INSTITUTIONALISERINGINSTITUTIONALISERING

Derde HOORCOLLEGE Derde HOORCOLLEGE INLEIDENDE CURSUSINLEIDENDE CURSUS

GOVERNANCEGOVERNANCE

1.1.

1 Begrip institutie1 Begrip institutie

22 staatsvormingstaatsvorming

3 3 beleidsdynamiekbeleidsdynamiek

4 4 markt/overheid / markt/overheid /

ppspps

5 5 trauma’s en crisistrauma’s en crisis

verkokeringverkokering55 interactieve interactieve

beleidsontwikkelingbeleidsontwikkeling interdep interdep

ontwontw

Begrip institutieBegrip institutie

Zingevend arrangementZingevend arrangement Waarden in het gedingWaarden in het geding Kan samenvallen met Kan samenvallen met

organisatie maar hoeft nietorganisatie maar hoeft niet Ook regelsysteem kan institutie Ook regelsysteem kan institutie

zijnzijn Solide, niet vluchtig, gestoldSolide, niet vluchtig, gestold Kent endogene en exogene Kent endogene en exogene

dynamiekdynamiek

staatsvormingstaatsvorminggevangenendilemmagevangenendilemma

JanJanontwapenen ontwapenen bewapenenbewapenen

ontwontw 4,44,4 0,60,6PietPiet

bewbew 6,06,02,22,2

sanctionering afspraken sanctionering afspraken nodignodig

geweldsmonopoliegeweldsmonopolie

Leidt vrijwilligheid tot Leidt vrijwilligheid tot productie collectieve productie collectieve

goederen?goederen? Collectieve goederenCollectieve goederen

ondeelbaarheid ondeelbaarheid consumptie niet uitsluitbaar consumptie niet uitsluitbaar

In egocentrische samenleving In egocentrische samenleving bestaat het dilemmabestaat het dilemma

In altruïstische samenleving In altruïstische samenleving bestaat het dilemma nietbestaat het dilemma niet

Anarchisten: de staat is een Anarchisten: de staat is een prothese voor deugdzaamheid, prothese voor deugdzaamheid, want vervangt de plicht tot want vervangt de plicht tot morele verheffing door het morele verheffing door het geweldsmonopoliegeweldsmonopolie

Cultuur van Cultuur van de Cultuur van Cultuur van de publiek domein marktpubliek domein markt

Geen winstbejagGeen winstbejagsalaris is genoegsalaris is genoeg

eer is belangrijkeer is belangrijk het dienen van het dienen van

het algemeen het algemeen belang staat belang staat centraalcentraal

deceive for the deceive for the sake of the tasksake of the task

zorg dat je niet zorg dat je niet op onwaarheid op onwaarheid bent te bent te betrappenbetrappen

pessimisme is pessimisme is normaalnormaal

zorg voor zorg voor fatalistische blikfatalistische blik

Winststreven is Winststreven is driving forcedriving force

rentabiliteit is rentabiliteit is belangrijkbelangrijk

gaan voor je gaan voor je eigenbelang is eigenbelang is legitiemlegitiem

contract = contract = contractcontract

wees betrouwbaar wees betrouwbaar tegenover duurza-tegenover duurza-me relatiesme relaties

calculeer risico’scalculeer risico’s optimisme is optimisme is

“must”“must” maakbaarheid is maakbaarheid is

verondersteldverondersteld

Besluitvorming publieke Besluitvorming publieke sectorsector

pluricentrischpluricentrisch

macht -georiënteerdmacht -georiënteerd

beheerst door onderling beheerst door onderling strijdige strijdige

overwegingenoverwegingen

trauma’strauma’s

verhoudingenverhoudingen

Macht oriëntatieMacht oriëntatie

regulerende gedragsmotieven regulerende gedragsmotieven politicipolitici

stemmenmaximalisatie stemmenmaximalisatie coalitie = middel coalitie = middel

interne partijhiërarchie interne partijhiërarchie

regulerende gedragsmotieven regulerende gedragsmotieven ambtenaren ambtenaren

budget maximalisatie budget maximalisatie burocratic climbers burocratic climbers

(leiderschap)(leiderschap)

goal displacement goal displacement solution driven (probleem = solution driven (probleem =

afgeleide)afgeleide)

succes = centraal succes = centraal

StaatStaat overheid overheid

politiek politiek ambtenaar ambtenaar

anders anders dan bedrijfsleven dan bedrijfsleven

???????? ????????

