in forex # 8

Saniyədə yüz min dollar

səh. 22-də

Azərbaycanda treyderlər üçün ilk jurnal!

İn Forex 08 (08) oktyabr, 2010

Treyderin ev tapşırığı

On əsas səhv

Sadə və gəlirli qız

Dolların şifrəsi

Daimi rubrikalar: Dalğa analizi (10), İşimoku əsasında təhlil (18), MA əsasında təhlil (29)

səh. 14-də

səh. 26-da

səh. 38-də

səh. 39-da

Yenilməz

“Gündoğar ölkə”nin valyutasınımöhkəmləndirən nədir?

yena


30MÜNDƏR İCAT2

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

5-də....................................... Yenilməz Yena. “Gündoğar ölkə”nin valyutasınımöhkəmlədən nədir?

8-də....................................... Böhrana qarşı cərimə. Avropa Birliyində yeni resept tapıblar14–də.................................... Treyderin ev tapşırığı. Onu yerinə yetirməyənlər Bazar

müəllimdən inciməsinlər15-də..................................... Fundamental incəliklər. Fərid Səttarov fond bazarlarının

və fundamental analizin özəlliklərindən danışır22-də..................................... Saniyədə yüz min dollar. ABŞ-ın xarici borclarının artım

sürəti işıq sürətinə yaxınlaşır 24-də..................................... Baffet sirrini açdı. Dahi investorun son intervüsündən

seçmələr26-da..................................... On əsas səhv. Bilin və təkrarlamayın!33-də..................................... “Böyük Depressiya”. XX-ci əsrin ən faciəli böhranının

səbəbləri və nəticələri37-də..................................... Treyderin təkamül təlimi. Təbii seçmə prinsipi bazarda

da keçərlidir!39-da.................................... Dolların şifrəsi. O, kimin gözüdür elə?!. 41-də..................................... 1№-li təlimat. Peşəkarlar məsləhət verir...43-də..................................... Təlatüm indikatoru. ATR sizə “stop” əmrlərini düzgün

yerləşdirməkdə kömək edəcək.

44-də..................................... Sadə və gəlirli qız. Tanış olun: Daniella... Çaşmayın, bu,sistemin adıdır.

45-də..................................... Ulduzlarla ticarət. Pavel Kuroçkinin “İn Forex”əeksklüziv müsahibəsi

48-də..................................... Döyüşçü, treyder, rahib. Onların hansı ümumiproblemləri var?..

51-də..................................... Səviyyəli ticarət. Vacib səviyyələr hansılardır və qiymət onlara yaxınlaşanda nə etmək lazımdır

53-də..................................... Altşüurunu uğura köklə. Napoleon Hilin varlanmaqistəyənlərə məsləhətlərini davam etdiririk

56–da.................................... Test

60-da..................................... Treydinq haqqında aforizmlər

Oxuyacaqsınız:

Jurnalı forumda müzakirə et

http://inforex.az/forum_new/viewforum.php?f=23&sid=985eaf393f1d88c8f64b3370a69cca35


30R E D A K T O R D A N

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

3

Yəqin, razılaşarsınız ki, öz peşəsində ad çıxarmış insanlarınişlərini necə gördüyünə baxanda heyran qalmamaq mümkündeyil. İstər məsələn, Zidanın futbol oynaması olsun, istər Şu-maxerin bolid sürməsi, Dastin Hoffmanın “Yağış adamı” fil-mində necə məharətlə obraza girməsi... Və yaxud da CorcSorosun bir əməliyyatdan bir milyard dollar qazanması. Bun-ların hamısı hörmət və heyranlıq doğurur.

Amma bu işin digər tərəfi də var: hazırlıq. Siz bilirsinizmi,Zidan o ustalıq səviyyəsinə çatana qədər nə qədər qan-tər içindətop qovub? İllərlə! Bəs Dastin Hoffman saat yarımlıq ekranvaxtı üçün nə qədər hazırlaşıb? Aylarla! Aylarla bezdirici,üzücü, zəhmət tələb edən işi təkrar-təkrar görüb, sonra təhliledib, ruhi xəstəxanada müşahidələr aparıb, məşqlər edib. Vəcəmi saat yarımlıq oyun üçün. Bəs, tutaq ki, Edrian Broudi “Pi-anoçu” filmində saat yarım oynamaq üçün necə aylarla əzabdolu ağır hazırlıq keçib, ac qalıb, bunu düşünmüsünüzmü?

Mahir gitara ifasına qulaq asanda heç fikirləşmisinizmi ki, busəviyyəyə çatana qədər gitaraçının barmaqlarını simlər nə qədəryağır edib?

Parlaq görünən, ehtiram və heyranlıq doğuran hər bir işinarxasında davamlı, ağır, yorucu zəhmət dayanır. Və əksi dədüzdür: davamlı, yeknəsəq hazırlıq olmadan heç bir parlaqnəticə əldə etmək mümkün deyil.

Biz bu sayımızda “Treyderin ev tapşırığı” adlı məqalə dərcetmişik. Onu oxuyanda Sizə aydı olacaq ki, eyni prinsiplər trey-derlər və treydinq üçün də keçərlidir. Hər bir uğurlu, peşəkar,baxanlarda heyrət doğuran əməliyyatın arxasında ciddi çalışmavə zəhmət durur. Hər bir əməliyyat – bir imtahandır. Treyderona şagrird, ya tələbə imtahana hazırlaşdığı kimi hazırlaş-malıdır. Bazar çox obyektiv müəllimdir, o, həmişə hər şeyədoğru qiymət verir. Hazırlaşmadan imtahana gələnlər(əməliyyat açanlar) kəsiləcəklər. Bu halda dinmədən aldığınqiymətlə - i(t)kiylə razılaşmaq ən doğru yoldur: get (bazardançıx), hazırlaş (yenidən analiz apar) və bir də gəl (təzə əməliyyataç). Bircə müəllimlə mübahisə etmə! Bazar müəllimə mübahisəetmək (yanlış əməliyyatı açıq saxlamaq)ali məktəbdən qovulmaqla (hesabın tamitirilməsilə) da nəticələnə bilər.

Zövqlü mütaliələr!

Bazar müəlliminimtahanı

İlqar Vəliyev, Layihənin rəhbəri


İ(t)ki istəməyənhazırlıqsız gəlməsin!!!



REK LAM4

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et



AY I N M Ö V Z U S U Yena

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

5

Hazırda maliyyə bazarlarında əsas diqqətmərkəzində olan valyutalardan biriYenadır. “Gündoğar ölkə”nin valyutası 15

illik maksimumlarına çatıb. Son aylarda Yaponiyadabaş nazir Naoto Kandan tutmuş, lap kiçik rütbəli mə-murlara qədər hamı yenanın güclənməsindən nara-hatlığını bildirməkdədir. Milli valyutanın durmadanmöhkəmlənməsinin qarşısını almaq üçün Yaponhökuməti sentyabrın 15-də bazara intervensiya daetdi. Amma Yaponiya Bankının maliyyə bazarına 2trilyon yenalıq inyeksiyası heç də istənilən nəticənivermədi. Yena güclənməkdə davam edir. Amma nəvaxta və hara qədər?

Faydasız intervensiya

Treyderlər həyəcanla gözləsələr də, Yaponiyahökuməti bazara növbəti intervensiyanı etməyə tələs-mir. Güman ki, bununla ölkənin maliyyə hakimiyyətihər şeydən əvvəl, vaxt udmağa çalışır. Bu da təəc-cüblü deyil: çoxdan bəllidir ki, intervensiyanın effek-tini artıran amillərdən birincisi onun gözlənilməzolmasıdır. Fəqət indi dolların da durmadan zəifləməsiintervensiyanı faydasız edə bilər.

Üstəlik, son aylarda ABŞ-ın Federal Ehtiyatlar Sis-temi yeni kəmiyyət zəiflətməsinə hazırlaşması iləbağlı eyhamlar vurmaqdadır. Əgər bu addım atılarsa,onda Yaponiya hökumətinin nə etməsindən asılı ol-mayaraq, Yena yuxarıya sıçrayacaq. Ona görə dətamamilə mümkündür ki, Yaponiya Bankı ikinci in-tervensiya üçün tələsməsin. Heç bir hökumətpullarını havaya sovurmaq istəməz.

Samuray valyutası

Yena həm də ona görə möhkəmlənir ki, digər val-yutalar fundamental səbəblər üzündən davamlı şək-ildə zəifləyirlər. Belə bir vəziyyətdə əksər ekspertlərəmindirlər ki, Yaponiya Bankının Yenanı zəiflətmək

cəhdləri uğurla nəticələnməyəcək. İnvestorlar təh-lükəsiz aktivlər axtarırlar və Yena da məhz belə ak-tivlərdəndir. Ona görə də investorlar Yenanı almaqdadavam edəcəklər. Yaponia Bankının fəaliyyəti isəyalnız dollar/yenanın yeni minimumlara enməsiniləngidə bilər.

Amma məsələnin digər tərəfi də var: doğrudanmı,Yenanın hazırkı möhkəmlənməsi Yaponiya hökumətiüçün bu qədər arzuolunmazdır? Belə məlum olur ki,əslində yox.


enilməzena

8


İn Forex 08 (08) oktyabr, 2010 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Güclənmənin gizli xeyri

Əvvəla, güclü valyuta ölkəyə investisiya axınınınyaranmasına səbəb olur. Yaponiyanın isə hazırdaxarici investisiyalara ehtiyacı az deyil.

Bundan başqa, güclü valyuta fond bazarlarınadəstək olur, uzunmüddətli faiz dərəcələrinə nəzarətetməyə imkan yaradır. Deflyasiya problemini cilovla-maq mümkün olur. Ölkənin iqtisadiyyatına inamıartırır. Güclü Yena Yapon iqtisadiyyatını daha çoxrəqabətədavamlı edir. Bütün bunları nəzərə alanda,yaponların Yenanın güclənməsini arzulamaq üçün

yetərincə əsasları var.Düzdür, yenanın güclənməsindən ziyan çəkənlər

də az deyil. Belə ki, qiymətlərin düşməsi daşınmazəmlak və borc sahiblərinin cibinə ziyan vurur. Korpo-rativ gəlirlər və vergilər azalır. Amma bu medalın daəks üzü var: deflyasiya banklara borclarını silməkimkanı yaradır. Bu isə heç də az şey deyil. Belə ki,borcların silinməsi iqtisadi sabitlik və artım üçünzəmin yaradır.

İxaracatçıların marağına gəlincə, düzdür, onlarziyan çəkəcəklər, fəqət bu halda da “hər ziyanda birxeyir var” prinsipi keçərlidir. Əksər firmalar gəlir-lərini artırmaq üçün alternativ və daha perspektivliyollara baş vuracaqlar. Məsələn, “Sony” yenitexnologiyaların hazırlanmasına, “Honda Motors” is-tehsalatın genişlənməsinə, “Japan Airlines” effek-tivliyin artırılmasına diqqət yönəldəcək. Hökumətvergiləri biznesin xeyrinə azaldacaq.

Göründüyü kimi, Yaponiyada heç kim etiraf et-məsə belə, güclü yena heç də onlar üçün qorxuludeyil. Hətta əksinə... Ümumiyyətlə, Yaponiyanınəksər şirkətləri müxtəlif xarici ölkələrdə sabit istehsaltəşkil etdiklərinə görə, valyutaların dalğalanması on-ların gəlirlərinə elə də ciddi təsir göstərmir.

Fundamental problemlər

Yaponiya iqtisadiyyatı hazırda böhranın yaratdığıtənəzzülldən çıxmağa can atır. 2008-ci ildə ölkəninÜmumi Daxili məhsulu təxminən 9% azalmışdı. Buda dünyanın ikinci böyük iqtisadiyyatı üçün ciddisınaq idi. Hazırda ləng və tədrici bərpa prosesi gedir.

İqtisadiyyatın bərpası prosesinin ləng getməsininbir neçə fundamental səbəbi var. Onlardan birincisiişsizliyin hələ də kifayət qədər yüksək səviyyədə(5,2%) olmasıdır. İşsizlik isə öz növbəsində daxili is-tehlakın aşağı düşməsinə gətirib çıxarır.

Digər problem isə xroniki büdcə kəsiridir. Hazırdaölkənin büdcə kəsiri ÜDM-in 10%-ə çatıb.

Yaponiyanın dövlət borcu da artmaqdadır.Beynəlxalq Valyuta Fondunun bilgisinə görə, 2009-cu ildə ölkənin xarici borcu ÜDM-in 218,6%-nəbərabər idi. Ən pisi odur ki, borc artmaqda davamedir. Onun nəticəsində 2010-cu ilin yanvarında“Standard & Poor's” agentliyi Yaponiyanın reytinqinimənfi həddinə endirdi.

Fərdi təsərrüfatların da gəlirləri azalıb. Bu,pərakəndə satış göstəricilərinin də azalmasına gətiribçıxarır.

Ölkənin bank sistemində problemlər qalmaqdadır.Xeyli müddətdir ki, son dərəcə aşağı səviyyədə

olan faiz dərəcələri iqtisadiyyatı canlandırmaqbaxımından gözlənilən nəticəni verə bilmir.

İndi isə qayıdaq əvvəldəki suala: Yena hara qədərmöhkəmlənməkdə davam edəcək? Suala birmənalıcavab vermək mümkün deyil. Amma birinci interven-siyadan sonra Yaponiya Bankının sakitləşməsi vəyeni intervensiyaya can atmaması çox nəticələrçıxarmağa əsas verir. Görünür, BoJ hələ gözləyəcək.Demək, treyderlərin də gözləməsi məsləhətdir.


rüb rüb rüb rüb rüb rüb rüb rüb rüb rüb

Yaponiyanın ÜDM-i milyard Yena

8

AY I N M Ö V Z U S U6 Yena



P R O Q N O Z

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

7


Apa

rıcı b

ankl

arın

əsas

cütlü

klər

lə b

ağlı

proq

nozl

arı



RE S E P T8 Avropa Birliyi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Avropa Birliyinin Komissiyasıqitə ölkələrinin büdcə intizamınıartırmaq üçün xüsusi tədbirlərpaketi hazırlayıb. Məqsəd Avropaölkələrinin xərclərinə nəzarətiartırmaqla Yunanıstandakınabənzər vəziyyətlərin yaranmasınabir daha yol verməməkdir. Bununüçün AB büdcə intizamını pozandövlətlərə xüsusi cərimələr tətbiqedəcək.

Yeni qaydalara görə, büdcəkəsiri normasını (ÜDM-in 3 faizi)aşan dövlətlər Ümumi Daxili Məh-sularının 0,2 faizi həcmində de-pozit ayırmalıdırlar. Əgər vəziyyəttezliklə düzəlməsə, bu məbləğcərimə hesab olunacaq və dövlət-dən alınacaq. Eyni cəza xariciborcları ÜDM-in 60%-ni aşandövlətlərə də tətbiq ediləcək.

Avrokomissiyanın hazırladığıdigər cəza mexanizmi isə “Taraz-lığın ifrat pozulmasına nəzarət”adlanır. Əgər məlum olsa ki,dövlətlərdən birindəki iqtisadivəziyyət bütövlükdə Birliyin iqti-sadi sabitliyinə təhlükə yaradır, ABhəmin dövlətə durumu düzəlt-məklə bağlı tövsiyələr verəcək.Əgər ölkədəki hökumət problemitezliklə yoluna qoymasa, dövlətÜmumi Daxili Məhsulunun 0,1%-imiqdarında cərimə olunacaq. Həmdə həmin cərimə Avropa Birliyidövlətə verdiyi cəzanı ləğv edənə

qədər hər il ödəniləcək. Bu cəzalar ilk növbədə maliyə

sabitliyi normalarından uzaqlaşmışölkələrə tətbiq ediləcəklər. İlknamizədlər İrlandiya və İs-paniyadır. “Euobserver”in bilgisinəgörə, AB-nin tövsiyələrinə əməl et-məmək İrlandiyaya 330 milyonavro, İspaniyaya isə 2,1 milyardavro bahasına başa gələ bilər.

Şübhəsiz ki, bu təkliflər heç dəAB-yə üzv olan dövlətlərinhamısının xoşuna gəlməyəcək.Amma Avropa Komissiyasınınrəhbəri Xose Manuel Barrozu bufikirdədir ki, qitədə yaşayanlarınrifahı naminə bu sanksiyalar pake-tini qəbul etmək lazımdır.

- Əgər hökumətlər həmişə haqlıolsaydılar, indiki vəziyyətə gəlibdüşməzdik,- deyə Barrozu bildirib.Avrokomissar düşünür ki,cərimələr sisteminə keçid iqtisadiidarəçilik sahəsində atılan ənböyük addımlardan biri olacaq.

Təşəbbüsün qəbul olunmasıüçün Avropa ölkələrinin çoxu ona“hə” deməlidirlər. HəmçininAvropa Şurası və Avroparlamentdə razılığını bildirməlidir. Yalnızbunlardan sonra cərimələr qüvvəyəminə bilər. Barrozu düşünür ki, buprosedurlar 2011-ci ilin ortalarınaqədər həllini tapacaq. Konkretolaraq, Avropa Birliyinin gələn ilinoktyabrın 28-29-da keçirilən sam-mitində təklif rəsmiləşə bilər.

Ekspertlər də bu fikirdədirlər ki,təşəbbüsün qəbul olunacağı ehti-malı kifayət qədər yüksəkdir.Çünki bu, həm də siyasi kompro-miss olardı. Belə ki, Almaniyaartıq xeyli vaxtdır buna bənzərcəzalar sisteminin tətbiq olun-masını tələb edir. Avropa Komis-siyasının təkliflər paketindənəzərdə tutulanlar Almaniyanınistədiklərinin minimum həddidir.

Hərçənd, bir sıra ekspertlərdüşünürlər ki, hətta bu tədbirlərbelə, Avropa ölkələrini defoltdanxilas edə bilməyəcək. Onlarınarasında Britaniyanın məşhur “In-dependent” qəzetinin mütəxəssis-ləri də var.

- Böhran başlayana qədər İr-landiya və İspaniyanın xariciborclarının səviyyəsi elə də çoxdeyildi. İspaniyada hətta büdcəprofisiti var idi. Bu ölkələrdəböhran özəl sektorun iri miqdardaborca düşməsi və bankların daşın-maz əmlakın alınması üçün düşün-mədən kredit vermələri nəticəsindəbaşlamışdı,- deyə qəzet yazıb.

Ona görə də, “Independent”iniqtisadi ekspertləri bildirirlər ki,Avropa Komissiyası bir qədərgeniş əhatəli düşünməlidir. Sadəcədövlət borclarının üzərində diqqə-tini cəmləşdirməklə KomissiyaAvropa ölkələrinin iqtisadiyyat-larındakı daha ciddi problemlərinəzərdən qaçırır.


Böhrana qarşı cəriməBöhrana qarşı cəriməAvropa Birliyinin maliyyə intizamını

pozan üzvləri cəzalandırılacaqlar



S EM İNAR

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

9

Sentyabrın 30-da “İn Forex”şirkətinin ofisində MavletBaqiyevin “Robotreydinq” adlıseminarı keçirilib. Seminara qatılabilməyənlər onun necə keçdiyiniMavlet müəllimin jurnalımıza in-tervüsündən öyrənə bilərlər.

- Bu mövzuda seminar keçir-mək ehtiyacı haradan yarandı?

- Yeni başlayan treyderlərlə söh-bət zamanı görürdüm ki, onlarinsan amilinin öz ticarətlərinəziyanından tez-tez söz açırlar. Buvəziyyətdən çıxış yolu MexanikiTicarət Sisteminin (MTS) yaradıl-masıdır. Amma hətta MTS-dən is-tifadə zamanı da nizam-intizam“axsayır”. Buna görə də “Robo-treydinq” mövzusunda seminarkeçirmək ideyası meydana gəldi.

- Niyə məhz “Robotreydinq”?- Mən öyrətmə prosesində

həmişə sadəliyə can atıram. Onagörə də, “alqoritm” , “C++”,

“məntiqi zəncir” kimi terminlərəehtiyac görmürəm. Axı məqsəddolaşdırmaq yox, öyrətməkdir.

