İlköğretimde Meslek Gelişimi

Meslek:• İnsanlara yararlı mal veya hizmet

üretmek ve karşılığında bir gelir elde etmek için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan ve kuralları toplumca belirlenmiş faaliyetler bütünü

• İnsanın bilgi becerileri doğrultusunda öğrenme yolu veya ustalıkla kazandığı ve kazanç karşılığı yapılan faaliyetler toplamı

Gelişimsel Yaklaşım

• Ginzberg ve arkadaşlarına (1957) göre meslek seçimi kararı belli bir ana özgü olmayıp yaşamın ilk 20 yılında gelişen bir süreçtir.

• Hayal Dönemi (7-11 yaş)

• Deneme Dönemi (11-18 yaş)

- İlgi basamağı (11-12)

- Yetenek basamağı (12-14)

Super’in Benlik Kuramı (1970)

• Bir kimse meslek seçmekle o ana kadar geliştirmiş olduğu benlik kavramını; kendini algılama biçimini uygulamaya koymuş olmaktadır.

• Benlik kavramının meslek davranışı halinde uygulanmaya konması bireyin içinde bulunduğu koşullara bağlıdır.

• Birey olgunlaştıkça benlik kavramı kararlılık kazanmaya başlar.

Büyüme Dönemi (Doğumdan 14 yaşa kadar)

• Çocuk okula başlayınca çalışmayı öğrenir, yeteneklerini geliştirir, çeşitli kimselerle etkileşimde bulunur, neler yapabileceği hakkında fikir geliştirir, ne olmak istediğini düşünür, birçok meslek hakkında kavramlar kazanır, ana-babasının ve diğer yetişkinlerin yapıp ettikleri hakkında fikir edinir.

Öz kavramı ve Meslek gelişimi

Bir çocuk kendini çok zeki görüyorsa, ancak zeki insanların gittiği okula gitmek, onların girdiği mesleğe girmek isteyecektir.

Çocuk beğenilen bir büyüğü kendine model seçer, başlangıçta bu kişi anne-babadır. Daha sonra çeşitli rolleri benimser ve ona en yakın olanı seçer.

• Özdeşim süreci tarafından desteklenen rol oynama süreci mesleki benlik kavramının gelişimini kolaylaştırır.

• Çocuk için ana, baba ve öğretmen en önemli sosyal çevreyi oluşturur. Bu çevrenin çocuk hakkındaki değerlendirmeleri, uyguladıkları eğitim tarzı onun kendine karşı tutumunun en önemli belirleyicisidir.

• Çocuk başlangıçta seçeceği meslek için ailesinin etkisi altındadır. Çünkü, değer yargılarının önemli bir kısmı çocuğa ana-baba tarafından aktarılır. Ancak, ön ergenlikte artık akran grupları etkili olmaya başlar.

Çocukluk dönemi mesleki gelişim görevleri (5-10 yaş)

1. Gelecekte bir meslek sahibi olacağını düşünme

2. Meslek sahibi bir yetişkinle veya bir hikaye film kahramanı ile özdeşim kurma; beğendiği kişinin mesleğini benimseme, oyunlarında bunu canlandırma

3. Bütün mesleklere karşı olumlu tutum gösterme;her mesleği topluma yararlı bir faaliyet olarak görme

• İlköğretimin ilk yıllarında gelecekteki mesleğini düşleyen bunu oyunlarına yansıtan çocuğun, bir süre sonra derslere koyulduğu ve kendini bir mesleki rol içinde düşünme eğilimini terkettiği, mesleklere ilgisinin zayıfladığı görülür.

• Giderek artan toplumsal uyarıcılar çocuğun mesleklere karşı saf ve önyargısız tutumunu bozmaktadır.

Çocuklara mesleki olgunluk kazandırmak için yapılabilecek yardımlar:

• Ona gelecekte bir meslek seçmesi gerektiğinin anlatılması

• Öğrenme merakının desteklenmesi

• Mesleklere karşı olumlu tutum geliştirmesinin sağlanması

• Çalışma hayatı için gerekli tutumların kazandırılması

İlköğretim 2. kademe öğrencilerinin meslek davranışları (10-15 yaş)

• Çeşitli yeteneklerinden hangilerinin daha güçlü olduğunun anlaşılması

• İlgilerin belirginleşmesi;bazı faaliyetlere yakınlaşma, bazılarından uzaklaşma

• Hayattan neler beklediğinin,nelere önem verdiğinin farkında olma

• İş ve oyun için zamanı planlayabilme

• İş ve eğitim olanaklarını araştırabilme

• Pek çok anne-baba farkında olmadan çocuklarına bir bunalımın içine itmektedir. Bu zorlamayı şu yönlerde yapabilirler:

• Yüksek statülü meslekleri seçme

• Kendi mesleklerini empoze etme

• Çok para kazanılan meslekler

• Gerçekleştiremedikleri kendi hayallerindeki meslekler

Örnek Olay: Lale, lise edebiyat kolu son sınıf öğrencisidir. Notları ortanın üstünde olmakla birlikte başarısını, öğretmenin söylediklerini ezberleyerek, istenileni yerine getirerek sağlamaktadır. Lale’nin iki ağabeyinden biri diplomat, diğeri işletmecidir. Babası bir bakanlıkta genel müdür, annesi öğretmendir.

