Immotile cilia Immotile cilia syndromesyndrome

15.10.200415.10.2004

Þóroddur IngvarssonÞóroddur Ingvarsson

InngangurInngangur Manes Kartagener 1897-1975Manes Kartagener 1897-1975

– Lýsti 4 sj með ákveðið triad árið 1933Lýsti 4 sj með ákveðið triad árið 1933 Sinusitis, bronchiectasis og situs inversusSinusitis, bronchiectasis og situs inversus

– Rannsakaði sj með þetta triad mikið og 1962 birti hann Rannsakaði sj með þetta triad mikið og 1962 birti hann review grein með 334 tilfellumreview grein með 334 tilfellum Tók eftir ættgengi, autosomal víkjandiTók eftir ættgengi, autosomal víkjandi Fór þó framhjá honum að karlmenn með triadið eignuðust Fór þó framhjá honum að karlmenn með triadið eignuðust

ekki afkomendurekki afkomendur 10. apríl 1975 er dagsett bréf til Kartageners með 10. apríl 1975 er dagsett bréf til Kartageners með

einni spurningueinni spurningu– Áttu einhverjir af karlmönnunum með Kartageners triad Áttu einhverjir af karlmönnunum með Kartageners triad

börn?börn?– Skömmu síðar sendir sami maður honum bréf þar sem Skömmu síðar sendir sami maður honum bréf þar sem

hann segir að hann hafi uppgötvað immotility of the ciliahann segir að hann hafi uppgötvað immotility of the cilia Ekki er vitað hvort hann las bréfin en hann svaraði Ekki er vitað hvort hann las bréfin en hann svaraði

ekki, hann var orðinn sjúklingur og dó skömmu ekki, hann var orðinn sjúklingur og dó skömmu síðar, 5. ágúst 1975síðar, 5. ágúst 1975

Inngangur frhInngangur frh Bjorn AfzeliusBjorn Afzelius

– Árið 1970 við uppvinnslu á ófrjósemi 3 karla sá Árið 1970 við uppvinnslu á ófrjósemi 3 karla sá hann eðl en hreyfingarlaust sæðihann eðl en hreyfingarlaust sæði Vöntun á dynein örmumVöntun á dynein örmum Tveir þeirra höfðu Kartageners triadTveir þeirra höfðu Kartageners triad Einn hafði allt nema situs inversusEinn hafði allt nema situs inversus

– Gerði því þá uppgötvun að galli í bifhárum væri Gerði því þá uppgötvun að galli í bifhárum væri orsök fyrir Kartagenerorsök fyrir Kartagener

– Mismunandi anatomískir gallar í axonem Mismunandi anatomískir gallar í axonem byggingu bifhára og flagella sem eiga það byggingu bifhára og flagella sem eiga það sameiginlegt að valda truflun á hreyfingusameiginlegt að valda truflun á hreyfingu

Immotile cilia syndromeImmotile cilia syndrome Ciliary dyskinesis syndromeCiliary dyskinesis syndrome Primary ciliary dyskinesiaPrimary ciliary dyskinesia=PCD=PCD

Bygging bifháraBygging bifhára

– Axonem kjarni úr Axonem kjarni úr αα og og ββ tubulin 9+2 tubulin 9+2 Mynda microtubulurMynda microtubulur

– Microtubulin tengd Microtubulin tengd próteinprótein NexinNexin Dynein (ATPasi)Dynein (ATPasi) Radial spoke prótein 3Radial spoke prótein 3

Bifhárasláttur Bifhárasláttur Vindur um hveitiakurVindur um hveitiakur Sliding of microtubulesSliding of microtubules

– Ytri dynein stjórna hraða, innri bylgjuforminuYtri dynein stjórna hraða, innri bylgjuforminu– Central parið stýrir activeringu dynein arma í Central parið stýrir activeringu dynein arma í

gegnum radial spokesgegnum radial spokes Hringlaga slátturHringlaga sláttur

– Hratt fram 1/5, hægt til baka 4/5 hringtímansHratt fram 1/5, hægt til baka 4/5 hringtímans– 20x/sec, 40°halli20x/sec, 40°halli– 5mm slímlag hreyfist á hraðanum 0,5-5mm slímlag hreyfist á hraðanum 0,5-

1,0mm/mín (20-30mín fyrir rykkorn að fara 1,0mm/mín (20-30mín fyrir rykkorn að fara neðst úr bronchiolum upp í pharynx)neðst úr bronchiolum upp í pharynx)

Meinafræði PCDMeinafræði PCD Mismunandi anatómískir gallar á cilia Mismunandi anatómískir gallar á cilia

sem allir valda truflun á hreyfingu sem allir valda truflun á hreyfingu þeirraþeirra– Dynein gallarDynein gallar

