İklimlendirme ve soğutma

7/31/2019 klimlendirme ve Soutma

1/108

1

Soutucu Akkanlar... (GAZLAR)

Buhar sktrma evrimi esasna gre alan soutma sistemlerinde hareket eden paralarn,birbiriyle temas ettii yzeylerdeki srtnmeyi minimum seviyeye indirmek zere yalamayaplmas gerekir. yi bir yalama yaplmamas halinde, hem srtnen yzeylerde hzl bir

anma, eskime hem de mekanik kayplarn artmas ile ar snma ve g israf meydanagelecektir yalama yaplan yzeyler genellikle soutucu akkan ile temas etme durumundadrve refrijeran ile yan karmas, birbirini kimyasal ve grmeleri gereken ilem ynlerindenetkilemeleri sz konusu olmaktadr. rnein; yalama yann evaporatr i yzeylerinesvarak s transferini azaltmas; soutucu akkann (refrijerann) yalama yanyataklardan ykayp atmas; basn ve yksek scaklk altnda ya ile refrijerann kimyasalreaksiyonlara girerek asit ve dier zararl maddeler meydana getirmesi gibi olaylara ok skrastlamak mmkndr. Soutucu akkanlar ve yalama yalarn ayr ayr incelendiktensonra bunlarn reaksiyonlar ve birlikte meydana koyduklar olaylara deinilecek, soutmaaksamnn dier ksmlarndaki etkileri belirtilecektir. ...

Bir soutma evriminde snn bir ortamdan alnp baka bir ortama nakledilmesinde aramadde olarak yararlanlan soutucu akkanlar, s al veriini genellikle sv halden buharhaline (soutucu evaporatr devresinde) ve buhar halden sv hale (youturucu kondanserdevresi) dnerek salarlar.Bu durum bilhassa buhar sktrma evrimlerinde geerlidir.Soutucu akkanlarn, yukarda tarif edilen grevleri ekonomik ve gvenilir bir ekildeyerine getirebilmesi iin baz kimyasal ve fiziksel zelliklere sahip olmas gerekir. Buzellikler, uygulama ve alma artlarnn durumuna gre deiecei gibi her zaman buzelliklerin hepsini yerine getirmek mmkn olmayabilir. Genel kayide olarak bir soutucuakkanl aranmas gereken zelliklerin hepsini birden her art altnda yerine getire bilenniversal bir refrijeran bir madde (soutucu akkan) mevcut deildir. Fakat, yukarda da

belirtildii gibi, uygulamadaki artlara gre bunlardan bir ksm aranmaya bilir.

Bilhassa emniyet ve gvenilirlik ynnden iyi olan, ayrca iyi bir sl zellii de sahip olanrefrijeran madde iin 1920' lerde yaplan aratrmalar Fluokarbon refrijeranlarn (florineedilmi hidro karbonlarn) bulunmasn salamtr. Halo karbon (halojene edilmi hidrokarbonlar) ailesinden olan fluo karbonlar, metan (CH 4) veya etan (C 2 H 6) ierisindekihidrojen atomlarndan bir veya birkann yerine sentez yoluyla klor, flor veya brom (halojen)atomlar yerletirmek suretiyle elde edilmektedir. Fluo karbonlardan en sk rastlananlar;metandaki 4 hidrojen atomu yerine 2 klor ile 2 flor ikame edilen Dichlorodifluoromethane / CCl 2 F 2 (freon12 veya R12) ve metandaki 4 hidrojen yerine bir klor ile 2 flor

atomu yerletirilen Chlorodifluoromethane (freon 22 veya R22) soutucu akkanlardr. Ensk rastlanan dier soutucu akkanlarn tipik zellikleri aada zetlenmektedir. .....


2/108

2

Soutucu Akkanlarda Aranan zellikler:

1. Pozitif buharlama basnc olmaldr. Hava szmasn, dolaysyla havann getirdii subuharnn souk ksmlarda katlaarak iletme aksaklklarna meydan vermesini nlemek iinbuharlama basncnn evre basncndan bir miktar fazla olmas gerekir.

2. Dk youma basnc olmaldr. Yksek basnca dayankl kompresr, kondanser, boruhatt gibi tesisat olmaldr.

3. Buharlama gizli ss yksek olmaldr. Buharlama gizli ss ne kadar yksekolursasistemde o oranda gaz akkan kullanlacaktr.

4. Kimyasal olarak aktif olmamaldr, tesisat malzemesini etkilememesi, korozif olmamas,yalama yann zelliini deitirmemesi gerekir.

5. Yanc patlayc ve zehirli olmamaldr.

6. Kaaklarnkolay tespitine imkan veren zellikte olmaldr. (Koku, renk)

7. Ucuz olmaldr.

8. Is geirgenlik katsays yksek olmaldr.

9. Dielektrik olmaldr.

10. Dk donma derecesi scakl olmaldr.

11. Yksek kritik scakl olmaldr.

12. zgl hacmi kk olmaldr.

13. Viskozitesi dk olmaldr

Yukardaki zelliklerin hepsine sahip soutucu akkan bulunamam ve duruma grezelliklerin bazlarndan vazgeilmitir. Verilmi buharlama ve youma scaklklar iingerek evrim soutma etkinlii soutma devresinde kullanlan akkann cinsine baldr.

Akkan seiminde bu etken ayrca gz nnde bulundurulmaldr. Soutucu akkann sudaerime durumu da gzden uzak tutulmamaldr.

R11 (CCl 3 F): Dk basnl (0 C de 0.40 bar) bir soutucudur. Arlkl olarak 350 kW 10.000 kW soutma kapasitesi aralnda olan santrifj su soutucu nitelerde (chiller)kullanlmaktadr. Btn dnyada 60.000 adet su soutucu nitede R11 kullanld tahminedilmektedir. Ozon tahribat nedeniyle retimi durdurulmutur. Yanmaz ve kokusuzdur.


3/108

3

R12 (CCl 2 F 2 ): Bugn, soutma maksad ile en ok kullanlan soutucu akkandr. Zehirli,patlayc ve yanc olmamas sebebiyle tamamen emniyetli bir maddedir. Bunlara ilaveten, enekstrem alma artlarnda dahi stabil ve bozulmayan, zelliklerini kaybetmeyen birmaddedir. Ancak, ak bir aleve veya ar scakla haiz bir stc ile temas ettirilirse zr

ve zehirli bilekelere ayrr. Kondanserde, s transferi ve youma scaklklar bakmndanolduka iyi bir durum gsterir. Yalama ya ile tm alma artlarnda karabilir ve yankompresre dn basit nlemlerle salanabilir. Ya zc (Solvent) zellii, kondenserve evaporatr s gei yzeylerinde yan toplanp s geiini azaltmasn nler. Buharlamassnn dk olmas sebebiyle sistemde dolamas gereken akkan debisi fazladr. Fakat bunemli bir mahzur olmad gibi kk sistemlerde, ak kontrolnn daha iyi yaplmasynnden tercih edilir. Byk sistemlerde ise buhar younluunun fazlal ile, birim soutmaiin gerekli silindir hacmi R 22, R500 ve R717 (Amonyak) dan ok farkl deildir.Birim soutma iin harcanan beygir gc de takriben ayn seviyededir.

R13 (CClF 3 ): -70 C ile 45 C arasnda kullanlan dk scaklk soutucusudur. Azsayda endstriyel soutma tesisinde kullanlmaktadr.

R13B1 (CBrF 3 ): -70 C /-45 C aralnda endstriyel soutucularda kullanlmaktadr.Yksek ozon tketme kapasitesi nedeniyle Montreal Protokol kapsamnda retimi vetketimi tamamen durdurulmutur.

R22 (CHClF 2 ): Dier fluo karbon soutucu akkanlarda olduu gibi R22'de emniyetlekullanlabilecek zehirsiz, yanmayan, patlamayan bir akkandr. R22, derin soutmauygulamalarna cevap vermek zere gelitirilmi bir soutucu akkandr, fakat paket tipiklima cihazlarnda, ev tipi ve ticari tip soutucularda da, bilhassa daha kompakt kompresrgerektirmesi (R12'ye nazaran takriben 0.60 kat) ve dolaysyla yer kazanc salamasynnden tercih edilir. alma basnlar ve scaklklar R12' den daha yksek seviyede vefakat birim soutma kapasitesi iin gerekli tahrik gc takriben ayndr. k scaklklarnnolduka yksek olmas sebebiyle, bunun ar seviyelere ulamasna engel olmak iin emiteki

kzgnlk derecesini mmkn mertebe dk tutmaldr. Derin soutma uygulamalarnda, ark scaklklar ile karlalabileceinden (yksek sktrma oran sebebiyle) silindirlerin sugmlekli olmas tavsiye edilir. Ya dnn salamak iin R12'ye nazaran daha dikkatli veiyi ilenmi dn borular denmeli, derin soutma uygulamalarnda muhakkak ya ayrckonulmaldr. R12 ya ile daha abuk ve iyi karmaktadr. Su ile ise R22 daha abuk veyksek oranda karr. ...


4/108

4

R114 (CClF 2 ): Yanmayan ve zehirli zellii olmayan bir soutucu maddedir. 80 C 120 C arasnda endstriyel s pompalarnda kullanlmaktadr.

R123 (CHCl 2 CF 3 ): Santrifj soutucu nitelerde kullanlan ve R11'e en uygun olanalternatif soutucu maddedir. R11'evaporatr metalik olmayan malzemeleri etkileme gcdaha fazladr. Dolaysyla R123'evaporatr geite tm kauuk esasl malzemedeitirilmelidir. R11'evaporatr gre daha dk enerji verimine sahiptir. Zehirleyici zelliinedeniyle kullanld ortamda ek tedbirler gerektirmektedir. 8 saat boyunca maruz kalnacakmaksimum doz 10 ppm'dir.

R134a (CF 2 CH 2 F): Termodinamik ve fiziksel zellikleri ile R12'ye en yakn soutucudur.Halen ozon tketme katsays 0 olan ve dier zellikleri asndan en uygun soutucumaddedir. Ara soutucular ve ev tipi soutucular iin en uygun olan alternatiftir. Ticariolarak da temini olanakldr. Yksek ve orta buharlama scaklklarnda ve / veya dk

basn farklarnda kompresr verimi ve sistemin COP (cofficient of performance) deeri R12ile yaklak ayn olmaktadr. Dk scaklk iin ift kademeli sktrma gerekmektedir.R134a, mineral yalarla uyumlu olmadndan poliolester veya poliolalkalinglikol bazlyalarla kullanlmaldr.

R143a (CF 3 CH 3 ): R502 ve R22 iin uzun dnem alternatifi olarak kabul edilmitir.Amonyak kullanmnn uygun olmad dk scaklk uygulamalarnda kullanlmaktadr.Yanc zellie sahip olduundan dnm ve yeni kullanmlarda gvenlik nlemleri gznnde tutulmaldr. Sera etkisi R134a'ya gre iki kat daha fazladr. R125 R134a ile birliktedeiik oranlarda kullanlarak R502 alternatifi karmlar (R404A gibi) elde etmek iinkullanlmaktadr.

1.1.18 R125 : R125 (CF3CHF2), R502 ve R22 iin uzun dnem alternatifi olarak kabuledilmitir. R143 gibi amonyak kullanmnn uygun olmad dk scaklklar iindnlmtr. Yanma zellii yoktur. Ancak sera etkisiR134adan iki kat daha fazladr.R134a, R143a R32 ile (rnein R404A veya R407A gibi) deiik oranlarda kullanlarakR502alternatifi karmlar elde edilmektedir.


5/108

5

1.1.19 R152a : Ozon tahribatna neden olmayan ve sera etkisi ok dk olan (R12nin %2sikadar) R152a (C2H4F2), s pompalarnda R12 ve R500 iin alternatif olarak kabul edilmitir.R12 ve R134adan daha iyi COPa sahip olan R152a mineral yalarla da iyi uyumsalamaktadr. Yanc ve kokusuz olan R152a zehirleyici zellik gstermez. Termodinamik

ve fiziksel zellikleri R12 ve R134aya ok yakndr. Bu yzden dnmlerde kompresrdeherhangi bir modifikasyona gerek kalmaz. Hacimsel soutma kapasitesi R12den %5 dahadktr.

R600 yanc ve patlayc gazdr.


6/108

6

Istma Sistemleri ve eitleri

Istma sistemleri, kullanm mekanlarnn istenen scaklkta tutulabilmesiiin i ortamdan dortama (evreye) olan s kaybnn karlanmas prensibi ile alan sistemlerdir. Merkezi velokal (blgesel) olarak iki ana balkta toplanabilir.

Merkezi Istma

Merkezi stma, genel olarak, souk iklimlerdeki zel apartman veya kamu binalarndakullanlr. Sistem, kullanlacak akkan (su, hava veya buhar) stmak iin merkezi kazanveya stc, stlm akkann datm iin boru tesisat ve sy ortam havasna transferetmek iin radyatrleri ierir. Radyatr burada, sy ortama konveksiyon (tanm) yolu ileileten bir s eanjrdr. Radyatr isminin, radyasyon (ma) yolu ile yaplan s transferi ile

bir ilgisi yoktur. Genelde binalarda radyatrler duvarlara monte edilir, fakat radyatr

kullanlmadan zel borularn zemin altna gmme yaplmas ile zeminden stma yaplanmerkezi stma tesisatlar da mevcuttur.