- Seminarda nədən danışıldı?- Əvvəlcə biz iki treyderi

müqayisə edirik. Onlardan biri in-tuitiv, digəri isə MTS vasitəsiləticarət aparır. Tutaq ki, ikisi də in-tizamsız treyderdir. Axı nə etməklazım gəldiyini bilirsənsə, bu, hələo demək deyil ki, məhz belə dəedəcəksən.

- Buna qarşı necə mübarizəaparmaq olar?

- Optimal variant ekspertlərdənistifadə etməkdir. Mən iki DəyişənOrta Göstəricinin əsasında qurulansadə ekspert təklif etdim. Həminekspert real vaxt rejimində, işti-rakçıların gözü önündə 32 dollar

qazanmaqla hamınıheyrətləndirdi.Bundan sonra sual-lar yağdı...

- İlk sual, yəqinbelə oldu ki,həmin ekspertiharadan tapmaqolar?..

- Aha. Ammauzağa getməklazım deyil: həminekspert “Meta-trader” proq-ramında var. Stan-

dart dəstə daxildir. Deməli, hamıterminaldan istifadə edir, ammaorada nələrin olduğunu bilmir-lər...Seminar da elə bu boşluğu

aradan qaldırmaq məqsədigüdürdü.

- Yəqin, belə sual da olub ki,ekspertə nə dərəcədə güvənməkolar?..

- Oldu. Əslində elə bütün semi-nar bu suala cavab vermək üçünidi. Əvvəlcədən deyim ki, ekspert-dən istifadə edən treyder MexanikiTicarət Sisteminə əsasən işləyənvə xüsusilə də intuitiv treyderqarşısında üstünlüyə malikdir. Ənazı bazarın monitorinqi baxımın-dan. Robot – insan deyil, onun is-tirahətə ehtiyacı yoxdur. İkincisi,robot daha sürətlə işləyir.Üçüncüsü, robot heç vaxt səhveləmir – təbii ki, ona verilən para-metrlər çərçivəsində. Və ən əsası,robot emosiyalara tabe deyil!

Robotreydinqlə maraqlananlar

Mavlet Baqiyevin növbəti semi-

narına qatıla bilərlər.


“Robotreydinq”



T E X A N A L İ Z10

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Eur/usd

daily

Minor dalğa səviyyəsində avro/dolların A-B-C ziqzaqı formalaşdırdığı ehtimal olunur. Hazırda ziqzaqınC dalğası inkişaf edir. O, impuls formasındadır. İmpulsun 3-cü daxili dalğası – [iii] minuette artıq ziqzaqkanalının yuxarı sərhədini test edir. Bu, o deməkdir ki, yaxın perspektivdə lokal korreksiya - [iv] minuettedalğası başlaya bilər. Amma orta perspektivdə artım trrendi – yəni C Minor dalğası hələ qüvvədədir.


Elliot Dalğalarının AnaliziŞərti işarələr:

>A - «A» dalğası hələ davamedir

…A - “A” dalğasının başlaya-

cağı gözlənilir

- Müqavimət səviyyəsiyarılsa, qiymət yuxarıya hərəkətedəcək

- Dəstək səviyyəsi yarılsa,

qiymət aşağıya hərəkət edəcək

Conformative - Bu səviyyəkeçiləndə ssenari təsdiqlənəcək

Critical - Bu səviyyə keçiləndəssenari qüvvədən düşəcək

8



Gbp/usd

daily

Hazırki ssenariyə görə C Minor dalğasının daxilində [iii] minuette inkişafa başlayır. Əgər versiyadoğrudursa, orta perspektivdə bizi hələ yuxarıya doğru davamlı trend gözləyə bilər. Və onun qüvvədəqaldığı bütün müddət ərzində yalnız alış əməliyyatları açmaq məsləhətdir.


8 8

T E X A N A L İ Z Dalğa analizi 11



Usd/chf

daily

Dollar/frank son bir neçə ay ərzində dünyanın bütün dalğa analitiklərini aldadandan sonra, nəhayət, kart-larını açdı. Hazırda aktual ssenariyə görə aşağıya doğru 3 Minor dalğası inkişaf edir.


8 8

T E X A N A L İ Z12 Dalğa analizi



Usd/jpy

daily

Belə görünür ki, dollar/yena eniş trendini başa vurmağa yaxınlaşıb. Hazırda aşağıya hərəkətin sondalğaları müşahidə olunmaqdadır. Şəkildə təsvir olunan ssenaridə [iii] minuette dalğasının bitib-bitmədiyimübahisəlidir. Yəni yuxarıya doğru ilk dalğa hələ lokal korreksiyanın tərkib hissəsi də ola bilər. Ona görədə, almağa tələsməyin.


8

T E X A N A L İ Z Dalğa analizi 13



QAYDA14 Əsas məsələ

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Treyder sabah nə edəcəyini bu gün axşamdan

dəqiqləşdirməlidir. Ticarət gününə əvvəlcədən hazır-

laşmaq son dərəcə vacibdir. Necə gəldi, qarışıq

əməliyyatlar açmaq uğursuzluğa aparan yoldur.

Peşəkar treyderin əvvəlcədən ticarət planı olmalıdır.

Treyderin “ev tapşırığı” ona ticarət prosesində

zehnini aydın və təmiz saxlamaqda, özünü itir-

məməkdə çox böyük kömək edir.

Əksər treyderlər ticarət gününə əvvəlcədən hazır-

laşmayanda daha çox emosiyaların təsirinə düşür və

sonradan özlərinə də xeyli məntiqsiz görünən

əməliyyatlar açırlar. Halbuki, təcrübəli və peşəkar

treyderlər bu halda ünmumiyyətlə, bazara girməməyi

üstün tutur.

Hər axşam yarım saat–bir saat müddətində qrafik-

ləri nəzərdən keçirmək və orada sizə məlum olan

sxemləri axtarmaq lazımdır. Bu, standart “ev

tapşırığı”dır. Bu iş maraqsız və cansıxıcı görünə

bilər, amma onu mütləq etmək gərəkdir.

Bütün maraqlı işlərin bu cür cansıxıcı və yeknəsəq

tərəfləri var. Məsələn, idmançılara baxın. Son dərəcə

maraqlı hərəkətləri göstərə bilmək üçün onların nə

qədər yeknəsəq və bezdirici “ev tapşırıqları” yerinə

yetirdiklərini təsəvvürə gətirə bilirsinizmi?

Yaxud bilirsinizmi, rejissor və aktyorlar son dərəcə

maraqlı görünən işə nə qədər yeknəsəq və cansıxıcı

şəkildə hazırlaşırlar? Aylarla sürən hazırlıq ərzində

hər gün dəfələrlə “ev tapşırıqları” yerinə yetirilir.

Bütün peşəkarlar bunu edirlər.

Mənim tanıdığım bir peşəkar treyder işə adətən

saat yarım-iki saat əvvəldən gəlir və bazar açılana

qədər (o, fond bazarında işləyir) bütün qrafikləri

təhlil edirdi. Trend xəttlərini çəkir, kanalları qurur,

qeydlər aparır, tanıdığı modelləri axtarır, əməliyyat-

larını təhlil edir, ticarət planını qururdu. Həmin in-

sanın ticarətqabağı gördüyü standart “ev tapşırığı”

haqqında bütöv bir kitab yazmaq olardı! Bununla

yanaşı, o, ən uğurlu və qazanclı treyderlərdən biridir.

Heç vaxt da öz ticarət üslubunu dəyişmir.

Bundan başqa, hər bir ticarət əməliyyatını dəftərdə

yazmaq və sonra təhlil etmək lazımdır. Çünki siz

eyni səhvlərə ona görə təkrar-təkrar yol verirsiniz ki,

həmin səhvləri təhlil etmirsiniz. Treyder öz uğursu-

zluğunu mümkün qədər tez unutmaq istəyir. Bu, pis

fikir deyil – unudun, amma yaxşıca tanıyandan

sonra!

Siz axşam qrafikləri təhlil edəndən sonra sabahkı

gün üçün bir neçə (adətən 3-4) potensial ticarət

imkanının üzərində dayanacaqsınız. Səhər yalnız on-

ları izləyin. Əgər hadisələr sizin müəyyən-

ləşdirdiyiniz şəkildə inkişaf edirsə, o halda bazara

girmək olar.

Bütün hallarda, səhərisi gün Bazar sizin dünən ev

tapşırığını necə yerinə yetirmənizə çox obyektiv

qiymətini verəcək. Dərsə hazırlıqsız gələnlər isə in-

ciməsinlər.


Treyderin“ev tapşırığı”

Əgər sabah Bazarın sizi cəzalandırmasınıistəmirsinizsə, bugünkü ev tapşırığını unutmayın



MÜSAH İ B Ə Fərid Səttarov

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

15

Fərid Səttarov 1986-cı ildəanadan olub. 2008-ci ildəAzərbaycan Dövlət Ne

Akademiyasını bitirib. Təhsilinintexniki istiqamətli olmasına baxma-yaraq, 2007-ci ildən iqtisadiyyat vəmaliyyə sahələrinə ciddi marağıyaranıb. Elə həmin dövrdən də maliyyəbazarlarını öyrənməyə başlayıb. Əvvəlcəyalnız Forex-i öyrənsə də, sonra diqqə-tini fond və əmtəə bazarlarına yönəldib.Hazırda fond bazarları üzrə peşəkaranalitikdir.

- Fond bazarı ilə Forexin əsasfərqi nədir?

- Onların fərqi kifayət qədərdirvə hamısını sadalamaq mümkündeyil. Amma əsas fərqlərini qeydedə bilərik. Əsas fərq bubazarlarda ticarəti aparılan maliyyəalətlərilə bağlıdır. Əgər Forexdəmaliyyə alətləri valyutalardırsa,fond bazarında qiymətli kağız-lardır.

Başqa fərq isə bazarların iş vaxtıilə bağlıdır. Forex bütün günüişləyir, fond bazarları isə yox.

Mən bunlara əsas fərqlərdeyərdim. Amma artıq qeyd et-diyim kimi, fərqlər həddindən artıqçoxdur.

- Niyə Azərbaycanda treyderlər

səhmlərə, indekslərə, fyüçerslərəyox, daha çox valyutalara meylgöstərirlər?

- Bu, hər şeydən əvvəl, treyder-lərin peşəkarlıq səviyyəsi iləbağlıdır. Sıravi treyderə Forex-inmahiyyətini anlamaq daha asandır,nəinki fond, yaxud, fyüçersbazarının. Həmin bazarları başadüşmək nisbətən çətindir.

Digər tərəfdən, bu, onunlabağlıdır ki, Azərbaycanda xaricibazarlarda qiymətli kağızlarla,fyüçerslərlə ticarətə imkan yaradanbroker şirkətləri çox azdır. Müqa-yisə üçün deyə bilərəm ki,məsələn, ABŞ-da treyderlərForexdən daha çox, fond bazarınadiqqət ayırırlar.

- Aksiyalarla ticarətin hansı xü-susi incəlikləri var?

- Aksiyalarla ticarət treyderlərəinvestisiyalarının etibarlığı iləbağlı daha çox əminlik verir. Əl-bəttə, investisiyalar o halda etibarlıolacaq ki, treyder güvənli və sabitşirkətlərin səhmlərini alsın. ƏgərForex bazarında ticarət adətən1:100 kredit dəstəyilə gedirsə, fondbazarlarında bir çox hallarda budəstək 1:1 nisbətində də olur. Buda investorlar üçün yaxşı zəmanətyaradır.

Bundan başqa, fond bazarının

oyunçuları diversifikasiya yolu iləriskləri minimuma endirə bilərlər.Belə ki, investor müəyyənməbləğdə vəsaitə bir neçə şirkətinsəhmlərini alır ki, bu da pullarınitirilməsi riskini azaldır. Daha kon-servativ investorlar müxtəlifölkələrin şirkətlərinin səhmlərinialmaqla risklərini diversifikasiyaedirlər.

- Forexdə həcm göstəricisi şərtiolduğuna görə ondan tam effektivistifadə etmək olmur. Bəs Fondbazarında necə?

- Fond bazarında, misal üçün,hansısa şirkətin səhmlərilə ticarətzamanı investorlar “birja stəkanı”adlanan göstəriciləri izləyə bilər-lər. Yəni bu və ya digər qiymətlikağıza olan tələb və təklifinsəviyəsilə tanış olmaq imkanlarıvar. Hərçənd, bunun həmişə uğurgətiriyini demək də düz olmazdı.Böhran dövrlərində bu informasiyadoğrudan da, faydalıdır. Çünkisəhm bazarında təklifin həcminintələbin həcmini üstələməsinəəsaslanaraq, hadisələrin sonrakıinkişafı haqqında fikir yürütməkolar. Amma iqtisadi inkişafın lənggetdiyi dövrlərdə həcm haqqındainformasiya elə də böyük effektvermir.


Fundamentalincəliklər

Fərid Səttarov fond bazarında ticarətinvə fundamental analizin sirrlərini açır

8



Həcm göstəricisindən o zamandaha uğurla istifadə etmək olar ki,investor müəyyən səhmlərin di-namikasını izləsin və ticarətinhəcmi də yüksək templərlə artsın.Bu, ondan xəbər verir ki, həminşirkət irəlidə ya başqasıyla bir-ləşəcək, ya da alınacaq. Nəticədəonun səhmlərinin qiyməti xeyliartır.

- İndeksləri izləyirsənmi? Ümu-miyyətlə, treyder indeksləriizləməlidirmi?

- Hə, əlbəttə, mən fond indek-slərini izləyirəm və hesab edirəmki, bütün treyderlər onlara diqqətyetirməlidirlər. Fond indeksləribazarın ümumi vəziyyətindənxəbər verən çox yaxşı kompleksgöstəricilərdir. Bütün fond indek-slərinin ideal olduğunu deyəbilmərəm. Əlbəttə, elə indekslərvar ki, onların hesablanma metod-ları bazarın bugünkü reallıqlarınauyğun deyil. Amma bütün hal-larda, indkeslər önəmlidirlər.

- Texniki analizlə işləyən trey-der fond bazarındakı proseslərhaqqında nələri mütləq bilmə-lidir?

- Texniki analizdən istifadə edəntreyderlərə mən bir şeyideməliyəm: texniki analiz fondbazarlarında ticarət üçün uyğundeyil. İnvestor hansısa şirkətinsəhmlərini alanda, əslində həminşirkətin bir hissəsini almış olur.Dünyada heç bir indikator, heç birşam kombinasiyası treyderəşirkətin səhmlərinin ədalətliqiymətini göstərməyə qadir deyil.Həmçinin şirkətin gəlirli, yoxsaziyanlı olduğu haqqında məlumatda verə bilməz. Bildirə bilməz ki,bazarda şirkətin səhmlərinin sayıazalırmı, yoxsa yeni səhmlər bu-

raxılır? Bütün bu və digər infor-masiyaları treyder ancaq şirkətinhesabatlarını öyrənərək əldə edəbilər.

Əlbəttə, həmişə kimlərsə texnikianalizin imkanlarından istifadəedərək, səhmlərin qiymətinin kiçikartımını proqnozlaşdıra bilərlər.Bu, doğrudan da, mümkündür,amma çox qısa perspektivdə.Səhmlərlə ticarət aparan treydersabit və uzunmüddətli qazanc üçünmütləq şirkətlərin maliyyə hesabat-larını araşdırmalıdır.

- Texniki analizlə fundamentalanalizin optimal qarışığı necə ol-malıdır?

- Mən hesab edirəm ki, fondbazarında ticarət zamanı texnikianaliz fundamental analizlə bir-ləşdirilə bilməz.

- Neft və ya qızılla ticarətinhansı xüsusi incəlikləri var?

- Hər şey bazardan asılıdır. Əgərticarət fyüçers bazarında gedirsə,onda əsas məqam qızıl və neft üzrəfyüçers kontraktlarının ekspirasiyamüddətilə bağlıdır. Spot bazarındaisə ekspirasiya mövcud deyil.

- Gəl, ekspirasiyanın nəolduğuna aydınlıq gətirək...

- Fyüçers bazarlarında neft,qızıl, soya, ət, şəkər və digərmaliyyə alətləri “fyüçers müqav-ilələri” adlandırılan kontraktlarabağlı olurlar. Yəni əgər treyderneftin 2011-ci ilin martına olanfyüçers müqaviləsini alırsa, həminneftin fiziki mübadiləsi 2011-ciilin martında həyata keçiriləcək.2011-ci ilin martına qədər treyderbu müqaviləni başqa treyderə satabilər. Amma təkrar satış baş ver-məsə, 2011-ci ilin martında neftbazarı alış vaxtındakından zəif ola-caq. Nəticədə treyder bu əməliyy-atdan ziyana düşəcək.

- Treyder əməliyyat açmazdanəvvəl Bazarın fundamental fo-nunu təhlil edərkən ilk növbədənələri nəzərə almalıdır?

- Yenə də hər şey konkretbazardan asılıdır. Əgər səhmbazarında danışası olsaq, treyderöncə bazarın ümumi iqtisadivəziyyətinə nəzər salmalı, sonraisə səhmlərini almağa hazırlaşdığıkonkret şirkəti təhlil etməlidir.

Əgər obliqasiyalar bazarındandanışırıqsa, treyder ilk növbədəfaiz dərəcələrinə və onların di-namikasına fikir verməlidir. Çünkiobliqasiyalara investisyayatırarkən faiz dərəcələri həllediciamil kimi çıxış edirlər.

- Analitik kimi necə fikir-ləşirsən, böhran bitibmi? Yoxsaikinci dalğa, hər halda, göz-lənilir?

- Mən hesab edirəm ki, ikincidalğa olmayacaq. Bütün hallarda,hazırda bunun üçün heç bir səbəbyoxdur. ABŞ 2009-cu ildə tənəz-züldən çıxıb. Düzdür, Amerikadaəmək bazarında problemlər hələ dəqalır və onlar çox ciddi problem-lərdir. Amma bu, böhranın ikincidalğasına səbəb ola biləcək qədərciddi məsələ deyil.

Avropada da vəziyyət yaxşılaş-mağa doğru gedir. İnvestorlarıböhranın ikinci dalğası ilə bağlıqorxuya salan Yunanıstandakı vədigər Avropa ölkələrindəkivəziyyət idi. Lakin Yunanısanayardım göstərildi – bu ölkə artıqBeynəlxalq Valyuta Fondundan ik-inci tranşı da alıb. Digər tərəfdən,bu yaxınlarda İrlandiya, Yunanıs-tan və Portuqaliyanın dövlətobliqasiyaları bazara çıxarılmışdı.Onlar hazırda Avropanın ən prob-lemli ölkələridir.


8 8

MÜSAH İ B Ə16 Fərid Səttarov



Amma obliqasiyaların bazarauğurla çıxarılması göstərdi ki, in-vestorlar həmin ölkələrin iqtisadiinkişafının tezliklə bərpa olu-nacağına əmindirlər.

- Qızılın artımı hara qədərdavam edə bilər?

- O baxır zaman miqyasına.Məncə, bu ilin sonuna qədərqızılın qiyməti hər troya un-siyasına görə 1320 dollara qədərqalxa bilər. Daha uzaq perspek-tivdə isə qiymətin daha da artacağıistisna deyil. Belə ki, Asiyaölkələrinin çoxunun mərkəzi ban-kları dollar aktivlərini qızılla əvəzetməkdədirlər. Bu, qızılın bahalaş-masına səbəb olacaq.

- Sən normal ticarət sistemininecə təsəvvür edirsən?

- Mənim üçün müəyyən ticarətsistemi anlayışı yoxdur. Əsasbudur ki, qiymətli kağıza qoy-duğun investisiyanın etibarlığınaəmin olasan. Əgər mən səhmlərəinvestisiya yatırıramsa, deməli,şirkətin son beş ildəki fəaliyyətiləbağlı hesabatları təhlil edib, qərarverməliyəm: alım, ya yox?

Ona görə də, əgər mən öz və-saitimi səhmlərə yatırıramsa, buinvestisiyanın etibarlığına əminoluram. O səbəbdən də heç vaxt“stop-loss”dan istifadə etmirəm.Bir çox hallarda mən treyderpeşəsini həkim peşəsi ilə müqay-isə edirəm: onların heç birinin səhvetməyə haqqı yoxdur.

- Lap minaaxtaranlar kimi...Amma qayıdaq sistem söhbətinə:bəs ideal sistemlər necə olur?Daha doğrusu, ümumiyyətlə,olurmu?

