H42 Cerebrovasculaire af-

wijkingen)

Drs. S. Vrij-van den Bos (H43 Tumoren)

Drs. J. Wijntjes (H40 Neurologische onderzoeks-

methoden)

Woord vooraf

‘Inwendige geneeskunde’ maakt deel uit van een

herziene serie vakondersteunende uitgaven voor

het middelbaar en hoger beroepsonderwijs. Dit

boek is een verdiepende uitgave en vormt samen

met het basisboek ‘Pathologie’ en ‘Anatomie en

fysiologie’ een gedegen onderbouwing voor de

MBO beroepsopleidingen kwalificatieniveau 4 en

voor het HBO kwalificatieniveau 5 in de sector

Gezondheidszorg.

Het samenspel tussen theorie en beeldmateriaal

heeft ertoe geleid dat deze uitgaven al sinds de

jaren negentig van de vorige eeuw hét naslagma-

teriaal vormen voor het Gezondheidsonderwijs. De

boeken bevatten de theoretische vakkennis voor de

opleiding verpleegkundige.

In ‘Inwendige geneeskunde’ staan de aandoenin-

gen van de inwendige organen en de behandelin-

gen daarvan centraal. Medisch specialisten van het

Sint Lucas Andreas Ziekenhuis te Amsterdam heb-

ben, elk op hun vakgebied, bijgedragen en ervoor

gezorgd dat dit boek de nieuwste inzichten op het

gebied van inwendige geneeskunde bevat.

Het boek is opgebouwd uit negen thema’s met de

afzonderlijke vakgebieden binnen de inwendige

geneeskunde. De thema's kunnen los van elkaar,

maar ook in samenhang, bestudeerd worden. De

duidelijke opbouw, heldere teksten en ondersteu-

nende afbeeldingen maken het boek voor de stu-

dent heel toegankelijk.

Wij bedanken de auteurs en de specialisten van het

Sint Lucas Andreas Ziekenhuis voor hun toegewijde

inzet bij de totstandkoming van dit boek. Zij heb-

ben veel werk verzet om het boek te actualiseren

en het nog beter aan te laten sluiten bij de ver-

schillende doelgroepen.

Wij hopen dat u met plezier zult werken met dit

boek. Heeft u vragen of suggesties, dan waarderen

wij het bijzonder wanneer u contact met ons op-

neemt.