Tm sistemler, btn radyatrlere snn ulamasn salamak iin sistemde suyu sirkleettiren bir pompaya sahiptir. Scak su, genellikle bir su deposu iinde saklanan scak kullanmsuyu salamak iin baka bir s eanjrn beslemek iinde kullanlr.

Hava kullanlan stma sistemlerinde, hava kanal sistemleri boyunca dolatrlr. Kanalsistemleri, soutma ve klima iinde kullanlabilir ve havay filtrelerden geirerektemizleyebilir.

Istma elemanlar (radyatr veya kanallar) , odann en souk blgesine (daha doru bir ifadeile s kaybnn en fazla olduu blme) yerletirilmelidir. Bu blmlerde genel olarak

pencere altlardr. Buradanda anlalaca gibi, stma sistemlerinin asl amac ortam/binayistenen scaklkta tutmak, yani d ortama olan s kaybn karlamaktr. Yani stmasistemlerinin verimli olabilmesi iin kayplar nlemek yani iyi bir yaltm yapmakda arttr.

Merkezi stma sisteminin bulunmas, antik Roma dnemine kadar uzanr. Antik Roma'davillalarda ve hamamlarda zemin ve duvarlarda denmi hava kanallar mevcuttur. Kanallar,yaklan bir ate vastas ile stlan havay tamaktadrlar.

Lokal Istma

Lokal stma sistemleri de genel olarak merkezi stma ile ayn prensipleri tar. Fakat buradakullanclar binalarn ortak (merkezi) bir sistemden deil bireysel olarak strlar. Buradamerkezi stmada olduu gibi, scak sulu stma sistemleri kullanlabilir. Bu durumdakullanclar kendi dairelerindeki radyatrleri stmak iin kombi veya kat kaloriferi ad verilenstma cihazlarn kullanrlar. Bu cihazlar kazanlardan daha kk kapasiteli ve kompaktcihazlardr. Genellikle sirklasyon pompalar cihazn zerinde olur. Bundan baka ,klima

(scak hava konveksiyonu), sobalar (kat yaktl, elektrikli veya gazya gibi sv yaktl) vemine gibi bireysel snma gereleri de gnmzde yaygn olarak kullanlmaktadr.


7/108

7

1.SUYUN DOLAIM EKLNE GRE ISITMA SSTEMLER

Bu konu, ftri dolaml ve cebri (pompal) dolaml olmak zere ikiye ayrlr. Bunlardan:

1.1.CEBR DOLAIMLI (POMPALI) SSTEMLER

Scak sulu stma sistemlerinde genellikle dolam pompal sistem kullanlmaktadr. Bu sistemiin aadakiler sylenebilir:

a) Sistemin ataleti ftri dolamlya gre daha azdr. Yani stma daha abuk balar.

b) Boru aplar ftri dolamlya gre daha dktr. Bu nedenden dolay maliyeti daha dkolur. Ayrca boru aplarnn dk olmas s kaybn azaltr, boru yaltmnn daha ucuzagereklemesini salar. Yani ksaca ftri dolamlya gre daha ekonomiktir.c) Bu sistem dk hava scaklklarnda da kullanlmas daha kolaydr. Yani scaklk ayardaha kolaydr.d) Datm borularndaki su hz 0.5-3.0 m/s olup dolam pompas iin bir elektrik gideri szkonusudur(3.0 m/s borularda alnabilecek en yksek su hzdr. Istma tesisatnda bu hzalnmaz. Bu hz 1.0-2.0 m/s arasnda alnr).e) at s merkezi uygulamalarnda pompal devre kullanlmas gerekir. Kazann stcdandaha yksek olduu durumlarda ftri dolam mmkn olmayacandan dolay cebri dolamuygulanr.

Scak sulu stma sistemleri ilk kullanlmaya balandnda ftri dolaml sistemlerounluktayd. Ftri dolaml sistemde, kazan ve st kattaki suyun zgl arlklar nedeni ilesuyun yukar doru kmas salanyordu. Yani, stlan suyun zgl arl daha kkolduundan dolay stlan su yukar, st katta s kaybna urayan suyun zgl arl daha

byyecei iin radyatrden kan suyun aa doru gitmesi salanyordu. Bu tr tesisatlarnrahat alabilmesi iin direnlerin minimumda tutulmas amac ile boru aplarnn bykseilmesi, radyatrlerin giri ve klarna vana konulamamas gibi baz zorunluluklar veseimler ortay kar.

Tesisata sonradan pompa eklenmesi, boru aplarnn kltlmesin yan sra byk direnlistc elemanlarnn kullanmn da salamtr.

O yllarda pompa bobin sarg izalatrleri dk scaklkta alma gerektiinden pompanndne konulmas zorunlu klnmaktayd. Gnmzdeki pompa teknolojisi pompann 120derece C gibi yksek scaklkta almasn salamaktadr. Bu nedenle pompann gidiekonulmasnda herhangi bir mahzur kalmamtr.Scak sulu stma sistemlerinde pompann yeri dendiinde, gnmzde iki balk altndaincelenir. Bunlardan:


8/108

8

1.1.1.POMPA GDE KONULDUUNDA

Pompa kndaki art fark basn , pompann basma noktasndan balayarak boru hattboyunca (srtnmenin sebep olduu basn kayplar ile) azalr ve bu art fark basn, dn

gvenlik borusunun tesisata baland noktada sfrlanr.zellikle bu art fark basn altnda kalan tm stclar hava yapmadan alr. Art farkbasn ,pompann almadan nceki statik basn deeri ile, pompann altktan sonrakidinamik deer arasndaki farktr.Hava yapmadan alan stclarda korozyon tehlikesi azalr.Dn gvenlik borusunu sisteme baland nokta ile pompa arasnda kalan kazan, pompaemi hattnda bulunduundan azalan fark basn altndadr.Pompa emiindeki basncn gidiindekine gre daha dk seviyede kalmas ve daha scakortamda almas, pompann kavitasyon etkisini azaltmaktadr.

1.1.2.POMPA DNE KONULDUUNDA

Pompann pozitif basnc, dn gvenlik borusunun sisteme baland noktadasfrlandndan; bu nokta ile pompa arasnda kalan blm art fark basn altndadr. Bunoktadan itibaren kazan, boru ve radyatrler, pompann giderek azalan fark basn altndakalr.Bu sistemde en st kattaki radyatrler hava yapabilir. Bu nedenle pompann gidie konulmastercih edilir.

Bu stma sisteminde pompann gidie ya da dne konulmas durumunda sistemdeki basndalmlar ekil 1.1de grlmektedir.

1.2.FITR (DOAL) DOLAIMLI SSTEMLER

Ftri dolaml sistemler stten ve alttan datmal sistemlerde kullanlabilir. Bu sistemin

zellikleri iin unlar sylenebilir:

a) Boru aplar pompal sistemlere gre daha byktr. Bu nedenle maliyet artar. Ayrca boruap bydnden s kayb artar ve yaltm iin daha fazla yatrm gerekir.

b) Tek katl ve yksek olmayan binalar iin stten stma haricindeki stma sistemleri uygundeildir.c) Suyun dolam, scaklk ve zgl arlk deiimine gre olduundan dolam pompasnave elektrik giderine gerek yoktur.

d) Borulardaki su hz kk olup 0,1 m/s civarndadr.e) Kazan radyatrlerden daha alt seviyede olmaldr.f) Dk scaklklarda ve demeden stmada uygun deildir.


9/108

9

2.SUYUN BNADAK DAITMA VE TOPLAMA EKLNE GRE ISITMASSTEMLER

Scak sulu tesislerde, suyun binadaki datm ve toplama ekline gre;Alttan datmal, alttan toplamal stma sistemi,stten datmal, alttan toplamal stma sistemi,stten datmal, stten toplamal stma sistemi,

Olmak zere e ayrlr. Bunlardan ;

2.1.ALTTAN DAITAMLI ALTTAN TOPLAMALI ISITMA SSTEM

Kazan dairesi zemin katnn btn bina tabanna yaylmas, yani bodrumu tam olan binalardarahatlkla uygulanabilir ve gnmzde en ok uygulana sistemlerden birisidir.Bu sistemi, dz teras atl binalarda uygulamak zorunludur.Pompal ve ftri(doal) olarak alabilir. Doal akml sistemlerde kazan dairesi kotundakiradyatrler yksee monte edilmeli ve dn zemin kotundan gtrlmelidir. Pompalsistemlerde buna gerek yoktur.

ekil 2.1de ak genleme depolu , alttan datmal alttan toplamal sistem, ekil 2.2de isekapal genleme depolu alttan datmal alttan toplamal bir sistem grlmektedir.

2.2 STTEN DAITMALI ALTTAN TOPLAMALI ISITMA SSTEM

Bu sistem, ats olmayan ve tam bodrumlu binalarda uygulanabilir. Btn katlara aynderecede, yani homojen olarak stmak mmkndr. Bu nedenle en iyi alan sistem olarak

bilinmektedir. Cebri(pompal) ve ftri(doal) olarak alabilir.

ekil 2.3de ak genleme depolu, stten datma alttan toplamal stma sistemi, ekil 2.4deise, kapal genleme depolu stten datma alttan toplamal stma sistemi grlmektedir.

EKL 2.3 Ak genleme depolu stten datmal alttan toplamal stma sistemiEKL 2.4 Kapal genleme depolu stten datmal alttan toplamal stma sistemi

2.3.STTEN DAITMALI STTEN TOPLAMALI ISITMA SSTEM

emsiye sistemi olarak da adlandrlan bu sitemler; ats, teras olmayan ve ksmi bodrumluyerlere uygulanabilmektedir. Bodrumu olamayan yerlerde alttan toplama iin yeraltkanallarna ihtiya vardr. Bu kanallarda herhangi bir nedenle kaak olduu taktirde kaa

bulabilmek iin zemin demesinin sklmesi gerekir. Yani maddi zarara yol aabilir. Kaakannda evde bulunmama hallerinde ise eyalarn zarar grmesi de mmkndr.


10/108

10

Istmabakmndan istenmeyen ve en kt olan bir sistemdir. Zorunlu hallerde uygulanr ve bugn iin ok az uygulanan bir sistemdir.

Bu sistem pompal olarak alr. Ftri akml olarak almaz. Bu da byk bir sakncadr.

nk kmrl sistemlerde, elektrik kesilmesi durumunda s enerjisini tesisata vermekmmkn deildir. Ancak genleme deposu vastasyla buharlatrlarak dar atlr. Yani,enerji kaybna yol alabilir. Borularda basn dalm dengesizdir.

3.KAT KALORFERNDE SICAK SULU SSTEM

Kat kaloriferinde scak sulu sistem tek borulu ve ift borulu olmak zere iki ekilde yaplr.

Tek borulu sistemde, stclar bypass borusu ile balanmtr. Yatay tek borulu sistemderadyatrn balant ekli, ekil 3.1de verilmitir. Tek borulu sistem ile ilgili datm ekli,ekil 3.2de verilmitir. Bu sistemler tercih edilmeyen sistemlerdir.ift borulu kat kalorifer sistemine ait baz rnek ekiller; ekil 3.3, 3.4 ve 3.5de verilmitir.Bu sistemler tercih edilen sistemlerdir.

Kat kaloriferi rnlerinin ounluunda, scak su kullanm seeneinde ani su stcl veboylerli tipler bulunmaktadr.rnlerin tiplerine gre otomatik sistem, oda termostatlarnda cihazla birlikte ya da seenekliolarak bulunmaktadr.

Kapasiteye uygun brlr ve dolam pompas bulunmakta olup kapal genleme deposu veprogram cihaz ile birlikte ya da seenekli olarak sisteme dahil edilmektedir.

Kombi cihaz, kat kaloriferi ve ofben zellii bir arada tayan doalgaz ya da LPG ile dekullanlabilen bireysel snma tipidir. Genelde bacal ve hermetik tiplerde olup tiplerde olup

bunlar da pilotlu ya da elektronik zelliklere sahip olabilir.

4.GENLEME DEPOSU VE ETLER

Scak sulu stma sistemlerinde gidi ve dn suyu scaklklar bakmndan 90/70, 80/60,40/30, gibi scaklklar kullanlmaktadr. Sistemin almad zamanlarda sistemdekiscaklnn ortam scaklna ortam scaklna dt dnlrse, sistemdeki en yksek suscakl ile almad zamanlardaki su scakl arasnda fark bulunmaktadr. Suyun zglhacmi (1kgn hacmi) scakla bal olarak deitiinden sistemdeki su, bu iki scaklkfarknda farkl hacimlerde bulunmaktadr. Sistem almad zaman tm sistemi kaplayan su,

sndnda ve en yksek scakla ulatnda genleecektir. Scak sulu stma sistemlerinde,su 10 derece Cden 90 derece Cye stldnda hacmi, ilk hacminin %3,55i orannda artar.


11/108

11

Ortalama scaklk 80C alnrsa 10C ile 80C arasndaki art ise %0.0286dr. genleen busuyun topland yer genleme deposu olarak adlandrlr.

Genleme depolar termal ve hidrolik fonksiyon grrler. Termal fonksiyonda scaklkdeiimlerinde genleme deposu sktrlamayan akkann genleip bzmesi iin yeterli

hacim salar. Bu hacimsel genleme veya bzmenin salanabilmesi iin akkan ilesktrlabilir gaz arasnda bir ara yz (membram veya diyafram veya akkan hava temas)sz konusudur. deiik tipte genleme deposu vardr.

a) Ak genleme deposu: atmosfere ak depolardr.b) Kompresrl (Azot yastkl) kapal genleme deposu: birbiriyle temasta olan hava ve suhacimlerinden oluan depolardr.c) Membranl veya diyaframl depo: gaz (veya hava) taraf le su taraf arasnda elastik birmembran (veya diyafram) bulunan depolardr.