- Mən belə hesab edirəm ki, fun-damental analizdən istifadə edən

treyderlər üçün sistem söhbətiolmur. Onlar üçün statistik rəqəm-lər və şirkətlərin fəaliyyətilə bağlıhesabatlar var. Bu informasiyayaəsaslanaraq da, qərar qəbul edirlər.Texniki treyderlər üçün isə mily-onlarla saxta sistem ola bilər ki,onlara əsaslanılaraq açılan onəməliyyatdan beşi xeyirli olanda,beşi ziyan gətirir.

- Banklarda və iri maliyyəşirkətlərində çalışan analitiklərinistifadə etdiyi metodlar və indika-torlar sadə treyderin istifadə etdiyialətlərdən fərqlənirmi?

- Əlbəttə ki, fərqlər var. Hər şeykompüter təminatından asılıdır.Hazırda “Metatrader 4” ticarətplatformasında xeyli indikatorlarvə digər analitik alətlər var ki,onlar texniki treyderlərin çoxxoşuna gəlirlər. Amma dahamüasir və mütərəqqi platformalarda mövcuddur, onlarda indikatorlardaha çoxdur.

Fərdi treyderlə böyük maliyyəinstitutlarında çalışan treyderlərinhəmçinin, fundamental analizmetodları da bir-birindən fərqlənir.Necə deyərlər, bir baş yaxşıdırsa,ikisi daha yaxşıdır.

- Şəxsən sən öz ticarət planınınecə tutursan?

- Mən heç vaxt xüsusi planlartutmuram. Əgər yaxın gələcəkdəneftin qiymətlərinin qalxacağınaəminəmsə, onda ancaq alış əməliy-atları açacağam. Elə dövr olub ki,6 ay ərzində açdığım əməliyatların99 faizində neft almışam. Yənitreyder özü üçün ortamüddətli is-tiqamət seçməli və yalnız həministiqamətdə ticarət aparmalıdır. İkicəbhədə oynamaq – yəni həmalmaq, həm də satmaq,- daha çoxgəlir gətirsə də, yaratdığı risk dənisbətən böyük olur.

- Tutaq ki, kəndə getmisən.Çayxanada söhbət zamanı zəh-mətkeş bir çoban səndən soruşsaki, “səhm” və “fyüçers” nədir,onu necə başa salarsan?

- Düşünürəm ki, əvvəlcə söhbətForexin ilkin anlayışlarındangedəcək: məsələn, valyutalarıhansı məsədlə alır və ya satırlar.Daha sonra isə, əgər çobanrisklərin azaldılması iləmaraqlansa, onda treyder sənətinindaha peşəkar sahələrindən danış-maq olar.

- Oktrabrın 8-də keçiriləcəkseminarınızda hansı məsələlərətoxunacaqsınız?

- Düşünürəm ki, seminar işti-rakçıları gəldiklərinə görə peşmanolmayacaqlar. Onlar fond bazarlarıhaqqında maraqlı məlumat əldəedəcəklər. Bundan başqa, semi-narın gedişində ortaya maraqlı su-alların çıxacağına əminəm. Məhzsuallar göstərəcək ki, bu mövzuiştirakçılara nə dərəcədəmaraqlıdır. Bakıda buna bənzərseminarlar nadir hallarda keçirilir.Ona görə də düşünürəm ki,gəlməyinə dəyər.

- Və sonda... Uorren Baffetolmaq üçün nə lazımdır?

- Onun səviyyəsinə çatmaq, əl-bəttə, çox çətindir, hətta “mümkündeyil” demək də olardı. Ammabildiyimiz kimi, həyatda mümkünolmayan şey yoxdur. Uorren Baf-fet son dərəcə savadlı bir insandır.O, yüksək səviyyəli maliyyə təhsilialıb. Universitet illərində həmindövrün ən güclü maliyyə analitikiolan Bencamin Qrehem ona çoxyardım edib. Yeri gəlmişkən, Uor-ren Bafet investor kimi fundamen-tal analiz metodundan istifadə edir.Məncə, artıq sözə ehtiyac yoxdur.


8

MÜSAH İ B Ə Fərid Səttarov 17



T E X A N A L İ Z18

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

EURUSD

WEEKLY

«Qızıl xaç» özünü tamamilə doğrultdu. Qiymət buludun aşağı sərhədini - 1,3860 səviyyəsini sınaqdankeçirməyə hazırlaşır. Məhz həmin zonada “buğa”ların mənfəəti götürmələri məsləhətdir. Sonrakı addımlarisə qiymətin buludu yarıb-yarmayacağından asılı olacaq. Gözləyək.

EURUSD

DAILY

Bütün xəttlər yuxarıya yönəlib. Şam analizi korreksiyanın yetişdiyinə işarə edir. Almaq təhlükəli ola bilər.Satmaq üçünsə hələ siqnal yoxdur. Məsələn, şamların “ayıların hücumu” (bearish engulfing) formasiyasıyaratması yaxşı siqnal ola bilər. Bu halda enişin ilk hədəf kimi 1,3565-ə qədər davam etməsi mümkündür.


“İşimoku” Qrafik Sistemi əsasında təhlil

8



GBPUSD

WEEKLY

“Qızıl xaç” siqnalı yaranıb, üstəgəl, bulud yarılıb, hətta test də edilib. Bütün siqnallar yuxarıya işarə verir.“Stop” əmrlərini buludun altında - 1,5545 zonasında yerləşdirmək məsləhətdir.

GBPUSD

DAILY

«Qızıl xaç» və sınaqdan çıxmış Tenkan-Sen... Yeni maksimumlar gözləyirik.


8 8

T E X A N A L İ Z İşimoku 19



USDJPY

WEEKLY

Ötən sayımızda yazdığımızı təkrar etməyə məcburuq: Hər şey aşağıya hərəkət göstərir, sadəcə, şamfiqurlarında aşkar işarələr yoxdur. “Doji”, “Buğaların hücumu” və “çəkic” şamlarından ehtiyatlı olun.

USDJPY

DAILY

Kijun-Sen üfiqi vəziyyət alıb ki, bu da reyncin başlaya biləcəyindən xəbər verir. Diapazonun aşağı sərhədi(83,00) yarılandan sonra satış dalğası gözlənilə bilər. Amma ifrat satış vəziyyətini də yaddan çıxarmayaq.


8 8

T E X A N A L İ Z20 İşimoku



USDCHF

WEEKLY

«Ölü xaç» və buludun aşağı sərhədinin yarılması boşuna getmədi: qiymət enişi davam etdirir. Xəttlərinvəziyyəti aşağıya doğru trendin hələ bir müddət də qüvvədə qalacağını göstərir.

USDCHF

DAILY

Bütün xəttlər aşağıya yönəlib. Şam fiqurlarını diqqətlə izləmək lazımdır.


8

T E X A N A L İ Z İşimoku 21



P R O B L E M22 Xarici borc

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Hazırda bütün dünya nəfəsinidərmədən ABŞ-ın xarici borcu-nun heyrətamiz sürətlə artannəhəng rəqəmlərini izləyir. Həminrəqəmləri canlı şəkildə bu saytdamüşahidə etmək mümkündür:http://www.usdebtclock.org

Bu rəqəmlər partlayıcı qurğu-nun üzərindəki sayğacı xatırladır-lar: Görəsən, nə zamanpartlayacaq? Hələlik bu sualıncavabı yoxdur.

Bəs “dövlətin xarici borcu”nədir? Bu, nə dərəcədə qorxu-ludur?

Sayğac niyə dözmədi?

Dövlətin xarici borcu birdövlətin beynəlxalq və dövlətbanklarından, hökumətlərdən vəözəl əcnəbi banklardan götürdüyübağışlanmayan, ləğv edilməyənxarici kraditlər və onların faizlə-rinin cəmidir.

Hələ 1989-cu ildə “DurstOrqanization” kompaniyası Nyu-Yorkun mərkəzində bir lövhə as-

mışdı. Həmin lövhədəki sayğacdaABŞ-ın milli borcları əks olunurduvə bunu hər kəs görə bilirdi. Ovaxt heç kəsin ağlına gəlmirdi ki,bu rəqəmlər arta bilər. Lakin2008-ci ildə texniki səbəblərdənhəmin sayğac dayandı - sadəcəolaraq, 12 işarədən artıq rəqəmləronun displeyinə yerləşmirdi.

İndi ABŞ-ın xarici borcu 13,5trilyon dolları aşıb və saniyədə 100min dollar sürətlə artmaqdadavam edir. Xarici borcun həcmiABŞ-ın Ümumi Daxili Məhsulu-nun 90 faizinə yaxınlaşır. Bu da1946-ci illə analogiya aparmağaimkan verir. Həmin ildə ABŞ-ın

xarici borcu ÜDM-in 121 faizinəçatmışdı.

Təkcə ötən 10 il ərzində ABŞ-ınxarici borcu 4,9 trilyon dollar artıb.Barak Obamanın hakimiyyətəgəldiyi müddətdən bəri isə 2,4 tri-lyon dollar çoxalıb.

Prezident Obama 2010-cu ilinfevralında borcun maksimal həd-dini təsdiqləyən sənəd imzalayıb.Sənədə görə, dövlət borcunun art-masında yol verilən sonuncu limit14,3 trilyon dollardır. Halbukiəvvəllər 12,4 trilyon dollar idi. Buborcdan ABŞ-ın hər vətəndaşınınpayına 42 min dollar düşür.


ABŞ-ın xarici borclarının artım sürəti işıq sürətinə yaxınlaşır

Saniyədəyüz mindollar

8



Ac nəhəngin iştahı

İndi vəziyyət elə gətirib ki, ABŞpraktik olaraq pulsuz, formalolaraq isə borcla dünyaölkələrindən mallar idxal edir. Nəqədər paradoksal olsa da, kreditor-lar bundan imtina etmirlər. ÇünkiABŞ dünyada ən əsas istehlakçıdır.Əgər ölkələr ona borc verməyidurdursalar, ABŞ iqtisadiyyatı iləbirgə dollar və bununla da in-diyədək yığılan nəhəng borcu gerialmaq ümidi də məhv olar.

Borclar ABŞ xəzinədarlığınınobliqasiyaları qismindəsənədləşdirilir. Bunun üzərinə fai-zlər də əlavə olunur, lakin faktikolaraq inflyasiya bu gəlirləri örtbasdır edir. Donor ölkələr isə öziqtisadiyyatlarına sərmayə qoymaqyerinə bu ac nəhəngi doyur-maqda davam edirlər.

Beynəlxalq valyuta fondununproqnozlarına əsasən xarici borcunartım dinamikası davam edəcək vəilin sonunadək ABŞ-ın ÜDMhəcminin 92 faizinə çatacaq. 2015-ci ilədək isə 100 faizdən də çoxolacaq.

Bəs ABŞ-ın öz borclarını qay-tarması nə qədər inandırıcıgörünür?

Borclu borclunun

sağlığını istər

Bu böyüklükdə borcunödənilməsi aləti mövcud deyil.Lakin borclu ölkələrin borclarınınqısmən silinməsi təcrübəsi var.ABŞ-ın kreditorları banklar, in-vestisiya fondları, dövlətlər,şirkətlər və əsasən də kreditorölkələr - ÇinvəYaponiyadır.Baxmayaraqki,Yaponiyanınöz büd-cəsinin dəciddi prob-lemləri var:daxili və xarici borcları ÜDM-in200 faizini təşkil edir. Göründüyükimi, ABŞ dünyada ən nəhəngborclu ölkə olsa da, ən çıxılmazdurumdakı deyil.

İnkişaf etmiş Avropa ölkələrininəksəriyyəti borcla yaşayırlar.Dünya üzrə borclu ölkələrsırasında ABŞ 20-ci yeri tutur.Maliyyə intizamı pozulanlarınsiyahısında “fəxri” yeri 2,32 tril-yon dollar borcu ilə (ÜDM-in1267 faizi) İrlandiya tutur. Ikinci

yerdə 9,15 trilyon dollar borclaBöyük Britaniya durur (ÜDM-in426 faizi).

Üçüncü yeri İsveç tutur: 1,21trilyon dollar (ÜDM-in 382 faizi).Sonra isə Noderland, Belçika,Danimarka, Avstriya, Fransa, Por-tuqalya, Honkonq, Norveç, Fin-landiya, Almaniya, İspaniya,Yunanısatan, İtaliya, Avtraliya,Macarıstan və ABŞ sıralanırlar.

Başqa sözlə desək, bütünAvropa İttifaqı və Avropa ərazisinəhəng borc içərisində, ABŞ-dandaha kritik vəziyyətdədirlər.

Borclar nəyə xərclənir

Avropa və ABŞ-da borcagötürülmüş pullar əsasən həyattərzinin yüksəldilməsinə sərf edilir.Asiya və Latın Amerikası ölkələriborc pulları iqtisadiyyatıninkişafına sərf edirlər. Bu da onugöstərir ki, həmin ölkələr borcyükünü çəkməyi bacarırlar.

Əlbəttə ki, ABŞ və Avropanın

iqtisadiyyatını birbaşa müqayisəetmək münasib deyil, ama onlarınxarici borclarını tutuşdurmaq olar.Ötən ilin dəqiq rəqəmlərinə görəABŞ-da xarici borc ÜDM-in 83faizini təşkil edirdi. Bu zaman 16Avropa ölkəsinin borcu 79 faizəgəlib çatmışdı.

Adətən o dövlətlər ciddi prob-lemlə üzləşirlər ki, xarici borclarıÜDM-in həcmini aşır. HazırdaAvropa ölkələrinin əksəriyyətiməhz belə durumdadır.


Amerika prezidentlərinin zamanında xarici borcun dinamikası

8

P R O B L E M Xarici borc 23



S İ M A24 Ustad

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Yer Kürəsində təxminən 7 milyard insanyaşayır, lakin varlı və məşhur olanlar tək-tükdür. Dünyaca məşhur investor Uorren

Baffet “Forbes” jurnalının sentyabr sayına verdiyi in-tervüdə öz müvəffəqiyyətinin sirrlərini bölüşüb.

“Forbes” jurnalı cəsarətli bir eksperiment aparıb:Uorren Baffetlə “Jay-Z” qrupunun məşhurmusiqiçisi Bruklinin görüşünü təşkil edib. Məlumolub ki, 80 yaşlı Uorrenlə 40 yaşlı musiqiçininarasındakı ümumi cəhətləri təxmin edildiyindəndaha artıqmış. Söhbətin gedişində milyarder UorrenBaffet öz müvəffəqiyyətinin sirrlərini repçi Bruklinvə “Forbes İnc” şirkətinin prezidenti Stiv Forbslabölüşüb.

“Berkshire Hathaway”in başçısı “Forbes”in iddi-asına görə planetin ən zəngin insanları siyahısındaüçüncü, varlı amerikalıların reytinq cədvəlində isə ik-inci yeri tutur. Bu yerə yüksəlməkdə ona nə köməkedib, görəsən?

- Mənim atam investisiya biznesilə məşğul olurdu,şənbə günləri onun ofisinə baş çəkirdim. Yeddiyaşıma çatanda oradakı kitabları oxumağa başladım.Nə istədiyimi lap erkən vaxtlarımdan bilirdim. Bu isəböyük varidatdır,- deyə Baffet bildirir.

İnvestisiya Qurusunun etirafına görə, bu biznesləməşğul olmaq üçün heç də müstəsna əqli keyfiyyətlərtələb olunmur: “Mən həmişə deyirdim ki, əgər sizinİQ-nüz 160-a bərabərdirsə, 30 punktunu birbaşqasına verin. İnvestisiya işi üçün onlar gərək ol-mayacaq. Bu işdə tələb olunan keyfiyyət emosionalsabitlikdir”.

- Faktlara bələd olmaq, öz fikirlərini is-tiqamətləndirmək və insanların mülahizələrindənnarahat olmamaq lazımdır. Bir çoxlarına bu, çətingəlir, amma mənim bəxtim gətirib ki, məhz belədoğulmuşam,- deyir Baffet.

İnvestor qeyd edib ki, onun barəsində heç nəbilmədiyi xeyli şey var: “Mən sadəcə, bilmədiyimşeylərdən kənar dururam, özümün maraq dairəmədaxil olan işlərlə məşğulam. İBM-in əsasını qoyan

T.Vatson deyirdi ki, “mən dahi deyiləm, bəzi sfer-alarda güclüyəm. Elə oralarda da qalacağam”.

Öz növbəsində, C.Forbs idman və biznesi müqay-isə edərək, böyük tennisi nümunə gətirib: “Bizlərdənçoxumuz Uimbldona heç vaxt düşməyəcəyik. Ammafikrini bircə məqamda cəmləşdirib, heç bir illüziyayaqapılmadan topu tordan keçirmək heç də pis ol-mazdı”. Bu durum Baffetə yaxşı tanışdır və onunhəyatda rəhbər tutduğu qanunlara tam uyğun gəlir:“İki əsas qayda var. Birinci qayda - heç vaxtuduzma! İkinci qayda - heç vaxt birincini unutma!Məqsəd o deyil ki, çoxlu parlaq qərarlar qəbuledəsən. Əsas olan səhvə yol verməməkdir”.

İnvestor öz kumiri olan iqtisadçı Ben Qrehmanı daxatırladıb. Kolumbiya Universitetinin müəllimi olanQrehman vaxtilə investisiyada uğursuzluqdan qaç-manın yolunu Baffetə göstərmişdi:

- O, mənə öyrətmişdi ki, aksiyalardan təkcə mənfətgötürmək yox, onlara biznesin bir hissəsi kimi bax-maq gərəkdir. Bundan savayı, o, mənə möhkəmehtiyat barədə danışıb. Deyib ki, 990 funtluq çəkisiolan yük maşını ilə “son ağırlıq həddi 1000 funt”yazılmış körpüdən keçməyə can atma. Yaxşısı budurki, axtarıb “ son ağırlıq həddi 2000 funt” yazılmışkörpü tapasan.


Baffet sirrini açdı

8



Artıq yarım əsrdən çoxdur ki,Baffet investisiya biznesindədir.Bu müddət ərzində biznesin mode-li dəyişibmi? “Əlbəttə, şirkətdəişlərin gedişi həmişə yaxşı olmur.- deyə Baffet bildirib,- Amma, 20yaşımda öyrəndiyim nüanslar in-diyədək mənim üçün faydalıdır.Bu biznes-modellər hələ də aktu-aldır. Bu, sanki fizikadır. Əsasprinsiplər dəyişməz qalır. Baxma-yaraq ki, indi fiziklər elə işlərgörürlər ki, 50 il öncə eləyəbilməzdilər”.

“Berkshire Hathaway”inbaşçısının sözlərinə görə, yaxşıbiznes qurmaq barədə bir insanınanlayışı varsa, o, bir sahədə yaxşı

gəlir əldə edə bilirsə, bunu digəryöndə tətbiq edə bilər. Bununlayanaşı, anlamaq lazımdır ki, heçzaman baş aça bilməyəcəyin şeylərdə var: “Necə ki, fikrini nəyinüzərində cəmləməyi özün üçündəqiq müəyyənləşdirmisən, eləcə

də bilməlisən ki, nəyə baş qoş-mağına dəyməz. Məsələn, BobbiFişerə qalib gəlmək üçün onunlaistənilən bir oyunu oynamaq olar,təkcə şahmatdan başqa. MənFişerlə şahmat oynamağa giriş-mirəm”.

Söhbətdə xeyriyyəçilikfəaliyyətinə də toxunulub: “Bəlkədə bu, çox qıcıqlandırcı səslənir,amma geri boylanarkən görürəmki, mən 20 yaşım olanda gələcəkdəvarlanacağımı bilirdim. Vənəzərdə tuturdum ki, öləndən sonrapullarım xeyriyyəçilik işlərinə sərfolunacaq. Nəhayət, 4 il əvvəl mənqərar verdim ki, öləndən sonravaridatım 5 xeyriyyəçilik fon-dunun arasında bölüşüdürülsün.İndi rahat və xoşbəxtəm”.


Uoren Baffet yağlı tikəni ələ

keçirməyin yollarını yaxşı bilir

8

S İ M A Ustad 25



N Ə E T M Ə M Ə L İ26 Dərs olsun

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Bazarda qazanmaqüçün treyderlərin yolverdikləri tipik

səhvləri bilmək və onlardanqaçmağı bacarmaq lazımdır.Budur həmin səhvlər:

1. Tədqiqat aparmamaq

Tədqiqat – ticarətdə həmişə bir-inci addımdır. Siz ticarətapardığınız maliyyə alətiningündəlik normal hərəkət diapazo-nunu başa düşməlisiniz. Bazaratəsir edə biləcək vacib iqtisadigöstəricilərin elan olunma vaxtınıda ticarət qrafikində nəzərə alın.