De uitgever

Inhoudsopgave

Thema 1 Infectieziekten 17

1 Infectieziekten gekenmerkt door afwijkingen van de huid 19

1.1 Herpes simplex 19

1.2 Waterpokken en gordelroos 20

1.2.1 Waterpokken 20

1.2.2 Gordelroos 21

1.3 Wondroos 21

1.4 De ziekte van Lyme 22

1.5 Wratten 23

2 Infectieziekten van het maag-darmkanaal 25

2.1 Salmonella-infecties 25

2.2 Bacillaire dysenterie 26

2.3 Cholera asiatica 27

2.4 Reizigersdiarree 27

2.5 Infectie met Campylobacter 27

2.6 Clostridium difficile-geassocieerde diarree (CDAD) 27

3 Infectieziekten van de lymfeklieren 31

3.1 Mononucleosis infectiosa 31

3.2 Cytomegalie (CMV) 32

3.3 Toxoplasmose 32

3.4 Kattenkrabziekte 33

4 Infectieziekten van longen en luchtwegen 35

4.1 Tuberculose 35

4.2 Legionellose 37

5 Infectieziekten van het centrale zenuwstelsel 39

5.1 Bacteriële infecties 39

5.1.1 Meningitis 39

5.1.2 Tetanus 40

5.1.3 Botulisme 41

5.2 Virale infecties 41

5.2.1 Poliomyelitis 42

5.2.2 Rabiës 42

6 Seksueel overdraagbare aandoeningen 45

6.1 Syfilis 45

6.2 Gonorroe 47

6.3 Chlamydia-infectie 47

6.4 Hiv 48

7 Tropische ziekten 51

7.1 Amoebendysenterie 51

7.2 Malaria 52

7.3 Schistosomiasis 53

7.4 Lepra 54

Thema 2 Aandoeningen van de spijsverteringsorganen 57

8 Aandoeningen van de slokdarm 59

8.1 Onderzoek van de slokdarm 59

8.2 Ziekten van de slokdarm 61

8.2.1 Oesofagitis 61

8.2.2 Slokdarmcarcinoom 63

8.2.3 Hiatus hernia 64

8.2.4 Zenkerdivertikel 64

8.2.5 Slokdarmspasme 65

8.2.6 Achalasie 65

8.2.7 Oesofagusvarices 66

9 Aandoeningen van de maag en duodenum 69

9.1 Onderzoek van maag en duodenum 69

9.2 Ulcus pepticum 70

9.2.1 Maagbloeding 72

9.2.2 Maagperforatie 73

9.2.3 Maaguitgangstenose 73

9.3 Stressulcus 73

9.4 Gastritis 74

9.5 Maagtumoren 74

10 Aandoeningen van de dunne darm 77

10.1 Maldigestie en malabsorptie 77

10.2 Bacteriële overgroei 78

10.3 Kortedarmsyndroom 78

10.4 Coeliakie 78

11 Aandoeningen van de dikke darm 81

11.1 Onderzoek van de dikke darm 81

11.2 Diarree en obstipatie 83

11.2.1 Diarree 83

11.2.2 Obstipatie 83

11.3 Prikkelbaredarmsyndroom 84

11.4 Diverticulose 85

11.4.1 Diverticulitis 85

11.4.2 Bloedingen 87

11.5 Tumoren van de dikke darm 87

11.5.1 Poliepen 87

11.5.2 Coloncarcinoom 88

11.5.3 Bestralingsenterocolitis 90

12 Chronische ontstekingen van de darm 93

12.1 Ziekte van Crohn 93

12.2 Colitis ulcerosa 95

13 Aandoeningen van de lever 99

13.1 Onderzoek van de lever 99

13.2 Icterus 101

13.3 Hepatitis 101

13.3.1 Hepatitis A 101

13.3.2 Hepatitis B 102

13.3.3 Hepatitis C 104

13.3.4 Andere vormen van virale hepatitis 105

13.3.5 Medicamenteuze hepatitis 105

13.3.6 Chronische hepatitis 105

13.3.7 Niet-alcoholische steatohepatitis 106

13.4 Levercirrose 106

13.4.1 Oorzaken 106

13.4.2 Symptomen van cirrose 107

13.5 Leverinsufficiëntie 109

13.5.1 Acuut leverfalen 109

13.5.2 Chronisch leverfalen 110

13.6 Levertumoren 110

14 Aandoeningen van galblaas en galwegen 113

14.1 Onderzoek van galblaas en galwegen 113

14.2 Galstenen 114

14.2.1 Complicaties bij galstenen 115

14.2.2 Behandeling 116

14.3 Galblaastumoren 116

14.4 Galwegtumoren 117

14.5 Obstructie-icterus 117

15 Aandoeningen van de alvleesklier 119

15.1 Onderzoek van de alvleesklier 119

15.2 Acute pancreatitis 120

15.3 Chronische pancreatitis 122

15.4 Pancreascarcinoom 123

Thema 3 Aandoeningen van de longen en

luchtwegen 127

16 Onderzoek van longen en luchtwegen 129

16.1 Longfunctieonderzoek 129

16.2 Bloedgasanalyse 132

17 Astma en COPD, bronchiëctasieën en pneumothorax 135

17.1 Astma bronchiale en COPD 135

17.1.1 Astma bronchiale 135

17.1.2 Chronische bronchitis 136

17.1.3 Longemfyseem 136

17.1.4 Combinaties van aandoeningen 137

17.1.5 Preventie en behandeling 139

17.2 Bronchiëctasieën 140

17.3 Pneumothorax 141

18 Infecties van de ademhalingsorganen 145

18.1 Indeling 145

18.2 Infectie van de onderste luchtwegen 146

18.2.1 Bacteriële pneumonie 147

18.2.2 Niet-bacteriële pneumonie 148

19 Longkanker 151

19.1 Klinische symptomen 151

19.2 Incidentie en oorzaken 152

19.3 Diagnose 153

19.4 Behandeling 154

20 Longfibrose, sarcoïdose en hyperventilatie 157

20.1 Longfibrose 157

20.2 Sarcoïdose 159

20.3 Hyperventilatie 160

Thema 4 Aandoeningen van bloed en

bloedsomloop 163

21 Ziekten van bloed, beenmerg en lymfeklieren 165

21.1 Bloed en bloedaanmaak 165

21.2 Onderzoek 166

21.2.1 Bloedbeeld 167

21.2.2 Serumbepalingen 167

21.2.3 Bloedstelpingsonderzoek 167

21.2.4 Beenmergpunctie en -biopsie 168

21.2.5 Overige biochemische onderzoeken 169

21.2.6 Beeldvormend onderzoek 169

21.3 Anemie 169

21.3.1 Microcytaire anemie 170

21.3.2 Macrocytaire anemie 170

21.3.3 Normocytaire anemie 171

21.4 Polyglobulie 171

21.5 Agranulocytose 172

21.6 Leukemie 172

21.6.1 Acute leukemie 173

21.6.2 Chronische leukemie 176

21.7 Lymfekliergezwellen 178

21.7.1 Hodgkinlymfoom 178

21.7.2 Non-hodgkinlymfoom 179

21.8 Ziekte van Kahler 180

21.9 Afwijkingen van de trombocyten 181

21.9.1 Trombocytopenie 181

21.9.2 Trombocytopathie 182

21.9.3 Trombocytose 182

21.10 Stoornissen in de bloedstolling 182

21.10.1 Congenitale deficiënties 182

21.10.2 Verworven deficiënties 183

22 Transfusie van bloedproducten 187

22.1 Bloedgroepen 187

22.2 Bloedproducten 188

23 Aandoeningen in en van arteriën en venen 191

23.1 Arteriën, venen en trombose 191

23.2 Geneesmiddelen die trombosevorming beïnvloeden 192

23.3 Ziekten door arteriële obstructie 192

23.4 Veneuze trombo-embolie 194

24 Hypertensie 199

24.1 Historisch overzicht en epidemiologie 199

24.2 Klinisch beeld 200

24.3 Gevolgen van hypertensie 200

24.4 Oorzaken van hypertensie 201

24.5 Onderzoek van een patiënt met hypertensie 202

24.6 Secundaire hypertensie 202

24.6.1 Hypertensie ten gevolge van orale contraceptiva 202

24.6.2 Hypertensie ten gevolge van bijnierschorsproducten 203

24.6.3 Renovasculaire hypertensie 203

24.7 Behandeling van hypertensie 204

24.7.1 Niet-medicamenteuze behandeling 204

24.7.2 Medicijnen tegen hoge bloeddruk 205

Thema 5 Aandoeningen van het hart 207

25 Anamnese en cardiologische onderzoeken 209

25.1 Anamnese en lichamelijk onderzoek 209

25.1.1 Algemene klachten 209

25.1.2 Lichamelijk onderzoek 211

25.2 Cardiologische onderzoeken 211

25.2.1 Elektrocardiogram 211

25.2.2 Thoraxfoto 212

25.2.3 Bloedonderzoek 213

25.2.4 Inspannings-ECG 214

25.2.5 Echocardiografie 214

25.2.6 Myocardperfusiescintigrafie 216

25.2.7 Vitaliteitsonderzoek 218

25.2.8 Hartkatheterisatie 218

25.2.9 MRI-scan 220

25.2.10 CT-scan 221

26 Hartfalen en ritmestoornissen 223

26.1 Hartfalen 223

26.1.1 Indeling van hartfalen 224

26.1.2 Compensatiemechanismen 224

26.1.3 Klinische symptomen 225

26.1.4 Diagnose 225

26.1.5 Behandeling van acuut hartfalen 226

26.1.6 Behandeling van chronisch hartfalen 226

26.2 Ritmestoornissen 230

26.2.1 Bradycardie 230

26.2.2 Tachycardie 230

26.2.3 Ectopie 234

26.3 Geleidingsstoornissen 234



26.4 Klepafwijkingen 236

26.4.1 Mitralisstenose 236

26.4.2 Mitralisinsufficiëntie 237

26.4.3 Aortaklepstenose 238

26.4.4 Aorta-insufficiëntie 239

26.5 Plotse hartdood 239

27 Ziekten die samenhangen met zuurstofgebrek 243

27.1 Stabiele angina pectoris 243

27.1.1 Anamnese en diagnose 243


27.2 Acuut coronair syndroom 246

27.2.1 Symptomen 247

27.2.2 Diagnose 247


27.2.4 Complicaties 249

27.2.5 Revalidatie 250

28 Ziekten van hartspier, hartzakje en endocard 253

28.1 Myocarditis 253

28.1.1 Klinische symptomen en diagnose 253

28.1.2 Behandeling en beloop 254

28.2 Cardiomyopathie 254

28.2.1 Dilaterende cardiomyopathie 254

28.2.2 Hypertrofische cardiomyopathie 255

28.3 Pericarditis 257



28.4 Harttamponnade 257



28.5 Pericarditis constrictiva 258

28.6 Endocarditis 258


28.6.2 Complicaties 259


29 Aangeboren hartafwijkingen 261

29.1 Atriumseptumdefect 261

29.2 Ventrikelseptumdefect 262

29.3 Pulmonalisstenose 263

29.4 Tetralogie van Fallot 263

29.5 Open ductus Botalli 264

29.6 Endocarditis profylaxe 265

Thema 6 Aandoeningen van nieren en urinewegen 267

30 Diagnostiek 269

30.1 Urineonderzoek 269

30.2 Bloedonderzoek 270

30.3 Beeldvormend onderzoek 271

30.4 Weefselonderzoek 272

31 Aandoeningen van de nieren 275

31.1 Glomerulonefritis 275

31.2 Nefrotisch syndroom 276

31.3 Acute nierinsufficiëntie 277

31.4 Chronische nierinsufficiëntie 279

31.5 Nierfunctievervangende behandeling 280

31.5.1 Hemodialyse 281

31.5.2 Peritoneale dialyse 281

31.5.3 Niertransplantatie 282

31.6 Nierstenen 284

32 Tumoren van de nieren en blaas 287

32.1 Niertumoren 287

32.2 Blaastumoren 288

33 Aangeboren nierziekten 291

33.1 Polycysteuze nieren 291

33.2 Hereditaire nefropathie 292

33.3 Refluxnefropathie 292

Thema 7 Hormonale aandoeningen 295

34 Hypofyse 297

34.1 Hypofyseonderzoek: vorm en functie 297

34.2 Hypofyseadenomen 298

34.2.1 Functionerende hypofyseadenomen 298