Bir hidrolik eleman olarak genleme deposu, sistem basnc iin bir referans noktas oluturur.

Bu durum elektrikteki topraklama kavramna benzetilebilir. Dier yandan korozyon ve enerjikaynaklarnn azaltlmas gibi nedenlerle artk ak bir tip genleme depolar tamamen terkedilmeye balam ve kapal genleme depolar standart uygulamal haline gelmitir

4.1.AIK TP GENLEME DEPOSU

Ak tip genleme deposu atmosfere ak alr. Genleen su hacmini toplamak zeresistemin en st noktasndan biraz daha yukarya genleme deposu yerletirilir.Genleme deposu yeteri kadar yksekte deilse, pompann dnte olduu sistemlerinde stkat radyatrlerinden hava emii olur. Tesisatlarda pompa gidie konulmaldr. Kazandagenleen su gidi emniyet borusu vastasyla genlemedeposunda depolanr. Tesisattaki susouduu zaman tesisatn eksilen suyu dn emniyet borusu vastasyla genleme deposutarafndan tamamlanr.

Genleme deposu ayn zamanda sistemi atmosfere atndan, stma tesisatndaki statikbasncn, atmosfer basncnn stne kmasna engel olarak sistemin emniyetini salar. Bu

nedenle sadece Kat Yaktl stma sitemlerinde kullanlmas tavsiye edilir. Zira, elektrikkesilmelerinde kat yaktl kazanlarn zgaras tam ykte ve kontrol dnda kalmsa yani By-Pass vanas kapal durumda ise bu taktirde kazandaki basn ykselmesini emniyet ventilisuyu dar tahliye ederek engelliyecektir. Bu durumda kazandaki suyun azalaca iin kazansusuz brakacak ve alevin duman borularn starak ate topu haline getirmesine sebepolacaktr. Bu arada kazana bakan grevli mdahale etmek isterse, ieri giren su duman

borular tarafndan ar derece buharlaacaktr. Bu buhar, emniyet ventili tarafndan anndatahliye edilemeyecei iin giderek ykselen basn, kazan patlatacak seviyeye getirecektir.Bu nedenle sadece kat yaktl stma tesisatlarnda ak tip genleme deposu kullanlmastavsiye olunur.


12/108

12

4.2.KAPALI TP GENLEME DEPOSU

Istma tesisatnda ak tip genleme depolar hem yerletirme problemi hem de iletmedekiproblemler nedeniyle yerini kapal genleme depolarna brakmtr. Kapal tip genlemedepolar kazan dairesinde bulunur. Bu durum hem rahat kontrol edebilme olanan salarhem de depodaki suyun donmasn nler. Kapal genleme depolar diyaframl ve gaz yastklolarak imalat edilirler. Sistemde mutlaka emniyet vanas ve manometre bulunmaldr.Modern stma sistemlerinde artk daha ok, kapal genleme depolar kullanlmaktadr.Kapal genleme depolar sadece otomatik kontroll olarak mekanik yanma salayan sv vegaz yaktl stma sistemlerinde kullanlabilir.

ISI YALITIMI NEDR?

K aylarnda meydana gelen s kayplarn ve yaz aylarnda meydana gelen s kazanlarnazaltmak iin yaplan ilemlere s yaltm denir.Kn memek iin kmr, doalgazgibi yaktlar kullanarak evimizi str; yazn ise snan evimizi klimalarla souturuz.Isyaltm, kn snmak yazn da serinlemek iin harcadmz enerjiyi azaltarak daha konforluortamlarda yaamak amacyla yaplr. Bu erevede s yaltm, binalarn darya veya garaj,depo gibi stlmayan blmlerine bakan duvar, at, deme, cam, dorama ve tesisatlarnauygulanr.

Bir baka deyile, bina sakinlerinin daha az enerji kullanarak snmas veya serinlemesi vedolaysyla evre kirliliinin azaltlmasnn salanmas, binann i ve d etkenlerdenkorunarak mrnn uzatlmas amacyla; farkl scakla sahip yaam alanlar ile evresiarasndaki s geiini azaltmak iin yaplan ilemlere s yaltm denir.

Is yaltmnn faydalar

Ynetmeliklere uygun yaplacak s yaltm:

Isnma veya serinleme amacyla yaplan harcamalardan ortalama %50 tasarruf ederek,kn daha iyi snmaya, yazn ise serin kalmaya imkn salar.Yakt tketimini ve dolaysyla atk gaz emisyonlarn azaltarak evre kirlilii vekresel snmann nlenmesine katkda bulunur.

Salayaca verimlilikle, lkemizin enerjide da bamlln azaltr.


13/108

13

Evlerde kflenme, siyah leke ve mantar olumasna neden olan terlemeyi (youma)nler.Betonun iindeki demirlerin paslanmasn engeller, binanzn depreme kardayanklln korur.Yaam alanlar iersinde dengeli oda scaklklar yaratarak konforlu ve salkl

meknlar oluturur.

Is yaltmn uyguland yerler

Is yaltm;

1. Dz (teras) ve eik atlara,2. Da bakan duvarlara,3. kma tabanlarna,4. Toprakla temas eden duvar ve demelere,5. Garaj, depo gibi stlmayan blmlere bakan duvar ve demelere,6. Kombi ile stlan binalarda katlar ayran demelere,7. Tesisat borular, havalandrma kanallar, vanalar vb. tesisat elemanlarna yaplr.

Ayrca, zel kaplamal yaltm cam niteleri ve yaltml doramalar kullanlarak knpencerelerden oluan s kayplar azaltlr, yazn ise gn ndan dn vermeden binayagne ss girii snrlanr.

Konut satn alrken s yaltmyla ilgili sormanz gereken sorular

Konut satn alrken, yllar boyu yaptnz birikimi en iyi ekilde deerlendirmeniz gerekir.Cevap bulmanz gereken sorular yle sralayabiliriz:

1- Yksek bir stma gideri, konutta s yaltm bulunmad anlamna gelebilir. Konutungemi yllara ait stma/soutma giderleri sizin iin kabul edilebilir dzeyde mi?

2- Binann deprem gvenlii konusunda bilgi edindiniz mi? (Is yaltml binalarda yaplarnkorozyona kar korunduunu unutmayn.)

3- Binann d duvarlarna ve hatta demelerine s yaltm yaplm m? (Duvarlardagreceiniz siyah lekeler ve kf; su ve s yaltm yaplmadn gsterir.)

4- Kap, pencere ve bunlarda yer alan camlar yeterli yaltm zelliine sahip mi?


14/108

14

5- atda s yaltm yaplm m?

6- Bina yeni yaplmsa, s ihtiyac kimlik belgesi var m? (Bu belge, stma iin ne kadaryakt tketeceiniz ve binanzn s yaltm konusunda size fikir verir.)

7 -Binann stma, soutma, havalandrma sisteminin gemi yllardaki performanskonusunda bilgi edindiniz mi?8- Istma sisteminde kullanlan boru ve kanallar yaltlm m?

Is yaltm nasl yaplr?

Is yaltm, dk s geirgenliine sahip zel s yaltm malzemelerinin; evlerimizin at,deme ve duvarlarna tekniine uygun olarak uygulanmasyla yaplr. Ayrca, pencerelerdes yaltm, zel kaplamal yaltm cam niteleri ve yaltml doramalar kullanlaraksalanmaktadr. Is yaltm, binalarn ncelikle dndan, eer mmkn deilse iindenuygulanabilir. Is yaltmnn en nemli unsurlarndan birisi de tesisatlarn yaltlmasdr.

Is yaltmnn maliyeti

Is yaltmnn binann yapm aamasndaki maliyeti, bina maliyetinin %2si ile %5iarasndadr. naat aamasnda s yaltm yaplm bir binada; dk kapasiteli kazan, klima,kk radyatr ve tesisat kullanlaca iin, iletme maliyetlerinin yan sra ilk yatrmmaliyetleri de azalacaktr.Is yaltm iin yapacanz harcamalar, yapnzn zelliklerine gresalanan enerji tasarrufu ile 2-5 yl iinde kendini geri der.

Is yaltm ne kadar srede yaplr?

Binalarda yaplacak s yaltm uygulamalar iin gereken sre; yapnn ihtiyalar, byklve yaltm uygulamasnda alacak kii saysyla ilikili olarak belirlenir. Genel olarak syaltm uygulamalar, orta byklkteki bir bina iin 1-4 haftalk zaman zarfnda tamamlanr.Uygulama hatalarnn meydana gelerek zaman kaybna neden olmamas iin her aamadareticilerin tavsiyelerine uyulmaldr.


15/108

15

Is yaltm ile ilgili yasal dzenlemeler

Apartmanlarda s yaltm uygulamalarna dair kararn oy okluu esasna gre alnmasyeterlidir.02 Mays 2007 tarih ve 26510 sayl resmi gazetede yaymlanan 5627 sayl EnerjiVerimlilii Kanununun 16. maddesi uyarnca, 634 sayl Kat Mlkiyeti Kanununun 42.

maddesine atfta bulunularak; Kat maliklerinden birinin istei zerine s yaltm, katmaliklerinin say ve arsa pay ounluu ile verecekleri karar zerine yaplr eklinde birdzenlemeninyaplmas ngrlmtr.

14 Haziran 2000 tarihinden sonra ina edilen binalarda s yaltm yaplmas zorunludur.08Mays 2000 tarih ve 24673 sayl resmi gazetede yaymlanan Binalarda Is YaltmYnetmeliinin 4. maddesi uyarnca Binalar, s kayplar bakmndan evre art vegereklerine uygun dzeyde yaltlacaktr.14 Haziran 2000 tarihinden sonra s ihtiyac kimlik

belgesinin grlr bir yere aslmas zorunludur. 08 Mays 2000 tarih ve 24673 sayl resmigazetede yaymlanan Binalarda Is Yaltm Ynetmeliinin 12. maddesi uyarnca, binanngreceli olarak stma amal enerji tketiminin gsterilerek szkonusu binay satn alacak

veya kiralayacak kiilerin bilgilendirilmesi amacyla kullanlan s ihtiyac kimlik belgesi,bina yneticisinin dosyasnda bulunmal ve bir kopyas bina giriine aslmaldr.

Is yaltmnn lkemize faydalar

lkemiz, belirli enerji kaynaklar asndan bir potansiyele sahip olmakla birlikte, enerjiretimi asndan yeterli seviyede deildir. Trkiye, bugn ihtiyac olan enerjinin yaklak%72sini ithal etmektedir. Hesaplamalar, tm konutlarn standart ve ynetmeliklere uygunolarak yaltlmas durumunda, lkemizin ylda yaklak 7 milyar dolar tasarruf yapacangstermitir.Bu erevede, enerjide da bamllmzn azalmas, ekonominin canlanmas,istihdamn artmas, retim ve uygulama ile birlikte artacak vergi gelirleri nemli faydalararasndadr.

Bu tasarrufun eitim, salk vb. zorunlu ihtiyalarmza aktarlacan gz nne aldmzda,yaltmn toplumsal refahmz iin nemli katklarnn olaca bir gerektir.

Is yaltmnn dnyamza faydalar

Dnyada retilen toplam enerjinin %25i sanayi retiminde, %25i motorlu tatlarnkullanmnda, %50si ise binalarda tketilmektedir. Bu oranlardan da anlalaca zere,

binalardaki tketim miktar, retilen toplam enerji miktarnn yars kadar bir bykl ifadeetmektedir. Binalarda tketilen enerji miktarnn ok byk bir blmnn binalarmzn

stlmasnda ve soutulmasnda kullanldn biliyoruz.


16/108

16

Enerjinin verimli kullanm, olumsuz evresel etkilerin nlenmesi srecinde ciddi katklarsalamaktadr.Dnyann snmas kutuplardaki buzullarn erimesine ve iklim deiikliklerineyol amakta, buna bal olarak doal hayat giderek yok olmaktadr. Is yaltm, binalarndaha az yaktla stlmasn salayacandan, atmosfere yaylan karbondioksit (CO2),kkrtdioksit (SO2) gibi sera gazlar azalr. Bylece atmosferde oluan sera etkisi, kresel

snma ve iklim deiiklii ile mcadeleye katkda bulunulur.


17/108

17

MOTOR

Yakttan elde ettii s enerjisini mekanik enerjiye eviren makinalara motor denir.

Yaktlarna gre motorlar, Dizel-Benzin-LPG li olmak zere ayrlrlar. Benzinli motorunyakt benzin; Dizel motorun yakt Mazot (motorin); LPG'li motorun yakt ise LPG gazdr.

Silindir dizili ekillerine gre motorlar sra tipi, v tipi, yldz tipi, boksr tipi eklindedir.

Soutma sistemine gre motorlar, su soutmal ve hava soutmal diye ikiye ayrlr.

Yanma sistemine gre motorlar, iten yanmal ve dtan yanmal diye ikiye ayrlr.Aralardaki motorlar iten yanmal motorlardr. ten yanmal motorlar ise, mazot, benzin yada motorin yakarlar.

Motorlar, alma zamanlarna gre, iki zamanl ve drt zamanl motorlar diye ikiye ayrlr.Benzinli motorlarda ateleme, sktrlm benzin-hava karmnn buji ile atelenmesi ileolur.

4 zamanl motorlarda 4 zaman, sras ile yledir: Emme, sktrma, ateleme (veyagenileme; i zaman da denir), egzost.