Lale’nin üniversite başvuru formunu doldurma işini kendilerine görev sayan ağabeyleri kılavuzu karşılarına almışlar, tartışıyorlar…

• Ülkemizde çocuklara yol göstermesi beklenen öğretmenlerin her çocuğu tam anlamıyla tanımaları için her birine yeteri kadar zaman ayırabilmeleri gerekir. Sınıfların kalabalıklığı, müfredatın yüklü olması, öğretmenlerin bu konuda eğitilmiş olmamaları, görevin beklenen düzeyde yapılmasını engeller. Öğrencilerin meslek seçimleri de tesadüflere kalır.

Eğitim sistemimizin ilköğretim basamağında öğrencilerimize mesleki rehberlik alanında

ne gibi etkinlikler gerçekleştirebiliriz ?

1. Meslekler hakkında bilgi vermek

2. Meslek sahibi olmanın önemini kavratmak

Bilgi verme hizmetleri

• Eğitim olanakları, okullar ve meslek seçenekleri hakkında öğrencilerin bilgilendirilmesi gereği 8 yıllık eğitim yasasında yer almaktadır. MEB, iş ve işçi bulma kurumu tarafından derlenen ara mesleklerle ilgili bilgilerin bir kitap halinde yayınlanmasını sağlamış ve eseri okullara dağıtmıştır.

Ünitenin bir parçası olarak meslek inceleme

• İlköğretimin birinci basamağında, öğrencilere meslekler hakkında bilgi verme hizmetleri günlük eğitim etkinlikleri çerçevesinde düzenlenebilir. Hayat Bilgisi ve Türkçe dersleri meslek incelemeleri için uygun fırsatlardır.

• İlköğretimin ikinci basamağında branş öğretmenleri, kendi konu alanlarının hangi ileri okullarda okutulduğu ve o konu ile ilgili bilgi ve becerilerin hangi mesleklerde ne derece gerekli olduğu hakkında bilgi verebilir.

Eğitim olanakları ve meslek inceleme grupları oluşturma

• Öğrencileri gruplara ayırıp her birinden bir mesleği incelemeleri istenebilir. Daha sonra çalışmalarını sınıfta sunma olanağı verilebilir.

• Böyle bir uygulamanın öğrencilere ne gibi faydaları olur?

1. İşbirliği

2. Yaratıcılık, girişkenlik

3. Bilgi edinme

4. Arkadaşlarına faydalı olma

5. İfade gücü

6. Edindiği bilgilerle kendi özellik ve beklentilerini karşılaştırabilme

7. Dosyalama ile diğer öğrencilerin de faydalanacağı meslekler arşivi

Okula konuşmacı davet etme

• Bu tür toplantıların öğrenciler tarafından düzenlenmesi hem onların katılımını artırabilir hem de bir toplantı düzenleme konusunda onlara deneyim kazandırabilir.

Kurumları ziyaret

• Bir meslek lisesi, bir çıraklık eğitim merkezi, bir fabrika veya işletmeye yapılacak bir inceleme gezisi öğrencilerin o zamana kadar bilmedikleri veya dikkate almadıkları hususların önemini fark etmelerine yardımcı olur.

Öğrencinin kendini tanımasına yardım

• İlköğretimin ilk döneminde öğretmenler öğrencileri ile yakın ilişki içinde olduklarından onları sürekli gözlemleme ve özelliklerini tanıma olanağına sahiptirler.

• Öğretmenler matematik, fen bilgisi gibi teorik konulardaki başarı kadar psikomotor becerilere de duyarlı ve saygılı olmalı, başarı gösterenleri övmelidir.

• Öğrencinin derste ve ders dışı etkinliklerde gösterdiği başarı ayrıntılı değerlendirilerek, gözlem dosyasına düzenli biçimde işlenmeli ve zaman zaman öğrenciye ve velisine iletilmelidir.

• Gözlem verilerinin öğrenciye uygun bir dille iletilmesi iyi bir gözlem kadar önemlidir. Öğretmen önce öğrencinin güçlü yanlarını vurgulamalı, onun kendine güven ve saygısını artırmalıdır.