2. Ticarət planının olmaması

Plansız ticarət yolverilməzdir.Kapitalın nə qədərini risk etməyəhazır olduğunuzu əvvəlcədənbilməlisiniz. Əgər siz nə qədəritirəcəyiniz və nə qədərqazanacağınız barədə təsəvvürə vəplana malik deyilsinizsə, iflasauğramağa məhkumsunuz.Davamiyyət ticarət planının ənvacib hissəsidir. İnsanlar tez-tezmükəmməl ideyalar tapmağaçalışırlar, amma sizə bu, lazımdeyil. Siz dəfələrlə istifadə edəbiləcəyiniz bir şablonu axtar-malısınız. Nə qədər ki, itkiləriniziartmağa qoymur və gəlirlərinizinartmasına şərait yaradırsız, siz

uğur qazanacaqsınız.Əgər siz hər dəfə yanaşmanı dəy-işirsinizsə, öz səhvləriniz üzərindəöyrənməniz mümkün deyil.

Planlaşdırmanın aspektlərindənbiri təcrübədir. Başlamamışdanəvvəl test rejimində gəlir əldəetmək lazımdır. Ticarət stimulya-torundan istifadə sizi nəinkiqələbəyə istiqamətləndirəcək,həmçinin itkilər barədə də təsəvvürformalaşdıracaq. Bundan başqa,ticarətdə orta qazanc və ortaziyanın faizlərini müəyyən etməyəimkan verib, uğur qazanmağınızakömək edəcək.

3. Düzgün broker seçməmək

Sizin broker ticarət həyatınızınən vacib tərəfi ola bilər. Brokerinizhaqqında bacardığınız qədər çoxşey öyrənin. Brokerinizə bir-birinizi başa düşəcəyiniz tərzdəticarət məqsədlərinizi bildirin.Ticarətin asan olduğunu və sizi tezbir zamanda milyonerə çevirəcə-yini iddia edən brokerlərə qulaqasmayın.

Brokerinizin dələduz olub-olma-masını yoxlamaqla iş bitmir. Axıbrokerlər bir treyder kimi sizilazımi xidmətlərlə təmin etməlidir.Bura elektron platformalar və pro-qram təminatları da daxildir.

4. Auditin olmaması

Əmin olun ki, sizin broker

etibarlı proqram təminatından isti-fadə edir. Həmçinin bütün komis-siyaları, ödənişləri öyrənin.Firmanın müştəriləri ilə söh-bətləşmək və onların nədən razıolub-olmadıqlarını araşdırmaq dayaxşı fikirdir.

İstifadə etdiyiniz ticarət alətlərivə investisiyalarınızın obyektləribarədə hər şeyi aydınlaşdırın.

5. Riskin idarə olunmaması

Risklərin idarə olunması həmişəticarətin əsas hissəsi olub. Əvvəla,əmin olmaq lazımdır ki, sizinticarət aparmaq üçün risk etməyəkifayət qədər kapitalınız var. Risketməyə nə qədər böyük kapitalınızvarsa, bir o qədər çox ehtimal varki, bazarın dəyişkənliyinə tabgətirə və gəliri götürmək üçün sağqala biləcəksiniz. Hətta ən yaxşısistemlər də səhv edir və ard-ardauğursuz əməliyyatlar göstərir.


10 əsas səhvUğur qazanmaq istəyirsinizsə,

bu səhvlərdən qaçmağı bacarmalısınız

8



Kapitalınız o qədər olmalıdır ki, 6-ya yaxın dalbadal uğursuzəməliyyatın sizi iflasa uğratmasınaimkan verməsin.

Nizam-intizam risk-menec-mentin ən vacib hissəsidir. İnsanlarçox vaxt cuşa gəlir və qaydalarınıyaddan çıxarırlar. Uzunmüddətliperspektivdə uğur qazanmaq üçünemosiyalarınızın sizi idarə etməs-inə imkan verməyin.

Məşhur treyderlərdən biri deyibki, əməliyyat açanda pulu öpərək,“yaxşı yol” söyləmək lazımdır.Yənu uduzmaq ehtimalını həmişənəzərə almalısınız.

Uğursuz ticarətdən qaçmaq üçünhəddi aşmayın: kapitalınməbləğinə nəzərən çox böyük

pozisiya ilə ticarət aparmayın vəeyni vaxtda çox əməliyat açmayın.

6. Kapitalı qorumamaq

Mütəxəssislər düşünürlər ki,yeni başlayanların ən böyüksəhvlərindən biri ziyanlı əməliyy-atı uzun müddət açıq saxlamalarıvə gəlirli əməliyyatları tez bağla-malarıdır. Əslində tam tərsinə ol-malıdır: siz gəlirli əməliyyatlarımümkün qədər çox saxlamağa vəitkili əməliyyatları bacardığınızqədər tez bağlamağa çalış-malısınız.

7. “Stop”ların qoyulmaması

“Stop –loss”un qoyulması kapi-talın qorunması və risk-menec-mentin əsas hissəsidir. Bu orderiəvvəlcədən, yəni emosiyalarınızınsizə qalib gəlməsindən və nizam-intizamı pozmağa məcbur et-məsindən qabaq qoymalısınız.Gəlirinizi isə “treylinq stop” va-sitəsilə qoruya bilərsiniz. Bazarsizə gəlir vermir, onu ancaq götür-mək lazımdır. Əgər siz bunu et-məsəniz, onda bazar sizdəngəlirinizi alacaq.

8. Diversifikasiyanın

olmaması

İnvestisiya portfelinizişaxələndirin. Pullarınızı bir ticarətaktivinə və ya alətinə yerləşdirməkriskləri artırır. Peşəkarlar məsləhətgöürlər ki, bir maliyyə aktivinə in-vestisiya portfelinin 10%-dən çox-unu yatırmayasınız.

9. Açıq maraqları və

həcmi inkar etmək

Ticarət apardığınız bazarda açıqmarağa və həcmə fikir verin. Yenibaşalayanlar likvid vaxtda və yal-nız likvid bazarlarda ticarətaparmalıdırlar. Əgər bazarda çoxsayda iştirakçı varsa, çox güman,

kimsə sizin əksinizə ticarət apara-caq. Nə qədər çox iştirakçı varsa,bir o qədər ehtimal var ki, sizinticarət aparmaq istədiyinizqiymətlə ticarət aparmaq istəyənlərdə mütləq tapılacaq.

10. Nizam-intizamın

olmamağı

Yuxarıda qeyd olunansəhvlərdən çoxu nizam-intizamçatışmazlılığına aid edilə bilər.Ticarət aparmağa başlayandakonkret hədəflər təyin etmək,analiz aparmaq və öyrənmək çoxvacibdir. Riskləri idarə etməli vəemosiyalarınıza nəzarəti güclən-dirməlisiniz.

Nizam-intizam pul itkisiriskindən yaranmış yüksək stressliemosional vəziyyətdə özünü ələalmağı öyrənmək deməkdir. Məhzbuna görə də əvvəlcədən müxtəlifssenarili hərəkət planına malikolmaq lazımdır.

Peşəkarlar yeni başlayanlarabelə bir nəsihət verirlər: “Birincivə ya ikinci əməliyyatda uğurqazanmaq ən pis hadisədir. Çünkibununla özünüzə güvənməyəbaşlayacaqsınız. Həddindən artıqözünə güvənmək isə böyüksəhvdir”.


8

N Ə E T M Ə M Ə L İ Dərs olsun 27



S EM İNAT28

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Sentyabrın 29-da “İn Forex” şirkətinin ofisindəRisklərin İdarə Olunması (Money-Management) iləbağlı seminar keçirilib. Şirkətin meneceri, treyder vəanalitik Fərid Hüseynovun apardığı seminar işti-rakçıların bir çoxunu ticarət strategiyalarında in-diyədək fikir vermədikləri məqamlara diqqətyetirməyə vadar edib.

Fərid deyir: “Bu mövzu təkcə forexə yox, biznesinbütün sahələrinə aiddir. Hər bir insan riskə gedəndəitirə biləcəyi məbləği əvvəlcədən müəyyənləşdirmə-lidir. Bunu bilməyəndə biznes (ticarət) dönüb qumarolur. Düşünürəm ki, bacardığım qədər treyderləri “birgünə milyoner olmaq” fikrindən az da olsa, uzaqlaş-dıra bildim”.

Seminarda treyderlərin risklərin idarə edilməsiləbağlı yol verdikləri səhvlər ətraflı təhlil olunub.Həmin səhvlər bunlardır:

- Treyder əməliyyatın yanlış olduğunu görə-görəözünün uğursuz əməliyyatına müxtəlif əsaslar tap-mağa çalışır;

- Treyder qiymətin onun əksinə getdiyini görə-görəhər şeyin yaxşı olacağına özünü inandırmağa çalışır;

- Treyder “stop-loss”dan istifadə etməməklədüşünür ki, əməliyyat onun əksinə gedəndə istədiyizaman bağlayacaq, amma bağlaya bilmir;

- Treyder qoyduğu SL-u əməliyyat əksinə getdikcədaha da geriyə çəkir, yəni itkisini böyüdür;

- Treyderin açdığı əməliyyatdan nəzərdə tutduğugəlir itirə biləcəyi məbləğdən bir neçə dəfə az olur;

- Treyder elə böyük həcmdə əməliyyat açır ki,ziyana gedəndə onu bağlamağa əli gəlmir və s.

Fərid seminar iştirakçılarına məsləhət görüb ki,onları narahat edən problemləri kompüterin desktop-unda və ya terminalda qrafikin fonuna yazıb yer-ləşdirsinlər ki, səhvlərilə mübarizə apara bilsinlər.

Seminar kifayət qədər maraqlı və yaddaqalankeçib.


Kim-kimi idarə edir:

Siz bazarı, yoxsa bazar sizi?Bu suala Fərid Hüseynovun keçirdiyi seminarda cavab verildi



T E X A N A L İ Z

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

29

Eur/usd

Dolların zəiflik nümayiş etdirməsi və Yaponiya rəsmilərinin Yenanın möhkəmlənməsinə başı qarışmasıinvestorlar üçün sığınacaq valyuta kimi Avronun alışını daha maraqlı edir. Sözügedən ölkələr əgər iqtisadidirçəlişlərini bərpa edə bilməsələr, Avronun artımı daha da sürətlənəcək. Hərçənd, spekulyantlar vaxtaşırı re-gionun problemli ölkələri barədə şayiələr buraxmaqla vahid valyutanı sarsıtmağa çalışsalar da, “buğa”lar buhəmlələri kifayət qədər uğurla dəf edə bilirlər.

Cütlük 1.39-1.4000 aralığına doğru istiqamət alıb. Əgər qiymət Daily qrafikində bu müqavimət barye-rindən yuxarıda möhkəmlənə bilsə, uzunmüddətli perspektivdə 1.4500-ə qədər artacağını ehtimal etmək olar.Əks təqdirdə cütlüyün enişinə mane olacaq ilk dəstək səviyyəsi 1.3500 ətrafında nəzərə çarpır.


MA əsasında təhlil

8



Gbp/usd

Britaniya Funtu hazırda Avro qədər qətiyyətli trend nümayiş etdirməsə də, “buğa”ları sevindirə bilir.Cütlük qətiyyətlə 1.6000-a doğru istiqamətlənib. Texniki mənzərə bu müqavimət səviyyəsindən sonra1.6300-1.6500 aralığının iri investorların diqqət mərkəzinə gələcəyindən xəbər verir. Amma hər şeyi bazargöstərəcək.

Hazırda cütlüyün enişinin qarşısını alan 1.5700-1.5750 dəstək səviyyəsidir. Əgər bu səviyyədən aşağıdamöhkəmlənə bilsə, Funtun növbəti hədəfi 1.5500 olacaq.


8 8

T E X A N A L İ Z30 MA əsasında təhlil



Usd/chf

İsveçrə iqtisadiyyatında vəziyyətin bir qədər stabilləşməsi, deflyasiya risklərinin sıfıra enməsi İsveçrəMilli Bankını bazara intervensiya etməkdən müvəqqəti çəkindirdi. Amma “lazım gəlsə, sərt tədbirlər gör-məyə hazır olduğunu” İsveçrə Milli Bankı dəfələrlə vurğulamışdı.

Hazırda cütlük 2008-ci ilin minimumu – yəni 0.9650 ətrafındadır. Çox həssas bir məqamdır. Cütlüyü buqiymətdən aşağıda yeni tarixi minimumlar gözləyir. İfrat satış həddi və bir sıra faktorlar “buğa”lara şəraityaratsa da, onların bazara müdaxiləsi hər dəfəsində “ayı”ların işə qarışması ilə dəf edilir. Bir sözlə, ABŞ iqti-sadiyyatında vəziyyət düzəlməsə, deyəsən, investorlar yeni sığınacaq valyutası axtarışına çıxmalı olacaqlar.

Texniki cəhətdən cütlüyün hazırkı səviyyədən dəstək alması onun 0.9750-0.9800 aralığına qədər qalxabiləcəyini ehtimal etməyə imkan verir. Əgər bu müqavimət də dəf edilsə, onda ABŞ Dolları İsveçrə Frankıilə olan paritetini qaytarmağa çalışacaq, yəni 1.0000 əsas pxiloji əhəmiyyətli hədəfə çevriləcək.


8 8

T E X A N A L İ Z MA əsasında təhlil 31



Usd/jpy

Yaponiya Bankının bazara müdaxilə etməklə Yenanın artımının qarşısını almaq cəhdi görünür, investorlartərəfindən birmənalı qarşılanmayıb. Həmçinin ABŞ iqtisadiyyatının da geriləməsi yaponların həyatakeçirdiyi tədbiri heçə endirdi. Hazırda cütlük çox gərgin bir vəziyyətdədir. “Buğa”lar son dərəcə diqqətli ol-malıdırlar. Çünki istənilən düşünülməmiş addım 82.00-dan aşağıda onlara baha başa gələ bilər.

Bir sözlə, usd/jpy-nin enişinə mane olan uzunmüddətli baryer 82.00-83.00 aralığından keçir. Əgər busəviyyə Dolların möhkəmlənməsinə əhəmiyyətli dəstək verə bilsə, cütlük 85.50-86.00 aralığına qədər artabilər. Əks halda 80.00 və ondan daha da aşağıda yeni tarixi minimumların şahidi ola bilərik.


8

T E X A N A L İ Z32 MA əsasında təhlil



B Ö H R A N Birja tarixi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

33

Ötən əsrin 20-ci illərindədünyanın əsas maliyyəmərkəzi və aparıcı sə-

naye imperiyası ABŞ idi. Məhzona görə də ABŞ birjalarında1929-cu ilin payızında başlayançöküş bütün dünyada ağır, üzücüvə davamlı iqtisadi böhranınəsasını qoyub. Amerikada həminsistem böhranını “Böyük Depres-siya” adlandırırlar.

Əgər böhranın nə vaxt başladığıdəqiq bəllidirsə, onun nə zamanqurtardığını birmənalı deməkmümkün deyil. Hesab olunur ki,böhranın özü 1933-cü ildə bit-mişdi, amma 30-cu illərin sonunaqədər onun təsiri hələ qalmaqdaidi. Buna görə də 30-cu illəri baş-dan-başa Böyük Depressiya illərihesab edə bilərik. Böhranınüzərində qələbə 1933-cü ildə

hakimiyyətə gələn prezidentFranklin Delano Ruzveltin koman-dasının apardığı sistem islahat-larının nəticəsində mümkünolmuşdu. Onun başlatdığı “YeniXətt” siyasəti “Dərin böhrandannecə çıxmaq lazımdır?” sualınaverilən çox parlaq cavab idi.

İlk qaranquş

ABŞ-da ilk iri və məşhur fırıl-daqçılıq sxemlərindən biri 1920-ciillərdə Çarlz Ponçinin düşünübhəyata keçirdiyi model hesab ol-unur. Ponçi yeni müştərilərindəntopladığı vəsaitin hesabına köhnəmüştərilərinə dividendlərödəyərək, onları inandırırdı ki,uğurlu valyuta spekulyasiyalarıaparmaq üçün gizli strategiyayaratmağa müvəffəq olub. O, öz

investorlarına ildə 60 faiz gəlir vədedirdi. Bu minvalla Ponçi qısamüddət ərzində 8 milyon dollartoplamış və minlərlə insanı qur-duğu piramidaya cəlb edə bilmişdi.Sonda fırıldağın üstü açılır, Ponçiisə həbs olunur. Amma bu, az sorabaşlayacaq böyük sarsıntıların ilkqaranquşu idi.

“Köpük” necə şişirdi...

1920-ci illərin ikinci yarısındasəhmlərin qiyməti xeyli artır,əhalinin gəlirləri çoxalır, istehsalgenişlənir, işsizlik azalırdı. 1927-ciildən 1929-cu ilə qədər olan dövrərzində səhmlərin qiyməti iki dəfəqalxır, 1929-cu ildə isə daha 20faiz bahalaşır. Bir çox ekspertlərbu artımın yaxşı qurtarmayacağıhaqqında həyəcan təbili çalsalarda, gəlirləri artan bəxtəvər kütləonları eşitmək iqtidarında deyildi.Həmin illərdə hakimiyyətdə olanprezidentlər Kulic və Quverinnikbin bəyanatları da skeptiklərinsəsini batırırdı.

O dövrdə birja kreditindən isti-fadə, başqa sözlə desək, marja va-sitəsilə qiymətli kağızlarla ticarətgeniş yayılmışdı. Teleqraf va-sitəsilə daha çox insan birja ticarə-tinə qatılırdı. 1920-ci illərin so-nunda marjinal dəstək elə həddəçatmışdı ki, qiymətli kağızlarındəyərinin cəmi 10 faiziniödəməklə onları almaq mümkünidi.


Böyük DepressiyaÖtən əsrin ən faciəli sistem böhranı necə başladı və nələrə səbəb oldu

8



Müştərilər həvəslə bu imkandan is-tifadə edirdilər: axı səhmlərinsürətlə bahalaşması kreditin qısavaxtda qaytarılmasına imkanyaradırdı. Xeyli insan “asanpullar” qazanmağın yolunu tap-mışdı. Brokerlər öz müştərilərinikreditlə təmin etmək üçün banklar-dan ssuda götürür, əvəzindəmüştərilərinin aldığı qiymətli ka-ğızları bankda girov qoyurdular.Xarici investorlar da asan qazancdalınca Amerikadakı birja bumunaqoşulurdular. Bu, artıq yeni pi-ramidanın yaranması demək idi.Nə qədər ki səhmlərin qiymətiqalxmaqda davam edirdi, pirami-danın bütün halqalarında dayanan-lar böyük qazanc götürür vədüşünmək də istəmirdilər ki,həmişə belə davam edə bilməz.

Böyük Bummmm!..

Birja bumunun başqa birhərəkətverici qüvvəsi isə in-vestisiya trestlərinin özbaşınainkişafı idi. İnvestisiya şirkətləri(trestəri) öz qiymətli kağızlarınıburaxmaq yolu ilə kiçik investor-ların pullarını yığırdılar. Sonratoplanan vəsaitlər xüsusi seçilmiş

investisiya portfelinə yatırılırdı.Portfelə adətən müxtəlif növqiymətli kağızlar daxil olurdu. Buyolla kiçik investorlar az vəsaithesabına seçim etməkməcburiyyətindən qurtulur, in-vestisiya trestləri isə yaxşı seçilmişportfel sayəsində vəsaitlərini itir-mək riskindən sığortalanırdılar.

İlk baxından hər şey əla olsa da,20-ci illərin reallıqları kiçik in-vestorlar üçün belə parlaq perspek-tivdən çox uzaq idi. O vaxtlar busahəni tənzimləyən qanunlar hələyox idi. Ona görə də investisiya

trestləri sərəncamlarında olan və-saitlərdən istədikləri kimi istifadəedə bilərdilər. Məsələn, özlərinənəhəng komissiya haqqlarıgötürürdülər. Bundan başqa, in-vestisiya trestlərinin menecerləribazarda müxtəlif şayiələr bu-raxaraq, öz səhmlərini dəyərindənxeyli baha satdırmağa nail olur,nəticədə asan qazanc əldə edir,fəqət eyni zamanda bütün birjanıçalxalayırdılar. Təəssüf ki, bununnələrə gətirib çıxaracağı haqqındaheç bir anlayışları yox idi...

