inflacija i vidovi inflacija
TRANSCRIPT
Inflacija
Inflacijata vleguva vo redot na najslo`enite, najkompleksnite
ekonomski pojavi. Taa e moderna bolest na sovremenite ekonomii.
Postoi vo site zemji so pazarno stopanstvo, no i vo site zemji vo
tranzicija, vo preod od komandna kon pazarna ekonomija.
Lu|eto se pla{at galopira~kata inflacija bidej}i taa
pridonesuva za postojano zgolemuvawe na cenite na proizvodite i
uslugite i go namaluva nivniot `ivoten standard. Hiperinflacijata pak,
iako retka pojava, dokolku se javi, go razoruva ekonomskoto tkivo
na zemjata. Vrtoglaviot porast na cenite na site stoki i uslugi go
onevozmo`uva raboteweto na pretprijatijata, a `ivotot na najgolem
broj na lu|e go pravi nepodnosliv.
No {to vsu{nost pretstavuva inflacijata?
Inflacijata e sostojba vo stopanstvoto koga pari~nite fondovi
gi nadminuvaat stokovnite fondovi poradi {to doa|a do podigawe na
op{toto nivo na cenite.
Navistina e te{ko da se predvidat i sumiraat site efekti i
tro{oci {to proizleguvaat od edna tolku kompleksna pojava kako
{to e inflacijata.
Kakvi }e bidat tro{ocite od inflacijata najprvin zavisi od toa
dali taa e o~ekuvana(anticipated) ili neo~ekuvana (unanticipated).
O~ekuvanata inflacija e onaa koja{to site grupi i individui vo
ekonomijata mo`at da ja predvidat i da se za{titat sebesi od
negativnite efekti {to taa gi predizvikuva. Obratno stojat rabotite vo
neo~ekuvanata inflacija. Dokolku inflacijata e o~ekuvana,
anticipirana i zgora na toa vramnote`ena, taa skoro i da ne
predizvikuva negativni efekti.
Pri~inite za pojavata na inflacijata vo Makedonija se
mnogubrojni. Vo osnova inflacijata vo prethodniot period be{e
rezultat na kombiniranoto vlijanie na dvata momenti:
- na pregreanata pobaruva~ka i
- tro{kovnata inflacija.
Nesrazmerniot porast na proizvodnite tro{oci do koi dojde vo
uslovi na prethodniot ekonomski sistem, {to be{e sleden so
porastot na platite koi bea vo trka so cenite, pretstavuvaa
dopolnitelna pri~ina za pojavata na inflacijata.So otpo~nuvaweto na
procesot na tranzicija, inflacijata pak dobiva na zamav.Osnovnite
pri~ini treba da se lociraat na stranata na agregatnata
pobaruva~ka, posebno na platite na licata koi se alimentraat od
dr`avniot buxet kako i na onie vo op{testvenite odnosno dr`avnite
pretprijatija.
Kako tro{kovni generatori na inflacijata, tie imaa zna~itelno
vlijanie vo pravec na razgoruvawe na inflatornata spirala. Od druga
strana i kaj agregatnata ponuda se sre}avaa elementi koi vlijaeja na
nejzinoto razgoruvawe.Imeno pred zapo~nuvaweto na tranzicijata,
no i neposredno po toj moment, doa|a do zna~itelno namaluvawe
vo koristeweto na kapacitetite na realniot sektor, {to e predizvikano
od izmenetoto opkru`uvawe i niskata konkurentnost, kako i od
nedostigot na repromaterijali i oprema i gubeweto na stranskite
pazari.Mo`e da se konstatira deka fenomenot na otvorena inflacija
be{e dolgo vreme prisuten vo Makedonija. Ottuka,
vospostavuvaweto na stabilnost vo ramkite na makedonskoto
stopanstvo se postavi kako edna od osnovnite zada~i na
makroekonomskata politika.
Taa treba{e da pridonese kon eliminirawe na inflatornite
o~ekuvawa, a so toa da sozdade uslovi za realizacija na reformite i
voveduvawe na pazarna ekonomija.Republika Makedonija
pretstavuva dobar primer za toa kako treba da se ostvari
soboruvawe na inflacijata i toa za relativno kratok period.Sepak,
najnapred da vidime kako se dvi`e{e inflacijata odnosno stapkata
na inflacijata.
Vidovi inflacija
1
Inflacijata ima dolga istorija. Taa e stara kolku {to se stari i
pazarnite stopanstva. Inflacijata denes e fakt za site stopanstva.