34.2.2 Niet-functionerende hypofyseadenomen 299


34.3 Hypofyse-uitval 300

35 Schildklier en bijschildklieren 303

35.1 Schildklieronderzoek: vorm en functie 303

35.2 Hyperthyreoïdie 305

35.3 Hypothyreoïdie 308

35.4 Thyreoïditis 309

35.5 Struma 309

35.6 Schildkliercarcinoom 310

35.7 Bijschildklieren 311

35.7.1 Hyperparathyreoïdie 311

35.7.2 Hypoparathyreoïdie 312

36 Bijnieren 315

36.1 Bijnierschors 315

36.1.1 Onderzoek: functie en vorm 315

36.1.2 Cushingsyndroom 316

36.1.3 Ziekte van Conn en connsyndroom 317

36.1.4 Bijnierschorsinsufficiëntie 318

36.2 Bijniermerg 319

36.2.1 Feochromocytoom 319

36.3 Incidentaloom van de bijnier 320

37 Eilandjes van Langerhans 323

37.1 Diabetes mellitus 323

37.1.1 Type-I-diabetes mellitus 325

37.1.2 Type-II-diabetes mellitus 327

37.1.3 Complicaties bij diabetes mellitus 329

37.1.4 Zwangerschap en diabetes 331

37.2 Overproductie van insuline 332

Thema 8 Aandoeningen van gewrichten en

botten 335

38 Aandoeningen van gewrichten 337

38.1 Reumatoïde artritis 337

38.1.1 Pathofysiologie 338


38.1.3 Vaststellen van de diagnose 340


38.1.5 Prognose/beloop 341

38.2 Spondylartritiden 341

38.2.1 Spondylitis ankylopoetica 342

38.2.2 Artritis psoriatica 343

38.2.3 Reactieve artritis 343

38.2.4 Artritis bij inflammatoire darmziekten 344

38.3 Systeemziekten 344

38.3.1 Systemische lupus erythematodes 345

38.3.2 Andere systeemziekten 345

38.4 Infectieuze artritis 348

38.5 Kristalartritis 348

38.5.1 Jicht 348

38.5.2 Pseudojicht 349

38.6 Artrose 350

38.7 Weke delen aandoeningen 351

39 Aandoeningen van de botten 355

39.1 Osteoporose 355

39.1.1 Fracturen 356


39.2 Rachitis en osteomalacie 357

39.3 Ziekte van von Recklinghausen 358

39.4 Ziekte van Paget 359

39.5 Kwaadaardige tumoren 360

39.5.1 Primaire bottumoren 360

39.5.2 Botmetastasen 361

39.5.3 Ziekte van Kahler 361

Thema 9 Aandoeningen van het zenuwstelsel 363

40 Neurologische onderzoeksmethoden 365

40.1 Lumbale punctie 365

40.2 Weefselonderzoek 367

40.3 Beeldvormend onderzoek 367

40.3.1 Computertomografie 367

40.3.2 Angiografie 368

40.3.3 MRI en MR-angiografie 368

40.3.4 Doppleronderzoek 369

40.3.5 Isotopenonderzoek 369

40.4 Neurofysiologisch onderzoek 370

40.4.1 Elektro-encefalografie 370

40.4.2 Elektromyografie 370

40.4.3 Onderzoek via opgewekte potentialen 370

41 Neurologische symptomen 373

41.1 Uitvalsverschijnselen 373

41.1.1 Stoornissen van de reflexen 373

41.1.2 Stoornissen van de motoriek 374

41.1.3 Stoornissen van de zintuiglijke functies 376

41.1.4 Stoornissen van de cognitieve functies 377

41.1.5 Stoornissen van de urinelozing 378

41.2 Prikkelingsverschijnselen 379

41.3 Neurologische syndromen 379

42 Cerebrovasculaire aandoeningen 385

42.1 Indeling cerebrovasculaire aandoeningen 385

42.2 Herseninfarct en TIA 386

42.3 Hersenbloeding 388

42.4 Subarachnoïdale bloeding 389

42.5 Overige stoornissen 390

42.5.1 Vaatmisvormingen 390

42.5.2 Sinustrombose 390

43 Tumoren 393

43.1 Algemene symptomen 393

43.2 Tumoren van de hersenvliezen 394

43.3 Tumoren van de hersenen 394

43.4 Tumoren van de hypofyse 395

43.5 Tumoren in het wervelkanaal 396

43.6 Tumoren van de perifere zenuwen 396

44 Ontstekingen 399

44.1 Bacteriële infecties 399

44.1.1 Meningitis 399

44.1.2 Meningokokkenmeningitis 400

44.1.3 Meningitis tuberculosa 401

44.1.4 Hersenabces 401

44.2 Virale infecties 402

44.2.1 Poliomyelitis anterior acuta 402

44.2.2 Herpes zoster 402

44.2.3 Herpes simplex encefalitis 402

45 Overige aandoeningen van het zenuwstelsel 405

45.1 Multipele sclerose 405

45.2 Polyneuropathie 407

45.2.1 Guillain-barrésyndroom 408

45.3 Mononeuropathie 409

45.4 Neuralgie 409

45.4.1 Trigeminusneuralgie 409

45.4.2 Pijn in de arm 410

45.4.3 Pijn in het been 410

45.5 Migraine 410

45.6 Epilepsie 411

45.6.1. Algemene symptomen 411

45.6.2 Syndromen bij epilepsie 412

45.7 Myasthenia gravis 414

46 Neurodegeneratieve ziekten 417

46.1 Algemene kenmerken 417

46.2 Ziekte van Parkinson 417

46.2.1 Andere hypokinetisch-rigide syndromen 419

46.3 Ziekte van Alzheimer 419

46.3.1 Andere vormen van dementie 420

46.4 Ziekte van Huntington 421

46.5 Amyotrofe laterale sclerose 421

47 Trauma's 425

47.1 Traumatisch schedelhersenletsel 425

47.1.1 Licht traumatisch schedelhersenletsel (LTH) 425

47.1.2 Matig en ernstig traumatisch schedelhersenletsel 426

47.1.3 Schedelfracturen 427

47.1.4 Epiduraal hematoom 429

47.1.5 Subduraal hematoom 430

47.2 Trauma’s van wervelkolom en ruggenmerg 430

47.2.1 Fracturen of luxaties van de wervelkolom 430

47.2.2 Hernia nuclei pulposi (HNP) 432

47.3 Trauma’s van de perifere zenuwen 433

Thema 1Infectieziekten

Inleiding

Een grote groep aandoeningen wordt veroorzaakt

door micro-organismen. Micro-organismen komen

zo algemeen voor dat iedereen er in zijn leven

meerdere malen door besmet wordt. Deze aan-

doeningen – infectieziekten genoemd – kunnen

zich op veel manieren manifesteren en in vrijwel

alle organen of orgaansystemen voorkomen. De

infectieziekten kun je indelen op grond van de aard

van de ziekteverwekker (virus, bacterie, schimmel,

protozo). In dit boek is gekozen voor een andere

indeling: het orgaansysteem waar de infectieziekte

zich manifesteert of waarvan de meeste klachten

ontstaan.

De infectieziekten in het eerste hoofdstuk kenmer-

ken zich door afwijkingen aan de huid, zoals

roodheid, blaasjes, pukkeltjes en vlekjes. Veelal

wordt de waarschijnlijkheidsdiagnose op grond van

dit (klinisch) beeld gesteld. Andere factoren, zoals

het beloop van de ziekte, aanvullend laboratori-

umonderzoek of de aanwezigheid van besmet-

tingsbronnen in de omgeving kunnen de diagnose

bevestigen.

Het tweede hoofdstuk behandelt de infectieziekten

van het maag-darmkanaal. In de regel gaat het hier

om een orale besmettingsweg (via de mond).

Hierbij is het door de bacterie geproduceerde toxine

verantwoordelijk voor verschijnselen als misselijk-

heid, braken en diarree.

Het derde hoofdstuk beschrijft een aantal aandoe-

ningen die gepaard gaan met lymfeklierzwellingen.

Voorbeelden zijn de ziekte van Pfeiffer, een cyto-

megalievirusinfectie en toxoplasmose.

In het vierde hoofdstuk komen enkele specifieke

infectieziekten van longen en luchtwegen aan de

orde. Vooral bij kinderen en bejaarden kunnen deze

infecties ernstig verlopen.

Infectieziekten van het zenuwstelsel worden in het

vijfde hoofdstuk behandeld. Deze ziekten kunnen

door vrijwel elk micro-organisme worden veroor-

zaakt. In bijna alle gevallen spelen hoofdpijn,

koorts, bewustzijnsdaling en stijfheid in nek en rug

een belangrijke rol. Snelle opname en diagnostiek

zijn van groot belang om de juiste therapie te

starten.

Het zesde hoofdstuk bespreekt de seksueel over-

draagbare aandoeningen. Hierbij speelt direct con-

17

tact tussen slijmvliezen een belangrijke rol. De

laatste decennia komen seksueel overdraagbare

aandoeningen meer voor als gevolg van verande-

ringen in seksueel gedrag. De ziekteverschijnselen

kunnen genitaal, anaal of aan mond en keel op-

treden.

Als laatste in dit thema komen enkele ziekten aan

de orde die oorspronkelijk niet voorkomen (niet

endemisch zijn) in gematigde streken, maar ‘geïm-

porteerd’ zijn uit tropische gebieden. Door het

snelle en intensieve luchtverkeer is de kans op het

optreden van geïmporteerde ziekten aanmerkelijk

toegenomen.

Thema 1 Infectieziekten

18

1 Infectieziekten gekenmerkt doorafwijkingen van de huid

Inleiding

Kinderen maken dikwijls aandoeningen door die

gepaard gaan met roodheid van de huid (diffuus of

vlekkerig), blaasjes of pukkeltjes. Dit zijn vaak de

zogeheten kinderziekten. De meeste hiervan wor-

den behandeld in het kindergeneeskundeboek en

komen hier niet opnieuw aan de orde.

Er zijn echter ziektes met huidafwijkingen die zich

op volwassen leeftijd manifesteren, en ook bij kin-

deren voor kunnen komen zonder dat het een

kinderziekte betreft. De huid leent zich vrij goed

voor onderzoek. Aard, omvang en beloop laten

zich goed waarnemen. Als je dit hoofdstuk hebt

bestudeerd, weet je de klinische symptomen,

complicaties en behandeling van herpes simplex,

waterpokken, gordelroos, wondroos, de ziekte van

Lyme en wratten.

1.1 Herpes simplex

De aandoening herpes simplex kenmerkt zich door

een terugkerende infectie met een virus. Er ont-

staan koortsblaasjes (‘koortsuitslag’) op de over-

gang van het slijmvlies en de huid. Er zijn twee

typen herpes simplex te onderscheiden: type 1 en

type 2.

Bij herpes simplex type 1 (HSV-1) verschijnen de

blaasjes vooral rondom de lippen en de neus (figuur

1.1). HSV-1 wordt ook wel koortslip genoemd.

Soms veroorzaakt HSV-1 een genitale infectie.

Herpes simplex type 2 (HSV-2) manifesteert zich

vrijwel alleen rond de genitalia en wordt overge-

bracht door geslachtsverkeer. Deze vorm wordt

herpes genitalis genoemd.