Təhlükəli zəncir

İnvestisiya şirkətləri bir-birininqiymətli kağızlarını alır, nəticədəpiramida ucaldıqca ucalır, köpükşişdikcə şişirdi. Piramidanınəsasında isə real kapital yox, onundublikatı olan səhmlər dayanmışdı.İndi bir anlığa təsəvvür edin ki,həmin səhmlər qəfildən ucuzlaşsa,nə baş verər? Qazanc zənciriəksinə işləməyə başlayar!


8 8

B Ö H R A N34 Birja tarixi



“Buğa”ların oyunu

İndi isə digər vacib məqama ay-dınlıq gətirməyə çalışaq: bəssəhmlər niyə sürətlə bahalaşırdı?

Ona görə ki, investisiya trestləriöz alış əməliyyatları ilə istehsalmüəssisələrinin səhmlərinə çoxböyük təlabat yaratmışdılar. Bun-dan başqa, brokerlərin vasitəsiləbazara gələn investorlar da sanballışirkətlərin aksiyalarını durmadan

alırdılar. “Buğa”lar səhmlərinqiymətini sürətlə qaldırır, sonradigər “buğa”lara satırdılar. Ammasəhmlərin qiymətinin bahalaş-masının arxasında onun aid olduğumüəssisənin real istehsal gücü,məhsuldarlığın genişlənməsi, yenitexnologiyaları dayanmalıdır axı!Əgər bunlar yoxdursa, demək,tipik “sabun köpüyü” şişməyəbaşlayır. Bütün köpüklər isə gec-tez partlayırlar. Qalır yalnız “nəzaman” sualına cavab tapmaq.Ekspertlər bu haqda xəbərdarlıq et-

məyə çalışsalar da, onları eşitməkistəyən yox idi. Hamını ancaq vəancaq asan gəlirlər maraqlandırır-dı.

İlk qara gün

1929-cu ilin 21 oktyabrındaUoll-Stritdə xeyli gərgin keçən birgün ərzində 6 milyondan çox ak-siya ucuz qiymətə satılır. Bu, ilksiqnal idi, amma kütlə onu qəbuletmək istəmir.

Oktyabrın 24-də isə artıq tufanqopur. Həmin gün tarixə düşüb.

Sessiya başlayandan bir saat sonrasəhmlərin qiyməti sürətlə enməyəbaşlayır, günortaya doğru isə bir-janı əməlli-başlı təşviş bürüyür.Bir çox şirkətlərin səhmlərini hətta1 sentə də satmaq olmurdu. Bro-kerlər müştərilərinin saysız-hesab-sız satış əmrlərindən başlarınıitirmişdilər. Həmin dövrüntexnologiyası nisbətən primitivolduğundan, broker şəbəkələri in-formasiya axınına davam gətirəbilmirdilər. Ona görə də məzən-nələr real bazardan iki saat geri

qalırdı.Xaos birjadan kənar bazarlara

da yayılır. Bütün ölkədə qiymətlikağız sahibi olanlar dəhşət içindəidilər. Birjaların çoxu ifrat yüklən-məyə davam gətirməyərək, işinidayandırır.

Antirekord

Belə bir qarışıq vaxtda hamıC.P.Morqanın vaxtilə 1907-ci ilböhranının qarşısını necə aldığınıxatırlayır (Bu haqda “İn Forex” ju-rnalının 7-ci sayında məqalə dərcolunub) və kömək üçün onamüraciət edirlər.

Həmin vaxt kiçik MorqanAvropada idi, buna görə də onu fir-mada əvəz edən T.Lamont təcilişəkildə Nyu-Yorkun beş ən böyükbankının rəhbərlərini görüşə dəvətedir. Onlar məbləği açıqlanmayan,amma çox böyük olduğu bildirilənhəcmdə vəsait düzəldərək, qiymət-dən düşən səhmləri almağabaşlayırlar. Bu addım böhranımüəyyən qədər yavaşıda bilir, amaçox tezliklə aydın olur ki, bankir-lərin topladıqları vəsait qızışmaqdaolan böhranın qarşısını almaq üçünheç nədir. Çünki son illərdə bir-jalara olduqca nəhəng həcmdə pulcəlb olunmuşdu. Nəticədə ok-tyabrın 29-da səhmlərin qiymə-tinin enişi bərpa olunur.

Həmin gün Ginesin RekordlarKitabına düşüb – Nyu-York FondBirjasında $16400000 dəyərindəaksiyaların satılmasına görə. 1929-cu ilin sonunda artıq heç kimin heçnəyə ümidi qalmamışdı. Məzən-nələr hələ də düşməkdə davamedirdilər. Böhran istehsal, xammalvə ərzaq sahələrinə də sirayət edir.Onun coğrafi miqyasları dagenişlənir: Avropa şirkətlərininsəhmləri enməyə başlayırlar.


Böyük Depressiya illərində işsizliyin dinamikası

8 8

B Ö H R A N Birja tarixi 35



Hamının problemi

Birjaların çöküşü kiçik sahibkarlara və ümu-miyyətlə, orta təbəqəyə çox ağır zərbə vurur. Həminzümrəyə yüksək ixtisaslı işçilər, ziyalılar, fermerlərdaxil idilər. Əvvəlcə sadə insanlar öz pullarını in-vestisiya trestlərinə etibar edənlərin halına rişxəndləyanaşırdılar. Amma tezliklə bəla onlara da yetişir.Çünki 1929-cu ilin hadisələri üzücü və davamlı sis-tem böhranının – “Böyük Depressiya”nın sadəcəbaşlanğıcı idi. Bu böran bütün cəmiyyəti ağırkaslblığa və işsizliyə sürükləyir, milyonlarla insanınacından ölməsinə səbəb olur...

Bankların rolu

1920-ci illərin əvvəllərində ABŞ-da xeyli bankmövcud idi. İri bankların sayı onlarla, kiçiklərin sayıisə minlərlə ölçülürdü. Amma oktyabrın 29-dan sonrabank sferasında böhran əvvəllər görünməmiş miqyasalır.

Bankın müflisləşməsi o demək idi ki, onunəmanətçisi olan hüquqi və fiziki şəxslər öz pullarınıtam və ya qismən itirirdilər. Ən yaxşı halda həminpullar qeyri-müəyyən müddətə dondurulurdu. Ban-kların aktivləri də kəskin şəkildə düşürdü. 1931-33-cü illərdə obliqasiya portfelinin tamamilə dəyərdəndüşməsi banklara axırıncı qəti zərbəni vurur. Ban-kların iflası isə elə onlardan kredit və ssudalargötürən xeyli sayda müəssisəərin və fermer təsərüfat-larının iflası demək idi.

Faciəvi rəqəmlər

Nəticədə Amerika iqtisadi dalbadalar yeni anti-rekordlar vurmağa başlamışdı:

- Sənaye istehsalı bir aya 56 faiz azalır;- İdxal 80 faiz azalır;

- İşsizlik 85 faizə qalxır;- 13 milyon insan işsiz qalır;- Metallurgiya sənayesi öz gücünün cəmi 12 fazini

işlədə bilir.Öz əmlakını götürdüyü kredit üçün girov qoyan

minlərlə fermer və onların ailə üzvləri də işsizlərinsırasına qoşulurlar. Yiyəsiz uşaqların sayı vəcinayətləri kəskin artır. Bütün ölkəni tətillər, mitinq-lər, manfestasiyalar, ac insanların yürüşləri bürüyür.Sabahkı günün qorxusu və dəhşəti cəmiyyəti görün-məmiş stress bataqlığına salmışdı.

Gələn sayımızda oxuyun: Ruzvelt və onun “Yeni

Xətt”i Amerikanı böhrandan necə çıxardı


8

B Ö H R A N36 Birja tarixi



T Ə L İ M AT Treyderin həyat tərzi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

37

Necə fikirləşirsiniz,təkamül, estrada vətreydinqin ümumi

cəhəti nədir? Cavab belədir:rəqabət. Hər yerdə təbii seçim yoluilə uğur qazanan ən yaxşılar qalibgəlir.

Hansı avtomobil markalarınaqiymət verirsiniz? Hansı firmanınpaltarlarını bəyənirsiniz? Hansınöv şərabları xoşlayırsınız? On-ların siyahısı 3-5 addan çox ol-mayacaq. Həmin adların hərəsi özsahəsində liderdir. Ciddi firmalardaim keyfiyyətli məhsul burax-maqla markalarının nüfuzunusaxlamağa çalışırlar. Ciddi insanlaryeni yüksəkliklər fəth etməyə canatırlar.

Yaşamaq üçün bütün heyvanataləmi daim mübarizəyə məhkum-dur. Ya siz rəqiblərinizə qalibgələcəksiniz, ya da onlar sizə. Yal-nız özünüzə etibar edə bilərsiniz.

Əgər siz uduzursunuzsa, uğur-suz əməliyyatlar dövrüyaşayırsınızsa, sizə vaxtındadayanmaq lazımdır. Siz axı

özünüzü qırmızı işıqda maşınıntəkəri altına atmırsınız. Dincəlin,fikirləşin və uğursuzluğun səbəbinimüəyyən edin. Dəqiq səbəbimüəyyən etməklə siz problem-lərinizi həll edə bilərsiniz. Əgər sizhəmin səhvləri etməkdə davam et-səniz, onda mütləq 95% uğursuztreyderlər komandasına qoşula-caqsınız.

Yeni başlayan treyderlərin çoxu-nun bəlası biliyin olmamasındadeyil, mübarizəyə hazır olma-masındadır. Onlar bəxtə və xoşbəxthadisələrə güvənirlər. Ama bizrəqabətin hökm sürdüyü realdünyanın qanunları ilə yaşayırıq.Hamı bilir ki, bazarda güclü olan

qalır, amma nədənsə bunu hamıunudur. Amma rəqabət var, olub vəolacaq. Biz isə həmişə bunu yaddasaxlamalıyıq və üzülməməliyik.

Bəs 5% qazanan treyderlərsırasına daxil olmaq üçün nə etməklazımdır?

1) Daim öz üzərinizdə işləyin

Çalışın, hər işdə yaxşı olasınız.İstənilən işi bütün qüvvənizlə yeri-nə yetirin. Fərqi yoxdur, məruzəhazırlayırsız yoxsa yumurtabişirirsiniz. Əgər siz hər işdəyaxşı olmağa çalışırsınızsa, ondabunu adət halına gətirirsiniz vətreydinqə də düşüncəsiz yanaşabilməyəcəksiniz.

2) Uğurlu ticarət aparan

treyderlərlə tanış olun

Hər hansı sahənin liderlərindənbiri olmaq üçün həmin sferadaartıq lider olan birini tapmaqlazımdır. Onun hərəkətlərini,danışığını, işini izləyin.


Treyderin təkamül təlimiBazarda kimin qalmalı olduğunu bazarın özü seçir.

Siz həmin seçimə uyğunlaşmalısınız

8



Bununla siz insanın konkretfəaliyyət sahəsində davranış mod-elini görəcəksiniz. İzləməyiöyrənin və birinci mərhələdəsadəcə, liderdən nümunə götür-məyə çalışın. Əgər sizindavranışınız qazanan treyderindavranışı kimi olacaqsa, onda sizkifayət qədər tez bir zamandaözünüz də gəlirli ticarət aparmağabaşlayacaqsınız.

3) Unikal olun.

Eksklüzivliyinizi artırın

Estrada ulduzlarına diqqət ye-tirin. Hər birinin digərinəbənzəməyən öz imici var. Məhzonların unikallığı onlara zalıpərəstişkarları ilə doldurmağaimkan verir. Siz də öz ticarətinizdə

fərqli, spesifik olun.

4) Dəyişikliklərə uyğunlaşın

Bazarı izləyin, çevik olun.Bazarın dəyişikliyini vaxtında gör-məyə və ticarət taktikanıza düzəlişetməyə çalışın. Bu, sizə trendinəksinə getməməyə və qiyməthərəkət istiqamətini əks tərəfə dəy-işəndə çevik reaksiya verməyəkömək edəcək.

Rəqabət zəmanəmizin şüarıdır.Müasir dünyada əldə etdiyimiznəticələr gördüyümüz işlə münasibdeyil. Əgər biz hansısa işi yaxşıgörürüksə, onda orta nəticə əldəedirik. Əgər biz nəyisə hamı kiminormal eləsək, onda pis nəticə əldəedəcəyik. Bazar – müharibə mey-danıdır. Qaydaları isə boks rin-qində olanlardan daha sərtdir.

İdman meydançasında hakim heçvaxt sizin döyülməyinizə imkanverməyəcək. Treydinqdə hər şeybaşqa cürdür, mərhəmətli hakimyoxdur, zəif treyderlərə bazar rəhmetmir və onlar bazardan vurulubkənara atılırlar. Ona görə də bizətəkcə yaxşı işləmək yox,bacaradığımız qədər yaxşı işləməklazımdır ki, ən yaxşılardan olaq vəuduzmayaq.


8

T Ə L İ M AT38 Treyderin həyat tərzi



PUL Simvollar

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

39

Şübhəsiz, hər bir insan ABŞ dol-larını görüb və və onun arxatərəfindəki simvollara və sözlərədə diqqət yetirib. Orada möhürün(dairənin) içində başı kəsik pi-ramida üzərində göz şəkli var.Yuxarıda "ANNUIT COEPTIS",aşağıda isə "NOVUS ORDO SE-CLORUM" yazılıb. Piramidanınbünövrəsində Roma rəqəmləri iləMDCCLXXVI ədədi həkk olunub.Bəs bütün bunlar nə deməkdir?

Başlayaq oradan ki,şəkildə gördüyünüzdairə “ABŞ-ın böyükmöhürü” (Great Sealof the United States)adlanan möhürün arxatərəfidir. Həminmöhürdən ABŞhökumətinin dərc et-diyi sənədlərinhəqiqiliyini təs-diqləmək üçün istifadəolunur. Möhürü ABŞ-ındövlət katibi saxlayır.Onu Dövlət Departa-mentinin Vaşinqtondakıbinasının Sərgi Zalında görməkmümkündür. Möhürün qeyri-adliyibundadır ki, onun iki üzü var. Hal-buki adətən möhürlərin bir üzüolur. Həmin möhürün ön tərəfi çoxvaxt ABŞ-ın gerbi kimi qəbuledilir (amma rəsmən belə deyil).

Möhürün ön üzü bu şəkildədir:

Burada ABŞ-ın milli rəmzisayılan ağ başlı qartal təsvir olu-nub. O, bir pəncəsində 13 ədəd ox,digər pəncəsində zeytun budağıtutur. Bunun mənası odur ki, “ABŞsülh istəsə də, həmişə savaşahazırdır”.


Dollarınşifrəsi

8



Zeytun budağının üzərində 13 zeytun və 13 yarpaqvar. Qartalın başı zeytun budağı tərəfə çevrilib. Bu,sülhə daha çox üstünlük verilməsi deməkdir.

Qartalın dimdiyində tutduğu lentdə latın dilində«E Pluribus Unum», yəni “Çoxluğun birliyi” ifadəsiyazılıb. Qartalın başının üzərində mavi fonda 13ulduz var. Onlar altıguşəli ulduz (“Davud ulduzu”)formasında düzülüblər. Qartalın sinəsində isə 13 qır-mızı zolaq təsviri var.

İndi isə keçək möhürün dolların üzərində təsvir ol-unan arxa tərəfinə.

Bu, möhürün işlək üzüdür. Bilirk ki, piramida -əbədilik və möhkəmlik simvolu sayılır. Yarımçıq pi-ramida 13 sıra kərpicdən ibarətdir. Bu, o deməkdirki, ABŞ-ın əsasını 13 ştat qoysa da, dövlətin qurul-ması bununla başa çatmayıb. Və Amerikaböyüməkdə davam edəcək.

Ən aşağı sıradakı kərpiclərin üzərində yazılanMDCCLXXVI rəqəmi Müstəqillik Bəyənnaməsininqəbul edildiyi 1776-cı ilə işarə edir.

Möhürün yuxarı hissəsindəki «Annuit Coeptis»(hərfi mənada “bərəkətli başlanğıc”) ifadəsinin mə-nası latıncadan təxminən belə tərcümə edilə bilər ki,“Bizim başladığımız işə Allah xeyir-dua verib”.

Aşağıdakı «Novus Ordo Seclorum» sözləri isə«Sonrakı nəsillər üçün yeni qayda-qanun” anlamınagəlir (Novus – yeni, Ordo – qayda, Seclorum –nəsil).Bu sözlər Qədim Roma şairi Vergili MaronPublinin bir əsərindən götürülüb.

Qeyd edək ki, hər üç latın ifadəsi (möhürün önüzündəkini də nəzərə almaqla) 13 hərfdən ibarətdir.Piramidanın ətrafında bitən otların sayı da 13-dür.

Nəhayət, piramidanın yuxarısındakı göz “Hər şeyigörən göz” simvoludur. Bu, xeyli mübahisə doğuranrəmzlərdən biridir. Ona həm xristian ikonalarında,həm də masonların və illüminantların mənbələrindərast gəlinir. Bu işarə hətta Qədim Misir hero-qliflərində də var!

Xristian ikonalarında həmin göz Allahın hər şeyigörməsinin rəmzidir. Bibliyada deyilir: “Budur, Al-lahın gözü ondan qorxanların və ona sığınanlarınüzərindədir” (Psaltır, 32:18). Gözün içndə olduğuüçbucaq isə “müqəddəs üçlüy”ə işarədir. Bütün bun-lar doların arxa tərəfindəki “İn God we trust” (“BizAllaha inanırıq”) sözlərilə tamalanır.

Amma onu da qeyd etməliyik ki, bəzi araşdır-maçılar bütün bunlarda məhz mason simvolikasınıgörürlər. Onların iddiasına görə, ABŞ-ın “qurucuatalar”ı (founding fathers) masonlar olublar. Və onagörə də öz simvollarını (“Davud ulduzu”, piramida,göz, 13 rəqəmi və s. ) Amerikanın möhüründə əks et-driblər. Əlbəttə, bunu nə təkzib, nə də təsdiq etməkmümkündür. Onsuz da hərə öz istədiyinə inanacaq.


8

PUL40 Simvollar



M Ə S L Ə H Ə T Keçilən yol

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

41

Özünüzə ticarət sistemi quran-dan, yaxud seçəndən sonra birneçə məqam var ki, onları damütləq nəzərə almanız lazımdır.

Əvvəla, əgər siz yeni başlayantreydersinizsə və demo-hesabdaticarət öyrənirsinizsə, ona realhesab qədər ciddi yanaşın. Hər birəməliyyata görə, hər bir (virtualolsa belə) dolların itkisinə görəözünüzə hesabat verin. Ilk illərdəSizin gəlirlənizin çoxu kiçik ola-caq. Deməli, itkilərinizin də çoxukiçik olmalıdır! Treyder kimi ilkməqsədiniz – itkiyə yol ver-məməkdir.

Zaman keçdikcə və təcrübənizartdıqca itkilərin sayı azalaraqminimuma enəcək. Həmçininböyük gəlirlərin sayı yavaş-yavaşartmağa başlayacaq. Bu baxım-dan, ticarət ilk növbədə, kapitalınqorunub saxlanması oyunudur.Uğur və mənfəət isə gərgin işinnəticəsidir.

Bir çox yeni başlayan treyderlərçoxlu müxtəlif indikatorlar vədigər texniki vasitələr görəndəözlərini itirirlər. Məşhur məsəldədeyildiyi kimi, əgər insanın birsaatı varsa, o, vaxtı dəqiq biləcək,amma bir neçə saatı olan kəs heçvaxt əmin ola bilmir ki, saatneçədir. Əksər hallarda osillyator-lar və Dəyişən Orta Göstəricilər

eyni şeyi göstərmirlər. Bundançəkinməyin. Hətta professional-ların belə, çox vaxt bazarla bağlıaydın və dəqiq təsəvvürləri olmur.Amma onların diletantlardan əsasfərqi budur ki, özlərinə tanış vəaydın olan sxemlər yaranana qədərgözləməyi bacarırlar. Siz ancaqözünüzə tanış olan modellərləişləməyi və əgər hazırda mövcuddeyilsə, həmin modellərin yaran-masını gözləməyi bacarmalısınız.Bazara kiçik addımlarla, yavaş-yavaş yaxınlaşın və o, Sizə an-laşılan olacaq.