Enjektrlerden pskrtlerek ateleme yaplan motorlarda yakt olarak motorin kullanlr.Katalitik konvertr kullanlan aralarda yakt olarak, kurunsuz benzin kullanlr.Bir motorun baz paralar unlardr: mar motoru, piston, segman, piston kolu, silindirkapa, supap kapa, eme manifoltu, egzost manifoltu, silindir gvdesi, silindir gmlei,karter, conta, klbtr, emme supap, ekzost supap, supap itecei, krank mili, kam mili, volandilisi, eksantrik dilisidir.Dizel motorda ise bunlarndnda, mazot pompas (enjeksiyon pompas) ve enjektr debulunur.

Benzinli motorlarda, sttekilerin dnda karbratr, benzin pompas, buji, disribtr, bobinvardr.


18/108

18

ATELEME SSTEM

Benzinli motorun ateleme siteminin baz nemli paralar unlardr:

Ak, kontak anahtar, endksiyon bobini, distribtr, buji ile distribtr iinde bulunan platintakm, alak yksek gerilim kablolar kondansatr, tevzii makarasdr.

Bezinli motorlarda bujinin grevi atelemeyi salamaktr. Benzinli motorlarda bulunandistribtr' n en nemli grevleri endksiyon bobininden gelen yksek voltaj bujileredatmann yan sra, platin ve meksefe yardmyla yksek voltajn oluumunu salamak,ayrca tevzii makarasyla da elektrik datmn salamaktr.

Endksiyon bobini akden gelen voltaj 15.000 - 25.000 volta karr.

Bujilere ateleme srasna gre akm datan distribtrdr. Motor almazken kontakanahtar, ateleme durumunda ak unutulursa platin ya da bobin yanabilir.

Aracn belirli bir km.'sinden sonra baz paralar deimelidir. Bunlardan biri platin vebujidir. Ateleme sistemi ayarlarndan biri buji ayar ve dieri ise platin ayar ile avansayardr.

Platin meme yapm ise meksefe (kondansatr) yanabilir. Platin meme yaparsa zmparaylatemizlenir.

Motorun almas sarsntl ise, sebebi buji kablolarndan birinin km olmas olabilir.Benzinli bir motorda normal yanma olmamasnn sebeplerinden biri bujilerin normal atelemeyapmamas,bir dieri de platin ayarnn bozuk olmas ayrca bujilerin kurum balanmolmasdr.

Bujiler ayarsz ve anm ise motor ekiten der.

Buji ayarlar yanl yaplm bir aracn egzost duman siyahtr.

Motorun egzostundan siyah duman kmas durumunda karm oran da kontrol edilmelidir.


19/108

19

YAKIT SSTEM

Benzinli motorun yakt sisteminin paralarndan bazlar unlardr:yakt deposu, yakt pompas, yakt gstergesi, karbratr, hava filtresi, emme manifoltu.

Dizel motorun yakt sisteminin paralarndan bazlar unlardr: yakt deposu, beslemepompas, mazot filtresi, enjeksiyon pompas, enjektr, stma kzdrma bujileri, yaktgstergesi.

Hava filtresinin grevi;

karbratre giren havay szmek ve ve sessiz emi salamaktr. Hava filtresinin tkanmasnnlemek iin basnl hava ile temizlemeliyiz. te yandan, hava filtresi tkal olan motorzengin karmla alr. Filtre yine de temzilenmeden motor hala altrlrsa motor boulur.

Karbratr, emme manifoltu zerindedir ve sadece benzinli motorlarda olur. Benzin-Havakarmn ayarlar. Karbratrn kartrma oran 1/15'tir.

Jikle devresinin grevi, souk havalarda motorun abuk almasn salamaktr. Jikledevresi karbratrde bulunur. Jikle kelebei, karbratrn hava giri delii nnde bulunur.

Ya filtresiya szer ve temizler.

Silindir iindeki yanm gazlar egzost manifoldu ile dar atlr.

Egzost susturucusu, basnl olarak kan yanl gazlarn sesini azaltr. Eer aracnegzostundan fazla ses kyorsa susturucu patlak olabilir.


20/108

20

Supap ayar, en nemli motor ayarlarndan biridir. Souk ve scak ayar olarak ikiye ayrlr.

Bir arac k artlarna hazrlarken en nemli noktalardan biri hava filtresini klk pozisyonaalmak ve otomatik jikle klk pozisyonuna evirmektir.

Arata yakt ikmali yaplrken motor stop edilir.

Ayamz gaz pedalndan eksek bile motorun hala almasn salayan devre rlantidevresidir.

Yaktn iinde toz-su-pislik vs. varsa motor tekleyerek alr.

Yakt sistemi ayarlarndan biri rlanti ayardr.

Boulmu bir motoru altrmak iin gaz pedalna sonuna kadar baslarak mar yaplr.

Motor snca stop ediyorsa karbratre de baklmaldr.

Ara kulanrken yakt tasarrufu iin

Hava filtresi temizlenmeli,

Karbratr ayarlar yaplmal,Jikle devresi ak unutulmamaldr,Rlanti yksek olmamaldr,Eskimi bujiler temizlenmeli,Lastik hava basnlar normal olmaldr,Fren ayarlarnn sk olmamas,Uygun viteste gidilmesi,

Debriyaj karmas olmamaldr,Saatte 90/100 km hzn geilmemesi gerekmektedir.

Aracn fazla yakt yaktn anlamakiin eksozuna baklr. Eer egzost rengi siyahsa fazla

yakt yakyor olabilir.


21/108

21

YALAMA SSTEM

Yalama sisteminin paralar:

Karter-ya pompas,Filtre,

Gsterge,Seviye ubuu,Ya kanallardr.

Motorda yan baz grevleri:

Srtnmeyi azaltmak,Anmay nlemek,Silindir ve segmanlar aras boluu doldurup szdrmazl salamak,Soutmaya yardmc olmak,Anmadan dolay oluan pislikleri temizlemektir.

Karterin nemli grevlerinden bazlar:

Motor blounun altn kapatmak ve yaa depoluk etmektir.

Arata motor ya kontrol edilirken kontak anahtar kapatlr ve 4-5 dakika beklenir. Ya

lm yaplrken ara dz durumda olmaldr. Ya seviyesi ya ubuuyla llr, ve yanseviyesi ya ubuunun iki izgisi arasnda olmaldr. Ya seviyesi normalin ok altnda ikenmotor altrlrsa motor snr ve yanar.

Motor ya deitirilirken motor scak olmaldr.

Motorlarda genellikle 20-50 W numara motor ya kullanlr. Motorun ya karterin altndakitapa alarak boaltlr. Yenimotorya ise spap muhafaza kapa zerindeki kapaktandoldurulur.


22/108

22

Motor ya ve ya filtresi belli km'lerde mutlaka deitirilmelidir.

Motorda ya basnc yoksa,

ya yok,filtre tkal,ya pompas arzal,ya da ya miri arzal olabilir.

Motorun ya eksiltmesinin sebeplerinden bazlar:Karter contasnn yrtlmas,

sekman ya da silindirlerin anmas,karterin delik olmas,tapadan ya szdrmasdr.

Ya yakan motorun eksoztundan mavi duman kar.

Mara baslp motor altrldnda ya lambasnn snmesi gerekir.Motor alt srece yalamann olup olmad motor ya gstergesinden takip edilebilir.Motor alrken ya gstergesinde anormallik grlrse motor hemen durdurulur.


23/108

23

SOUTMA SSTEM

Su ile soutma sisteminin baz paralar:

Radyatr,Vantilatr,Devir daim pompas,Termostat,

Hararet (s) gsterici,Hararet (s) miri,lave su kab,Fan motorudur.

Radyatr, soutma suyuna depoluk eder. radyatrn altnda su boaltma musluu vardr.

Termostat silindir kapa su kndadr. Motorun scakln alma scaklnda sabit tutar.

Devir daim pompas vantilatr kayndan hareket alr. Radyatrdeki souk suyu sukanallarna yollar.

Hava soutmal motoru, su soutmal motordan ayran bir dier zellik hava soutmalmotorda radyatr ve su pompasnn olmamasdr.

Vantilatr kay V eklindedir. Kay gerginlii 1-1,5 cm civarnda olmaldr. Vantilatrkay hareketini krank mili kasnandan alr ve vantilatr kay devir daim pompas vealternatr (arj dinamosunu) altrr. vantilatr kay koparsa motor hararet yapar.

Soutma sisteminde su azalyorsa

silindir kapak contas arzal veya radyatr delik,radyatr kapa bozuk,radyatr hortum ve kelepeleri arzal veya delik,kalorifer hortumlar delik veya

termostat arzal olabilir.


24/108

24

Motorun hararet yapmasnn nedenleri:

->Radyatr peteklerinin tkanmas,->radyatrde suyun azalmas,->vantilatr kaynn gevek veya kopuk olmas,

->termostatn arzal olmas,->motor yann azalmas,->motor soutmasuyu kanallarnn tkal olmas,->uygun vites ve hzda gidilmemesi,->otomatik fann arzal olmasdr.

Radyatre konacak suyun seviyesi peteklerin zerinde olmaldr.

ok scak motora rlantide alrken lk ve kiresiz su konur.

Motor bloundaki sukanallar pastan ya da kireten tkanm ise motor fazla snr.

Radyatre konacak suyun iilecek temizlikte ve temiz su olmas gerekir.

Su olduu halde motor fazla snyorsa, termostat arzaldr.

Donmay nlemek iin radyatre antifriz ilave edilir.

Termostat sklm motor, gereinden souk alr anmalar artar ve verim der.

Motorun ok scak altrlmas motoru ekiten drr.

Motor ok scakken radyatre souk su konursa silindir kapa ve blok atlayabilir.

ok scak bir motorda radyatr kapa slak bir bezle tutulup hafife gevetilir ve buhartamamen atlnca radyatr kapa alr.

Arata s (hararet) gstergesi almyorsa s miri arzal olabilir.

Motor, altktan sonra alma scaklna gelmiyorsa kalorifer hortumlarnda kaak olabilir.

Motor ssnn aniden ykselmesinin sebebi kay kopmas olabilir.


25/108

25

MAR SSTEM

Mar sistemi motora ilk hareketi verir.

Paralar:

-ak,-kontak anahtar,-mar motoru,-volan dilisidir.

Mara basldnda mar motorunun bediks dilisi volann zerindeki dililerle kavrar ve

volan dndrr.

Volan da krank dndrerek, motora gerekli ilk hareketi verir.

Mar durumunda mar motoru hi dnmyorsa:

ak bitik,ak kutup balar gevek,ak kutup balar oksitli,mar otomatii arzal,mar motoru sarglar arzal ya da sigortas atk olabilir.

Motor alrken mar yaplrsa volan dilidi, mar motoru ve mar dilisi zarar grr.

Mara basldnda mar motoru dnmez, korna da almaz ise sorun akde-kutup balarndaolabilir.

Akbaka bir akyle takviye yaplacaksa her iki aknn (+) kutup balar (+) kutupbalaryla, (-) kutup balar ise (-) kutup balaryla birletirilir. Her iki aknn de voltaj aynolmaldr.

Dijital gstergeli aralarda ak takviyesi yaplmaz.

Mara basma sresi 10-15 saniyedir. Fazla baslrsa ak biter.

Mar yapldnda tk diye bir ses gelip, mar motoru almyorsa ak kutup balar gevekolabilir.


26/108

26

Vantilatr kay hareketini volant kasnandan alr ve pervaneyi -devirdaim pompasn- arjdinamosunu altrr. Kay koparsa vantilatr pervanesi - devirdaim pompas ve arjdinamosu hareket.


27/108

27

ARJ SSTEM

arj sistemi, motor almaya balad andan itibaren aracn elektrik ihtiyacn karlar veaky arj eder.

arj sisteminin paralar:

alternatr,konjektr (reglatr),arj lambas,

vantilatr kaydr.

Alternatr,krank mili kasnandan vantilatr kay ile ald mekanik enerjiyi elektrikenerjisine evirir. Baz aralarda alternatr deil, arj dinamosu bulunur.

Konjektr (reglatr),alternatrn rettii elektriin volt ve akmn ayarlar. Aracn devriarttka alternatrden kan akm ve voltaj ayarlar, tesisata ve akye gnderir.

arj lambas,arj sisteminin almadn ikaz eder. Yani alternatr, konjektr vs. arzasnbelirtir.

Bir ara iin gerekli elektrik enerjisini arj sistemi salar.

Ak, motor almazken k ve zel elektrikli alclatr besler.

Vantilatr kay ok sk ise alternatr yataklar bozulabilir.

Vantilatr kaynn koptuu "ilk olarak" arj ikaz lambasndan anlalr.

Motor alrken ayamz gaz pedalndan ekince far klar zayflyorsa ak zayflamolabilir.

Motor alt halde arj ikaz lambas yanyorsa vantilatr kay gevek olabilir ya daalternatr kablo balantlar gevek veya alternatr kmr anm olabilir.


28/108

28

Aracn durdurulup kontan hemen kapatlmas gereken hallerden bazlar:

- arj ikaz lambasnn yanmas.- Motordan ani bir sarsnt ya da ses gelmesi.- Ya lambalarnn yanmasdr.

Konjektr ayar bozuksa aknn su kayb ok olur.

Arata ampuller sk sk patlyorsa veya ak su kayb fazlaysa veya konjektr arzal olabilir.

Mara baslp motor altnda arj ikaz lambas snmelidir.


