ﺪﺣﻮﺘﻟا يوذ لﺎﻔﻃا ﻢﻴﻠﻌﺗ ﻦﻴﻄﺴﻠﻓ...

33

¢üî∏e

∫hC’G øjô°ûJ ÚH Ée IÎØdG ∫ÓN Ú£°ù∏a ‘ åëÑdG Gòg õ‚oCG

∫hC’G :Úª°ùb ≈dEG åëÑdG º°ù≤æjh .2013 ÊÉãdG øjô°ûJh 2011

‘ ≈dhC’G ;Úà«ª«∏©J ÚàÄ«H ‘ »FGôLE’G åëÑdG ó©oH ™e ádÉM á°SGQO

.á«bô°ûdG ¢Só≤dG ‘ á«fÉãdGh ,á«Hô¨dG áØ°†dG

,äÉ°TQhh äÉ°TÉ≤fh äGQÉjRh äÓHÉ≤e ≈∏Y »æÑªa ,ôNB’G º°ù≤dG ÉeCG

πeÉ°ûdG èeódÉH á≤∏©àŸG äÉ°SQÉªŸGh äGQƒ°üàdG ‘ åëÑ∏d ∂dPh

äÉ«HOC’G á©LGôe øY kÓ°†a ,Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd

.ÉjÉ°†≤dG √ò¡H á≤∏©àŸG

äÉ°SQÉªÃ ≥∏©àJ »àdG á«ŸÉ©dG ô¶ædG äÉ¡Lƒd kÉ°VôY åëÑdG Ωó≤j

…òdG QÉWE’G AGQB’G √òg πμ°ûJ å«M ,óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ™e πª©dG

.åëÑdG Gòg ¬«∏Y õμJôj

‘ óMƒàdÉH kGójGõàe kÉeÉªàgG ∑Éæg ¿CG åëÑdG èFÉàf äô¡XCGh

ΩGó©fG èFÉàædG äô¡XCG Éªc .Ωƒ¡Øªc í°VGh ÒZ ¬fCG ≈∏Y ,Ú£°ù∏a

™e πª©dG ≥jôW øY º∏©à∏d QƒeC’G AÉ«dhCGh Ú«æ¡ª∏d ¢Uôa OƒLh

’ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G øe ójó©dG ¿CGh ,óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G

.º«∏©à∏d kÉ°Uôa ¿ƒμ∏Á

äÉeóÿGh óMƒàdG QÉ°ûàfG áÑ°ùf ∫ƒM äGAÉ°üMEG …CG ôaƒàJ ⁄

»°ü«î°ûJ ΩÉ¶f ≈dEG ∫ƒ°UƒdG Ö©°üdG øe ¿Éch ,√AGREG IôaƒàŸG

.áØ°†dG ‘ óªà©e

…hP ¢UÉî°TCÓd πeÉ°ûdG èeódG ƒëf ¬LƒJ OƒLh åëÑdG ô¡XCG

Éªc .zπeÉ°ûdG èeódG{ Ωƒ¡Øe ‘ kÉ£∏N ∑Éæg ¿CG ≈∏Y ,óMƒàdG

É¡¡LGƒj »àdG IÒãμdG äÉÑ≤©dG øe ºZôdÉH ¬fCG èFÉàædG äô¡XCG

√ÉŒÉH á©aGO Iƒb ∑Éæg ¿EÉa ,Ú£°ù∏a ‘ ¿ƒ«æ¡ŸGh QƒeC’G AÉ«dhCG

تعليم ا8طفال ذوي التوحدفي فلسطين@

1»Ñ°TBG ÚdEG

í∏°üe É°TQ :åMÉH óYÉ°ùe

.¿É°ùfE’G ¥ƒ≤M Iô°UÉæeh º«∏©àdG áª«≤H ¿ÉÁE’G øe ™ÑæJ Ò«¨àdG

…hP ∫ÉØWC’G ™e πª©dG ‘ áëLÉf äÉ°SQÉªŸ á∏ãeCG åëÑdG ¢VôY

kÉ°Uôa ôaƒJh ,Égò«ØæJ ” »àdG IRQÉÑdG äGQOÉÑŸG ¢†©Hh óMƒàdG

¢VôY Éªc ,óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G èeO ∫É› ‘ ôªà°ùŸG ôjƒ£à∏d

.äÉ«°UƒàdG ¢†©H

áeó≤ŸG .1 Éª¡«dhoCG ÚdÉ› ±É°ûμà°S’ ‹ á°UôØdG áMÉJE’ ôîØdÉH ô©°TCG

QÉWE’G Gòg ‘ á«°†≤dG åëH ¿CG ≈∏Y ,Ú£°ù∏ah óMƒàdG :»eÉªàgG

kÉjôgƒL kGAõL ∫ƒÑ≤dGh á«°SÉ°ù◊G πμ°ûJ PEG , kÉ«Ñ°ùf ó≤©ŸG ÊÉμŸG

¿É°Vô©e Éª¡æμd ,ájƒªæJ kGOƒ¡L åëÑdG É q≤ p°T Ö∏£àjh ,áª¡ŸG øe

.¿É°ùfE’G ¥ƒ≤M ¢ù°SoCG ≈∏Y kÉjôgƒL ¿É«æÑe Éª¡fCG Éªc ,º¡ØdG Aƒ°ùd

‘ ¢SÉædG º¡J á«°†b óMƒàdG πg :É¡æe ,á∏Ä°SCG øY åëÑdG Ö«éj

ÚØ∏àîŸG ¢SÉædG QÉÑàYG Ú«æ«£°ù∏ØdG øe Ö∏£oj πgh ?Ú£°ù∏a

øe πgh ?Ée A»°T Ò«¨àd êÉàëf GPÉŸh ?á∏μ°ûe OÉà©ŸG øY kÓ«∏b

’ ájOó©àdG hCG ábÉYE’G øY á«HôZ QÉμaCÉH ôKCÉàe åëÑdG Gòg ó©j

áãMÉÑdG ¿CG ÒZ ?á«æ«£°ù∏ØdG áaÉ≤ãdG øe kÉ«°SÉ°SCG kGAõL Èà©J

OƒLƒe ÒZ óMƒàdG ¿EG” :(Grinker) ôμæjôL ∫ƒ≤H ¢ùfCÉà°ùJ

Ú©e A»°T ≈dEG ô¶æJ »àdG »g É¡JGP áaÉ≤ãdG ¿EG .áaÉ≤ãdG êQÉN

“¬fCÉ°ûH π©Øà°S Ée Qô≤Jh ,¬«∏Y AÉª°SC’G ≥∏£Jh ,CÉ£N hCG …OÉY ¬fCÉc

.(Grinker, 2009)

¿ƒ«æ«£°ù∏ØdG ÖZôj πg :É¡æe ,á∏Ä°SCG øY áHÉLEÓd åëÑdG ≈©°ùjh

∂∏Á ’CG ?¬dÉ«M A»°T π©ah ¬à«ª°ùJh óMƒàdG ≈dEG ô¶ædG ‘

™ª≤dGh º∏¶dG øe QôëàdÉc ,É¡ãëÑd ºgCG ÉjÉ°†b ¿ƒ«æ«£°ù∏ØdG

?IOhóëŸGh áªq«≤dG QOÉ°üŸG øe ¿Éeô◊Gh

34

áaÉ≤K ÒZ áãMÉÑdG áaÉ≤K ¿CG ∂dP ;ÈcCG ICGôL åëÑdG Ös∏£J óbh

IóFÉa É¡∏ªY Ωó≤j ¿CG πeCÉJ áãMÉÑdG ¿CG ≈∏Y .á°SGQódG ´ƒ°Vƒe ¿ÉμŸG

äÉLÉ«àMG áÑWÉflh èeódG º«gÉØe ôjƒ£J ‘ ºgÉ°ùjh ,á«∏ªY

øjƒd ™e áãMÉÑdG â≤ØJG ,Gò¡Hh .Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G

ƒg ÖàμdG iƒ°S kÉÄ«°T èàæ oj ’ …òdG åëÑdG ¿EG” :¬dƒb ‘ (Lewin)

.(Lewin, 1946) “±Éc ÒZ åëH

ôjó≤Jh ôμ°T

á°UÉN ,»ãëH ‘ GƒcQÉ°T øjòdG äÉª¶æŸGh OGôaC’G ™«ªL ôμ°TCG

ΩGQ ‘ (QCERD) …ƒHÎdG ôjƒ£àdGh åëÑ∏d ¿É£≤dG õcôe

í∏°üe É°TQ áãMÉÑdG ¢üNCG Éªc .åëÑdG Gò¡d ºYódG Ωób å«M ,ˆG

É¡d áæjóe ÉfCÉa ,áªLÎdGh åëÑdG ‘ »JóYÉ°ùŸ ¿É£≤dG õcôe øe

.åëÑdG ÖfGƒL πc ‘ ‹ É¡ªYOh É¡F’h ≈∏Y

ÉfCÉa Gò¡dh ,√GQƒàcO áMhôWCÉc (ΩÉ¡¨æeÒH) á©eÉ÷ »ãëH Ω só≤«°S

óMƒàdG õcôe Iôjóe ,ÆÒHódƒZ ¿QÉc .O »àaô°ûŸ ¿Éaô©dÉH áæjóe

É¡¡«LƒJh É¡©«é°ûJ ≈∏Y ∂dPh ;(ACER) åëÑdGh º«∏©à∏d

…ódÉÿG ≈ª∏°S ôμ°TCG Éªc .åëÑdG Gòg ‘ »≤«≤◊G É¡eÉªàgGh

É¡àjDhQh á«YGƒdG É¡JÉ¶MÓŸ É«dÉ£jEG -¿É°ùfE’G ¢VQCG á°ù°SDƒe øe

π°UGƒàŸG ¬ªYO ≈∏Y ¢ù«ØjO ó«ØjO »LhR kÉ°†jCG ôμ°TCGh ,É¡ªYOh

.»ãëÑH ¬fÉÁEGh ¬àªμMh

ÜÉÑ°SC’ ôjô≤àdG ¢üf ‘ OGôaC’G ¢†©H AÉª°SCG OôJ ⁄ :á¶MÓe

ºgDhÉª°SCG á«dÉàdG ¢UÉî°TCÓd áæà‡ »æfCG ’EG ,á«°Uƒ°üÿÉH ≥∏©àJ

áÑgh QOÉf QƒàcódGh …Oôc º«°Sh :åëÑdG ‘ áª«≤dG º¡JÉªgÉ°ùŸ

•É«N Iójôah º∏μà°ùe ÉfQh ,¿É£≤dG õcôe ‘ ™FGôdG ºbÉ£dGh

RófôØdG á°SQóe ‘ QƒeC’G AÉ«dhCGh õ«cÎdG áYƒª› OGôaCG ™«ªLh

Ú°SÉj IÒeCGh »∏Y º«°Shh á°TƒZ ¿ÉÁEGh á°û«Y ƒHCG áª°ùHh ,ˆG ΩGôH

õcôe ‘ á°VhôdG ºbÉWh QƒeC’G AÉ«dhCGh õ«cÎdG áYƒª› OGôaCGh

ÉÁQh áfhGô°T ¿ÉÁQÉfh áfhÓY π«∏Nh áî«°T ÉØ°Th ,áª°ùH IÒeC’G

,º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh ºbÉWh ™eÉ÷G º«∏©àdG …QÉ°ûà°ùe ,ÊÓ«μdG

á«©ªL øe IóHÉY ø°ùëŸG óÑYh ¿ÉeôJ Òª°Sh IhOGód OÉjEG ∂dòch

,á«∏gC’G á©eÉ÷G øe É°TÉH »eÉ°S QƒàcódGh ,óMƒàdG ∫ÉØWCG AÉbó°UCG

QƒfCG Qƒ°ù«ahÈdGh ƒ°ShQ ÉæjôHÉ°U IQƒàcódGh ∫Gõf ôgGR QƒàcódGh

…ódÉÿG ≈ª∏°Sh ,á«æWƒdG ìÉéædG á©eÉL øe QÉª°ùe ôª°Sh øjOhO

¢Só≤dG ‘ ájô°ùjƒ°ùdG ¿É°ùfE’G ¢VQCG á°ù°SDƒe ‘ É¡FÓeR áaÉch

áªéædG πÑL õcôe øe IOƒL áë«HQh ô°UÉf IOÉZh ,á«bô°ûdG

øe á∏ÑYh ,AÉ°ùæ∏d á°†¡ædG õcôe øe »°ù«àfQ êQƒLh ,GOô°S ‘

á«©ªL øe ôØ©L óªfih äGOôL π«∏Nh ,»æ«°ù◊G π°ü«a á°SQóe

õcôe ºbÉWh , (JACCO)óMƒàdG ∫ÉØWCG ájÉYôd ¢Só≤dG

the Qattan Early Years) ‘ Úª∏©ŸGh ,π«gCÉà∏d ΩôμdƒW

ínà oj ⁄h º¡oà«≤àdG øjòdG øjôNB’G ¢UÉî°TC’G ™«ªLh ,(Diploma

.ºgôcP ‹

3áÄWƒJ .1 Éææμd ,ódÉN πãe ÜÉ©dC’G øe áæ«©e kÉYGƒfCG √ôμj áÑ∏£dG ¢†©H áªK

.QƒeC’G AÉ«dhCG IóYÉ°ùÃ πØ£dG Ö°SÉæJ áØ∏àfl ÜÉ©dCG OÉéjEG ÉædhÉM

»eQ ájGƒg Éª¡æHG iód ¿CG πØ£dG GódGh Éf nÈNCG ,ódÉN ádÉM ‘

Iô≤a ‘ ájGƒ¡dG √òg ódÉN ¢VôY .AGƒ¡dG ‘ IÒ¨°üdG äGôμdG

kÉÑdÉW ódÉN ¿Éch , kÓgòeh kÉ©FGQ ¢Vô©dG ¿Éch ,ìƒàØŸG Ωƒ«dG ∫ÓN

.ìÉ«JQ’ÉH ¿GódGƒdG ô©°T ,kGÒNCGh .Ωƒ«dG äÉ«dÉ©a ∫ÓN á«Ñ©°T GP

äÉHÉ£dG »eQ GƒdhÉMh ,ódÉN IógÉ°ûÃ ¿hôNB’G ÜÓ£dG ™àªà°SG

hP »Ñ°U ¬fCÉH ô©°ûj ¬∏©L Ée ,ódÉN ¿hógÉ°ûj ™«ª÷G ¿Éch .¬∏ãe

øe ™aQ å«M ,¬d áÑ°ùædÉH kGó«L ∂dP ¿Éch .á°SQóŸG ‘ á«Ñ©°T

.áª∏©e ∫ƒ≤J ,¬JGòd ¬eGÎMG

øY åëÑdG ‘ ácQÉ°ûŸG ¢SQGóŸG ióMEG øe k’Éãe Gòg ¿Éc

óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMG á«Ñ∏J πLCG øe Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG

,πØ£dG áaô©e øª°†àj ∫ÉãŸG Gòg ¿EG .º¡àÑWÉflh Ú£°ù∏a ‘

AÉæHh ,¬Jƒb •É≤fh πØ£dG äÉeÉªàgG ≈∏Y AÉæÑdGh ,πgC’G ™e πª©dGh

,¬JGòd ¬eGÎMGh ¬°ùØæH ¬à≤K õjõ©Jh ,¬fGôbCG ™e á«YÉªàLG äÉbÓY

.áfhôeh ´GóHEÉH ±ô°üàdGh

Úª∏©ŸG iód IOƒLƒŸG Iƒ≤dG •É≤f ≈∏Y õ«cÎdG ¿CÉH áãMÉÑdG øeDƒJ

Iƒ≤dG •É≤f ≈∏Y õ«cÎdG á«ªgCG Qó≤H º¡e ∫ÉéŸG Gòg ‘ Ú∏eÉ©dGh

.∫ÉØWC’G áaÉch ,óMƒàdG …hP øe πØ£dG iód

Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG ≈∏Y iôNCG á∏ãeCGh ¢ü°üb ≈dEG åëÑdG Ò°ûj Éªc

.Ú£°ù∏a ‘

á©LGôe) èeódGh º«∏©àdG ,óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWC’G .2(äÉ«HOC’G

äÉ«HOC’G ‘ AÉL Ée ¢ûbÉæJ AGõLCG áKÓK åëÑŸG Gòg øª°†àj

áãMÉÑdG çóëàJ :k’hCG :óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G º«∏©Jh óMƒàdÉH á≤∏©àŸG

.âbƒdG Qhôe ™e ¬gÉŒ Iô¶ædG tÒ¨J á«Ø«ch ,óMƒàdG Ωƒ¡Øe øY

áãMÉÑdG Oó– :kÉãdÉK .º«∏©àdG á«∏ªY ≈∏Y áÑJÎŸG QÉKB’G åëÑJ :kÉ«fÉK

.åëÑdG É¡«dEG ¥ô£J »àdG á«°ù«FôdG ÉjÉ°†≤dG ¢†©H

óMƒàdG 2.1 ôfÉc ƒ«d øe xπc ΩÉ«b òæe ,á«°VÉŸG Úà°ùdG äGƒæ°ùdG ∫ÓN

π≤à°ùe πμ°ûH óMƒàdG ∞°UƒH (1944) ôLÒÑ°SCG õfÉgh (1943)

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

35

çÉëHC’G ∫ÓN øeh ,óMƒàdG øY kGÒãc ÉæaôY ,äGQÉ≤dG ∞∏àfl ‘h

á©«ÑW øY ¬ª∏©J øμÁ É‡ ÒãμdG ∑Éæg ∫Gõj ’ ¬fCG ÒZ ,Iôªà°ùŸG

.º∏©àdG ÚHh ¬æ«H ábÓ©dGh óMƒàdG

πjƒW kÉ«Ñ°üY kÉ«FÉ‰ kÉHGô£°VG ¬Ø°UƒH óMƒàdG ≈dEG ΩÉY πμ°ûH ô¶æoj

øjôNB’G º¡a ‘h ¿ôŸG ÒμØàdG ‘ á«°SÉ°SCG áHƒ©°U ≈dEG …ODƒj ,ióŸG

≈dEG …ODƒj ób »Ñ°ü©dG ±ÓàN’G Gòg .á«YÉªàL’G ∞bGƒŸGh

äÉeÉªàg’G :πãe ,á«cƒ∏°ùdGh á«YÉªàL’G äÉHƒ©°üdG øe áYƒª›

áÑ°SÉæe äÉbÓY ôjƒ£J ‘ π°ûØdGh ,‘ô◊G ÒμØàdGh ,IOóëŸG

.(1992 ,á«dhódG áë°üdG áª¶æe) ¿GôbC’G ™e kÉjôªY

,óMƒàdG ÜGô£°VG É¡jód á∏Ø£d ΩoCG »gh ,(1996) ≠æjh Èà©J

í∏£°üŸG Gòg íª°S óbh ,zóMƒàdG ∞«W{ í∏£°üe πNOCG øe ∫hCG

á©°SGh áYƒª› øª°†àj …òdG ÜGô£°V’G ∞jô©J ¥É£f ™«°SƒàH

ÜGô£°VG ∂dP ‘ ÉÃ ,á«YôØdG äÉÄØdGh äÉaÓàN’Gh äGQó≤dG øe

»FÉªædG ÜGô£°V’Gh ôLÒÑ°SCG áeRÓàeh »μ«°SÓμdG óMƒàdG

.OóëŸG ÒZ -πNGóàŸG

É¡«∏Y â≤∏WCG ácÎ°ûŸG äÉª°ùdG øe áYƒª› äÉÄØdG √òg ∂∏à“h

π°UGƒàdGh »YÉªàL’G πYÉØàdG :»gh ,zäÉHƒ©°üdG å∏ãe{ ≠æjh

kÉ≤M’ (1999) ¿GOQƒL ΩÉbh .»YÉªàL’G ∫É«ÿGh »YÉªàL’G

:` pH áKÓãdG ä’ÉéŸG ∞°UƒH Ωƒ≤«d äÉHƒ©°üdG å∏ãe í∏£°üe ôjƒ£àH

•.»ØWÉ©dG ÜÉ©«à°S’Gh ∫OÉÑàŸG »YÉªàL’G πYÉØàdG

•.»¶Ø∏dG ÒZh »¶Ø∏dG π°UGƒàdG

•.»YÉªàL’G ∫É«ÿGh ∑ƒ∏°ùdGh ÒμØàdG ‘ áfhôŸG

åjó◊G ºàj ,ôcòdG áØfBG á«°SÉ°SC’G áKÓãdG ä’ÉéŸG ≈dEG áaÉ°VE’ÉH

‘ IQôμàe á«°ùM äÉaÓàNG OƒLh øY ™°SGh ¥É£f ≈∏Y kÉ«dÉM

óbh ,¬àÄ«H ™e óMƒàdG …hP øe ¢üî°ûdG É¡H πYÉØàj »àdG á≤jô£dG

»°ü«î°ûàdG π«dó∏d ádó©e á©ÑW çóMCG ‘ äÉª°ùdG √òg êGQOEG ”

,»°ùØædG Ö£∏d á«μjôeC’G á«©ª÷G .DSM-V) »FÉ°üME’G

.IóëàŸG äÉj’ƒdG ‘ ™°SGh ¥É£f ≈∏Y Ωóîà°ùoj …òdG (2013

¢UÉî°TC’G ÖMÉ°üJ »àdG á«°ù◊G á«cGQOE’G äÉaÓàN’G ∂∏J πª°ûJh

ÒZh √ƒ°ûŸG ∑GQOE’Gh ,IQÉKE’G ¢ü≤fh ,IQÉKE’G •ôa :óMƒàdG …hP

¿ƒμJ ób »àdG ,IóFGõdG á«°SÉ°ù◊Gh ,ôNCÉàŸG ∑GQOE’Gh ,πeÉμàŸG

ÒZ ⁄É©dG ‘ É¡fƒ¡LGƒj »àdG Iójó©dG äÉHƒ©°üdG øY ádhDƒ°ùe

Úª∏©ª∏d áª¡e äÉ°SÉμ©fG ™e ,(Bogdashina, 2004) …óMƒàdG

É¡H ôKDƒJ »àdG ¥ô£dG ≈∏Y á∏ãeCG OÉéjEG øμÁ) Ú°ü°üîàŸGh

.(ÊÉãdG ≥ë∏ŸG -»°ù◊G ∞∏ŸG ‘ ∫ÉØWC’G ≈∏Y á«°ù◊G äÉaÓàN’G

»àdG ,π°UGƒàdGh »YÉªàL’G πYÉØàdG ä’É› ‘ äÉaÓàN’G ¿EG

»FÉ°üME’G »°ü«î°ûàdG π«dó∏d ádó©e á©ÑW çóMCG ‘ É¡LGQOEG ”

äÉHƒ©°U ÖÑ°ùJ ób ,“»YÉªàL’G π°UGƒàdG” íÑ°üàd (DSM-V)

¢Uôa ¿Gó≤ah ,øjôNB’G º¡a ≈∏Y IQó≤dG ‘ ¥É£ædG á©°SGhh Iójó°T

¿CG ≈∏Y ,…OÉ«àY’G ƒªædG …hP ∫ÉØWCÓd IôaƒàŸG »YÉªàL’G º∏©àdG

á«YÉªàL’G äGQÉ°TE’G º¡a ‘ »Lƒdƒ«H ¬°SÉ°SCG kGQƒ°üb” ∑Éæg

øY áªLÉædG äÉHƒ©°üdG ¿CG Éªc ,(Jordan,2002) “á«dÉ©Øf’Gh

,áé«àædÉHh .»YÉªàL’Gh ‹É©Øf’G Qƒ£àdGh º∏©àdG ≈∏Y ôKDƒJ ∂dP

ÒZh ,kÉÑ©°U πØ£dG QÉÑàYG ≈dEG …ODƒj ób äÉª°ùdG √òg º¡a ΩóY ¿EÉa

.º∏©àdG ≈∏Y QOÉb ÒZh ,ÜODƒe

.2012 QGPBG - º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh ™e ¿hÉ©àdÉH …ƒHÎdG ôjƒ£àdGh åëÑ∏d ¿É£≤dG õcôe ¬ª¶f …òdG óMƒàdG ¥É°ùe øe ÖfÉL

36

óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G ∞°üf ƒëf óæY á«ægòdG ábÉYE’G çó–

äGQó≤dG ÚH Iƒéa óLƒJ ,∂dP ≈dEG káaÉ°VEG .(NICE,2013)

»æ©J »àdG) óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G óæY á«Ø«μàdG äGQó≤dGh á«ægòdG

øe ójõJ »àdG ,(¢ùHÓŸG AGóJQG IQÉ¡e πãe ,á«eƒ«dG á«JÉ«◊G äGQÉ¡ŸG

.(Charman, et al., 2011) á«eƒ«dG IÉ«◊G ∞FÉXh ‘ äÉHƒ©°üdG

ÜGô£°V’G ƒg óMƒàdG ¿EG PEG ,á©FÉ°T á¨∏dG äÉHGô£°VG Èà©Jh

kÓ°üØæe kÉjQƒ£J ≈æëæe π°UGƒàdGh á¨∏dG ¬«a òNCÉJ …òdG ó«MƒdG

∂dÉe πØ£dG ¬«a hóÑj …òdG âbƒdG »Øa ,(Jordan, 2002)

π°UGƒàdG ‘ IÒÑc mäÉHƒ©°U óéj ób ,Ió«L ájƒ¨d äGQÉ¡e

.øjôNB’G ™e »YÉªàL’G

ÒZ »°ûŸG á≤jôWh á°ûcôØdGh ∞«©°†dG ≥°SÉæàdG øe πc Èà©j Éªc

.(NICE, 2013) kÉfÉ«MCG óMƒàdG äÉØ°U øe ájOÉ«àY’G

™e π≤J äÉHƒ©°U ≥∏îJ ób »àdG óMƒàdG äÉØ°U øe ójó©dG ¿CG óL oh

‘ ÒÑc ´ƒæJ OƒLƒH ∞°üàj óMƒàdG ¿CG ’EG ,(ibid) πØ£dG Qƒ£J

óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G ¢†©H ∂∏Á ¿CG øμªŸG øe ¬fEG PEG ,äGQó≤dG

íÑ°üj å«M ,É¡à÷É©eh äÉeƒ∏©ŸG ÜÉ©«à°SG ‘ IRÉà‡ äGQób

º¡d áªFÓe äÉÄ«H ‘ πª©dG óæY ìÉéædG Ú¨dÉÑc A’Dƒg ¿ÉμeEÉH

.(Mottron, 2011)

ÒZ äGQÉ¡e kÉ≤M ∂∏“ óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G øe á∏«∏b áÄa áªK

…hP ¢UÉî°TC’G” í∏£°üÃ kÉfÉ«MCG º¡æY ∞jô©àdG ºàjh ,ájOÉ«àYG

¿ÉØ«à°S º°Sôj :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a ,“(Savants) ÚHƒgƒŸG óMƒàdG

¥OCÉH …ô°†M ó¡°ûe øY äÉMƒd á°ûgó∏d IÒãe á≤jô£H ôjÉ°ûà∏jh

ó¡°ûª∏d §≤a mIóMGh mIógÉ°ûe ó©H ¬JôcGP øe Égóªà°ùj π«°UÉØàdG

á¨∏dG (2007) â«eÉJ É«fGO ø≤JCGh ,(Whiltsire, 2013)

ΩÉbQC’G ‘ IQOÉf IQób ∂∏Áh ,óMGh ´ƒÑ°SCG ¿ƒ°†Z ‘ ájófÓ°ùjC’G

≈dEG ∫ƒ°UƒdG ™«£à°ùj PEG ,IôcGòdG øe …ÉÑdG ΩÉbQCG ôcP øe ¬æ qμ o“

Éª o¡ n¡HÉ°T Éeh Úà°ü≤dG ÚJÉg øμd .22,214 ájô°û©dG ádõæŸG

.á©FÉ°T ÒZ É¡fCG ≈∏Y ∫ój Ée ,QÉÑNC’G ‘ ô¡¶J

∞°Uƒjh ±ô©j »àdG á≤jô£∏d á∏°UGƒàŸG äÉë«≤æàdG äòîJG óbh

káaÉ°VEG ,Iójó÷G çƒëÑdG èFÉàfh iDhôdG QÉÑàY’G Ú©H óMƒàdG É¡H

‘ óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G ¿Éμe √ÉŒ Iójó÷G äÉ«°SÉ°ù◊G ≈dEG

øjòdG ¢UÉî°TC’G É¡eób »àdG IÒÑμdG äÉªgÉ°ùŸG ∫ÓN ,™ªàéŸG

Grandin, 1995; Wiiliams,) óMƒàdG ∞«W ‘ º¡°ùØfCG ºg

1999; Nazeer, 2010; Mukopadhayay, 2011; .(Sainsbury, 2000; Milton, 2013

OƒLƒH ójGõàe »Yh ≈∏Y ¿ƒμf ¿CG ≈∏Y ¢UÉî°TC’G A’Dƒg ÉfóYÉ°S óbh

øeh .óMƒàdG ÖMÉ°üJ äÉHƒ©°U ≈dEG áaÉ°VEG ,Iƒ≤dG •É≤f øe ójó©dG

»àdG ájƒ≤dG äÉeÉªàg’G ≈dEG áaÉ°VEG ,√òg Iƒ≤dG •É≤æH ±GÎY’G ∫ÓN

π°†aCG á≤jôW ∂dP ÉæëæÁ ób ,kÉfÉ«MCG óMƒàdG …hP øe πØ£dG É¡μ∏Á

.(Happe, 2001) óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWC’G ™e πª©∏d á«HÉéjEG ÌcCG

äÉHƒ©°U OƒLh á«fÉμeEG »ØæJ ’ á«HÉéjEG ÌcCG è¡f ´ÉÑJ’ IƒYódG √òg

.¬cƒ∏°Sh óMƒàdG …hP øe πØ£dG º∏©J ‘ ôKDƒJ IÒÑc

Éªc –óMƒà∏d á«cƒ∏°ùdG äÉØ°üdG ÒKCÉJ á«fÉμeEG (1) ∫hó÷G ÚÑj

áª¶æe) (ICD-10) ¢Vôª∏d »ŸÉ©dG ∞«æ°üàdG ‘ OQGh ƒg

‘ hCG á°SQóŸG ‘ ∑ƒ∏°ùdGh º∏©àdG ≈∏Y - (1992 á«ŸÉ©dG áë°üdG

äÉaÓàN’G √òg ‘ É¡H ôμØf »àdG á≤jô£dG ¿EG .∫ÉØWC’G ¢VÉjQ

»àdG á≤jô£dG ‘ ôKDƒJ ,ÉæJGQÉ¡eh Éæàaô©e ≈dEG káaÉ°VEG ,äÉHƒ©°üdGh

.É¡H Ö«éà°ùf

óMƒà∏d á«cƒ∏°ùdG äÉØ°üdG

.∫ÉØWC’G ¢VÉjQ ‘ hCG á°SQóŸG ‘ ∑ƒ∏°ùdGh º∏©àdG ≈∏Y πªàfi ÒKCÉJ zóMƒà∏d á«cƒ∏°ùdG äÉØ°üdG{

(1992 ,á«ŸÉ©dG áë°üdG áª¶æe) (ICD-10)øe ÉgòNCG ”

•.¿GôbC’G ™e ádOÉÑàe äÉbGó°Uh äÉbÓY π«μ°ûJ ‘ áHƒ©°U •.á«YÉª÷G á£°ûfC’G ‘ á°UÉNh ,á«YÉªàL’G äGQÉ°TE’G •É≤àdG ‘ áHƒ©°U •.á©bƒàe ÒZ á«ØWÉY äÉHÉéà°SG

z»YÉªàL’G πYÉØàdG ‘ á«Yƒf äÉHƒ©°U{

•.á«¡Ø°ûdG äÉª«∏©àdG /ábƒ£æŸG á¨∏dG º¡a ‘ áHƒ©°U •.(πØ£dG ™e) çóëàdG óæY áHÉéà°S’G ΩóY •.áYƒª› ™e Ö©∏dG ∫óH mRGƒe hCG …Oôa Ö©d

z»YÉªàL’G π°UGƒàdG ‘ á«Yƒf äÉHƒ©°U{

•.á©bƒàŸG ÒZ çGóMC’Gh ÚJhôdG äGÒ¨Jh ∫É≤àf’G äÉbhCG ‘ áHƒ©°U •.»LQÉN ºYO ¿hO øe √ÉÑàf’G ≈∏Y á¶aÉëŸG ‘ áHƒ©°U •.çGóMC’G “ôgƒL” º¡a ‘ áHƒ©°U

zá£°ûfC’Gh äÉ«cƒ∏°ùdGh äÉeÉªàg’G øe Ohófi ¿hõfl{

•.ÚfPC’G hCG Úæ«©dG ¥ÓZEG •.áaô¨dG hCG ¢SÉædG ∑ôJ ≥jôW øY §«ëŸG øe äGòdG ádGREG •.¬JGP âbƒdG ‘ kGóMGh kÉÄ«°T /kÉ°üî°T êÉàëj

ΩÉªàgG hCG ,á«°ù◊G äÓNóŸG ™e πYÉØàdG ‘ ¿É°ü≤f hCG •ôa{

záÄ«ÑdG øe á«°ù◊G ÖfGƒ÷G ‘ …OÉ«àYG ÒZ

(Adapted from Charman, et al., 2011. p.10) :1 ºbQ ∫hóL

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

37

hCG ábÉYE’G ‘ ôμØf ¿CG É¡H øμÁ »àdG ¥ô£dG øe ójó©dG ∑Éæg

ób …òdG ,ábÉYE’G -õé©dG êPƒ‰ hCG »Ñ£dG êPƒªædÉa ,äÉaÓàN’G

πØ£dG ≈dEG äÉHƒ©°U …CG hõ©j ,Ú£°ù∏a ‘ óFÉ°ùdG êPƒªædG ¿ƒμj

Rieser and) ¬FÉØ°Th πØ£dG “êÓY” á«Ø«μH ôμØjh ,¬°ùØf

.(Mason, 1990

CÉ°ûæJ πcÉ°ûŸG ¿CÉH øeDƒj »YÉªàL’G êPƒªædG ¿EÉa ,∂dòd kÉaÓN

áÄ«H ÒaƒJ ‘ Éæ∏°ûa øe èàæJ ábÉYE’G ¿CGh ,á£«ëŸG áÄ«ÑdG øe

,ójGõàe ƒëf ≈∏Yh .∫ÉØWC’G A’Dƒg Úμ“ ≈∏Y IQOÉbh áªFÓe

»Ñ£dG êPƒªædG ó°V kÉæ∏Y ¿ƒKóëàj óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G ¿EÉa

ìÓ°UEÓd áLÉëHh Ú°übÉf kÉ°UÉî°TCG º¡Ø°UƒH º¡«dEG ô¶æj …òdG

.(O’Neill, 1999)

êÓY OÉéjEG ádhÉfi -óMƒàdG …hP øe ÜÉ°T ƒgh -¿ƒ°ùcÉL ¿QÉ≤j

Jackson,) “…QB’G ¥ô©dG” ≥∏N ô∏àg ádhÉëÃ ÜGô£°VÓd

É¡Ø°SCG øY (Sainsbury, 2000) …È°ùæjÉ°S qÈ©oJ Éªc .(2002

…hP øe ∫ÉØWC’G π©L ádhÉfi »g Úª∏©ŸG π©a IOQ q¿EG” : ká∏FÉb

“∫ÉØWC’G A’Dƒg º«∏©J ÜÉ°ùM ≈∏Y ÚjOÉ©dG ∫ÉØWC’G πãe óMƒàdG

ájOó©àdG ácôM º°SÉH çóëàJ »gh ,(Stanton, 2013. p.34)

Ió°ûH ¢VQÉ©Jh ,ójGõàe ƒëf ≈∏Y É¡Jƒ°U ƒ∏©j »àdG á«Ñ°ü©dG

óMƒàdG ≈dEG ô¶ædÉH …OÉæJh ,óMƒàdG Ω qôéj …òdG »Ñ£dG êPƒªædG

ádhÉfih ,¢Vôªc ¬«dEG ô¶ædG øe k’óH ,»©«ÑW ÊÉ°ùfEG ±ÓàNÉc

.“º¡LÓY” ádhÉfi øe k’óH óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G º¡a

iôNoCG ≈dEG áaÉ≤K øe ∞∏àîj ájOó©à∏d »YÉªàL’G πÑ≤àdG ¿EG

Grinker, 2009; Feinstein, 2010; Dyches, T.et)

§ÑJôj ájõ«∏‚E’G á¨∏dG ‘ “ájOó©àdG” Ωƒ¡Øªa .(al., 2004

,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ,…QƒμdG ™ªàéŸG ¿CG ÚM ‘ ,á«HÉéjEG ä’’óH

Grinker,) ±ÓàN’G øjójh á«dÉY áª«≤c ¬HÉ°ûàdG ≈dEG ô¶æj

.(2009

Iõ«ªŸG áª°ùdG ¿CG ≈dEG (Mottron, 2011) ¿hôJƒe Ögòjh

¬JQóbh ,äÉaÓàN’G …hP ¢UÉî°TC’G èeO »g Òæà°ùŸG ™ªàéª∏d

º¡æ«μªàH ;óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G iód Iƒ≤dG •É≤f ≈∏Y AÉæÑdG ≈∏Y

åëÑdG ∫É› ‘ á°UÉN ,™ªàéª∏d ájÉ¨∏d áª«b äÉªgÉ°ùe Ëó≤J øe

.∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ,»ª∏©dG

í∏£°üe ΩGóîà°SG π°†aC’G øe ¿Éc GPEG É qªY ¢TÉ≤ædG π°UGƒàj

Jordan,) “óMƒàdG ∞«W ÜGô£°VG” hCG “óMƒàdG ∞«W ádÉM”

≈dEG ¢TÉ≤ædG Gòg ±ó¡jh .(2007; Jones, G. et al., 2008

øe ,±ÓàN’G πÑ≤àd áLÉ◊G ÚH ¿RGƒàdG øe ádÉM ≈dEG ∫ƒ°UƒdG

¢UÉî°TC’G ójó– ≈dEG áLÉ◊ÉH ±GÎY’G iôNoCG á¡L øeh ,á¡L

º¡d √ÒaƒJ ºàj ób …òdG ,‘É°VE’G ºYódG ≈dEG ¿ƒLÉàëj ób øjòdG

.∞°Uh hCG “á«ª°ùJ” º¡jód ¿Éc ∫ÉM ‘ π°†aCG mƒëf ≈∏Y

≈∏Y ∫ƒ°ü◊G” ¿CG (0Sainsbury, 200) …È°ùæjÉ°S Èà©Jh

¢U) “»JÉ«M ‘ çóM A»°T π°†aCG ƒg kGÒNCG áë«ë°üdG á«ª°ùàdG

óæY óMƒàdG OƒLƒH ±GÎY’G øe πéÿG ¿CG Èà©J Éªc .(31

¿B’G ™«°ûjh .(ibid) Ö«©e A»°T ábÉYE’G ¿CG Iôμa Rõ©j ¢üî°T

øe “óMƒàdG ∞«W” hCG “óMƒàdG” í∏£°üe ΩGóîà°SG äÉ«HOC’G ‘

“ádÉM” hCG “ÜGô£°VG” :πãe iôNoCG äÉë∏£°üÃ áª∏μdG §HQ ¿hO

ƒëædG Gòg áãMÉÑdG âëf óbh ,(Jones, G, et al. 2008)

.Ö°ùMh “óMƒàdG” í∏£°üe ΩGóîà°SÉH

á«Ñ£dG çƒëÑdG ¢ù∏› ¿CG ÉfóLh ,“óMƒàdG” ÜÉÑ°SCG ‘ ÉæãëH GPEGh

:`H ∂dP í°Vƒj

ƒg óMƒàdG ¿CG »°VÉŸG ¿ô≤dG ∞°üf ióe ≈∏Y çƒëÑdG äôbCG

áÁó≤dG äÉMGÎb’G øY »∏îàdG ” Éªc .»FÉ‰ »Ñ°üY ÜGô£°VG

πgC’G á«HôJ øe ºéæj ób óMƒàdG ∞«W ÜGô£°VG ¿CÉH á∏FÉ≤dG

¢SÉ°SC’G ≈∏Y áë°VGh ádOCG OƒLh äÉÑKEG ” å«M ,ájOÉ«àY’G ÒZ

ádOC’G ∫GõJ ’ ÚM ‘ (...) óMƒà∏d »æ«÷G ¿ƒμŸGh »Lƒdƒ«ÑdG

á«æ«÷G á«∏HÉ≤dG ™e á«Ä«ÑdG πeGƒ©dG πYÉØàJ GPEG ÉªY áë°VGh ÒZ

.(MRC, 2001. P21)

‘ IOƒLƒŸG äÉaÓàN’G ¢SQóJ »àdG ÜÉ°üYC’G º∏Y çÉëHCG äCGóH

ÜÉÑ°SC’G ∫ƒM í°VhCG iDhQ Ëó≤àH óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G ÆÉeO

äÉª°ùdG øe GOóY çÉëHC’G √òg äOóMh ,óMƒàdG AGQh áæeÉμdG

Baron-Cohen,) ÆÉeódG øe áØ∏àfl øcÉeCG ‘ ájOÉ«àY’G ÒZ

“IBGôŸG ÜÉ°üYCG” çÉëHCG Ò°ûJ ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a .(2008