Edinstveno e razli~na stapkata na inflacija-nekade sosema niska,
nekade povisoka, a nekade i mnogu visoka. Od aspekt na visinata
na stapkata i razvojnata dinamika inflacijata mo`e da bide
- umerena,
- galopira~ka i
- hiperinflacija.
A) Umerenata inflacija
Taa pretstavuva blag porast na cenite na stokite i uslugite vo
stopanstvoto. Pri umerena inflacija stapkata na inflacija na godi{no
nivo e ednocifrena.
Vakov tip na inflacija imaat skoro site visokorazvieni zemji so
pazarno stopanstvo. Cenite na stokite i uslugite poka`uvaat
relativno visoka stabilnost, a so toa i i nacionalna pari~na edinica
manifestira relativno visoka stabilnost, a so toa i nacionalnata
pari~na edinica manifestira relativno visoka stabilnost.
Lu|eto imaat doverba vo parite bidej}i znaat deka tie i vo
dogledno vreme }e imaat gore dolu ista vrednost. Zatoa vo
ekonomiite so umerena inflacija ne se tro{i vreme i drugi resursi za
zamena na parite vo drug imot, odnosno vo nedvi`nosti.
B) Galopira~ka inflacija
Taa e sostojba vo stopanstvoto koga cenite po~nuvaat brzo
da rastat i godi{nata stapka na inflacija stanuva vo po~etokot
dvocifrena,a podocna i trocifrena- 20, 50, 100 ili 200 i pove}e.
Koga stopanstvoto }e navleze vo galopira~ka inflacija, taa
se pothranuva samata sebesi, zema vnatre{en zamav, po~nuva
brzo da raste i te{ko da se kontrolira- ova osobeno koga stapkata na
inflacija na godi{no nivo }e dostigne trocifren iznos, odnosno }e
nadmine 100%.
2
Ovoj tip na inflacija ve}e producira seriozni pote{kotii vo
stopanstvoto. Brziot porast na cenite gi obezvrednuva parite. Lu|eto
ja gubat doverbata vo nacionalnata pari~na edinica i nastojuvaat da
se oslobodat od parite- naj~esto skladiraat raznovidni stoki ili pak
kupuvaat nedvi`nosti.
Dogovorite vo sebe sodr`at klauzula so {to se nastojuva da
se amortiziraat negativnite posledici od obezvrednuvaweto na
doma{nata pari~na edinica, ili pak sumite se iska`uvaat vo stranska
valuta.
Kaj ovoj vid na inflacija kamatnite stapki ~esto pati
navleguvaat vo zonata na negativni vrednosti. Na primer ako
nominalnata kamatna stapka vo stopanstvoto e 10%, a inflacijata
neo~ekuvano dostigne 15%, realnata kamatna stapka e minus 5%.
V) Hiperinflacijata
Taa e najserioznata i najopasna forma na inflacija vo koja{to
cenite rastat milion ili duri milijarda posto godi{no. Vo ekonomskata
istorija najpoznati se hiperinflaciite vo Germanija, Ungarija, a vo
ponovo vreme i vo SR Jugoslavija.
Neposredno posle Prvata svetska vojna porazenata
Germanija mora{e da pla}a golemi reparacii za voenite {teti. Vo
takvi uslovi germanskata vlada do kraj gi oslobodi monetarnite
ko~nici i po~na nekontrolirano da pe~ato pari.
Toa predizvika stravotna hiperinflacija. Za nepovolni dve
godini, od po~etokot pa negde do krajot na 1923 godina, indeksot
na cenite porasna od 1 na 10.000.000.000. Obezvrednuvaweto na
parite be{e enormno, ako na po~etokot na 1922 godina
poseduvavte akcii vredni 300 milioni dolari, dve godini podocna so
niv ne mo`evte da kupite ni edna bombona.
Posledicite od hiperinflacijata bea katastrofalni. Taa
predizvika preraspredelba na nacionalnoto bogatstvo, silno gi iskrivi
relativnite ceni, kompletno go razori monetarniot sistem na zemjata
i definitivno go donese Hitler na vlast.
3
Svedoci sme i sovremenici i na hiperinflacijata {to vo tekot
na 1992 i 1993 besnee{e vo sosedna SR Jugoslavija. Zemjata be{e
vo vojna, a pe~atnicata vo Top~ider denono}no pe~ate{e pari.
Eden od paradoksite na ovaa inflacija be{e sledniot: parite, odnosno
jugoslovenskiot dinar tolku obezvredni {to poevtino be{e sobata
mesto so tapet, da se oblo`i so kni`ni pari, po `elba sino ili crveno.
4