Karar verme becerilerinin geliştirilmesi

• Öğretmenler öğrencilerine sınıf düzeninin sağlanmasından ders ve ders dışı etkinliklerin düzenlenmesine kadar,mümkün olan her fırsatta öğrencilerine düşüncelerini söyleme, öneriler ileri sürme olanağı sağlarsa hem onların karar verme becerilerini geliştirmiş hem de alınan kararlara uyulmasını sağlamış olacaktır.

Derste işlenen konulara karşı ilgiyi değerlendirmede göz önüne alınabilecek davranış örnekleri

1. Ders malzemelerini yanında bulundurma

2. İşlenen konuların içinde önemli noktaları yakalayıp notlar alma

3. Ödevlerini zamanında hazırlama

4. Ödevlerine özen gösterme

5. Konu ile ilgili ayrıntılı bilgi isteme

6. Derste anlamadığı kısmın yeniden anlatılmasını isteme …

İlköğretimde yöneltme sürecia) Ana sınıfından itibaren her öğrenciye ait bir öğrenci

dosyası tutulur. b) 6, 7 ve 8 inci sınıfların her şubesi için şubede ders

okutan branş öğretmenleri tarafından sınıf gözlem formu doldurulur ve nisan ayının sonuna kadar sınıf/şube rehber öğretmenine teslim edilir.

c) Şube rehber öğretmeni tarafından veli bilgilendirme toplantısına kadar sınıf gözlem formlarına dayanılarak her öğrenci için gözlem raporu düzenlenir.

d) Mayıs ayında veli bilgilendirme toplantısı yapılır ve bu toplantıda gözlem raporlarının bir örneği velilere dağıtılır.

e) Gözlem raporunda, veli ve öğrencinin de görüş bildirecekleri bir bölüm bulunur. Öğrenci ve/veya velinin eklemek istediği veya katılmadığı hususlar varsa raporda belirtilir. Bu raporlar, bir hafta içinde okula geri gönderilir.

f) Gözlem raporları okul müdürü tarafından onaylandıktan sonra öğrenci dosyasında saklanır.

g) Diploma almaya hak kazanan öğrenciler için yöneltme öneri kurulu tarafından iki nüsha yöneltme öneri formu düzenlenir ve bir örneği diplomayla birlikte öğrenciye verilir. Diğer örneği öğrenci dosyası ile birlikte kayıt yaptırdığı öğrenim kurumuna gönderilir.

İlköğretimde mesleki rehberlik adına yapılabilecek örnek etkinlik:

• Mesleki olgunluk ölçeği: Ölçekte meslek seçimiyle ilgili tulum ve davranışları ölçen 40 ifade verilmiştir.

• Kaynak kişi uygulaması: Ders programlarında yer alan ünitelerle ilişkilendirilerek sınıf ortamında öğrencilere farklı meslek alanlarında görev yapan veliler tarafından meslek tanıtımları yapılmaktadır.

• Sözcükler ve meslekler uygulaması: Güncel yaşamda sıkça kullanılan ve pek çok iş sektörünü çağrıştıracağı düşünülen çeşitli sözcükler (kitap, beslenme, giyim, sağlık, sinema, haberleşme vb.) listelenerek küçük kağıtlara yazılmakta ve her öğrencinin elinde rastlantısal bir yöntemle belirlenmiş bir sözcük bulunması sağlanmaktadır. Öğrencilerden sözcüklerin onlara çağrıştırdığı meslekler hakkında konuşmaları ve "Bu meslek çalışanları olmasaydı ne olurdu?" sorusuna cevap vermeleri istenmektedir

• Akademik Benlik Kavramı Ölçeği Uygulaması: Ölçek 170 sorudan oluşmakta ve 4 yetenek, 11 ilgi alanına ilişkin benlik kavramını ölçmektedir.

• Meslekler Günü Etkinliği: Farklı mesleklerin aynı gün içinde, meslek üyelerince tanıtımının yapıldığı bir etkinlik

Kaynakça Kuzgun,Y.(2006).İlköğretimde Rehberlik. Ankara: Nobel

Yayın Dağıtım Kuzgun,Y.(2006).Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı.

Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Kuzgun,Y.(2004)Meslek Rehberliği ve Danışmanlığına

Giriş.Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Kuzgun,Y.(1995).Meslek Seçimi ve Kılavuzu. İstanbul:

Nobel Yayın Dağıtım Kuzgun,Y.(1991).Psikolojik Danışma ve

Rehberlik.Ankara: ÖSYM Yayınları Telman,C.(2000).Başarıya Giden Yolda Meslek Seçimi.

İstanbul: Epsilon Yayınevi

Dinlediğiniz için teşekkürler…