Klinische symptomen

De primaire infectie gebeurt merendeels op jonge

leeftijd en verloopt meestal zonder symptomen.

Soms zijn er blaasjes te zien op het tandvlees en het

mondslijmvlies. Na de eerste besmetting blijft het

herpesvirus latent aanwezig in het zenuwweefsel

van de gastheer. Activatie kan plaatsvinden door

Figuur 1.1 Herpes simplex (koortsuitslag)

Hoofdstuk 1 Infectieziekten gekenmerkt door afwijkingen van de huid

19

stress, verkoudheid, koorts of na verblijf in de zon.

De blaasjes zijn gedurende een week besmettelijk

voor anderen, tot ze zijn ingedroogd.

Complicaties

Soms kan een gegeneraliseerde infectie optreden;

dan breidt de infectie zich over het hele lichaam uit.

Verder veroorzaakt het virus een zeldzame maar

zeer ernstige vorm van encefalitis (hersenontste-

king).

Herpes genitalis kan tijdens de bevalling van moe-

der op baby worden overgebracht. Dit kan een

ernstig generaliseerde infectie bij de pasgeborene

tot gevolg hebben, die zich uit in geelzucht, dysp-

neu, lever- en miltvergroting en blaasjes op de

huid.

Behandeling

De meeste herpesinfecties verlopen mild en hoeven

geen therapie. Zo nodig kan herpes lokaal behan-

deld worden met een crème. De patiënt kan ook

behandeld worden met tabletten of een infuus met

antivirale middelen.

1.2 Waterpokken engordelroos

Waterpokken (varicella) en gordelroos (herpes

zoster) zijn verschillende ziektebeelden, veroorzaakt

door hetzelfde virus, zoster-varicellavirus geheten.

Waterpokken is de primaire infectie en gordelroos is

het gevolg van activatie van het latente virus.

1.2.1 Waterpokken

Klinische symptomen

De incubatietijd van waterpokken bedraagt twee

tot drie weken. Het ziektebeeld begint met griep-

achtige verschijnselen gepaard gaand met koorts.

Daarna verschijnt een jeukende huiduitslag die

verschillende stadia van ontwikkeling doorloopt:

van pukkeltjes via blaasjes naar korstjes (figuur 1.2).

Deze stadia kunnen in korte tijd in elkaar overgaan.

De huiduitslag is vooral op de romp en in het ge-

zicht aanwezig en laat geen littekens achter. Dat

kan wel het geval zijn als er door het krabben

geïnfecteerde wondjes ontstaan.

Figuur 1.2 Waterpokken


20

Complicaties

In zeldzame gevallen ontstaat een pneumonie of

een encefalitis. Besmetting met het zoster-varicel-

lavirus kan een levensgevaarlijk beloop hebben bij

kinderen met leukemie of die immunosuppressiva

krijgen. Volwassenen die waterpokken krijgen lo-

pen een grotere kans op complicaties.

Immuniteit

Na een infectie met het zoster-varicellavirus verkrijg

je een levenslange immuniteit tegen waterpokken,

maar niet tegen gordelroos. Dit verklaart waarom je

in je leven maar één keer waterpokken krijgt, terwijl

gordelroos vaker kan terugkeren.

1.2.2 Gordelroos

Na waterpokken doorgemaakt te hebben blijft het

zoster-varicellavirus in het zenuwweefsel van de

gastheer achter. Gordelroos ontstaat door activatie

van dit latente virus, meestal vele jaren na de

doorgemaakte waterpokken (figuur 1.3). De acti-

vatie van het virus gebeurt vooral als de afweer

verlaagd is, bijvoorbeeld tijdens een behandeling

met cytostatica, bij een hiv-infectie of op zeer hoge

leeftijd.

Klinische symptomen

Het aangedane gebied is een begrensd deel van de

huid, dat overeenkomt met een dermatoom. Een

dermatoom is een deel van de huid dat door één

bepaalde ruggenmergszenuw wordt geïnnerveerd.

Op de romp hebben de dermatomen de vorm van

een gordel, vandaar de naam gordelroos. Aanvan-

kelijk heeft de patiënt hevige pijn, daarna ontstaan

jeuk en een branderig gevoel als gevolg van de

ontsteking van de zenuwuiteinden. Tot slot zijn er

pijnlijke erupties met blaasjes.

Complicaties

Als de n. trigeminis bij de ontsteking wordt aan-

gedaan, kan het hoornvlies in het proces betrokken

worden en is blindheid een mogelijk gevolg. Na het

verdwijnen van de huidafwijkingen kan soms een

maandenlang aanhoudende neuralgie (zenuwpijn)

blijven bestaan.

Behandeling

Door het gebruik van antivirale middelen kort na

het optreden van de klachten, kan een sneller

herstel optreden en is er minder kans op compli-

caties.

1.3 Wondroos

Wondroos (erysipelas) is een acute ontsteking van

de huid en het onderhuidse bindweefsel, vaakFiguur 1.3 Gordelroos


21

veroorzaakt door de B-hemolytische streptokok van

groep A, Streptococcus pyogenes genaamd.

Klinische symptomen

Er ontstaat een pijnlijke, rode, scherp begrensde

verhevenheid van de huid, die gepaard gaat met

malaise, rillingen en koorts. Per dag kan het aan-

gedane gebied van afmeting veranderen. Vaak is er

een porte d’entrée, bijvoorbeeld in de vorm van

een open been, kloofjes in de mondhoeken of

kleine wondjes tussen de tenen. Dit laatste zie je

nogal eens bij patiënten met lymfoedeem of chro-

nische veneuze insufficiëntie.

Behandeling

De streptokok is altijd gevoelig voor penicilline.

Verder moet zo mogelijk de onderliggende oorzaak

aangepakt worden, bijvoorbeeld het behandelen

van een schimmelinfectie tussen de tenen.

1.4 De ziekte van Lyme

De ziekte van Lyme (Lyme-borreliose) wordt ver-

oorzaakt door een bacterie met de naam Borrelia

burgdorferi. De bacterie wordt overgebracht door

teken die besmet zijn door herten en knaagdieren.

De mens kan alleen besmet raken nadat hij is ge-

beten door een besmette teek. Bij verblijf in bosrijke

gebieden moet je bedacht zijn op teken die zich in

de huid hebben vastgebeten. Regelmatige inspectie

van de huid kan veel narigheid voorkomen. De

ziekte van Lyme komt in Nederland in toenemende

mate voor.

Klinische symptomen

Na de besmetting kunnen in een vroeg stadium

rode kleurveranderingen (erythema migrans) van

de huid optreden, vaak in een steeds groter wor-

dend ring rond de plaats waar de tekenbeet zat

(figuur 1.4).

Behandeling

De behandeling bestaat uit het vroegtijdig toedie-

nen van doxycycline. Zonder behandeling bestaat

er kans op complicaties, zoals artritis of neuralgi-

sche verschijnselen, die vaak pas veel later optre-

den.

Figuur 1.4 Ringvormig erytheem in de knieholtena een tekenbeet


22

1.5 Wratten

Wratten zijn een veelvoorkomende infectieuze

aandoening die wordt veroorzaakt door het

papillomavirus.

Klinische symptomen

Een wrat ofwel verruca is een hyperkeratotische

(overmatig verhoornde) pukkel op de huid van met

name de vingers, handen, voeten en het gezicht.

De incubatietijd duurt gemiddeld twee tot achttien

maanden. In ongeveer 50% van alle gevallen ver-

dwijnen de wratten spontaan, soms pas na vele

jaren.

Hoewel wratten niet pijnlijk zijn, kunnen ze wel op

vervelende plaatsen zitten, zoals aan de vingers of

onder de voetzool. In dit laatste geval wordt de

wrat bij het lopen als het ware in de voet geduwd,

wat zeer pijnlijk kan zijn.

Ook aan de slijmvliezen van de genitalia kunnen

zich wratten bevinden. Dit zijn de zogeheten

condylomata acuminata, een seksueel overdraag-

bare aandoening.

Behandeling

Behandeling is niet altijd nodig, aangezien de

wratten meestal vroeg of laat vanzelf verdwijnen.

Als behandeling aangewezen is kan dat op twee

manieren:

■ aanstippen met vloeibare stikstof, een snelle en

doeltreffende methode;

■ chirurgisch verwijderen (excideren).

Speciaal bij condylomata:

■ aanstippen met podofylline;

■ lokaal contact met een hoge concentratie sali-

cylzuur.


23

Samenvatting

Enkele veelvoorkomende infectieziekten van de

huid zijn herpes simplex, waterpokken, gordelroos,

wondroos, de ziekte van Lyme en wratten. De

huidafwijkingen zijn meestal goed te herkennen.

Het totale klinische beeld bepaalt de diagnose. De

bacteriële infecties kunnen goed met antibiotica

worden behandeld. Bij de virale infecties worden zo

nodig antivirale middelen gegeven.