Innri, ytri eða báðir ekki til staðarInnri, ytri eða báðir ekki til staðar Immotile ciliaImmotile cilia Var fyrst greindi gallinnVar fyrst greindi gallinn

– Radial spokes gallarRadial spokes gallar Óeðlilegar hreyfingarÓeðlilegar hreyfingar

– Microtubulin gallarMicrotubulin gallar Vöntun á central eða perifer pariVöntun á central eða perifer pari

– Complete ciliary aplasiaComplete ciliary aplasia– Defect of orientationDefect of orientation

Meinafræði situs inversusMeinafræði situs inversus Hluti Kartagener triadHluti Kartagener triad 50% sj PCD eru með 50% sj PCD eru með

situs inversussitus inversus– Yfirleitt total og þá Yfirleitt total og þá

yfirleitt dynein galliyfirleitt dynein galli Verið rannsakað í Verið rannsakað í

músummúsum Primary nodal cilia á Primary nodal cilia á

ventral hluta primitive ventral hluta primitive nodenode– Á líklega þátt í rotation, Á líklega þátt í rotation,

flutningi ákveðinna flutningi ákveðinna frumna yfir primitive frumna yfir primitive nodenode

– Ef galli þá tilviljun hvoru Ef galli þá tilviljun hvoru megin hjartað ermegin hjartað er

Genaþáttur PCDGenaþáttur PCD Autosomal víkjandi Autosomal víkjandi

erfðirerfðir HeterogenousHeterogenous Mismunandi svipgerðirMismunandi svipgerðir

– Aðeins fundist Aðeins fundist stökkbreytingar fyrir stökkbreytingar fyrir outer dynein arm defect outer dynein arm defect eru á litningum 9p,5p, eru á litningum 9p,5p, 7p7p

Er verið að rannsaka í Er verið að rannsaka í dag, leit af PCD genum dag, leit af PCD genum → nýjar upplýsingar um → nýjar upplýsingar um mólikúlar mekanisman → mólikúlar mekanisman → nýjar aðferðir til greiningar nýjar aðferðir til greiningar og meðferðarog meðferðar

TíðniTíðni

1/16000 í USA1/16000 í USA 1/22000 skv sænskum tölum1/22000 skv sænskum tölum Ekki mismunur milli kynjaEkki mismunur milli kynja Ekki vitað um mismun milli kynþáttaEkki vitað um mismun milli kynþátta

Helstu einkenni PCDHelstu einkenni PCD Mjög mismunandi og koma Mjög mismunandi og koma

fram á mismunandi tímum fram á mismunandi tímum Efri loftvega einkenniEfri loftvega einkenni

– Alltaf með stíflað nef og Alltaf með stíflað nef og horrennslihorrennsli

– Nasal polypar í 1/3Nasal polypar í 1/3– Endurteknar eyrnabólgurEndurteknar eyrnabólgur

Neðri loftvega einkenniNeðri loftvega einkenni– Krónískur hóstiKrónískur hósti– Endurteknar lungnabólgurEndurteknar lungnabólgur

Algengast íferð í lobus medius Algengast íferð í lobus medius og lingulaog lingula

H influenza, Strept pneumonia, H influenza, Strept pneumonia, staph aureus, strept viridansstaph aureus, strept viridans

– BronchiectasiurBronchiectasiur Í Í <1/3 barna með sjúkdóminn<1/3 barna með sjúkdóminn segmentalsegmental

Önnur einkenni PCDÖnnur einkenni PCD Hjarta- og æðakerfiHjarta- og æðakerfi

– Situs inversus í 50% tilfellaSitus inversus í 50% tilfella– Ekki fjölskyldufylgniEkki fjölskyldufylgni

ÆxlunarfæriÆxlunarfæri– Minnkuð hreyfigeta sáðfrumna Minnkuð hreyfigeta sáðfrumna → ófrjósemi karla → ófrjósemi karla – Konur með minnkaða frjósemiKonur með minnkaða frjósemi

TaugakerfiTaugakerfi– Ciliated epithel í brain ependyma sem klæðir Ciliated epithel í brain ependyma sem klæðir

heilahólfin ? hvort veldur einkennumheilahólfin ? hvort veldur einkennum Verið rapporterað um hydrocephalus í þessum sj.Verið rapporterað um hydrocephalus í þessum sj.