29/108

29

KOMPRESRLER

Soutma kompresrlerinin ilk modelleri tipik amonyak makinalaryd.O gnlerde amonyak en

ok tutulan soutucu olduu iin kompresrler ok yksek basnlar karlayabilmek iin okar yaplrlard ve modern kompresrlere kyasla ilk kompresrler nispeten yava hzlarlaalrlard.Valf tasarm kompresr mil contalar yataklar ve yalama sistemlerindekiilerlemeler tasarm hznn kademeli olarak atmasn salamlardr.Bu da belli bir beygir gciin kompresrlerin daha kk olmasna olana salamtr.nk daha hzl alma ile dahaok yer deitirme elde edilmitir.

Yeni soutucularn kullanlmas kompresrlerin tasarmlarn ve gelimesini nemli ldeetkiledi.rnein amonyak kullanrken sistemin soutucuyla temas eden tm ksmlarnn

elikten yaplmas gerekiyordu.Slfrdioksit ve metilkloridinin soutucu olarak ortayakmas ise baz durumlarda demir d metallerin kullanlmasn mmkn klmtr.Bununyannda halojenli hidrokarbon soutucularn gelmesi kompresr tasarm zerinde belki de en

byk etkiyi yapmtr.Alminyum gibi demir d metalleri kullanmak mmkn halegelmitir.Ayn ekilde R-12 nin kullanlmasyla hermetik (hava geirmez) kompresr tp

popler olmutur.

Ticari soutma ve iklimlendirme uygulamalarnda kullanlan kompresrlerin geliimi

kompresrlerin ev tipi buzdolaplarnda kullanlmasndan olduka etkilenmitir.Hermetikkompresrler ve klcal borulu soutucu besleme cihazlar ilk defa ev tp buzdolabuygulamalarnda kullanlm ve kendini kantlamtr.otuzlarn baslarnda hermetikkompresrler ev tp buzdolab reticileri iin bir standart olmaya balamtr.Bir ka ylcnde kay tahrikli kompresrler ev tp buzdolab sahasndan hemen hemen yokolmutur.Dondurma dolaplar iecek soutucular su soutucular vb. reticileri hermetikkompresrleri ikinci benimseyenler olmulardr.

1935`te iklimlendirmede ilk hermetik kompresr kullanlm ve 1940`larn basndan itibaren

iklimlendirme sistemi reticilerinin ou rnlerini hermetik kompresreevirmilerdir.Ticari soutma ve iklimlendirme alanlarnda hermetik kompresr kullanmanngrafii ykselmeye devam etmitir.


30/108

30

TASARIMLAR

Pozitif yer deitirmeli kompresrler

-Pistonlu

-Dner

-Helisel (vida)

Kinetik kompresrler

-Santrifj

Pozitif yer deitirmeli kompresrlerde maksimum kapasite silindir yer deitirmesininhznn ve hacminin bir fonksiyonu olduu iin byle adlandrlmlardr.Normalde hz belirliolduu iin (yan tipik hermetik pistonlu kompresrler iin 1750 veya 3500 d/dk) pompalanangazn hacmi veya arlsilindirlerin dakika basna strokuyla matematiki bir alaka oluturur.

Bazen turbo kompresor diye de adlandrlan kinetik kompresr (santrifj) pompalamakuvvetinin pervane hzna ve donen pervane ile akan akkann (soutucu) arasndaki acsalmomente bal olduu fanlar pervaneleri ve trbinleri kapsayan bir turbo makinalar ailesininyesidir.Aklar srekli olduu turbo makinalarnn hacimsel kapasiteleri ayn boyuttaki

pozitif yer deitirmeli kompresrlerinkinden daha byktr.Buna ramen gnmzde bylekompresrlerin tasarmlar ve maliyetleri kk uygulamalar (50 ton veya daha az) iin uygungelmektedir.u anda santrifj makinalar 80-100 tondan balayp 8000 ton ve daha stnekadar uzanmaktadr.Pozitif yer deitirmeli kompresrler arasnda pistonlu kompresrler 100-150 tonluk kk beygir glerinde en geni kabul ve uygulamay kazanmtr.Bu noktadasantrifjlere gei grlmeye balamaktadr.

Dner kompresr ise soutucularla beraber ana olarak kk kesirli beygir glerinde

kullanlmlardr.Dner kompresr ticari soutma sahasnda benimsenmemitir bunun nedenibelki de zellikle dk emme basnlarnda alrken ok yksek boaltma basnlarnakars pompalamada verimsiz olmasdr.


31/108

31

Helisel (vida) kompresrde bir pozitif yer deitirme tasarmdr ve geni bir youmascakl aralnda tatmin edici ekilde alr.Vidal kompresr Amerika BirleikDevletlere`nde 1950`den beri soutma greviyle kullanlmtr. Orijinal tasarm 1930`larn

basnda sve`te icat edilmi ve patenti alnmtr.

Vidal bir kompresrn sktrma evrimi su ekilde yaplr:

Gaz karlkl vida boluklarn doldurmak zere ieri ekilir. Rotorlar dndke vida arasboluk vida aras boluu tecrit eden giri azn geerek hareket eder.Srekli dn devamlolarak gazn igal ettii alan azaltr ki bu da sktrmaya yol acar. Vidalar aras boluk k

azyla kars karsya gelince gaz boalr.

Kapasite kontrol i gaz dolamyla salanr bylece tasarm kapasitesinin %10`una kadardzgn bir kapasite dm salanr.100 tondan 700 tona kadar alma aralndaki vidalmakinalarmz gnmz lleri souk su sistemleri iin olan nominal ARI artlarnagredir.Santrifj tehizat gibi vidal makinalar gnmzde kk tonajl soutma veyaiklimlendirmede kullanlmazlar.Bylece pistonlu kompresr bu untelern %90`ndanfazlasnda kullanlr. Kesirli beygir gcnden 100 tona kadar deiir ve bu yzdenkompresrleri renmede balang noktas olacaktr.Bu bolmde anlatlacak dier konular

bu tasarmla ilgilidir.

PSTONLU KOMPRESR TPLER

Daha ncede bahsedildii gibi pistonlu makinalardaki ayrm ack tp kompresr ile hermetikarasndadr.Ak tp demekle ya kay tahrikli yada dorudan balantl bir d motortarafndan tahrik edilen kompresr kastediyoruz.Bu tp kompresrn karterine uzanan bir milve tab birde mil contas vardr.Bu tp kompresrn aks olan tp motorla kompresrn aynmuhafazada korunduu hermetik szdrmazlkl kompresrdr.Bylece hermetikszdrmazlkl kompresrn kartere uzanan mili yoktur ve bylece szdrmazlk elemannaihtiyac yoktur.Her tipin dgerine gre baz avantajlar vardr.


32/108

32

Kay tahrikli ack tp bir kompresrok esnektir.Hz tek bir kompresrn ou zamaniki yada deiik boydaki niteler iin kullanlabilecei ekilde deitirilebilir.Motorkasnann ve kompresr valf boluunun sadece boyutlarn deitirerek ou zaman buayn kompresr sadece deiik boyda motorlarla deil yksek orta ve dk scaklkuygulamalarnda da kullanlabilir.Ak tp kompresrn bu zellii hermetik tipe kyasla en

gze arpan avantajdr.

Dier avantajlar bu tp kompresrlerin dzenli olmayan voltajlar ve frekanslar iin bulunanmotorlarla kullanlmasdr ki hermetik tp kompresrler bunun iin retilmezler.Bu voltaj ve farzlarn Amerika Birleik Devletleri`ninkinden farkl olduu deniz tesi pazarlarda nemli

bir faktr olmutur.rnein 50 (hertz) frekansn ve doru akmn eldeki tek g olduuyerlerde.Hermetik kompresrler doru akm iin uygun deildir ama ack motorlar iinuygundur.

Ak kompresrlerin bakm her zaman yerinde yaplabilir ki bu btn hermetikler iin geerlideildir.Motor yandnda ack tp sistemde motoru deitirmek motorun soutucu ile temasettii hermetik sistemlerden daha kolaydr.Hermetik szdrmazlkl sistemde motor yannca

btn kompresr sklmeli ve paralara ayrlmal ve yeniden revizyon iin tamirhaneye veyafabrikaya geri gnderilmelidir.Soutucu boaltlmal ve izolasyonun yanmasna nedenolabilecek asidin sistemde dolama ihtimalini ortadan kaldrmak iin sistem temizlenmelidir.

Bununla beraber hermetik kompresrlerin ack tipe kyasla ayr avantajlar vardr.Belki debunun en nemlisi mil szdrmazlk elemannn olmamasdr.Mil szdrmazlk elemanlarpislikten yalamadaki ksa sureli bir aksaklktan sistemde toplanabilecek andrc herhangibir eyden (apak gibi) ve kaba kullanmadan doacak fiziksel hasardan vb. nedenlerdenetkilenebilirler.Bugn kullanlan mil szdrmazlk elemanlar 15-20 yl nce kullanlanlardandaha gelimi olmalarna ramen hala zellikle dk taraf basncnn fazla vakum altndaolabilecei dk scaklk sisteminde potansiyel bir arza kaynadr.Byle bir durumdaszdrmazlk elemanndaki bir sznt havann ve nem buharnn soutma sistemine girmesineimkan verir ki bu sistemin soutucu kaybetmesinden daha ciddidir.

Hermetik kompresrn dger avantajlar kk olmas daha kompakt olmas titreimden dahaaz etkilenmesi ve motorunun srekli soutulmasyla iyi bir ekilde yalanmasdr.Ayrcadeitirme ve sk ayarlama gerektiren kaylar yoktur.


33/108

33

Srekli soutma salamak iin ack kompresr motoru motor muhafazasnn etrafndaki havaile soutulur eer motor cevre scaklnn yksek olduu veya havalandrmann yetersizolduu bir yerde ise sy uygun ekilde datmak sorun olabilir.Hermetik tasarml motordas motor ssn almak iin souk emme gaznn stator sargsnn cnden veya etrafndangeirilmesiyle datlr ve soutucu bylece sy datld yer olan kondensere tar.Bu

ilemin dier bir avantaj herhangi bir sv soutucunun emme aklklarndan girmesininlemeye yardm etmek iin emme gaznn ar kzdrlmasdr ve bu dk scaklkta yaplanislerde gren gazn kurutulmasnda da nemlidir.

Gerekte ack kompresrlersatlan toplam kompresr miktarnn ok dk bir ksmdr vesoutucu scaklklarnn ve artlarn konfor klimas sahasndakilerden daha farkl ve dahaeitli olduu ticari soutma ve ya endstriyel soutma alanlarnda younlamtr.Halaalan ok sayda ack makina vardr ve bir teknisyenin servis ve bakm esnasnda tamiri vedeitirilmesi gereken bir ack makinayla karslamas olasl yksektir bu yzden ack tp

kompresrn yapsnn temelde iyi anlalmas nemlidir.


34/108

34

YERNDE ONARILABLEN HERMETKLER,TAMAMEN SIZDIRMAZLARAKARI

lk hermetik kompresrlerin ou yerinde onarlabilen tp tasarma sahiptiler.ounluklacvatal hermetik diye adlandrlan bu cihazlar kullanldklar yerde tamamen sklebilir yadaonarlabilirler ve yeni paralarla donatlabilirler. Bu da nitenin komple yerinin deitirilmesisrasnda sz konusu olan ve sadece arlk yznden bu tp ilemlerin fiziki ve ekonomikynden arzu edilmedii yksek tonajl makinalarda baka bir avantajdr.

Baka acdan bakldnda tamamen szdrmazlkl hermetikler veya muhafazas kaynaklhermetikler sahada onarlabilen tip deildir ve ister motor arzas ister valfn bozulmas yada

baka bir sebep ierdii problem ne olursa olsun nite tamir istasyonuna veya fabrikaya geri

gtrlmelidir.O zaman bozulann yerine baka bir kompresr taklr.

Kaynakl hermetiklerin boyutlar kesirli beygir glerinden baslar ve genellikle nominal 7,5ton boyutlarna dek uzanr.Yine de piyasada tek bir muhafaza cnde 20 ton`a kadar kankompresrler vardr.

Btn bir kompresr deitirmek bir anlam ifade eder m ? Cevap evet tir ve bu her zamandateknik bir karar sonucu verilmi deildir.1950`lerin sonunda yaanlan yerlerdeki klimasistemlerinde geliim patlamas olduunda endstride hi bir zaman milyonlarca kompresrtesisatn yerinde onaracak nitelikte yeteri kadar teknisyen bulunamayaca ortayakmtr.Yerinde onarm iin gerekli tm yedek paralar stok bulundurmak imalatlar iin

bir anlam ifade etmedii gibi bunun yaratt fidansal etkide artc olacakt.

Seri retim ve kompresrlerin standartlatrlmas endstriye ileri bir kalite getirmitir.Aynzamanda sahada imal edilen soutucu hatlarndan soutucunun daha nce doldurularak

sahaya getirildii tiplere kadar sistem tasarmlarnda teknik deiiklikler de olmutur.Sistemgvenilirlii ve ortalama kompresr mr hzla arzalarn ok kk bir yzdeyi kapsad birnoktaya ulamtr ve nominal 7,5 ton kapasiteye kadar olan kompresrleri btn olarakdeitirmek ekonomik ynden mantkl hale gelmitir.Yaanlan yerlerdeki klima sistemleri

pazarnda ve pek ok ticari soutma uygulamalarnda 1,5 ile 5 ton kapasitelerde pistonlu vedner kompresrlerde kaynakl hermetik olanlarn pazardan byk pay alaca kesindir.Buyzden bir servis teknisyeni acsndan bakldnda bir kompresr sokup tekrar monte etmek

pek de gerekli deildir.Bir teknisyenin arzalar ve bakm ihtiyalarn minimuma indirgemekdoru uygulama montaj ve arza bulma teknikleri zerinde younlamas ok daha nemlidir.