AÉæH ≈∏Y IBGôŸG ΩÉ¶f πª©j” :»JB’G ≈dEG (Mirror Nuerons)

á©«ÑW äGP »g Éæà¨eOCG ¿CG Éæd ÚÑjh ,Ú°üî°T á¨eOCG ÚH ô°ùL

çÉëHC’G ¿CG ≈∏Y ,(Keysers, 2011. P62) “á≤«ªY á«YÉªàLG

Ωó≤J -(¬°ùØf ™LôŸG ,Keysers) Ò°ûj Éªc -∫ÉéŸG Gòg ‘

…hP ¢UÉî°TC’G óæY »YÉªàL’G ∫É°üØf’G º¡Ød áæμ‡ á≤jôW

.óMƒàdG

¿ƒc á«Ø«c º¡a ≈∏Y (Hobson, 2002) ¿ƒ°ùHƒg ÉfóYÉ°ùjh

‘h ,∫ÉØWC’G º¶©e óæY º∏©à∏d ájƒb IGOCG ¢SÉædG ∫ƒ≤Y ÚH ábÓ©dG

ôKCÉàJ -óMƒàdG ádÉM ‘ Éªc -ábÓ©dG √òg É¡«a Ö«¨J »àdG ä’É◊G

.I qó°ûH ¬ŸÉY øY πØ£dG º∏©J á≤jôW

Iôaƒàe óMƒà∏d “äÉLÓ©dG” ¬«∏Y ≥∏£j Éeh πNóàdG ¥ôW ¿EG

≈dEG QƒeC’G AÉ«dhCG Öë°ùJ ¿CG øμªŸG øeh ,IÒÑc OGóYCÉH kÉjQÉŒ

38

»g ájÒN á°ù°SDƒe óLƒJ Éª«a ,AÉ«ªY á≤jô£H kÉ«dÉe áØ∏μe ¥ôW

≈dEG ±ó¡J ,(net.researchautism.www) “óMƒàdG åëH”

IóM ≈∏Y IóMGh πc º«≤Jh ,áahô©ŸG πNóàdG ¥ô£H áªFÉb ÒaƒJ

ájƒb á«HÉéjEG ádOCG{ øe º««≤àdG ìhGÎj å«M ,áë°üdG ¢SÉ°SCG ≈∏Y

kGOóY ∑Éæg ¿EÉa ,ß◊G Aƒ°ùdh .zkGóL ájƒb á«Ñ∏°S ádOCG{ ≈dEG zkGóL

kGô£N πμ°ûj Ée É¡æeh ,ádOCÉH áeƒYóŸG ÒZ πNóàdG ¥ôW øe kGÒÑc

ƒgh -(Fitzpatrick, 2009) ∑ôJÉHõàa ó≤àæj PEG ,kGójó°T

øe ÊÉ©j øHG √óæYh ,IÈÿG øe IÒãc äGƒæ°ùH ™àªàj Iô°SCG Ö«ÑW

≈dEG ô≤àØJ »àdG á«Ñ£dG êPÉªædG øe ójó©dG m P’ mπμ°ûH –óMƒàdG

.∫ƒ∏M ≈dEG ÚLÉàëŸG QƒeC’G AÉ«dhC’ kÉªFGO IôaƒàŸGh ,á«ª∏©dG ábódG

≈∏Y ±ôY óMƒàdG ¿CG ó≤à©j å«M ,IójóL IôgÉX óMƒàdG ¢ù«d

øe kGóMGh kÉ°üî°T ¿CG ≈dEG QÉ°ûjh ,(Frith, 2003) ïjQÉàdG ôe

Baird et) IóëàŸG áμ∏ªŸG ‘ óMƒàdÉH ôKCÉàj ¢üî°T áÄe πc ÚH

ôKCÉàj ó≤a ,çÉfE’G øe QƒcòdG ÚH kÉYƒ«°T ÌcCG ¬fCG ’EG ,(al., 2006

iód ¿ƒμj ¿CG íLôŸG øeh .IóMGh ≈ãfoCG πHÉ≤e óMƒàdÉH QƒcP á©HQCG

.óMƒJ hhP AÉHôbCG óMƒàdG …P ¢üî°ûdG

¢UÉî°TC’G OGóYCG ‘ áë°VGƒdG IOÉjõdG ∫ƒM ¢TÉ≤ædG ∫hGóà ojh

AÉHh” OƒLh ¿CÉ°ûH á∏Ä°SC’G QÉã oJh ,óMƒàdÉH º¡°ü«î°ûJ ºàj øjòdG

Iôμa ¢†aôj (Grinker, 2009) ôμæjôL ¿CG ÒZ ,“óMƒàdG

,ä’É◊G OóY ‘ »≤«≤◊G ójGõàdG á«MÉf øe “óMƒàdG AÉHh” OƒLh

ºàj »àdG ä’É◊G ójGõJ AGQh πeGƒ©dG øe kGOóY ∑Éæg ¿EG : kÓFÉb

Ωƒ¡Øeh ,¥OC’Gh ôμÑŸGh π°†aC’G ¢ü«î°ûàdG :»gh ,É¡°ü«î°ûJ

á©bGƒdG ä’É◊G øe ójõŸG ¢ü«î°ûàd íª°ùj …òdG ™°SGƒdG óMƒàdG

” øjòdG ¢UÉî°TC’G øe ójó©dG ¿CÉH ±GÎY’Gh ,∞«£dG ‘ôW ≈∏Y

‘ áeó≤àŸG ¥ô£dGh ,kÉ°†jCG óMƒJ º¡jód iôNoCG ä’ÉëH º¡°ü«î°ûJ

á«fÉμeEG OÉ©Ñà°SG øμÁ ’ ¬fEÉa ,∂dP ™eh .áÄHhC’G øY äÉfÉ«ÑdG ™ªL

.(NICE, 2013) óMƒàdG ä’ÉM ‘ »≤«≤◊G ójGõàdG

,äÉ©ªàéŸG ™«ªL ‘ ájhÉ°ùàe á≤jô£H óMƒàdG QÉ°ûàfG á«°Vôa ¿CÉ°ûHh

§ÑJôe ∫DhÉ°ùàdG ¿CG ’EG ,∂dP ≈∏Y áª°SÉM ádOCG ∑Éæg ¢ù«d

øe kÓ«∏b kGOóY (Dababnah, 2013) ¬æHÉHO äóLhh .åëÑdÉH

⁄h ,§°ShC’G ¥ô°ûdG ‘ óMƒàdG QÉ°ûàfG áÑ°ùæH á∏°üàŸG äÉ°SGQódG

πgCG ÜQÉŒ á°SGQóH âeÉb PEG ,á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ á°SGQO …CG óŒ

.óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G

á«aÉ≤ãdG hCG á«aGô¨÷G Ohó◊G ±ô©j ’ óMƒàdG ¿CG ¢†©ÑdG ó≤à©j

øμJ ⁄ QƒeC’G ¿CG øe ºZôdÉH ,(Feinstein, 2010) á«bô©dG hCG

¿CG äó≤àYG IôμÑŸG óMƒàdG äÉjô¶f ¿CGh ,∫É◊G √òg ≈∏Y kÉªFGO

Sanua,) GƒfÉ°S ô¶f ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a .áaÉ≤ãdÉH §ÑJôe óMƒàdG

√QÉÑàYÉH óMƒàdG ≈dEG (1984. cited in Feinstein 2010

áeó≤àŸG ∫hódG ‘ ô¡¶j” …òdG “á«Hô¨dG IQÉ°†◊G ¢Vôe”

,∂dP ™eh .“ájhƒædG á∏FÉ©dG øe É¡JÓFÉY ¿ƒμàJ »àdG ,kÉ«LƒdƒæμJ

çÉëHC’G øe ójõŸG ≈dEG kGôNDƒe (Daley, 2002) »∏jO ÉYO

øe ¬fCG ô©°T PEG ,óMƒàdG πãe ä’ÉM ∫ƒM áØ∏àîŸG äÉaÉ≤ãdG ‘

á«ŸÉY IôgÉ¶c óMƒàdG ≈dEG ô¶ædG -äÉfÉ«ÑdG ÜÉ«Z πX ‘ -Ö°ùfC’G

.äÉaÉ≤ãdG ™«ªL ‘ çó–

Fombonne, et al., 2001.) ¿ƒÑeƒa ÉgóYCG á«FÉHh á°SGQO ‘h

OƒLh ≈∏Y π«dO …CG ∑Éæg øμj ⁄ ,(cited in Dyches 2004

óMƒàdG ∂dP ‘ ÉÃ ,á∏NGóàŸG á«FÉªædG äÉHGô£°V’G ÚH ábÓY

óLh (Hassan, 2012) ¿É°ùM ¿CG ’EG .¥ô©dG ±ÓàNG ÚHh

ábQÉaC’Gh Ú«dÉeƒ°üdG ∫ÉØWC’G ÚH óMƒàdG QÉ°ûàf’ ≈∏YCG áÑ°ùf

≈∏Yh .IóëàŸG äÉj’ƒdG ‘ óMGh »M ‘ Oƒ°ùdG Ú«ÑjQÉμdGh Oƒ°ùdG

‘ (Ben-Sasson, 2012) ¿ƒ°SÉ°S øH ≈æÑàj ,∂dP øe ºZôdG

¿CG ≈dEG â°ü∏N »àdG á«°VôØdG ,π«FGô°SEG ‘ ÉgGôLCG »àdG ,¬à°SGQO

»∏jO ™e ∂dòH kÉ≤Øàe ,äÉaÉ≤ãdG ÈY áàHÉK óMƒàdG QÉ°ûàfG ä’ó©e

.(2002)

¿ƒà°SÉe ¬∏Ñb øeh (≥HÉ°ùdG Qó°üŸG) ¿ƒ°SÉ°S øH :øe πc ô¶f óbh

º«gÉØŸG É¡H ôKDƒJ ób »àdG ¥ô£dG ≈dEG (Matson, 2011)

‘ »©«Ñ£dG »FÉªædG Qƒ£àdGh á«£ªædG äÉ«cƒ∏°ùdÉH á≤∏©àŸG á«aÉ≤ãdG

ób »àdG äÉ«cƒ∏°ùdG ¢†©H ¿EG :∂dP ≈∏Y áÑJÎŸG QÉKB’Gh ¢ü«î°ûàdG

’ ób Ée áaÉ≤K hCG ádhO ‘ óMƒàdG ∞«W ÜGô£°V’ äÉeÓY Èà©J

ób óMƒàdG ¿EG .iôNCG áaÉ≤K hCG ádhO ‘ ájOÉ«àYG ÒZ äÉ«cƒ∏°S Èà©J

.(Matson, 2011) kÉ≤M áØ∏àfl ∫hO ‘ áØ∏àfl ¥ô£H ô¡¶j

ä’ó©e ∫ƒM É¡°UÓîà°SG øμÁ á«FÉ¡f äÉLÉàæà°SG ∑Éæg â°ù«d

ádOC’G ¿EÉa ,∂dP ™eh .⁄É©dG AÉëfCG ™«ªL ‘ óMƒàdG QÉ°ûàfG

Ö°ùM óMƒàdG QÉ°ûàfG ä’ó©e ±ÓàNG á«°Vôa ºYóJ ’ IOƒLƒŸG

/á«bô©dG πeGƒ©∏d …ƒb ÒKCÉJ OƒLh ≈dEG Ò°ûJ ’h ,á«aGô¨÷G á≤£æŸG

Elsabbagh et al.,) ájOÉ°üàb’G á«YÉªàL’G hCG á«aÉ≤ãdG

.åëÑdG øe ójõe ≈dEG áLÉëH ∫É› Gòg ¿CG hóÑjh ,(2012

øe óMƒàdG ¢ü«î°ûJ , kIOÉY ,ºàj ⁄É©dG øe IÒãc AGõLCG ‘

äÉ¶MÓŸG ≈∏Y ¢ü«î°ûàdG ≈æÑojh ,äÉ°ü°üîàdG Oó©àe ≥jôa

πØ£dG ¿ƒμj ÉeóæY óMƒàdG ∫Éμ°TCG ¢†©H ¢ü sî°ûoj Éª«a ,äÓHÉ≤ŸGh

.ôª©dG øe ≥M’ âbh ‘ ¢ü«î°ûàdG ºàj kÉÑdÉZ øμdh ,Úàæ°S ôªY ‘

äóLh ,ôμÑe ôªY ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ¢ü«î°ûàd kÉ«©°Sh

,Qƒ¡°T á©°ùJ ôªY ‘ ∫ÉØWC’G ¢ü«î°ûJ á«fÉμeEG IójóL á°SGQO

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

39

§‰ ≈∏Y ±ô©à∏d Ú©dG ácôM ™ÑàJ É«LƒdƒæμJ ΩGóîà°SG ≥jôW øY

óMƒàdÉH Ú¨dÉH ¢UÉî°TCG ¢ü«î°ûJ ºàj ,kÉfÉ«MCGh .ô¶ædG/ô°üÑdG

IQó≤dG ΩóYh ±ÓàN’ÉH Qƒ©°ûdGh äÉjóëàdG øe IóY äGƒæ°S ó©H

Ió«Øe Iƒ£îc ¢ü«î°ûàdG ≈dEG ô n¶æoj óbh .kÉ«YÉªàLG ∞«μàdG ≈∏Y

äÉLÉ«àMG ‘ ÒμØàdG óæY í«ë°üdG √ÉŒ’G ‘ Úª∏©ŸG ¬«Lƒàd

å«M ,á«ªt∏©àdG äÉLÉ«àMÓd kGô°TDƒe Èà©j ’ ¬æμd ,á«ª∏©àdG πØ£dG

»¨Ñæj ,‹ÉàdÉHh .Éª¡JÉLÉ«àMG ‘ óMƒJ r… nh nP Ú∏ØW …CG ¬HÉ°ûàj ’

¢ü«î°ûàdG ¢SÉ°SCG ≈∏Y ’ äÉLÉ«àM’G ¢SÉ°SCG ≈∏Y º«∏©àdG ≈æÑoj ¿CG

.(DFES, 2002; NIASA, 2003)

’ -Ú£°ù∏a ‘ ∫É◊G »g Éªc - Ióªà©e ¢ü«î°ûJ IGOCG ÜÉ«¨H ,øμdh

¿ƒμ∏Á øjòdG ,∫ÉéŸG Gòg ‘ Ú∏eÉ©dGh Úª∏©ª∏d ¢Uôa ∑Éæg ∫GõJ

¥ôW ΩGóîà°S’ ,πØ£dG º¡a ádhÉfi ‘ áÑZôdGh óMƒàdG øY »YƒdG

™e ,π°UGƒàdG ‘ äÉHƒ©°U ∂∏Á …òdG πØ£dG óYÉ°ùJ ¿CG É¡fCÉ°T øe

√óæY kÓØW √QÉÑàYÉH ¢ü«î°ûJ ¿hO øe πØW ™e πª©dG ¿CG º∏©dG

.(Jordan, 2002) ô°†j ød óMƒJ

óMƒàdGh º«∏©àdG 2.2 kGó«Øe ¿ƒμj ób Ée ,kGÒãc º¡°ùØfCG óMƒàdG hhP ¢UÉî°TC’G ∂∏Á

¿ƒª∏©ŸG çóëoj óbh ,º¡d áÑ°SÉæŸG ºt∏©àdG ¥ôW ≈∏Y ±ô©à∏d

¿ƒ©«£à°ùj ’ ób øjòdG áÑ∏£dG IÉ«M ‘ kGÒÑc kÉbôa ¿ƒ°üjô◊G

Sainsbury, 2000;) á«°SQóŸG áÄ«ÑdG ™e ∞«μàdG hCG ìÉéædG

,(Wiiliams, 1999; Nazeer, 2010; Grandin, 1995

óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G äGƒ°UC’ ´Éªà°S’G º¡ŸG øe ¬fEÉa ,‹ÉàdÉHh

.(Milton &Bracher, 2013)

äÉeÉªàgG -¿É«MC’G øe Òãc ‘ -¿ƒμ∏Á óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ¿C’h

»¡àæj ób ,ºgõ«côJ πeÉc òNCÉJ ¿CG øμÁ áæ«©e ™«°VGƒe ‘ ájƒb

•ÉÑME’ÉH Iô£«°ùdG ¢Vôa ‘ ¿ƒÑZôj øjòdG Úª∏©ŸG Qƒ©°ûH ôeC’G

»JGòdG º∏©àdG /á«dÓ≤à°SÉH º∏©àdG ‘ ÖdÉ£dG áÑZQ øe œÉædG

.(Sainsbury, 2000)

√óæY ÜÉ°T (Tito Mukhopadhyay) …É«góHƒNƒe ƒà«J

Üƒgƒe ÖJÉc ƒg PEG ,á«¶Ød ÒZ π°UGƒJ á≤jôW ∂∏Áh ,óMƒJ

øe ¬æ qμe øe »g ¬JódGh âfÉc óbh ,Öàc áKÓK øe ÌcC’ ∞dDƒeh

á«ªgCG øY ájƒb á≤jô£H ƒà«J Öàμjh .π°UGƒàdG ‘ ¬JGQÉ¡e ôjƒ£J

ádhÉfi ‘ ¬àdƒØW ‘ ≈°†e …òdG âbƒ∏d ≈°SC’ÉH ô©°ûjh ,º«∏©àdG

.(Mukhopadhyay, 2011) óMƒà∏d “êÓY ¥ôW” OÉéjE’

¢UÉî°TCÓd πNóà∏d Üƒ∏°SCG ºgCG ∫Gõj ’ º«∏©àdG” ¿EG ∫ƒ≤dG øμÁ

øμdh ,(Baron-Cohen, 2008. p.109) “óMƒàdG ∞«W ‘

…hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMG á«Ñ∏J ÉfOQCG GPEG áë°VGh ÒZ ádCÉ°ùe º«∏©àdG

¢†aôdG ∫ÉØWC’G A’Dƒg ¬LGƒj ób PEG ,á«ª«∏©àdG áÄ«ÑdG ‘ óMƒàdG

Jackson,) áÄWÉN á«ª«∏©àdG á≤jô£dG âfÉc ∫ÉM ‘ ádõ©dGh

ƒg ÈcCG ô£ÿ ¿ƒ°Vô©àj º¡fCG ≈∏Y ,(2002; O’Neil, 1999

.(Batten, et al., 2006) á°SQóŸG øe AÉ°übE’G

.2012 QGPBG - óMƒàdG ¥É°ùe ∫ÓN É¡à∏NGóe Ωó≤J »Ñ°TBG ÚdEG áãMÉÑdG

40

á«ªgC’G ‘ ájÉZ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G IÉ«M ‘ ôμÑŸG πNóàdG Èà©jh

A’Dƒ¡d »ØWÉ©dGh »YÉªàL’Gh »ª«∏©àdG Qƒ£àdG ¢Uôa áØYÉ°†Ÿ

,(Guldberg, 2010; Parsons, et al., 2009) ∫ÉØWC’G

Ée ø°S ‘ ∫ÉØWC’G ™e Ú∏eÉ©dG ¢UÉî°TC’G ∫ƒ°üM Èà©j ‹ÉàdÉHh

Jones,) kGóL áª¡e ádCÉ°ùe äGQÉ¡ŸGh áaô©ŸG ≈∏Y á°SQóŸG πÑb

¿Éfƒμj πNóàdGh ¢ü«î°ûàdG ¿CG óLh óbh .(G. et al. 2008

AÉ«dhCG ∑Gô°TEÉH ;ÊhÉ©J è¡f QÉWEG ‘ ¿Éªàj ÉeóæY ∫ÉM π°†aCG ≈∏Y

.(NIASA, 2003) Ú°üàîŸGh Ú«æ¡ŸG ≈dEG káaÉ°VEG QƒeC’G

πÑ≤àdG ≈dEG áLÉ◊G 2.3 øjòdG ¢UÉî°TC’G ™«ªL πH ,óMƒàdG ∫É› ‘ ¿ƒ∏eÉ©dG êÉàëj

ádÉM ≈∏Y Ú©∏£e Gƒfƒμj ¿CG ≈dEG ,óMƒàdG …P πØ£dG ™e ¿ƒ∏eÉ©àj

Jordan & Powell,) ¬d ºYódG ÒaƒàH ¿ƒeƒ≤j …òdG πØ£dG Gòg

ìÉéæH πª©∏d ™ÑàŸG è¡ædG ¢VQÉ©àj ,¿É«MC’G øe Òãc ‘ .(1995

hhP ∫ÉØWC’G ¿ƒμj ¿CÉc ,CGóÑŸG å«M øe óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ™e

¿ƒª∏©ŸG Ωƒ≤j Éªæ«H ,Ú«YÉªàLG ÒZ Úª∏©àe IOÉ©dG ‘ óMƒàdG

’ Éægh ,(Powell, 2000) á«YÉªàLG á≤jô£H º«∏©àdG á«∏ª©H

,óMƒàdG …P πØ£∏d áÑ°ùædÉH ,õjõ©àdG øe ´ƒæc ,AÉæã∏d á«ªgCG óLƒJ

.(Jordan, 2002) ¬à«à°ûJ ≈∏Y πª©j ób πH ’

Peeters and Jordan,) ¿GOQƒLh RÎ«H Éæd Ωó≤jh

Éæ¡«Ñæàd ;ôjòëàc ‹Amor NON vincit omnia‹(2010

π°UGƒàdG ‘ »©«Ñ£dG Éæ£‰ ∞««μàd OGó©à°SG ≈∏Y ¿ƒμf ¿CG IQhô°†H

.óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ™e πª©dG óæY Ús«YÉªàL’G πYÉØàdGh

πØ£dG º¡a kÉ°†jCG º¡ŸG øªa ,óMƒàdG á©«ÑW º¡Ød áLÉ◊G øY kÓ°†a

á≤jô£dGh ¬JÉeÉªàgGh É¡¡LGƒj »àdG äÉHƒ©°üdGh ¬Jƒb •É≤fh ,¬JGP

â“ óbh .(Jordan, 2002) ¬JÉ«M ≈∏Y óMƒàdG É¡«a ôKDƒj »àdG

äÉLÉ«àMÓd kGô°TDƒe Èà©j ’ ¢ü«î°ûàdG ¿CG ≈dEG kÉ≤Ñ°ùe IQÉ°TE’G

∂∏Á ’CG »©«Ñ£dG øe ¿ƒμj ó≤a ,∂dP ≈dEG káaÉ°VEGh .IQhô°†dÉH

.kÉjhÉ°ùàe kÉ«FÉ‰ kÉjQƒ£J kÉØ∏e óMƒàdG hP πØ£dG

IQóbh ,Ée m∫É› ‘ á«dÉY IQób óMƒàdG hP πØ£dG ∂∏Á ¿CG øμª«a

…QƒÑ°ùæjÉ°S â∏°üM ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a ,ôNBG ∫É› ‘ kGóL á«fóàe

øe áØ°ù∏ØdGh á°SÉ«°ùdG ‘ √GQƒàcódG ≈∏Y (Sainsbury, 2000)

¥ƒ°ùàdG hCG ´QÉ°ûdG QƒÑY IQÉ¡e ø≤àJ ⁄ ÚM ‘ ,OQƒØ°ùchCG á©eÉL

.á≤gGôŸG á∏Môe øe IôNCÉàe πMGôe ‘ ’EG

óMƒàdG …P πØ£∏d ºYódG Ëó≤àd ¥ô£dG π°†aCG áaô©e πLCG øªa

káaÉ°VEG ,»°üî°ûdG πØ£dG ∞∏e º¡Øf ¿CG …Qhô°V ,º«∏©àdG ∫É› ‘

Prizant & Whetherby, 2006;) óMƒàdG á©«ÑW º¡a ≈dEG

.(Jordan & Powell, 1995

∫ÉØWC’G äÉ«cƒ∏°S ™e πeÉ©àdG ‘ äÉHƒ©°üdG ÖÑ°ùàJ ¿CG πªàëj

``a .á°SQóŸG hCG ∫ÉØWC’G ¢VÉjQ ‘ πcÉ°ûe Qƒ¡¶H óMƒàdG …hP

∫Éμ°TCG øe πμ°ûc Ö©°üdG ∑ƒ∏°ùdG ≈dEG ô¶ædG π°†aC’G øe”

ô¡¶j ¿CG øμÁ PEG ,(Jones et al., 2008, p.16) “π°UGƒàdG

hCG ,π°UGƒàdG ‘ äÉHƒ©°üdG hCG ≥∏≤dG hCG ,»YÉªàL’G ∑ÉÑJQ’G áé«àf

.Oƒª÷G hCG ,á«°ù◊G äÉHƒ©°üdG

øe k’óH ,¬àØ«Xh º¡Ød ádhÉfi ‘ ∑ƒ∏°ùdG ≈dEG ô¶ædG ó«ØŸG øe Éªc

Prizant & Whetherby,) Ö©°U hCG íbh ∑ƒ∏°ùc ¬«dEG ô¶æf ¿CG

∞«μJ äÉ«é«JGÎ°SEG ôjƒ£àd πØ£∏d ºYódG Ëó≤àd ∂dPh ,(2006

áæeÉμdG ÜÉÑ°SC’G º¡a ¿EÉa ,Éæg øeh .iƒbCG »ØWÉY äÉÑKh π°†aCG

∫É©ØdG ≥«Ñ£àdG ‘ ÉfóYÉ°ùJ á«HÉéjEG AóH á£≤f ƒg ∑ƒ∏°ùdG AGQh

.(Cumine, et al., 2010) πNóàdG ¥ô£d

Úª∏©ŸG AÉ£YE’ kGóL º¡e ôeCG ƒgh ,ÖjQóàdG Ωó≤J Ée ≈dEG ±É°†ojh

»àdG äGQÉ¡ŸGh áaô©ŸGh º¡ØdG QƒeC’G AÉ«dhCGh ∫ÉéŸG ‘ Ú∏eÉ©dGh

Guldberg) ádÉ©ØdG äÉ°SQÉªŸG »æÑJ øe Gƒæμªàj ≈àM É¡fƒLÉàëj

ó«ØŸG øe ,ÖjQóàdG ¢UôØd §«£îàdG ∫ÓNh .(et al., 2011

Úaó¡à°ùŸG ÚcQÉ°ûª∏d ºFÓŸG ÖjQóàdG êPƒ‰h áMÉàŸG ¢UôØdG òNCG

Charman et al., 2011, Jones, G. et al.,) QÉÑàY’G Ú©H

.(2008

»g ájÉYôdGh ÖjQóàdG èeGÈ∏d áØ∏μàdG á«dÉ©ah á«dÉŸG ÉjÉ°†≤dG ¿EG

¬fEÉa ,∂dP ™eh ,IOhófi OQGƒe óLƒJ å«M ,∂°T ÓH áª¡e ÉjÉ°†b

å«M ,IÒÑc á«dÉe AÉÑYCG ∞∏μJ ’ Ö«dÉ°SC’G øe OóY ΩGóîà°SG øμÁ

…hP ∫ÉØWCÓd Ió«Øe ¿ƒμJ ób »àdG Ö«dÉ°SC’G øe ójó©dG ∑Éæg ¿EG

»Ñ°ü©dG ƒªædG …hP ∫ÉØWCÓd áª«≤dG ¢ùØæH ¿ƒμJ ¿CG øμÁ óMƒàdG

.(Peeters & Jordan, 2010) …OÉ«àY’G

ÉæëæÁ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G º«∏©J” ¿CG (2002) ¿GOQƒL Èà©j

,∫ÉØWC’G ™«ªL º«∏©J ‘ ÉæÑ«dÉ°SCG º««≤J IOÉYE’ áª°SÉM á°Uôa

É¡fCÉH Éæª¶©e øeDƒj »àdG ±GógC’Gh º«≤dG ≈∏Y ó«cCÉàdG IOÉYEGh

.(p.42) “º«∏©àdG á«∏ªY ôgƒL

óMƒàdÉH á≤∏©àŸG Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG ¿EG ∫ƒ≤dG øμÁ ,áé«àædG ‘h

á≤jô£dG OÉéjGh º¡a” `a ,∫ÉØWC’G ™«ª÷ ™°ShCG óFGƒa É¡d ¿ƒμJ ób

á≤jô£dG ¿Éfƒμj ób óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWC’G ™e πª©dG ‘ áª«∏°ùdG

.(Jordan, 2005. p.14) “∫ÉØWC’G ™«ªL ™e πª©∏d É¡°ùØf

πNóàdG ¥ôWh ájƒHÎdG Ö«dÉ°SC’G 4.2 National) §≤a áÑ°SÉæe IóMGh πNóJ á≤jôW hCG Üƒ∏°SCG óLƒj ’

Research Council, 2001; Jordan, 2002;

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

41

Ée á≤jôW ¿ƒμJ ó≤a ,(Prizant&Whetherby, 2006

∑Éæg ¿CG ≈∏Y ,ôNBG πØ£d áÑ°SÉæe ÒZ É¡æμdh Ée πØ£d áÑ°SÉæe

ó«ØŸG øe å«M ,π°†aC’G ƒg »FÉ≤àf’G è¡ædG ¿ƒc ≈∏Y ¿B’G kÉYÉªLEG

Ö«dÉ°SC’G øe áYƒªéªc äGQÉ¡ŸGh áaô©ŸG Úª∏©ŸG iód ¿ƒμj ¿CG

.(Parsons, et al., 2009) ádOC’G ≈∏Y á«æÑŸG

∞∏àîJ - É¡JÌc ≈∏Y –óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ™e πª©dG Ö«dÉ°SCG ¿EG

áãMÉÑdG ¢Vô©J ,º°ù≤dG Gòg ‘h ,É¡«∏Y áæ«ÑŸG º«≤dG ‘h É¡aGógCG ‘

,óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ™e πª©∏d Égôjƒ£J ” »àdG Ö«dÉ°SC’G ¢†©H

‘ ¿ƒcQÉ°ûŸG É¡«dEG QÉ°TCG »àdG Ö«dÉ°SC’G ¢†©H kájGóH äQÉàNG å«M

.á°SGQódG

ƒg óMƒàdG ∫É› ‘ ájó«∏≤àdG á«ª«∏©àdG Ö«dÉ°SC’G óMCG

äÉHƒ©°Uh óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G º«∏©Jh ÖjQóJ] (TEACCH)

Üƒ∏°SC’G Gòg Ωóîà°ùjh .(Mesibov, et al., 2004) π°UGƒàdG

Üƒ∏°SC’G Gòg Ωóbh .áÄ«ÑdGh êÉ¡æª∏d iƒà°ùŸG ‹ÉY kÉjô°üH kÉeÉ¶f

øμdh ,óMƒàdG ∫É› ‘ á≤∏©àŸG äÉ°SQÉªŸG ‘ áª¡e äÉªgÉ°ùe

áÑWÉfl øe √OƒªL ¬ qæμÁ ’ ÉÃQ ,π°üØæe ΩÉ¶æc Ωóîà°ùj ÉeóæY

á«dÉμJ’G Rõ©j ób πH ’ ,πØ£dG iód á©°SGƒdG á«ª«∏©àdG äÉLÉ◊G

.á«dÓ≤à°S’G øe k’óH

ÌcC’G Ö«dÉ°SCÓd áª¡e áªgÉ°ùe Üƒ∏°SC’G Gòg Ωób ó≤a ,∂dP ™eh

™LôŸG) ÖjQóàdG øe k’óH º«∏©àdG Ëó≤J ≈dEG ±ó¡J »àdG á«FÉ≤àfG

.πª©∏d Ió«L ájGóH á£≤f ¿ƒμj ¿CG øμÁ å«ëH ,(¬°ùØf

Bondy &) (PECS) Qƒ°üdG ∫OÉÑJh π°UGƒàdG ƒg ôNBG ΩÉ¶f

,™°SGh ¥É£f ≈∏Y Ωóîà°ùj ¬H ≈°Uƒe ΩÉ¶f ƒgh ,(Frost, 1994

ájƒ¨∏dG äGQó≤dG …hP ∫ÉØWC’G ºYód ¬eGóîà°SG ºàj Ée kÉÑdÉZh

.óMƒàdG hhP ∫ÉØWC’G ∂dP ‘ øÃ ,IOhóëŸG á«∏°UGƒàdGh

-ΩÉ¶ædG Gòg ΩGóîà°SÉH á≤∏©àŸG áãjó◊G äÉ°SGQódG äQÉ°TCG óbh

á«ª«∏©àdG ájÉYôdG ‘ ≈∏°†ØdG äÉ°SQÉªŸG á∏› ‘ ôc oP …òdG

çÉëHC’G øe ójõŸG AGôLE’ áLÉ◊G ≈dEG -óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWCÓd

äÉYƒª› ™e ¬eGóîà°SG ºàj ÚM ,ΩÉ¶ædG Gòg á«∏YÉa ∫ƒM

ôjƒ£J ‘ ∫ÉØWC’G IóYÉ°ùe ≈∏Y ¬JQób ióeh ,∫ÉØWC’G øe áØ∏àfl

.≥£ædG äGQÉ¡e

(ABA) »≤«Ñ£àdG »cƒ∏°ùdG π«∏ëàdG ƒg ôNBG Üƒ∏°SCG áªK

è¡ædG ≈∏Y óªà©jh ,¥É£ædG ™°SGh ƒgh ,(Lovaas, 1987)

»àdG äGƒæ°ùdG ∫ÓN √Qƒ£J øe ºZôdÉH ,äGQÉ¡ŸG º«∏©àd »cƒ∏°ùdG

Gòg ¬«∏Y óªà©j …òdG »°SÉ°SC’G CGóÑŸG ¿EG .Iôe ∫hC’ ¬ª«ª°üJ â∏J

,∑ƒ∏°ùdG ÖbGƒY hCG èFÉàæH ôKCÉàj ∑ƒ∏°ùdG ¿CG ≈∏Y ¢üæj Üƒ∏°SC’G

™eh .óMƒàdG ∫É› ‘ Ú∏eÉ©∏d kGó«Øe kÓ«dO Gòg ¿ƒμj ¿CG øμÁh

πãe ájó«∏≤àdG á«cƒ∏°ùdG ègÉæŸG OƒªL øY ¢†©ÑdG ∫AÉ°ùàj ,∂dP

≈∏Y OÉªàY’G ‘ •GôaE’G” ¿CG ¿hôj å«M ,(ABA) Üƒ∏°SCG

á«YÉªàL’G áfhôŸG ΩóY Rõ©j É¡H ≈°UƒŸG á«ª«∏©àdG äÉ°SQÉªŸG

.(Prizant & Whetherby, 2006. p.12) “á«ægòdGh

™aGhO Ωóîà°ùJ áé¡æ‡ ÒZ Ö«dÉ°SCG áªK ,á«cƒ∏°ùdG ègÉæª∏d kÉaÓNh

Nind,) ∞qãμŸG π°UGƒàdG Üƒ∏°SCG πãe ;É¡«∏Y AÉæÑ∏d ¢SÉ°SCÉc πØ£dG

IóYÉ°ùŸ ádhÉfi ‘ πØ£dG IOÉ«b ´ÉÑJÉH ¢üàîŸG Ωƒ≤j å«M ,(2000

ô¶ædG øμÁh .(P.45) “»YÉªàL’G πYÉØàdG ôgƒL º¡a” πØ£dG

∞«W ‘ôW ≈∏Y ¿É©≤j Ú∏ãªc ,Iô°ù«ŸGh á«cƒ∏°ùdG :Ö«dÉ°SC’G √òg ≈dEG

™≤jh .É¡eGóîà°SG øμªŸG ègÉæŸG øe ≈°üëj ’ OóY ≈∏Y …ƒàëj ™°SGh

(Prizant & Whetherby, 2006) (SCERTS) êPƒ‰

¥ôW QÉ«àNG ¢SÉ°SCG ≈∏Y kÉ«æÑe πªY QÉWEG Ωó≤jh ,∞«£dG §°Sh ‘

.…Qƒ£àdG πØ£dG iƒà°ùŸ πeÉ°ûdG º««≤àdG ≈dEG kGOÉæà°SG áªFÓŸG πNóàdG

kGQó°üe …OÉ«àY’G πØ£dG iód Ö©∏dG Qƒ£àd IôμÑŸG äGƒæ°ùdG Èà©Jh

Ö©∏dG óMƒàdG …P πØ£dG º«∏©J º¡ŸG øªa ,º∏©àdG ¢UôØd kÉ«æZ

Jordan & Libby, 1997;) ájƒØY á≤jô£H Qƒ£àJ ’ IQÉ¡ªc

.(Sherratt & Peter, 2002

ÖLGƒdG á«°SÉ°SC’G ájQƒ£àdG ÉjÉ°†≤dG ¿CG á«dÉ◊G äÉ°SGQódG ÚÑJ

:»g môμÑe môªY ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G º«∏©J ‘ É¡«∏Y õ«cÎdG

™e Ö©∏dGh ,πYÉØàdGh ,√ÉÑàf’Gh ,»YÉªàL’G º¡ØdGh ,á¨∏dGh π°UGƒàdG

.(Guldberg, 2010; Guldberg, et al., 2001) ¿GôbC’G

áYÉ£à°SÉH ¿EÉa ,(Kossyvaki, 2013) áãjóM á°SGQO Ö°ùëHh

≥jôW øY …ƒØ©dG º¡∏°UGƒJ Ú°ù– ‘ ∫ÉØWC’G IóYÉ°ùe Úª∏©ŸG

,áØ∏àfl πÑ°ùH á«YGh á≤jô£H º¡H ¢UÉÿG πYÉØàdG Üƒ∏°SCG ∞««μJ

ÒaƒJh ,áª∏©ŸG É¡eóîà°ùJ »àdG ájƒ¨∏dG äGOôØŸG øe π«∏≤àdG πãe

.π°UGƒàdG ‘ ∫ÉØWC’G ä’hÉëŸ áHÉéà°S’ÉH hCG π°UGƒà∏d ¢Uôa

.âbƒdG »°†e ≈∏Y èFÉàædG áeGóà°SG kÉ°†jCG á°SGQódG äô¡XCGh

,áØ∏μe ÒZ πNóJ ¥ô£d Ö«dÉ°SCG ≈∏Y lá∏ãeCG √ôcP Ωó≤J Ée ¿Éc

.ádÉ©a É¡æμd

Gray,) “á«YÉªàL’G ¢ü°ü≤dG” ΩGóîà°SG á«∏YÉa âàÑKoCG óbh

ÉªgÓch .(Gray, 1994b) “á«dõ¡dG äÉKOÉëŸG”h (1994a

,º¡ØWGƒYh º¡cƒ∏°S º«¶æJh º¡a ≈∏Y ∫ÉØWC’G IóYÉ°ùŸ ¿ÉHƒ∏°SCG

Scattone,) áÑ©°üdG á«YÉªàL’G ∞bGƒŸG ‘ πcÉ°ûŸG πMh

¿CG ≈∏Y ,(et al., 2002; Pierson & Glaeser, 2007

á«eƒ«dG á«°SQóŸG áÄ«ÑdG ‘ ≥«Ñ£àdG óæY áfhôŸÉH ¿ÉØ°üàj ÚHƒ∏°SC’G

.áØ∏μJ ¿hO øe

42

…hP ∫ÉØWC’G ™e πª©∏d ∫É©a Üƒ∏°SCG ∂dòc ÉeGQódG ¿CG ÚÑJh

øe k’óÑa ,(Sherratt, 2002; O’Sullivan, 2010) óMƒàdG

∑ƒ∏°S ™«Ñ£àd “á«YÉªàL’G äGQÉ¡ŸG ÖjQóJ” èeÉfôH ΩGóîà°SG

»YƒdGh º¡ØdG ôjƒ£àd ájƒb á∏«°Sh ÉeGQódG ¿ƒμJ ¿CG øμÁ ,πØ£dG

.»YÉªàL’G

™eh ¿GôbC’G ≥jôW øY º∏©àdG ‘ áHƒ©°U óMƒàdG hhP ∫ÉØWC’G ¬LGƒj

ºYód ∂dPh ,…Qhô°Vh øμ‡ º∏©àdG øe ´ƒædG Gòg ¿CG ’EG ,¿GôbC’G

ócDƒJ å«M ,(Grey, et al., 2007) ∫ÉéŸG Gòg ‘ πØ£dG Qƒ£J

øe ´ƒædG Gòg Ëó≤àH Gƒeƒ≤«d ìÉéæH ¿GôbC’G ÖjQóJ á«fÉμeEG ádOC’G

Owen-) IÒ°üb IÎa ∫ÓN ,(Whitaker, 2004) ºYódG

.(DeSchryver, et al., 2008

øe ójõe ∑Éæg ∫Gõj Éeh ,Ö«dÉ°SC’G øe π«∏b OóY ≈dEG ádOC’G äQÉ°TCG

øe ójõe ≈dEG ™°SGh ¥É£f ≈∏Y êÉàëj …òdG ∫ÉéŸG Gòg ‘ åëÑdG

Guldberg, et al., 2011; Charman,) ≥«Ñ£àdGh á°SGQódG

.(er al., 2001

,πØ£dG iód Iƒ≤dG •É≤fh äÉLÉ«àMG ô¶æoJ ,Ée Üƒ∏°SCG »æÑJ óæY

º∏©ŸG hCG ¢üàîŸG äGQÉ¡e Ö°SÉæj Éeh QƒeC’G AÉ«dhCG áÑZôd áaÉ°VE’ÉH

ºàj »àdG Ö«dÉ°SC’G ¿CG Éªc ,(Guldberg, et al., 2011) kÉ°†jCG

,É¡≤Ñ£j …òdG ¢üî°ûdG iód ájôgƒ÷G º«≤dG ¢ùμ©J ób ÉgQÉ«àNG

Prizant &) (SCERTS) êPƒ‰ ‘ ¬«dEG IQÉ°TE’G â“ Éª∏ãe

.(Whetherby, 2006

ÚμªàdG ≈∏Y IQOÉb áÄ«H ÒaƒJ 2.5 …hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMÉH ÒμØàdG óæY kGójGõàe kÉeÉªàgG áÄ«ÑdG ≈£©oJ