24

Thema 2Aandoeningen van de spijsverterings-organen

Inleiding

Het spijsverteringsproces begint in de mond en

eindigt via slokdarm, maag, dunne en dikke darm

bij de endeldarm. Systematisch komen in dit thema

allerlei afwijkingen aan delen van het maag-darm-

kanaal aan bod. In veel gevallen gaan deze afwij-

kingen gepaard met algemene klachten als buik-

pijn, misselijkheid, braken en diarree. De algemene

klachten en de meer specifieke klachten en symp-

tomen bij de verschillende aandoeningen worden in

dit thema besproken.

Hoofdstuk 8 gaat over de slokdarm. Er is veel

aandacht voor onderzoeksmethoden van dit or-

gaan. Het endoscopisch onderzoek komt uitvoerig

aan de orde, evenals ontstekingen en tumoren van

de slokdarm.

In hoofdstuk 9 komen de maag en de twaalfvin-

gerige darm aan de orde. Een belangrijk onderwerp

is het ulcus pepticum en de medicamenteuze be-

handeling ervan. Verder wordt aandacht besteed

aan gastritis en maagcarcinoom.

De aandoeningen van de dunne darm staan in

hoofdstuk 10. Vooral de problemen die samen-

hangen met vertering en resorptie worden bespro-

ken.

Over aandoeningen van de dikke darm en ver-

schillende vormen van endoscopisch onderzoek kun

je lezen in hoofdstuk 11. Met daarnaast de be-

spreking van ziektebeelden als het prikkelbare-

darmsyndroom, diverticulose en tumoren van de

dikke darm. Aangezien diarree en obstipatie veel

voorkomen als algemene darmaandoeningen, is

hiervoor een aparte paragraaf ingeruimd.

In hoofdstuk 12 komen chronische ontstekingen

van de darmen aan bod, met name de ziekte van

Crohn en colitis ulcerosa.

Organen als lever, galblaas en alvleesklier beïn-

vloeden het spijsverteringsproces. De lever is ook

belangrijk voor tal van andere lichamelijke proces-

sen. Als de patiënt een leveraandoening heeft, kan

dat van grote invloed zijn op zijn lichamelijk en

psychisch functioneren. In hoofdstuk 13 staan de

aandoeningen van de lever centraal. Het onderzoek

van de lever en verschillende vormen van hepatitis

komen aan de orde. Daarnaast is ruimschoots

aandacht voor het onderwerp cirrose en de daar-

mee samenhangende leverinsufficiëntie. Ten slotte

57

worden verschillende soorten levertumoren be-

sproken.

Hoofdstuk 14 behandelt het diagnostische onder-

zoek van de galblaas en onderwerpen als galste-

nen, ontstekingen en tumoren.

Hoofdstuk 15 ten slotte bespreekt een aantal aan-

doeningen van de alvleesklier. Ook hier is weer

eerst vrij veel aandacht voor het diagnostische on-

derzoek, gevolgd door de bespreking van de acute

en chronische pancreatitis en het pancreascarci-

noom.

Thema 2 Aandoeningen van de spijsverteringsorganen

58

8 Aandoeningen van de slokdarm

Inleiding

Bij slokdarmaandoeningen staan meestal de klach-

ten op de voorgrond. De patiënt heeft dan vooral

last van slikklachten, passageklachten, retrosternale

pijn, zuurbranden en oprispingen. Dit hoofdstuk

begint met een aantal onderzoeken van de slok-

darm. Je bestudeert endoscopie, röntgenologisch

onderzoek, manometrie en 24-uurs pH-registratie.

Daarna komt een aantal slokdarmaandoeningen

aan bod. Van oesofagitis en het slokdarmcarcinoom

ken je na bestudering de oorzaken, klinische

symptomen, behandeling en complicaties. Van de

hiatus hernia, zenkerdivertikel, slokdarmspasme,

achalasie en oesofagusvarices weet je na bestude-

ring wat het is en welke behandeling nodig is.

8.1 Onderzoek van deslokdarm

Lichamelijk onderzoek bij een aandoening van de

slokdarm levert meestal niet genoeg gegevens op

om een diagnose te stellen. Daar is aanvullend

onderzoek voor nodig. Mogelijke onderzoeksme-

thoden zijn: endoscopie, röntgenologisch onder-

zoek, manometrie en 24-uurs pH-registratie.

Endoscopie

Endoscopie is de onderzoeksmethode van de eerste

keus. Bij de zogenoemde

oesofagogastroduodenoscopie wordt het slijmvlies

van de slokdarm, de maag en het duodenum met

een flexibele endoscoop geïnspecteerd (figuur 8.1).

Er kunnen meteen biopten genomen worden voor

histologisch onderzoek (biopsie). De endoscopie

biedt ook therapeutische mogelijkheden. Zo kun-

nen corpora aliena (vreemde voorwerpen) uit de

slokdarm worden verwijderd, bijvoorbeeld kippen-

botjes, vleesbrokken, vissengraten en munten. An-

dere therapeutische behandelingen zijn verwijding

van een vernauwing en wegbranden van een oe-

sofagusdivertikel.

Bij endoscopisch onderzoek ligt de patiënt op de

linkerzij. Hij moet de endoscoop doorslikken. Dat is

meestal het vervelendste deel van het onderzoek.

Er wordt een beetje lucht in de slokdarm en maag

geblazen, zodat deze ontplooien en goed kunnen

worden geïnspecteerd. De kleur van het normale

slokdarmslijmvlies is bleek grijs-roze. De overgang

naar het rodere maagslijmvlies is te zien als een

scherpe lijn en valt meestal samen met de plaats

waar het middenrif wordt gepasseerd. Als er een

stenose (vernauwing) zit, gebruikt de arts een hele

dunne endoscoop (pediatrische of neusendoscoop)