Bundan başqa, bazarın Sizəverdiyi siqnalları tutmağı bacar-malısınız. Məsələn, bazar aşağıyagetmək istəmirsə, demək, yuxarıyaçox güclü hərəkət gözlənilə bilər.Yaxud, bazarın xəbərlərə reak-

siyası da çox şeydən xəbər verir.Sadəcə, bazarın dilini tutmaqlazımdır.

Sizin ən böyük düşməninizBazarın hara gedəcəyini əvvəl-cədən bildiyinizi düşünməyinizdir.

İkinci düşməniniz isə digər trey-derlərin bazarın hara gedəcəyihaqqında fikirlərinin təsiri altınadüşməyiniz ola bilər.


1№-li təlimat“Öz mühakimənizə güvənin, çünki o, Sizin ən etibarlı məs-

ləhətçinizdir. İnsanın ağlı bəzən ona qüllədəki yeddi gözətçidəndaha çox şey deyə bilər”.

Ekkleziast

8



Ziyanlı əməliyyatları növbətigünə saxlamayın! Sadəcə bu məs-ləhətə əməl etməyiniz Sizigələcəkdə minlərlə dollar itkidənsığortalaya bilər. Ən yaxşısı odurki, bu gün bazardan çıxın, sabahvəziyyəti təhlil edərək, təzədəngirərsiniz.

Səhvlərinizi dərhal düzəldin!Əgər səhv etdiyinizi anlayırsınızsa,əməliyyatdan çıxın. Əməliyyatıbağlamaq üçün daha yaxşıməqamın yetişməsini gözləməyin.Tamamilə mümkündür ki, əksinə,vəziyyət getdikcə pisləşsin!

Əgər bazar sizin plan-laşdırdığınızdan daha çox mənfəətverə bilərsə, imtina etməyin. Gün-daxili ticarətdə adətən treyderlərçox da böyük uduşlara ümidbağlamırlar. Ona görə də qəfildənböyük qazanc yarananda çox

məmnun qalırlar. Amma yaxşı olarki, gündaxili ticarətdə özünüzbilərəkdən böyük qazanclarındalınca düşməyəsiniz. Sizə nəqədər mənfəət verməklə bağlıqərarı Bazarın özü qəbul edəcək.Siz ancaq itkilərinizin nə qədərolacağını müəyyənləşdirməlisiniz.

Unutmayın ki, Sizin Bazarüzərində yalnız bir cür nəzarətimkanınız var: itkilərinizi məhdud-laşdırmaq. Treyder bu vərdişəyiyələnəndə peşəkarlığa vədavamlı qazanca doğru ilk ənböyük addımını atmış olur.

Heç bir ticarət sistemini yüzdəyüz olduğu kimi götürməyin.Özünüzə uyğunlaşdırın, dəyişiklik-lər edin, bir sözlə,özününküləşdirin.

Ən əsası, ardıcıl olun. Yalnıznəyəsə müəyyən müddət ardıcıləməl edəndə öyrənə bilərsiniz ki,sizin tutduğunuz yol düzdür, yoxsa

səhv. Əgər daim nəyisə dəy-işdirirsinizə, onda nəyin işləyib,nəyin işləmədiyini heç vaxt öyrənəbilməyəcəksiniz. Bu məsələdəK.I.S.S texnologiyasını tətbiqetmək lazımdır (Keep It Simple,Stupid — hər şeyi avamlıq həd-dində sadələşdir).

Bəziləri elə bilir ki, peşəkartreyderlər hər gün pul qazanırlar,itirən isə ancaq özləridir. Belədeyil. Peşəkarların da uğurları vəuğursuzluqları olur. Hətta birjameydanındakı treyderlər dəhəftələrlə gəlirsiz işləyə bilərlər.Ona görə də, əsas məqsəd itkisiztreyder olmaqdır. Bunun üçünsadəcə, tanıdığınız modelin yaran-masını gözləyin. Siz heç də hərfürsəti yaxalamalı deyilsiniz.Amma tanıdığınız model for-malaşanda kifayət qədər aqressivşəkildə bazara girə bilərsiniz.


8

M Ə S L Ə H Ə T42 Keçilən yol



A L Ə T Laboratoriya

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

43

ATR, yaxud Average True

Range (Yuvarlaq Gerçək Diapa-

zon) indikatorunu ilk dəfə Uells

Uaylder “Texniki Ticarət Sistem-

lərinin yeni konsepsiyası” adlı

kitabında təklif edib. ATR bazarın

volatilliyini ölçən indikatordur. O,

həm ayrılıqda, həm də müxtəlif

ticarət sistemlərinin elementi kimi

işlədilir.

Bazarda volatillik yüksək olan

dövrlərdə ATR yuxarıya hərəkət

edir. Volatillik az olan dövrlərdə

isə əksinə, aşağıya yönəlir. Əgər

qiymət şamlarında ən yüksək və ən

aşağı qiymət (High və Low)

arasında fərq azdırsa, şamlar gödək

olur. Bu zaman gerçək diapazon

göstəricisi də azalır. “High” və

“Low” arasında fərq artdıqca isə,

şamlar böyüyürlər, bu zaman

gerçək diapazon da artır.

ATR indikatoru ilə işləyərkən

mütləq nəzərə almalısınız ki, o,

trendin olub-olmamasını və is-

tiqamətini göstərmir.

Uells Uaylder ATR-i günlük

şamlarla və 14 tərtibi ilə işlətməyi

məsləhət görürdü. Bu halda indika-

tor günlük ticarət diapazonlarını

müəyyənləşdirməyə xidmət edir.

Başqa sözlə, göstərir ki, bazar nə

qədər volatildir və gün ərzində bir

nöqtədən digərinə hərəkət etmək

ehtimalı nə qədər yüksəkdir.

Nəzərə almaq lazımdır ki, ATR

qabaqlayıcı indikator deyil. Bu, o

deməkdir ki, indikator bazarın is-

tiqaməti və ya onun dəyişməsi

haqqında siqnal vermir. O, yalnız

bazarda volatilliyin olub-olma-

masını göstərir.

Treyderlər bu indikatordan

adətən “stop” əmrlərini düzgün

yerləşdirmək üçün istifadə edirlər.

Belə ki, əgər bazarda volatillik

varsa, “stop” əmrlərini mümkün

qədər aralıda yerləşdirəmək

lazımdır. Çünki bazarda volatilik

yüksək olan vaxtlarda təsadüfi

dalğalanmalar “stop”u işə salmaqla

sizi əsasız olaraq bazardan vurub

çıxara bilər. Volatillik kiçik olanda

isə daha yaxın və qısa “stop”lar

qoymaq məsləhətdir.

Gəlin, bunu daha yaxşı anlamaq

üçün belə bir misala nəzər salaq:

siz eur/usd və gbp/jpy cütlük-

lərində əməliyatlar açanda “stop”u

eyni ölçüdəmi qoymalısınız? Əl-

bəttə, yox. Niyə? Ona görə ki,

eur/usd cütlüyü orta hesabla gündə

100-120, gbp/jpy isə 250-300

punkt hərəkət edir. Deməli, ikinci

cütlükdə volatillik daha böyükdür

və “stop” əmrlərini də daha aralıda

yerləşdirmək lazımdır.

Bu dediklərimizi şəkildə daha

aydın görmək mümkündür. Yaşıl

zona – volatilliyin yüksək olduğu

zonadır. Orada qəfil təsadüfi

dalğalanmalar sizi əsassız olaraq

bazardan çıxara bilərdi. Buna görə

də həmin zonada uzaq “stop”lar-

dan istifadə etmək daha doğrudur.


Təlatüm indikatoruATR indikatoru sizi yanlış “stop”lardan qurtara bilər

ATR belə hesablanır:

Bazarın volatilliyinin analizində

gerçək diapazonun ölçülməsi o qədər də

effektli olmadığından, Uaylder onu də-

yişən orta göstərici vasitəsilə yuvar-

laqlaşdırmağı qərara almışdı. Ona görə

də ATR məhz Yuvarlaq Gerçək Diapa-

zonu göstərir. Bu indikator sanki Gerçək

Diapazonun dəyişən orta göstəricisidir.

Bəs Gerçək Diapazonun özü nədir?

Adətən bu üç göstəricidən ən böyüyü

Gerçək Diapazon hesab olunur:

1) Bugünkü “High” ilə bugünkü

“Low” arasındakı fərq;

2) Bugünkü “High” ilə dünənki

“Close” arasındakı fərq;

3) Dünənki “Close”ilə bugünkü

“Low” arasındakı fərq.

Adi günlərdə birinci göstərici əsas

götürülür. “Gap” ilə başlayıb yuxarıya

kəskin hərəkət müşahidə olunan gün-

lərdə ikinci göstərici aktualdır. “Gap”

ilə başlayıb aşağıya kəskin hərəkət

müşahidə olunan günlərdə isə üçüncü

göstəricidən istifadə olunur.



S İ S T E M44 “Daniella”

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

“Daniella” sadə və effektiv ticarət sistemidir. O,

ATR indikatorunun əsasında qurulub. Sistemin işi

belə bir prinsipə əsaslanır ki, volatilliyin azalması

həmişə mütləq təzədən artması ilə müşayiət olun-

malıdır. Onun müəllifi sistemi öz kiçik qızının

şərəfinə belə adlandırıb. Çünki qızcığaz da çox dəcəl

imiş və hər dəfə qısamüddətli sakitlikdən sonra nəsə

möhkəm bir şuluq salırmış.

Alış qaydası:

Əgər ATR indikatorunun bugünkü göstəricisi

dünənkindən böyükdürsə, dünənki göstəricsi isə

srağagünkündən kiçikdirsə, bugünkü şamın rəngi də

ağdırsa (close > open), onda bugünkü günün maksi-

mumunda alış əmri yerləşdiririk.

Satış qaydası:

Əgər ATR indikatorunun bugünkü göstəricisi

dünənkindən böyükdürsə, dünənki göstəricsi isə

srağagünkündən kiçikdirsə, bugünkü şamın rəngi də

qaradırsa (close < open), onda bugünkü günün mini-

mumunda satış əmri yerləşdiririk.

Stop-loss:

Stop əmri növbəti şamın maksimumunda / mini-

mumunda yerləşdirilir

Alış və satış qaydası şəkillərdə daha əyani

şəkildə göstərilib.

Alış siqnalı:

Satış siqnalı:


Sadə və gəlirli qızTanış olun: Daniella



MÜSAH İ B Ə Pavel Kuroçkin

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

45

- Sizin Astrolometriknəzəriyyəniz hansı prinsiplərəəsaslanır?

- Həmin prinsiplər bunlardır:Birincisi, istənilən səviyyədə və

miqyasda olan sosiumun(şəxsiyyət, ailə, firma, nazirlik,milli birjalar, qlobal birja, dünyaiqtisadiyyatı) altşüuru as-trolometrik faktorların təsirinəməruz qalır.

İkincisi, bu təsir faktorları genişəhatəli olurlar.

Və üçüncüsü, süni intellekthəmin təsiri ümumiləşdirə və ölçəbilər.

- Siz bu nəzəriyyəni necə kəşfetmisiniz?

- Tədricən. Aktiv araşdırmalara1997-ci ildə başlamışdım. 2001-ciildə Süni İntellektdən – Süni Ney-ron Şəbəkələrindən istifadə edərək,bazarların modelini qurmağa vəaraşdırmağa başladım. 2003-cüildə Rusiya Elmlər

Akademiyasının proqramı ilə ikiildən bir keçirilən ObazlarınAşkarlanmasına həsr olunmuşRiyazi Konfransda (MMPO-11) bumövzu ilə bağlı ilk elmihesabatımı açıqladım. Həminməruzədə indeksin gələcək qiymətiilə astrolometrik metoda əsasənverilən proqnozun arasındakısəhvlərin funksiyasınınsabitləşməsi fenomeni elmi icti-maiyyətə təqdim olundu. Formalolaraq bu fenomen qiymətin dəyiş-məsinin təsadüfi amillərəəsaslandığını deyən müasir effek-tiv bazar nəzəriyyəsini darmadağınedir. Belə ki, iki təsadüfi proses

arasındakı səhvlərin funksiyasızaman baxımından sıfır qiymətiniala bilməz. Başqa sözlə desək,qrafikdə zaman oxuna paralel olabilməz.

Həmin məruzənin əsas tezis-lərini müxtəsər şəkildə elmi kon-fransın saytında oxumaq olar:www.ccas.ru/mmro . Yaxud, busaytdan da tapa bilərsiniz:http://www.liveastrology.org/as-trolometria.htm

2008-ci ildə mənim model-lərimdən biri “İzvestiya” qəzetindədərc olundu. Həmin proqnozdabazarın çökməsinə qədərki 3 ayərzində RTS indikatorununhərəkəti kifayət qədər dəqiqlikləgöstərilmişdi.


Ulduzlarla ticarət

Pavel Kuroçkin artıq 11 ildir ki, “Astrolometriya” ad-landırdığı elmi araşdırmaqla məşğuldur. Onun verdiyi tərifə görə,Astrolometriya – astroloji proseslərin Yerdə baş verən hadisələrətəsirini dəqiq kəmiyyətlərlə ölçmək haqqında elmdir.

Treyderlər Pavel Kuroçkini astroloji prosesləri maliyyə və fondbazarlarının proqnozlaşdırılmasına tətbiq etmək cəhdlərinə görətanıyırlar. Onun bir sıra proqnozları mətbuatda, həmçinin in-ternetdə dərc edilib və xeyli marağa səbəb olub. Amma əlbəttə,Kuroçkinin metodologiyasını nağıl hesab edənlər də az deyil. “İnForex” jurnalı olaraq biz bu məsələlərə aydınlıq gətirmək üçünPavel Kuroçkinin özünə müraciət etdik.

8


http://www.liveastrology.org/astrolometria.htm

http://www.liveastrology.org/astrolometria.htm

www.ccas.ru/mmro


- Sizin proqnozların doğrulmafaizi necədir?

- Proqnozların dəqiqliyininkəmiyyət meyarı kimi yəqin, kor-rellyasiya əmsalını götürə bilərik.Bu, modellərin əksəriyyətində85%-dən yuxarıdır.

- Ümumiyyətlə, səma cisimləribazarlara necə təsir göstərir?

- Sual bir qədər dəqiq deyil.Bazarlara ticarət prosesində iştirakedənlərin əhvalı təsir göstərir.Ticarət iştirakçılarının əhval-ruhiyyəsinin dinamikası gələcəkinvestisiyalara münasibətdə ifratnikbinlikdən ifrat bədbinliyə qədərdəyişir. Buradan da satmaq və yaalmaq qərarı yaranır. Qiymətin,yaxud indeksin qrafiki mahiyyətcəelə bu dinamikanın ikiölçülütəsvirindən ibarətdir. Bax, bu di-namika – yəni sosiumun əhval-ruhiyyəsi səma cisimlərinintəsirinə məruz qalır. Daha dəqiqi,səma cisimlərinin bir-birinə vəYerə nisbətdə hərəkətinin yaratdığıenerjinin dinamikası sosiumun əh-valına təsir göstərir. İnsanların şüu-runda Günəş Sisteminin planetləriöz tərkibinə görə yaxın olan həm-cins kütlədən ibarətdir. Amma əs-lində belə deyil. Bütün planetlərfərqli kimyəvi tərkibə və xassələrəmalikdirlər, onların sıxlıqlarınınfərqli olması da bundan xəbərverir. Güman ki, elə buna görə dəYupiter, Venera, Xiron və Neptunuğur və müvəfəqqiyyət gətirənsəma cisimləri hesab olunurlar.Mars, Saturn və Pluton isə əksinə,məhrumiyyət və çətinlik yaradır.Bu, işin bir tərəfidir.

Digər tərəfdən, planetlərinqarşılıqlı yerləşməsi də nəzərəalınmaldır. Məsələn, pozitiv plan-etlər olan Yupiter və VeneranınYerə nəzərən 90 və 45 dərəcəlik

bucaq altında yerləşmələri həminplanetlərin təsirinin artıq müsbətyox, mənfi olmasına gətirib çıxarabilər. Bu da işin ikinci tərəfi.

Ümumiyyətlə, mən as-trolometrik sahəni yaradan obyekt-lərdən danışanda planetlərə yox,yerətrafı məkandakı energetiksahənin müxtəlifliyinə diqqətyönəltməyi üstün tuturam. Çünkiməkanın hər bir belə energetikmüxtəlifliyi özünün astrolometriksahəsini yaradır. O da öznövbəsində Yerdəki istər insanlara,istərsə də sosiumlara təsir göstər-məyə qadirdir. Hər şey ondanasılıdır ki, yerətrafı məkandakı en-ergetik müxtəliflik bu və ya digərprosesə necə təsir göstərir.

- Bu prinsiplər müxtəlif re-gional bazarlar üçün eynitəsirəmi malikdirlər?

- Prinsiplər hamı üçün ümu-midir. Amma burası artıq ayrıməsələdir ki, bazarların likvidliyivə bununla bağlı olaraq, ayrı-ayrıiştirakçıların ümumi prosesə təsirimkanları bir-birindən fərqlənir.Bu imkan nə qədər aşağıdırsa,hadisələrin inkişafını proqno-zlaşdırmaq da bir o qədər asanolur. Axı sosiumun aqibətininmüəyyənliyi səviyyəsi fərdinaqibətinin müəyyənliyisəviyyəsindən daha yüksəkdir. Onagörə də, sosiumun gələcəyini

ayrıca götürülmüş bir fərdingələcəyi ilə müqayisədə aqibətədaha çox tabedir və daha asan pro-qnozlaşdırıla bilir.

- Sizin proqnoz metodunuzuformallaşdırmaqmümkündürmü?

- Sual aydın deyil. “Proqnozmetodunu formallaşdırmaq”deyəndə siz nəyi nəzərdə tutur-sunuz? Əgər onun riyazi formulşəklinə salınmasını nəzərdə tutur-sunuzsa, onda bəli, mümkündür.Mənim metodologiyam üzrə qurul-muş bazar modeli öz riyazimahiyyətinə görə çoxfaktorluqeyri-xətti reqressiyadan ibarətdir.

- Sizin proqnozlar əsasən böyükzaman periodları üçün tutulub.Bəs kiçik periodlarda necə, işəyarayırmı? Məsələn, gündaxiliticarətdə tətbiq edilə bilərlərmi?

- Mən elə tədqiqatçılartanıyıram ki, onlar hətta lap kiçikzaman periodları ilə bağlı proqno-zlar verməyə çalışırlar. Ammaşəxsən mənim üçün bu yanaşmalarmaraq kəsb etmir. Yəqin ona görəki, belə ticarət zamanı xeyli zehnivə fiziki resurslar israf olunur.

- Sıravi treyder sizin metodaəsasən necə proqnoz verə bilər?Bu, ümumiyyətlə, mükündürmü?

- Bunun üçün hazırda ən işləkolan modeli seçmək və onun effek-tivliyini yaxın keçmişdə göstərdiyinəticələrin statistikasına əsasənqiymətləndirmək lazımdr. Mənimmodellərin burada yerləşdirilib:http://narod.ru/disk/24314161000/Preds%2024%2005%202010.rar.html

Bəri başdan deyim ki,texnologiya kommersiyaməqsədlərilə hazırlanıb.


8 8

MÜSAH İ B Ə46 Pavel Kuroçkin


http://narod.ru/disk/24314161000/Preds%2024%2005%202010.rar.html




Ona görə də, əgər istəyən olarsa, müəllif bütün trey-derlərə konsultativ xidmətlər göstərməyə hazırdır.İstər bazarın perspektivlərinin təhlili, istərsə də trey-derin şəxsi uğurlarının, yaxud uğursuzluğunun pro-qnozlaşdırılması sahəsində.

- Digər məşhur proqnozlaşdırma metodlarınanecə yanaşırsınız? Məsələn, Qann metodları, yaxudElliot Dalğalarına? Onları astrolometrik nəzəriyyəilə bir araya gətirmək olarmı?