,á«YÉªàLG ábÉYEG √QÉÑàYÉH óMƒàdG ≈dEG ô¶ædG ™e ≥Øàj Gògh ,óMƒàdG

ÒaƒJ …OÉ«àYG »Ñ°üY ƒ‰ …hP ¢UÉî°TCÉc Éæà«dhDƒ°ùe íÑ°üJ å«M

πØ£dG ≈dEG ô¶ædG øe k’óH ,(Jones et al., 2008) Ió«Øe áÄ«H

…òdG ∞bƒŸG ™e º∏bCÉàdG ≈∏Y ¬JQób ΩóY ÖÑ°ùH Å£fl ¬fCG ≈∏Y

.¬«a √Éæ©°Vh

äÉaÓàN’G πØ¨j ’CG óMƒàdG …P πØ£dG ™e πeÉ©àŸG ≈∏Y Öéjh

IóFGõdG á«°SÉ°ù◊ÉH √Qƒ©°T á«dÉªàMGh É¡H ô©°ûj »àdG á«°ù◊G

.(Bogdashina, 2004) ôJƒàdGh ≥∏≤dG øe á«dÉY äÉjƒà°ùeh

õcôe πÑb øe kGôNDƒe Égôjƒ£J ” »àdG á«ÑjQóàdG OGƒŸG Ωó≤Jh

äGOÉ°TQEG (ACER, 2013) åëÑdGh º«∏©àdG πLCG øe óMƒàdG

πjó©àd É¡H á°SQóŸG Ωƒ≤J ¿CG øμÁ »àdG Iójó©dG ¥ô£∏d Ió«Øe

.É¡ª«¶æJh óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd áÄ«ÑdG

É‰EGh ,§≤a ájOÉŸG áÄ«ÑdG ≈∏Y ÉfÒμØJ ô°üà≤j ’CG …Qhô°†dG øe Éªc

∞««μJ ∂dP ‘ ÉÃ ,πØ£dG ™e Éæ∏ªY ÖfGƒL ™«ªL ‘ ÒμØàdG Éæ«∏Y

,(Guldberg, 2010) πYÉØàdGh π°UGƒàdG ‘ Éæà≤jôWh Éæà¨d

.2012 QGPBG - º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh ™e ¿hÉ©àdÉH óMƒàdG ¥É°ùe øe

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

43

,…ô°üÑdG ºYódG ΩGóîà°SGh ,áª∏©ŸG ΩÓc π«∏≤J :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a

âbƒdG øe ójõŸ ìÉª°ùdGh ,´Éªà°SÓd ¬gÉÑàfG âØ∏d πØ£∏d IQÉ°TE’Gh

,äGÒ¨J ájC’ kÉ≤Ñ°ùe πØ£dG Ò°†–h ,π«b ÉÃ ÒμØàdÉH πØ£dG Ωƒ≤«d

IóYÉ°ùe É¡fCÉ°T øe »àdG á£«°ùÑdG äGÒ«¨àdG øe ójó©∏d áaÉ°VE’ÉH

.∫ÉØWC’G ¢VÉjQh á°SQóŸG ‘ º∏bCÉàdG ‘ óMƒàdG …P πØ£dG

πeÉ°ûdG èeódG 2.6 ìƒªW ƒg áØ∏àîŸG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWCÓd »ª«∏©àdG èeódG ¿EG

ÉμfÉª∏°S ¥ÉØJG ≈∏Y -Ú£°ù∏a º¡æ«H øeh -Ú©bƒŸG øe ójó©dG

»ª«∏©àdG èeódG ÈàYG »ŸÉY ¿É«H ƒgh ,(UNESCO, 1994)

ºàj øjòdG A’Dƒ¡d ∫ó©dGh ,»YÉªàL’G èeódG √ÉŒÉH Iƒ£N πeÉ°ûdG

.ÉæJÉ©ªà› ‘ º¡ª°Uhh º¡°û«ª¡J

ÚH ìƒ°VƒH (2008) ¿GOQƒL õ«Á ,Ωƒ¡ØŸG ∫ƒM ∫ó÷G ™eh

Ió«L äGQÉ¡eh áfhôŸG Ö∏£àj …òdG (Inclusion) πeÉ°ûdG èeódG

èeódG Ωƒ¡Øeh ,á«MÉf øe ,ájOó©àdG πÑ≤Jh ∞«μàdGh º«∏©àdG ‘

áÄ«H ‘ πØ£dG ™°†j …òdG ,iôNCG á«MÉf øe (integration)

.¬JÉLÉ«àMG áÑWÉfl ¿hO øe IOófi

∞««μJ hCG πÑ≤àdG ¿hO øe …ô°ü≤dG èeódG” ¿CG ¿GOQƒL iôjh

“π°üØdG ∫Éμ°TCG øe πμ°ûd ™LGÎdG” ≈dEG …ODƒj ób “ΩÉ¶ædG

.(Jordan, 2008. p.3)

áμ∏μªŸG ‘ áeRÓdG ÒHGódG ≈∏Y AÉæH »°SQóŸG èeódG ∞jô©J ” óbh

ÖdÉ£dG º«∏©Jh èeO ¬fCG ≈∏Y (Jones, G. et al., 2008) IóëàŸG

™«£à°ùJ å«M ,(á°UÉN ΩCG á«eÉ¶f á°SQóe âfÉcCG AGƒ°S) á°SQóŸG ‘

OGó©à°SG ≈∏Yh ,á°UÉÿG ÖdÉ£dG äÉLÉ«àMG º««≤Jh ∑GQOEG á°SQóŸG

ájOÉŸG áÄ«ÑdGh ΩÉ¶ædG ∞««μJh êÉ¡æŸG º«∏©J ¥ôW ‘ áfôe ¿ƒμJ ¿CG

á°UÉN á≤jô£H ΩÉªàg’G ºàjh .É¡«a OƒLƒdG ÖdÉ£dG øe ™bƒà oj »àdG

øjôNB’G áÑ∏£dG ™e Égôjƒ£J øe ÖdÉ£dG øμªàj »àdG äÉbÓ©dÉH

óFGƒØdGh ,É¡LQÉNh á°SQóŸG πNGO ,(óMƒJ ÓH hCG óMƒJ …hP áÑ∏W)

.(p.20) á°SQóŸG ºbÉWh øjôNB’G áÑ∏£∏d á∏ªàëŸG

¿hôNB’G áÑ∏£dG É¡«∏Y π°üëj IóFÉa áªK ¿CG ≈dEG ¿ƒãMÉH ÖgPh

ÚÑJ å«M ,èeódG á«∏ª©H (Jordan, 2008) á°SQóŸG ºbÉWh

äÉjóëàdG …hP áÑ∏£∏d Ió«L äÉeóN Ωó≤J »àdG ¢SQGóŸG” ¿CG

™«ª÷ π°†aCG hCG ó«L º«∏©J äGP ¢SQGóe »g º∏©àdG äÉHƒ©°Uh

.(OfSTED, 2006) “áÑ∏£dG

‘ ÒHGóàdG øe áØ∏àfl ´GƒfC’ áLÉ◊G kÉ°†jCG ≥HÉ°ùdG ∞jô©àdG ∑Qój

‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G øe %70 º«∏©J ºàj å«M ,IóëàŸG áμ∏ªŸG

áÑ°ùf ¿CG ≈∏Y ,(Charman, et al., 2011) á«eÉ¶ædG ¢SQGóŸG

,»ª«∏©àdG ΩÉ¶ædG ‘ º¡›O ” óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G øe IÒÑc

.á«eÉ¶ædG ¢SQGóŸG ‘ ¢ù«d øμdh

óLƒj ’h ,(Jordan, 2008) ÒHGóàdG øe áYƒªéŸ áLÉM ∑Éæg

Parsons et) ™«ª÷G äÉLÉ«àMG áÑWÉfl ≈∏Y QOÉb óMGh ´ƒf

áμ∏ªŸG PÉîJÉHh ,(al., 2009; Hesmondhalgh, 2006

:≈∏Y ÒHGóàdG áYƒª› πªà°ûJ ób ,k’Éãe IóëàŸG

1 ..ºYO ¿hO øe »eÉ¶ædG ∞°üdG

2 ..»eÉ¶ædG ∞°üdG πNGO …OôØdG ºYódG

3 . hCG ,óMƒàdÉH á°ü°üîàe QOÉ°üe “äGóMh” hCG óYGƒb

.á«eÉ¶ædG ¢SQGóŸG ‘ IOƒLƒŸG π°UGƒàdG äÉHGô£°VÉH

4 ..¢UÉN πμ°ûH óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’ÉH á°UÉN ¢SQGóe

5 . á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’ÉH á°UÉN ¢SQGóe

.áØ∏àîŸG

6 . øμÁ ’ »àdG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWCÓd á«∏NGO ¢SQGóe

.á«eƒ«dG ájÉYôdG õcGôe ‘ É¡à«Ñ∏J

7 . ¢†©H ‘ hCG ,á«∏ëŸG äÉ£∏°ùdG øe ádƒ‡ á∏≤à°ùe ¢SQGóe

.QƒeC’G AÉ«dhCG øe ¢UÉN πμ°ûH ∫ƒ“ ä’É◊G

8 ..â«ÑdG ‘ á°SGQódG

ácGô°ûdÉH πª©dG 2.7 Ωƒ∏dG ≈≤∏ oj ¿Éc ¿CG ó©H zAGÈNz`c QƒeC’G AÉ«dhCG ≈dEG kÉÑdÉZ ô¶æj

äÉ¡eC’G{ º°SG ø¡«∏Y ≥∏£jh óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G äÉ¡eCG ≈∏Y

π°†aC’G ºg QƒeC’G AÉ«dhCÉa ,(Bettleheim, 1967) zäÉLÓãdG

¿ƒ©«£à°ùj ¿ƒªq«b AÉcô°T º¡a ‹ÉàdÉHh ,º¡FÉæHCG áaô©e ‘

óMƒàdG …P πØ£dG äÉLÉ«àMG á«Ñ∏àd Ú«æ¡ŸG ™e ácGô°ûH πª©dG

Charman, et al., 2011; Prizant & Whetherby,)

πª©J ¿CG º¡ŸG øeh .(2006; Hesmondhalgh, 2006

Parsons, et al.,) óMƒàdG …P πØ£dG ºYO πLCG øe kÉ©e äÉ¡÷G

iód ¿ƒμj ¿CG á£jô°T ,(2009; Charman, et al., 2011

ácQÉ°ûe ºàJ ¿CGh ,äÉ°SQÉªŸG OƒLC’ ∑Î°ûe º¡a á°SQóŸG ºbÉW

.(Jones, G. et al., 2008) á«æ¡ŸG äÉ°ü°üîàdG ÚH äGQÉ¡ŸG

iód »Ñ°ü©dG Ö«cÎdG ‘ ájOó©àdG ∫ƒM á«Yƒà∏d áLÉM ∑Éægh

¿GôbC’G ∂dP ‘ øÃ ,kÉ°†jCG ™ªLCG »°SQóŸG ™ªàéŸG ‘ ¢UÉî°TC’G

Charman, et al.,) kÉ°†jCG ™°ShC’G ™ªàéŸG ‘h ,á°SQóŸG ºbÉWh

πØ£dG äƒ°U ≈dEG ´Éªà°SÓd áª¡e áLÉM áªK ¿CG Éªc .(2011

Charman et al.,) (Parsons, et al., 2009) ¬FGQBGh

Jones,) ∂dòH ΩÉ«≤∏d ádÉ©a á≤jôW OÉéjE’ áLÉMh ,(2011

44

èeO ìÉ‚EG ‘ kÉ«°SÉ°SCG kGQhO Gòg Ö©∏j ¿CG øμÁ å«M ,(2008

.(Hesmondhalgh, 2006) óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G

IPƒNCÉe º«∏©àdGh óMƒàdÉH á≤∏©àe á«°SÉ°SCG ÉjÉ°†b 2.8äÉ«HOC’G á©LGôe øe

:»JB’ÉH kÉØfBG É¡dhÉæJ »àdG ÉjÉ°†≤dG ¢†©H áãMÉÑdG ¢üî∏J

• »àdG á≤jô£dG ‘ ôKDƒJ ,óeC’G á∏jƒW á«Ñ°üY ádÉM óMƒàdG

.¬dƒM øe ⁄É©dGh ¢SÉædG ™e πYÉØàjh ¢üî°ûdG É¡H π°UGƒàj

• øe á©°SGh áYƒª› ≈∏Y …ƒàëj ,™°SGh ∞«W óMƒàdG

Gòg ‘ ¿É¡HÉ°ûàe ¿É°üî°T óLƒj ’ å«M ,äGQó≤dG

.∞«£dG

• ¿CG ’EG ,Qƒ£àdGh Ωó≤àdG óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ¿ÉμeEÉH

.∂dP ‘ kÉª¡e kGQhO Ö©∏j º«∏©àdG

• Qƒ£àdG øe óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G øμ“ äÉÄ«H ≥∏N ÉæfÉμeEÉH

.QÉgOR’Gh

• ≈dEG ÉæH …ODƒj PEG ,ó«Øe ÒZ ábÉYEÓd »Ñ£dG êPƒªædG ¿EG

.¢übÉf ¢üî°ûc óMƒàdG …P ¢üî°û∏d ô¶ædG

• ¬LÉàëj ÉÃ ÉfÈîj ’ ¬æμd ,ó«Øe ≥«bódG ¢ü«î°ûàdG

.πØ£dG

• óMƒàdG …P πØ£dG äÉeÉªàgGh Iƒ≤dG •É≤f º¡Øf ¿CG Éæ«∏Y

.∂dòc É¡¡LGƒj »àdG äÉHƒ©°üdGh

• Gƒfƒμ«d ;ÖjQóà∏d ∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dGh ¿ƒª∏©ŸG êÉàëj

É¡H ôKDƒj »àdG á≤jô£dGh ,óMƒàdG á©«ÑW º¡a ≈∏Y øjQOÉb

.á«°SQóŸG áÄ«ÑdG ‘ ∞«μàdGh º∏©àdG ≈∏Y

• øe ¬fCG ’EG ,Ió«ØŸG äÉ«é«JGÎ°S’G øe ójó©dG ∑Éæg

πØ£dG ∞∏e ≈dEG kGOÉæà°SG ,»FÉ≤àf’G è¡ædG »æÑJ π°†aC’G

.»°üî°ûdG

• ™e ºgOƒLh øe IOÉØà°S’G óMƒàdG hhP ∫ÉØWC’G ™«£à°ùj

.…OÉ«àY’G ƒªædG …hP ¿GôbC’G

• ∫Éμ°TCG ∑Éægh ,¿É°ùfEG ¥ƒ≤M á«°†b ƒg πeÉ°ûdG èeódG

.kÉæμ‡ ∂dP π©L É¡fÉμeEÉH »àdG ájÉYôdG øe áØ∏àfl

•.áª°SÉM á«°†b ôμÑŸG πNóàdGh ¢ü«î°ûàdG

• ‘h ,π°UGƒàdG ∫Éμ°TCG øe πμ°T ƒg Ö©°üdG ∑ƒ∏°ùdG

∂dP º¡ah .íjôe ÒZ ™°Vƒd áHÉéà°SG ƒg ¿É«MC’G ÖdÉZ

»ØWÉ©dG äÉÑãdG ôjƒ£àd πØ£dG ™e πª©dG ≈∏Y ÉfóYÉ°ùj

.∞«μàdG äÉ«é«JGÎ°SGh

• πª©dG Éæ«∏Yh ,¿ƒ«≤«≤◊G “AGÈÿG” ºg QƒeC’G AÉ«dhCG

.º¡©e

• »g óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd Ió«ØŸG Ö«dÉ°SC’G øe ójó©dG

º«∏©àdG äÉ°SQÉªÃ ≥∏©àJh ,øjôNB’G ∫ÉØWCÓd kÉ°†jCG Ió«Øe

.Ió«÷G

• áª«b äÉªgÉ°ùe Ëó≤J óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G ¿ÉμeEÉH

.™ªàéª∏d

óMƒàdGh á«aÉ°VE’G äÉLÉ«àM’G hhP ∫ÉØWC’Gh º«∏©àdG .3

äÉ«HOC’G á©LGôe ..Ú£°ù∏a ‘

…hP ∫ÉØWC’Gh º«∏©àdÉH á≤∏©àŸG äÉ«HOC’G Éæg áãMÉÑdG ™LGôJ

äGQÉ°TE’G á∏b ≈∏Yh .Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdGh á«aÉ°VE’G äÉLÉ«àM’G

.»à°SGQóH á∏°U GP ¿Éc É¡æe ójó©dG ¿CG ’EG ,äÉ«HOC’G ‘ óMƒàdG ≈dEG

º«∏©àdG 3.1 ÒμØàdG óæY á«îjQÉàdG -á«YÉªàL’G á«Ø∏ÿG ≈∏Y ´ÓW’G øe óH ’

Ú£°ù∏a ‘ á°UÉÿG äÉLÉ«àMÓd IôaƒàŸG äÉeóÿGh ,º«∏©àdG ™°VƒH

ÌcCG ¿ƒ«æ«£°ù∏ØdG ó©j .(Gumpel & Awartani, 2003)

,(Pappe, 2006 p150) »Hô©dG ⁄É©dG ‘ Éª«∏©J Üƒ©°ûdG

áªK ¿EÉa ,áÑ©°üdG á«fÉ°ùfE’Gh á«°SÉ«°ùdG ´É°VhC’G øe ºZôdÉHh

kÉeÉY 64 ∫Óîa ;∫ÉØWCÓd º«∏©àdG Òaƒàd ±ó¡J áª¡e äGRÉ‚EG

ÚæeDƒe ¿ƒ«æ«£°ù∏ØdG »≤H ,∫ÓàM’G øe kÉeÉY 45h ,Òé¡àdG øe

.(Nicolai, 2007) º«∏©àdG á«ªgCÉH

ô¶æj ,»YÉªàL’G QGô≤à°S’Gh »°SÉ«°ùdG ∫Ó≤à°SÓd kÉ«©°Sh

ájƒb áeCG AÉæH ‘ º¡e Aõéc ó«÷G º«∏©àdG ≈dEG ¿ƒ«æ«£°ù∏ØdG

óbh ;Gumpel & Awartani, 2003; PCBS 2011))

‘ ábõ‡ É«aGô¨L øª°V »ª«∏©J ΩÉ¶f QÉμàHGh ,ÒãμdG ≥«≤– ”

,(Nicolai, 2007) ®ƒë∏e πμ°ûH á∏àëŸG á«æ«£°ù∏ØdG »°VGQC’G

øcÉeC’G øe IóMGh É¡fƒc ‘ á«FÉæãà°SG ádÉM Ú£°ù∏a ¿CG ÒZ

øe kGAóH º«∏©àdG IQGRh AÉ°ûfEG É¡«a ºàj »àdG ⁄É©dG ‘ á∏«∏≤dG

. (UNESCO, 2002)ôØ°üdG

øe »eGõdE’G º«∏©àdG á°SÉ«°S (PA) á«æ«£°ù∏ØdG á£∏°ùdG ≈æÑàJ

…QÉ«àN’G º«∏©àdGh ,ô°TÉ©dG ∞°üdG ≈dEG »FGóàH’G ∫hC’G ∞°üdG

áª«≤dG ≈∏Y ∫ój Ée ,ô°ûY ÊÉãdGh ô°ûY …OÉ◊G ÚØ°ü∏d …ƒfÉãdG

ójõj á«Hô¨dG áØ°†dG »Øa .º«∏©à∏d »æ«£°ù∏ØdG ™ªàéŸG É¡«£©j »àdG

‘ %70 áÑ°ùæH áfQÉ≤e %90 áÑ°ùf ≈∏Y …ƒfÉãdG º«∏©àdÉH ¥Éëàd’G

.(PASSIA, 2011) πμc É«≤jôaCGh §°ShC’G ¥ô°ûdG

ƒ¡a ,áØ∏àfl ô¶f á¡Lh ÖMÉ°U (Baroud, 2010) OhQÉH øμd

Ú£°ù∏a ‘ º«∏©àdG ≈∏Y ∫ÓàMÓd ôeóŸG ôKC’ÉH ±GÎY’G ¿CG iôj

ôKC’G ÖÑ°ùH Ωƒ∏dG øe º¡Ñ«°üf øe á«æ«£°ù∏ØdG á£∏°ùdG »Ø©j ’

πNGO á°ùaÉæàŸG πFÉ°üØdG ÚH á«°SÉ«°ùdG äÉæMÉ°ûª∏d »Ñ∏°ùdG

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

45

.É¡°ùØf Ú£°ù∏a

±ô¨dG ¿CG Ú£°ù∏a ‘ º«∏©àdG ‘ á≤∏©àŸG äÉ«HOC’G º¶©e ôcòJ

øe ºZôdG ≈∏Y ,kÉ«æ«≤∏J º«∏©àdGh ájó«∏≤J ∫GõJ Ée á«Ø°üdG

πμ°ûH õcôªàj ∫É©a º«∏©J ≈dEG áLÉ◊G ≈dEG Ò°ûJ »àdG äÉMÎ≤ŸG

.πØ£dG ∫ƒM ÈcCG

NAD,) Ú£°ù∏a ‘ πeÉ°ûdG èeódG øY ôjQÉ≤àdG óMCG óLh ó≤a

πμ°ûH ájó«∏≤J á«æ«£°ù∏ØdG ¢SQGóŸG ‘ ¢ùjQóàdG ¥ôW ¿CG (2010

πHÉb ÒZh πjƒW »°SGQódG è¡æŸG ¿CG Éªc ,Üƒ∏°SC’G ‘ á«æ«≤∏Jh ÒÑc

Úª∏©ŸG QÉ≤àaG ≈dEG áaÉ°VE’ÉH ,ájOôØdG äÉLÉ◊G Ö°ùM ∞««μà∏d

.äÉbhC’G Ö∏ZCG ‘ πeÉ°T ÖjQóàd

¿EÉa ,ájó«∏≤àdG ¢ùjQóàdG Ö«dÉ°SCG ∑ôJ ≈dEG áaOÉ¡dG äÉMÎ≤ŸG ºZQh

Góéj ⁄ (Al Ramahi and Davis, 2002) ¢ù«ØjOh »fiôdG

hCG ,á∏YÉa á≤jô£H ÜÓ£dG äÉLÉM ¿ƒÑWÉîj Úª∏©ŸG ¿CG ≈∏Y ádOCG

.πØ£dG ∫ƒM QƒëªàJ ¢ùjQóJ ¥ôW º¡«æÑJ

(Khalidi and Wahbeh, 2002) áÑghh …ódÉN ßM’ Éªc

Ò°ü≤àdG ¬LhCG πX ‘ º¡YGóHEGh º¡JGQÉ¡eh Úª∏©ŸG á≤K ΩGó©fG

º¡àcQÉ°ûeh Úª∏©ŸG QhO áZÉ«°U IOÉYEG IQhô°V GhCGQh ,ΩÉ¶ædG ‘

≈dEG …ODƒJ ¿CG É¡fCÉ°T øe »àdG áaô©ŸGh QÉμaC’G ó«dƒJ ‘ á«∏YÉØH

.º«∏©àdG á«Yƒf Ú°ù–

Gumpel &) áeC’G AÉæÑd á∏«°Sh Ú£°ù∏a ‘ º«∏©àdG Èà©j

ΩÉ¶ædG É¡ÑÑ°ùj »àdG äÉÑ≤©dG ióMEG øμdh ,(Awartani, 2003

»g -Ú°ûª¡e ¬«a ¿ƒª∏©àŸG ¿ƒμj PEG -ΩQÉ°üdG »æ«≤∏àdG »ª«∏©àdG

.áfhôŸGh ´GóHE’G ≈dEG êÉà– QGhOC’ ∫ÉØWC’G Ò°†– ‘ ΩÉ¶ædG π°ûa

∫ÓN øe ádÉ◊G √òg (Jentoft, 2009) âaƒàæ«L ßM’ óbh

Ú«æ¡e Ú÷É©e â∏ª°Th ,IõZ ‘ ÉgGôLCG á«FGôLEG á«ãëH á°SGQO

äóLh Éªc .óMƒàdG øY º∏©àdG ±hô¶dG ≈°ùbCG ‘ º¡ÑjQóJ øª°†J

,¿ƒcQÉ°ûŸG ¬«∏Y π°üM …òdG ,»°SQóŸG º«∏©àdG á«Ñ∏°S ¿CG á°SGQódG

‘ áfhôŸGh ´GóHE’Gh πeCÉàdG Ö∏£àj …òdG »æ¡ŸG Qhó∏d º¡Ä«¡j ⁄ ¬fCG

.äÉjóëàdG ¬Lh

,ºq∏©ŸG ∫ƒM QƒëªàJ »àdG ájó«∏≤àdG Ö«dÉ°SC’G QÉ°ûàfG øe ºZôdG ≈∏Yh

,Úª∏©ŸG á«dÓ≤à°SG ≈∏Y á«HÉéjEG ä’’O (2011) áÑgh óLh

Úª∏©ŸG äGQÉ¡e øμdh ,√ôjƒ£Jh ÖfÉ÷G Gòg ™«é°ûJ á«ªgCG kGócDƒe

ÉÃ Ió«÷G º¡àaô©e øe πbCG É¡fƒª∏©j »àdG ™«°VGƒŸG ‘ á«°ùjQóàdG

á«fÉμeEG øe π∏≤Jh ,Úª∏©ŸG ∞©°†J ájõcôŸG Iô£«°ùdÉa ,¿ƒ°S qQój

á°UôØdG Úª∏©ŸG AÉ£YEG øe ™ÑæJ »àdG á«æ¡ŸG á«ªæàdGh QÉμaC’G AGôKEG

áYƒª› AÉæH ‹ÉàdÉHh ,πª©dG äÉ°SQÉªÃ á≤∏©àŸG ºgQÉμaCG ácQÉ°ûŸ

.(¬°ùØf ™LôŸG) ¢ùjQóàdG ∫É› ‘ äGÈÿG ∫OÉÑàd äÉ°SQÉªŸG øe

Blair) ∂jGO ¿Éa Ò∏Hh ∫GófGQ èFÉàf ™e áé«àædG √òg â≤ØJGh

‘ GóLh øjò∏dG (2002) (Randall and Van-Dyke

á∏μ°ûŸG ¿CG Ú£°ù∏a ‘ á«ª«∏©àdG äGOÉ«≤dG äGQƒ°üJ ∫ƒM Éª¡à°SGQO

,Gògh ,º«∏©à∏d ácÎ°ûeh áë°VGh áØ°ù∏a OƒLh ΩóY »g á«°SÉ°SC’G

.º«∏©àdG »°üàfl ÚH ¿hÉ©àdGh QGƒ◊G ÜÉ«Z áé«àf ,Éª¡dƒb Ö°ùM

º¡ª«∏©J ;á«aÉ°VE’G äÉLÉ«àM’G hhP ∫ÉØWC’G 3.2»æ«£°ù∏ØdG ™ªàéŸG ‘ º¡àfÉμeh

äÉLÉ«àM’Gh ábÉYE’Gh º«∏©àdÉH á≤∏©àŸG äÉ«HOC’G á©LGôe ∞°ûμJ ’

…ôŒh .óMƒàdÉH ≥∏©àj É‡ Òãc øY Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdGh á°UÉÿG

óæY É¡eóîà°ùf »àdG äGOôØª∏d á©jô°S á©LGôe Éæg áãMÉÑdG

äÉë∏£°üŸÉa ,áë°VGh ÒZ ádCÉ°ùe É¡fƒμd ;ábÉYE’G øY åjó◊G

QÉàîf ¿CG …Qhô°†dG øe Gòd ,Éæcƒ∏°S πμ°ûJh ¢ùμ©J É¡eóîà°ùf »àdG

.á qbóH ÉæJÉª∏c

kÓãªa ,ôNBG ≈dEG âbh øe áeóîà°ùŸG äÉª∏μdGh äÉ¡LƒàdG Ò¨àJ

z∞∏îàe{ `c É«fÉ£jôH ‘ áeóîà°ùe âfÉc »àdG äÉª∏μdG ¢†©H

¿CG ∂dP ,¿B’G ádƒÑ≤e ÒZh áæ«¡e ó©J z»©«ÑW ¬Ñ°Tzh z¥É©ezh

.ºFGO Ò¨J ádÉM ‘ á¨∏d ÉæeGóîà°SG

äÉLÉ«àMG{ ÒÑ©J ‘ zá°UÉN{ áª∏c ΩGóîà°SG ∫ƒM ∫óL ¿B’G Qhójh

…hP ∞°Uƒd á«HÉéjEG áª∏c zá°UÉN{ áª∏c QÉÑàYG øe k’óÑa ,zá°UÉN

,¢ûJhCG áfhóe) âfÎfE’G ÈY ´Ó£à°SG óLh ,á«aÉ°VE’G äÉLÉ«àM’G

∞°Uƒd áMQÉL áª∏c ÌcCG ¢ùeÉN ó©J zá°UÉN{ áª∏c ¿CG (2003

ìÎ≤J ,áμHôe ¿ƒμJ ób ∫ÉéŸG Gòg ‘ äÉë∏£°üŸG ¿C’h .ábÉYE’G

‘ á«°SÉ°SC’G õ«cÎdG á£≤f øY âà°ûàdGh É¡«a ¢VƒÿG ΩóY áãMÉÑdG

.πÑb øe É¡«dEG IQÉ°TE’G â“ »àdG É¡à«ªgCG øe ºZôdÉH ,ôjô≤àdG Gòg

çÉëHC’G ≈dEG äGó«≤©J âaÉ°VCG ádCÉ°ùŸG √òg ¿CG ôcòf ,»°†ŸG πÑbh

åëÑdG ¿CG ∂dP ,åëÑdG Gòg ‘ Éªc ,áØ∏àîŸG äÉ¨∏dGh äÉaÉ≤ãdG ‘

.Ö©°U äÉ¨∏dG ‘ äÉë∏£°üŸG ÚH …ƒ¨d DƒaÉμJ øY

äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G ¥ƒ≤M »æ«£°ù∏ØdG ¿ƒfÉ≤dG ßØëj

á«æ«£°ù∏ØdG á£∏°ùdG) Ö°SÉæe º«∏©J ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ‘ á«aÉ°VE’G

Ú£°ù∏a ‘ äÉbÉYE’G …hP ∫ÉØWC’G øe ójó©dG øμdh ,(1999

á°SGQO äóLh ó≤a ;(Farrell, 2007) º«∏©àdG º¡JƒØj

»æ«£°ù∏ØdG …õcôŸG RÉ¡÷G) áãjóM á«FÉ°üMEG á«FÉ°ü≤à°SG

å∏K øe ÌcCG ¿CG (2011,á«YÉªàL’G ¿hDƒ°ûdG IQGRhh AÉ°üMEÓd

Gƒ≤ëà∏j ⁄ ÌcCÉa kÉeÉY 15 ÚH ºgQÉªYCG ìhGÎJ øjòdG ábÉYE’G …hP

Ée º¡æe Üô°ùJ ó≤a ,Gƒ≤ëàdG øjòdG ÉeCGh ,(13¢U) kGóHCG á°SQóŸÉH

46

.º¡àbÉYEG ÖÑ°ùH %22,2 ¬àÑ°ùf

áÑ°ùf πμ°ûJ å«M ,kGóL á∏«∏b ábÉYE’G …hòd πª©dG ¢Uôa ¿CG ≈∏Y

.(¬°ùØf Qó°üŸG) %87,3 º¡æe Ú¨dÉÑdG πª©dG øY Ú∏WÉ©dG

á£ÑJôŸG á«YÉªàL’G äÉ¡LƒàdÉH á≤∏©àŸG ôjQÉ≤àdG äÉ«°UƒJ øjÉÑàJ

»æ«£°ù∏ØdG …õcôŸG RÉ¡÷G iôj Éªæ«Ña ,Ú£°ù∏a ‘ ábÉYE’ÉH

áª°UƒdG ¿CG (2011) á«YÉªàL’G ¿hDƒ°ûdG IQGRhh AÉ°üMEÓd

,á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ ábÉYE’G …hP IÉ«M ≈∏Y kÉÑ∏°S ôKDƒJ á«YÉªàL’G

Harami,) »©ªàéŸG π«gCÉàdG èeÉfôH πª©H ≥∏©àe ôjô≤J óLh

ábÉYE’G …hP ™°Vh ≈∏Y ≠dÉH ôKCG ¬d ¿Éc »©ªàéŸG π«gCÉàdG ¿CG (2010

øe π∏bh ,π°†aCG á«ë°U ájÉYQ º¡d ôah å«M ,¬àjGóH òæe Ú£°ù∏a ‘

.kÉ«YÉªàLG º¡›O ≈∏Y óYÉ°Sh ,º¡H á≤∏©àŸG á«YÉªàL’G áª°UƒdG

á©«ÑW Ö°ùëH øjÉÑàJ á«YÉªàL’G äÉ¡LƒàdG ¿CG , kÉ°†jCG ,ßMÓfh

≈dEG ô¶ædG ƒg á°VÉØàfÓd ó«MƒdG »HÉéjE’G ÒKCÉàdG ¿ƒμj ó≤a ,ábÉYE’G

Karlsson,) k’É£HCG ºgQÉÑàYÉH á«cô◊G/ájó°ù÷G ábÉY’G …hP

(Opdal, 2001) ∫GóHhCG åëH áé«àf ™e Gòg ≥Øàjh .(2004

ΩÉY πμ°ûH ≈£©oJ á«Hô©dG äÉ©ªàéŸG ‘ ájƒdhC’G ¿CG âæ«H »àdG

á«YÉªàL’G äÉ¡LƒàdG øe OóY OƒLh ™e Gòg ,á«cô◊G ábÉYEÓd

¬æHÉHO ôcP Éªc ,º¡JÓFÉYh óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’ÉH á≤∏©àŸG á«Ñ∏°ùdG

.(Dababnah and Parish, 2013) ¢ûjQÉHh

õà«°ûØ«d óLh ,π«FGô°SEG ‘h Ú£°ù∏a ‘ äÉ¡LƒàdG áfQÉ≤e iódh

OGó©à°S’G øe ≈∏YCG áÑ°ùf ô¡¶oJ π«FGô°SEG ¿CG (Lifshitz, 2004)

.Ú£°ù∏a ‘ äÉ¡LƒàdG Ò¨J ºZQ ,äÉLÉ«àM’G …hP ÜÓ£dG èeód

,kÉ«©ªL kÉ©ªà› »æ«£°ù∏ØdG ™ªàéŸG ¿ƒc ≈dEG IQÉ°TE’G â“ Éªc

¢ùμY ≈∏Y ,…ƒb ™ªà› øjƒμàHh ,áeÉ©dG áë∏°üŸÉH ÌcCG ≈æ©ojh

.(¬°ùØf Qó°üŸG) ájOôØdG ≈∏Y »æÑŸG »∏«FGô°SE’G ™ªàéŸG

πμ°ûH …ó«∏≤àdG »æ«£°ù∏ØdG ™ªàéŸG óªà©j ∞«c õà«°ûØ«d í°Vƒj

≈∏Y ,á∏FÉ©∏d mQÉY Qó°üe ábÉYE’G Èà©J »àdG ,ádƒª◊G ≈∏Y »°SÉ°SCG

∫ÉØWC’G ¿CÉH OÉ≤àY’G ≈dEG ¿ƒ∏«Á Ú£°ù∏a ‘ Újó«∏≤àdG Úª∏©ŸG ¿CG

≈∏Y ™ØædÉH Oƒ©J »àdG º«∏©àdG á«∏ªY ¿ƒ∏bô©j äÉLÉ«àM’G …hP

.πμc ™ªàéŸG

áØ∏àfl ô¶f á¡Lh (Opdal et al, 2001) ∫GóHhCG iód ¿CG ’EG

…hP ∫ÉØWC’G èeód º«∏©àdG áæ¡e ¥É£f ‘ kÉªYO ô¡XCG mí°ùŸ áé«àf

á°SGQO äóLh å«M ,(SEN) á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G

á°UôØdG áMÉJEG IQhô°V ≈dEG GhQÉ°TCG Úª∏©ŸG øe %60 ¿CG ∫GóHhCG

¢SQGóŸG OÉ«JQÉH á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWCÓd

‘ Ò«¨J çGóMEG IQhô°V ≈dEG Úª∏©ŸG øe %90 ¬Ñfh ,á«eÉ¶ædG

á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G äÉLÉM á«Ñ∏àd áeÉ©dG ¢SQGóŸG

.äÉbÉYE’Gh á°UÉÿG

á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G ∫É› ¿CG (Gumpel, 2003) πÑª nL iôj

RÉ‚EG ” ¬fCG óLh Éeó©H ,Ú£°ù∏a ‘ Å°TÉf ∫É› ƒg á°UÉÿG

…hP º°ùb Å°ûfoCG ó≤a ,áÄ«°S ±hôX â–h IÒ°üb IÎa ‘ ÒãμdG

,1995 ΩÉ©dG ‘ á«æ«£°ù∏ØdG º«∏©àdG IQGRh ‘ á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G

º«∏©àdG” ƒμ°ùfƒ«dG IQOÉÑe ≈∏Y Ú£°ù∏a â©bh 1999 ΩÉ©dG ‘h

áØ°†dG ‘ º«∏©àdG ∫ƒM ôjô≤J ócCG 2006 ΩÉY ‘h ,“™«ªé∏d

∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMG á«Ñ∏J ¿CG (2006 ,‹hódG ∂æÑdG) IõZh á«Hô¨dG

¿CG Öéj á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G …hPh äÉLÉ«àM’G …hP

äGƒæ°ùdG ‘ º«∏©àdG ôjƒ£J á£N ‘ á«°ù«FôdG ±GógC’G øª°V ¿ƒμJ

º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh äóYh 2008 ΩÉ©dG ‘h ,áeOÉ≤dG ¢ùªÿG

-äÉLÉ«àM’G hhP º¡æª°V øeh -º«∏©àdG ∫ÉØWC’G ™«ªL ≈≤∏àj ¿CÉH

.(2008 ,á«HÎdG IQGRh) 2014 ΩÉ©dG ∫ƒ∏ëH

øμdh ,áØ∏àîŸG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G èeód áë°VGh á«f áªK

≈dEG (2001) ∫GóHhCG π°UƒJ ó≤a ,Iôaƒàe ÒZ ∂dP π©a ≈∏Y IQó≤dG

äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G èeO √ÉŒ zπgòe{ »HÉéjEG ∞bƒe OƒLh

á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G ≈∏Y õ«cÎdG ‘ kÉ°ü≤f ∑Éæg ¿CG ’EG ,á°UÉÿG

á≤MÓdG ¢UôØdG ‘ kÉ°ü≤fh ,‹hC’G Úª∏©ŸG ÖjQóJ ‘ á°UÉÿG

.º¡JGQÉ¡eh º¡àaô©e õjõ©àd

Ú£°ù∏a ‘ ™eÉ÷G º«∏©àdÉH ≥∏©àj …QÉ°ûà°SG ôjô≤J óLh Éªc

á«Yƒf ø°ù– ≈∏Y ∫óJ á©é°ûe äÉeÓY (Farrell, 2007)

¿CG Éªc ,OQGƒŸG ‘ ¢ü≤f øe ÊÉ©j º«∏©àdG øμdh ,™eÉ÷G º«∏©àdG

èeódG ≈æ©e ∫ƒM Ió«÷G áaô©ŸG ¿ƒμ∏Á ’ Úª∏©ŸG øe ójó©dG

.πeÉ°ûdG

äÉÑ≤©dG ádGREG ≈∏Y õcôj …òdG πeÉ°ûdG èeó∏d kÉØjô©J πjQÉa Ωób

á«Ñ∏àd ; kÉ°†jCG ∞°üdG iƒà°ùe ≈∏Yh ,»ª«∏©àdG ΩÉ¶ædG iƒà°ùe ≈∏Y

¬cGQOEG øe ºZôdG ≈∏Y ∂dPh ,ÜÓ£dG ™«ª÷ ájOôØdG äÉLÉ◊G

¿Éμe …CG ‘ πeÉc πμ°ûH ¬≤«≤– ºàj ⁄ …òdG êPƒªædG Gòg á«dÉãe

óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àM’ ¢UÉÿG ¬ª¡a ¿EG .⁄É©dG ‘

Ωó≤àdG õjõ©àd ¬JÉ«°UƒJ IóFÉa øe ¢ü≤àæj ’ (Jordan, 2011)