Hoofdstuk 8 Aandoeningen van de slokdarm

59

Register

24-uurs pH-registratie 61

5-ASA-preparaten 94

A

aandachtsstoornis 381

AB0-systeem 187

absence 413

ABVD-kuur 179

acalculeuze cholecystitis 116

ACE-remmer 227

achalasie 65

achtergrondretinopathie 330

acromegalie 298

acute afstoting 283

acute cholecystitis 115

acute glomerulonefritis 275

acute lymfatische leukemie 173

acute maagbloeding 72

acute myeloïde leukemie 173

acute nierinsufficiëntie 277

acute pancreatitis 116, 120

acute sarcoïdose 347

acuut coronair syndroom 246

acuut hartfalen 224

acuut subduraal hematoom 430

adams-stokesaanval 235

adenocarcinoom 154

adenomateuze poliepen 87

adenoom 298

adenosquameus carcinoom 154

aderlaten 172

adhesies 82

ADL 420

AF 100

afasie 377

agglutinatie 188

agnosie 378

agrafie 377

agranulocytose 172

aids 48

ALAT 100

albuminurie 269

alcoholische pancreatitis 120

alexie 420

alkalose 161

allogene stamceltransplantatie 175

amnesie 426

amoebedysenterie 51

amoebiasis 51

amyloïde plaques 419

amyotrofe laterale sclerose 421

anaplastische carcinoom 311

anemie 169

anesthesie 376

aneurysma 389

aneurysma cordis 250

aneurysma dissecans 201

angina pectoris 209, 243

angiografie 368

angiotensinereceptorblokkeerders 227

antacida 62

antegrade pyelografie 271

anurie 278

anus praeternaturalis 86

aortaklepstenose 238

apraxie 377

arteriitis temporalis 347

arteriografie 193, 272

artritis psoriatica 343

artrose 350

ASAT 100

ascites 108, 211

astma bronchiale 135

astma cardiale 225

astmatische bronchitis 136

435

astrocytoom 394

astrupbepaling 132

asymptomatische ventrikeldisfunctie 224

ataxie 375

atherosclerose 192, 200, 243, 386

athetose 376

atrioventriculair blok 234

atriumseptumdefect 261

atrofie 419

atrofische gastritis 74

auraverschijnselen 410

auto-immuun hepatitis 105

auto-immuunziekten 344

autologe stamceltransplantatie 174

automatische externe defibrillator 240

axiale spondylartritis 342

B

bacillaire dysenterie 26

bacteriële artritis 348

bacteriële endocarditis 239, 258

bacteriële overgroei 78

bacteriëmie 25

ballondilatatie 65, 246

bare-metal stent 246

barrettoesofagus 61

BEACOPP-kuur 179

beenmergbiopsie 168

beenmergpunctie 168

bence-jonesproteïnurie 180

benigne 154

bestralingsenterocolitis 90

bètablokkers 227

bewegingsdrang 115

bilharziasis 53

biliodigestieve anastomose 117

biologische DMARD’s 340

biopsie 153, 219

biopten 153

biventriculaire pacemaker 229

blikparese 419

bloedbeeld 167

bloedgasanalyse 132

bloedglucosecurve 326

bloedingstijd 167

bloedkanker 172

BNP 225

boerenlong 158

boezemextrasystole 234

boezemfibrilleren 231

botmetastasen 361

botmineraaldichtheidswaarde 356

botox 65

botuline 41

botulisme 41

bouchardnoduli 350

bovenste luchtweginfectie 145

brachialgie 410

bradycardie 230

bradykinesie 418

brilhematoom 427

bronchiëctasieën 140

bronchopneumonie 145

bronchoscoop 153

bronchuscarcinoom 151

brughoektumor 397

buikoverzichtsfoto 113

buiktyfus 25

bulbaire spieren 381

bulkvormers 84

burkittlymfoom 179

bursitis 351

C

candidaoesofagitis 62

caput Medusae 109

cardiac care unit 250

cardiac output 215

436

cardiomyopathie 254

cardioversie 232

carotisendarteriëctomie 388

carpaletunnelsyndroom 339, 409

catecholaminen 319

caudasyndroom 432

cavernen 36

caverneuze tuberculose 36

CDAD 27

cercariën 54

cerebrovasculair accident 385

γGT 100

chemotherapie 155

chlamydia-infectie 47

cholangitis 116

choledocholithiase 116

choledochusstenen 114

cholelithiasis 114

cholera asiatica 27

cholestase 117

cholesterolgalstenen 115

chordaruptuur 237

chorea 421

choreatische beweging 375

chronisch gegeneraliseerde pijn 352

chronisch hartfalen 224

chronisch obstructief longlijden 135

chronische afstoting 284

chronische bronchitis 136

chronische hepatitis 105

chronische hepatitis B 103

chronische lymfatische leukemie 176

chronische myeloïde leukemie 176

chronische nierinsufficiëntie 279

chronische sarcoïdose 347

chvostekreflex 312

claudicatio intermittens 193

clipping 390

coeliakie 78

cognitieve functies 419

coiling 390

colitis ulcerosa 95

collaberen 235

coloncarcinoom 88

coloninloopfoto 82

colonpoliepen 87

coloscopie 82

coma 382

commissurotomie 237

commotio 425

compensatiemechanismen 224

complete remissie 174

complex regionaal pijnsyndroom 352

compressiefractuur 430

compressiekous 195

computertomografie 221, 367

condylomata acuminata 23

congenitale athyreoïdie 308

congenitale hypothyreoïdie 308

connsyndroom 317

consolidatietherapie 174

continue ambulante peritoneale dialyse 281

continue cyclische peritoneale dialyse 282

continue subcutane insuline-infusie 326

contusiehaarden 427

contusio cerebri 425

convulsie 379

COPD 135

cor pulmonale 138

coronairangiografie 219

coronary-artery bypass graft 246

corticosteroïden 140

COX-2-remmers 340

CPK-MB 214

craniotomie 429

creatinineklaring 270

cristapunctie 168

cryptogene cirrose 107

437

CT-angiografie 193, 368

CT-intraveneuze pyelografie 271

cushingsyndroom 316

CVA 385

cyanose 211, 261

cystojejunostomie 121

cystoscoop 271

cytomegalie 32

cytomegalievirus 105

cytostatica 155

D

dactylitis 343

DAS-score 340

decompensatio cordis 223

decubitus 431

deficiëntie 170

delier 381

dementie 420

demyelinisatie 405

derdegraads AV-blok 235

dermatomyositis 347

DEXA-scan 356

diabetes gravidarum 332

diabetes insipidus 300

diabetes mellitus 323

diabetes mellitus type 1 325

diabetes mellitus type 2 327

diabetische nefropathie 331

diabetische neuropathie 331

diabetische retinopathie 330

diastolisch hartfalen 225

diepe veneuze trombose 194

diffuse hyperthyreoïdie 305

diffuse intravasale stolling 184

digitale looprecorder 211

dilaterende cardiomyopathie 254

dissectie 386

diuretica 227

diverticulitis 85

diverticulose 85

divertikel 64, 85

dopplerechocardiogram 216

dopplersonografie 369

dotteren 246

driedimensionale echocardiografie 215

drug-eluting stents 246

druppelinfectie 146

dubbelcontrastonderzoek 69, 82

ductus Botalli 264

dunne basaalmembraan nefropathie 292

duplexdopplerechografie 195

dysartrie 377

dysfagie 63

dysmetrie 375

dyspneu 210

dyssynchrone contractie 216

E

early gastric cancer 75

ECG 211

echocardiografie 214

echo-endoscopie 114

ecoulement 47

ectopie 234

eerstegraads AV-blok 234

eGFR-waarde 270

eiwitcilinders 270

ejectiefractie 215, 217

elektrocardiogram 211

elektro-encefalografie 370

elektro-encefalogram 370

elektromyografie 370

embolus 193

EMV-score 382

endoscopische retrograde cholangio-pancreaticografie 114

Engelse ziekte 357

enterale stent 89

438

enterocolitis 90

enterotoxines 27

enterovirussen 41

enthesitis 341, 352

epiduraal hematoom 429

epilepsie 411

epileptisch aanval 411

epstein-barrvirus 105

eradicatietherapie 71

erosie 70

erysipelas 21

erythema migrans 22

erythema nodosum 347

erytrocytenconcentraat 188

essentiële hypertensie 201

essentiële trombocytemie 182

etalageziekte 193

Euroscore 246

euthyreotisch struma 309

evoked potential onderzoeken 370

exophtalmus 305

expiratoire piekstroom 131

expressieve afasie 420

exsudatieve diarree 83

extrasystolie 234

F

familiaire polyposis coli 88

fasciculatie 422

FDG-PET-onderzoek 218

FDG-SPECT-onderzoek 218

feochromocytoom 203

ferritine 167

FEV1

131

fibrinolyse 192

fibromyalgie 352

fibrose 157

fissuren 81

fistel 87

flikkerscotomen 410

fogartykatheter 193

folliculair lymfoom 179

Fractional Flow Reserve 219

frank-starlingmechanisme 224

fronto-temporale dementie 420

FTA-ABS 46

fulminante hepatitis 103

functionele MRI 368

fundoplicatie volgens Nissen 62

G

galactorroe 298

galblaascarcinoom 116

galblaasempyeem 115

gallige peritonitis 100

galsteenpancreatitis 120

galwegcarcinoom 117

gastritis 70, 74

geactiveerde partiële tromboplastinetijd 168

geforceerde expiratoire één-secondewaarde 131

geleidingsstoornissen 234

gemengde bindweefselziekte 346

generaliseerde epileptische aanvallen 412

gezichtsveldstoornis 376