- Qannın metodlarında astroloji amillərin bazaratəsiri faktoru nəzərə alınır. Qannın zamanında hələSüni İntellekt alqoritmləri yaradılmamışdı. Mənə eləgəlir ki, Qannın uğurlu ticarət fenomeni öz dövrününşübhəsiz ki, çox istedadlı və dərin mütəfəkkiri olanbu şəxsin astrologiya sahəsindəki bilikləri ilə fərdiintuisiyasının, həmçinin bazar haqqındakı biliklərininqarışığından formalaşıb. Mən isə elə metodlar tap-mağa çalışıram ki, istənilən halda istənilən insanüçün işlək olsunlar. Söhbət real astrolometrik faktor-ların real fiziki proseslərə təsirinin fiziki-riyazi dillətəsvirindən gedir.

Elliotun Dalğa Nəzəriyyəsinin isə astrolometriyailə heç bir əlaqəsi yoxdur. Bu, bazarın proqno-zlaşdırılmasının qrafik-riyazi metodudur.

- Sizcə, insanın doğum tarixi onun treyder qa-biliyyətinə təsir göstərirmi? Əgər göstərirsə, ondayaxşı treyderlər hansı Zodiak işarəsi altındadünyaya gəlirlər?

- Əlbəttə, təsir göstərir. Əgər siz insan doğulananda Günəşin hansı Zodiak bürcündə yerləşməsininəzərdə tutursunuzsa, bu, şübhəsiz ki, Əqrəb bür-cüdür. Belə olduğu artıq astroloji klassikadır. Digərplanetlərin və kütlə-enerji müxtəlifliyinin Əqrəb bür-cündə, həmçinin qoroskopun 8-ci evində toplaşmasıda öz təsirini göstərir.

- Bəs bazarın özünü necə aparması ilə Zodiakbürclərinin arasında əlaqə varmı?

- Şübhəsiz ki, var. Həm də təkcə Zodiak bürcləriilə yox. Astroloqlar teatrla real həyat arasındaanologiya apararkən belə fikir işlədirlər: “Bürclər –səhnənin dekorasiyasıdır, planetlər isə aktyorlar. Ak-tyorlar özlərini fərqli dekorasiyalarda və fərqli obra-zlaqda müxtəlif cür aparırlar. Amma ümumimahiyyət dəyişməz qalır”. Astrolometrik mənzərəninformalaşmasında əsas rolu bütün hallarda planetlər,

yaxud, mənim bayaq dediyim kimi, yerətrafı məkan-dakı kütlə-enerji sahəsinin müxtəlifliyi oynayır.

- Sizin bu ilin sonuna qədər dolların indeksi,qızılın və neftin qiymətlərilə bağlı proqnozlarınıznecədir?

- Mənim proqnozlarıma görə, bu ilin sonuna qədərdolların indeksi çox da zəifləməyəcək. Funt/dollarcütlüyü 1.55-1.65 dəhlizində dalğalanacaq. Yaxıngünlərdə isə 1.5 səviyyəsinə qədər yalançı eniş dəedə bilər. 2011-ci ilin yanvarın ortalarından başla-yaraq isə, dolların uzunmüddətli və kəskin möhkəm-lənməsi mümkündür.

Təxminən buna oxşayan vəziyyət neftinqiymətlərinin dinamikasında da gözlənilir. “Brent”markalı neft 75 dollar/barreldən aşağıya enməli deyil.90 dollar/barreldən yuxarıya qalxacağını da gözlə-mirləm. Bu proqnoz məntiqi baxımdan da doğrugörünür: axı adətən dolların indeksinin zəifləməsineftin qiymətlərinin artımı ilə müşayiət olunur.

Qızılın qiymətləri isə yaxın vaxtlarda kəskin ucuz-laşaraq, hər troya unsiyasına görə 1150 dollarsəviyyəsinə düşə bilər. Amma daha sonra yenidən1200-1225 səviyyələrinə qədər artımı gözlənilir.


8

MÜSAH İ B Ə Pavel Kuroçkin 47



P S İ X O A N A L İ Z48 Özünü tanı

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Treyder üçün bu, çox ak-tual və vacib məsələdir.Psixologiya problemini

həll etməmiş Kanar adalarında isti-rahət və ya qızıl dağlar barədədüşünməyə dəyməz. Bazarmürəkkəb və aldadıcıdır. Yalnıznizam-intizamlı və məqsədyönlüinsan onu özünə tabe edərək uğurqazana bilər.

Treydinqdə psixoloji problem-lərin həllində ənənəvi metodlar heçdə həmişə effektiv olmur. Hər kəsonları öz bildiyi kimi və uğurqazananların təcrübəsinəsöykənərək həll etməyə çalışır.Digər sahələrdə problemlərin həllitəcrübəsini mənimsəməkləözününküləri necə həll etməyi dəbaşa düşmək olar.

Peşəkar treyder, döyüş sənəti us-tası və budda rahibi arasında hansıümumi cəhət var? İlk baxışdan,bunlar insan fəaliyyətinintamamilə fərqli sahələridir. Ammaarada nə qədər böyük fərq olsa da,bütün bu işlərdə özünüdərk vəözünənəzarət tələb olunur.

Döyüş sənəti ustası eyni birhərəkəti tam mənimsəməyə onillərsərf edir. Hər gün artıq bildiyihərəkəti daha da təkmilləşdirməyə

çalışır. Hərəkəti daha dərindəndərk etdikcə yeni nüansları da dahadərindən anlayır. Sonda elə birsəviyyəyə gəlib çatır ki, həminhərəkət onun şüurunun ayrılmazhissəsinə çevrilir.

Budda rahibi bütünhəyatını özünü dərk etməyə, ağlın,ürəyin faydalı xüsusiyyətləriniinkişaf etdirməyə, digərlərinəköməyə həsr edir. O, yorulmadanağlının idrak qabiliyyətini təkmil-ləşdirir. Fikrini bir yerə cəmləməqabiliyyətini ideal səviyyəyə çat-dırır. Dərin və son dərəcə aydınanaliz etmə bacarığını kamil-ləşdirir. O, əsl xoşbəxtliyinsəbəblərini xaricdə yox, öz dax-ilində axtarır və tapır. Faydalı xü-susiyyətlərini elə bir səviyyəyəyetişdirir ki, onun təbiətinin birhissəsinə çevrilirlər.

Treyder maliyyə müstəqilliyinəçalışmaqla özünün (və yabaşqasının) ticarət sisteminidərindən öyrənmək, tədqiq etmək,yaratmaq üçün çox zəhmət və səbr

tələb edən bir yol keçir. Eyni za-manda tamah, qorxu, tənbəllik vəşübhə problemlərini həll edir. Buproblemləri həll etmədən istədi-yinə nail ola bilməyəcək.

Bazarda psixologiya problemini4 tərkib hissəyə ayırmaq olar:

Tənbəllik problemi – adətənbundan asan yolla pul qazanmaqhəvəsi ilə bazara

gələn yenitreyderlər əziyyət çəkirlər. Bazarəsl xasiyyətini göstərəndə yenibaşlayan treyder təhsilini artırmağabaşlayır, yeni məlumatlar oxuyur,öz üzərində işləyir... Anlamağabaşlayır ki, bazarı tez bir zamandamənimsəmək olmaz və xeyli səygöstərmək lazım gələcək.

Şübhə problemi – müxtəlifticarət sistemlərinin öyrənilməsinəxeyli vaxt və güc sərf edən treyder“Müqəddəs Qədəh” axtarır. Birinitam mənimsəməyin əvəzinə, sis-temləri tez-tez dəyişir. Nəticədə nəticarətdə sabitlik, nə də sisteminəəminlik yaranır.

Qorxu problemi – Treyderlərinçoxunun əsas problemidir. Adamınyaxşı işləyən ticarət sistemi, yaxşıtəcrübəsi ola bilər, amma əməliy-yatın açılması və onun izlənilməsizamanı düşdüyü girinc vəziyyət-dən çıxa bilmir.


Döyüşçü, treyder, rahibOnların üçünün də dörd problemi var

...Arada nə qədər böyük fərq olsa da, bütün bu

işlərdə özünüdərk və özünənəzarət tələb olunur.

Hər bir insan həyatında bir çox psixoloji xarakterli problem-lərlə qarşılaşır və onları həll edir. Əgər onlar aradan qaldırılmasa,xeyli gözəl və vacib anları qaçırmaq olar. Tənbəllikdən, qorxudan,şübhədən və paxıllıqdan əziyyət çəkməklə xoşbəxt olmaqmümkün deyil.

8



Bu, həmçinin demo hesabdan realhesaba keçənlərin səciyyəvi prob-lemdir.

Tamah problemi – treyderin elədə asan olmayan yolunda maneəbaxımından ikinci böyük əngəldir.Daha çox qazanmaq istəyi itkilərəvə sonda balansın sıfıra enməsinəgətirib çıxarır. Bu, həmçininticarət sisteminin qaydalarına əksəməliyyata girmək istəyini doğu-rur.

Döyüş sənəti dünyasında ilk ad-dımlarını atan hər kəs bu problem-lərlə qarşılaşır:

Tənbəllik – tənbəl adam busahədə heç nə əldə edəbilməyəcək. Hətta öz sağlamlığınıqorumaq üçün mütəmadi olaraqdavamlı məşq lazımdır.

Şübhə - insan öz gücünə vəbacarığına şübhə edəndə inkişaf-

dan qalır. Qorxu – vəziyyətə adekvat

hərəkət etməyə mane olur.Nəticədə insan mənəvi cəhətdənməğlubiyyətə uğrayır. Çünkipsixoloji əminlik olmadan qalibgəlmək mümkünsüzdür.

Tamah – rəqib üzərində qələbəçalmağa zəmanət yaradan super-sirrli metodlar, sehrli fəndlər ax-tarılır. Lap elə “Müqəddəs Qədəh”kimi. Amma əslində döyüş sənətidünyasında çoxdandır ki, heç birsirr yoxdur. Sirr yalnız bir şey-dədir: özünə necə qalib gəlməli?

Mənəvi kamilləşməyə can atan-lar bu problemlərlə qarşılaşırlar:

Tənbəllik – iradəsiz insanistədiyini reallaşdıra bilməz. İradəvə nizam-intizam olmadan yaxşıyöndə hər hansı bir irəliləyişdəndanışmaq olmaz. Nizam-intizam –uğurun rəhnidir.

Şübhə - gələcək praktikaya

maneəçilik törədir. İnsanın ağlınıfikirlərin küləyindən asılı olanflügerə döndərir.

Qorxu – hamımız nədənsəqorxuruq. Bir qayda olaraq qorxuhəmişə vaxtında adekvat addım at-mağa mane olur. Qorxusuz insan –azad insandır.

Tamah – bağlılıqlardan mey-dana gələn müxtəlif istəklərəalışmış ağlımız bizi əsasən lazım-sız, zərərli və bəzən də pishərəkətlərə sürükləyir. İstəkləriniidarə edə bilməyən onların qulunaçevrilir.

Göründüyü kimi, istər treydinq

olsun istər döyüş sənəti, istərsə də

mənəvi inkişaf – bütün sahələrdə

problemlər eynidir. Demək, həya-

tın bütün sahələrində inkişafın

yolu bu yazıda araşdırdığımız

dörd böyük problemin həllindən

keçir.


8

P S İ X O A N A L İ Z Özünü tanı 49



S E M İ N A R50

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Oktyabrın 1-də “İnForex” şirkətinin ofisindəMavlet Baqiyevin “15dəqiqə” adlı seminarı keçi-rilib. Seminarın mahiyyətiniMavlet müəllim jurnalımızabelə izah etdi:

- Günlərin birində mənim

mühazirəmə bir tələbə gəldi.

O, məşğələyə onlayn

yazıldığı üçün buna qədər

mən onu şəxsən gör-

məmişdim. Əlbəttə, audi-

toriyaya 70 yaşlı insanın daxil

olduğunu görəndə bir qədər

təəccübləndim. Fəqət Forexdə

hər şey mümkündür, insanın

yaşı da heç bir əhəmiyyət

kəsb etmir.

Tədris prosesində o, mənə

bir çox suallar verirdi. Əsas

suallardan biri isə bu idi ki,

“Mən kompüterin qarşısında

hər gün nə qədər vaxt keçir-

məli olacağam?”

- Bu sual əslində bir çox

treyderləri maraqlandırır...

- Biz bilirik ki, Forex

bazarı həftədə 5 gün, 24 saat

ərzində işləyir. Və treyder

istənilən vaxt kompüteri

qoşub, hesabına daxil ola və

əməliyyat aça bilər. Mən

tələbələrə kömək etmək üçün

bazarın analizinə sərf olunan

vaxtı minimuma endirən

mexaniki ticarət sistemi

yaratdım və adını “15 dəqiqə”

qoydum.

- Bu sistemin hansı üstün

cəhəti var?

- Sadəlik və bir də sadəlik!

Bu sistemdə sadə alətlərdən

istifadə olunur, üstəlik, onları

internetdə axtarmağa da

ehtiyac yoxdur. Lazım olan

hər şey “Metatrader”də artıq

var – şamlar, trend xəttləri və

üfiqi səviyyələr. Vəssəlam.

Bazarın analizi zamanı hər bir

treyderi maraqlandıran budur

ki, ziyanı harada məhdud-

laşdırmaq və xeyri harada

götürmək lazımdır. Bunun

üçün bizim sadəcə əvvəlki

günün şamına və onun maksi-

mum-minimumuna ehtiya-

cımız var.

- Bəs sonra?

- Sonrasını mən seminarda

izah edirəm. Ona görə də,

buyurun, gəlin.


“15 dəqiqə”



TAKT İKA Metod

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

51

Qiymət vacib dəstək/müqavimət

səviyyələrinə yaxınlaşanda treyder bu 3

variantdan birini seçir:

1) Hadisələri qabaqlayaraq, səviyyənin yarıla

biləcəyi istiqamətdə əvvəlcədən bazara girir;

2) Səviyyənin yarılmasını gözləyir;

3) Səviyyə yarılandan sonra qiymətin geriyə ko-

rreksiyasını gözləyib, bazara girir.

Bəs bunlardan hansı nə zaman daha əlverişli

sayıla bilər? Gəlin, aydınlaşdırmağa çalışaq.

Sadaladığımız variantların hər birinin lehinə də,

əleyhinə də arqumentlər var. Bəzən üçünün bir-

ləşməsindən istifadə olunur. Məsələn, treyder açmaq

istədiyi əməliyyatın həcmini üç yerə bölə və hərəsini

bir metodla aça bilər. Yaxud, səviyyə yarılana qədər

kiçik lotla əməliyyat açmaq, səviyyə kəsiləndən

sonra əməliyyatın həcmini xeyli artırmaq, qiymət

geriyə korreksiya zamanı kəsdiyi səviyyəni sınaqdan

keçirib, əvvəlki istiqamətini bərpa edəndə əməliy-

yatın həcmini bir qədər də çoxaltmaq olar.

Əgər treyder az lotla əməliyyat açırsa, onda hər

şey onun risk etmək istədiyi məbləğin həcmindən və

nə dərəcədə aqressiv treyder olmasından asılıdır. Ən

konservativ treyderlər bu halda bazara girmək üçün

qiymətin səviyyəni yarmasından sonra geriyə korrek-

siya etməsini gözləyəcəklər. Amma nə qədər

paradoksal olsa da, bu cür gözləmə taktikası da risk-

lidir. Belə ki, qiymət səviyyəni kəsəndən sonra geriyə

korreksiya etmədən hərəkətini davam etdirə də bilər.

Bu halda treyder bazara girmək üçün əla fürsəti əldən

qaçırmış olacaq.

Trend xətti

Bu metod bazara çox yaxşı fürsətdə girmək və çıx-

maq üçün imkan yaradır. Xüsusilə də əgər kəsilən

“möhkəm”, yəni artıq bir neçə dəfə test olunmuş

trend xəttidirsə. Amma bu metodla işləyərkən də bəzi

məqamları nəzərə almaq lazımdır.

Əgər trend xəttlərindən dəstək/müqavimət xətti

kimi istifadə edərək əməliyyat açmaq istəyirsinizsə,

belə variant da var: “buğa” trendi zamanı qiymət

artan trend xəttinə toxunanda almaq olar. Bu zaman

“stop” əmrini xəttin altında yerləşdirmək lazımdır.

Eniş trendi zamanı isə qiymət enən trend xəttinə to-

xunanda satmaq mümkündür. Bu halda da “stop”

əmri xəttin üstündə qoyulmalıdır. Əməliyyatın

dəqiqliyini artırmaq üçün klassik osillyatorlardan

birini – məsələn, “Stoxastik”in siqnalını izləmək də

olar. Qrafik trend xətinə toxunanda “Stoxastik” də

ifrat zonalarda dönüşə hazırlaşırsa, demək, qiymət

yorulub və ilk cəhddən xətti yara bilməyəcək.


Səviyyə l i t icarət…Və “5 punkt” taktikası

Trend xətti + stoxastik

8



Fibonaççi səviyyələrindən istifadə

Bu, çox sadə bir metoddur. Trend zamanı qiymət

korreksiya edirsə, 38%-lik fibo-səviyyəyə çatanda

trend istiqamətində bazara girmək üçün fürsət axtar-

maq olar. Bu halda da “Stoxastik”in vasitəsilə

əməliyyatın dəqiqliyini artıra bilərsiniz. Amma yad-

dan çıxarmayın ki, korreksiyanın 61,8 faizlik fibo-

nisbətə qədər davam etmək potensialı da var.

“Gap”dan istifadə

Qiymət qrafikində yaranan boşluqlar (“gap”) da

yaxşı müqavimət/dəstək səviyyəsi kimi çıxış edə

bilirlər. Misal üçün, artım trendi zamanı yaranan

“gap” qiymət geriyə korreksiya edəndə yaxşı dəstək

səviyyəsi rolunu oynayır. Bu halda eniş korreksiyası

gəlib “gap”ın zonasına çatanda alış əməliyyatı üçün

fürsət axtarmaq məqsədəuyğundur. “Stop” əmrini

“gap”ın aşağısında yerləşdirmək olar. Eniş trendi za-

manı isə bütün bunları əksinə etmək lazımdır.

“5 punkt” taktikası

Bu, əslində çox sadə bir taktikadır, amma yəqin ki,

indiyə qədər heç kim onun haqqında düşünməyib.

Taktika belədir: Bazara qiymətin vacib səviyyəyə

çatmasına 5 (10, 15, 20…) punkt qalmış girmək

lazımdır.

Niyə?

Şəkilə diqqət edin. Tutaq ki, qiymət aşağıya

hərəkət edərək, vacib dəstək səviyyəsi olan $5.00

həddinə yaxınlaşır. Bu zaman satmaq üçün daha op-

timal səviyyə $5.05 olacaq. Çünki belə etməklə biz

bütün hallarda udmuş oluruq. Əgər qiymət səviyyəni

yarmadan geriyə dönərsə, onda 5 punkt az

itirəcəyik. Yox, əgər qiymət səviyyəni yararaq

aşağıya hərəkətini davam etdirərsə, onda çox

qazanacağıq: gəlirimiz 5 punkt daha artıq olacaq.

Artım hərəkəti zamanı isə eyni şeyi tərsinə etmək

lazımdır.


Stoxastik + Fibonaççi səviyyəsi

8

TAKT İKA52 Metod



M Ü TA L İ Ə Uğurun fəlsəfəsi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

53

Əkilməyən torpaqda alaq bitər

Altşüurunuzun dərin qatlarınıSizin üçün işləməyə sövq edin vəinanılmaz nəticələrə nail ola-caqsınız. Hisslərinizi də altşüu-runuza köməkçi qoşun. Nəticəheyrətamiz olacaq.

“Özünütəlqin” deyəndə biz hiss-lər vasitəsilə şüurun yön-ləndirilməsini nəzərdə tutacağıq.Bu, bir növ şüurla altşüur arasın-dakı əlaqənin idarə mərkəzidir.Özünütəlqin vasitəsilə hakim fikir-lər şüuraltına sirayət edir və onatəsir göstərməyə başlayır.