.Ú£°ù∏a ‘ πeÉ°ûdG èeódG ƒëf

Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdG 3.3 Ée á∏b ºZQ Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdG ∫ƒM kÉ«eÉæàe kÉ«Yh ∑Éæg ¿CG ô¡¶j

á«æ«£°ù∏a á°SGQO ∫hCG âLQOCG .»æ«£°ù∏ØdG ¥É«°ùdG ‘ ¬æY Öà oc

ÜGô£°VG” (PCBS, 2011) ábÉYE’G øY á°ü°üîàe á«æWh

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

47

ΩÉ©dG ‘ ,Gòg πÑbh ,“º∏©àdG äÉHƒ©°U” áÄa øª°V “óMƒàdG ∞«W

≈dEG (PCBS, 2011) πØ£dG äGAÉ°üMEG á°SGQO ¥ô£àJ ⁄ 2011

í°ùe ó©H iôL …òdG ´Ó£à°S’G ¿CG ÚM ‘ ,¥ÓWE’G ≈∏Y óMƒàdG

ÜGô£°VG” ≈dEG Ò°ûj (PCBS, 2012) ‹ÉàdG ΩÉ©dG ‘ ábÉYE’G

.“º∏©àdG äÉHƒ©°U” ∞jô©J øª°V ¬LQójh ,“óMƒàdG ∞«W

ºZQ ,óMƒàdG á«°†b ‘ ójGõàŸG ΩÉªàg’G ≈dEG áë°VGh IQÉ°TEG ∂∏J

¢ùμ©j ÉÃQh , q‹Éμ°TEG º∏©àdG ‘ õéY hCG áHƒ©°üc ¬Ø«æ°üJ ¿CG

π°†aC’G øe ¿ƒμj ó≤a ,Ió≤©ŸG ádÉ◊G √ò¡d π°†aCG º¡a ≈dEG áLÉ◊G

øe k’óH “º∏©àdG ‘ ¥ôØdG” ΩGóîà°SG óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ¢†©Ñd

.“º∏©àdG õéY /áHƒ©°U”

äÉLÉM º¡jód óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ∞°üf ƒëf ¿EÉa ,∂dP ™eh

¿EÉa ,kÉ≤HÉ°S ¢ûbƒf Éªμa .óMƒJ …hP º¡fƒc ≈dEG áaÉ°VE’ÉH á«ª«∏©J

πÑb øe áeóîà°ùŸG ábÉYE’G äÉÄa πª°ûJ Éªc .™°SGh ∞«W ƒg óMƒàdG

,“π°UGƒàdG ‘ äÉHƒ©°U” (PCBS) AÉ°üMEÓd …õcôŸG RÉ¡÷G

Ée ,óMƒàdG ‘ á«°ù«FQ á«°†b »YÉªàL’G π°UGƒàdG ¿ƒμj ÉÃh

.¬Ø«æ°üJ á«Ø«c á∏μ°ûe øe ∞YÉ°†j

óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G QƒeCG AÉ«dhCG ÜQÉŒ øY á°SGQO kGôNDƒe âjôLCG

§∏°ùJ ,(Dababnah and Parish, 2013) á«Hô¨dG áØ°†dG ‘

™ªàéŸG ‘ ádÉ◊G √òg ∫ƒM »YƒdG øe ójõŸ áLÉ◊G ≈∏Y Aƒ°†dG

.QƒeC’G AÉ«dhC’ ºYódG øe ójõŸG Òaƒàd áLÉ◊Gh »æ«£°ù∏ØdG

¬àbÉYEG ÖÑ°ùH πØ£dG ΩCG ≈∏Y Ωƒ∏dG AÉ≤dE’ kÓ«e ôjô≤àdG ô¡¶jh

.“ÜôdG øe ÜÉ≤Y” áHÉãÃ ¬àdÉM QÉÑàYGh

Ö£dG ÜÓW ÉgóYCG IójóL á°SGQO âãëH ,äÉeóÿÉH ≥∏©àj Éª«ah

Zayed and Banifadel, ) ìÉéædG á©eÉL ‘ É«∏©dG äÉ°SGQó∏d

,á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ óMƒàdÉH á≤∏©àŸG IôaƒàŸG äÉeóÿG (2012

,Ió«ØŸG á°SQÉªŸG øe ádõ©æe êPÉ‰ OƒLh ºZQ ¬fCG áé«àædG âfÉch

á«Ñ∏àd ÖjQóàdG ‘ ÒÑc ¢ü≤f OƒLh äô¡XCG á«∏μdG IQƒ°üdG ¿EÉa

‘ »°SÉ°SCG πμ°ûH ôaGƒàJ äÉeóÿG ¿CG ≈∏Y ∫ÉØWC’G A’Dƒg äÉLÉM

.á«Hƒæ÷Gh ≈£°SƒdG ≥WÉæŸG

á≤∏©àŸG äÉ«HOC’G ‘ á«°ù«FôdG ÉjÉ°†≤dG ¢†©H 3.4 ábÉYE’Gh á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’Gh ,Ú£°ù∏ØH

óMƒàdGh πeÉ°ûdG èeódGh

™e πeÉ©àdG ∫ÓN QƒeCG Ió©d áLÉM ∑Éæg ¿CG ÚÑàj ,Ω qó≤J É‡h

:É¡æe ,óMƒàdG

•.»æ«£°ù∏ØdG ™ªàéŸG ‘ »YƒdGh º¡ØàdG øe ójõŸG

•.∫ÉéŸG ‘ Ú∏eÉ©dGh Úª∏©ª∏d óMƒàdG ∫ƒM ÖjQóàdG

•.QƒeC’G AÉ«dhCG ºYO

•.πeÉ°ûdG èeó∏d π°†aCG º¡a


48

•.á«æ«£°ù∏ØdG ¢SQGóŸG ‘ á«ª«∏©àdG äÉ°SQÉªŸG Ú°ù–

• ‘ ÚãMÉH GƒëÑ°üj ≈àM º¡JÉ°SQÉªÃ Úª∏©ŸG ÒμØJ

.º¡°ü°üîJ

• áaô©ŸG º¡dOÉÑJh øjôNB’G Ú°ü°üîàŸGh Úª∏©ŸG ¿hÉ©J

.äGQÉ¡ŸGh

• í°VhCG º¡a ≈dEG Oƒ≤«°S …òdG º«∏©àdG áØ°ù∏a ∫ƒM ¢TÉ≤f

.º«∏©àdG ±óg ∫ƒM

⁄ å«M ,åëÑdG äÉ«HOCG ‘ IRQÉÑdG äGƒéØdG ¢†©H ∑Éæg âfÉc

äÉeóÿGh á«ª«∏©àdG á°SQÉªŸÉH á≤∏©àŸG ádOC’G øe ÒãμdG ôaƒàJ

π°†a »æHh ójGR õ«côJ øe ºZôdÉHh .Ú£°ù∏a ‘ óMƒà∏d IôaƒàŸG

IôaƒàŸG äÉeóÿG ≈∏Y (Zayed and (Banifadel, 2012

‘ óMƒà∏d Ió«÷G á°SQÉªŸG á«°†b ¿EGt ,á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ óMƒà∏d

.º¡à°SGQO ¥É£f êQÉN »g º«∏©àdG ∫É›

äô°üàbG ó≤a ,Ú£°ù∏a ‘ πeÉ°ûdG èeódÉH á≤∏©àŸG äÉ«HOC’G ÉeCG

Farrell, 2007;) ájõ«∏‚E’G á¨∏dÉH Iôaƒàe äÉ°SGQO ™HQCG ≈∏Y

,(Karlsson 2004; Lifshitz, 2004; Opdal, 2001

¬Øjô©Jh πeÉ°ûdG èeódG ≈æ©e ∫ƒM ¢TÉ≤æ∏d ÖMQCG AÉ°†a Ωó≤J »àdG

äÉ«HOC’G ‘ ≥ª©H É¡à÷É©e ºàJ ⁄ »àdG ,iôNC’G á«°†≤dG .¬à°SQÉ‡h

.Ú£°ù∏a ‘ É¡ª¡a á«Ø«ch ±ÓàN’Gh ábÉYE’G »g ,IôaƒàŸG

Qƒ¶æe øe É¡ª¡a k’hÉfi ,ÉjÉ°†≤dG √òg øe kGOóY áãMÉÑdG â∏éà°SG

ô¶æ∏d åëÑdG º«ª°üJ á«Ø«μd ìô°T ‹ÉàdG º°ù≤dG »Øa ,»æ«£°ù∏a

πeÉ°ûdG èeódGh óMƒàdÉH á≤∏©àŸG äÉeóÿGh äÉ°SQÉªŸG ÉjÉ°†b ‘

.Ú£°ù∏a ‘

åëÑdG º«ª°üJ .4 É¡«∏Y Qƒã©dG øμÁ »àdG ¢UôØdG »g Ée :…õcôŸG åëÑdG ∫GDƒ°S ¿EG

‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd á©eÉL á«ª«∏©J äÉeóNh äÉ°SQÉ‡ ôjƒ£àd

Égôjƒ£J ºàj »àdG äÉ°SQÉªŸG ≈dEG ¢UÉN πμ°ûH IQÉ°TE’G ™e ?Ú£°ù∏a

¢TÉ≤ædGh πª©dG ∫ÓN åëÑdG ∫GDƒ°S QÉ«àNG Qƒ£J ó≤d .Úà°SQóe ‘

á«Ñ∏J πLCG øe π°†aCG ¥ô£d áLÉ◊G ∫ƒM Ú«æ«£°ù∏ØdG Úª∏©ŸG ™e

âfÉc ,åëÑdG Gòg ‘h .Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMG

,Ú£°ù∏a ‘ QƒeC’G AÉ«dhCGh Ú«æ¡ŸG äÓeCÉJh äGQƒ°üJ º¡a ‘ áÑZQ

.»æ«£°ù∏ØdG ¥É«°ùdG πNGO Ió«Øe èFÉàf Ëó≤J ≈∏Y kIQOÉb ¿ƒμJ ≈àM

π«∏ëàdG øe QÉμaC’G ΩGóîà°SÉH -»Ø°UƒdG è¡ædG áãMÉÑdG »æÑJ ¿EG

-(Smith, JA and Osborn, M, 2008) ôgGƒ¶∏d »Ø°UƒdG

,º¡JÉ«Ø∏Nh ÚcQÉ°ûŸG ⁄ÉY ÜÉ©«à°SGh º¡a ádhÉfi ≈dEG É¡©aO

Üƒ∏°SC’G è¡f áãMÉÑdG âæÑJ óbh .º¡«∏Y ájó÷G á∏Ä°SC’G ìôWh

çÉëHC’G ‘ »Ø«μdGh »ªμdG Úé¡ædG ÚH ™ªéj …òdG ,§∏àîŸG

:Úà«é¡æe ká©Ñàe ,áÄ°TÉædG äÉ«£©ª∏d áHÉéà°S’ÉH åëÑdG á∏ªμà°ùe

•.¥É«°ùdG ≈∏Y »æÑŸG åëÑdG

•.»FGôLE’G åëÑdG ó©H ™e ádÉM á°SGQO

.åëÑdG º«ª°üJ øY áeÉY áëŸ 1 ºbQ ÊÉ«ÑdG º°SôdG »£©j

hhP ÜÓ£dG ,º«∏©àdG :Ú£°ù∏a

,ábÉYE’G ,óMƒàdG ,á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G

á«°SÉ«°ùdGh á«YÉªàL’G á«Ø∏ÿG

Aƒ°ûædG ó«b º«ª°üàdG – »Yƒf /»ªc ;»Ø°Uh

»FGôLE’G åëÑdG ™e ádÉM á°SGQO

,∫ÉéŸG ‘ Ú∏eÉ©dGh Úª∏©ŸG øe áYƒª›

QƒeC’G AÉ«dhCG

¥É«°ùdG ≈∏Y »æÑŸG åëÑdG

ºbÉW ,º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh ºbÉWh ƒdhDƒ°ùe

,QƒeC’G AÉ«dhCG ,™ªàéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dG ,á©eÉ÷G

¿ƒª∏©ŸG ,∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dG

Ió«L äÉ°SQÉ‡

óMƒàdÉH á°UÉN

á°UÉN ÉjÉ°†b

áªLÎdÉH™ªàéŸG äÉ°SQÉ‡ äÉ«HOC’G á©LGôe

á«é¡æŸG

åëÑdG ´ƒf

¿ƒcQÉ°ûŸG

IOó©àe á«é¡æe

5(1) ºbQ ÊÉ«ÑdG º°SôdG

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

49

.ΩÉ¡¨«fÒH á©eÉL ‘ çÉëHC’G äÉ«bÓNCG áæ÷ øe á°SGQó∏d á«bÓNC’G á≤aGƒŸG ≈∏Y áãMÉÑdG â∏°üM

ÚÑe ƒg Éªc ÚYƒÑ°SCG IóMGƒdG á∏MôdG âbô¨à°SG óbh ,Ú£°ù∏a ≈dEG á«fGó«e äÓMQ ¢ùªN ≈∏Y â∏ªà°TG ,äGƒæ°S çÓK åëÑdG AGôLEG ¥ô¨à°SG

.2 ºbQ ∫hó÷G ‘

Ú£°ù∏a ≈dEG á«fGó«ŸG äÓMôdG

¿ÉYƒÑ°SCG 2011 ∫hC’G øjô°ûJ 1

¿ÉYƒÑ°SCG 2012 ¿É°ù«f /QGPBG 2

¿ÉYƒÑ°SCG 2012 ÊÉãdG øjô°ûJ /∫hC’G øjô°ûJ 3

¿ÉYƒÑ°SCG 2013 ¿É°ù«f 4

¿ÉYƒÑ°SCG 2013 ÊÉãdG øjô°ûJ 5

2 ºbQ ∫hó÷G

áeÉY áëŸ .. ¥É«°ùdG ≈∏Y »æÑŸG åëÑdG 4.1 ÚcQÉ°ûŸG 3 ºbQ ∫hó÷G ÚÑjh .á«bô°ûdG ¢Só≤dG ‘h á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ äÉ°ù°SDƒŸGh õcGôŸG øe Oó©d É¡JGQÉjR º°ù≤dG Gòg ‘ áãMÉÑdG Oó©J

iôNC’G äÉ°ù°SDƒŸG øe ójó©dG ∑Éæg ¿CG kácQóe ,É¡d äÉeƒ∏©ŸG Òaƒàd áæà‡ áãMÉÑdG ¿CG ≈∏Y ,á°SGQódG øe ÖfÉ÷G Gòg ‘ ácQÉ°ûŸG ™bGƒŸGh

.á°SGQódG √òg ‘ º¡FÉª°SCG êGQOEG øμªŸG øe øμj ⁄ øjôNB’G ¢UÉî°TC’Gh

™bGƒŸGh ¿ƒcQÉ°ûŸG :¥É«°ùdG ≈∏Y »æÑŸG åëÑdG

™bƒŸG ¿ƒcQÉ°ûŸG õcôŸG

á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWCÓd ájÉYôdG õcGôe

ˆG ΩGQ ôjóŸG á«FÉ°ùædG á°†¡ædG á«©ªL

ˆG ΩGQh GOô°S ∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dG ,IQGOE’G ºbÉW ,ôjóŸG óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G AÉbó°UCG á«©ªL

GOô°S ∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dG ,IQGOE’G ºbÉW ,ôjóŸG áªéædG πÑL

ΩôμdƒW ôFGõdG á«YƒàdG ≥jôah ∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dG π«gCÉà∏d ΩôμdƒW õcôe

¢Só≤dG ∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dG /ôjóŸG (JACCO) óMƒàdG ∫ÉØWCG ájÉYôd ¢Só≤dG á«©ªL

IQGRƒdG ºbÉW ,á©eÉ÷G ºbÉW ,∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dG ,QƒeC’G AÉ«dhCG ,¿ƒª∏©ŸG

ˆG ΩGQ (¿ƒª∏©ŸG) ≈dhC’G äGƒæ°ùdG ‘ Ωƒ∏HódG ÜÓW ¿É£≤dG õcôe

¢Só≤dG Úª∏©ŸG ≥jôa ,ôjóŸG ™eÉ÷G º«∏©àdG ´hô°ûe -¿É°ùfE’G ¢VQCG á°ù°SDƒe

ˆG ΩGQ hó°Tôe ,É¡≤jôah á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G Iôjóe

™eÉ÷G º«∏©àdG

º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh

º◊ â«H á°UÉÿG á«HÎdG õcôe ôjóe á«©eÉ÷G á«∏gC’G Ú£°ù∏a á«∏c

¢ù∏HÉf ó¡©e -∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dGh IQGOE’G ≥jôah ôjóŸG

ìÉéædG á©eÉL ‘ πØ£dG

ìÉéædG á©eÉL

ˆG ΩGQ ,ºbÉ£dG ,¢ù«FôdG ÖFÉf ,ófÉ°ùŸG º«∏©àdG ¢ù«FQ

QƒeC’G AÉ«dhCG

RófôØdG á°SQóe

¢Só≤dG óMƒàdG º°ùb ‘ IQGOE’G ≥jôa áª°ùH IÒeC’G õcôe

ˆG ΩGQ QOÉ°üŸG áaôZ ¢ù«FQ

‘ á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G …hP áÑ∏£dG º°ùb ¢ù«FQ

º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh

»æ«°ù◊G π°ü«a á°SQóe

3 ºbQ ∫hó÷G

50

≈∏Y äÉeƒ∏©ŸG ™ªL Ö«dÉ°SCG â∏ªà°TG

áfÉÑà°SGh ,(19) áª¶æŸG ¬Ñ°T äÓHÉ≤ŸG

á∏é°ùe äÉ°TÉ≤fh äÉ¶MÓeh ,IóMGh

πªY äÉ°TQhh á«fGó«ŸG äÉ¶MÓŸG øe

.ájQDƒÑdG äÉYƒªéŸG

åëÑdG ó©oH ™e ádÉ◊G á°SGQO 4.2áeÉY áëŸ ..»FGôLE’G

‘ Úà«ª«∏©J ÚàÄ«H ‘ ÚcQÉ°ûŸG ™e πª©dG ”

Gò¡d áªq«b äÉªgÉ°ùe Gƒeób å«M ,Ú£°ù∏a

:Éªg ¿Éà«ª«∏©àdG ¿ÉàÄ«ÑdGh ,åëÑdG

•.ˆG ΩGQ - äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe

• ¢Só≤dG - áª°ùH IÒeC’G õcôe

.á«bô°ûdG

AGREG äÉ°SQÉªŸG ôjƒ£J ‘ IóYÉ°ùŸG ∫ƒM »FGôLE’G åëÑdG Qƒëªàj

Thomas, 2011, McNiff et al.,) åëÑdG ´ƒ°Vƒe á«°†≤dG

…òdG ‘É°VE’G ó©ÑdG øªμj Éægh ,(1996, Somekh, 2006

.É¡H âªb »àdG ádÉ◊G á°SGQód »FGôLE’G åëÑdG ¬«£©j

,óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏W ≈∏Y Éª¡FGƒàM’ kGô¶f ÚàÄ«ÑdG QÉ«àNG ” óbh

á°SQóe âcQÉ°T ,ájGóÑdG ‘ .åëÑdG ‘ ácQÉ°ûŸG ‘ Éª¡àÑZôdh

É¡∏«∏–h äÉfÉ«ÑdG ™ªL 4.3äÉfÉ«Ñ∏d áeÉY Iô¶f

»FGôLE’G åëÑdG /ádÉ◊G á°SGQO -äÉfÉ«H ¥É«°ùdG ≈∏Y »æÑŸG åëÑdG -äÉfÉ«H

(á∏é°ùe /á≤«bO 90-60) áª¶æe ¬Ñ°T äÓHÉ≤e (á∏é°ùe /á≤«bO 90-60) áª¶æe ¬Ñ°T äÓHÉ≤e

•(6) QƒeCG AÉ«dhCG

•(7) ∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉYh ¿ƒª∏©e

(á«FÉ¡ædGh áàbDƒŸGh á«dhC’G) äÉfÉÑà°S’G

≈∏Y äÉYÉªàLGh ¬Lƒd kÉ¡Lh äÉYÉªàLG) äÉYÉªàL’G ô°†fi

(ÖjÉμ°S

(º¡JÉ°SQÉ‡ øY ¿ƒÑàμj ∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dGh ¿ƒª∏©ŸG) ¢ü°üb

óMƒàdÉH á≤∏©àŸG á«Ø°üdG äÉ°SQÉªŸG ∫ƒM áª¶æe ¬Ñ°T äÉ¶MÓe

Wiki )»μjƒdG ≈∏Y áfõfl) äÉ°SQÉªŸG ºYO πLCG øe IQƒ£ŸG OGƒŸG

á«ª°SôdG ÒZ »JÉ°TÉ≤fh »FGQBÉH ≥∏©àJ ¿Gó«ŸG øe äÉ¶MÓe

πª©dG á°TQh äÉfÉ«H

•(6) QƒeC’G AÉ«dhCG

•(5) ¿ƒª∏©ŸG

•(2) ∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dG

•(3) äÉeóÿG ƒeó≤e

•(2) º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh ºbÉW

•(1) á©eÉ÷G ºbÉW

(¿Éeƒj) º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh πªY á°TQh

•äÉfÉÑà°S’G

•(3) ájQDƒÑdG áYƒªéŸG äÉ°TÉ≤f

¿Gó«ŸG øe äÉ¶MÓe

•á«ª°SQ ÒZ äÉ°TÉ≤f

•äÉ¶MÓe

4 ºbQ ∫hóL

. 2012 QGPBG - óMƒàdG ¥É°ùe ∫ÓN çóëàJ »Ñ°TBG ÚdEG áãMÉÑdG

âcQÉ°T ó≤a áª°ùH IÒeC’G õcôe ácQÉ°ûe ÉeCG ,á°SGQódG ‘ RófôØdG

≈∏Y ÚcQÉ°ûŸG áYƒª› â∏ªà°TG Éª¡«à∏c ÚàÄ«ÑdG ‘h ,É¡àjÉ¡f ‘

.∫ÉéŸG ‘ Ú∏eÉ©dGh Úª∏©ŸG øe IÒÑc áYƒª›

ÚàÄ«ÑdG ‘ q” øμdh ,kGÒÑc kÉaÓàNG Éª¡°†©H øY ¿ÉàÄ«ÑdG ∞∏àîJh

á∏°UGƒŸG πLCG øe áªFÉ≤dG Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG ≈∏Y AÉæÑdG Éª¡«à∏c

.á©LGôŸGh ≥«Ñ£àdGh §«£îàdG øe á≤∏M ≥jôW øY ;Égôjƒ£J ‘

ÚàÄ«ÑdG ‘ ∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dGh ¿ƒª∏©ŸGh QƒeC’G AÉ«dhCG ºgÉ°S óbh

.äÓHÉ≤ŸG ≥jô£H

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

51

äÉfÉ«ÑdG äÉYƒª› πNGO á°†bÉæàŸGh áªYGódG ádOC’G ójóëàd äÉfÉ«ÑdG ∞«æ°üJ ºK øeh ,äÉfÉ«Ñ∏d á©°SGh äÉYƒª› çÓK ‘ äÉeƒ∏©ŸG ÖjƒÑJ ”

:≈∏Y çÓãdG äÉfÉ«ÑdG äÉYƒª› πªà°ûJh .É¡æ«Hh

äÉfÉ«ÑdG áYƒª›

(19) á∏é°ùŸG äÓHÉ≤ŸG :≈dhC’G äÉfÉ«ÑdG áYƒª›

:»g á«°ù«FôdG ™«°VGƒŸGh ,IAGô≤dG IOÉYEGh á«fCÉàŸG IAGô≤dG øe á«Ø°Uh á«∏ªY ∫ÓN á«°ù«FôdG ™«°VGƒŸG ójó– ”

.Ú£°ù∏a ‘ äÉbÉYE’Gh á«aÉ°VE’G /á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G .CG

.Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdG ¢ü«î°ûJ .Ü

.Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdÉH á≤∏©àŸG IôaƒàŸG äÉeóÿG .ä

.(äÉbÉYE’Gh á°UÉÿG äÉLÉ«àM’Gh óMƒàdÉH á≤∏©àŸG) á«YÉªàL’G AGQB’Gh äÉgÉŒ’G .ç

.èeódG .ê

.óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd IôaƒàŸG äÉeóÿG ôjƒ£J á«∏ªY ΩÉeCG äÉÑ≤©dG .ì

.óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd IôaƒàŸG äÉeóÿÉH á≤∏©àŸG äÉ©∏£àdGh ¢UôØdG .ñ

:Ú«aÉ°VEG ÚYƒ°VƒÃ (6) QƒeC’G AÉ«dhCG ™e äÓHÉ≤ŸG äOhR óbh

.á∏FÉ©dG ≈∏Y ÒKCÉàdGh »∏ØW .O

.∫ÓàM’G ÒKCÉJ .P

º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh ™e πª©dG á°TQh :á«fÉãdG äÉfÉ«ÑdG áYƒª›

•áfÉÑà°S’G

¢VôY q” .óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMÉH á≤∏©àŸG ÚcQÉ°ûŸG AGQBGh áaô©e ∫ƒM äÉeƒ∏©e êGôîà°S’ ;á«ªc á≤jô£H äÉfÉÑà°S’G π«∏– ”

.á«°ù«FôdG ÉjÉ°†≤dG ójó– ”h á«fÉ«H äÉeƒ°SQ ≥jôW øY èFÉàædG

•ájQDƒÑdG áYƒªéŸG äÉ°TÉ≤f

.äÉLÉ«àM’Gh Iƒ≤dG •É≤fh äÉÑ≤©dÉH á≤∏©àŸG ÚcQÉ°ûŸG AGQBG ójóëàd ;äÉYƒ°VƒŸ É¡ª«°ù≤àH äÉ°TÉ≤ædG π«∏– ”

»FGôLE’G åëÑdG /ádÉM á°SGQO :áãdÉãdG äÉfÉ«ÑdG áYƒª›

•.äÓHÉ≤e

•.äÉfÉÑà°SG

•.äÉ°TÉ≤ædGh äÉYÉªàL’G π«é°ùJ

•.áª¶æe ¬Ñ°T äÉ¶MÓe

•.¢ü°üb

•7.(The Wiki) »μjƒdG

.ádÉ◊G á°SGQO äÉfÉ«H π«∏ëàd á«Ø°Uh ájOô°S áfhóe áHÉàc â“

5 ºbQ ∫hóL

.√GQƒàcódG ádÉ°SQ ‘ É¡æª°VoCÉ°Sh ,Éæg äÉfÉ«ÑdG π«∏– øY á∏eÉμdG π«°UÉØàdG êQOoCG ⁄

åëÑdG èFÉàf ..¥É«°ùdG ≈∏Y »æÑŸG åëÑdG .5

Ωƒ¡Øe ÒZ ∫É› ƒgh ,Ú£°ù∏a ‘ (ójóL ∫É›) ƒg óMƒàdG{

zπμc ™ªàéŸG πÑb hCG Ú°üàîŸG πÑb øe ™°SGh ¥É£f ≈∏Y

(M1) …QGRh ∫hDƒ°ùe

øY âéàf »àdG áªq«≤dG èFÉàædG áãMÉÑdG ¢ûbÉæJ ,º°ù≤dG Gòg ‘

á∏HÉ≤e Iô°ûY ™°ùJ èFÉàf ≈dEG kGOÉæà°SG ,“¥É«°ùdG ≈∏Y »æÑŸG åëÑdG”

óæà°ùjh .QƒeC’G AÉ«dhCGh ∫ÉéŸG ‘ Ú∏eÉ©dGh Úª∏©ŸG ™e áª¶æe ¬Ñ°T

äÉ°TÉ≤ædG äÉ¶MÓe øe IPƒNCÉŸG äÉfÉ«ÑdG ≈dEG kÉ°†jCG º°ù≤dG Gòg

≈dEG káaÉ°VEGh ,á°SGQódG ∫ÓN â“ »àdG äGógÉ°ûŸGh äGQÉjõdGh

52

≈∏Y äó≤Y »àdG º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh ™e πª©dG á°TQh âfÉc ,∂dP

.äÉfÉ«Ñ∏d kGó«L ôNBG kGQó°üe Úeƒj ióe

:»g ,¥É«°ùdG ≈∏Y »æÑŸG åëÑdG Ö≤Y äÉYƒ°Vƒe á©Ñ°S Éæjód íÑ°UCGh

1 ..±ÓàN’Gh ábÉYE’Gh óMƒàdÉH á≤∏©àŸG äÉgÉŒ’G

2 ..óMƒàdG ¢ü«î°ûJ

3 ..óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd IôaƒàŸG äÉeóÿGh äÉ°SQÉªŸG

4 ..πeÉ°ûdG èeódG

5 ..äÓFÉ©dGh QƒeC’G AÉ«dhCG äGÈN

6 ..Qƒ£àdG á«∏ªY ΩÉeCG äÉÑ≤©dG

7 . á≤∏©àŸG äÉeóÿGh äÉ°SQÉªŸG ‘ âKóM »àdG äGQƒ£àdG

.óMƒàdÉH

øY èàf Ée ºgCG ƒg Qƒ£àdG á«∏ªY ΩÉeCG äÉÑ≤©dG ´ƒ°Vƒe ¿ƒμj óbh

õ«cÎdG øY âaõY áãMÉÑdG ¿CG ÒZ ,¥É«°ùdG ≈∏Y »æÑŸG åëÑdG

√òg ≈æÑJ ¿CG ‘ É¡àÑZQ ÖÑ°ùH ;»°ù«FQ Qƒëªc “äÉÑ≤©dG” ≈∏Y

õ«cÎdG øe k’óH ,á«HÉéjE’G äÉ°SQÉªŸGh äÉ©∏£àdG ≈∏Y á°SGQódG

¿ƒ«æ«£°ù∏ØdG É¡¡LGƒj »àdG á«≤«≤◊G õLGƒ◊Gh äÉÑ≤©dG ≈∏Y

.Ωó≤àdG á«∏ªY ≥«©Jh

ô¶ædG øμÁ PEG ;…ôgƒL “Ωó≤àdG á«∏ªY ΩÉeCG äÉÑ≤©dG” ´ƒ°Vƒe ¿EG

,iôNC’G ™«°VGƒª∏d á«Ø∏îc hCG áæeÉμdG á«YôØdG ™«°VGƒŸG óMCÉc ¬«dEG

»°VGQC’G ∫õ©j …òdG ,…ô°üæ©dG π°üØdG QGóéH ¬¡«Ñ°ûJ øμÁ å«M

ÒZ ¬fƒc ,á«eƒ«dG IÉ«ë∏d »Ø∏ÿG ó¡°ûŸG kÉfƒμe ,É¡∏°üØjh á∏àëŸG

.QÉ¶fC’G øY ó«©H

øe k’óH πÑ≤à°ùŸG ≈dEG ™∏£àdGh AÉæÑdG ≈∏Y õcôJ áãMÉÑdG ¿CG ÒZ

.äÉÑ≤©dG ≈∏Y õ«cÎdG

≈∏Y kÓc á©Ñ°ùdG ™«°VGƒŸG øY áŒÉædG äÉfÉ«ÑdG ‘ º°ù≤dG Gòg ô¶æj

.(2 ºbQ ÊÉ«ÑdG º°SôdG) á∏Ä°SCG ≈dEG ™«°VGƒŸG πjƒ– ” PEG ,IóM

1

?ábÉYE’Gh ±ÓàN’Gh óMƒàdG ≈dEG ô¶æj ∞«c

2

?óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G øY ∞°ûμdG ºàj ∞«c

3

?óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ºYOh º«∏©J ºàj ∞«c

5

?äÓFÉ©dGh QƒeC’G AÉ«dhCG áHôŒ »g Ée

6

?Qƒ£àdG á«∏ªY ΩÉeCG äÉÑ≤©dG »g Ée

4

á≤∏©àŸG áeƒμ◊G á°SÉ«°S ≥«Ñ£J ” ∞«c

?óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd πeÉ°ûdG èeódÉH

7

âKóM »àdG äGQƒ£àdG »g Ée

äÉeóÿGh äÉ°SQÉªŸG ∫É› ‘

?óMƒàdÉH á≤∏©àŸG

¥É«°ùdG ≈∏Y »æÑŸG åëÑdG

(2) ºbQ ÊÉ«ÑdG º°SôdG

?ábÉYE’Gh ±ÓàN’Gh óMƒàdG ≈dEG ô¶æj ∞«c

zá«∏≤©dG ábÉYE’G »æ©j óMƒàdG ¿CG ¢SÉædG ø¶j{

ôeCG ‹h(FN 25.3.12)

äÉ¡LƒàdG Ò¨Jh ,á£∏àfl IQƒ°U øY äÉfÉ«ÑdG ‘ ≥«bóàdG ∞°ûμj

øY ¿ƒØ∏àfl º¡fCG ≈∏Y º¡«dEG ô¶æj øjòdG ∫ÉØWC’ÉH á≤∏©àŸG

äÉgÉŒG OƒLh ≈∏Y ∫ój óFÉ°ùdG Qƒ°üàdG ¿CG ÒZ .…OÉ©dG §ªædG

äÉLÉ«àM’Gh óMƒàdÉH ≥∏©àJ ,¥É£ædG á©°SGh á«Ñ∏°S á«YÉªàLG

.6 ºbQ ∫hó÷G ‘ ÚÑe ƒg Éªc ,ábÉYE’Gh á°UÉÿG

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

53

º¡à∏HÉ≤e â“ øjòdG ¢UÉî°TC’G äÉ≤«∏©J ..ábÉYE’Gh á°UÉÿG äÉLÉ«àM’Gh óMƒàdÉH á≤∏©àŸG äÉgÉŒ’G

∫ƒ≤«°S ,ÉØ°T Éj Ú∏©ØJ GPÉe{ ôjRƒdG ‹ ∫Éb .É¡àbh ⁄ƒ¡cƒà°SCG ‘ âæc ÉfCG ,QOÉ°üe áaôZ 36 ìÉààaG á«bÉØJG Éæ©bh ÉeóæY

.zkÉ«∏≤Y ÚØ∏îàŸGh AÉ«ÑZC’G πLCG øe ÉaôZ ÉæëààaG ÉæfEG ƒjOGôdGh RÉØ∏àdGh ∞JÉ¡dG ≈∏Y ¢SÉædG M2

.øjôNBÓd ¿hô¡¶j ’ åëH ,∫õæŸÉH áaôZ ‘ ÉgAÉæHCG »≤ÑJ »àdG ô°SC’G ¢†©H óLƒj T2

É¡«dEG ¿hô¶æjh ,Úaô©J Éªc á≤Ø°T (...) á≤Ø°T Qƒ¶æe øe á«°†≤dG ≈dEG Éæ©ªà› ‘ ¢SÉædG ô¶æj ,á«HÉéjEG AGQBG ∂∏‰ ’ ÉædR Ée

.ÚcÉ°ùe ‹ÉgCG (...) ájÒN á«æjO á«MÉf øe

T1

,¬«æ©j Ée º¡a ¢SÉædGh πgC’G ≈∏Y kGóL Ö©°üdG øeh ,á«HÉéjEG â°ù«d ΩÉY πμ°ûH óMƒàdÉH á≤∏©àŸG á«YÉªàL’G QÉ©dG áª°Uh ¿EG

.¬æY º∏μàdG ≈àM ¿ƒaÉîj ¿É«MC’G ¢†©H ‘h ,á«∏≤Y á∏μ°ûÃ ´ƒ°VƒŸG ¿ƒ£Hôj å«M

T1

.¿É«MC’G ¢†©H ‘ â«ÑdG ‘ Údhõ©e ∫ÉØWC’G ≈≤Ñj SP1

,¬æY ±ô©j kGóMCG ¿ƒYój ’h ,áaôZ ‘ (óMƒàdG hP) πØ£dG õéàëoj ,IQÉjõ∏d á∏FÉ©dG êôîJ ÉeóæY ,OÉ«YC’G πãe äÓØ◊G ‘

±õ©j å«M ,á∏FÉ©dG √òg iód øjôNBG AÉæHCG OƒLh ∫ÉM ‘ á∏μ°ûe ∑Éægh .äƒ°U …CG QGó°UEÉH Ωƒ≤j ’ ≈àM ¬fƒHô°†j óbh

.(óMƒJ ¬jód) ¬∏ãe øHG ∂jód ¿ƒμ«°ùa êGhõdG π°üM ∫ÉM ‘h ,ábÉYEG É¡jód á∏FÉ©dG √òg ¿C’ º¡æe êGhõdG øY ¿hôNB’G

SP1

.πØ£dG Gòg º¡jód ¿CG ¿GÒ÷G ±ô©j ¿CG ¿hójôj ’ ?πØ£dG Gò¡H ¥Rôf »μd Éæ∏©a GPÉe ?πØ£dG Gò¡H ÉæbRQ GPÉŸ ΩC’G ∫CÉ°ùJ

.É¡«a ¢û«©«d É¡«dEG πØ£dG ∫É°SQE’ äÉ°ù°SDƒe øY ¿ƒãëÑj .πØ£dG Gòg AÉØNEÉH ¿ƒeƒ≤j

SP1

Üôb iôb ‘ á¡HÉ°ûŸG ¢ü°ü≤dG øe ójó©dG Éæjód .ºæ¨dG ™e ¿Éμe ‘ ¬£HQ ” óbh ,kÉeÉY 23 √ôªY É«fƒà«H ‘ πØW óLoh

.Ú£°ù∏a ‘ á«≤«≤M á∏μ°ûe øe óMƒàdG hhP ∫ÉØWC’G ÊÉ©j .IÒãc ¢ü°üb ,(..) ¢ù∏HÉf ∫Éª°Th π«∏ÿG

SP1

. kÉ©Øf …óéj ’ ∫ÉØWC’G A’Dƒg ≈∏Y ∫ÉŸG ±ô°U ¿CG ¢SÉædG ó≤à©j SP1

.óMƒJ ¬jód ¬æHG ¿EG ¬dƒM øe ¢SÉædG ∫ƒ≤j ¿CG ÖZôj ’ √ódGh ¿C’ ;IóëàŸG äÉj’ƒdG ≈dEG »ªY øHG π≤àfG SP2

.óMƒJ ¬jód º¡∏ØW ¿CG ∫ƒÑb ¿ƒ°†aôjh ,AÉØàN’G ¿ƒ∏°†Øj å«M ;á∏μ°ûe º¡jód ‹ÉgC’G ¢†©H SP2

.»°VÉŸG ‘ áÄWÉÿG á«HÎdG á«ë°V º¡fC’ ;(á«Ñ∏°S äÉgÉŒG ‹ÉgC’G iód ) U1

.AGò◊ÉH ¬Hô°†H √ójó¡àH ≈àM Ωƒ≤Jh ,kGóL IôJƒàe (ΩC’G) íÑ°üJ º°SôdG hCG áHÉàμdG (óMƒàdG hP πØ£dG) ™«£à°ùj ’ ÉeóæY T1

á°SQóŸG øe ¿ƒLôîj , kIOÉY ,º¡fC’ (zá«∏≤©dG πcÉ°ûŸG{ …hP ∫ÉØWC’G) ∫ÉØWC’G A’Dƒg ™e πeÉ©àdG πLCG øe ,kÉ«dÉM ,Éæ∏ªY Qƒ£f

.Éæ∏ªY øe kGóL º¡e AõL Gò¡a ,IÉ«◊G ‘ kÉ≤M’ ´QGƒ°ûdG ‘ ÚeôéŸG ¿ƒëÑ°üjh

T5

(6) ºbQ ∫hóL

≈∏Y ∫óJ óMƒàdG ∞°Uƒd ¢SÉædG É¡eóîà°ùj »àdG äÉª∏μdG ¿EG

…ó°Tôe äÉHÉLEG π«∏– Ò°ûjh ,á«°†≤dG ≈dEG É¡H ô¶æj »àdG á≤jô£dG

≥∏£æe øe óMƒàdG ≈dEG ¿hô¶æj º¡fCG ≈dEG áfÉÑà°SÓd ™eÉ÷G º«∏©àdG

.(MoE Q) õé©dG

∑Éæg ¿CG ôcP ,Ú©HQCG π°UCG øe §≤a óMGh ¢üî°T ∑Éæg ¿Éc ó≤a

ójó©dG ô¶æj ¿CG kÉÑjôZ ¢ù«∏a ,óMƒàdÉH §ÑJôJ Iƒb •É≤fh äGQób

∞«W ÜGô£°VG”`H kIOÉY ¬«dEG QÉ°ûj Éªc ,“ÜGô£°VG” ` nc óMƒàdG ≈dEG

,“π∏ÿG”h ,“»∏≤Y ¢Vôe” πãe iôNC’G äGOôØŸG øμdh ,“óMƒàdG

™aóJ “AGhódG “π«gCÉàdG”h ,“êÓ©dG” ` pd áLÉ◊Gh ,“¢VôŸG”h

º°ù≤dG ‘ ¬«dEG Ò°TCG Éªc) »Ñ£dG êPƒªædG ¿CG êÉàæà°S’G ≈dEG É©aO

.óMƒàdG ≈dEG ô¶ædG óæY óFÉ°ùdG êPƒªædG ƒg (åëÑdG øe ÊÉãdG

kGOhófi kÉª¡a ∑Éæg ¿CG äÓHÉ≤ŸG øe á°ü∏îà°ùŸG äÉfÉ«ÑdG äô¡XCG

ájOhófi ´ƒ°Vƒe Gƒ∏Hƒb øjòdG ¢UÉî°TC’G øe OóY QÉKCG óbh ,óMƒà∏d

:πãe “óMƒàdG ∞«W ´É°ùJG” º¡a

’ ,∫ÉY √DhGOCGh óMƒJ hP ¢üî°T óLoh ∫ÉM ‘ ,á«Hô¨dG áØ°†dG ‘”