Waarom een staat? Waarom een staat?

collectieve goederen collectieve goederen externalities externalities verdelende verdelende

rechtvaardigheidrechtvaardigheid

beleidsdynamiekbeleidsdynamiek

Ieder beleidssysteem brengt Ieder beleidssysteem brengt onbedoelde en onvoorziene onbedoelde en onvoorziene effecten met zicheffecten met zich

De beleidsontwikkeling was gericht De beleidsontwikkeling was gericht op optimalisering van bedoelde op optimalisering van bedoelde effecteneffecten

Ontwikkelwereld is optimistische Ontwikkelwereld is optimistische wereld, gevuld met blije mensenwereld, gevuld met blije mensen

Succes is geboekt met aanvaarding Succes is geboekt met aanvaarding van beleidsontwerpvan beleidsontwerp

Tragiek van de uitvoeringTragiek van de uitvoering

Onbedoelde onvoorziene Onbedoelde onvoorziene effecten treden op als gevolg effecten treden op als gevolg van reflexiviteit van het sociale van reflexiviteit van het sociale systeem waarop het beleid systeem waarop het beleid was gerichtwas gericht

Reflexiviteit komt tot Reflexiviteit komt tot uitdrukking in leerprocessenuitdrukking in leerprocessen

We onderscheiden vier We onderscheiden vier gelaagde categorieën gelaagde categorieën leerprocessen leerprocessen

leerprocessenleerprocessen

1: slimme ontwijking, 1: slimme ontwijking, ontduiking, sabotage, verzet bij ontduiking, sabotage, verzet bij constante waarden constante waarden

2: veranderingen, 2: veranderingen, aanpassingen van waarden aanpassingen van waarden betreffende beleidsdomeinbetreffende beleidsdomein

3: veranderingen van waarden 3: veranderingen van waarden betreffende de omgevingbetreffende de omgeving

4: veranderingen van waarden 4: veranderingen van waarden over hoe de wereld er uit over hoe de wereld er uit behoort te zien behoort te zien

Voorbeelden leerprocessenVoorbeelden leerprocessen

1: belastingontwijking1: belastingontwijking

2: verzet tegen marktwerking2: verzet tegen marktwerkingonderwijsonderwijs

3: verzet tegen marktwerking3: verzet tegen marktwerkingalgemeenalgemeen

4: omverwerping democratie4: omverwerping democratieof sovjetunieof sovjetunie

Wet afnemende Wet afnemende effectiviteit beleideffectiviteit beleid

Naarmate een beleidsysteem Naarmate een beleidsysteem langer functioneert, heeft het langer functioneert, heeft het de neiging afnemend effectief de neiging afnemend effectief te worden als gevolg van 1e te worden als gevolg van 1e orde-leerprocessen:orde-leerprocessen:

bestuurden gebruiken bestuurden gebruiken reflexiviteit om hun situatie te reflexiviteit om hun situatie te herstellen/ verbeteren, herstellen/ verbeteren, waardoor onbedoelde effecten waardoor onbedoelde effecten vermeerderen vermeerderen

Wet Wet beleidsaccumulatiebeleidsaccumulatie

Bestuurden reageren op Bestuurden reageren op afnemende effectiviteit afnemende effectiviteit karakteristiek:karakteristiek:

Opvoeren controle, handhaving, Opvoeren controle, handhaving, sanctioneringsanctionering

Verfijnen onderscheid in Verfijnen onderscheid in doelgroependoelgroepen

Ze hebben geen keus: voor iets Ze hebben geen keus: voor iets anders is geen momentumanders is geen momentum

Spiraal naar crisisSpiraal naar crisis

Beide wetmatigheden leiden Beide wetmatigheden leiden via een spiraal naar crisisvia een spiraal naar crisis

Crisis bestaat uit Crisis bestaat uit gepercipieerde extreme gepercipieerde extreme ondoelmatigheidondoelmatigheid

Pas dan is er momentum voor Pas dan is er momentum voor fundamentele verandering van fundamentele verandering van het beleidssysteemhet beleidssysteem

Verelendung?Verelendung?

Is het voorafgaande altijd waar?Is het voorafgaande altijd waar?

Nee, mogelijk zullen leerprocessen Nee, mogelijk zullen leerprocessen van hogere orde de effectiviteit van hogere orde de effectiviteit herstellen; voorbeeld: wetgeving op herstellen; voorbeeld: wetgeving op kinderarbeid geleidelijk effectiever kinderarbeid geleidelijk effectiever door 2e orde leerprocessen ten door 2e orde leerprocessen ten gunste van de beleidsnormgunste van de beleidsnorm

Grensgeval: het beleid wordt Grensgeval: het beleid wordt overbodig, want de gewenste overbodig, want de gewenste toestand vestigt zich vanzelftoestand vestigt zich vanzelf

Dynamiek Dynamiek

De wet van de afnemende De wet van de afnemende effectiviteit en de wet van de effectiviteit en de wet van de beidsaccumulatie behelzen beidsaccumulatie behelzen endogene dynamiekendogene dynamiek

Daarnaast bestaat exogene Daarnaast bestaat exogene dynamiek: van buiten komende dynamiek: van buiten komende veranderingen vragen om veranderingen vragen om aanpassingen in het aanpassingen in het beleidssysteem maar dit is beleidssysteem maar dit is gestoldgestold

VolatiliteitVolatiliteit

te ondersteunen systeem te ondersteunen systeem is politiek gevoeligis politiek gevoelig

waarom? waarom?

In welk opzicht? In welk opzicht?

IT systeem ondersteuntIT systeem ondersteunt

zelf politiek zelf politiek gevoelig? gevoelig?

Relatie tot politieke Relatie tot politieke gevoeligheid gevoeligheid

pluricentrischpluricentrisch democratiedemocratie coalities coalities stemmenruil stemmenruil checks &balances checks &balances

steeds meer actorensteeds meer actoren

ook onderlinge relaties ook onderlinge relaties steeds steeds wisselendwisselend

overwegingenoverwegingen

politiek: politiek: honoreren maat-honoreren maat-schappelijke schappelijke

dynamiekdynamiekΠάντά ρέιΠάντά ρέι

discontinuïteit discontinuïteit

ambtenaar: ambtenaar: ondersteunt ondersteunt politiekpolitiek

bedrijfsvoering bedrijfsvoering publieke sector: publieke sector:

doelmatigheiddoelmatigheid pol/ambt pol/ambt continuïteit continuïteit

PERMANENTEPERMANENTESTRIJDIGHEIDSTRIJDIGHEIDOVERWEGINGENOVERWEGINGEN

Trauma’s politiek Trauma’s politiek ambtelijke ambtelijke

actoren actoren

BudgetoverBudgetoverschrijdingschrijding

geen geen goedkeurende goedkeurende verklaringverklaring

parlementaire parlementaire nederlaagnederlaag

effectiviteits/ effectiviteits/ integriteits integriteits schandaalschandaal

obsoleet beleidobsoleet beleid doelmatigheidsdoelmatigheids

chandaalchandaal

FEZFEZ

ACC dienst/FEZACC dienst/FEZ

SG/DG/SG/DG/beleidsdirectiesbeleidsdirecties

beleidsdirecties/beleidsdirecties/DGDG

diffuusdiffuus uitvoerings-uitvoerings-

organisatieorganisatie

verantwoordingverantwoordingimmuniserenimmuniserenscapegoatingscapegoating

uitstralinguitstraling

WAARVOOR WORD WAARVOOR WORD IK GEBRUIKT DOOR IK GEBRUIKT DOOR

WIE?WIE?

adviseuradviseur Opdrachtgever van wie? Opdrachtgever van wie?

ActorenActoren

opdracht = opdracht ? opdracht = opdracht ?

Inhoud Inhoud

grenzen aan meebewegen ? grenzen aan meebewegen ?

DynamiekDynamiek

risico risico - aanvaarding- aanvaarding

- beheersing Positie- beheersing Positie

resultaten:resultaten: -product-product

-proces-proces

-posities -posities outcomesoutcomes achter de horizon achter de horizon actoranalyseactoranalyse

andere adviseurs actor andere adviseurs actor analyseanalyse

wie is opdrachtgever ?wie is opdrachtgever ?

2e kamer2e kamer

ministerminister

SGSG

DIRDIR

APLAPL

infostromen? infostromen? Beslislijnen? Beslislijnen?

Verhouding tussen Verhouding tussen beide?beide?