gigantisme 299

Glasgow-comaschaal 382

glioblastomen 394

gliomen 394

glomerulonefritis 275

glomerulusfiltratiesnelheid 270

glucocorticoïden 319

glucosetolerantietest 324

glutengevoelige enteropathie 78

gnostische gevoelszenuwen 376

gonorroe 47

gordelroos 20

GRACE-score 248

granulatieweefsel 96

439

granulomen 36, 159

grootcellig B-cellymfoom 179

guillain-barrésyndroom 408

gumma 46

gynaecomastie 298

H

haematemesis 61, 72

hallux valgus 339

hartblok 234

hartcontour 212

hartfalen 223

hartkatheterisatie 246

hartmannoperatie 86

harttamponnade 257

hartwater 70

hashimotothyreoiditis 308

hbA1C 324

HBcAg 103

HBeAg 103

HBsAg 103

heberdennoduli 350

hematocriet 167

hemianopsie 376

hemicolectomie 89

hemiparese 380

hemochromatose 106

hemodialyse 281

hemofilie A 183

hemofilie B 183

hemoglobinegehalte 167

hemoglobinopathie 170

hemolyse 101

hemolytische transfusiereactie 189

hemoptoë 141, 236

hemorragische pancreatitis 120

hemovagilantie 189

heparine 192

hepatische encefalopathie 108

hepatitis 101

hepatitis A 101

hepatitis A-virus 101

hepatitis B 102

hepatitis B-virus 102

hepatitis C 104

hepatitis C-virus 104

hepatocellulair carcinoom 110

hepatorenaal syndroom 109

hereditaire motorisch-sensorische neuropathie 408

hereditaire nefropathie 292

hernia diaphragmatica 64

hernia nuclei pulposi 432

herpes genitalis 19

herpes simplex 19

herpes simplex encefalitis 402

herpes zoster 20, 402

hersenabces 401

hersenbiopsie 367

herseninfarct 386

hersenvliesbiopsie 367

hete nodus 304

hiatus hernia 64

hirsutisme 316

hiv 48

hiv-positief 49

HNP 432

hodgkinlymfoom 178

holterregistratie 211

hongerpijn 70

hoofdpijn 379

hormoondeficiëntie 300

hornersyndroom 152

hydrocefalus 390

hydronefrose 278

hydrops 350

hypalbuminemie 77

hyperacute afstoting 283

hyperaldosteronisme 317

440

hypercalciëmie 311

hyperglykemie 323

hyperglykemisch coma 329

hyperkinesie 375

hyperplasie 311

hyperplastische poliepen 87

hypersplenisme 110

hyperthyreoïdie 305

hyperthyreotisch struma 310

hypertrofie 224

hypertrofische cardiomyopathie 255

hyperventilatie 160

hyperventilatieprovocatietest 161

hypesthesie 376

hypocalciëmie 312

hypofyseadenomen 298, 395

hypoglykemisch coma 329

hypokinesie 418

hypokinetisch-rigide syndroom 381, 419

hypoparathyreoïdie 312

hypopituïtarisme 299

hypothyreoïdie 308

hypotone parese 42

hypoxie 226

I

icterus 101

idiopathisch 408

idiopathische epilepsie 411

ijzerbindingscapaciteit 167

ijzergebrekanemie 72, 170

ileus 89

immunocytoom 179

immunofenotypering 169

impressiefractuur 428

incidentaloom 320

incontinentie van urine 378

indolente lymfomen 179

inductiebehandeling 174

infectieuze artritis 348

inklemmingssyndroom 381

inspannings-ECG 214

insulineresistentie 327

insulinoom 332

intra-aortale ballonpomp 229

intrahepatische cholestase 117

intraspinale tumoren 396

intravasculair ultrasound onderzoek 219

intraveneuze trombolyse 387

inwendige defibrillator 229, 236

ischemie 209, 243

J

jamshidi biopsienaald 169

jicht 348

jichtartritis 348

K

kaliumsparende diuretica 227

kaposisarcoom 48

katheterisatiekamer 250

kattenkrabziekte 33

keten van overleving 240

ketoacidose 325

ketonlichamen 325

ketonurie 270

kissing disease 31

klaplong 141

kleincellige type 154

kleurendoppleronderzoek 216

klinische trials 175

klonische convulsie 379

koliek 115

koortslip 19

koortsstuip 413

koortsuitslag 19

kortedarmsyndroom 78

koude nodus 304

441

kristalartritis 348

kruisproef 188, 283

kwaadaardige tumor 151

L

lactasedeficiëntie 77

lactose-intolerantie 77

lacunaire herseninfarcten 386

laminectomie 396

left ventricular assist device 229

legionairsziekte 37

legionellapneumonie 147

legionellose 37

lepra 54

letaliteit 27

leukemie 172

leukocytendifferentiatie 167

levercirrose 106

leverfalen 109

leverinsufficiëntie 109

lewylichaampjesdementie 420

licht traumatisch schedelhersenletsel 425

lineaire schedelfractuur 427

linker bundeltakblok 226

links-decompensatio cordis 225

links-rechtsshunt 261

liquor 365

liquorhypotensiesyndroom 366

lisdiuretica 227

lobaire pneumonie 145

löfgrensyndroom 347

lokalisatiegebonden epilepsie 411

longcarcinoom 151

longemfyseem 136

longfibrose 157

longfunctieonderzoek 129

longfunctiewaarden 131

lumbale punctie 365

lyme-borreliose 22

M

maagperforatie 73

maagresectie 75

maaguitgangstenose 73

macrocytaire anemie 170

macroscopische hematurie 275

magnetische resonantie cholangio-pancreaticografie 114

malabsorptie 77

malaria 52

maldigestie 77

maligne 154

maligne lymfomen 178

manometrie 60

mantouxtest 36

mean corpuscular volume 167

medicamenteuze hepatitis 105

medullaire schildkliercarcinoom 311

megakaryocyt 165

melaena 69, 72

meningeale leukemie 175

meningeomen 394

meningitis 39, 380, 399

meningitis tuberculosa 401

meningokok 39

meningokokkenmeningitis 400

meningokokkensepsis 39

MEN-syndroom 311

mesothelioom 158

metastasectomie 111

metastasen 153

microcytaire anemie 170

micrografie 418

mictie-cysto-ureterografie 272

mid-streamurine 270

migraine 410

miliaire tuberculose 36

mineralocorticoïden 319

minimal-change nephrotic syndrome 276

minimale residuale ziekte 174

442

mitralisblosjes 236

mitralisinsufficiëntie 237

mitralisklepprolaps 237

mitralisstenose 236

M-mode techniek 215

monoartritis 338

mononeuropathie 409

mononucleosis infectiosa 31, 105

Monosticon-test 32

motorische afasie 377

MRI 368

MRI-angiografie 193

MRI-enteroclyse 94

MRI-scan 220

mucositis 174

multinodulair struma 309

multipel myeloom 180

multipele sclerose 405

multipele systeematrofie 419

myasthenia gravis 414

mycoplasmapneumonie 147

myelodysplastische syndroom 177

myocardcelnecrose 213

myocarditis 253

myoclonus 379

myxoedeem 308

myxomateuze degeneratie 237

N

naaldbiopt 367

nachtelijke dyspneu 225

necrotiserende pancreatitis 120

nefrodrain 285

nefrogene anemie 280

nefrostomiedrain 271

nefrotisch syndroom 276

nekkramp 39

nekstijfheid 39

neuralgie 21, 409

neurinoom 433

neurofibromatose 397

neurofibromen 396

neurosyfilis 46

nierbiopsie 272

niercelcarcinoom 287

nierscintigrafie 272

niersteen 284

niertransplantatie 282

niet-alcoholische steatohepatitis 106

niet-purulente meningitis 400

non-axiale spondylartritis 342

non-hodgkinlymfoom 179

normocytaire anemie 171

NSAID’s 257, 340

NT-pro-BNP 225

nycturie 210, 225

O

obstipatie 83

obstructieve aandoening 131

occluder 262

oedeem 211

oesofagitis 61

oesofagogastroduodenoscopie 59

oesofagusvarices 66

oligoartritis 338

omgekeerde afstotingsreactie 175

onderste luchtweginfectie 145

ongedifferentieerd carcinoom 154

onstabiele angina pectoris 247

open impressiefractuur 428

open tuberculose 36

opisthotonus 380

opportunistische infecties 48

optische agnosie 378, 420

orale anticoagulantia 192

orthese 341

orthopneu 210, 225

443

osmotische diarree 83

osteomalacie 357

osteoporose 355

overrijdende aorta 263

P

packed cells 188

palindroomreuma 339

palliatief 395

palliatieve behandeling 155

pancreascarcinoom 123

pannus 338

pantserhart 258

papillomavirus 23

paralyse 374

paralytische ileus 120

paraneoplastisch syndroom 408

para-oesofageale hernia 64

paraproteïnen 180

paratyfus 25

parenchymateuze icterus 101

parese 374

paresthesie 312, 379

parkinsonisme 381

partiële epileptische aanvallen 413

pathogenese 70

PCR-techniek 169

peesrekkingsreflexen 373

PEF 131

percutane aortaklepvervanging/implantatie 238

percutane ballonvalvuloplastiek 237

percutane coronaire interventie 218, 246

percutane ethanolinjectie 111

percutane klepdilatatie 218

percutane transhepatische cholangiografie 114

pericarditis 210, 257

pericarditis constrictiva 258

pericardpunctie 258

perimyocarditis 253

peritoneale dialyse 281

peritonitis 97

permanente pacemaker 235

pernicieuze anemie 74, 170

persisterende defecten 217

petechiën 181

PFA-test 167

philadelphia-chromosoom 176

PID 47

pigmentgalstenen 115

piramidebaansyndroom 380

plaque 243