35/108

35

Sahada onarm gerektiren daha ar ticari ilerin ve daha byk klima nitelerinin iine girenteknisyenler durumun gerektirdii lde bilgilerini artrabilirler.Bu aamada bir kompresrtamamen skmek ve tekrar monte etmek bir bilimden ok bir sanat haline gelir veimalatlarn prosedrlerini ve tasarmlarn yorumlamak nemlidir.

Soutma uygulamalarnda kullanlan hemen hemen tm motorlar endksiyon motorlardr.

Motorun hareketli ksmnda motor endklendii iin byle adlandrlrlar nk hareketliparann akm kayna ile hi bir balants yoktur.Bir endksiyon motorunun hareketsizparasna statr hareketli parasna rotor denir.Stator sarglar g kaynana baldr rotor isemotor mili zerine monte edilmitir rotor dn ile motora tahrik gc kayna oluturur.


36/108

36

YALAMA

Soutma sistemlerinde bir ok elemanda bulunan hareketli paralar metal yzeyler iin zararl

olabilecek srtnme yaratrlar.Ayrca srtnme ilgili hareketli paralarn scaklnda birarta neden olabilir.Doru yalama srtnme sonucu oluabilecek zarar azaltt iinmekanik paralarn bakmnda nemli bir konudur.Kompresrn yataklar pistonlar ve dilileriin iyi bir yalanmaya ihtiyac vardr.

Kompresr pistonlu kompresr ise piston ile silindir cidar arasndaki boluk yle szdrmazolmaldr ki tm soutucu buhar silindirin dna ve oradan da scak gaz boaltma hattnaitilebilsin.

Bu szdrmazlk soutucu yana sktrlm soutucu buhar ile birlikte silindir boyunca yolaldrlmasyla salanr. Piston ileri geri hareket ettike ya filmi szdrmazlk salamazsa

buharn bir ksm kompresr karterine geri szar bu da verim kaybna sebep olur.

Daha ncede belirtildii gibi soutma sistemlerinde kullanlan ya sv halde olan ousoutucu ile karr ve beraber dolar.Yan kompresrn dna ve scak gaz hattndangeerek kondenserin iine pompalanmas kanlmazdr.Hareketli paralarn dzgnceyalanmasn salamak ve kompresr karterinde doru ya seviyesini tutturmak iin yasoutucu ile birlikte sistem iindeki evrimini tamamlamal ve sonra kompresre geridnmelidir.

Ya sv soutucu ile dolarken cnde ya dolamasnn problem oluturduu elemanlardanbiri olan evaparatre ular.Eer ya evaparatrden emme hattna doru yol almazsaevaparatrde ya fazla yer kaplar bu da soutma serpantininin s transferi yzeyini azaltr.

Yan buharla birlikte evrimi tamamlayarak kompresr karterine dnmesini salamak zeregerekli buhar hzn elde etmek iin emme hatlar doru boyutlandrlmaldr.Eer yakompresre geri dnmezse bu eleman ksa surede kuru durumda almaya balayabilir.Buolursa silindirden hi ya pompalanmamasyla buhar szdrmazl ortadan kalkacak vekompresr verimi nemli lde decektir.Eer bu durum uzun sure dzeltilmeden srersekompresrde hasar meydana gelecektir.


37/108

37

Kompresrn iyi bir ekilde yalanmas iin baslca iki yntem kullanlr:

1-arpma sistemi

2-Cebri besleme yada basn sistemi

lk yntemde yalama krank milinin karterdeki yan cnde dnmesiyle baslar.Krank milininstndeki kepe veya birimler yaa batar ve onu yataklarn stne veya yataklara alankk kanallara frlatr.Ya pistonlarn ve silindir cidarlarnn stne de frlatlr.Bylece buelemanlar arasnda buhar szdrmazl da salanm olur.Karterde uygun ya seviyesinintutturulmasnn nemi yan soutucuyla birlikte sistem cnde dolamas ihtiyacnn yanndaikinci plandadr.

Basn sisteminde ya yataklara keelere piston pimlerine pistonlara ve silindir cidarlarnapompalamak iin kk bir pompa kullanlr.Bu tp bir yalama sistemine sahip kompresrtab ki sratma sistemiyle olduundan daha pahaldr ancak kartere yeterli ya beslemesiolduu surece birinci sistem kompresrn daha koruyucu ve daha iyi bir ekilde yalanmasnsalar.

Baz kompresrler doal ya pompalayclardr.Yani soutucu buhar ile birlikte ya sistemidolaarak kartere geri gnderilebileceinden daha hzl bir oranda pompalarlar.ou kezimalat youma nitesi zerine bir ya ayrc ekler.Eer kompresr paral bir sistemdekullanlacaksa imalat tesise byle bir ya ayrc konulmasn tavsiye eder.

Yan kompresre mmkn olduunca abuk geri dnebilmesi nemli olduu iin ya ayrckompresrle kondenser arasna yerletirilir.Yksek scaklkl yksek basnl buharkompresrden pompalanan ya ile birlikte kompresrden kp boaltma hattndan geerek

ya ayrc ya varana dek yol alr.Orada buharn ak yn deiir ve debisi azalr nk yaayrc nn hacmi ve kesit alan alan boaltma hattndakinden byktr.Ayrca tasarma balolarak ya haznesine drecek eleyici perdeye veya baka cihazlara sahip olabilir bu aradasoutucu buhar ayrcdan geerek yoluna devam eder.

ou ayrcda yan kompresre geri dnsn salamak zere amandra ve valfdzenekleri bulunur. Ayrcnn haznesinde belli bir miktar ya toplandnda yan kaldrmakuvveti amandray ykseltecek ve valf alacaktr. Soutucu k (basma) basnckompresr karterindeki basntan byktr ve bu basn fark ya kompresre geri dnmeye

zorlar.Ayrca ya seviyesi dtke amandra da alalr bu da ine valfnn kapanmasn veayrcda daha ok ya birikmesini salar.


38/108

38

Ayrc ounlukla yaltlr dolaysyla scak tutulur yoksa soutucu buhar nite almyorkenayrcda youabilir. Eer nite sistemin uzun sureler devre d kalma eilimi gsteren birksmysa soutucuyu buhar halde tutmak iin ayrcnn stne veya iine elektrikli bir stc

taklmas tavsiye edilebilir .


39/108

39

SOUTUCU YAININ SAHP OLMASI GEREKEN ZELLKLER

Daha ncede belirtildii gibi bir soutma yann iyi yalama zelliklerine ve kompresr

cnde alak taraftan yksek tarafa szdrmazlk salama yeteneine sahip olmas gerekir.Yakompresrn iindeki yataklar yalarken ayn zamanda bir soutucu ortam grevi de grrve hareketli paralarn kompresr alt sradaki srtnmelerinin neden olduu sy buyataklardan alr.

Her tp soutucu ile ve her art altnda alacak mkemmel ya imdiye kadargelitirilememitir.Piyasada bulunan tm soutucu ya eitlerinin avantajlar vedezavantajlar vardr ve bunlar tesisatn artlarna ve tek tek her sistemin kullanmna gredengelenmelidir.

Yalarda bulunmas gereken zellikler:

1-Dk scaklkta akkan halde kalmaldr.

2-Yksek scaklklarda kararl halde kalmaldr

3-Soutucuyla metallerle motor izolasyonuyla (hermetik kompresrlerde kullanldnda)havayla ve dger kirleticilerle kimyasal reaksiyona girmemelidir.

4-Beklenen alma koullar altnda karbona ayrmamaldr.

5-Karlanmas gereken dk alma scaklklarna maruz kaldnda mum tortusubrakmamaldr.

6-Mmkn olduunca temiz olmaldr.

Piyasada soutucu sistemler iin bulunan tm pratik amal yalar mineral esasldr.Bu yalarprafin bazl, naften bazl, karm bazl (naften ve parafnn karm) olmak zere anakategoriye ayrlabilirler.Dnyann deiik yerlerinde bulunan ham petrolden deiikkategoriler retilebilir.Uygun artma ilemleri ar parafinleri ve naftenleri ham petroldenayrr.Soutucu yalarda nemli olan baz zellikler ise unlardr:

1-Viskozite

2-Akma noktas

3-kelme noktas

4-Parlama noktas


40/108

40

5-Di elektrik sabitesi

6-Yanma noktas

7-Korozyona eilimi

8-Oksitlenme direnci

9- Renk

Bir soutucu yann veya bir svnn viskozitesi belli bir takm artlar altnda akmayagsterdii direncin bir olcusu yada daha basitletirirsek ne kadar koyu veya seyrek

olduudur.Svdan alnan llm bir numune belli bir scaklkta kalibre edilmi bir aralktanaktnda gecen zaman saniyeler cinsinden onun viskozitesini ifade eder.

Bir yan akma noktas yan akabilecei en dk scaklktr.ounlukla yan scakl artkakamayaca bir noktaya drlr ve sonra bu scakla 3 C eklenir.Dk bir akma noktassistemin tasarm alma koullarnda yan sistemde eriilen en dk scaklklardadonmayacann bir gstergesidir.Btn soutucu yalarnn deien seviyelerde mumierdii bulunmutur.Bu mum yan scakl yeterince dtnde yan iindeki dgerelemanlardan ayrlr.

Bir soutucu yann mumu mmkn olduunca fazla ayrtrldnda (mum yadantamamen ayrlamaz) mumun kalannn yadan ayrlaca scakl bulmak iin testleryaplr.Mum yadan ayrtnda ya ve soutucu karm bulanklar.Karmn scakldaha da drldnde yan cnde kalan mum paracklar top top olur veya uzum salkmeklini alr.Bu oluumun grlebilir olduu haldeki scaklk yan kelme noktas olarakadlandrlr.Mum soutma sistemi ierisinde daha souk olan blgelerdebirikecei iin(genleme valf ve evaporatr) evaporatrdeki s transferinde bir verim kayb olacak ve

genleme valf veya baka bir tp ak ayar cihaz ok kolay kstlanacak veya tkanacaktr.

Yksek scaklkl soutmada veya konfor klimalarnda belirli bir ya kullanlabilir ancak budk scaklkl uygulamalarda yetersiz olabilir.Bu yzden zel kullanmlar iin soutucuya seerken akma noktas gz nne alnmas gereken nemli bir zelliktir.


41/108

41

Soutucu yalar ou zaman eitli sistemlerde yangn tehlikesi tekil etmese de kullanlacakyan parlama noktasn bilmek onamldr.Parlama noktas ya buharnn aleve maruzkaldnda parlayp ate alaca scaklktr.Bu durum belli bir scaklkta ortaya kar yakararln kaybeder ve bileenlerinden bazlar ayrma eilimi gsterir.Bu yzden parlamanoktasndan kanlmaldr.

Pek ok kompresr ve motoru gvde veya muhafazann cnde birbirlerine hermetik olaraktaklmlardr. Evaporatrden kan soutucu buharda yaltlm motor sarglarnn cndengeer.Byle durumlarda soutucu yann elektrik akmnn aksna kars bir direnci olmas(yaltm) gerekir ve bir soutma sistemi yalama yann dielektrik sabitesi bu direncin birolcusudur.Bir soutucu yann yanma noktas akkann daha nce tanmlanan parlamanoktas ile ilikilidir.Scaklk ya buharnn parlama noktasnn zerine karldnda ve yadeney srasnda yanmaya devam ettiinde yan yanma noktasna eriilmi demektir.

Bir soutucu yalama yann cnde slfr bileenleri arzu edilmez.Nem bir slfr bileeniile kartnda slfrik at oluur.Gnmz de yalarda ok nemli bir faktr olarak kabuledilmeyen bu asit bir soutma sisteminin metal paralar zerinde ok korozif bir etkiyaratabilir.ok iyi parlatlm bir parabakr yadan alnan bir numuneye batrldnda ve 93C nin zerinde scaklklara tab tutulduunda iyi bir yalama yann minimum derecedekorozif eilim gstermesi gerekir.3-4 saat kadar bir sure sonra bakr paras yanumunesinden dar karlr.Eer para anmsa veya rengi atmsa bu yan cnde okfazla slfr bulunduunun kantdr.

Soutucu yalama yann kararll soutucu yalarnn parlama noktasyla balantl olarakanlatlmt.Bir yan kararlnn baka bir gstergesi de kimyasal reaksiyona olandirencidir.Yalama ilemlerinin ounda kullanlacak yalarn doymam hidrokarbonlargidermek zere artlmas gerekir.Ancak bir ya ne kadar artlrsa yalama kalitesi o kadardk olur.Soutmann ilk zamanlarnda bu ilemde kullanlan ya neredeyse renginikaybedene dek artlyordu. yi bir soutma yann rengi yalama zeliklerinikaybetmeksizin hidrokarbonlarn ounluunun giderildiini gsteren ack sar renktir.


42/108

42

MOTOR SICAKLIGI

Termodinamiin birinci kanunu enerjinin ne yoktan var edilebileceini ne de vardan yok

edilebileceini ancak bir ekilden dgerine dntrlebileceini ifade eder.Motor gkaynandan elektrik enerjisi alr ancak srtnmeden dolay enerjinin hepsi mekanik kenerjisine dntrlemez.Giri enerjisinin kalan s enerjisine dnr ve eer bu sdatlmazsa motor sarglarnn scakl yaltm hasar grene dek artar.Eer motor kirden vefiziki hasardan korunursa s hemen hemen sarglara zarar verebilecek tek dmandr.

Motorda retilen snn miktar hem yke hem de motorun verimine baldr.Yk arttkamotora elektriki girite artar.Motorda sya dntrlen g girii yzdesi motorun verimineverimdeki artla azalan ve motor veriminin azalmasyla artan sya baldr.

Bir motorun kaldrabilecei scaklk seviyesi byk oranda motor yaltmnn tipine ve temelmotor tasarmna baldr ancak gerek motor mrn motorun kullanmda maruz kaldartlar belirler.Eer uygun bir ortamda tasarm kapasitesine uygun yklerde altrlrsa iyitasarlanm bir motorun mrnn olduka uzun olmas gerekir.Bir motorun srekli olarakyksek alma scaklklarna yol aacak ekilde ar yklenmesi mrn nemli orandaazaltacaktr.

Is motorlarn en byk dman olduu iin hermetik kompresrlerde s etkili bir ekildedatmak zere emme hattnn kullanlmas byk avantaj salamaktadr. Hermetik birmotorun belli bir uygulama iin tasarlanmasyla ve motor scaklnn yakndan kontroledilmesiyle motor belli bir yk karlayabilir ve hem motor maksimum kapasitede alrhem de standart ack tp motorlarnkinden ok daha byk bir gvenlik faktr salanmolur.


43/108

43

KOMPRESR KABLO BOYUTLARI

Dk veya voltaj alt durumlarn sebebi her zaman elektrik irketinin standart deerlerden

sapmaya izin vermesi deildir.Pek ok kez kompresre kondenser nitesine g kaynandangiden kablolar yanl boyutlandrlm olabilir. Bylece hat kayplar normal limitleri asar vekompresre giden terminal voltaj da ok der.Bu durum farkl kapasite zelliklerine sahip

bakr ve alminyum iletkenlerin kullanlmasyla daha da karmaklar.malatlarn outavsiye edilen kablo boyutlarn ve nite ile ana g kayna arasnda %3 lk voltaj dmnasmamak iin olabilecek maksimum uzunluu bir liste halinde verirler.Ar hat kaybnaminimum g besleme voltaj da eklenirse kompresr zerinde oluan etki bir anlamkazanabilir.Burada nemli olan bir elektrik tesisatsna doru elektrik verilerinin bildirilmiolmasdr (tab eer elektrik tesisatnn kurulmas soutma tesisat kontratnn bir parasdeilse)

DK VOLTAJDA YOL VERME

Daha nce anlatlan konularda yol verme rleleri kapasitrler kontaktrler ve hatlar arasstarterler gibi en ok kullanlan starter tipleri tantlmtr ki bu datam voltaj yol vermeyegre tasarlanm bir kompresre yol vermenin en pahal metodudur.Buna ramen baz elektrikirketlerinin yol verme akmna getirdikleri snrlamalardan dolay kvlcm akmasntelevizyonun parazitlenmesini ve an voltaj dmelerinin ekipman zerinde yarattistenmeyen yan etkileri nlemek iin zaman zaman yksek beygir gl motorlardaki an yolverme akmn bir ekilde drmek gerekir.Dk voltajl yol verme elektrik irketinin voltajreglatrnn ykn bir ksm yklendikten sonra hat voltajn yakalamasna izin verir; bu datm ykn hatta yklenmesi halinde oluabilecek keskin voltaj dmlerini nler.Bazelektrik idareleri kendi hatlarndan an akm verilmesini belli bir miktara kadar ve belli birsure iin kstlayabilirler. Bazlar ise yol verme akmn kilitli rotor akmnn belli bir yzdesi

ile snrlayabilirler.

Kompresr yknn boaltlmas yol vermede gereken ekme torkunun azaltlmasnayardmc olarak motorunda abuk ivmelenmesini salayacaktr.Kompresr ister yklenmiister yk boaltlm olsun yinede motor saniyenin kk bir parasnda hala tam yol vermeamperaj ekecektir.Baslca itiraz konusu, yol vermede kilitli rotor artlar altnda anlk anakm ekilmesi olduu iin kompresr yknn boaltlmas her zaman zmolmayabilir.Byle durumlarda motorun gerekli yol verme akmn drecek bir eit yolverme dzenei gereklidir.


44/108

44

En ok kullanlan iki yntemde ,motora giden hat voltaj,tam olarak azaltlamad halde bunubaaran starterler dk voltaj starterleri olarak bilinirler.Elle yol verme soutmakompresrleri iin yararl olmadndan burada yalnz manyetik starterler gz nnealnacaktr.

Her biri farkl uygulamalar iin uygun olan be tp manyetik dk voltaj starteri vardr.

Ksm sarglama

Yldz-gen

Otomatik transformatr

Primer rezistr

Dk voltajl kademeli yol verme yardmc eleman

Yol verme akm dtke yol verme torku da der ve uygun starter seimi gereklikompresr torku ile snrlanabilir.Dk voltajl yol verme iin piyasada bulunan maksimumtork tam voltaj torkunun %64 dr ve bir otomatik transformatrle elde edilebilir.Bu deerksm sarglama iin %45 ve yldz-gen iin %33 tur.Bu da eer kompresre dk voltajdayol verilmesi gerekiyorsa yldz-gen iin yksz bir yol vermenin esas olduu anlamnagelir.


45/108

45

KOMPRESR PERFORMANSI

Bir makinann performans makinann daha nce belirtilen grevini yerine getirebilmeyeteneinin deerlendirilmesidir.Kompresr performans soutucunun kompresrn vemotorun belli fiziksel snrlamalarnn bir araya gelerek oluturduu tasarmn bir sonucudurve unlar salamasna allr.

1-Arzasz en uzun omur

2-Minumum g giriine karlk maksimum soutma etkisi

3-Minumum maliyet

4-Geni bir alma koullar aral

5-Uygun bir titreim ve ses dzeyi

Kompresr performansna ait iki yararl lnn biri kompresr yer deitirmesiyle ilgili olankapasite dieri de performans faktrdr.

Sistem kapasitesi kompresr ulat soutma etkisidir.Kompresr terk eden buharnbasncna karlk gelen scaklktaki soutucu sv ile kompresre giren soutucu buharntoplam entalpileri arasndaki farka eittir.Birimi kJ/kg dir.

Bir hermetik kompresrn performans faktr motor ve kompresrn ortak alma verimini

gsterir.

Performans faktr (hermetik) =kapasite(kW)/g girii(kW)

Son yllarda enerji tasarrufu zerine ekilen dikkat nedeniyle performans faktr endstri iinnemli hale gelmitir.Bunun iin artk EVO (enerji verim oran) terimi kullanlmaktadr.Vesoutma ve klima untelernn gerek performans ARI ynetmeliklerinde onaylanmakta ve

listelenmektedir.Bylece kullanclar tesisatlar bilirkiiler ve g irketleri eitlimakinalarnn izafi verimlerini deerlendirebilirler.


46/108

46

Kompresr performansna ait ncelikle kompresr tasarm mhendislerinin kulland vesoutma teknisyenleri iin pratik kullanm olmayan dier tanmlama ve l vardr yinede

bunlar kabaca bilmek iyidir.

Kompresr verimi sadece silindirin iinde olan bitenle ilgilidir.Gerek sktrmann idealsktrmadan sapmasnn bir olcusudur ve silindirin cnde yaplan ise gre tanmlanr.

Hacimsel verim stok bana silindire giren taze buhar hacminin piston yer deitirmesineoran olarak tanmlanr.

Gerek kapasite ideal kapasitenin ve toplam hacimsel verimin bir fonksiyonudur.

Fren beygir gc ideal kompresre ve kompresrn sktrma mekanik ve hacimselverimlerine olan g giriinin bir fonksiyonudur.

Kompresr imalatlar ASHRAE ve/veya ARI artlarn uygun olmas gereken deerler iinkompresrlerini ayrntl testlere tab tutarlar.iki tp kompresr testi vardr.Birincisi kapasiteverim grlt seviyesi motor scakl vb. artlar belirler.kinci ve ayn oranda gerekli olantest ise makinann muhtemel mrn tespit eder.mr testi kompresrn yllar boyualmas gereken koullara benzer koullar altnda yaplmaldr.Bu almada emniyet vekurallara sadk kalma en nemli faktrlerdir.

Bu bilgilerden yararlanarak imalat urunun uygun ekilde kullanlmas iin gerekenperformans veya uygulama verilerini sunabilir veya yaynlayabilir.


47/108

47

Kapasite deerleri aadaki bilgileri ieren tablolar veya eriler halinde yaynlanr:

1-Kompresrn tanmlanmas (silindir says ap strok ve benzeri gibi)

2-Ar soutma dereceleri veya verinin sfr derece ar soutmaya gre dzeltildiini

belirten bir ifade

3-Kompresr devir says

4-Soutucu tp

5-Emme gaz kzdrma ss

6-Kompresr ortam

7-D soutma artlar (gerekirse)

8-Maksimum g veya maksimum alma koullar

9-Tam yk veya yksz alma altndaki minimum alma koullar

Sabit bir youma scaklnda tab ki basit bir deplasman makinasnn pompalad gazndk younluklu olmasnn neden olduu evaparatr scaklklarndaki dmeyle kapasiteninnasl hzla azaldn gzleyiniz.Buna ramen dk basnl buharlar uygun youma

basnlarna ykseltmek iin gereken yksek alma seviyelerini gsteren g giriierilerinin o kadar hzl dmediine dikkat ediniz.Bu yzden ticari soutma ve klimasistemlerinin greceli koullar olduka farkldr.

Aka anlalaca gibi bu tp kompresrleri ok eitli artlarda kullanmak pratikdeildir,hatta belki teknik olarak ta mmkn deildir.Bu yzden endstri deiikuygulamalar karlamak acsndan deiik hzlarda (kay tahrikli modeller) ,aplarda,stroklarda ve/veya daha byk motorlar olan niteler sunar.


48/108

48

KOMPRESRDE KAPASTE KONTROL

Dalgalanan yk artlar altnda kompresr kapasitesini deitirmek iin bir zm olmas

acsndan byk kompresrlere sk sk kompresr yk boaltma cihazlar taklr.Pistonlukompresrlerdeki yk boaltma cihazlarnn iki genel tp vardr.Birincisinde bir veya dahafazla silindirin zerindeki emme valfleri bir basn kontrol cihazna tepki olarak bazmekaniki vastalar tarafndan ack tutulur.Soutucu emme valflerinin almasyla kompresrstroku srasnda soutucu, emme hcresine geri itilir ve silindir pompalama hareketinidurdurur.

Yk boaltmann ikinci bir yolu boaltma gaznn bir ksmn sistemin i ksmnda kompresremme hcresinde by-pass etmektir.Bu yaplrken ar boaltma scaklndan kanmaya

dikkat edilmelidir.Bir scak gaz by-pass kompresrn dnda da oluturulabilir.Bypasshattndaki solenoid uygulamann tabiatna bal olarak scaklk veya basnla kontroledilebilir.Kontrol cihaz kapasitenin drlmesi iin sinyal verdiinde solenoid alr ve birmiktar scak gazn doruca emme hattna gitmesine izin verir.

Kompresr imalats tarafndan tavsiye edilen zel teknikler deiik donanmlar ierir ancakulalan sonu hepsinde ayndr.Yk boaltmann kademeleri doal olarak makinann

boyutuna silindirlerin saysna ve uygulamann artlarna baldr.Gz nne alnmas gerekenbir nokta azalm emme buhar miktar ve beraberindeki sistemden geri donenyadr.Hermetik kompresrlerde bu miktarlar uygun yalama ve motoru ar snmadankorumaya yeterli olmaldr.


49/108

49

K KADEMEL KOMPRESRLER

Pistonlu kompresrlerle ilgili imdiye kadar anlatnlar tek kademeli niteler stnde

younlat ancak ok ar dk scaklkl uygulamalarda karlalan yksek sktrmaoranndan dolay buharlama scaklklarnn 34.4 C ile

-62.2 C aralnda olduu durumlarda verimi artrmak iin iki kademeli kompresrlergelitirilmitir.ki kademeli kompresrler i yap bakmndan dk (ya da birinci) ve yksek(ya da ikinci) kademelere blnmlerdir.Emme gaz emme hattndan doruca dk kademesilindirlerine ve burada kademeler aras manifolduna boaltlr ve aks ayarlanr.Bylecemotorun yeterince soutulmasn salar ve ar scaklklar nler.Kademeler aras basntakikzgn soutucu buhar yksek kademe silindirinin emme azlarna girer ve sonra youma

basncnda kondensere boaltlr.


50/108

50

KOMPRESR BAKIMI

Uzun omur tabi ki her rnde arzu edilir.Bugn retilen kompresrlerden uzun yllar arzasz

sakn bir alma beklenmektedir.ou uygulamada kompresrlerin gnde 24 saat ylda 365gn almas istenmektedir.Byle srekli alma yine de ou zaman kompresr iinscaklklarn srekli deitii ve youn sabit bir viskozitede tutulmad cevrim almaskadar zor deildir.

Kompresr yalnzca normal alma koullarn deil zaman zaman, sv tasmas,arboaltma basnc gibi baz periyodik anormal koullar da karlamak zeretasarlanmaldr.Endstrinin kompresr imalatlar ekstra zorluklara dayanan makinalartasarlayp retmekle vgye deer bir s yaptlar,ancak henz hi bir imalat komple bir

sistem satmamtr ve iste bu noktada profesyonel soutma teknisyeni nemli bir roloynamaktadr,nk kompresr arzalarnn ou almann getirdii eskimeden deil sistemhatalarndan kaynaklanr.Teknisyenlerin sistemi kurmada ve altrmada yararlandklarteknik beceri ve saduyu seviyesi sonuta sistemin zel olarak da kompresrn gerekmrn belirleyecektir.Teknisyen bizzat ekipman semeyebilirse de eksiklikler ciddi

problemler dourmadan bunlara dikkat ekebilir.

Aada kompresrn verimini dren,mrn ksaltan ve baz istenmeyen durumlara sebepolan faktrler ve nedenleri aklanmtr


51/108

51

VERM KAYBI

Bu bir takm eylerin sonucu olabilir.

Eer sv soutucu kompresre girerse verim ve sonuta kapasite ciddi biimdeetkilenecektir.stelik sv tasmas fiziksel hasara kapasite eksikliine yol aabilir.

Karan boaltma valfleri pompalama verimini drr ve karter basncnn hzla atmasnasebep olur.

Karan emme valfleri zellikle dk scaklk uygulamalarnda kompresr verimini (vekapasitesini) ciddi olarak etkiler.

Gevsek pistonlar yanlarndan ar akkan akmasna ve pompalama eksikliine sebepolabilirler.

Anm yataklar zellikle gevsek piston kollar veya piston pimleri pistonun sktrmastrokunda gerektii kadar yukar kmasn nlerler.Bu da boluk hacminin artmas etkisiniyaratr ve ar genlemeye yol acar.

Kay tahrikli nitelerde kaysn yerinden kaymas verim kaybna yol acar.


52/108

52

MOTORUN AIRI YKLENMES

Kompresr tatminkar ekilde almadnda bazen motor yk problem hakknda ip ucu

verebilir.Motor yknn anormal olarak yksek veya dk olmas yetersiz almann birgstergesidir.

Gevsek pistonlar emme valfnn yetersiz almas veya ar boluk hacmi gibi mekanikproblemler ounlukla motor yknde azalmaya yol acarlar.

ok karlalan dger bir problem emme hcresinin veya giri filtresinin tkanmasdr(sistemdeki pisliklerden dolay).Sonu ta emme stroku sonunda silindirlerdeki gerek basncnemme manometresinin gsterdii emme hatt basncndan ok daha dk olmasdr.Eerdurum byleyse motor ykde anormal ekilde dk olacaktr.

Boaltma valfnn yetersiz almas valf plakasndaki azlarn ksmen tkank olmas(bunlar boaltma basn gstergesinde grnmezler) ve pistonlarn sk olmas yksek motorgc demektir.

Ar yk veya baka bir problemin yaratt anormal lde yksek emme scaklklar armotor ykne yol aacaktr.

Kondenserle ilgili problemlerden kaynaklanan anormal ekilde yksek youmascakllarnda ar motor ykne yol aacaktr.

Kompresrdeki dk voltaj ,kayna g beslemesi veya ar hat kayb da olsa zellikledger problemlerden bazlar da varsa motorun fazla yklenmesine katkda bulunacaktr.


53/108

53

GRLTL ALIMA

Bu durum ounlukla bir problem olduunun bir gstergesidir.Kompresrn dnda anormal

bir durum veya kompresrn kendi cnde zarar veren veya kotu ekilde anm bir paraolabilir.Aka anlalaca gibi kompresrn dnda bir neden varsa kompresrdeitirmekle hi bir ey kazanlmaz.Bunun iin kompresr deitirmeden nce su olasnedenler kontrol edilmelidir:

Sv tamas:Kompresre yalnz kzgn buharn girdiinden emin olunuz

Ya tamas:Byk ihtimalle ya evaporatrde veya emme hattnda taklmtr ve aralklarlaktleler halinde kompresre geri geliyordur.

Gevsekkasnak:Kay tahrikli nitelerde kasnan gevemesi grltye neden olabilir.

Kompresr montajnda hatal ayarlar:D montajl hermetik tp kompresrlerde kompresrnayaklar mesnetlere arpyor olabilir bu da kompresrn temelde bask yapmasna yol acar.


54/108

54

KOMPRESRDEN GELEN SESLER

kaynaklarda gelen seslerin nedeni aadakilerden bir olabilir:

Yetersiz yalama:Ya seviyesi tm yataklarn yeterince yalanmasna yetmeyecek kadar azolabilir.Eer sistemde bir ya pompas varsa dzgn almyor olabilir yada tamamen

bozulabilir.Ya giri k azlar yabanc maddeler veya nem dolaysyla ortaya kan ya vesistemdeki asit tarafndan tkanabilir.

Ar ya seviyesi:Ya seviyesi ar ya pompalanmasna veya yan tasmasna sebepolacak kadar yksek olabilir.

Sk piston veya yatak:Sk bir piston veya yatak dger yatan vuruntu yapmasna nedenolabilir.Uygun boluklu olsa da bazen yeni bir kompresrde bir ka saatlik bir almadansonra byle bir durum kendini gsterebilir.Bir sredir almakta olan bir kompresrde

pistondaki veya yataktaki sklk sistemdeki nemin yaratt bakr kaplamas nedeniyleolabilir.

yapda zarar verici balant paras:ten yay montajl kompresrlerde balant paralarkompresrn kabuuna arpmasna neden olabilecek ekilde bklm olabilir.

Gevsek yataklar:Gevsek bir piston kolu piston pimi veya ana yatak doal olarak ar sesyapacaktr.Ana yataklarn milin krank pimlerine veya eksantriklere gre,ana yataklarnsilindir darlarna gre tam hizada olmamas da grltye ve abuk anmaya yol acar.

Krk valfler:Krk bir emme veya boaltma valf bir pistonun tepesinde kalabilir ve herkompresr strokunun sonunda valf plakasna arpabilir.Piston kafasna yapan talalarcruflar veyabaka yabanc maddeler de ayn sonuca yol aabilir.

Gevsek rotor veya eksantrik:Hermetik kompresrlerdeki mil zerindeki gevsek bir rotorkamann kama yatanda oynamasna dolaysyla gurultulu almaya yol sebep olabilir.Eermil ve eksantrik yekpare halde deilse , gevsek bir kilitleme cihaz vuruntunun sebebi olabilir.


55/108

55

Titreim yapan boaltma valfleri:Baz kompresrler belli koullar altnda zellikle dkemme basncnda sktrma strokundaki boaltma lamnn veya diskinin titremesinin nedenolduu doal bir ses karabilir.Bu hasara sebep olmayacaktr ancak ses rahatsz edici isekompresr imalats tarafndan boaltma valfinde dzeltme yaplabilir.

Gaz vuruntusu:Belli artlar altnda ses evoparatrden kondenserden veya emme hattndangelebilir.Emme hattndan veya boaltma borusundan artarak gelen bir vuruntu ve/veya slksesi seklinde ortaya kabilir.Aslnda mekanik bir vuruntu deil de soutma hatlarnn boyutve uzunluu dirsek says ve dger faktrlerle balant belli bir olayla birleen aralkl emmeve sktrma stroklarnn sebep olduu hafif darbe etkisi olabilir.


56/108

56

Motor ve Ara Teknikleri

MOTORUN TANIMI

Yakttan elde ettii s enerjisini mekanik enerjiye eviren makinelere motor denir.

MOTOR ETLER

Zamanlarna Gre:1- Drt zamanl motorlar2- ki zamanl motorlar

Kullanlan Yaktlara Gre:1- Benzinli motorlar

2- Dizel motorlar

3- LPG motorlar

Yaktn Yanma Yerine Gre:1- ten yanmal motorlar2- Dtan yanmal motorlar

Yapm zelliklerine Gre:1- Sra tipi2- Birbirlerinin karlarna yatk (Dz, hafif, eik, boksr tipi)3- Sra halinde bir a ile birletirilmi (V tipi)4- Daire eklinde (Yldz tipi)

Silindir Saylarna Gre:1- Tek silindirli

2- ok silindirli

Soutma Sistemlerine Gre:1- Su soutmal2- Hava soutmal


57/108

57

MOTORUN PARALARI

1- Silindir Blou:inde silindirlerin bulunduu ve motor paralarn zerinde tayan anaparadr.

2- Silindir Kapa:Silindir blou zerini kapatan ve yanma odalarn meydana getirenkapaktr.

3- Karter : Motor yana depoluk grevi gren, silindir blounun altndaki paradr.

4- Supap Kapa:Motor zerindeki supap (klbtr) mekanizmasn d etkilerden korur.

5- Radyatr:Soutma suyunun bulunduu depo.

6- Karbratr:Benzin-hava karmn salayan para.

7- Hava Filitresi: Siilndirlere giren havay temizler.

8- Manifoldlar (emme-egzoz): Hava yakt karmn silindirlere, yanm gazlar daryatayan borulardr.

9- Ya Filitresi:Motor ya iindeki yabanc maddeleri temizler.

10- Endksiyon Bobini (Ateleme):Akden gelen akm 15.000-25,000 volta ykseltenparadr.

11- Buji: Benzin-hava karmn tututuran paradr.

12- Konjektr (reglatr):arj dinamosunun rettii elektrii doru akma eviren ve 12volt deerinde dzenleyen paradr.

13- Enjektr:Dizel motorlarda yakt pskrten paradr.

14- Krank Mili: Pistonlarn bal olduu, motorun almas sonucu elde edilen hareketin ve

gcn motordan alnmasna yarayan mildir.

15- Piston: Silindir iersinde hareket eden ve hareketi krank miline iletmesine yardmc olanparadr.

16- Piston (biyel) Kolu :Pistonun dorusal hareketini krank miline ileten paradr.

17- Ya Pompas:Karterdeki ya basnla hareketleri paralara gnderir.

18- Yakt Pompas (benzin otomatii):Yakt basnla karbratre gnderen para:


58/108

58

19- Distribtr:Benzinli motorlarda ateleme srasna gre bujilere elektrik enerjisignderen paradr.

20- Mar Motoru:Motora ilk hareket veren paradr. Elektrik enerjisini hareket enerjisineevirir.

21- Alternatr (arj dinomosu):Ara iin gerekli elektrik enerjisini reten paradr. Hareketenerjisini elektrik enerjisine evirir.

22- Su Pompas (devirdaim):Suyun silindir iindeki kanallarda dolamasn salar.

23- Enjektr Pompas:Dizel motorlarda yakt basnla enjektrlere gnderen paradr.

ki Zamanl Motorlarn alma Sras

1. Zaman : Emme - Sktrma2. Zaman : Ateleme (i) Egzoz

K ZAMANLI MOTORLARIN ALIMA PRENSPLER

1- Emme - Sktrma:Silindire yakt-hava karmnn alnmas ve sktrlmas.2- Ateleme - Egzoz:Sktrlan hava-yakt karmnn atelenmesi ve artk gazlarn daryaatlmas.


59/108

59

ATELEME SSTEM

Grevi:Silindirdeki sktrlan yakt-hava karmnn, buji ucundaki kvlcm yardmylayanmasn salar.

Paralar:1- Ak:Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine evirir. Motorun almad anda ara iingerekli elektrik enerjisini salar. 12 volt elektrik akm verir.

2- Kontak Anahtar:Elektrik akmnn iletilmesi veya kesilmesini salayan paradr. Kontakanahtar devrelidir. Birinci devrede akm, aydnlatma ve gsterge cihazlarna gnderir.

kinci devrede akm ateleme sistemine gnderir. nc devrede mar motorunu altrr.

3- Endksiyon Bobini:Akden ald 12 voltluk elektrik akmn 15 - 25 bin volta ykseltir.

4- Enjektr:Yakt toz halinde (plverize) silindire gnderen para.

5- Kam (eksantrik) Mili:Krank milinden ald hareketle baz motor sistemlerininalmasn salayan paradr.

6- Supaplar: Yaktn silindirlere alnmasn (emme), egzoz gazlarnn silindirden atlmasnsalayan paradr (egzoz)

7- Besleme Pompas:Dizel motorlarda mazotu enjektr pompasna ileten paradr.


60/108

60

DRT ZAMANLI MOTORLARIN ALIMA SIRALAMASI

1. Zaman : Emme

2. Zaman : Sktrma3. Zaman : Ateleme ()4. Zaman : Egzoz

DRT ZAMANLI BENZNL MOTORLARIN ALIMA PRENSPLER

1- Emme: Yakt-hava karmnn silindire alnmas2- Sktrma:Silindire alnan havann sktrlmas

3- Ateleme:Sktrlan yakt-hava karmnn buji kvlcm yardmyla yaklmas.4- Egzoz : Silindir iinde kalan artk gazlarn darya atlmas

DRT ZAMANLI DZEL MOTORLARIN ALIMA PRENSPLER

1- Emme: Silindire temiz havann alnmas2- Sktrma :Silindire alnan havann sktrlmas3- Ateleme :Sktrlan havann zerine yaktn enjektrle pskrtlerek yanmas4- Egzoz : Silindir iinde kalan artk gazlarn darya atlmas.


61/108

61

Motorlarn Bakm ve Arzalar

1- Distribitr:Endksiyon bobininden gelen yksek gerilim elektrik akmn atelemesrasna gre bujilere gnderir.

a) Platin:Alp kapanarak endksiyon bobininin yksek gerilim meydana getirmesineyardmc olur.

İklimlendirme ve soğutma

Documents