MeltingarfæriMeltingarfæri– Bakflæði verið lýst í nokkrum tilfellumBakflæði verið lýst í nokkrum tilfellum

Greining PCDGreining PCD Fof byggð á klínískri Fof byggð á klínískri

sögusögu Ósértækar rannsóknirÓsértækar rannsóknir

– Rtg pulmRtg pulm Þétt lungu, þykknun á Þétt lungu, þykknun á

bronchial vegg, situs inv, bronchial vegg, situs inv, bronchiectasiur, bronchiectasiur, atelelctasar, ath oft fof í atelelctasar, ath oft fof í lobus medius og lobus lobus medius og lobus lingulalingula

– Rtg sinusarRtg sinusar slímhúðarþykknunslímhúðarþykknun

– TS-thoraxTS-thorax Getur sýnt betur segmental Getur sýnt betur segmental

bronchiectasiurbronchiectasiur

Segmental atelectasis í lobus lingula

Greining PCD frhGreining PCD frh Sértækar rannsóknirSértækar rannsóknir

– Saccharin test (eðl er um 30 mín)Saccharin test (eðl er um 30 mín) Börn minnst 6 áraBörn minnst 6 ára

– ÍsótóparannsóknÍsótóparannsókn Fylgst með rykísótópaögn í nefi og hraða Fylgst með rykísótópaögn í nefi og hraða

hennarhennar

– NO í útöndun (minnkað í PCD)NO í útöndun (minnkað í PCD)– Sýni úr bifháraþekjuSýni úr bifháraþekju

Tekið úr nefslímhúð fyrstTekið úr nefslímhúð fyrst Skoðað í rafeindasmásjá og ef óeðlileg Skoðað í rafeindasmásjá og ef óeðlileg

anatomía þá tekin fleiri sýni til að útiloka anatomía þá tekin fleiri sýni til að útiloka secunder skemmd á ciliasecunder skemmd á cilia

Varast að taka sýni eftir nýlegar sýkingarVarast að taka sýni eftir nýlegar sýkingar Einnig skoðað með tilliti til hreyfinga en Einnig skoðað með tilliti til hreyfinga en

aðeins gert á nokkrum stöðum í heiminumaðeins gert á nokkrum stöðum í heiminum

MismunagreiningarMismunagreiningar

CFCF AstmiAstmi ÓnæmisbælingÓnæmisbæling Krónísk aspirationKrónísk aspiration Bronchiectasiur af öðrum upprunaBronchiectasiur af öðrum uppruna Secunder ciliary dyskinesia Secunder ciliary dyskinesia

(acquiered)(acquiered)– Mengun, sígarettureykur, sýkingar, lyfMengun, sígarettureykur, sýkingar, lyf

MeðferðMeðferð Engin lækningEngin lækning Meðferð miðast við að laga einkenni, Meðferð miðast við að laga einkenni,

sýkingar og aðstoða við hreinsun lunganssýkingar og aðstoða við hreinsun lungans ÖndunarsjúkraþjálfunÖndunarsjúkraþjálfun Sýklalyf við sýkingumSýklalyf við sýkingum

– Ef empiriskt þá miða á strept pneumoniaEf empiriskt þá miða á strept pneumonia ProfylaxisProfylaxis

– BólusetningarBólusetningar– Forðast sígarettureyk og mengunForðast sígarettureyk og mengun– Stundum sýklalyf Stundum sýklalyf

Resection á afmörkuðu lungnasegmentiResection á afmörkuðu lungnasegmenti– Ef local bronchiectasisEf local bronchiectasis

Bilat lungnatransplant ef endastigs sjdBilat lungnatransplant ef endastigs sjd

HorfurHorfur

Almennt góðarAlmennt góðar Fer að miklu leyti eftir hvenær sjd er Fer að miklu leyti eftir hvenær sjd er

greindur og hvernig gengur að greindur og hvernig gengur að meðhöndla einkenninmeðhöndla einkennin

Mikilvægt að fylgja sj vel eftirMikilvægt að fylgja sj vel eftir Flestir sj eiga eðl líf hvað varðar gæði Flestir sj eiga eðl líf hvað varðar gæði

og lengdog lengd

Að loknum kúrsusAð loknum kúrsus

TAKK FYRIR OKKURTAKK FYRIR OKKUR

Hippocratesar eiðurinnHippocratesar eiðurinn

To hold him who has taught me this art as To hold him who has taught me this art as equal to my parents and to live my life in equal to my parents and to live my life in partnership with him, partnership with him,

and if he is in need of money to give him a and if he is in need of money to give him a share of mine, share of mine, – and to regard his offspring as equal to my and to regard his offspring as equal to my

brothers in male lineage and to teach them brothers in male lineage and to teach them this art - if they desire to learn it - without fee this art - if they desire to learn it - without fee and covenant; to give a share of precepts and and covenant; to give a share of precepts and oral instruction and all the other learning to my oral instruction and all the other learning to my sons and to the sons of him who has instructed sons and to the sons of him who has instructed me and to pupils who have signed the me and to pupils who have signed the covenant and have taken an oath according to covenant and have taken an oath according to the medical law, but no one else.the medical law, but no one else.