Təbiət insanı elə yaradıb ki, alt-şüuruna çatan hər şeyi beş hissinvasitəsilə nəzarətdə saxlaya bilər.Amma insan heç də həmişə həminnəzarət imkanından istifadə etmir.Bir çoxlarının kasıblıq içində yaşa-maları da məhz bununla bağlıdır.Altşüurumuzu torpağa, ora düşənideyaları toxumlara bənzətməkolar. Amma hətta torpağa toxumsəpilməsə belə, orada yenə nəsəbitəcək. Misal üçün, alaq otları,yaxud daha pis – tikanlar.Özünütəlqin elə bir imkandır ki,hər bir şəxs ondan istifadə edərək,öz altşüuruna istədiyi fikir-toxum-

ları səpə bilər.

Təkcə sözlər bəs deyil

Arzu haqqında söhbət edərkəngətirdiyimiz altı təlimatdan sonun-cunu yadınıza salın. Siz gündə ikidəfə öz yazılı bəyanatınızı oxu-malıydınız. Həmin bəyanatdaözünüzü fiziki olaraq zəngin adamkimi hiss etməniz əksini tap-malıydı.

Həmin təlimata əməl edərkənSiz arzularınızın predmetini altşüu-runzla əlaqələndirirdiniz. Arzu-larınızı təkrarlayarkən Siz düşüncərefleksləri yaratmış olursunuz,onlar isə həmin arzuların maddiekvivalentlərə çevrilməsinə yardımgöstərirlər. (Əgər həmin fikirləryadınızdan çıxıbsa, “İnforex” jur-nalının 5-ci sayında dərc olunanmaterialı təzədən oxumağı tövsiyəedirik).

Amma nəzərə alın ki, yalnızsözdə təkrarlanan fikirlər nəticəverməyəcək. Nəticə verməsi üçünonlar emosiyalarla (hisslərlə)möhkəmləndirilməlidir. Çünkisizin altşüurunuz yalnız hisslərləbağlı olan fikirləri göstəriş kimiqəbul edir. Hisslərlə bağlı olmyanadi sözlər altşüura təsir göstərmir.

Ona görə də, nə qədər ki, inam vəhisslərlə öz altşüurunuza daxil ol-mağı bacarmırsınız, arzulanannəticələrə çatmağınız çətin olacaq.

Əgər ilk mərhələlərdə hiss-lərinizə nəzarət etmək və yönəlt-mək alınmasa, ruhdan düşməyin.Öz altşüuruna təsir etməyin yoludavamlıq, ardıcıllıq və inadcıllıq-dan keçir. Altşüurunu, həta nəqədər istəsən belə, aldadabilməzsən.

Pul qazanmağınızıtəsəvvür edin

Əvvəlki saylarımızda təsvir olu-nan təlimatları lazımınca yerinəyetirmək üçün Siz diqqətinizi cəm-ləşdirməyi öyrənməlisiniz.


Treyderin ən böyük düşmənlərindən biri də ruh düşgünlüyüdür. Uğur heç vaxt asan və aniqazanılmır, ona gedən yol həmişə çətin və daşlı–kəsəkli olur. Əsas olan bu yolda daim ruh yük-səkliyini qoruyub saxlamaqdır. Amma necə?Bunun yollarından biri də “Uğurun fəlsəfəsi” silsiləsinə aid edilən ədəbiyyatı müntəzəm oxu-maqdır. Azərbaycan dilində bu cür ədəbiyyatın az olduğunu nəzərə alaraq, “İn Forex” jurnalıSizə dünyanın ən böyük uğur filosofunun məşhur əsərini ixtisarlarla təqdim edir.Beləliklə, Napoleon Hillin dünyaca məşhur “Düşün və qazan” əsərinin beşinci bölümü ilə tanışolun.

Altşüurunu uğura kökləZənginliyə doğru üçüncü addım: Özünütəlqin

8



“Altı prinsip”i yada salaq. Onlar-dan birincisi belə idi: “Sahibolmaq istədiyiniz pulun dəqiqməbləğini şüurunuzda təsbit edin”.Bunun üçün nə etmək lazımdır?Gözlərinizi yumun və arzu-ladığınız məbləğin haqqında oqədər düşünün ki, onu fiziki olaraqhiss edəsiniz. Bu çalışmanı gündəazı bir dəfə yerinə yetirməklazımdır. Ardınca isə inamhaqqında olan bölmədə sadalananprinsiplərə qayıdın.

İnam fenomeninin önəmiolduqca böyükdür. Altşüur onaverilən əmrləri yalnız o haldaqəbul edir ki, həmin əmrlər inamasöykənsinlər. Bunu yadda saxla-yaraq, altşüurunuza belə bir fənd

işlədin: onu inandırın ki, Siztəsəvvürünüzə gətirdiyiniz pullarasahib olmalısınız; inandırın ki,sadəcə olaraq, həmin pullar lazımianda Sizə çatacaq; inandırın ki,altşüurunuz həmin - Sizin olan!-pulları əldə etmək üçün praktikplanlar qurmalıdır. İnandırın onu –necə ki, özünüz inanırsınız!

İlhamınız sizə yol göstərəcək

Əvvəl-əvvəl təbii ki, Sizdə

dünyanı fəth etmək və təsəvür et-diyiniz pulları qazanmaqla bağlıdəqiq plan olmayacaq. Eybi yox-dur, pullarınız haqqında düşün-məkdə davam edin. Davam edinki, şüurunuzun bu halı altşüu-runuza sirayət etsin. Bundan sonraSizə yalnız gözləmək qalır: ideyaözü ilham kimi beyninizə gələcək.

Siz altı tövsiyədən dördüncünü(“Arzuların gerçəkləşməsininkonkret planını tutun və dərhal daicrasına başlayın”) yerinə ye-tirəndə, Allah xətrinə, “sağlamtəfəkkür”ə bel bağlamayın. O,əvvəla, tənbəldir, ikincisi isə, xid-mət etməkdən daha çox, məyus et-məyə adətkardır.

Gözlərinizi yumub, pul obrazınıcəlb edəndə, onları hara xər-cləyəcəyinizi də düşünməlisiniz.Bu, vacibdir.

Altşüurun qazanması

Nəhayət, “altı prinsip” iləözünütəlqin metodunu bir-ləşdirməyin zamanı çatdı. Onlarıbirləşdirəndə belə bir sistem əldəedirik:

1. Sakit yerdə tənhalığa çəkilin(yatmazdan qabaq çarpayı da işəyarayır). Gözlərinizi yumun,niyyətləriniz və məqsədlərinizhaqda yazdıqlarınızı təkrarlayın.Misal üçün, əgər siz 5 il sonra yan-varın 1-nə qədər 50 min dollartoplamaq və bundan sonra ticarətləməşğul olmaq istəyirsinizsə, ondayazılı bəyanatınız belə olmalıdıdr:“201..-ci ilin yanvarın 1-nə qədərmənim 50 min dollarım olmalıdır.Həmin müddətə qədər bu pullarhissə-hissə mənim olacaq. Həminpulları toplayandan sonra mənməharətlə və keyfiyyətlə ticarətləməşğul olacağam (yaxud görməkistədiyiniz başqa bir işi təsvir edin.Təsvir təfərrüatlı şəkildə ol-

malıdır). Mən bu pulları əldəedəcəyimə inanıram. Mənim ina-mım o qədər güclüdür ki, həminpulları indi də hiss edirəm. Onlarıəlimdə tutduğumu hiss edirəm.Onlar məni gözləyir. Sadəcə, on-ları almaq üçün mənə planlazımdır ki, o da hazır olan kimidərhal əməl edəcəyəm.

2. Bu proqramı səhər və axşamtəkrarlayın. Ta o vaxta qədər ki,toplamaq istədiyiniz pulları əyanişəkildə görəsiniz.

З. Niyyətinizi yazdığınız vərəqigörünən bir yerdə qoyun. O,həmişə sizə nə etməli olduğunuzuxatırlatmalıdır. Yadda saxlayın:məhz özünütəlqin sizə altşüu-runuzu idarə etməkdə yardımgöstərir. Altşüur yalnız ürəkdənverilən komandalara əməl edir.İnam – bütün hisslərin ən güclüsüvə faydalısıdır. Ona görə də, inamhaqqında bölmədə yazılanlaradaim əməl edin.

İlk baxışdan bu təlimatlarmücərrəd görünə bilər. Qoy, bu,sizi narahat etməsin. Onlara həmfikir, həm də hərəkətlərinizlə əməledin və zamanı yetişəndə yenikainat – Enerji Kainatı qapılarınısizin üçün açacaq!


8 8

M Ü TA L İ Ə54 Uğurun fəlsəfəsi



Biz öz taleyimizin ağasıyıq

Yeni ideyalara şübhəylə yanaş-maq bəşər övladının canındadır.Amma bu kitabda təsvir olunantövsiyələrə əməl etməyə çalışın vəsizin skeptisizm inamla əvə-zlənəcək. Daha sonra isə mütləqinam şəklində möhkəmlənəcək.

Bir çox filosoflar insanın öztaleyinin ağası olduğunu deyiblər,amma çoxları bunun səbəbini izahedə bilməyib. Amma bizimhaqqında danışdığımız məsələlərelə cavab deyilmi? İnsan ona görəhəyatının ağası ola bilir ki, öz al-tşüuruna təsir etmək qüdrətinə ma-likdir.

Arzuların pula çevrilməsi pros-esi özünütəlqin olmadan gedəbilməz. Özünütəlqin bir növ sizinaltşüurunuzu işə qoşmağa və onatəlimat verməyə xidmət edən

reledir. Təsvir olunantövsiyələrdən altşüurunuza təsirgöstərmək vasitəsi kimi istifadəedin. Yadda saxlayın: Siz çoxaydın şəkildə təsəvvür etməlisinizki, pul qazanmaq cəhdlərinizdə al-tşüur hansı rolu oynayır. Lazımolsa, lap bu bölməni hər axşamucadan oxuyun. Ta o vaxta qədər

ki, özünütəlqin vasitəsilə bütünməqsədlərinizə çata biləcəyinizəəmin olasınız.

Xülasə

Hər bir insanın altıncı hissi var,amma altşüur üzərində nəzarətiqurmaq üçün beş hiss də bəs edir.Əgər altşüurunuz sizin nəzarə-tinizdədirsə, varlanmaq haqdafikirlər kasıblığı insanın həyatınayaxın buraxmır. Arzu etdiyinizzənginliyi əyani olaraq görün,“əlinizdə tutun” – və o, heç göz-ləmədiyiniz tərəfdən gələcək.Arzuladığınız məbləği konkretrəqəmlə ifadə edin. Qoy, rəqəmböyük olsun. Vaxt təyin etməyi dəunutmayın.

Altşüurunuz sizi planla təminedən kimi dərhal işə başlayın!“Əlverişli vaxt” gözləyəsi olsanız,uğursuzluqla rastlaşacaqsınız. Öztaleyinizin sahibi olun.


8

M Ü TA L İ Ə Uğurun fəlsəfəsi 55



TE ST56 Özünü sına

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

1. Sentyabr ayında hansı ölkənin MərkəziBankı maliyyə bazarına intervensiya etdi?

a) ABŞ b) İsveçrəc) Kanada d) Yaponiya

2. Hansı valyutanın rəsmi adı tərcümədə“xalqın pulu” mənasını veir?

a) Kron b) Yuanc) Yena d) Funt

3. Maliyyə alətinin konkret dövr ərzində hansıqiyməti analiz üçün daha informativ sayılır?

a) Açılış b) Bağlanışc) Maksimum d) Minimum

4. Funt/dollar dibdə hansı fiquru for-malaşdıraraq, dönüş edib?

a) “Kvadrat” b) “Bayraq”c) “Baş və Çiyinlər” d) “Brilyant”

5. Reallaşdırılmamış fyüçers və opsion kontrak-tlarının ümumi miqdarı necə adlanır?

a) Həcm b) Akkumlyasiyac) Açıq maraq d) İfrat alış

6. İlk dəfə səhmləri birjalarda sərbəst şəkildədövriyyəyə çıxarılan böyük şirkət hansı olub?

a) “Morgan Bank” b) “Ost-Hind”c) “British railways” d) “Standard oil”

7. Şəkildə hansı qrafik alət təsvir olunub?

a) Fibo-yelpək b) Fibo-səviyyələrc) Fibo-kanal d) Fibo-qövs

8. Hansı valyutanın slenq adı quş adındangötürülüb?

a) NOK b) CADc) AUD d) NZD


«İnforex» şirkətinin müştərisi olmayan oxucularımızdan testin bütün suallarına hamıdan qabaqdüzgün cavab göndərən 10 nəfər real hesabla təltif olunacaq. Tələsin!

«İnforex» şirkətinin müştərisi olan oxucularımız isə biliklərini bir daha sınaya bilərlər.

Forex-Test

8



9. Şəkildəki yapon şamı modeli necə adlanır?

a) “Üç ağ əsgər”b) “İki asılmış adam”c) “Dəf olunmuş hücum”d) “Ağ buludun doğması”

10. FES sisteminə necə bank daxildir?

a) 9 b) 10c) 11 d) 12

11. Şəkildə hansı məşhur birjanın ticarət mey-danı əks olunub?

a) NASDAQ b) NYSEc) LSE d) CBOT

12. AMB-nin Jan-Klod Trişedən əvvəlki sədrikim idi?

a) Vim Düyzenberq b) Mario Draqic) Klaus Libşer d) Nut Vellink

13. “Gator Oscillator” osillyatoru hansı indika-torun göstəricisini başqa formada əks etdirir?

a) Moving Average b) Bollinger Bandsc) Alligator d) Envelopes

14. Sənaye Qiymətləri İndeksi ilə İstehsalQiymətləri İndeksi indikatorlarının arasındahansı fərq var?

a) İkincisi infliyasiyanı nəzərə alırb) Birincisi daha əvvəl dərc olunurc) Heç bir fərq yoxdurd) İkincisi bazara daha güclü təsir göstərir

15. M5 pul aqreqatı hansı ölkədə mövcuddur?

a) ABŞ-da b) Yaponiyadac) Kanadada d) Britaniya

16. Bu xüsusiyyətlərdən hansı aqressiv ticarəttaktikasına aiddir?

a) Trend istiqamətində ticarətb) Flet-də ticarətc) Dönüşdə ticarətd) Hedcinq


TE ST Özünü sına 57

8 8



17. Elliotun Dalğa Analizi təliminə görə, şəkildəhansı Dalğa modeli göstərilib?

a) İmpulsb) İlk üçbucaqc) Son üçbucaqd) Üçqat ziqzaq

18. Qızılın bir troya unsiyası neçə qramabərabərdir?

a) 21,55 b) 31,1035c) 32,00 d) 33,333

19. Səhmlərin ilkin yerləşdirilməsi hansı abbre-viatura ilə ifadə olunur?

a) IPO b) IFOc) ISO d) STA

20. Treydinq zamanı bu emosiyalardan hansı“birinci” və “ikinci” səviyyələrdə olur?

a) Tamah b) Ümidc) Eyforiya d) Qorxu

Sualların düzgün cavabları ilə “İn Forex”jurnalının gələn sayında tanış ola bilərsiniz.


1 – d2 – a3 – a4 – a5 – c6 – b7 – c

8 – d9 – b10 – d11 – b12 – b13 – c14 – a

15 – d16 – c17 – c18 – a19 – d20 – a

Ötən sayımızda (07) dərc olunmuşsualların düzgün cavabları:

TE ST58 Özünü sına

8



K İTAB59 Oxu zalı


Kitabın adının ikincihissəsi belədir:“Növbəti şamın

hesablanması”. Və doğrudan da,müəllif kitabın böyük hissəsinihəmin ikinci adın doğrulmasınahəsr edib. Kitabda təqdim olunanticarət sistemi aylıq zaman perio-dunda növbəti şamın rəngininmüəyyənləşdirilməsinə xidmətedən sistemdir.

Kitabda treyderlərə tanış olanindikatorlar tamamilə yenitərəflərdən tanıdılır. Onların iş re-jimi, yaxşı və pis “işlədikləri”məqamlar ətraflı təsvir edilir.Ticarət sistemlərinin yaradılması

prinsipləri ətraflı şəkildə təsvir ol-unub. Dönüş nöqtələrininmüəyyənləşdirilməsi qaydalarınamüəllif xüsusi diqqət yetirir.Qiymətin hərəkətinin proqnozlaş-dırılmasına dair real nümunələrgöstərilir.

İndikatorlarda divergensiyanıntapılmasına dair kitabda maraqlıtövsiyələr var. Osillyatorların işprinsipləri dəqiq və ətraflı sxem-

lərlə izah ol-unur. Kitabdahəmçininhəcm göstəri-cisininticarətdə tətbiqinə dair maraqlıməsləhətlər də var. Bunlarla tanışolandan sonra treder hətta yaxşıtanıdığı idikatorun işini də tamamfərqli şəkildə qiymətləndirəcək.

Sergey Belyayev“Ticarət sistemi”

…Sizə təqdim etdiyimiz ticarətsistemi belə bir suala cavab ver-mək məqsədi daşıyır: Gələn ayınşamı nə rəngdə olacaq? İkincisi,sistem həmin ayın ilk və sonhəftələrinin şamlarının rəngini pro-qnozlaşdırmağa imkan yaradır. Or-tadakı həftələrinproqnozlaşdırılması iş prosesindəbaş verir. Daha sonra, sistemhəftənin 1-ci və 5-ci günlərininşamlarının rəngini xəbər verir…

…Yeni başlayan treyderləradətən sistem qurmaq zamanı birsıra çətinliklərlə üzləşirlər. Beləki, bunun üçün bir sıra indikator-ların iş prinsipini dəqiq anlamaqlazımdır. Bunu praktikada öyrən-mədən işlək sistem qurmaqmümkün deyil.

Hazırda xeyli ticarət sistemlərimövcud olsa da, onların çoxuişlək deyil. Çünki onlarnəzəriyyəyə əsaslanırlar və yalnıztarixi göstəricilərin üzərində testolunublar. Halbuki işlək sistemqurmaq üçün treyder 4-5 il bazarda

aktiv şəkildə işləməlidir. Bazarınyan-yörəsində hərlənməkdən yox,məhz aktiv şəkildə işləməkdənsöhbət gedir. Bu, ümumi qəbul ol-unmuş normadır…

…Dönüş zonalarını müəyyən-

ləşdirmək üçün bu alətlərdən isti-fadə etmək adətən yaxşı effektverir:

1) Müqavimət-dəstəksəviyyələri

2) Müqavimət-dəstək xəttləri3) Bollincer zolağı4) Eksponensial MA5) Divergensiyanın xü-

susiyyətləri6) Fibonaççi səviyyələri7) Yapon şamlarının analiziKonkret zaman anında trendin

müəyyənləşdirilməsi üçün ADX

indikatorundan istifadə olunur.Əgər bazarda korreksiya gedirsə,növbəti şamın rənginin proqno-zlaşdırılmasında CCI indikatoruyaxşı effekt verə bilər…

Kitabdan parça:



KƏLAM60 Müdrik sözlər


“Ən böyük sirr odur ki, heç bir sirr yoxdur”

Əgər insan işini sevmir və yalnız pul xətrinə görürsə, o, heç vaxt çox şeyə nail olabilməyəcək.

Çarlz Şvab

Treyder üçün “haqlı-haqsız” anlayışı olmamalıdır. Çünki özünüzü nə qədər çox haqlıhesab etsəniz, ziyanlı əməliyyatı bağlamaq bir o qədər çətin olacaq.

Pol Rotter

Təcrübəli treyderləri ilk növbədə itkilər, yeni treyderləri isə ilk növbədə gəlir maraq-landırır.

Alan Forley

Vaxt qiymətdən daha vacibdir. Çünki vaxtı çatanda, qiymət həmişə dönüş edir.Uilyam Qann

Təhsil maaş almaq üçündür. Özünütəhsil isə qazanmaq üçün. Cim Ronn

Ən böyük sirr odur ki, heç bir sirr yoxdur. Ona görə də uğurlu ticarətin sirrini axtarmaq –mənasız işdir.

Ed Skoyta

Sizin “Ticarətdə necə qazanım” sualınıza heç bir kitab, heç bir müəllim, heç bir strategiyacavab verə bilməz. Bu cavab vaxt keçdikcə özü meydana çıxacaq. Əgər həmin vaxt

ərzində siz lazımınca səy göstərsəniz. Bret Stinbarger

O şeylər ki, nəticə verir – onlarla məşğul olun. O şeylər ki nəticə vermir – məşğul ol-mayın.

Dennis Qartmen

Treydinq haqqında afor izmlər


in forex # 8

Documents