.(PR1) “óMƒJ …P ¢üî°ûc óMCG ¬«dEG ô¶æj

.(SP1) “ kÉ°†jCG ÜƒgƒŸG óMƒàdG øY ±ô©f ’ øëf”

ÈcC’G πÑ≤àdGh ,IÒ¨àŸG äÉgÉŒ’G øY ¿hôNBG çó– Éª«a

á«°†b IQÉKEGh ,á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’Gh ábÉYE’Gh ±ÓàNÓd

:∫DhÉØJ É¡«a

54

á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’Gh ábÉYE’G πÑ≤J ‘ kGOÉjORG ∑Éæg ¿CG hóÑj”

.™ªàéŸG πc ‘ ∫É◊G ƒg ¢ù«d Gòg ¿CG øe ºZôdG ≈∏Y ,á°UÉÿG

(M1) .“Ò¨J ádÉM ‘ äÉgÉŒ’G

™ªàéŸGh ¢SQGóŸG ‘ ÌcCGh ÌcCG ábÉYE’G …P πØ£dG πÑ≤J ºàj”

(T5) .“¿B’G kÉÑ«©e kÉÄ«°T ábÉYE’G ó©J ⁄ .â«ÑdGh

âbƒdG ‘ óMƒàdG ∫ƒM ΩÓYE’G πFÉ°Sh ‘ »Yh ∑Éæg íÑ°UCG” ô¶ædG ºàj ’h .kÉYƒ«°T ÌcCG íÑ°UCG .ÌcCG ¬æY åjó◊G ºàj .ô°VÉ◊G

á«Hô©dG ΩÓYE’G πFÉ°Sh ‘ ΩÉY »Yh ∑Éæg .øjódGƒdG Öfòc ¬«dEG

¢SÉæ∏d øμÁ ,á«YÉæ°üdG QÉªbC’G OƒLƒHh ô°VÉ◊G âbƒdG ‘ .kÉ°†jCG

(T1) .“¢SÉædG ΩÉªàgG øe ∂dP OGõa ,äÉ£ëŸG ™«ªL IógÉ°ûe

…hP º¡FÉæHCG ¿ÉμeEÉH ¿CG πgC’G ´ÉæbEG Ö©°üdG øe ¿Éc ,ájGóÑdG ‘” ÜÓ£dG ¿CG πgC’G ó≤àYG .á«eƒμ◊G ¢SQGóŸG ‘ º∏©àdG äÉjóëàdG

…hP ∫ÉØWC’G ‹ÉgCG ¿Éc ó≤a .º¡FÉæHCG øe ¿hôî°ù«°S øjôNB’G

,á°UÉN ¢SQGóe ‘ º¡FÉæHCG º«∏©J ‘ ¿ƒÑZôj ájô°üÑdG äÉjóëàdG

(M2) .“ìÉéædG ¢ü°üb øe ójó©dG óLƒj .Ò¨àJ QƒeC’G øμdh

º¡dƒÑb ¿B’G ºàj .ÒÑc πμ°ûH »°VÉŸG øY ô°VÉ◊G ∞∏àîj” ,™«ª÷G ∫ƒÑb ºàj ’ ÉÃQ .kÉ©ÑW (á«aÉ°VE’G äÉLÉ«àM’G …hP)

äÉLÉ«àM’G ∫ƒM »YƒdG IOÉjR ÖÑ°ùH á«Ñ∏ZC’G ∫ƒÑb ºàj øμdh

GPEG áaô©Ÿ ΩO äÉ°UƒëØH ΩÉ«≤dG º¡«∏Y ¿Éc ,êGhõdG πÑb .á°UÉÿG

(T2) .“’ ΩCG êGhõdG º¡àYÉ£à°SÉH ¿Éc

‘ øjôNB’G ∫ÉØWC’G πeÉ©àd á«HÉéjEG IQƒ°U ÉjóHCG Ú°üî°T ¿CG ó«H

å«M ,áØ∏àîŸGh á«aÉ°VE’G äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G ™e Éª¡à°SQóe

πÑb øe •É°ûæH ¬©«é°ûJ ºàj A»°T ∂dP ¿CG ΩÉªàgÓd ÒãŸG øe ¿Éc

:ÊÉãdG ¢SÉÑàb’G ‘ ¬«dEG QÉ°ûe ƒg Éªc ,º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh

äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G) ¿ƒÑëj (á°SQóŸG ‘ ¿GôbC’G) ¿EG” …hP ∫ÉØWC’G ¢†©H íÑ°üjh º¡JóYÉ°ùÃ ¿ƒeƒ≤jh ,(á°UÉÿG

(T4) .“ÚjOÉ«àY’G ∫ÉØWC’G øe π°†aCG ádÉM ‘ á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G

∑Éæg .Ú¨dÉÑdG äÉ¡LƒJ øe ÒãμH π°†aCG ∫ÉØWC’G äÉ¡LƒJ ¿EG” .∫ÉØWC’G πÑb øe á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWCÓd π°†aCG πÑ≤J

…hP ¢UÉî°TC’G AÉbó°UCG) AÉbó°UC’G øe áæ÷ Éæjód á°SQóe πc ‘

(M2) .“º¡FÓeR IóYÉ°ùÃ ¿ƒeƒ≤j (äÉLÉ«àM’G

º∏©àdG äÉHƒ©°Uh äÉLÉ«àM’G …hP ¢UÉî°TC’G ¥ƒ≤M ¿CÉ°ûHh

:Gƒ∏Hƒb øjòdG øe OóY ∫Éb ,óMƒàdGh

¿B’G Ωƒ≤fh ,Éæbƒ≤M øY ´ÉaódGh áÑdÉ£ŸG »æ«£°ù∏a Ö©°ûc Éæª∏©J”

(M2) .“äÉLÉ«àM’G …hP ¢UÉî°TC’G ∫ÉØWC’G ¥ƒ≤ëH áÑdÉ£ŸÉH

,¢UÉî°TCG ºg A’Dƒg ¿CG kÉcGQOEG ÌcCG ô°VÉ◊G âbƒdG ‘ ¢SÉædG ¿EG”

¿B’G ¿ƒeƒ≤jh ájhÉ°ùàe ¢Uôa º¡jód ¿ƒμJ ¿CG »¨Ñæj .ô°ûH ºg

äÉ°ù°SDƒŸG øe ójó©dG óLƒj .É¡æY ´ÉaódGh º¡bƒ≤ëH áÑdÉ£ŸÉH

¿ƒªYój øjòdG ¢UÉî°TC’G A’Dƒg ºYóJ »àdG á«ÑæLC’G äÉ°ù°SDƒŸGh

(T3) .“º∏©àdG äÉHƒ©°U hCG äÉLÉ«àM’G …hP ¢UÉî°TC’G

¢UÉî°TCÓd õcôe ‘ ¿É°ùfE’G ¥ƒ≤M πLCG øe πª©j ¢üî°T OƒLh”

≈∏Y ä’É≤ŸG øe kGOóY âÑàc ó≤d .õ«‡ A»°T ƒg ábÉYE’G …hP

øYh ,º«∏©àdG ‘ º¡≤M øYh ,Éæg ∫ÉØWC’G ¢Uƒ°üîH âfÎfE’G

(SP1) .“Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdG á∏μ°ûe

IGhÉ°ùŸG É¡æeh ,¬bƒ≤M ≈∏Y ÖdÉW πc π°üëj ¿CG »¨Ñæj”

(T4) .“á«YÉªàL’G

ábÉYEÓd ÈcCG πÑ≤J OƒLh ≈dEG Gƒ∏Hƒb øjòdG ÚH øe ¢üî°T âØàdGh

:iôNC’G äÉaÓàN’G hCG äÉbÉYE’ÉH káfQÉ≤e ,ájó°ù÷G

ájó°ù÷G ábÉYE’G √ÉŒ á∏μ°ûe …CG óLƒJ ’ »æ«£°ù∏ØdG ™ªàéŸG ‘”

äÉHÉ°UE’G øe ójó©dG ÉàØ∏N Úà°VÉØàfÉH ôe »æ«£°ù∏ØdG ™ªàéŸG ¿C’

¬fCÉch ¢üî°ûdG ™e πeÉ©àdG ºàj ‹ÉàdÉÑa ,ïdEG ..…ô≤ØdG Oƒª©dG ‘

.“(π£H ∂fCÉc ∂H ÒμØàdG ºàj ájó°ùL ábÉYEG ∂jód ¿Éc GPEG) π£H

äÉLÉ«àM’G …hP ¢UÉî°TC’G ™e kÉ«HÉéjEG ∂dP §ÑJQG óbh”

…hP ¢UÉî°TC’G øe ÈcCG πμ°ûH º¡JóYÉ°ùe ºàJ .á°UÉÿG

∞««μJ ‘ ô¶ædG kÉ«dÉM ºàj .óMƒàdG …hP hCG á«ægòdG äÉjóëàdG

øe ÌcCG º¡∏Ñ≤J ¿B’G ºàj .äÉjÉæÑdGh ´QGƒ°ûdG :º¡∏LCG øe áÄ«ÑdG

óLƒj ’ ,óMƒàdGh á«ægòdG äÉjóëà∏d áÑ°ùædÉH øμdh .»°VÉŸG âbƒdG

¢†©H Ωƒ≤j .óMƒàdG ∫ƒM ká°UÉN ,ô°VÉ◊G âbƒdG ≈àM ±Éc »Yh

ÖgòJ ÉeóæY .á«∏≤Y ábÉYEG …hP ¢UÉî°TCÉc º¡©e πeÉ©àdG ¢SÉædG

É¡fCÉch É¡«dEG ô¶ædG ºàj ,óMƒàdG …hP É¡æHG áÑë°üH º©£ŸG ≈dEG ΩC’G

(PR1) .“É¡æHG »HôJ ∞«c ±ô©J ⁄

,(Karlsson, 2004) ¿ƒ°ùdQÉc É¡JGP á«°†≤dG ≈dEG âØàdG óbh

äÉgÉŒ’G ‘ kÉ«HÉéjEG kGôKCG ÉàKóMCG Éª¡«à∏c Úà°VÉØàf’G ¿CG kGÈà©e

)2001) ∫GóHhCG Ögòjh ,Ú£°ù∏a ‘ ájó°ù÷G ábÉYE’ÉH á≤∏©àŸG

á«cô◊G äÉjóëàdG …hòd »£©J ájƒdhC’G ¿CG kÉë°Vƒe ,∂dP øe ó©HCG

. káeÉY á«Hô©dG äÉ©ªàéŸG ‘ äÉjóëàdG øe ÉgÒZ øe ÌcCG

, kÉ«aGô¨L ≥WÉæŸG ±ÓàNÉH á«YÉªàL’G äÉgÉŒ’G øjÉÑJ ¿CÉ°ûHh

:Gƒ∏Hƒb øjòdG øe OóY ∫Éb

,π°†aCG ˆG ΩGQ á≤£æe ‘ (óMƒàdÉH á≤∏©àŸG äÉgÉŒ’G) ¿ƒμJ ób”

(SP1) .“Üƒæ÷Gh ∫Éª°ûdG á≤£æe ‘ iô≤dG ‘ á∏μ°ûe ∑Éæg øμdh

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

55

AÉØNEÉH ¿ƒeƒ≤«a ,QÉY É¡fCÉc ÉjÉ°†≤dG √òg ≈dEG ô¶æj iô≤dG ‘”

á∏Ñ≤àeh áª∏©àeh áØ≤ãe »¡a ˆG ΩGQ ÉeCG ,¬FÉ°übEGh ¬dõYh πØ£dG

(P3) .“ÒãμH ÌcCG

á≤∏©àŸG á«dÉàdG èFÉàædG ‘ kÉ°†jCG ≥WÉæŸÉH á≤∏©àŸG äÉaÓàN’G ô¡¶Jh

∫ÉØWC’G πLCG øe äÉeóÿGh ,(5.2 º°ù≤dG) ∞°ûμdGh ¢ü«î°ûàdÉH

.(5.3) óMƒàdG …hP

?óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G øY ∞°ûμdG ºàj ∞«c 5.2

ó©j ¬æμdh ,ä’ÉéŸG πc ‘ á∏μ°ûe º«∏°ùdG ¢ü«î°ûàdG ó©j{

zóMƒàdG ∫É› ‘ ÈcCG á«dÉμ°TEG

(PR1) »æ¡e èdÉ©e

hCG QƒeC’G AÉ«dhCG ™e AGƒ°S ,Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdG ∫ƒM ¢TÉ≤f …CG ‘

ójó©dG º∏μJ óbh ,¢ü«î°ûàdG á«°†≤d ¥ô£àdG ºàj Ée kÉÑdÉZ ,Ú«æ¡ŸG

‘ óªà©e ¢ü«î°ûJ OƒLh ΩóY øY Gƒ∏Hƒb øjòdG ¢UÉî°TC’G øe

:Ú£°ù∏a

(M1) .“Ú£°ù∏a ‘ º«∏°S ¢ü«î°ûJ OƒLƒd á°Uôa …CG óLƒJ ’”

‘ »ª°SQ ¢ü«î°ûJ …CG ≈∏Y (kGóHCG π°üMCG ⁄) ¿B’G ≈àM π°üMCG ⁄”

(T1) .“á∏eÉc á≤ãH ∂dP ∫ƒbCG .óªà©e Qó°üe øe á«Hô¨dG áØ°†dG

ÒZ ¿ƒ°ü°üîàŸG .ÉfOÓH ‘ Ú°ü°üîàe ≈∏Y Qƒã©dG øμÁ ’”

iód Iƒ≤dG •É≤fh äÉLÉ«àM’G ójó– á«Ø«c ¿ƒaô©j ’ .Ú∏gDƒe

(SP3 ) .“πØ£dG

âdhÉM ÉeóæY ¬à∏FÉ©d áª«dCG áKOÉM øY çó– ºgóMCG ¿CG ÒZ

:Ò¨°U πØ£d ¢ü«î°ûJ ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G

ºK ,á≤«bO Iô°ûY ¢ùªN Ióe ¢üëØdG áaôZ ≈dEG πØ£dG πNO”

.¬∏NGO ‘ ¢ü«î°ûàdG ¿CG ≈dEG äQÉ°TCGh ,±ô¶H á°üàîŸG âLôN

¬«∏Yh »∏≤©dG ∞∏îàdG øe p∑ƒNCG ÊÉ©j) :äCGôbh ±ô¶dG âëàa

(U1) .“(Éæ›ÉfôH ‘ ¥Éëàd’G

É¡æHG øY ÉgÈNCG Ö«Ñ£dG ¿CG iôNCG ΩCG äôcP ,¬JGP ¥É«°ùdG ‘h

.(FN 11\12) zRÉØ∏àdG ógÉ°ûj ƒ¡a óMƒJ GP ¿ƒμj ¿CG øμÁ ’{

âbh ‘ ºàj ¬fEG ¿hôNBG ∫É≤a ,óMƒàdG ¢ü«î°ûJ âbh ¢Uƒ°üîH ÉeCG

:ôNCÉàe

ø°S ‘ πØ£dG ¿ƒμj ÉeóæY (” ∫ÉM ‘) ¢ü«î°ûàdG ºàj Ée kÉÑdÉZ”

(SP1) .“ôNCÉàe âbh Gògh á©HÉ°ùdG hCG á°SOÉ°ùdG

¬dƒNO óæY óMƒàdG ∞«W ‘ πØ£dG ¿CG ∞°ûàμf ,Ú£°ù∏a ‘”

(T4) .“∂dP πÑb ¢ù«dh ,á°SQóŸG


56

äÉbÉYE’G áÑ°ùf ôjQÉ≤J ‘ óMƒà∏d áÄa OƒLh ΩóY ≈dEG ¬ qÑf kGóMCG qøμd

’ GPÉŸ{ :º¡dCÉ°S ÉeóæYh ,»æ«£°ù∏ØdG AÉ°üMEÓd …õcôŸG RÉ¡÷G ‘

OƒLh ΩóY ÖÑ°ùH{ :ÜGƒ°U ≈∏Y ºgh -√ƒHÉLCG ,z?óMƒà∏d áÄa óLƒJ

(U1) .z¢ü«î°ûàdG

øjòdG QƒeC’G AÉ«dhCG ÚH äGÈÿG ‘ ®ƒë∏e ähÉØJ ∑Éæg ¿Éc

¢Só≤dG ‘ ¿ƒ°û«©j øjòdG ∂ÄdhCGh á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ ¿ƒ°û«©j

.á«bô°ûdG

¢Só≤dG ‘ ¿ƒ°û«©j øjòdG QƒeC’G AÉ«dhCG Qhó≤Ã ¿Éc ¬fCG hóÑjh

ÚæKG ¿CG ÚÑJ PEG ,º¡FÉæHC’ ¢ü«î°ûJ ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G á«bô°ûdG

‘ AÉÑWCG øe ¢ü«î°ûJ ≈∏Y Gƒ∏°üM áKÓK π°UCG øe ‹ÉgC’G øe

»°ùfôa Ö«ÑW øe ¢ü«î°ûàdG ≈∏Y π°üM ó≤a ådÉãdG ÉeCG ,áæjóŸG

.º◊ â«H ‘

;ÌcCG ¿ƒfÉ©j á«Hô¨dG áØ°†dG ¿Éμ°S ¿EÉa ,¢UÉî°TC’G óMCG Ö°ùëHh

¿CG ÚM ‘ ,¢ü«î°ûJ ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d ÌcCG ∫ÉŸG ™aO º¡«∏Y ¿C’

.(132/FN 11) á«bô°ûdG ¢Só≤dG ‘ ÊÉ› ¢üî°ûàdG

º¡JQÉjR óæY •ÉÑME’ÉH ºgQƒ©°T á«Hô¨dG áØ°†dG ‹ÉgCG ióHCG óbh

áë«°üf πgC’G íæe º¡fÉμeEÉH ¿ƒμj ’ øjòdG Ú°üàîŸGh AÉÑWC’G

:á«Hô¨dG áØ°†dG øe ‹ÉgC’G óMCG ∫Éb ó≤a ,º¡FÉæHCG øY áë°VGh

ÉfóYÉ°ùj ⁄ ∞°SCÓd .áHƒLCG ¿hO øe á∏Ä°SC’G øe ójó©dG Éæjód”

(P2) .“ kGóHCG óMƒJ áª∏c Ghôcòj ⁄ .AÉÑWC’G

»àdG äGôŸG OóY øY ºgÉ°VQ ΩóY øY ‹ÉgC’G øe OóY í°üaCG Éªc

äÉ«cƒ∏°ùdG …hP hCG ,óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd ájhOC’G AÉ£YEG É¡«a ºàj

:óMƒàdÉH §ÑJôJ ób »àdG

Ö«ÑW ≈dEG ÖgòJ âfÉμa ,¬∏©a É¡«∏Y Ée äÓFÉ©dG ±ô©J ⁄”

º¶©e AÉ£YEÉH Ö«Ñ£dG Ωƒ≤jh ,∫ÉØWCÓd ¢ü°üîàŸG ÜÉ°üYC’G

(PR1) .“ÚdÉàjôdG AGhO äÓFÉ©dG

¬∏©Lh ¬àFó¡àd ÚdÉàjôdG πãe ájhOCG πØ£dG AÉ£YEÉH AÉÑWC’G Ωƒ≤j”

ájhOC’G º¡FÉ£YEÉH ¿ƒeƒ≤j .á∏μ°ûe √òg ¿CG øXCG .§«°ûf ÒZ

πLCG øe πNóJ ¥ôW …CG óLƒJ ’h ,Gƒàμ°ù«d hCG ¿ƒeÉæj º¡∏©÷

(SP1) .“óMƒàdG

»cƒ∏°ùdG Éæ°ü«î°ûJ ΩÉeCG áÑ≤Y ƒg ájhOC’G øe ÒãμdG AÉ£YEG ¿EG”

(U1) .“Éæd áÑ°ùædÉH IÒÑc áÑ≤Y √òg ¿EG .πØ£∏d

≈dEG …ODƒj kÓeÉY ¿ƒμj ¿CG øμÁ QƒeC’G AÉ«dhCG §¨°V ¿EÉa ,∂dP ™eh

OÉaCG å«M ,πØ£∏d Ö«Ñ£dG É¡Ø°üj »àdG AGhódG á«ªc ‘ •GôaE’G

:¬d ∫Éb Ö«Ñ£dG ¿CG ¢UÉî°TC’G óMCG

.¿hô°üj ‹ÉgC’G øμdh AGhódG ∞°UƒH ÖZQCG ’ ¿É«MC’G ¢†©H ‘”

¿ƒÑZôj ºg .»ÑZ Ö«ÑW âfCÉa AGhódG ÉæFÉ£YEÉH º≤J ⁄ PEG :¿ƒdƒ≤jh

.“ kÓM Gòg Èà©j ’ øμdh ,kÉeƒfh kGAhóg ÌcCG ºgAÉæHCG Ghôj ¿CG ‘

(U1)

»àdG á«≤«≤◊G äÉHƒ©°üdG á©«ÑW ∫ƒM á«HÉÑ°†dG ¿ƒμJ ÉÃQh

:ºFÓŸG ÒZ πNóàdG ≈dEG …ODƒj kÓeÉY πØ£dG É¡¡LGƒj

¢ü«î°ûJ ºàj ó≤a ;§∏ÿG øe ÒãμdG ∑Éæg ¿ƒμj Ée kÉÑdÉZ”

,(ADHD) IóFGõdG ácô◊Gh √ÉÑàf’G ¢ü≤f ÜGô£°VÉH ∫ÉØWC’G

π°UGƒàdG ‘ á∏μ°ûe OƒLh ∑GQOEG øe k’óH ÚdÉàjôdG ºgDhÉ£YEG ºàjh

(T1) .“»YÉªàL’G πYÉØàdGh

äÓHÉ≤ŸG øe ójó©∏d á«Ø∏N óMƒàdG ∫ƒM á«HÉÑ°†dG √òg â∏ qμ°T óbh

:äÉ°TÉ≤ædGh

(M2) .“óMƒàdGh á«∏≤©dG ábÉYE’G ÚH §∏ÿG øe ÒãμdG ∑Éæg”

¿CG ø¶oj óbh ,ºFÓe πμ°ûH óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ¢ü«î°ûJ ºàj ’”

(M1) .“á«cƒ∏°S äÉHƒ©°U hCG á«∏≤Y ábÉYEG º¡jód

¿ƒeƒ≤j ÉfÉ«MCG QƒeC’G AÉ«dhCG ¿CG ¢UÉî°TC’G óMCG ÈàYG Gò¡dh

:¢ü«î°ûJ AGô°ûd “¥ƒ°ùàdG”`H

πμ«°T 1500 ≠∏Ñe ™aóH (πgC’G) Ωƒ≤j .Ú£°ù∏a ‘ ¥ƒ°S óLƒj”

ºμæHG ÊÉ©j) É¡«a Üƒàμe ábQh ≈∏Y ¿ƒ∏°üëj .£300 ∫OÉ©j Éeh

’ πØ£dG ¿ƒ°üëØj øjòdG ¢UÉî°TC’G ¿CG »g á∏μ°ûŸG .(óMƒàdG øe

Ωƒ≤j .É°üî°T 30 πÑb øe πØ£dG ¢üëa ºàj óbh .Gôjô≤J ¿ƒÑàμj

(U1) .“¥ƒ°ùJ á«∏ªY É¡fCÉc ¿GQhódÉH (πgC’G)

ÒaƒJ ºàj ’ ób ¢ü«î°ûJ ¿hO øe ¬fCG á≤«≤M ¢†©ÑdG ∑QOCGh

:óMƒàdG …P πØ£∏d äÉeóÿG

≥jôW øY óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G øY ∞°ûμf ¿CG k’hCG Éæ«∏Y”

Iƒ£ÿGh ,iôNCG ádhO hCG π«FGô°SEG hCG Ú£°ù∏a ‘ óªà©e ¢ü«î°ûJ

Éeh ?¢UÉî°TC’G A’Dƒg IóYÉ°ùe ™«£à°ùf ∞«c :∫CÉ°ùf ¿CG »g á«dÉàdG

(M1) .“?º¡d ÉgÒaƒJ Éæ«∏Y »àdG äÉeóÿG π°†aCG »g

ºbÉWh ™eÉ÷G º«∏©àdG …ó°Tôe ™e äó≤Y »àdG πª©dG á°TQh ∫ÓNh

Ωó©d •ÉÑME’ÉH ºgQƒ©°T øY ÚcQÉ°ûŸG øe %44 ÜôYCG ,IQGRƒdG

¬fCG äÉYƒªéŸG ióMEG äô©°T Éªæ«H ,Ú£°ù∏a ‘ ¢ü«î°ûJ OƒLh

¿hO øe A»°T …CG π©a ≈∏Y IQó≤dG Ωó©H Qƒ©°ûdG{ øe ºZôdÉH

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

57

A’Dƒg ™e πª©dGh ádhÉëŸG ™«£à°ùf ÉæfCG ’EG º«∏°ùdG ¢ü«î°ûàdG

.z∫ÉØWC’G

IQGRƒdG øe ÚcQÉ°ûŸGh Gƒ∏Hƒb øjòdG ¢UÉî°TC’G øe kGOóY ¿CG Éªc

ÚcQóe ,º«∏°ùdG ¢ü«î°ûàdG á«Ø«μH á≤∏©àŸG ºgQÉμaCÉH ká≤K GhóHCG

zÉæg ≥jôØdG Gò¡d ô≤àØf Éææμdh ≥jôØdG Üƒ∏°SCG{ ≈dEG áLÉ◊G

á¶MÓe øe Qƒ¡°T áà°ùd{ ìÉª°ù∏d áLÉ◊G ≈dEG káaÉ°VEG ,(SP1)

.(U1) ¢ü«î°ûàdG πÑb ,z¬©ªà› ‘ πØ£dG

(FACS) óMƒàdG AÉbó°UCG á«©ªL ‘ ¿ƒdhDƒ°ùŸG ìÎbG ,º¡à¡L øe

Oó©àe ¢ü«î°ûà∏d õcôe AÉ°ûfEG á«YÉªàL’G ¿hDƒ°ûdG IQGRh ≈∏Y

.¿B’G ≈àM áHÉLEG Gƒ≤∏àj ⁄ º¡fCG ’EG ,á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ äÉ°ü°üîàdG

(FN4.13)

»gh ,óMƒàdG øY ∞°ûμdG IGOCG ôjƒ£J øY ¢UÉî°TC’G óMCG çó–

»àdG ,á«cƒ∏°ùdG óMƒàdG ∞«W äÉHGô£°VG ¢ü«î°ûàd (BAT) IGOCG

IGOCG âeób å«M ,äGQÉ°ûà°S’Gh ≥«bódG åëÑdG ¢SÉ°SCG ≈∏Y â«æoH

.Iôe ∫hC’ á«æ«£°ù∏ØdG »°VGQC’G ‘ óMƒàdG ¢ü«î°ûJ

Ée Éææμdh ,Ú£°ù∏a ‘ IÒ¨°U ¢VQCG á©£b ≈∏Y ¿hOƒLƒe øëf”

iƒà°ùe ≈∏Y ÉæàªgÉ°ùe É¡fEG .áªgÉ°ùŸG ≈∏Y ¿hQOÉb ÉæfCG ø¶f ÉædR

(U1) .“»ŸÉY

,(ICD10) ¢VGôeCÓd »ŸÉ©dG ∞«æ°üà∏d Iô°TÉ©dG á©Ñ£∏d kGOÉæà°SG

äÉaÓàN’G QÉÑàY’G Ú©H (BAT) ¢ü«î°ûàdG IGOCG òNCÉJ

≥ah ,É¡eGóîà°SÉH πgCÓd IGOC’G íª°ùJ Éªc ,¬«a ôKDƒJ »àdG á«aÉ≤ãdG

.É¡H Égôjƒ£J ” »àdG á≤jô£dÉH á«aÉ≤ãdG äÉaÓàN’G

?º¡ªYOh óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G º«∏©J ºàj ∞«c 5.3

hCG A»°ûdG ¢†©H IOOÎe (º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh) ¿CG ô©°TCG{

∞«W ‘ πØ£dG áYÉ£à°SÉH ¿CÉH kÉ≤M ¿ƒæeDƒj º¡fCG øXCG ’ .áØFÉN

zá°SQóŸG øe kGAõL ¿ƒμj ¿CG óMƒàdG

(T1) áª∏©e

ÒZh Ú£°ù∏a ‘ ójóL ∫É› óMƒàdG ¿CG »g åëÑdG õFÉcQ ióMEG

¿CG IQGRƒdG ƒdhDƒ°ùeh ∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉ©dGh ¿ƒª∏©ŸG ócCG ó≤a ,Qƒ£ oe

óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMG áÑWÉîŸ ó©H IõgÉL ÒZ Ú£°ù∏a

.(7 ºbQ ∫hó÷G)

º¡à∏HÉ≤e â“ øjòdG ¢UÉî°TC’G äÉ≤«∏©J ..óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd Qƒ£àŸG ÒZ ºYódG

.∂dòd áLÉëH ÉæfCG ó≤àYCG ÉfCG .óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWC’G ™e πª©∏d øjõgÉL ÒZ øëf M2

.á°UÉÿG º¡JAGôb øe ƒg ¬fƒaô©j Éeh ,∫ÉéŸG Gòg ‘ á∏«∏b áaô©e º¡jód (™eÉ÷G º«∏©àdG …ó°Tôe) ¿CG ∑Qóf øëf M2

.¢SQGóŸG ‘ ∫ÉØWC’G A’Dƒg ºYóJ ¿CG øμÁ »àdG πNóàdG ¥ô£dh ,óMƒàdG ∞«£d Ohófi º¡a º¡jód (™eÉ÷G º«∏©àdG …ó°Tôe ) ¿EG M1

.Ú£°ù∏a ‘ ¿ƒ∏«∏b óMƒàdG øY ¿ƒaô©j øjòdG ¢SÉædG ¿EG M1

.ÖjQóà∏d áLÉëH ÉæfCG ó≤àYCG T3

πª©dÉH ¿ƒeƒ≤j GƒfÉc Ée GPEG ±ô©f ’ ß◊G Aƒ°ùd øμdh ,óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ™e πª©dG ¿ƒdhÉëj øjòdG ¢SÉædG øe ÒãμdG ∑Éæg

.ÅWÉÿG hCG í«ë°üdG

T5

.z™dóe ¬fEG »¡dEG Éj{ :¿É«MC’G ¢†©H ‘ (¿ƒdƒ≤j ób) kÉªYO äÉª∏©ŸG ÌcCG ≈àM T1

óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWC’G ¿CG kÉ≤M ¿ƒæeDƒj º¡fCG ó≤àYCG ’ .¿ƒaƒîàeh ,A»°ûdG ¢†©H ¿hOOÎe (º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh) ¿CG ô©°TCG

.á°SQóŸG øe kGAõL Gƒfƒμj ¿CG ¿ƒ©«£à°ùj

T1

.óMƒJ ¬jód πØ£dG Gòg ¿CG ‘ ∂°TCG hCG ±ôYCG ∞«c hCG ,∫ÉØWC’G A’Dƒ¡d º¶foCG ∞«c ±ôYCG ’ .óMƒàdG øY Ió«L á«Ø∏N …ód â°ù«d

.πª©dG äÉ°TQhh ÖjQóàdG ≈dEG áLÉëH ƒ¡a ,kÉ°†jCG ±ô©j ’ Éæg ºbÉ£dG

T4

…hP ¢UÉî°TC’Gh óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G ÚH ¥ôØf ’ kIOÉYh ,óMƒàdG ƒg Ée kGó«L º¡Øf ’ ÉæfC’ ;Ú£°ù∏a ‘ IÒÑc á∏μ°ûe Éæjód

.á«∏≤©dG äÉbÉYE’G

SP1

.Ú∏gDƒe ÒZ ¢SÉædG SP2

‘ »àHôŒ ¬àcQÉ°ûe hCG ,¬©e á°ûbÉæŸG hCG ,¬JQÉ°ûà°SG ÊÉμeEÉH ¢üî°T OƒLh ΩóY »g É¡à¡LGh »àdG á«°ù«FôdG äÉÑ≤©dG ióMEG

.á°SQóŸG

T1

(7) ºbQ ∫hóL

58

‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G øe %70 º«∏©J ºàj ,IóëàŸG áμ∏ªŸG ‘

∫ÉØWC’G OóY ±ô©f ¿CG øμªŸG ÒZ øe øμdh ,á«eÉ¶ædG ¢SQGóŸG

‘ á«eƒμ◊G ¢SQGóŸG ‘ ¿ƒª∏©àj øjòdG ,óLh ∫ÉM ‘ ,óMƒàdG …hP

.º¡JÉLÉ«àMG á«Ñ∏J ºàj áLQO …C’h ,Ú£°ù∏a

øe %100 áÑ°ùæH ócCÉàe{ ¬fEG Gƒ∏Hƒb øjòdG ¢UÉî°TC’G óMCG ∫Ébh

¢†©H ‘h .á«eƒμ◊G ¢SQGóŸG ‘ ¿hOƒLƒe óMƒJ …hP k’ÉØWCG ¿CG

¿CG ¿ƒ°ü°üîàŸG º¡«∏Y ≥∏£j Ée ≈àM hCG ¿ƒª∏©ŸG ±ô©j ’ ,¿É«MC’G

.(T1) zóMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWC’G A’Dƒg

º¡fCG ¿ƒæ¶j ∫ÉØWCG á«fÉªK GhOóM ó≤a IQGRƒdG øe ¿ƒcQÉ°ûŸG ÉeCG

¢SQGóŸG ‘ ìÉéæH º¡æe ÚæKG èeO ºàj å«ëH ;óMƒàdG ∞«W ‘

ºàj ’ º¡æe ¿ÉæKG Éª«ah ,á°UÉN õcGôe ‘ º¡æe ÚæKGh ,á«eÉ¶ædG

ÒZ º¡æμdh ,kÉ≤Ñ°ùe á°SQóŸÉH É≤ëàdG ¿ÉæKGh ,º¡d äÉeóÿG Ëó≤J

.áë°VGh ÒZ ÜÉÑ°SC’G ¿CG ≈∏Y ,¿B’G øjOƒLƒe

…hP ∫ÉØWC’G ™e πª©dG á«Ø«c Úª∏©ŸG AÉ£YEG ÒKCÉJ ¿ƒμj ÉÃQ

¢Só≤dG äÉª∏©e ióMEG OÉ≤àY’G Gòg äójCGh ,kGóL kGó«Øe óMƒàdG

™e ¿hÉ©àdÉH âfÉc óMƒàdG ∫ƒM á°TQh kÉ≤HÉ°S äô°†M »àdG á«bô°ûdG

“ìÉ‚ á°üb” áª∏©ŸG âMô°Th .2010 ΩÉ©dG ‘ (QCERD)

ìÉéædG äõYh ,™HGôdG ∞°üdG ‘ óMƒJ …P πØW ™e É¡∏ªY ‘

.á°TQƒdG øe É¡àª∏©J »àdG äÉ«é«JGÎ°S’G ΩGóîà°S’

∞«W ‘ ∫ÉØWC’G á«ÑdÉZ” ¿EG IQGRƒdG ºbÉW AÉ°†YCG óMCG ∫Ébh

Ëó≤J ºàjh .(M2) “á°UÉÿG õcGôŸG ‘ ¿hOƒLƒe óMƒàdG

äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G áYƒª› øe ºgÒZ ™e º¡d äÉeóÿG

.iôNC’G

∫ƒÑ≤d IOOÎe ¿ƒμJ ób á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G õcGôe ¿EG ôNBG ∫Ébh

™«ªL π°üëj ’ ‹ÉàdÉHh ;áÑ©°üdG äÉ«cƒ∏°ùdG …hP ∫ÉØWC’G ¢†©H

:õcGôŸG ‘ ∫ƒÑ≤dG á«fÉμeEG ≈∏Y ∫ÉØWC’G

π«é°ùàdÉH ÚÑZGôdG ∫ÉØWC’G ™«ª÷ äÉeóÿG ÒaƒJ ™«£à°ùf ’”

’h ,äGƒæ°S 4 hCG 3 ôªY ‘ óMƒJ …P πØ£d ΩCG âeó≤J GPEÉa .Éæg

âÑ∏Wh óFGR •É°ûf GP πØ£dG Gòg ¿ƒμj hCG π°UGƒàdG äGQÉ¡e ∂∏Á

(SP1) .“õcGôŸG ¬∏Ñ≤à°ùJ ’ .á∏μ°ûe √òg ¿EÉa ,»æe IóYÉ°ùŸG

ƒg Éªc ,åëÑdG IÎa ∫ÓN õcGôe áà°S IQÉjR øe áãMÉÑdG âæμ“

¬fƒc Éæg áª°ùH IÒeC’G õcôe πª°T ” óbh .8 ºbQ ∫hó÷G ‘ ÚÑe

â“ »àdG ÚàÄ«ÑdG ‘ IOƒLƒŸG õcGôŸG óMCG ƒgh ,kÉ°ü°üîàe kGõcôe

.ádÉ◊G á°SGQO Éª¡«a

É¡JQÉjR â“ »àdG õcGôŸG

ˆG ΩGQ á«FÉ°ùædG á°†¡ædG á«©ªL

GOô°Sh ˆG ΩGQ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G AÉbó°UCG á«©ªL

GOô°S áªéædG πÑL

ΩôμdƒW π«gCÉà∏d ΩôμdƒW õcôe

¢Só≤dG óMƒàdG ∫ÉØWCG ájÉYôd ¢Só≤dG á«©ªL

(JACCO)

¢Só≤dG áª°ùH IÒeC’G õcôe

(8) ºbQ ∫hóL

º¡°ü«î°ûJ ” ∫ÉØWCG ∑Éæg ¿Éc ,É¡JQR »àdG áà°ùdG õcGôŸG ‘

ÜQóàe ºbÉW OƒLƒH - áª°ùH IÒeC’G õcôe ¿CG ≈∏Y ,óMƒàdÉH

‘ Ió«L äÉeóN ôaƒj - IOó©àŸG äÉ°ü°üîàdG ≈∏Y ºFÉb è¡æeh

‘ ÉÃ ,äÉ«é«JGÎ°S’G øe áYƒª› ≈∏Y á«æÑe ,IôμÑŸG äGƒæ°ùdG

áëØ°U ‘ É¡Ø°Uh ” Éªc) (TEACCH)h (PECS) ∂dP

.(äÉbÓ©dG ≈∏Y á«æÑe ,ájOôa ¥hôa ,…Qƒ£J) (DIR)h (12

ºbÉ£dG çó– ,á¡HÉ°ûŸG ¢UôØdG ∂∏“ ’ »àdG iôNC’G õcGôŸG ‘h

™e πª©dG ∫É› ‘ IÈÿGh πÑ≤àdG ôjƒ£àd IOhófi ¢Uôa øY

πªY äÉ°TQhh äÓHÉ≤ŸG èFÉàf Gòg ºYójh .óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G

