Systemy operacyjne

Informatyka

Zakres rozszerzony

System operacyjny (ang. Operating System, skrót OS) –oprogramowanie zarządzające systemem komputerowym, tworzące środowisko do uruchamiania i kontroli zadao użytkownika. W celu uruchamiania i kontroli zadao użytkownika system operacyjny zajmuje się: • planowaniem oraz przydziałem czasu procesora

poszczególnym zadaniom, • kontrolą i przydziałem pamięci operacyjnej dla

uruchomionych zadao, • dostarcza mechanizmy do synchronizacji zadao i

komunikacji pomiędzy zadaniami, • obsługuje sprzęt oraz zapewnia równolegle wykonywanym

zadaniom jednolity, wolny od interferencji dostęp do sprzętu.

Chmura obliczeniowa Model przetwarzania danych oparty na użytkowaniu usług dostarczonych przez usługodawcę (wewnętrzny dział lub zewnętrzna organizacja). Funkcjonalnośd jest tu rozumiana jako usługa (dająca wartośd dodaną użytkownikowi) oferowana przez dane oprogramowanie (oraz konieczną infrastrukturę). Oznacza to eliminację konieczności zakupu licencji czy konieczności instalowania i administracji oprogramowaniem.

Chmura Google Chmura Microsoft - Windows Live

Schemat warstw logicznych obrazujący relacje pomiędzy elementami systemu komputerowego

Schematyczna budowa systemu komputerowego

BIOS (akronim ang. Basic Input/Output System – podstawowy system wejścia-wyjścia) – zapisany w pamięci stałej zestaw podstawowych procedur pośredniczących pomiędzy systemem operacyjnym a sprzętem. Posiada on własną pamięd, w której znajdują się informacje dotyczące daty, czasu oraz danych na temat wszystkich urządzeo zainstalowanych na naszym komputerze. Jest to program zapisany w pamięci ROM płyty głównej oraz innych kart rozszerzeo takich jak np. karta graficzna.

BIOS Setup

Poszczególne warstwy systemu komputerowego:

• sprzęt (hardware) — zapewnia podstawowe zasoby, m.in. procesor(CPU), pamięd główna i pomocnicza, urządzenia wejścia/wyjścia (Input/Output, I/O)

• system operacyjny — pośredniczy miedzy użytkownikami

i sprzętem, nadzoruje wykonywanie zadao i przydziela zasoby

• programy użytkownika (aplikacje, software) — służą do

wykonywania określonych zadao (edycja tekstów, bazy danych, kompilacja programów, edukacja, zarzadzanie projektami, . . . )

• użytkownik — może nim byd zarówno człowiek, jak i inny komputer lub urządzenie komputerowe

Cechy systemów operacyjnych:

• wielozadaniowe i jednozadaniowe

• systemy z wywłaszczaniem zadao i bez wywłaszczenia

• otwarte i wbudowane

• tekstowe i graficzne

• jednodostępne i wielodostępne (multiuser)

• 32 i 64 bitowe

GUI - graficzny interfejs użytkownika (ang. Graphical User Interface) - ogólne określenie sposobu prezentacji informacji przez komputer oraz interakcji z użytkownikiem, polegającego na rysowaniu i obsługiwaniu elementów (widżetów, zwanych też kontrolkami takich jak np.: okno, przycisk, pasek menu, menu rozwijalne, zakładka, pasek przesuwania).Najważniejszym elementem graficznego interfejsu jest okno programu. wewnątrz takiego okna są rozmieszczone elementy interakcyjne.

Linux

• Jest to wielozadaniowym i wielodostępnym systemem operacyjnym z pełnym zestawem narzędzi zgodnych z systemem UNIX

• Linux jest wolno dostępnym systemem rozprowadzanym na licencji GNU (General Public License), co oznacza, że kod źródłowy jest dostępny dla każdego i każdy może dowolnie go modyfikowad wedle własnego uznania.

Unix

• Jest to wielozadaniowy i wielodostępny system operacyjny napisany w Bell Labs

• (UNIX System Laboratories, USL) przez Dennisa Ritchie i Kena Thompsona. Rozwijany później w bardzo dynamiczny sposób, co zaowocowało powstaniem wielu odmian i implementacji.

Mac OS

• Jest to system operacyjny wielozadaniowy i wielodostępny dla komputerów Macintosh firmy Apple.

• Pierwsza wersja systemu Mac OS weszła do użytku publicznego w 1984 wraz z modelem Macintosh. Był to pierwszy ogólnodostępny system operacyjny wyposażony w graficzny interfejs użytkownika (GUI).

Microsoft Windows

• Jest to rodzina systemów operacyjnych wyprodukowanych przez firmę Microsoft. Systemy rodziny Windows działają na serwerach (Windows Server), systemach wbudowanych (Windows Embedded) oraz na komputerach osobistych (np. Windows XP, Windows Vista, Windows 7 itp.) z którymi są najczęściej kojarzone.

Higiena systemu operacyjnego

• Aktualizacja systemu operacyjnego (Windows Update)

• Menedżer urządzeo

• Menedżer zadao

• Czyszczenie systemu (CCleaner)

• Defragmentacja dysku

• Ochrona komputera (antywirus, zapora sieciowa)

Windows Defender

- program chroniący przed programami szpiegującymi (dostępny jako darmowy dodatek dla systemów, tworzony na podstawie programu GIANT AntiSpyware firmy Giant Company Software Inc., wykupionej przez Microsoft 16 grudnia 2004.

Złośliwe oprogramowanie

• Wirus – program lub fragment wrogiego wykonalnego kodu, który dołącza się, nadpisuje lub zamienia inny program w celu reprodukcji samego siebie bez zgody użytkownika.

• Trojan – nie rozmnaża się jak wirus, ale jego działanie jest równie szkodliwe. Ukrywa się pod nazwą lub w części pliku, który użytkownikowi wydaje się pomocny. Oprócz właściwego działania pliku zgodnego z jego nazwą, trojan wykonuje operacje w tle szkodliwe dla użytkownika, np. otwiera port komputera, przez który może byd dokonany atak włamywacza (hakera).

• Robaki (ang. worm) – złośliwe oprogramowanie podobne do wirusów, rozmnażające się tylko przez sied. W przeciwieostwie do wirusów nie potrzebują programu „żywiciela”. Często powielają się pocztą elektroniczną.

Złośliwe oprogramowanie

• Programy szpiegujące (ang. spyware) – oprogramowanie zbierające informacje o osobie fizycznej lub prawnej bez jej zgody, jak informacje o odwiedzanych witrynach, hasła dostępowe itp.

• Keylogger – Odczytuje i zapisuje wszystkie naciśnięcia klawiszy użytkownika. Dzięki temu adresy, kody, cenne informacje mogą dostad się w niepowołane ręce.

• Dialery – programy łączące się z siecią przez inny numer dostępowy niż wybrany przez użytkownika, najczęściej są to numery o początku 0-700 lub numery zagraniczne. Dialery szkodzą tylko posiadaczom modemów telefonicznych analogowych i cyfrowych ISDN

Obrona przed szkodliwym

oprogramowaniem: •instalacja oprogramowania antywirusowego, •włączona zapora sieciowa (firewall) •aktualizacja wszelkiego oprogramowania, •nieotwieranie załączników poczty elektronicznej niewiadomego pochodzenia, •czytanie okien instalacyjnych aplikacji, a także ich licencji, •regularne całościowe skany systemu programem antywirusowym, •używanie oryginalnego systemu i aplikacji, pochodzących z legalnego źródła