plasmine 192

plaveiselcelcarcinoom 154

pleura-empyeem 147

pleuritis 146

pneumokok 39, 147

pneumokokkenpneumonie 147

pneumothorax 141

podagra 349

poliepectomie 87

poliomyelitis 42

poliomyelitis anterior acuta 402

polsdeficit 231

polyartritis 338

polycysteuze nieren 291

polycythaemia vera 171

polydipsie 323

polyglobulie 171

polymyalgia rheumatica 347

polymyositis 347

polyneuropathie 407

polyurie 210, 323

positief inotrope middelen 226

positronemissietomografie 370

postpartum thyreoïditis 308, 309

postpoliosyndroom 402

postrenale nierinsufficiëntie 278

posttraumatische anterograde amnesie 426

444

posttrombotische syndroom 195

prednison 319

prematuur atriaal complex 234

prematuur ventriculair complex 234

prerenale nierinsufficiëntie 277

prikkelbaredarmsyndroom 84

primair complex 35

primaire artrose 350

primaire biliaire cirrose 106

primaire cardiomyopathie 254

primaire epilepsie 411

primaire hyperparathyreoïdie 311

primaire hypertensie 201

primaire hypothyreoïdie 308

proctoscopie 81

prodromale fase 102

proef van Lasègue 432

progressieve supranucleaire paralyse 419

prolactinoom 298

promyelocytenleukemie 175

proteïnurie 269

protrombinetijd 168

pseudocysten 121

pseudojicht 349

pseudopoliepen 96

psittacose 148

P-top 211

pulmonale hypertensie 261

pulmonalisstenose 263

pulsus paradoxus 257

purulente meningitis 400

pyrosis 70

Q

QRS-complex 211

R

rabiës 42

rachitis 357

radiculaire pijn 432

radiofrequente ablatie 111

radiotherapie 154

RAST-bepaling 138

raynaudfenomeen 345

reactieve artritis 343

reactieve hypoglykemie 332

rechts-decompensatio cordis 225

reed-sternbergreuscellen 178

reflux 61

refluxoesofagitis 61

reizigersdiarree 27

remissie 95, 174

renale nierinsufficiëntie 277

renovasculaire hypertensie 203

reperfusie 248

resonance 220

restenose 246

restrictieve aandoening 131

resusbloedgroep 187

retentie 224

retentiebraken 73

retentie van urine 379

retinopathie 330

retrograde amnesie 426

retrograde pyelografie 271

reumanoduli 339

reumatoïde artritis 337

reuscelarteriitis 347

reversibele defecten 217

rigiditeit 418

RIST 175

rompataxie 375

roseola 26

rotablater 246

rubberbandligatie 66

rusttremor 418

445

S

sacro-iliitis 341

salaamkrampen 413

salmonellose 25

sarcoïdose 159, 347

saturatie 226

schedelbasisfractuur 427

schildkliercarcinoom 310

schistosomiasis 53

schokgolflithotripsie 285

schub 406

scintigram 304

sclerodermie 346

secretoire diarree 83

secundaire artrose 350

secundaire cardiomyopathie 254

secundaire generalisatie 411

secundaire hyperparathyreoïdie 311

secundaire hypertensie 201

secundaire hypothyreoïdie 308

secundaire levertumoren 111

secundaire pneumothorax 142

sella turcica 297

sengstaken-blakemoreballonsonde 66

sensorische afasie 377

sensorische ataxie 375

serum 167

serumbepalingen 167

serumijzergehalte 167

sigmoïdoscopie 82

sinustrombose 390

slagpijn 284

slappe paralyse 375

slappe parese 375

sliding hernia 64

slikfoto 60

slokdarmfoto 60

slokdarmspasme 65

solitaire nodus 309

somnolentie 381

sopor 381

spanningspneumothorax 142

spastisch colon 84

spastische paralyse 374

SPECT-scan 216

spierbiopt 367

spierverzet 73

splinterbloedingen 259

spondylartritiden 341

spondylitis ankylopoetica 342

spontane pneumothorax 141

springvinger 351

stabiele angina pectoris 243

stafylokokkenpneumonie 147

stamcellen 165

stamceltransplantatie 174

startpijn 350

startstijfheid 350

status astmaticus 138

status epilepticus 412

ST-depressie 214

steatorroe 77

steatose 106

stenose 59, 61

stent 246

stereotactische bestraling 395

sternumpunctie 168

stille thyreoïditis 309

stoflongen 158

stotteren 377

stressulcus 73

stridor 310

stroomvolumecurve 131

struma 309

struma simplex 309

strumectomie 307

stupor 381

stuwingsicterus 101

446

stuwingspapil 393

subacute thyreoïditis van De Quervain 309

supraventriculaire tachycardie 231

swan-ganzkatheter 218

syfilis 45

symptomatische epilepsie 411

synchrone contractie 216

syncope 230, 238

syndroom van Alport 292

synovitis 338

systeemziekten 344

systemische lupus erythematodes 345

systolisch hartfalen 225

systolische hypertensie 202

T

T1-gewogen beelden 368

T2-gewogen beelden 368

tabes dorsalis 46

tachycardie 230

tandradfenomeen 418

technetiumscintigrafie 216

teken van Trousseau 312

tendinitis 351

tenesmus 96

tenniselleboog 352

tenosynovitis 351

tetanie 312

tetanus 40

tetralogie van Fallot 263

thoracoscopie 154

thoracotomie 154

thoraxfoto 212

thyreoïdectomie 310

thyreoïditis 309

thyreostatica 307

TIA 386

tiffeneau-index 131

tijdelijke pacemaker 235

TIMI-score 248

TIPS 67

Tissue Doppler Imaging-onderzoek 216

tonische convulsie 379

tonisch-klonische aanval 412

tonus 375

tophi 349

totaalblok 235

toxisch adenoom 306

toxisch multinodulair struma 306

toxoplasmose 32

TPHA 46

traditionele DMARD’s 340

transaminasen 100

transfusiereacties 189

transoesofageaal echocardiogram 214

transthoracaal echocardiogram 214

trauma capitis 425

traumatisch schedelhersenletsel 425

traumatische pneumothorax 142

tremor 375, 418

trigeminusneuralgie 409

triggers 410

trofische stoornissen 383

trombocytopathie 182

trombocytopenie 181

trombocytose 182

trombo-embolie 194, 236

tromboflebitis 194

trommelstokvingers 158

TSH-receptorantistoffen 305

T-top 212

tuberculine 36

tuberculose 35

tuberkels 36

tweedegraads AV-blok 235

tweedimensionale echocardiografie 215

tyfus 25

typhus abdominalis 25

447

U

uitrijping 165

uitvalsverschijnselen 373

ulceratie 63

ulcus 70

ulcus duodeni 70

ulcus durum 45

ulcus pepticum 70

ulcus ventriculi 70

urinesediment 270

urinestick 269

urinezuurstenen 284

urolithiasis 284

V

vaatspasmen 390

valneiging 418

varicella 20

varices 194

varix 66

vasculitis 339, 346

VC 131

vegetatie 258

vena cava superior syndroom 152

ventilatie-perfusiescan 195

ventriculaire tachycardie 233

ventriculografie 219

ventriculoperitoneale drain 395

ventrikelextrasystole 234

verruca 23

verstreken lumbale lordose 432

verworven primaire hypothyreoïdie 308

veteranenziekte 37

villeuze poliepen 87

virale pneumonie 148

virilisatie 316

vitale capaciteit 131

vitale gevoelszenuwen 376

vitamine K 184

vlokatrofie 78

voetzoolreflex 374

voetzoolreflex volgens Babinski 374

vol bloed 188

vonwillebrandfactor 183

W

waterpokken 20

weke delen 351

weke delen aandoening 351

wervelfractuur 430

wervelluxatie 430

westsyndroom 413

wondroos 21

wratten 23

X

X-colon 82

Z

zenkerdivertikel 64

zenuwbiopt 367

ziekte van Addison 318

ziekte van Bechterew 342

ziekte van Besnier-Boeck 159

ziekte van Conn 317

ziekte van Crohn 93

ziekte van Graves 305

ziekte van Huntington 421

ziekte van Kahler 180

ziekte van Lyme 22

ziekte van Paget 359

ziekte van Parkinson 381, 417

ziekte van Pfeiffer 31

ziekte van Sjögren 345

ziekte van von Recklinhausen 358

ziekte van von Willebrand 183

ziekte van Waldenström 179

ziekte van Wilson 106

zollinger-ellisonsyndroom 124

448

ThiemeM

eulenhoff Zorg Inwendige geneeskunde

Inwendige geneeskundeDit boek gaat over de meest voorkomende ziekten van de inwendige organen. Alle orgaansystemen komen in aparte thema’s aan bod. Veel aandacht is besteed aan de technieken waarmee je de ziekten kunt opsporen. Het verloop, behandelmethoden en prognose van de inwendige ziekten worden overzichtelijk en helder besproken.Inwendige geneeskunde is een verdiepend leerboek en sluit aan bij Anatomie en fysiologie en Basisboek Pathologie.

Inwendige geneeskunde maakt deel uit van een herziene reeks vakuitgaven die zijn ontwikkeld voor de MBO beroepsopleidingen kwalificatieniveau 4 in de sectoren Gezondheidszorg en voor de HBO beroepsopleiding Gezondheidszorg. Deze reeks bevat de theoretische vakkennis voor de opleiding verpleegkunde. Daarnaast zijn ze inzetbaar voor onder meer opleidingen tot doktersassistent, tandartsassistent en apothekersassistent.

Agnes van StraatenHuygenJuup van Meyel


inwendige geneeskunde

Documents