É¡H ΩÉb »àdG äÉ°SGQódG øe á©°SGƒdG áYƒªéŸG ≈dEG káaÉ°VEG ,IQGRƒdG

.(2012) π°†a »æHh ójGR

áà°ùdG õcGôŸG ‘ áXƒë∏e Iƒb •É≤f åëÑdG óLh ,iôNoCG á«MÉf øe

,∫ÉØWC’G ájÉYôd á«HÉéjEG äÉgÉŒG ™«ª÷G iód ¿Éc :É¡©«ªL

Ωóîà°ùJh ,áªYGódG áÄ«ÑdG πNGO Ió«L äÉbÓY AÉæH ‘ áÑZôdGh

.ájOôØdG á«ª«∏©àdG §£ÿG õcGôe á°ùªN

GPEG -õcôŸG ∫ÉØWCG èeóH ¿ƒeƒ≤j ∞«c õcGôŸG óMCG ôjóe ìô°T

Gòg ≈∏Y ∫ÉØWCG áKÓK èeO ” óbh ,á«eÉ¶ædG ¢SQGóŸG ‘ -øμeCG

øe äÉeóÿG ôjƒ£J ≈∏Y ¿Óª©j õcGôŸG øe ÚæKG ¿CG ’EG ,ƒëædG

.ó°TôdG á∏Môe ≈dEG º¡dÉ≤àfG ºYOh ,ÜÉÑ°ûdG πLCG

∫Éb ,Ö«dÉ°SCÓd º¡àcQÉ°ûeh QƒeC’G AÉ«dhCG ™e õcGôŸG πªY ¿CÉ°ûHh

™e πª©dG ¿CG Éæg Èà©f{ :∂dP ≈∏Y πª©J á©HQCG õcGôe óMCG ôjóe

‘ ÌcCG Éàbh πØ£dG »°†≤j å«M ,á«ªgC’G ájÉZ ‘ ƒg QƒeC’G AÉ«dhCG

.(SP3) zQƒeC’G AÉ«dhCG ÖjQóàH Ωƒ≤f .â«ÑdG

kGóHCG Úªà¡e ÒZ QƒeC’G AÉ«dhCG{ ¿EG ∫Éb ó≤a ,¢ùeÉÿG õcôŸG ÉeCG

kGó«©H πØ£dG Gƒ≤Ñj ¿CG ¿hójôj º¡æμd ,∫ÉØWC’G IóYÉ°ùe á«Ø«μH

(FN4\13) .zΩƒj πc äÉYÉ°S á©°†Ñd

áª°ùH IÒeC’G õcôe ‘ áeóîà°ùŸG ádÉ q©ØdG Ö«dÉ°SC’G åëÑdG ¢ûbÉæ oj

á°ùªÿG õcGôŸG ¿CG ßMÓŸGh .ádÉ◊G á°SGQO º°ùb ‘ πeÉc πμ°ûH

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

59

äÉ«é«JGÎ°S’G ∫É› ‘ IOhófi áaô©e ∂∏“ É¡JQR »àdG iôNC’G

ÖjQóàdG ¢Uôa OƒLh ΩGó©fG ≈dEG ∂dP ™Lôjh ;óMƒàdÉH á°UÉÿG

Òaƒàd ìƒª£dG OƒLh Ωó©d ¢ù«dh ,áeGóà°ùŸG OQGƒŸG ≈dEG QÉ≤àa’Gh

.º¡àjÉYôH ¿ƒeƒ≤j øjòdG ∫ÉØWCÓd Ió«L äÉeóN

äƒàMG Éªæ«Ña ,kÉeÉJ kÉæjÉÑJ õcGôŸG ‘ äÉ«é«JGÎ°S’G âæjÉÑJ

(PECS) Ωóîà°SGh ,áª¶æe Ö«dÉ°SCG ≈∏Y õcGôŸG óMCG á«é«JGÎ°SG

ΩÓ¶dG ‘ á©ª°ûdG Ωóîà°SGh õ«cÎdG õØ– äÉWÉ°ûf” (SP3)

Ö©∏dGh ≈≤«°SƒŸGh (ïdEG ..IƒZôdGh πeôdG) »°ù◊G Ö©∏dGh »LÉMC’Gh

èeódG Üƒ∏°SCG ôNBG õcôe Ωóîà°SG Éª«a ,(FN4\13) “êQÉÿÉH

.á«eÉ¶ædG ¢SQGóŸÉH ¥Éëàd’G øe º¡æ«μ“h ∫ÉØWC’G ºYód πeÉ°ûdG

≈∏Y kGõ qcôe ,ájOôØdG äÉ°ù∏÷G øe ójó©dG” øe ôNBG õcôe OÉØà°SGh

“AÉNÎ°S’G ¥ôWh á«dÓ≤à°S’G äGQÉ¡e º«∏©Jh á«°ù◊G äÉWÉ°ûædG

¿hô≤àØj ¿ƒª∏©e” ôNBG õcôe ‘ ¿Éc ÚM ‘ ,(FN6\11\12)

‘ ´É£à°ùŸG Qó≤H º∏bCÉàdG ¿ƒdhÉëj (...) ó«÷G ÖJGôdGh ÖjQóà∏d

∫ÉØWC’G øe áYƒæàe áYƒª› ™e πª©dG ¿ƒdhÉëjh ,kGóL áÑ©°U áÄ«H

≈∏Y …ƒà– ’ IÒ¨°U áaôZ ‘ (12 ≈àM 3 ø°S) áØ∏àfl QÉªYCG ‘

.(FN. 24\4\13) “ kGóHCG äGó©ŸG

á≤∏©àŸG äGQÉ¡ŸGh áaô©ŸG ôjƒ£J ‘ áÑZôdG ‘ áà°ùdG õcGôŸG â≤ØJG

.¢UôØdG âëæ°S ÉeóæY áÑZôdG √òg á©HÉàe â“ å«M ,óMƒàdÉH

πLCG øe ¬≤«≤– ¿ƒ∏eCÉj Ée ‘ ÒÑc ìƒªW õcGôŸG óMCG iód ¿Éch

Gƒæq«H º¡æμdh ,É¡d äÉeóÿG ÒaƒàH ¿ƒeƒ≤j »àdG äÓFÉ©dGh ∫ÉØWC’G

FN) πªY øe ¬H ¿ƒeƒ≤j ÉŸ á«eƒμ◊G ôFGhódG øe ºYO OƒLh ΩóY

.kÉfÉ°ùëà°SG ≈b’ º¡∏ªY ¿CG øe ºZôdÉH (4\13

õcGôŸG ÚH ácÎ°ûŸG äÉWÉÑME’G óMCG ƒg OQGƒŸGh πjƒªà∏d QÉ≤àa’G ¿EG

AGô°T ≈dEG ÉgóMCG ‘ Ú∏eÉ©dÉH OQGƒŸG ≈dEG QÉ≤àa’G iOCG ó≤a ,áà°ùdG

,Ò°ToCG óbh .(FN 4\13) á°UÉÿG º¡dGƒeCG øe ∫ÉØWCÓd ÜÉ©dC’G

.áëfÉŸG äÉ¡÷G øe πjƒªàdG áeGóà°SG ΩóY ≈dEG ,Iôe øe ÌcCG

∫ÉM ‘h ,äÉYÈàdG ≈∏Y ¿hóªà©j ∞«c” :¢UÉî°TC’G óMCG ∫AÉ°ùJ

∂∏J ≈dEG äÉYÈàdG ∫ƒ o– ,⁄É©dG øe ôNBG ¿Éμe ‘ áeRCG çhóM

IôgÉX øe Ú£°ù∏a ÊÉ©J{ :ôNBG ∫Ébh .(FN. 11\12) “á≤£æŸG

.(U1) záëfÉŸG äÉ¡÷G πjƒ“ ÖÑ°ùH ;πjƒªà∏d IÒ°ü≤dG IóŸG

,É¡«a øjOƒLƒŸG ∫ÉØWC’G ájÉYQ ∫É«M õcGôŸG ΩGõàdG øe ºZôdÉH

∫ÉØWCÓd äÉeóN Ωó≤J áØ∏àfl iôNCG äÉ°ù°SDƒe ó≤àfG kGóMCG q¿EÉa

∂∏J ká°UÉN ,kGóL áÄ«°S á≤jô£H á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G …hP

:á«æjódG hCG ájÒÿG äÉ°ù°SDƒŸG

(QÉ¡XE’) ¢ù«d ƒgh .…óL ´ƒ°Vƒe ƒg óMƒàdGh ábÉYE’G ´ƒ°Vƒe ¿EG”

ÒZ Gòg .¢SÉæ∏d ájÒN äÉeóN Ωó≤J ∂fCG hCG ó«L ¢üî°T ∂fCG

Qô°†H kÉ≤M ¿ƒeƒ≤j º¡a .∑óMh IÓ°ü∏d ÖgPG .∂dP n¢ùfG .±Éc

(U1) .“∫ÉØWC’G

∫ÉØWC’G á∏eÉ©e ≈dEG óMƒàdG º¡a ∞©°V iOCG ,ä’É◊G ¢†©H ‘h

:áÄ«°ùe á≤jô£H ≈àM hCG ,áªFÓe ÒZ á≤jô£H

»æYCG ,Ú©«£e ÒZ ∫ÉØWCG º¡fCÉch ∫ÉØWC’G ™e πeÉ©àdG ºàj”

IóFGõdG ácô◊Gh ,√ÉÑàf’G ¢ü≤f ÜGô£°VG …hP ∫ÉØWC’G

ƒªædG ‘ ôNCÉàdG …hP hCG ,á«ægòdG äÉjóëàdG …hP hCG ,(ADHD)

(T1) .“á¨∏dG hCG ≥£ædG hCG


60

¬fCÉch ,â«ÑdG ‘ A»°T πc ôeójh ,ácô◊G Òãc ¬fC’ ;¬£HQ ºàj hCG”

(PR1) .“º©f ,Ö∏c

É¡àæH’ ºMôdG ádGREG É¡«∏Y ¿CÉH (ôeC’G á«dh) Ö«Ñ£dG ÈNCG”

.ø°ùëàH ô©°ûà°S É¡fCGh ,kÉeÉY 14 ôª©dG øe á¨dÉÑdG ,óMƒàdG äGP

,´ƒ°VƒŸG øY åjó◊G ¿ÉμeE’ÉH ¿Éc GPEG ¬àdCÉ°Sh ,Ö«Ñ£dÉH â∏°üJG

∞æ©dG ¬LGƒJ óbh ,kGóHCG êhõàJ ød É¡fCG »ª¡ØJ ¿CG ‹hÉM :∫É≤a

(U1) .“ kÓeÉM íÑ°üJ ób É¡fCÉH ≥∏≤dÉH ô©°TCG ÉfCGh ,»°ùæ÷G

äGQƒ°üàdGh ¢ü«î°ûàdG á«°†b ‘ ∫É◊G »g Éªc ,iôNoCG Iôe

¢Só≤dGh á«Hô¨dG áØ°†dG ÚH kÉaÓàNG ∑Éæg ¿CG hóÑj ,óMƒàdG ∫ƒM

øYh ,óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G πLCG øe IôaƒàŸG äÉeóÿG ‘ á«bô°ûdG

:¢UÉî°TC’G óMCG ∫Éb ∂dP

øμdh .á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ óMƒà∏d ºFÓe ¿Éμe óLƒj ’ ,∞°SCÓd”

øe ójó©dG á«bô°ûdG ¢Só≤dG ‘ ¿ƒ°û«©j øjòdG Üô©dG iód óLƒj

(DR1) .“á«∏«FGô°SE’G ájƒ¡dG ¿ƒ∏ªëj º¡fC’ ¢Só≤dG ‘ äGQÉ«ÿG

‘ Gƒ∏Hƒb øjòdG ¢UÉî°TC’G áÑZQ øY …ƒb ´ÉÑ£fG ∑Éæg íÑ°UCG

º°ù≤dG ¿CG ≈∏Y ,AGQB’G ‘ ∫ƒ– ßMƒd óbh ,»°†ª∏d ¥ô£H ÒμØàdG

.äGQƒ£àdG øe kGÒãc ¢ûbÉæj åëÑdG øe ™HÉ°ùdG

,(T1)“Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdG ´ƒ°Vƒe ‘ ÒÑc ΩÉªàgG kÉ«dÉM óLƒj”

z¿ƒdhDƒ°ùe ™«ª÷G .kÉ©e ∫ÉéŸG Gòg ôjƒ£J kÉ©«ªL Éæ«∏Y{ :ôNBG ∫Ébh

.(U1) zÉe A»°T π©a Éæ«∏Y ,Ée ¿Éμe øe AóÑdG Éæ«∏Y{h ,(U1)

èeódÉH á≤∏©àŸG áeƒμ◊G á°SÉ«°S â≤Ñ oW ∞«c 5.4?óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd πeÉ°ûdG

(!»Ø°U ‘ QOÉf ¿ƒμ«°S áæ°ùdG √òg ,IQÉ°ùî∏d Éj) …ôμØJ ’{

z∂Ø°U ‘ √OƒLƒd áXƒ¶fi Úfƒμà°S âfCG

óMƒJ …P πØW ôeCG á«dh

áØ∏àîŸG ä’ÉéŸG ‘ ¢SÉædG çó– ó≤a ,πeÉ°ûdG èeódG øY ÉeCG

IGhÉ°ùŸGh πeÉ°ûdG »YÉªàL’G èeódÉH ¿ÉÁE’G ≈dEG kGOÉæà°SG ;¢SÉªëH

:¿É°ùfE’G ¥ƒ≤Mh

,º¡›O »¨Ñæjh ,∫ÉØWCG kÉ°†jCG ºg óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ¿EG”

∫ÉØWCÓd §≤a É¡fCÉc (1989 πØ£dG ¥ƒ≤M á«bÉØJG) ¿EÉa ’EGh

(SP1) .“™«ªé∏d »g ¿É°ùfE’G ¥ƒ≤M (...) ÚjOÉ«àY’G

‘ º∏©àj ¿CG »¨Ñæj .¥ƒ≤M ¬jód ¿ƒμj ¿CG Öéj ÖdÉW πc ¿CÉH øeDhCG”

(T4) .“á«YÉªàL’G IGhÉ°ùŸG ‘ øeDhCG .™ªàéŸG

ÚjOÉ«àY’G ∫ÉØWC’G ™e óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G èeO πLCG øe πª©f”

(SP2) .“∞°üdG πNGO ‘

º¡jódh ,Ú«YÉªàLG (óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G) Gƒfƒμj ¿CG »¨Ñæj”

(SP1) .“™ªàéŸG ‘ º¡›O ºàj ¿CG »¨Ñæj .AÉbó°UCG

‘ ∫ÉØWC’G ¿ƒμj ¿CG »¨Ñæj .§≤a »ª«∏©àdG èeódÉH øeDhCG ’ ÉfCG”

Gògh .πeÉ°ûdG ºgƒ‰ πLCG øe ,»YÉªàL’G èeódG πLCG øe á°SQóŸG

(T1) .“á°UÉÿG ¢SQGóŸG ‘ √ÒaƒJ øμÁ ’

(T3) .“áWÉ°ùÑH kÉ©e ¿ƒHÎj º¡fC’ ;¿hôNB’G ∫ÉØWC’G º¡∏Ñ≤àj”

(äGRÉ«àeG) áHÉãÃ ¿ƒμJ ’CGh ,∫ÉØWCÓd ájhÉ°ùàŸG ¢UôØdÉH øeDƒf”

É¡«∏Y π°üëj ’ ÚM ‘ ,É¡æªK ™aO º¡fÉμeEÉH øjòdG É¡«∏Y π°üëj

¿Éμe πc ‘ ∫ÉØWC’G ™«ª÷ ájhÉ°ùàŸG ¢UôØdÉH øeDƒf .AGô≤ØdG

.“∂dP ≈dEG Éeh øjódG hCG ¥ô©dG ¢SÉ°SCG ≈∏Y - õ««“ …CG ¿hO øeh

(PR1)

∫ƒM …CG ,πeÉ°ûdG èeódG á«ªgCÉH º¡°SÉ°ùMEG ¿Éμa QƒeC’G AÉ«dhCG ÉeCG

.á∏eÉ°T á«›O áÄ«H ‘ º¡FÉæHCG OƒLh

πeÉ°ûdG èeódG ∫ƒM πgC’G ôYÉ°ûe

ÌcCG ¬JÉaô°üJ ¿ƒμà°Sh ,º¡∏ãe ±ô°üà«°S ÚjOÉY ∫ÉØWCG ™e ¿ƒμj ÉeóæY .¬∏ãe ¬dƒM ∫ÉØWC’G πc å«M ,õcôe ‘ ¬©°Vh ójQoCG ’

.kGQGô≤à°SG

P3

á°SQóŸG √òg ¿EG (...)Gò¡d ,(ºbÉ£dG OGôaCG óMCG º°SG) ôμ°TCGh ,á°SQóŸG √òg ≈dEG ∞°Sƒj Ögòj ¿CG ,»JÉ«M ‘ çóM ºgCG ∂dP ¿Éc

.¬d IRÉà‡

P1

.∂Ø°U ‘ √OƒLƒd áXƒ¶fi Úfƒμà°S pâfCG ,z!»Ø°U ‘ QOÉf ¿ƒμ«°S áæ°ùdG √òg IQÉ°ùî∏d Éj { …ôμØJ ’ P2

¿CG ‘ á°UôØdG º¡jód ¿C’ ,Éæg ºgAÉæHCG Gƒ©°Vh Gò¡d .…OÉ«àYG ƒ‰ …hP ,øjôNBG ∫ÉØWCG ™e ¿ƒμ«°S º¡∏ØW ¿CG Iôμa ¿ƒÑëj ‹ÉgC’G

.ÚjOÉY ∫ÉØWCG ™e Gƒfƒμj

PR1

(9) ºbQ ∫hóL

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

61

¬≤«≤– ” Ée ∫ƒM É°VôdG øe áLQO GhóHCG IQGRƒdG ‘ ¿ƒdhDƒ°ùŸG

∫GR Ée ¬fCG GƒcQOCG º¡æμdh ,¢SQGóŸG ‘ πeÉ°ûdG èeódG ¢Uƒ°üîH

º¡∏ªY ¿CÉH Ghô©°Th ,¬H ΩÉ«≤dG Ú©àj …òdG πª©dG øe ójõŸG ∑Éæg

:´ƒ°VƒŸG Gòg ‘ ìƒ°VƒdG ÜÉ«Z ÖÑ°ùH πbô©J

â“ ,1999 ΩÉ©dG ‘ º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh πªY º««≤J ‘”

ábÉYE’ÉH á≤∏©àŸG äÉgÉŒ’G Ò«¨J ‘ IQGRƒdG ìÉ‚ ≈dEG IQÉ°TE’G

ÉædR Ée Éææμdh ,á«cô◊Gh ájô°üÑdG ábÉYE’G …hP ∫ÉØWC’G èeOh

ábÉYE’G hCG á«©ª°ùdG ábÉYE’G …hP ∫ÉØWC’G èeO á∏μ°ûe øe ÊÉ©f

(M2) .“á«ægòdG

πc ‘ .™eÉ÷G º«∏©àdG á°SÉ«°ùd kÉ«dÉM á«YGh ¢SQGóŸG ™«ªL”

∞«ØîJ ” ,á°SQóŸG ºé◊ kÉ≤ah ¿Éàª∏©e hCG áª∏©e ∑Éæg ,á°SQóe

(M2) .“Úª∏©ŸG ºYOh ≥«°ùæàdG øμÁ ≈àM Éª¡JÉ«dhDƒ°ùe ºéM

‘ øμdh ,πeÉ°ûdG èeódG á«°†b øY ¢SQGóŸG ΩÓYEG ” ó≤d”

(M1) .“ kÉæμ‡ ∂dP π©÷ ±Éc ºYO óLƒj ’ ,á≤«≤◊G

∑Éæg ∫GR Ée ¬fEG Ú∏FÉb ,IQGRƒdG êQÉN øe ¿hôNBG ∂dP ™e ≥Øàjh

:πeÉ°ûdG èeódG ∫ƒM ¬H ΩÉ«≤dG Ú©àj …òdG πª©dG øe ójõŸG

øμdh ,á«eƒμ◊G ¢SQGóŸG ‘ èeódG èeÉfôH ≥«Ñ£àH AóÑdG ” ó≤d”

IÒÑc á∏μ°ûe Éæjód{h ,(T3) “πª©dG øe ójõŸG ∑Éæg ∫Gõj ’

¢Uôa º¡jód â°ù«d äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G º¶©e .Ú£°ù∏a ‘

.(T1) .zá°SQóŸG øe kGAõL Gƒfƒμj ≈àM á«ª«∏©J

QƒeC’G AÉ«dhCGh Úª∏©ŸG QÉμaCG{ ¿EG ¢UÉî°TC’G óMCG ∫Éb ,∂dP ‘h

zá°UÉÿG ¢SQGóŸGh õcGôŸG øe ójõŸ áLÉ◊G ≈dEG Ò°ûJ á«°ù«FôdG

øY ÚHô©e ,óMƒàdG AÉbó°UCG á«©ªL ‘ AGQóŸG √ójCG óbh ,(T1)

èeó∏d IõgÉL ÒZ Ú£°ù∏a ¿EG Ú∏FÉb ,á∏°üØæŸG äÉeóî∏d º¡ªYO

.(FN 4.13) ó©H πeÉ°ûdG

,πeÉ°ûdG èeódG ≈æ©e ∫ƒM ∑Î°ûe º¡a OƒLh ΩóY åëÑdG ô¡XCG

from Jones, G. et) »°SQóŸG èeódG ∞jô©J åëÑdG ¢VôY óbh

ÖdÉ£dG äÉLÉ«àMG º««≤Jh ∑GQOEG ≈dEG Ò°ûj …òdG ,(al., 2008

.äÉbÓ©dG ôjƒ£Jh áÄ«ÑdG ∞««μJh ,º«∏©àdG Ö«dÉ°SCG ‘ áfhôŸGh

∫É≤a ,èeódG ∫ƒM º¡FGQBÉH åëÑdG ¢Vô¨d Gƒ∏Hƒb øjòdG ¢†©H ≥aGhh

zº«∏©àdÉH É¡«a Ωƒ≤J »àdG á≤jô£dG ‹ áÑ°ùædÉH èeódG »æ©j{ :ºgóMCG

…hP ∫ÉØWCÓd áªFÓe ±hôX OÉéjEG Éæ«∏Y{ :ôNBG ∫Ébh .(T1)

.(M1) z∞°üdG ‘ º¡›óH ΩÉ«≤dG πLCG øe á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G

´ƒ°VƒŸG øY ÖdÉ£dG πc º∏©àj ¿CG »¨Ñæj{ :èeódG ¥É«°S ‘ ôNBG ∫Ébh

.(M4) z¬Ñëj …òdG

Ú£°ù∏a ‘ º«∏©àdG áfhôe ΩóY ¿EÉa ,Úª∏©ŸG óMC’ áÑ°ùædÉH ,øμd

Oƒª÷ÉH »ª«∏©àdG ÉæeÉ¶f ∞°üàj” .É¡«∏Y Ö∏¨àdG Öéj áªî°V áÑ≤Y

(T1) .zπeÉ°ûdG èeódG ΩÉeCG IÒÑc áÑ≤Y ƒg ¬JGòH Gògh ,ÒÑμdG

á≤jô£H “πeÉ°ûdG èeódG”h “èeódG” »eƒ¡Øe ôNBG Ωóîà°SGh

ÖjQóJ Éæ«∏Y ¿EÉa ,∫ÉØWC’G èeO ÉfOQCG ∫ÉM ‘{ : kÓFÉb ,ádOÉÑàe

∫ÉØWC’G ™e kÉjOôa ¿ƒ∏ª©j øjòdG Úª∏©ŸGh QOÉ°üŸG áaôZ »ª∏©e

,ºbÉ£dG ™«ªL ¢ù«dh πbC’G ≈∏Y ∞°üdG πNGO ‘ äÉLÉ«àM’G …hP

¿ƒLÉàëj º¡fEÉa ,óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G èeóH Éæªb ∫ÉM ‘ ¬fCG øXCGh

.(T5) zkÉ°†jCG QOÉ°üŸG ±ôZ »ª∏©Ÿ

∫ÉØWC’G ∫ƒM Qƒëªàj ¬fƒμH πeÉ°ûdG èeódG ∫ƒM Qƒ°üàdG Gòg ¿EG

õ«cÎdG øe k’óH ,QOÉ°üŸG áaôZ »ª∏©eh á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G …hP

ÌcCG ìƒ°Vƒd áLÉ◊G ≈dEG Ò°ûj ,Úª∏©ŸG ™«ªLh ∫ÉØWC’G ™«ªL ≈∏Y

.πeÉ°ûdG èeódG ádCÉ°ùe ¿CÉ°ûH

èeódG º¡a ΩóY ∫É«M ,§ÑMCG óbh ,Gƒ∏Hƒb øjòdG óMCG ∫AÉ°ùJh

:QOÉ°üŸG áaôZ É¡«a Ωóîà°ùoJ »àdG á≤jô£dGh ,πeÉ°ûdG

º¡æμdh ,πeÉ°ûdG èeódG øY ¿ƒKóëàj ;∂ë°†eh ÖjôZ ôeCG ¬fEG”

Ögòj å«M ,èeó∏d …ó«∏≤àdG ΩÉ¶ædG ¿ƒ≤Ñ£j ¬°ùØf âbƒdG ‘

(...) QOÉ°üŸG áaôZ ≈dEG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G hhP ∫ÉØWC’G

ÜÉ°ù◊Gh áHÉàμdGh IAGô≤dG äGQÉ¡e ∫ÉØWC’G º«∏©àH kÉ°SÉ°SCG ¿ƒeƒ≤jh

ºàj ’h §Ñ°†dÉH á©eÉL á«›O áÄ«H Èà©j ’ Gògh ,äGQÉ¡ŸG ¢†©Hh

∫É°SQEG ∞°üdG ƒª∏©e π°†Øj å«M ,∞°üdG áª∏©e ™e ácGô°ûH πª©dG

π«°üëàdG …hP øe ºg øjòdG hCG ÖYÉàŸG º¡d ¿hÒãj øjòdG ÜÓ£dG

(T1) .“QOÉ°üŸG áaôZ ≈dEG ÊóàŸG

zπeÉμdG èeódG á°SÉ«°S ∫ƒM ìƒ°Vh óLƒj ’{ ¬fCG ºgóMCG ÈàYGh

º«∏©àdG ´hô°ûe ‘ ¿É°ùfE’G ¢VQCG á°ù°SDƒe ºbÉW ójCGh ,(M1)

≥jôØdG ≈©°ùj PEG ,Iƒ≤H …CGôdG Gòg á«bô°ûdG ¢Só≤dG ‘ ™eÉ÷G

.á«bô°ûdG ¢Só≤dG ‘ ¿ƒ°û«©j øjòdG ∫ÉØWCÓd ™eÉL º«∏©J ôjƒ£àd

¿Éeô◊G øe á«dÉY äÉjƒà°ùe øe IÉfÉ©e ∑Éæg ¿CG ≈dEG áaÉ°VEGh

∫ÓàM’G øY áªLÉædG á∏FÉ¡dG á«eƒ«dG äÉjóëàdGh ,»YÉªàL’G

º«bh áØ°ù∏ØH ∞jô©àdG ‘ øªμj ÒÑμdG …óëàdG ¿EÉa{ ,»∏«FGô°SE’G

kGAõL ¿CG á°ù°SDƒŸG ºbÉW iôjh .(FN 8.11.12) zπeÉ°ûdG èeódG

∞∏àîj …òdG ,“πeÉ°ûdG èeódG“`d º¡a IQƒ∏H ƒg …óëàdG øe kGÒÑc

.¬d á«æ«£°ù∏ØdG º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh º¡a øY kÉë°VGh kÉaÓàNG

èFÉàædG √òg ¿EÉa ,πeÉ°ûdG èeódG IôμØd ø∏©ŸG ºYódG øe ºZôdG ≈∏Yh

Ωƒ¡ØŸG ∫ƒM ¥ÉØJ’G ΩóYh ¢Tƒ°ûàdG IQƒ°U ¢ùμ©J πeÉ°ûdG èeódG ∫ƒM

62

èFÉàf ºYój Gògh .πeÉ°ûdG èeó∏d »≤«≤◊G

≈dEG âÑgP »àdG (Farrell, 2007) á°SGQO

ÖgP Éeh ,ìƒ°VƒH º¡Øoj ’ πeÉ°ûdG èeódG ¿CG

Ú£°ù∏a ¿CG øe (Blair et al, 2002) ¬«dEG

.Úª∏©ŸG ÚH ácÎ°ûŸG áØ°ù∏ØdG ≈dEG ô≤àØJ

QƒeC’G AÉ«dhCG áHôŒ »g Ée 5.5?äÓFÉ©dGh

øe áà°S ™e áª¶æe ¬Ñ°T äÓHÉ≤e âjôLoCG

äÉ°TÉ≤ædG øe kGAõL GƒfÉc øjòdG QƒeC’G AÉ«dhCG

πØ£dG IÉ«M ≈∏Y õ«cÎdG ºàj .á«ª°SôdG ÒZ

IQhô°Vh á«ªgCGh ,Iô¨°üŸG IQƒ°üdÉH ájOôØdG

´GƒfCG ‘ ÒμØàdG á«∏ªY ‘ ¬à∏FÉY ácQÉ°ûe

.óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWCÓd ÉgÒaƒJ ™«£à°ùf »àdG äÉeóÿG

π°†aCG ™bƒe ‘ íÑ°üf ób ,Iô¨°üŸG IQƒ°üdG º¡a ∫ÓN øeh

.OQGƒŸG ¢ü«°üîJh á«ª«∏©àdG äÉeóî∏d Iô¨°üŸG IQƒ°üdÉH ÒμØà∏d

áfÉÑà°S’G √òg ‘ QƒeC’G AÉ«dhCG ™«ªL AÉæHCG ¿CG √ôcP ôjó÷G øeh

AÉ«dhCG øe ójó©dG øY ÚØ∏àfl º¡∏©éj Ée ,áæ«©e õcGôÃ ¿ƒ≤ëà∏e

.Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G QƒeCG

,ôNBGh πØW ÚH kGÒãc óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G äÉª°S ∞∏e ∞∏àîj

,ájOôa á≤jô£H πØW πc øY QƒeC’G AÉ«dhCG øe ´Éªà°S’G kÉeR’ ¿Éμa

kÉë°VGh ¿Éc ,QƒeC’G AÉ«dhCG øe áæ«©dG √òg ™e åjó◊G Oô› øeh

•É≤ædG øe ºZôdÉH ,¢†©H øY º¡°†©H ¿ƒØ∏àfl áà°ùdG ∫ÉØWC’G ¿CG

.óMƒàdG ≈dEG Oƒ©J »àdG á¡HÉ°ûàŸG

PEG ,QƒeC’G AÉ«dhCG ¬dƒ≤j ÉŸ ´Éªà°S’G IQhô°V ≈∏Y Oó°ûj Gògh

≈∏Y ¿hQOÉ≤dGh ,âbƒdG á«ÑdÉZ ‘ ¿ƒ«≤«≤◊G “AGÈÿG” º¡fEG

äÉjóëàdGh äÉHƒ©°üdG ∞°üJ ,πØ£dG øY á∏eÉc IQƒ°U ÒaƒJ

’ Éeh ¿ƒÑëj Éeh äÉeÉªàg’Gh Iƒ≤dG •É≤f ∞°üJh ,É¡¡LGƒj »àdG

.º¡©e πª©dG á«Ø«μd ≥jô£dG ó¡“ ¿CG øμÁh ,¿ƒÑëj

äÉHƒ©°üdG á«MÉf øe º¡FÉæHCG ∞°Uh ≈∏Y QƒeC’G AÉ«dhCG ô°üà≤j ⁄

øY √ƒdÉb Ée ≈∏Y á∏ãeCG 10 ºbQ ∫hó÷G Ωó≤jh ,äÉjóëàdGh

,Iƒ≤dG •É≤f :äÉÄa çÓK ‘ º¡JÉ≤«∏©J âØæ°U óbh ,º¡dÉØWCG

.¿ƒÑëj ’ /¿ƒÑëj Éeh ,äÉHƒ©°üdGh

á∏ãeC’G ¢†©H ..óMƒàdG …hP º¡dÉØWCG øY ‹ÉgC’G ¬dÉb Ée

Öëj ’ /Öëj Parent äÉHƒ©°üdG Parent Iƒ≤dG •É≤f Parent

Üƒ°SÉ◊G Öëj P1 á£«ëŸG áÄ«ÑdG ‘ äGÒ¨àdG √ôμj P1 Ió«L ájô°üH Iƒb •É≤f P1kÉ≤M áÑHódG ≈eO Öëj ’ P1 áÑ©∏dG ≈æ©e º¡Øj ’ P1 º°SôdG P1

A»°T πc ôjóoJ /∞∏J ¿CG Ö– P2 äBÉLÉØŸG Öëj ’ P2 Iƒ≤dG •É≤f øe ójó©dG P5

É«LƒdƒæμàdG Öëj P2 ôWÉîŸG ÖYƒà°ùj ’ P2 Ió≤©ŸG ™£≤dG Ö«côJ áÑ©d P3

á°SQóŸG Öëj P5 º∏μàj ’ P5 ΩÉ¶æ∏d kGó«L Ö«éà°ùj P3

ájõ«∏‚E’G á¨∏dG Öëj P3 äGÒ°ùØàdG º¡Øj ’ P3 IRÉà‡ IôcGP P2

kÉjõeQ kÉÑ©d Ö©∏j CGóH ó≤d P3 √óMh ájhGõdG ‘ ¢ù∏éj P6 øjôNB’G ôYÉ°ûe ∑Qój P6

¬d áÑ°ùædÉH kÉ©FGQ ¿Éc ¿GQhódGP3

¢ü≤f ÉeóæY êÉYõf’ÉH ô©°ûj

√ôaÉXCGP6

kÉª°ùàÑe ΩƒædG øe ß≤«à°ùjP2

ΩƒædG ‘ πcÉ°ûe P2 ¬«NCG øe kÉWÉÑ°†fG ÌcCG P6

(10) ºbQ ∫hóL


نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

63

º¡àæμeh ,º¡FÉæHC’ øjó«L Ú¶MÓe ¿ƒcQÉ°ûŸG QƒeC’G AÉ«dhCG ¿Éc

≈∏Y ºgóYÉ°ùJ »àdG Ö«dÉ°SC’G ójó– øe º¡dÉØWCÉH º¡àaô©e

‘ »°SÉ°SCG πeÉY óMƒàdG …P πØ£dG áaô©e ¿EG .Ωó≤àdGh Qƒ£àdG

áfQÉ≤e ΩÉªàgÓd ÒãŸG øeh ,óMƒàdÉH á≤∏©àŸG Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG

πª©dG á°TQh øe áŒÉædG äÉfÉ«ÑdG ™e äÓHÉ≤ŸG øY áŒÉædG ádOC’G

ójó©dG ¿EÉa ,√ôcP ” Éªch ,º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh É¡àMÎbG »àdG

äÉjóëàdGh äÉHƒ©°üdG ÜÉH øe óMƒàdG ≈dEG ¿hô¶æj Ú«æ¡ŸG øe

πª©∏d ¥ô£dG π°†aCG ∫ƒM QƒeC’G AÉ«dhCG äÉ≤«∏©J ¿CG πØ¨f ’h .§≤a

‘ IOƒLƒe º¡JÉ¶MÓe ¢†©H) Ió«Øe ¿ƒμJ ób º¡dÉØWCG ™e

.(11 ºbQ ∫hó÷G

πgC’G äÉ≤«∏©J ..»∏ØW ™e πeÉ©à∏d áëLÉædG ¥ô£dG

.zájOÉ©dG á≤jô£dÉH ¢ù«dh ,¬à≤jô£H ,AÉæ¨dÉH ,áë°VGh πªéH :¬à≤jô£H øμdh ¬ª«∏©J ójQCG Ée ódÉN º∏YCG .¬Ñëj Ée ±É°ûàcÉH ΩƒbCG{ P1

.zá£«°ùH äÉª∏μH ¬©e º∏μJCG ¿CG Öéj{ P2

.zπ©Øf Ée ¬d ô°ùaCG .π©Øf GPÉŸh π©Øf GPÉe ¬d ìô°TCG .¬d AÉ«°TC’G Ò°ùØJ »g á«é«JGÎ°SG π°†aCG{ P2

.z»gÉŒ √õ«côJ ÜòLCG ¿CG â©£à°SG ,GÒãe A»°ûdG π©L ≥jôW øY ;∂dP √óYÉ°S .GÒãe (A»°ûdG) π©LCG ¿CG »∏Y{ P3

.z¬d IQÉ°TEÉc ¬ª°SG ôcòf ¿CG Éæ«∏Y .áª∏©ª∏d ´Éªà°S’G ¬«∏Y ¿CG kÉªFGO ∑Qój ’{ P3

(11) ºbQ ∫hóL

…P πØW OƒLƒd »Ñ∏°ùdG ÒKCÉàdG øY GƒKó– QƒeC’G AÉ«dhCG øe á©HQCG

¿EG (P1) äÉ¡eC’G ióMEG âdÉb IóMGh ádÉM »Øa ,á∏FÉ©dG ‘ óMƒJ

kÉãëH èjhÔdG ≈dEG â∏≤àfG ,óMƒJ …P πØ£d ΩCG kÉ°†jCG »gh ,É¡à≤jó°U

á«dÉŸG áØ∏μàdG øY iôNoCG ΩoCG âKó– Éª«a ,É¡∏Ø£d π°†aCG äÉeóN øY

.(P2) z»æHG IóYÉ°ùŸ ∫ÉŸGh ó¡÷Gh âbƒdG øe Òãμd êÉàMCG{ : ká∏FÉb

á∏FÉ©dG πtÑ≤J á∏b ÖÑ°ùH É¡àjôM ¢ü∏≤J øY äÉ¡eC’G ióMEG ä qÈYh

zâbƒdG ∫GƒW â«ÑdG ‘ AÉ≤ÑdG π°†aoCG Gòg ÖÑ°ùH{h ,¿GÒ÷Gh

ΩÉ¶f OÉéjEG á«ªgCG ¿EÉa ,(P3) äÉ¡eC’G ióME’ áÑ°ùædÉHh .(P5)

-¢Só≤dG ‘ ¢û«©J É¡fCG øe ºZôdG ≈∏Y -É¡©aój É¡æH’ πeÉ°T »›O

,kÉ«eƒj äGôe ™HQCG Éjóæ∏b õLÉM ÈY áÑ©àŸG á∏MôdÉH ΩÉ«≤dG ≈dEG

.RófôØdG á°SQóÃ ¥Éëàd’G øe É¡æHG øμªà«d

çóëà∏d á°UôØdG ≈∏Y áãMÉÑdG ∫ƒ°üM ΩóY ƒ¡a ,á°SGQódG á∏μ°ûe ÉeCG

¿C’ ,äÉeóÿG ≈∏Y ¿ƒ∏°üëj ’ óMƒJ …hP ∫ÉØWC’ QƒeCG AÉ«dhCG ™e

¿Éc ,∂dP ≈dEG káaÉ°VEGh .™°ShCG IQƒ°U ÉfDhÉ£YEG ¬fCÉ°T øe ¿Éc ∂dP

…hP ∫ÉØWCG ‹ÉgCG ™e kIô°TÉÑe åjó◊G ,áãMÉÑ∏d Q qó ob ƒd ,ó«ØŸG øe

.“ójó°T óMƒJ”

kÉ«dÉM Ωƒ≤j ,óMƒJ …P πØ£d ÜCG ™e lQGƒM ô¡XCG ó≤a ,∂dP ™eh

‘ QƒeC’G AÉ«dhCG ≈∏Y óMƒJ …P πØW OƒLƒd »°ùØædG ôKC’G á°SGQóH

.(FN, 8.11.12) áHBÉμdGh ¢SCÉ«dG øe á«°SÉb IQƒ°U ,Ú£°ù∏a

á≤∏©àe á«HÉéjEGh á«Ñ∏°S ôYÉ°ûe ,åëÑdG ∫ÓN ,QƒeC’G AÉ«dhCG ∞°ûc

ÖZQCG ⁄{h ÜÉÄàc’ÉH ô©°ûJ É¡fEG äÉ¡eC’G ióMEG âdÉb ó≤a ,óMƒàdÉH

.zá«©«ÑW hóÑJ ¿CG É¡ª«∏©J âdhÉëa ,óMƒJ äGP »àæHG ¿ƒμJ ¿CG ‘

.(P4) z»àæHG ô°ùNCG ób{ :áØFÉN É¡fCG âaÉ°VCGh

πÑ≤à°ùe ≈∏Y ±ÉîJ É¡fEG ká∏FÉb ,ÜÉÄàc’G øY iôNoCG ΩoCG âKó–h

z¬JÉ«M ‘ kGó«Mh »æHG ≈≤Ñ«°Sh ,äƒeCG ±ƒ°S »æfC’ áæjõM ÉfCG{ :É¡æHG

záeó°U ádÉM ‘ Éæc{ ¢ü«î°ûàdG ≈≤∏J ÉeóæY ¬fCG ÜCG ôcPh .(P1)

ádÉM ‘ âæc{ å«M záeRC’G{ øY ôNBG ôeCG ‹h çó– Éª«a ,(P6)

.(P2) zâª£– »eÓMCG ¿C’ âbƒdG ∫GƒW »μHCG âæch ,¿GôμædG øe

»àdG IÒ°ùŸG øY QƒeC’G AÉ«dhCG çó– ,ä’É◊G πc ‘ ,øμdh

øe ójõŸG ƒ‰h ,º¡àÑfih º¡FÉæHCG ∫ƒÑb ≈dEG ∫ƒ°Uƒ∏d Égƒ©£b

âdÉb ,zájóg »æHG .º«¶Y »æHG{ .ºgƒëf á«HÉéjE’G ôYÉ°ûŸG

qÒZ ó≤a .√OƒLƒd áXƒ¶fi ÉfCG{ :iôNoCG âdÉbh .(P3) øgGóMEG

‘ πeCG …ód{ :áãdÉK ΩoCG âdÉbh .(P2) zπ°†aCÓd Ê qÒZ ,ÉæJÉ«M

.(P5) zˆG AÉ°T ¿EG ,πÑ≤à°ùŸG

»Ñ∏°ùdG ÒKCÉàdG øY åjóë∏d QƒeC’G AÉ«dhCG øe áKÓK QÉ«àNG ”

á°VÉØàf’G IÎa ∫ÓN πØW ÜÉ‚EÉc ,º¡JÉ«M ≈∏Y ∫ÓàMÓd

ÚàdÉ◊G ióMEG ‘h ,(P1, P2) áæeBG ÒZh á≤∏≤e áHôŒ ‘ á«fÉãdG

∫ƒ°Uƒ∏d õLÉ◊G QƒÑY ádhÉfi ‘ áÑ©°U áHôéàH ΩoC’G äôe ,(P2)

.IO’ƒdG â“ å«M ,¢Só≤dG ‘ ≈Ø°ûà°ùŸG ≈dEG

IÒeC’G õcôÃ á≤ëà∏eh á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ øμ°ùJ »àdG ,äÉ¡eC’G ióMEG

»àdG ,§≤a á°UÉÿG äÉÑ«JÎdG ÖÑ°ùH ∂dP π©a ≈∏Y IQOÉb ,áª°ùH

º¡d íª°ùj å«M OƒLƒ∏d áØ°†dG ‹ÉgC’ áª°ùH IÒeC’G õcôe Égôaƒj

.ôNBG ≈dEG ÚM øe äGQÉjõH á©Ñàe ,™«HÉ°SCG áKÓK IóŸ πØ£dG ™e áeÉbE’ÉH

¿ƒæμ°ùj øjòdG Ú«æ«£°ù∏ØdG π t≤æJ ≈∏Y á°VhôØŸG Oƒ«≤dG ó–

‘ äÉeóÿG ≈dEG ∫ƒ°UƒdG ≈∏Y º¡JQób øe á«Hô¨dG áØ°†dG ‘

IôaƒàŸG äÉeóÿG ÚH ¥ôØdG ≈∏Y kÉ≤«∏©Jh .ájóL á≤jô£H êQÉÿG

64

åëÑdÉH É¡fEG ΩoCG âdÉb ,Ú«∏«FGô°SEÓd IôaƒàŸG ∂∏Jh Ú«æ«£°ù∏Ø∏d

‘ É¡æHG πLCG øe (áª°ùH IÒeC’G õcôe ó°ü≤J ’) õcôe øY

õcGôŸG ¬Ñ°ûj ’h ,kGóL Å«°S{ õcôŸG ¿CG äóLh á«bô°ûdG ¢Só≤dG

.kGóL IÒ≤a Üô©∏d IôaƒàŸG äÉeóÿG ¿EG .Ú«∏«FGô°SEÓd IôaƒàŸG

.z∫ÓàM’G ƒg Gòg ,kÉ©ÑW

?Qƒ£àdG á«∏ªY ΩÉeCG äÉÑ≤©dG »g Ée 5.6

záÑ≤©dG ƒg ¬∏ªcCÉH ΩÉ¶ædG ¿EG{

ófÉ°ùŸG º«∏©àdG á°ù«FQ

äÉeóÿG ÒaƒJ ΩÉeCG äÉÑ≤©dÉH á≤∏©àŸG äÓHÉ≤ŸG äÉHÉLEG âØqæ o°U

,á∏NGóàe hóÑJ á©°SGh ä’É› á°ùªN ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd

»àdG áÑ≤©dGh ,iôNC’G äÉÑ≤©dG øY èàæJ áÑ≤Y πc ¿EG ∫ƒ≤dG ™«£à°ùf

º°SôdG ÚÑj) ∫ÓàM’ÉH á≤∏©àŸG äÉHƒ©°üdG »g kÉ©«ªL º¡£HôJ

¢UÉî°TC’G óMCG ∫Éb Éªch .äÉÑ≤©dG •ÉÑJQG á«Ø«c 3 ºbQ ÊÉ«ÑdG

.(T1) (záÑ≤©dG ƒg ¬∏ªcCÉH ΩÉ¶ædG ¿EG{

äGP kÉ«°SÉ«°S áŒÉf äÉHƒ©°U

∫ÓàM’ÉH á∏°U

áeƒμ◊G á«∏YÉa ΩóY

IÈÿGh ÖjQóàdG ¢ü≤fπª©dG AÖY

á«dÉe äÉHƒ©°U

äÉÑ≤©dG ÚH ádOÉÑàŸG äÉbÓ©dG :(3) ºbQ ÊÉ«ÑdG º°SôdG

:IóM ≈∏Y kÓc ä’ÉéŸG ≈∏Y åëÑdG ≥∏©jh

äÉYƒªéŸG ‘ äÉHÉLE’G OóY øe ÌcCG-äÉHÉLE’G øe OóY ™≤j :k’hCG

É¡«∏Y ≥∏WCG »àdG ,≈dhC’G áYƒªéŸG √òg ‘ -iôNoC’G ™HQC’G

á©HQCG OOQ ó≤a .∫ÓàM’ÉH á∏°U äGPh kÉ«°SÉ«°S áŒÉædG äÉHƒ©°üdG

Nicolai,) …’ƒμ«f ¬æY º∏μàj …òdG záFõéàdG{ í∏£°üe ¢UÉî°TCG

øY áŒÉædG áª£ëŸG Oƒ«≤dÉH ≥∏©àJ QÉμaCG øY ÚKóëàe ,(2007

≈dhC’G ΩÉjC’G ‘ ¬fEÉa ,ºgóMC’ kÉ≤ahh .∫ÓàM’G â– ¢û«©dG

,á°VÉØàf’G{ âKóM á°UÉÿG äÉLÉ«àMÓd äÉeóN AÉ°ûfEG ádhÉëŸ

.(M2) z¢SQGóŸG ÚH π≤æàdGh ∫ƒ°UƒdG áHƒ©°U ≈dEG ∂dP iOCGh

≥WÉæŸG ÚH Ú«æ«£°ù∏ØdG ácôM õLGƒ◊G ó«≤J ,ô°VÉ◊G âbƒdG ‘

¢Só≤dGh á«Hô¨dG áØ°†dG ÚH á°UÉN ,á«Hô¨dG áØ°†dG πNGO ‘

.π°†aCG É¡«a äÉeóÿG å«M ,á«bô°ûdG

áØ°†dG ‘ Ú«æ«£°ù∏ØdG ºYO ≈∏Y áª°ùH IÒeC’G õcôe ¢Uôëjh

‘ π°üëj Éeh ¬H Ωƒ≤f Ée ÚH IƒéØdG ó°S{ πLCG øeh ,á«Hô¨dG

:øμdh ,(T5) zÚXƒ¶fi ÒZ º¡fC’ ,á«Hô¨dG áØ°†dG

ô°üà≤J ’h ,á≤«bO πc ‘ πcÉ°ûŸG ¬«a óLƒJ ó∏H ‘ ¢û«©f øëf”

⁄ ƒd .IÒÑc áÑ≤Y ∫ÓàM’G ¿EG .ô≤ØdG hCG óMƒàdG ≈∏Y πcÉ°ûŸG

¿CG π¡°ùdG øe ¿Éμd ,á«Hô¨dG áØ°†dGh ¢Só≤dG ÚH õLGƒ◊G óLƒJ

’ (..) ∫ÉØWC’G π≤f Éæ«∏Y π¡°ùdG øe ¿Éμdh ,Éæg ¢SÉædG »JCÉj

(PR1) .“õLÉ◊G ÖÑ°ùH Éæg A»éŸG ¿ƒ©«£à°ùj

á©HQCG ácôëH π«FGô°SEG ºμëàJ ∞«c kGó«L ¿ƒ«æ«£°ù∏ØdG ±ô©jh

IõZh á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ É¡Jô£«°S â– ¿ƒ°û«©j »æ«£°ù∏a ÚjÓe

.íjQÉ°üàdG ≈∏Y ºFÉb ΩÉ¶f ≥jôW øY ;á«bô°ûdG ¢Só≤dGh

áØ°†dG ‘ ¿ƒ°û«©j øjòdG ¿ƒ«æ«£°ù∏ØdG ™«£à°ùj ’ ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a

ábÉ£H ÖÑ°ùH ;π¡°S ÒZ Gòg” ,á«bô°ûdG ¢Só≤dG ≈dEG π≤æàdG á«Hô¨dG

OƒLƒH ôgÉ¶àdG º¡«∏©a ’EGh .º¡H á°UÉÿG á«Hô¨dG áØ°†dG ájƒg

∫õY q¿CG ≈∏Y ,(PR1)“Éæg A»éŸG º¡fÉμeEÉH ¿ƒμ«d »ÑW ôjô≤J

‘ IõZ øe ∫ÉØWCG ∫ÉÑ≤à°SG ÉæfÉμeEÉH ¿Éc” ,ó°TCG ƒg IõZ ‘ ¢SÉædG

.(T5) “¿B’G ∂dP ™«£à°ùf ’ øμdh ,õcôŸG

Ú«æ«£°ù∏ØdG âbh øe kGÒãc õLGƒ◊G Qó¡J ,¬JGP ¥É«°ùdG ‘h

äÉYÉ°S »°†≤f ÉæfEG å«M ,πcÉ°ûŸG õLGƒ◊G ≥∏îJ” ,º¡àbÉWh

,¬≤∏îJ …òdG •ÉÑME’G ≈dEG áaÉ°VEGh .(T2) “ kÉ«dÉM õLÉ◊G ≈∏Y

:∫ÉØWC’Gh ™ªàéŸG ≈∏Y »Ñ∏°ùdG ÒKCÉàdG øY á«ØWÉ©H ¢üî°T çó–

É¡fEG .∫ÉØWC’G ∞æY AGQh áæeÉμdG ÜÉÑ°SC’G øe ójó©dG ∑Éæg”

ÜÉÑ°SC’G √òg ≥∏©àJ .É¡fhôj »àdG AÉ«°TC’Gh É¡fƒ°û«©j »àdG IÉ«◊G

º¡d ÚÑàj õLÉ◊G øe QhôŸG Oô› ¬fCG »æYCGh ,»°SÉ«°ùdG ™°VƒdÉH

»¶Ø∏dG ∞æ©dG É‰EGh ,§≤a Üô°†dG ≈∏Y ∞æ©dG ô°üà≤j ’h ,∞æ©dG

(T3) .“»eÓμdGh

ΩÉeCG áÑ≤Y ƒg Ú«æ«£°ù∏Ø∏d Ò°üŸG ôjô≤J ≈∏Y IQó≤dG ÜÉ«Z ¿EG

ôjƒ£J ΩÉeCG áÑ≤Yh ,óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd á«°SQóe äÉeóN ôjƒ£J

:»æ«£°ù∏a êÉ¡æe

ìÉª°ùdG òNCG Éæ«∏Y ¿EÉa ,óMƒJ …hP ∫ÉØWCG ∫ÉÑ≤à°SG ÉfOQCG ∫ÉM ‘”

,ó©H Éæd Gƒëª°ùj ⁄ .á«∏«FGô°SE’G º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh øe

(T4) .“ kÓ¡°S ¢ù«d íjô°üJ ≈∏Y ∫ƒ°ü◊Gh

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

65

,á©WÉ≤ŸG á∏ªM ≈dEG »æ«£°ù∏ØdG ÊóŸG ™ªàéŸG ÉYO ,2005 ΩÉ©dG ‘

´É°üæJ ≈àM” π«FGô°SEG ≈∏Y äÉHƒ≤©dG ¢Vôah ,QÉªãà°S’G Öë°Sh

øeÉ°†àdG á∏ªM) “¿É°ùfE’G ¥ƒ≤◊ »ŸÉ©dG ¿ÓYE’Gh ‹hódG ¿ƒfÉ≤∏d

‘ øjóFGôdG ¢UÉî°TC’G óMCG QÉ°TCG óbh .(2013 ,á«æ«£°ù∏ØdG

Ú«ÁOÉcCGh AÉÑWCG ™e ¿hÉ©à∏d óFGƒa OƒLh ≈dEG óMƒàdG ∫ÉéÃ πª©dG

óbh ,óMƒàdG ∫É› ‘ äÉeóÿG ôjƒ£J ≈∏Y ¿ƒ∏ª©j Ú«∏«FGô°SEG

:á∏°†©e ∂dP πμ°T

∫ÉM ‘ π«FGô°SEG ™e ™«Ñ£àdGh ¿hÉ©àdG á«°†b øe Éæg ¢SÉædG ≥∏≤j”

’ ÉfCG ,(...) á«ÑW á«°†b √òg øμdh ,Ú«æ«£°ù∏ØdG ó°V πª©dG ¿Éc

(U1) .“áªgÉ°ùŸG ™«£à°SCG ÉfCGh ,á«ÑW á«°†b É¡fEG .ºàgCG

º¡©e âKó– øjòdG ¿hôNB’G ó≤àfG óbh ,á«bÓNCG á∏°†©e ∂∏J kÓ©a

,π«FGô°SEG ™e ¿hÉ©àdG Ió°ûH (2013 ¿É°ù«f ‘ ¿Gó«ŸG äÉ¶MÓe)

á«ÁOÉcC’G á©WÉ≤ŸG ÇOÉÑe ™e ¢VQÉ©àj ≥HÉ°ùdG …CGôdG ¿CG øjócDƒe

.πeÉc πμ°ûH É¡H ¿ƒæeDƒj »àdG á«aÉ≤ãdGh

óH ’ ¿Éc .á«°SÉ°SCG áÑ≤©c á«dÉŸG äÉHƒ©°üdG ≈dEG ô¶æoj :kÉ«fÉK

Úª∏©ª∏d{ πª©dG AÖY ¢†«ØîJ ‘ IQGRƒdG á£N øY »∏îàdG øe

á°UÉÿG äÉLÉ«àMÓd ºYGO QhO Ëó≤J øe º¡æ«μªàd ;zÚaó¡à°ùŸG

áeóÿG √òg ôjƒ£J øe Gƒæμªàj ⁄h ,(M2) zá«dÉŸG Oƒ«≤dG{ ÖÑ°ùH

.(T1) zOQGƒŸG ΩGó©fG{ ÖÑ°ùH

¿Éc ó≤a ,»°SQóŸG ΩÉ¶ædG êQÉN õcGôŸG ‘ äÉeóî∏d áÑ°ùædÉHh

:kÉeƒªY πjƒªàdG ‘ ¢ü≤f ∑Éæg

≈dEG êÉàëf .(óMƒà∏d) ∞dÉëàdG Gòg π«é°ùJ ójôf ÉæfCG »g á∏μ°ûŸG”

øY åëÑf .∂dP ≈∏Y IQó≤dG ∂∏‰ ’ øμdh ,∞JÉ¡dGh ¢ùcÉØ∏d ¿Éμe

‹ÉàdÉÑa ,πjƒ“ óLƒj ’ .πjƒªàdG

⁄ .∫É q©a ÒZ ∞dÉëàdG ¿EÉa

.“ kÉeób »°†ŸG ÉæàYÉ£à°SÉH øμj

(SP1)

Éæjód ,πjƒ“ óLƒj ’ ∞°SCÓd”

(SP3) .“á«dÉe πcÉ°ûe

õcGôe ìÉààaÉH ‹ÉgC’G ¢†©H CGóH”

,á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ º¡dÉØWC’

º¡fEG .πjƒªàdG ¿ƒμ∏Á ’ º¡æμdh

kÉjOôa πª©∏d áª∏©e ≈dEG ¿ƒLÉàëj

¿C’ ;á∏μ°ûe É¡fEG .∫ÉØWC’G ™e

∫ÉØWC’G º¶©eh ,∞∏μe ∂dP

(SP1) .“IÒ≤a äÓFÉY øe ºg á«∏≤©dG ábÉYE’G hCG óMƒàdG …hP

(PR1) .“∫ÉŸG õcGôŸG ™«ªL ∂∏“ ’”

óLƒj ’ .kGóL á«dÉY ádÉ£ÑdG áÑ°ùf ,ádÉ£ÑdG á∏μ°ûe Éæjód”

.äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G QƒeCG AÉ«dhCG ºYód ¿ƒ«YÉªàLG ¿ƒ∏eÉY

º¡fCG ∂dP »æ©j ’ øμdh ,ΩÉ©£dG øe áeRQ º¡ëæÃ ¿ƒeƒ≤j ÉÃQ

(SP1) .“ô°ûÑc IÉ«◊G ‘ º¡bƒ≤M ≈∏Y ¿ƒ∏°üëj

á«HÎdG IQGRh ¿CG ƒg πjƒªàdG QGô≤à°SG ΩóY ≈dEG …ODƒj ôNBG ÖfÉL

M1;) õcGôŸG ¢†©H ‘ Úª∏©ŸG ¢†©H ÖJGhQ ™aóH ∞∏μàJ º«∏©àdGh

…hP ∫ÉØWCÓd äÉeóÿG ôaƒJ »àdG õcGôŸG øe ójó©dG øμdh ,(SP1

óªà©J ,óMƒàdG hhP ∫ÉØWC’G ∂dP ‘ øÃ ,á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G

Gògh .(NGOs) á«eƒμ◊G ÒZ áëfÉŸG äÉ¡÷G πjƒ“ ≈∏Y

áëfÉŸG äÉ¡÷G Qô≤J ób å«M ,πjƒªàdG QGô≤à°SG ΩóY ≈dEG …ODƒj

:Ωõd ¿EG ,iôNCG ≥WÉæe ≈dEG πjƒªàdG πjƒ–

¥ÓZEÉH Ú£°ù∏a ‘ ájójƒ°ùdG á°ù°SDƒŸG âeÉb ,á«dÉ◊G áæ°ùdG ‘”

É¡fC’ Gògh ,ˆG ΩGQ á≤£æe ‘ äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G õcGôe

(SP1) .“Iô°UÉæŸG ≈dEG πjƒªàdG øe ºYódG πjƒ– äQôb

,øeõdG øe áæ«©e IÎØd ôªà°ùJ ™jQÉ°ûe ∑Éæg ,¿É«MC’G ¢†©H ‘”

(SP1) .“ kÉ≤HÉ°S ¿Éc Ée πãe ™°VƒdG Oƒ©j ´hô°ûŸG AÉ¡àfG óæYh

ácQÉ°ûŸG ‘ Ú«æ«£°ù∏ØdG ¢Uôa øe ,kÉ°†jCG ,OQGƒŸG ¢ü≤f óëjh

¿EG{ :óMƒàdÉH á≤∏©àŸG äGô“DƒŸG Qƒ°†Mh ,‹hódG ™ªàéŸG á£°ûfCÉH

,πªY á°TQh hCG ô“Dƒe Qƒ°†M ‘ âÑZQ ∫ÉM ‘ .á∏μ°ûŸG ƒg ∫ÉŸG

≈∏Y ,øjôëÑdG ¬Ñ°ûf ’ øëf .∞«dÉμàdG ™aód ∫ÉŸG ∂jód ¢ù«d ¬fEÉa

áμÑ°ûdG) áμÑ°ûdG ‘ AÉ°†YCG ∂∏ŸG äÉLhR ¿ƒμJ å«M ,∫ÉãŸG π«Ñ°S


66

.(SP1) z(óMƒà∏d á«Hô©dG

,πª©dG AÖY ƒgh ,á«dÉŸG äÉHƒ©°üdG á«°†≤H ≥∏©àj πeÉY ƒgh :kÉãdÉK

á«Ñ∏J ≈∏Y IQó≤dG ΩóY ≈dEG …ODƒJ áÑ≤©c kÉ°†jCG ¬«dEG ô¶æoj …òdG

á∏μ°ûªc πeÉ©dG Gòg ≈dEG ô¶æjh .óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMG

:Ió©°UC’G ™«ªL ≈∏Y

áÑ∏£dG äÉLÉ«àMG á«Ñ∏J ≈∏Y øjQOÉb ÒZ º¡fCÉH ¿ƒª∏©ŸG ô©°ûj”

¢ü≤f ≈dEG áaÉ°VE’ÉH ,º¡fC’ ;á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G …hP

¢ù«d ¿CG ¿hô©°ûjh ,kÉ«YƒÑ°SCG á°üM 27 AÖY ¿ƒ∏ªëàj ,ÖjQóàdG

á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G º«∏©àd âbƒdG º¡jód

(M1) .zóMƒàdG hCG

äÉLÉ«àM’G ºYód ºgQÉ«àNG ” øjòdG Úaó¡à°ùŸG Úª∏©ŸG ¿EG”

…ó°Tôeh á°SQóŸG ÚH ≥«°ùæàdG øY ¿ƒdhDƒ°ùe ¢SQGóŸG ‘ á°UÉÿG

.∂dòH ΩÉ«≤∏d ‘ÉμdG âbƒdG ¿ƒμ∏Á ’ º¡æμdh ,™eÉ÷G º«∏©àdG

äÉLÉ«àM’G ∫ƒM äÉeƒ∏©ŸG ™ªL ‘ §≤a ÉæJóYÉ°ùe ¿ƒ©«£à°ùj

(M2) .“IOóëŸG

á°SQóe 1200 øe ÌcC’ ™eÉ÷G º«∏©à∏d kGó°Tôe ¿ƒKÓK óLƒj”

,§≤a ,á°UÉÿG á«HÎ∏d ¿Éaô°ûeh ,ájôjóe 16 ‘ Ú£°ù∏a ‘

äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G èeO πLCG øe ,¢SQGóŸG ºYO ≈∏Y ¿Óª©j

∫hÉëjh ,πª©dG øe kGÒÑc kÉÄÑY º¡jód ¿CG ÒZ ,á°UÉÿG á«ª«∏©àdG

á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G ä’É› ™«ªL ‘ äÉLÉ«àM’G á«Ñ∏J º¡æe πc

(M1) .“á°UÉÿG

ÒãμdG óLƒj .ájÉ¨∏d Ö©°U A»°T ≥jôa ¿hO øe ,kGó«Mh ,πª©dG ¿EG”

º«∏©àdG ,QOÉ°üŸG ±ôZ :É¡«∏Y ±Gô°TE’G Öéj »àdG ÉjÉ°†≤dG øe

.(M2) .“áÑ≤Y πμ°ûj πª©dG AÖY .ÖjQóàdG ,õcGôŸG ,™eÉ÷G

™«ªL ≈∏Y Qƒ£àdG ΩÉeCG áÑ≤Y IÈÿGh ÖjQóàdG ¢ü≤f :kÉ©HGQ

¬«dEG ô¶ædG ºàjh ,Ú£°ù∏a ‘ »ª«∏©àdG ΩÉ¶ædG ‘ äÉjƒà°ùŸG

´ƒ°Vƒe ≈∏Y Úª∏©ª∏d »°SÉ°SC’G ÖjQóàdG πªà°ûj ’{ å«M á«dÉμ°TEÉc

,(M1) zó«cCÉàdÉH óMƒàdG hCG á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G

∫ƒM πeÉ°ûdG ÖjQóàdG{ ≈dEG ™eÉ÷G º«∏©àdG hó°Tôe ô≤àØj å«Mh

.(M1) zá°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G

,(M2) z¢ü°üîàdG ‘ ¢ü≤f{ ≈dEG Gƒ∏Hƒb øjòdG ¢UÉî°TC’G QÉ°TCGh

.äÉÑ≤Y (SP3) “Ú°ü°üîàe Úª∏©e OƒLh ΩóY” πμ°ûj å«M

OƒLh ΩóY{ ‘ øªμj á°ü°üîàŸG IÈÿG ¢ü≤f AGQh ÖÑ°ùdG ¿EGh

äÉLÉ«àM’G hCG óMƒàdG ∫ƒM äÉbÉ°ùŸG ôaƒJ Ú£°ù∏a ‘ äÉ©eÉL7(M1) .zá°UÉÿG

á«°SGQódG äÉã©Ñ∏d áLÉM ∑Éæg” ¿CG ≈dEG IQÉ°TE’G â“ ,∂dP πÑbh

¢UÉî°TCÓd äÉã©ÑdG √òg ≈£©J ’ å«M ,Ú£°ù∏a êQÉN á°SGQó∏d

.(MoE fg2) “∫ÉéŸG Gòg ‘ »æ¡ŸG Qƒ£àdÉH Úªà¡ŸG

Ò°†– ΩóY »g ,ÈcCG á∏μ°ûe OƒLh äÉcQÉ°ûŸG ióMEG âë°VhCGh

á«ª«∏©àdG äÉ°ù°SDƒŸG øe ¿ƒª∏©ŸG êôîàj” :»æ¡ŸG ºgQhód Úª∏©ŸG

äÉLÉ«àM’G ∫É› ‘ §≤a ¢ù«d ,¥ÓWE’G ≈∏Y ÖjQóàdG ôaƒJ ’ »àdG

.(T1) “¿É«MC’G ¢†©H ‘ káeÉY º«∏©àdG ‘ É‰EGh ,á°UÉÿG á«ª«∏©àdG

»gh ,πcÉ°ûŸG ¢SCGQ ≈∏Y IÒÑc iôNCG á∏μ°ûe ∑Éæg{ :âaÉ°VCGh

oäOQCG ∫ÉM ‘h ,kGóL ájó«∏≤J É¡fEG ,Éæjód IOƒLƒŸG á«ª«∏©àdG ègÉæŸG

≈dEG êÉàMCG .áfhôŸG øe Òãμ∏d êÉàMCG óMƒàdG …P ÖdÉ£dG èeO

.(T1) zIOó©àe º«∏©J Ö«dÉ°SCÉH íª°ùj …òdG ∞°üdG

á£ÑJôŸG ä’ÉéŸG πc ∫É£J IÈÿGh ÖjQóàdG ‘ ¢ü≤ædG á«°†b ¿CG ≈∏Y

.∞°ûμdGh ¢ü«î°ûàdG ∫ƒM kÉ≤HÉ°S ¬°TÉ≤f ” Éªc ,∫ÉØWC’G áë°üH

Gòg ‘ Qƒ£àdG ΩÉeCG áÑ≤Y áeƒμ◊G á«∏YÉa ΩóY :kGÒNCGh kÉ°ùeÉN

º«∏©àdG ™°†J ’ .á«dhDƒ°ùŸG øe ÈcC’G Aõ÷G Éæà£∏°S π qªMoCG{ .∫ÉéŸG

óMCG ∫Ébh .(U1) ziôNCG IóæLCG º¡jód .É¡JÉjƒdhCG ¢SCGQ ≈∏Y

…hP ¢UÉî°TC’Gh á°UÉÿG á«HÎdG ¢ù∏› Éæjód{ kÉØ«°†e ¢UÉî°TC’G

¢ù∏éŸG Gòg π©Øj ’ øμdh (á«YÉªàL’G ¿hDƒ°ûdG IQGRh ‘) äÉbÉYE’G

.(U1) zÒãμdG

¿CGh ,(M2) záë°VGh äÉ°SÉ«°S OƒLh ΩóY{ ÚH åëÑdG ¿Éch

≥∏©àj Éª«ah ;(MoE fg2) zá«aÉc ÒZh áë°VGh ÒZ äÉ°SÉ«°ùdG{

zÉ¡eGóîà°SÉH Ωƒ≤f ’ øμdh ÚfGƒ≤dG Éæjód{ ¿EÉa ábÉYE’G …hP ¥ƒ≤ëH

.(SP1)

á«eƒμM IôFGO …C’ í°VGh º¡a OƒLh Ωó©H kGOÉ≤àYG ∑Éæg ¿CG hóÑj

øªμJ á∏μ°ûŸG{ .óMƒàdG á«°†b πãe ,ÉjÉ°†≤dG √òg øY ádhDƒ°ùe

ôjƒ£J øμdh ,¬à∏¶e â– ábÉYE’G á«°†b ¿ƒμJ ¿CG ‘ ™«ª÷G áÑZôH

‘ .(U1) z¿ƒdhDƒ°ùe ™«ª÷G .™«ª÷G á«dhDƒ°ùe ƒg ÖfÉ÷G Gòg

.∫ÉØWC’G A’Dƒg á«dhDƒ°ùe πª– ‘ áÑZôdG ΩóY{ ¢üî°T ióHCG ÚM

ΩóY{ kGó«Øe øμj ⁄ .(MoE fg2) zkÉ©e äGQGRƒdG πª©J ¿CG »¨Ñæj

.(MoE fg2) zAÉ°üME’G Öàμe ‘ áÄØc óMƒàdG πª°T

,ácQóe ÒZ º¡JÉMÉ‚ ¿CÉH ¢†©ÑdG ô©°T ,Ωó≤J Ée ≈dEG áaÉ°VE’ÉH

zäÉMÉéædG ájDhQ Ö©°üdG øe ¿Éc øμdh ,äÉjóëàdG ájDhQ â“{ ó≤a

≥jôW øY É¡JCÉaÉμe ºàJ ⁄ ,äÉMÉéædG ájDhQ â“ ÉeóæYh ,(M2)

QÉ°†MEÉH Ωƒ≤fh .ΩÉY πc …ÒN ¢Vô©e Éæjód” áeƒμ◊G ºYO

¿hDƒ°ûdG ôjRh hCG º«∏©àdGh á«HÎdG ôjRh :Éæ∏ªY ájDhôd º¡e ¢üî°T

.(SP1) “ kÉÄ«°T ¿ƒ∏©Øj ’ øμdh Éæ∏ª©H ¿hQƒîa º¡fEG .á«YÉªàL’G

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

67

?óMƒàdÉH ∫É› ‘ IôaƒàŸG äÉeóÿGh äÉ°SQÉªŸG ∫É› ‘ âKóM »àdG äGQƒ£àdG »g Ée 5.7 ,Ú£°ù∏a ‘ øe IÒ¨°U ¢VQCG á©£b ≈∏Y Éæg ¿hOƒLƒe øëf{

zA»°ûH áªgÉ°ùŸG ≈∏Y øjQOÉb Éæ°ùØfCG Èà©f ÉædR Ée øμdh

(U1) á©eÉ÷G

ÒμØàdG åëÑdG ‘ kIQÉKEG äÉYƒ°VƒŸG ÌcCG ¿Éc óbh ,(12 ºbQ ∫hó÷G) ¿B’G ≈àM Ú£°ù∏a ‘ âKóM »àdG äGRÉ‚E’G ≈dEG º°ù≤dG Gòg ô¶æj

.ÉædƒM ÉjÉ°†≤dG √òg πãe AGREG á«YGóHEG ¥ô£H

óMƒàdG ∫É› ‘ IôaƒàŸG äÉeóÿGh äÉ°SQÉªŸG ó«©°U ≈∏Y âKóM »àdG äGQƒ£àdG

¬ª«¶æJ ” å«M ,»ŸÉ©dG óMƒàdG Ωƒj ™e øeGõà«d ,2012 ¿É°ù«f ô¡°T Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdÉH ≥∏©àj ô“Dƒe ∫hCG ó≤Y ”

IÒÑc áYƒª› ô“DƒŸG ô°†M óbh .º◊ â«H ‘ á«©eÉ÷G á«∏gC’G Ú£°ù∏a á«∏c ‘ á°UÉÿG á«HÎdG õcôe πÑb øe

äÉ«°UƒàdG øe áYƒª› ô“DƒŸG øY èàf å«M ,QGô≤dG »©fÉ°Uh QƒeC’G AÉ«dhCGh óMƒàdG ∫É› ‘ Ú∏eÉ©dGh ÚãMÉÑdG øe

.áMƒª£dG

ä’É◊G ∫É› ‘ ó¡©ŸG ¢ü°üîà«°Sh .2013 ∫ƒ∏jCG ô¡°T ‘ (NCI) πØ£dG ó¡©e ¢ù∏HÉf ‘ ìÉéædG á©eÉL âëààaG

±ó¡jh .Ú£°ù∏a ‘ ¢ü°üîàdG Gòg ÒaƒJ ‘ ¬Yƒf øe ∫hC’G ó¡©ŸG Èà©jh ,óMƒàdG ∂dP ‘ ÉÃ ,∫ÉØWC’G iód á«FÉªædG

≈dEG káaÉ°VEG ,á«HÎdGh áë°üdG ∫É› ‘ Ú∏eÉ©dG ÖjQóJh ∫ÉØWC’G ™e πeÉ©àdGh ¢ü«î°ûàdG äÉeóN øe èjõe Òaƒàd ó¡©ŸG

…ƒà– å«M ,äÉYƒª› 4 ≈dEG º¡ª«°ù≤J ºàj ,óMƒJ …hP kÓØW øjô°û©d á°VhQ AÉ°ûfEG ºà«°S .çƒëÑdG AGôLEG äGQOÉÑe

.∫ÉØWCG 5 ≈∏Y áYƒª› πc

M1, M2) .óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd º«∏©àdGh á«HÎdG ∫É› ôjƒ£àd É¡eGõàdGh É¡à«f øY º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh äÈY ó≤d

(and MoE fg3, U1

ΩGóîà°SG á≤jôW ∫ƒM äÉaÓàNG ∑Éæg) .á«aÉ°VE’G äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G ºYO πLCG øe ;QOÉ°üe áaôZ 36 AÉ°ûfEG ”

(T1) .±ô¨dG √òg

á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G ä’É› πc ‘ ‹É©dG º«∏©àdG ‘ ÖjQóJ ÒaƒJ ºàj ¿CÉH á«°UƒJ (Karlsson,2004) ¿ƒ°ùdQÉc Ωób

(M2) .º¡æe øjô°ûY ÖjQóJ kÉ«dÉM ºàjh .™eÉ÷G º«∏©àdG …ó°TôŸ á°UÉÿG

Ωƒ∏HódG øª°†àj å«M ,á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G ‘ Éeƒ∏HO º◊ â«H ‘ á«∏gC’G á«©eÉ÷G Ú£°ù∏a á«∏c âeób

.óMƒàdG øY º«∏©àdG ‘ Éjƒb Gô°üæY

¿CG øμÁ …òdGh ,IôμÑŸG äGƒæ°ùdG ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ájÉYôd ¢ü°üîàe õcôe ìÉààaÉH áª°ùH IÒeC’G õcôe í‚

.¢ü«NÎdG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ó©H ¿B’G πjƒªàdG ÚeCÉJ ” .´ƒædG Gòg øe äGQƒ£àdG øe ójõŸ ÉLPƒ‰ ¿ƒμj

OGó©à°SG ≈∏Y »gh ,ìÉéæH ájOÉ©dG á«ª«∏©àdG áÄ«ÑdG ‘ óMƒàdG …hP ÜÓ£dG èeóH ˆG ΩGQ ‘ RófôØdG á°SQóe Ωƒ≤J

.êPƒªædG Gòg ≥«Ñ£àH áÑZGôdG iôNC’G ¢SQGóŸG ™e É¡àÑ°ùàcG »àdG IÈÿG √òg ácQÉ°ûŸ

øe ÚHQó oe Ú°üàfl IOÉ«≤H ,á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ óMƒàdG ∫É› ‘ äÉ°SQÉªŸG ∫ƒM á«YƒàdG äÓªM ≈∏Y kÉ«dÉM πª©dG ºàj

.äGÈÿG ácQÉ°ûe á«Ø«μd kGó«L kÉLPƒ‰ Gòg ôaƒjh .áª°ùH IÒeC’G õcôe

èeódG äÉ°SQÉ‡h áØ°ù∏a º¡a ¢SÉ°SCG ≈∏Y á«bô°ûdG ¢Só≤dG ‘ ™eÉ÷G º«∏©àdG ´hô°ûe AÉæÑH ¿É°ùfE’G ¢VQCG á°ù°SDƒe âeÉb

.äGQÉ¡ŸGh äGÈÿG øe áYƒª› ôaƒj √QhóH Gògh ,(™eÉ÷G º«∏©àdG)

.Qƒ£à∏d ¢Uôa ∫ÉÑ≤à°S’ OGó©à°SG ≈∏Yh ,ájÉ¨∏d áeõà∏eh IDƒØc á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ ájÉYQ õcGôe ∑Éæg

.á«aÉ°VE’G äÉLÉ«àM’G …hP º¡dÉØWCG πLCG øe π°†aCG á«eƒμM äÉeóîH ÖdÉ£J »àdG QƒeC’G AÉ«dhCG äGƒ°UCG ƒ∏©J

…hP ∫ÉØWC’G ójó–h øY ∞°ûμ∏d ¢üëa IGOCÉc á«∏gC’G á«©eÉ÷G Ú£°ù∏a á«∏c ‘ óMƒà∏d á«cƒ∏°ùdG É°TÉH IGOCG ôjƒ£J ”

.Ú£°ù∏a ‘ É«aÉ≤K áÑ p°SÉæe ¿ƒμàd IGOC’G √òg ôjƒ£J ” .óMƒàdG

12 ºbQ ∫hóL

68

åëÑdG èFÉàf :»FGôLEG åëH /ádÉM á°SGQO .6

ÚØXƒe ºbÉW ™e πª©dG »FGôLE’G »ãëH /√òg ádÉ◊G á°SGQO â∏ª°T

,äÉ°SQÉªŸG ôjƒ£J πLCG øe ;Ú£°ù∏a ‘ Úà«ª«∏©J ÚàÄ«H ‘

.åëÑdG øe Oƒ°ü≤ŸG ≈æ©ª∏d áÑbÉK IÒ°üH ÜÉ°ùàcGh

:»JB’G ƒëædG ≈∏Y ÚàÄ«ÑdG QÉ«àNG ÒjÉ©e äAÉLh

• ÈàYG ób á«ª«∏©àdG áÄ«ÑdG ‘ πbC’G ≈∏Y óMGh πØW ¿ƒμj ¿CG

.óMƒàdG ∞«W øª°V

•.åëÑdG ‘ ácQÉ°ûŸG ‘ ºbÉ£dG ÖZôj ¿CG

•.á«eƒμM πbC’G ≈∏Y ¢SQGóŸG øe IóMGh ¿ƒμJ ¿CG

• ¥É£f øª°V kÓ¡°S ¢SQGóª∏d kÉ«aGô¨L ∫ƒ°UƒdG ¿ƒμj ¿CG

.(IõZ ‘ ¢ù«d) á«bô°ûdG ¢Só≤dG /á«Hô¨dG áØ°†dG

:Éªg ÉªgQÉ«àNG ” ¿Éà∏dG ¿Éà«ª«∏©àdG ¿ÉàÄ«ÑdG âfÉch

•.ˆG ΩGQ ‘ ,(á£∏àfl á°SQóe ¿B’G) äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe

•.á«bô°ûdG ¢Só≤dG ‘ ,áª°ùH IÒeC’G õcôe

É¡Ñ«MôJh ìÎ≤ŸG Gò¡d á«æ«£°ù∏ØdG º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh ºYO ºZQh

.ácQÉ°ûŸG ‘ ÖZôJ á«eƒμM á°SQóe óŒ ⁄ áãMÉÑdG ¿CG ’EG ,åëÑdÉH

πc iódh ,¿ÉàØ∏àfl Éª¡«à∏c ¿CG ≈∏Y ;Éª¡fhÉ©àd ÚàÄ«ÑdG áãMÉÑdG ôμ°ûJ

.É¡æe º∏©àdG iôNC’G ¿ÉμeEÉH IÈN ôjƒ£àd áØ∏àfl äÉMÉ°ùe Éª¡æe

ô°ûY á«fÉªK ó©H …CG ,2012 Èªaƒf ‘ áª°ùH IÒeC’G õcôe ∑QÉ°T

òæe åëÑdG ‘ âcQÉ°T »àdGh ,RófôØdG á°SQóe ácQÉ°ûe øe kGô¡°T

.ÒãμH πbCG õcôŸG ácQÉ°ûe âfÉc Gò¡dh ;ájGóÑdG

13 ºbQ ∫hó÷G Ωó≤jh ,äÉfÉ«ÑdG øe Òãc ≈∏Y π°üØdG Gòg óªà©j

:É¡«∏Y áeÉY Iô¶f

ádÉ◊G á°SGQO äÉfÉ«H

(É¡∏«∏–h É¡©ªL ”) ºbÉ£dG ™«ª÷ á«dhCG äÉfÉÑà°SG8 (É¡∏«∏–h É¡¨jôØJ ”) ºbÉ£dG ™e äÓHÉ≤e

(É¡∏«∏–h É¡¨jôØJ ”) QƒeC’G AÉ«dhCG ™e äÓHÉ≤e(kÉæjhóJ á∏é°ùe) á«Ø°U äÉ¶MÓe

äÉYÉªàL’G ô°VÉfi AÉ«dhCGh ∫ÉéŸG ‘ Ú∏eÉ©dGh Úª∏©ŸG ™e ÊhÎμdE’G ójÈdG äÓ°SGôe

QƒeC’G(á«fGó«ŸG äÉ¶MÓŸGh áHƒàμŸG) á£°ûfC’G äÉª««≤J

á«fGó«ŸG äÉ¶MÓŸG ∫ƒM QÉμaCG

(Wiki)»μjƒdGäÉLÉë∏d káHÉéà°SG Égôjƒ£J ” OGƒe

äÉLÉë∏d káHÉéà°SG Égôjƒ£J ” πª©dG äÉ°TQh OGƒeÚcQÉ°ûŸG ¢ü°üb

ájQDƒÑdG áYƒªéª∏d áàbDƒŸG áfÉÑà°S’GájQDƒÑdG áYƒªéª∏d á«FÉ¡ædG áfÉÑà°S’G

á«Ø∏ÿGh ™bƒŸG å«M øe ;Éª¡°†©H øY ¿Éà«ª«∏©àdG ¿ÉàÄ«ÑdG ∞∏àîJ

á«°SGQódG ègÉæŸGh á«îjQÉàdG Éª¡àjGóHh Éª¡æe πc áÑ∏£d á«YÉªàL’G

äÉLÉ«àMG á«Ñ∏J ‘ Éª¡àÑZQ ‘ ¿ÉcÎ°ûJ ÚàÄ«ÑdG øμd .ÜÉ°ùàf’Gh

™e πeÉ°ûdG º¡›O ≈∏Y º¡JQó≤e ôjƒ£Jh ,óMƒàdG …hP Éª¡àÑ∏W

.áÑ∏£dG øe º¡fGôbCG

ˆG ΩGQ - RófôØdG á°SQóe 6.1 º«∏©àdG Ö«dÉ°SCG ióÑàJ ,á°SGQó∏d á«ª«∏©J áÄ«H ∫hCG ,RófôØdG á°SQóe ‘

(IB) á«ŸÉ©dG ÉjQƒdÉμÑdG èeÉfÈa ,á°SQóŸG ΩÉ¶f ‘ ≥ª©H º∏©àdGh

á°SQóŸG πª©J å«M ,ájOGóYE’Gh ájƒfÉãdG á∏MôŸG ‘ πeÉc πμ°ûH πª©j

.(PYP) á«FGóàH’G äGƒæ°ùdG èeÉfôH ≥«Ñ£J √ÉŒÉH ‹É◊G âbƒdG ‘

‘ (IB) `dG èeÉfôH Ωó≤J »àdG Ió«MƒdG á°SQóŸG »g “RófôØdG”

≈dEG óæà°ùj ,√ôgƒéH kÉØ∏àfl kÉ«ª«∏©J kÉé¡f Ωó≤J Gò¡H »gh ,Ú£°ù∏a

,∂dP ≈dEG áaÉ°VEG .ÖdÉ£dG ∫ƒM QƒëªàŸG »cQÉ°ûàdG »ãëÑdG è¡ædG

äÉª«ª°üàdG á£°SGƒH º¡ØdG è¡f 2012 ΩÉ©dG ‘ á°SQóŸG âæÑJ

≈∏Y õ«cÎdÉH Ωƒ≤J »àdG ,º∏©àdGh º«∏©àdG á«∏ª©d (UBD)

º¡ØdG õjõ©J ƒëf ≈©°ùJh ,≈∏°†ØdG á≤jô£dÉH áÑ∏£dG º∏©J á«Ø«c

.Ú≤∏àdG øe k’óH ÜÉ©«à°S’Gh

QƒëªàŸG …ó«∏≤àdG è¡ædG øY kÉeÉ“ è¡ædG Gòg ∞∏àîj ,áé«àædG ‘h

Wahbeh,) á«æ«£°ù∏ØdG ¢SQGóŸG ‘ IOÉY ™Ñà oj …òdG ,º∏©ŸG ∫ƒM

.(2011

IOÉ©à°SG IÎa ∫ÓN ,1995 ΩÉ©dG ‘ ófÉ°ùŸG º«∏©àdG º°ùb AÉ°ûfEG ”

á«æ«£°ù∏ØdG á£∏°ùdG âfÉc .≈dhC’G á°VÉØàf’G ó©H πeC’Gh QGô≤à°S’G

¢SQGóŸG º≤J ⁄h .º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh äCÉ°ûfCG ÚM ó¡©dG áãjóM

ºàj ¿Éc PEG ,á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G á«Ñ∏àH Ú◊G ∂dP ‘

äÉ°ù°SDƒe ‘ hCG ∫õæŸG ‘ á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G AÉ≤HEG

π«gCÉàdG èeÉfôH πÑ pb øe º¡H ≈æà©j ¿Éc á∏«∏b ä’ÉM ‘h ,á°UÉN

.(CBR) »©ªàéŸG

≈∏Y …ƒà– »àdG Ió«MƒdG á°UÉÿG á°SQóŸG »g RófôØdG á°SQóe

òæe äGƒæ°ùdG QGóe ≈∏Y º°ù≤dG Qƒ£J óbh ,ófÉ°ùŸG º«∏©àdG º°ùb

Úª∏©e áKÓKh ,øjófÉ°ùe Úª∏©e á©Ñ°S ¿B’G º°†jh ,¬JÉjGóH

á°ü°üfl QOÉ°üe áaôZ º°ù≤dG ∂∏Á .»FõL ΩGhóH øjóYÉ°ùe

ºFÓj ÉÃ ,¢SGƒ◊G IOó©àŸG πFÉ°SƒdG ôjƒ£àd »°ù«FQ πμ°ûH

.ègÉæŸG ºFGƒj ÉÃh á«Ø°üdG ¢ü°ü◊G

äÉLÉ«àM’G øe á©°SGh áYƒª› …hP øe áÑdÉWh kÉÑdÉW 35 ƒëf áªK

¬àÑ°ùf Ée πãÁ Gògh ,(äÉæÑdGh ÚæÑ∏d) á°SQóŸG ‘ á«aÉ°VE’G

.á°SQóŸG ‘ áÑ∏£dG ´ƒª› øe %4,5

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

69

” ,QƒcP áÑ∏W á©HQCG á°SQóŸG ‘ ¿Éc ,åëÑdG IÎa ∫ÓNh

ìÉ‚ áHôŒ á°SQóŸG iód ¿Éch ,óMƒJ hhP º¡fCÉH º¡°ü«î°ûJ

‘ ¬à°SGQO ô°TÉÑj ÉªgóMCG ,óMƒàdG ∞«W ‘ Ú∏ØW ™e á≤HÉ°S

.¿ƒæØdG á«ÁOÉcCG ‘ ¢SƒjQƒdÉμÑdG èeÉfôH ‘ øgGôdG âbƒdG

ºbÉ£∏d á«dhCG áfÉÑà°SG 6.1.1 Gò¡d áfÉÑà°SG 2011 ôHƒàcCG ‘ RófôØdG á°SQóe ºbÉW πªcCG

á≤∏©àŸG IÈÿGh áaô©ŸGh äÉ¡LƒàdG ‘ åëÑdG πLCG øe ,á°SGQódG

πeÉ°ûdG èeódGh ,(SEN) á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’ÉH

,kÉ°üî°T Ú°ùªNh á°ùªN ƒëf øe ¿hô°ûYh á©Ñ°S πªcCG .óMƒàdGh

Éæ«£©J åëÑdG èFÉàf ¿EÉa Gòd ,áfÉÑà°S’G ,∞°üædG ÜQÉ≤j Ée …CG

.á∏ªàμe ÒZ IQƒ°U

:»∏j Éªc áfÉÑà°S’G √òg èFÉàf ô¡¶Jh

äÉLÉ«àMG º¡Ød ;IQƒ°ûŸG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ∂æμÁ øjCG :1¢S

?∂Ø°U ‘ á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G …P ÖdÉ£dG

∞«W ‘ º¡©e πª©J øjòdG áÑ∏£dG øe óMCG ™≤j πg :2¢S

?óMƒàdG

?óMƒàdG øY º∏©à∏d á°UôØdG ∂jód âfÉc πg :3¢S

ÖæL ≈dEG kÉÑæL óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG º«∏©Jh èeO »¨Ñæj :4¢S

.…OÉ«àY’G …Qƒ£àdG ƒªædG …hP º¡FÓeR ™e

:»æfCG ô©°TCG ,óMƒàdG ∞«£d »ª¡a ∫ÓN øe :5¢S

ÖdÉ£dG äÉLÉ«àMG á«Ñ∏àd ∂ÑjQóJ ∑ qóYCG áLQO ájCG ≈dEG :6¢S

?¬©e πª©J …òdG …OÉ«àY’G

∞«W ‘ áÑ∏£dG ™e πª©∏d ∂ÑjQóJ ∑ qóYCG ób áLQO ájC’ :7¢S

?óMƒàdG

70

»àaô©eh »JGQÉ¡e ôjƒ£àd á°Uôa ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G OhCG :8¢S

.óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG ™e πª©∏d

:á«dhC’G áfÉÑà°S’G èFÉàf

• ,äÉeƒ∏©ª∏d »°ù«FôdG Qó°üŸG QƒeC’G AÉ«dhCG QÉÑàYG ”

á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G èeÉfôH ≥°ùæe ºK øeh

kGQó°üe Ú«LQÉÿG AGÈÿG QÉÑàYG ºàj ⁄ Éª«a ,âfÎfE’Gh

.äÉeƒ∏©ª∏d kÉ«°ù«FQ

• á∏Ä°SCG øY GƒHÉLCG øjòdG ¢UÉî°TC’G ∞°üf øe ÌcCG ∂∏Á

.óMƒàdG …hP áÑ∏£dG ™e πeÉ©àdG ‘ IÈÿG áfÉÑà°S’G

• ,óMƒàdÉH ≥∏©àj kÉÑjQóJ %59,3 â¨∏H á«dÉY áÑ°ùf â≤∏J

∫ÓN ΩCG Úª∏©ª∏d »°SÉ°SC’G ÖjQóàdG ∫ÓN ¿ÉcCG AGƒ°S

á°Uôa ≈∏Y Gƒ∏°üëj ⁄ øjòdG áÑ°ùf â¨∏H Éª«a ,πª©dG

.%40,7 óMƒàdG øY º∏©à∏d

• …hP áÑ∏£∏d πeÉ°ûdG èeódG √ÉŒÉH …ƒb …CGQ OƒLh í°†àj

.óMƒàdG

• á£«°ùH áaô©e ,πbC’G ≈∏Y ,∂∏àÁ ¬fCÉH ºbÉ£dG º¶©e ô©°T

.óMƒàdÉH

áaô©eh IQÉ¡e ôjƒ£àd á°Uôa ∑ÓàeG √ÉŒÉH …ƒb ºYO OƒLh í°†àj


É¡©e πª©dGh ájQDƒÑdG áYƒªéŸG OGóYEG :6.1.2 á°TQh áãMÉÑdG âª¶f ,2011 ΩÉ©dG øe ∫hC’G øjô°ûJ ô¡°T ‘

åëÑdÉH º¡Øjô©J πLCG øe ;á°SQóŸG ºbÉW »ª∏©e ™«ª÷ πªY

óMƒàdG øY çóëàdGh ,ácQÉ°ûŸG ‘ ¿ƒÑZôj øjòdG ∂ÄdhCG ójó–h

¿hô°ûYh á©HQCG ∑QÉ°T ,∂dP ó©Hh .Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG º«gÉØeh

ácQÉ°ûŸG ≈∏Y á≤aGƒŸG êPƒ‰ GhCÉÑYh ,ájQDƒÑdG áYƒªéŸG ‘ kÉª∏©e

ób ¿Éch .¬æe ÜÉë°ùf’G ‘ º¡≤Mh åëÑdG ôgƒL º¡ª¡a ó«cCÉàd

,º¡JGÈN øY äÉeƒ∏©ŸG ¢†©ÑH áãMÉÑdG ójhõJ ,kÉ°†jCG ,º¡æe Ö∏ oW

.åëÑdG ´ƒ°Vƒe ∫ƒM º¡JÉ©∏£Jh ,º¡àaô©eh

AÉ°†YCG ™e IóY äÉ°TÉ≤fh äÉYÉªàLG åëÑdG OGóYEG ∫ÓN äó≤ oYh

≈∏Y kÉfÉ«MCGh ,…Oôa πμ°ûH iô oŒ kÉfÉ«MCG âfÉch ,ájQDƒÑdG áYƒªéŸG

.áYƒªéŸG πeÉc ácQÉ°ûÃ iôNCG kÉfÉ«MCGh ,IÒ¨°U äÉYƒª› πμ°T

≈dEG áãMÉÑdG äOÉY ÉeóæYh ,¬Lƒd kÉ¡Lh äÉYÉªàL’G ó≤©J âfÉch

”h .(Skype) ÖjÉμ°ùdG ÈY äÉYÉªàL’G äó≤ oY IóëàŸG áμ∏ªŸG

áYƒªéŸG ºbÉW ™«ªL Éàaó¡à°SG óbh ,ÚjôNoCG πªY »à°TQh º«¶æJ

ÉjÉ°†≤dG ¢†©H ‘ ÒμØàdG πLCG øe ∂dPh ,RófôØdG á°SQóŸ ájQDƒÑdG

.ô¨°UC’G äÉYƒªéŸG ‘ É¡JQÉKEG â“ »àdG

ä’ÉM á°SGQO ≈∏Y â∏ªà°TGh ,á«∏YÉØàdÉH πª©dG ¢TQh âØ°üJG

áaÉ°VEGh ,É¡«∏Y ´ÓW’G ” »àdG ÉjÉ°†≤dG º«ª©Jh õjõ©àd âªª o°U

IÒeC’G õcôe øe ÚcQÉ°ûŸG ™e iôNoCG πªY á°TQh âª¶of ,∂dP ≈dEG

.áª°ùH

õcôe óMƒàdG ∞«W ‘ á©HQC’G áÑ∏£dG ¿Éc ,åëÑdG ájGóH òæe

äGP ÉjÉ°†≤dG ≈∏Y áãMÉÑdG äõcQ óbh ,πª©dG QÉ°ùe Qƒ£Jh ¢TÉ≤ædG

áÑ∏£dG øe áYƒªéŸG √òg ¢üîj Éª«a ,Úª∏©ª∏d á«∏©ØdG á©ØæŸG

Qhôe ™e GhQƒ£Jh á©HQC’G áÑ∏£dG Ò¨J .óYÉ°üàeh mÒ¨àe xƒL ‘

º∏©Jh ,iôNCG ≈dEG áæ°S øe º¡©e ¿ƒ∏eÉ©dGh ¿ƒª∏©ŸG Ò¨Jh ,âbƒdG

GƒÑ°ùàcGh ,IójóL äÉjó– Gƒ¡LGhh ,IójóL äGQÉ¡e QƒeC’G AÉ«dhCG

.äGÈÿG

áYƒªéŸG ‘ ¬YÉÑJG ” …òdG ,πØ£dG ∫ƒM QƒëªàŸG Üƒ∏°SC’G Gòg ¿EG

á°SGQód íª°S ¬fCG ≈dEG áaÉ°VEG ,ájQƒa á«∏ªY á«ªgCG GP ¿Éc ,ájQDƒÑdG

.É¡ªFÓj ’ Éeh Ú£°ù∏a ‘ á°SQóŸG √òg ºFÓj Ée :áª¡ŸG ÉjÉ°†≤dG

á«dhCG äÉ¶MÓe :6.1.3 É¡«a ¿Éc »àdG- ¢ü°ü◊G áãMÉÑdG Qƒ°†◊ Úª∏©ŸG ìÉ«JQG óYÉ°S

âMÉJCG ó≤a ,kÉ©e πª©∏d ó«L ¢SÉ°SCG AÉæH ≈∏Y -óMƒàdG hhP áÑ∏£dG

ΩGóîà°SÉH -∞°üdG áaôZ ‘ á©HQC’G áÑ∏£dG øY áãMÉÑdG äÉ¶MÓe

Üƒ∏°SC’Gh ,á«Ø°üdG áÄ«ÑdG äÉª°S ≈∏Y ´ÓW’G -á¶MÓŸG ábQh

É°TQ äóYÉ°Sh .á«ª«∏©àdG á£°ûfC’G á©«ÑWh º«∏©àdG ‘ …ƒHÎdG

π°UGƒJ á¶MÓe) êPƒ‰ ΩGóîà°SG ≥jôW øY ;∂dP ‘ í∏°üe

Prizant,) (SCERTS) º««≤àdG á«∏ª©d kGOÉæà°SG ,(ÖdÉ£dG

.(2006

øjƒμJ ≈∏Y ∂dP óYÉ°S óbh ,∞°üdG ‘ äÉ¶MÓŸG ¢ü©H â°ûbƒf

äÉ¶MÓŸG π«∏– Ωób Éª«a ,ó©H Éª«a Úª∏©ŸG ™e Ió«Øe äÉ°TÉ≤f

,á«Ø°üdG áÄ«ÑdÉH ≥∏©àj ÉÃ ,åëÑdG Gò¡d á«ªgCG äGP kÉWÉ‰CG

,áÑ∏£dG ™e πYÉØàdG ‘ º∏©ŸG Üƒ∏°SCGh ,»ª«∏©àdG …ƒHÎdG Üƒ∏°SC’Gh

.óMƒàdG ™e áÄ«ÑdG áeAÓe ióÃ kÉ°†jCG ≥∏©àj ÉÃh

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

71

,áaOÉg kÉaƒØ°U áãMÉÑdG É¡JógÉ°T »àdG ±ƒØ°üdG âfÉc ,»°ù«FQ πμ°ûH

”h .º«∏©àdG á«∏ªY ‘ »YƒH ¿ƒcQÉ°ûj ,áYƒæàe äGQób …hP áÑ∏W º°†J

º¡°Sƒ∏L øe k’óH ,∞°üdG ‘ Iôjóà°ùe ä’hÉW ∫ƒM áÑ∏£dG ™«ªŒ

.(ÒHGƒW) ±ƒØ°U ‘ ¢Sƒ∏÷G »gh ,ájó«∏≤J ÌcC’G á≤jô£dÉH

πμ°ûH áÑ∏£dG πªY ,áãMÉÑdG É¡à¶M’ »àdG ±ƒØ°üdG ∞°üf ‘

QhôŸG ≥jôW øY º¡JóYÉ°ùÃ á£«°ûædG áª∏©ŸG âeÉb ó≤a ,…Oôa

∑Éæg âfÉc ±ƒØ°üdG øe ôNB’G ∞°üædG ‘h ,äÉYƒªéŸG ÚH

øe ójõŸGh ,∞°üdG ™«ªL ácQÉ°ûÃ áHÉLE’Gh á∏Ä°SC’Éc ,á£°ûfCG

.º«∏©àdG ‘ »æ«≤∏àdG Üƒ∏°SC’G

ÚH QhóJ »àdG »g ófÉ°ùŸG º«∏©àdG áª∏©e âfÉc ,±ƒØ°üdG ™«ªL ‘

πμ°ûH óMGh ÖdÉW ™e πª©J âfÉc IóMGh ádÉM ‘h ,äÉYƒªéŸG

±ô¨dG ‘ »æ≤J »JÉeƒ∏©e Qó°üe óæY áãMÉÑdG ∞≤J ⁄ .…Oôa

Úª∏©ŸG ¿CG ≈∏Y ,á¶àμeh á≤«°V á«Ø°U ±ôZ çÓK äóHh ,á«Ø°üdG

.º¡HÓW ™e ™«é°ûJh OƒH Gƒ∏eÉ©J

É¡àÑ∏W ™e πYÉØàdG ‘ áª∏©ŸG äƒ°U ¿Éc ,áKÓãdG ±ƒØ°üdG ‘h

ádÉM ‘h ,áÑ∏£dG √ÉÑàfG ≈∏Y π°üëàd ñô°üJ âfÉc å«M ,kÉ«dÉY

óæY ¬«fPoCG ‘ ¬©HÉ°UCG ™°†j óMƒàdG ∞«W ‘ ÖdÉ£dG ¿Éc IóMGh

.(FN 10\11) áª∏©ŸG º∏μJ

π©L É¡dÓN øe øμÁ ¥ô£H ÒμØàdG ≈dEG áãMÉÑdG äÉ¶MÓŸG â©aO

.“óMƒà∏d áªFÓe” â¶Mƒd »àdG ±ƒØ°üdG

.√ÉfOCG 14 ∫hó÷G ‘ IÉ£©e á«fGó«ŸG äÉ¶MÓŸG øe ¢üî∏e

(Fn 10/11) ¿Gó«ŸG øe äÉ¶MÓe

áãMÉÑdG É¡à¶M’ »àdG óMƒà∏d áªFÓŸG πeGƒ©dG

•.º¡fGôbCGh áÑ∏£dG ÚH hCG áÑ∏£dGh ºbÉ£dG ÚH AGƒ°S ,óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG ™e ájƒb äÉbÓY

•.ìÉ«JQ’ÉH áÑ∏£dG ô©°û oj kÉ«HÉéjEG kGƒL ¿hôaƒjh ,È°üdÉH ¿ƒª∏©ŸG ™àªàj

•.(kÉªFGO kGôgÉX øμj ⁄) …OôØdG …ô°üÑdG ºYódG ¢†©H ΩGóîà°SG

•.ä’É◊G º¶©e ‘ (áª¶æe) áé¡æ‡ äÉWÉ°ûædG

•.º∏©àdG ‘ ácQÉ°ûŸGh º¡ØdG ≈∏Y IóYÉ°ùª∏d …OôØdG ºYódG Ëó≤J ºàj

•.º¡FÓeR ™e ÖæL ≈dEG kÉÑæL óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£∏d πeÉ°ûdG èeódG ºàj

• π¨°ûe ΩGóîà°SG :πãe ,óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG ºYO πLCG øe ;á«ª«∏©àdG äÉWÉ°ûædG õjÉªàd áfôe Ö«dÉ°SCG OƒLh ≈∏Y ádOC’G ¢†©H áªK

.¬°SQód á«YÉª°ùdG áî°ùædG ™ÑààH ÖdÉ£∏d ìÉª°ù∏d ¿PC’G äÉYÉª°Sh èeóŸG ¢UGôbC’G

•.¬d áªFÓŸG Ö«dÉ°SC’Gh ÖdÉ£dG ±ô©j ºbÉ£dG

:QÉÑàY’G Ú©H ÉgòNCG Öéj ÉjÉ°†b

•.è«é°†∏d áWôØŸG á«°SÉ°ù◊G …hP áÑ∏£∏d áHƒ©°U √ÉÑàf’G ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G πLCG øe áª∏©ŸG ñGô°Uh ∞°üdG è«é°V πμ°ûj

• .∞°üdG ‘ áÑ∏£dG ™«ªL ™e º∏μàJ ÉeóæY ,áª∏©ŸG ≈dEG ´Éªà°SÓd óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG √ÉÑàfG âØd kÉªFGO ºàj ’

•.ájOôa äÉª«∏©J ≈dEG óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG êÉàëj ób

•.™°ShCG πμ°ûH ,Ió«Øe ¿ƒμJ ¿CG øμÁ »àdG ,ájô°üÑdG á«æeõdG ∫hGó÷G ΩGóîà°SG ¿ÉμeE’ÉH

•.áfhôe ÌcCG á«ª«∏©J Ö«dÉ°SCG ≈dEG êÉàëoj ób

•.ÒÑc πμ°ûH óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG ¿ƒ«ædG Aƒ°V âà°ûj ¿CG øμÁ

•.ÒμØà∏d ÌcCG kÉàbhh A§ÑH á«¶Ø∏dG äÉeƒ∏©ŸG ¿ƒ n÷É©j øjòdG áÑ∏£dG êÉàëj

•.ájƒ¨∏dG äÉHƒ©°üdG …hP áÑ∏£dG óYÉ°ùj ób ábƒ£æŸG á¨∏dG ΩGóîà°SG π«∏≤J

14 ºbQ ∫hóL

72

?åëÑdG õcôe áÑ∏£dG íÑ°UCG ∞«c :6.1.4 øjòdG ,á©HQC’G áÑ∏£dG øY áeÉY Iô¶f áãMÉÑdG äÉ¶MÓŸG â£YCG

á£≤æch ,ájQDƒÑdG áYƒªéŸG ‘ Úª∏©ŸG ™e ¢TÉ≤ædG ôgƒL GƒfÉc

πé°S iƒàMG .äÉ°SQÉªŸG ôjƒ£J á«Ø«μH ÒμØàdG πLCG øe ¥Ó£fG

,É¡JógÉ°ûe â“ »àdG äÉ«cƒ∏°ùdG øY äÉ¶MÓe ≈∏Y äGógÉ°ûŸG

äÉHƒ©°üch) Iƒb •É≤æc ó©H Éª«a Ωóîà°ùoJ ¿CG ¿ÉμeE’ÉH »àdG

øY IõcôªàŸG äÉ°TÉ≤ædG áãMÉÑdG äó≤Y ,Gòg ≈∏Y kAÉæHh ,(kÉ°†jCG

Úª∏©ŸG ¿CG óéàd ,kGó«L º¡HÓW ¿ƒaô©j øjòdG Úª∏©ŸG ™e áÑ∏£dG

,¿hõcôj ’h ,QÉÑàY’G Ú©H ÖdÉ£dG äÉeÉªàgGh Iƒ≤dG •É≤f ¿hòNCÉj

.√õéY hCG ÖdÉ£dG πcÉ°ûe ≈∏Y ,§≤a

±hôX ‘ πª©dG ™bGhh ,åëÑdG º«ª°üàd áFQÉ£dG á©«Ñ£dG äOÉb

øe Iôªà°ùe á≤∏M ≈dEG ,(√ÉfOCG í°Vƒe ƒg Éªc) Ió≤©eh á«μ«eÉæjO

∂dP øY èàf å«M ,ΩÉªàgÓd IÒãŸG á©LGôdG ájò¨àdGh ≥«Ñ£àdG

πÑb øe áMhô£ŸG ä’DhÉ°ùàdGh äÉLÉ«àMÓd äÉHÉéà°S’G øe á∏°ù∏°S

.¢TÉ≤ædG ´ƒ°Vƒe á©HQC’G áÑ∏£dG AGREG áYƒªéŸG

á°SGQO Qƒ£J á«Ø«μd kÉjô°üH kGÒ°ùØJ ‹ÉàdG ÊÉ«ÑdG º°SôdG »£©j

áÑ∏£dG ¿Éc ó≤a ,πμ°ûdG í°Vƒj Éªc ,ÊGó«ŸG åëÑdG /ádÉ◊G

õcôe âfÉc »àdG ÉjÉ°†≤∏d ájQDƒH •É≤f ™HQCG ≈∏Y ÚYRƒe á©HQC’G

.åëÑ∏d

∞«W ‘ áÑ∏£dG º««≤Jh IòJÉ°SC’G äÉ¶MÓe :6.1.5óMƒàdG

º¡JÉ¶MÓe ¿CG ≈∏Y -‹hCG ±ó¡c -ájQDƒÑdG áYƒªéŸG ƒª∏©e ™ªLCG

Gƒ≤ÑWh ,IóFÉa Éª¡d ¿ƒμà°S óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£∏d º¡JÉª««≤Jh

äÉ¶MÓŸG á«ªgCG ≈∏Y Aƒ°†dG »≤∏j ¿CG ¬fCÉ°T øe ,kÉ«∏ªY kÉWÉ°ûf

á«ªgCG ójó–h ,óMƒàdG äÉª°S øe ójó©dÉH »YƒdG ™aQh ,º¡ØdGh

.∂dòc äÉHƒ©°üdGh ,äÉeÉªàg’Gh Iƒ≤dG •É≤f RGôHEG

êPƒ‰ ≈dEG kGOÉæà°SG º««≤J ∞∏e áãMÉÑdG âªª°U ,Gò¡d

.(1 ≥aôe) .√ƒHôéj »μd ;(Prizant, 2006) (SCERTS)

º««≤Jh ,óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG á¶MÓŸ º««≤àdG ∞∏e Ωóîà°SG

»àdG á«°ù«FôdG ÉjÉ°†≤dG ójó–h ,º¡jód äÉHƒ©°üdGh Iƒ≤dG •É≤f

áq«°ùM áëF’ ∑Éæg âfÉc ,∂dP ≈dEG áaÉ°VEGh ,É¡«∏Y õ«cÎdG Öéj

≈dEG kGOÉæà°SG ,πeÉ°ûdG èeódG ôjƒ£J èeÉfôH OGƒe øe É¡àªLôJ â“

.(2 ≥aôe) (Bogdashina, 2003) øe »°ù◊G ∞∏ŸG áëF’

kGó«Øe ∞∏ŸG GhÈàYG Úª∏©ŸG ¿CG ≈dEG º««≤àdG øe ádOC’G Ò°ûJ

.¬æ«°ùëàd kÉbôW GƒMÎbG º¡fCG ≈∏Y ,(16h 15 ‹hóL)

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

73

º««≤àdG ∞∏e ≈∏Y Úª∏©ŸG äÉ≤«∏©J

ÖdÉ£dG ™e πeÉ©àdG á«Ø«c º¡a ≈∏Y kÉ°†jCG óYÉ°ùjh .øjôNB’G ™e ¬∏YÉØJ á«Ø«c º¡ah ,π°†aCG πμ°ûH ¢üî°ûc ÖdÉ£dG º¡a ‘ ∞∏ŸG óYÉ°ùj{

.z™ªàéŸG ‘ êÉeóf’G ≈∏Y ¬JóYÉ°ùŸ

.zπ°†aCG πμ°ûH ¿B’G áÑ∏£dG º¡Øf{

.zkGó«Øeh kÓeÉ°T •É°ûædG ¿Éc{

.zIó«Øe äÉeƒ∏©Ã Oó÷G Úª∏©ŸG Ohõj ób{

.zÉæH QƒeC’G AÉ«dhCG á≤K ∂dP »æÑjh ,á«æ¡e ÌcCG ºbÉ£dG hóÑj å«M ,QƒeC’G AÉ«dhCG ™e πeÉ©àdG ‘ óYÉ°ùj ób{

.z»YÉªàL’G ÖdÉ£dG Qƒ£àH ÌcCG ÒμØàdG ≈∏Y ÉfóYÉ°S{

.zIójóL AÉ«°TCG á¶MÓÃ ÉfCGóH ,Úª∏©ªc{

.zπ°†aCG πμ°ûH ¿B’G (áÑ∏£dG AÉª°SCG) ±ô©f{

.z¢UÉN πμ°ûH ,óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dGh ,kÉeƒªY áÑ∏£dG ÚH äÉaÓàN’G º¡a ≈∏Y ÉfóYÉ°S ó≤a ;kGó«Øe ¿Éc{

15 ºbQ ∫hóL

q»°ù◊G ∞∏ŸG ≈∏Y Úª∏©ŸG äÉ≤«∏©J

.zÖdÉ£dG á«°üî°T ‘ ¢Vƒª¨dG º¡a ≈∏Y óYÉ°ùj{

.záq«°ù◊G ÖdÉ£dG äÉLÉ«àM’ Éæª¡a Qƒ£J{

.zkÉ©«ªL º¡æ«H äÉaÓàN’G ∑Qóf Éæ∏©L{

.zQƒeC’G AÉ«dhC’ √DhÉ£YEG π°†aC’G øe ÉÃQh ,ºgóMh q»°ù◊G ∞∏ŸG áÄÑ©àH Gƒeƒ≤j ¿CG Úª∏©ŸG ≈∏Y Ö©°üj{

16 ºbQ ∫hóL

.“Ö©°U ôeCG ÖdÉ£dG ô¶f á¡Lh ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G” ¿CG ¿ƒª∏©ŸG óLh

¥ô£dG ká°ûbÉæe ,ÖdÉ£dG AGQBG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G á«°†b áãMÉÑdG äQÉKCGh

,á©FGQ Iôμa ÖdÉ£dG äƒ°U ≈dEG ´Éªà°S’G ¿EG .∂dòH ΩÉ«≤∏d á∏ªàëŸG

äÉ°SQÉªŸG ¿CÉ°ûH á«dÉ◊G QÉμaC’G ™e á«°TÉªàe ¿ƒμJ ¿CG øμÁ Éªc

.Ió«÷G

,º¡d áÑ°ùædÉH IójóL á≤jô£dG √òg ¿CÉH ´ÉÑ£fG áãMÉÑdG iód π sμ°ûJ

.Úª∏©ŸG á°VQÉ©e ¬LGƒJ ¿CG øμÁ å«M

øjòdG áÑ∏£dG ™e Éª¡«∏Y πª©∏d Úà«°†b áYƒª› πc äOóM óbh

:º¡à¶MÓe ºàJ

•.∑Î°ûŸG √ÉÑàf’G ,»YÉªàL’G πYÉØàdG :1 áYƒª›

•.áHÉàμdG á«∏ªY ,»YÉªàL’G π°UGƒàdG :2 áYƒª›

•.á«YÉªàL’G äÉbÓ©dG ,∑Î°ûŸG √ÉÑàf’G :3 áYƒª›

•.á«ØWÉ©dG áfhôŸG ,»YÉªàL’G Qƒ£àdG :4 áYƒª›

hCG “ÖjÉμ°ùdG” ÈY äÉYÉªàL’G äó≤ oY ,åëÑdG IÎa ∫ÓN

‘ IÒ¨°üdG äÉYƒªéŸGh ájQDƒÑdG áYƒªéŸG AÉ°†YCG ™e ¬Lƒd kÉ¡Lh

ô°VÉfi OGóYEG ” .á©HQC’G áÑ∏£dG äÉLÉ«àMG ¢TÉ≤æd á°ù∏L 13

πª©∏d Ö«dÉ°SCGh äÉ«é«JGÎ°SG â°ûbƒfh ,äGAÉ≤∏dG √ò¡d äÉYÉªàLG

Gòg ¿Éc ä’É◊G º¶©e ‘h ,óMƒàdG ∞«W ‘ á©HQC’G áÑ∏£dG ™e

ó≤a ,(WIKI) »μjƒdG ≈∏Y º«boCG á«aÉ°VEG QOÉ°üe ∂æÑH kGO shõe

Ö«dÉ°SC’Gh äÉ«é«JGÎ°S’G ∞««μJh ôjƒ£J ‘ ÚbÉÑ°S ¿ƒª∏©ŸG ¿Éc

.áÑ∏£dG ™e áeóîà°ùŸG

(WIKI) »μjƒdG 6.1.6 âfÎfE’G ≈∏Y á«YÉªàLG áMÉ°ùªc (5 πμ°ûdG) »μjƒdG ôjƒ£J ”

äÉÑ∏£∏d káHÉéà°SG πFÉ°SƒdG ójhõJ øe áãMÉÑdG ø qμe Ée ,ÚcQÉ°ûª∏d

áªLÎH í∏°üe É°TQ âeÉb ä’É◊G øe ójó©dG ‘h ,äÉ°TÉ≤ædGh

óYÉ°S óbh .ájõ«∏‚E’Gh á«Hô©dG Úà¨∏dÉH É¡°VôYh πFÉ°SƒdG √òg

ºZôdÉH ,äÉeƒ∏©ŸG ¢Vô©d AÉ°†YCÓd á°UôØdG áMÉJEG ‘ ,kÉ°†jCG ,∂dP

kÉ°üî°T 42 π°UCG øe 25 ¢VôY å«M , q nÍàoJ ⁄ á°UôØdG √òg ¿CG øe

≈∏Y Oó©dG Gòg πªà°ûj) äÉeƒ∏©ŸG »μjƒd ΩÉª°†fÓd GƒYO ø‡

(Úà«ª«∏©àdG ÚàÄ«ÑdG Éà∏c øe ¢UÉî°TCG

»μjh ¿CG πªàëojh ,¢UÉî°TC’G øe π«∏b OóY øe »μjh ΩGóîà°SG ”

âfÉc ƒdh ,Ωóîà°ùª∏d ádƒ¡°S ÌcCG ¿Éc ƒd IOÉaEG ÌcCG hó¨«°S ¿Éc

í∏°üe É°TQh áãMÉÑdG âeóîà°SG .á«Hô©dG á¨∏dÉH É¡∏c äÉeƒ∏©ŸG

áÑ°ùf Úà∏YÉL ,Úeóîà°ùŸG πc ÚH øe º¶àæe πμ°ûH »μjƒdG

πé°S ≈∏Y …ƒàëj ¬fEÉa ,∂dP ™eh ,%35 ≈dEG π°üJ ÜÉ©«à°S’G

74

” »àdG ,äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe ‘ ΩÉªàg’G ä’É› øe º«b

.åëÑdG IÎa ∫ÓN É¡aÉ°ûμà°SG

:ä’ÉéŸG â∏ª°Th

•.º¡ª««≤Jh óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG á¶MÓe

•.(á«Hô©dÉH) áq«°ù◊G ÉjÉ°†≤dG

•.(á«Hô©dÉH) √ÉÑàf’Gh ´Éªà°S’G

•.ájô°üÑdG ∫hGó÷G ≈∏Y á∏ãeCG

•.´Éªà°S’G ≈∏Y ájô°üH äGõ«Ø–

•.AÉ£NC’G ™e πeÉ©àdGh »ØWÉ©dG º«¶æàdG

•.ΩÉ©£dÉH á≤∏©àŸG äÉHƒ©°üdG

•.»YÉªàL’G πYÉØàdG ™«é°ûàd äÉ«é«JGÎ°SG

•.Ö©∏dG

• »YÉªàL’G º¡ØdG õ«Ø– πLCG øe á«YÉªàL’G ¢ü°ü≤dG

.(á«Hô©dÉH óMGh ∫Éãe)

•.á«YÉªàLG á°üb ≈∏Y ∫Éãe

•.πeÉ°ûdG èeódG

•.(á£°ûfC’G ÚH) ∫É≤àf’G

•.§ÿGh áHÉàμdG äGQÉ¡e

• .¿GôbC’ÉH »YƒdG

• É¡dÓN øe IóYÉ°ùŸG ∂fÉμeEÉH »àdG á≤jô£dGh óMƒàdG

.(á«Hô©dÉH)

•.(á«Hô©dÉH) QÉ¨°üdG áÑ∏£∏d äÉ«é«JGÎ°SG :óMƒàdG

•.áÑ∏£dG ô¶f á¡Lh ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G

• “á£°ûfC’G ÚH” ∫É≤àf’G ºYód) ÖdÉ£dG ôØ°S RGƒL

.(»JGòdG »YƒdGh

•.á«gÉμa äGQGƒM

:∂dP ≈dEG áaÉ°VEG »μjh º°†jh

•.(á«Hô©dÉH) äÉYÉªàLG ô°VÉfi

•.(óMƒà∏d πeÉ°ûdG èeódG ôjƒ£J èeÉfôH) á«dÉM äGQƒ°ûæe

•.á«fhÎμdEG ™bGƒe

•.(á«fÉæÑ∏dG óMƒàdG á«©ªL øe) á«Hô©dÉH ≥FÉKh çÓK

»μjƒdG øe ™£≤e :5 πμ°ûdG

RófôØdG á°SQóe øe ¢ü°üb :6.1.7

»YƒdG (17 ºbQ ∫hóL) ¢ü°ü≤dG √òg í°VƒJh ,óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dÉH á≤∏©àŸG º¡JÉ°SQÉ‡ øY ¢ü°ü≤H ájQDƒÑdG áYƒªéŸG AÉ°†YCG ∑QÉ°T

.á∏eÉ°T á«›O áÄ«H ‘ óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG ºYód ;á«æ«£°ù∏ØdG á°SQóŸG √òg ‘ ìÉéæH É¡eGóîà°SG ” »àdG Ö«dÉ°SC’G ≈∏Y kÓ«dO Ωó≤Jh ,»eÉæàŸG

,ÖdÉW …C’ Ió«Øe ¿ƒμJ ¿CG øμÁ »àdG äÉ°SQÉªŸG , kIOÉY ,¢ü°ü≤dG í°VƒJ .AÉª°SC’G Ò«¨J ”h ,¢SGƒbC’G ÚH äÉª∏μdGh øjhÉæ©dG áãMÉÑdG â©°Vh

;á°üb πc ó©H Ò°üb ≥«∏©J áHÉàc â“ óbh ,á°SQóŸG áÄ«H ™e ∞«μàdG ≈∏Y øjQOÉb Gƒfƒμj »μd ;óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£∏d á«ªgCG äGP ¿ƒμJ ¿CG øμÁh

.QÉÑàY’G Ú©H áæ°ù◊G á°SQÉªŸG ÖfGƒL òNC’

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

75

RófôØdG á°SQóe øe ¢ü°üb

»YÉªàL’G πYÉØàdGh ábGó°üdG ™«é°ûJ

á≤K ábÓY AÉæÑdh ,AÉbó°UCG Gƒfƒμj ¿CG ≈∏Y º¡JóYÉ°ùŸ ;∞°üdG ‘ ¬FÓeRh óMƒàdG ∞«W ‘ ÖdÉ£dG ÚH ácÎ°ûe ájGƒg OÉéjEG ‘ ÖZôf]”

≈dEG ÜÉ©dC’G ∂∏J ¿GódGƒdG ô p°†ëoj ¿CÉH ìÉª°ùdG á°SQóŸG ôjóe ÖFÉf øe ÉæÑ∏W Gò¡d ;á«Ñ«cÎdG áª°ùéŸG ÜÉ©dC’G ∞°Sƒj Öëj .º¡æ«H Éª«a

ácQÉ°ûe ≈∏Y ¬JQó≤e ΩóY AGôL π∏ŸÉH ô©°ûj ¿É«MC’G ¢†©H ‘ ¬æμd ,∞°Sƒj Öëj ∞°üdG ‘ ÖdÉW ∑Éæg .kÉMƒª°ùe ¢ù«d ∂dP ¿CG ÉÃ ,á°SQóŸG

,á°SQóŸG ‘ ÜÉ©dC’ÉH Éæ¶ØàMG Gò¡d .∞°Sƒj πãe ¬∏ãe ,kÉ°†jCG á«Ñ«cÎdG áª°ùéŸG ÜÉ©dC’G Öëj ¬fCG ÊÈNCG ó≤d] .¬JÉeÉªàgG ™«ªL ¬≤jó°U

»bÓ«°S ,¿hôNB’G É¡Ñ©∏j »àdG ÜÉ©dC’G á©HÉàe ≈∏Y ¬JQó≤e ΩóY AGôL áYƒªéŸG êQÉN ¬fCG hCG ,Å«°S êGõe ‘ ∞°Sƒj ¬∏«eR ÖdÉ£dG óéj Éªæ«Mh

.“á«Ñ«cÎdG áª°ùéŸG ÜÉ©dC’ÉH ¬©e Ö©∏dG ∞°Sƒj ácQÉ°ûŸ káë°ùa

•.º«∏©àdG ∞««μJ /áfôe á«ª«∏©J Ö«dÉ°SCG

•.¿GôbC’G ™e äÉbÓ©dG AