The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science

Volume 6 Issue 2, p. 149-164, February 2013

KNC DNYA SAVAI SONRASI KURULAN DNYA

DZEN VE TRKYE

NEW WORLD ORDER AFTER WORLD WAR II AND TURKEY

Do. Dr. . Sabri BALKAYA

Atatrk niversitesi, K.K.E.F, lkretim Blm. Sosyal Bilgiler ABD, Erzurum

Abstract

After World War II, a new world order was founded. The actors in

this foundation were The United States of America and the Soviet Union.

Both countries made efforts to dictate their political, ecomomic and military

oder around the World. Turkey tried to determine its status in this new

world order. Besides the USA and Western Europe, Turkeys political and

legal structure he preferred had a significant influence on its foundation.

Turkey decided to follow democratic, liberal and secular order the USA

founded in the two-polar world order founded after World War II. In this

study, how the World order was founded after World War II and the status

of Turkey in this order were studied. In this way, the major conjuncture in

todays world was tried to evaluate.

Key Words: New world order, Communism, Capitalism, USA, the

Soviet Union, Turkey, Democracy, Secularism.

kinci Dnya Sava Sonras Kurulan Dnya Dzeni ve Trkiye 150

z

kinci Dnya Sava sonras yeni bir dnya dzeni kurulmutur. Bu

dzenin kurucu aktrleri ABD ve SSCB olmutur. Her iki devlette kendi

siyasi, ekonomik ve askeri dzenlerini dnyaya hakim klmak iin kyasya

mcadeleye girmitir. Trkiyede bu yeni dnya dzeni ierisinde kendi

konumunu belirlemeye almtr. Bu konumun belirlenmesinde SSCBnin

yaklamlar, ABD ve Bat Avrupann tutumu etkili olduu gibi Trkiyenin

kuruluunda tercih ettii siyasi ve hukuki yapda etkili olmutur.

Trkiye kinci Dnya Savandan sonraki kurulan iki kutuplu dnya

dzeni ierisinde tercihini, ABDnin kurduu demokratik, laik ve liberal

dzenden yana yapmtr.

Bu almada kinci Byk Sava sonras dnyann nasl bir dzene

sokulduu ve Trkiyenin bu yap ierisinde nasl yer ald ele alnmtr.

Bylece iinde bulunduumuz dnya konjoktr ile yeniden bir

deerlendirme yaplmaya allmtr.

Anahtar Kelimeler: Yeni Dnya Dzeni, Komnizm, Kapitalizm,

ABD, SSCB, Trkiye, Demokrasi, Laiklik.

GR

Birinci Byk Savan sonunda emperyal an yeniden ekillendii

bilinmektedir. 18 Ocak 1919da Paris Bar konferansnda bir araya gelen 32 devletin

temsilcisi bu yeni emperyal an nasl ekillendiine ahit olmulardr. Katlan

devletlerin drd hari dierleri sadece yeni dnya dzeninin oluumunu

seyretmilerdir. Aslnda drtler konferans olarak ta adlandrlan bu konferansn

etkin drt devleti ngiltere, Fransa, talya ve ABDdir.

ngiltere, Fransa, talya ve ABDnin kontrolndeki konferansta sava

kaybeden devletlere olduka ar artlarda antlamalar hazrlanmtr. Aslnda birinci

yeni dnya dzenini oluturan bu antlamalar ngiltere ve Fransann elinde

hazrlanyordu. Hatta Fransadan ziyade belirleyici devlet ngiltere idi. talya ngiltere

vastasyla saf d braklm, ABD temsilcisi bata ngiltere olmak zere dier

devletlerin tutumu dolaysyla toplanty terk etmek durumunda braklmtr.

Bylece birinci yeni dnya dzenini kurmak, ngiltere Babakan Lloyd George ile

Fransa Babakan Clemenceauya kalmtr.

kinci Byk Savan sebeplerini de mevcut kurulan birinci yeni dnya

dzenine kar koyulan tepkiler oluturmutu. ngilterenin byk emperyal devlet

olarak kuruduu birinci yeni dnya dzenini kabul etmeyen devletlerin ban

Almanya ve talya ekiyordu.

151

. Sabri BALKAYA

Almanya ve talyann revizyonist politikalar karsnda ngiltere ve

Fransann anti revizyonist politikalar gelitirmeleri ikinci byk savan balamasna

sebep olmutur. Eyll 1939da balayp Eyll 1945te biten bu savata her iki tarafta

hedeflerini gerekletirme adna baarl olamamlardr. Her ne kadar savan galibi

ABDnin ikinci defa yanlarnda savaa katld anti revizyonistler olmusa da, bu

savan sonunda Avrupa merkezli iki tarafta g merkezi olma zelliklerini

kaybetmilerdir. Birinci dnya dzenini korumak isteyenlerle onu ykmak

isteyenlerin etkisiz olacaklar yeni bir dnem balamtr. Bu dnemde dnyada iki

g merkezi ortaya kmtr. Bunlardan birisi ABD dieri ise SSCBdir.

ABD ve Sovyetlerin kuraca ikinci yeni dnya dzeni artk yava yava ina

edilmeye balamtr. ki yeni sper gcn kuraca dzende, dnya yeni bir g ve

nfus alanlar savana sahne olmutur. Birincisinde olduu gibi sava Avrupaya

kazandran ABD, ktasna ekilip ngiltere ve Fransaya teslim ettii dnyann rotasn

bizzat eline alacaktr. Birincisinde Bolevik Devrimi nedeniyle savan ortasnda

ekilip dost ve mttefikleri ile dman konumuna geen Sovyetler ise ideolojik olarak

kart olduu devletlerle ikinci byk savata tekrar mttefik olmu ve sava

Almanlar karsnda kazand zaferle, Dnyann rotasn ABD ile birlikte ele almaya

almtr.

Avrupann kaybettii, Amerika ve Asyann kazand savata Trkiyede

nemli bir yer igal etmitir. Birinci savata topraklar param para edilen, devleti

yklan Trkiye, ikinci savata bamsz Trk devletinin varln ve toprak

btnln savaa katlmadan korumann amansz mcadelesini vermitir. Bu da

olduka zor olmutur. En sonunda ubat 1945te Almanya ve Japonyaya sava ilan

ederek tarafn belirlemek zorunda kalmtr. Kazanan tarafta yer alm olmak gzeldi

ama kazananlar arasnda da keskin bir siyas, kltrel, sosyal, ekonomik ve ideolojik

bakmndan ok byk ayrlklar vard. Hemen yan bandaki kap komusu

Sovyetler mi? Yoksa kta ve Okyanus tesi ABD mi? Hangisinin yannda, olmal,

hangisinin dnyasn tercih etmelidir?

Aslnda Trkiye Cumhuriyeti Devleti kuruluunda tercihini ada,

demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti olmak amacyla batdan yana koymutur.

Trkiye 1945 sonras, bu yapsn okyanus tesinin yeni dnya dzeni ierisinde mi

devam ettirip tamamlayacaktr yoksa Sovyetlerin kuraca dzen ierisinde mi

olacaktr? En nemli sorun bu olmutur. Bu iki devlet nasl bir dnya dzeni

nermilerdir? Trkiye tercihini nasl ve nereden yapmtr? Yaplan tercih Trkiyeyi

nereye tamtr? Bu sorular ve cevaplar yeniden gzden geirmek, iinde bulunulan

nc bin yl iin olduka nem arz etmektedir.

kinci Dnya Sava Sonras Kurulan Dnya Dzeni ve Trkiye 152

I. 1945 Sonras ABDnin ve Sovyetlerin Kurduu Yeni Dnya Dzeni

kinci Dnya Savandan sonra dnya ok nemli deiikliklere sahne oldu.

Hem Avrupa hem de uluslararas sistem bakmndan gerekleen bu deiiklerin

ilkini, Avrupann liderliini kaybedip dnya sistemi olmaktan kp dnya alt

sistemi1 olmas oluturmaktadr. Avrupa artk belirleyiciliini kaybetmitir. Bu g

ABD ve Sovyetlere gemitir. Bylece iki kutuplu bir dnya ortaya kmtr.

Uluslararas sistem bakmndan olduka nemli ikinci deiiklikte, bu iki kutupluluk

olmutur. nk savata ordularyla zafer kazanan ve ayakta kalan ABD ve SSCB

olmutur. Bundan dolay savatan sonra dnya devletleri bu iki lke etrafnda

kmelenmitir.

Bu kmelenme her iki devletin kendi dnya gr erevesinde

yaplandrlmaya alld grlmtr. Bu durum beraberinde iki lke arasnda

kyasya bir mcadelenin de balangcn oluturmutur. ABD ve SSCB arasnda

balayan bu mcadele Souk Sava* dnemi olarak tarihteki yerini almtr. Yeni

dnya dzeni 1945ten sonra balayan souk sava ile ina edilmeye balanmtr.

na edilen yeni dnya dzeninin sacayaklarndan birini ekonomi, ikincisini asker,

ncsn siyas yaplanma ve propaganda oluturmutur.

A- Ekonomik yaplanma

ABD kapitalist ekonomik sistemin SSCBde komnist ekonomik sistemin

savunucusu idi. Bir taraf dnya apnda ticaretin ilkelerini koyarak liberal ekonomik

sistemin kuruculuunu ve koruyuculuunu dier tarafta her eyi devletin

kontrolnde ve emrinde dzenlenmesi ile dikkatleri zerine ekiyordu.

1946 ylnda ABD tarafndan kurulan IMF ve Dnya Bankas uluslararas

ticareti byk kapitalist devletlerin adna ynetme ve kontrol etme grevini

stlenmitir. ABD kurucu devlet olarak ve her iki kurumdaki katklar ile karar

direksiyonun bana gemitir. IMFnin vazifesi lkelerin d borlarn demelerinde

karlaacaklar skntlar zerek dnya ticaretinin akn salamak ve dnyada

enflasyonu kontrol etmektir. Dnya Bankasnn grevi ise lkelere ve onlarn

gvencesindeki zel kurululara uzun vadeli yatrm amal borlar vererek kapitalist

sisteme uyumlarn salamakt. 1945de kurulan Birlemi Milletlere ye olmayan

lke IMFye ve IMF ye ye olmayan lkede Dnya bankasna ye olamaz artlar

konularak, ABD kuraca sistemde dnya devletlerini kendi kontrolne almay

bylece kolaylatrmtr.

Bu kurumsallamann dnda ABD, Sovyet yaylmaclna kar birde

ekonomik doktrin gelitirdi. ABD Dileri Bakan George Marshal tarafndan 5

1 Baskn Oran, Bat Bloku Ekseninde Trkiye 1-1945-960,Trk D Politikas, C.1 1919-1980, ( Editr: Baskn

Oran),letiim Yaynlar,5.Bask, stanbul, 2002. s. 480. * Souk Sava: kinci Dnya Savandan sonra ABD ile SSCB arasndaki scak askeri eylemler olarak deil de,

ideolojik, ekonomik, siyas, kltrel ve silahlanma yar eklinde gerekleen mcadeleleri ve atmalar ifade

eder.

153

. Sabri BALKAYA

Haziran 1947de ne srlen ve Nisan 1948de y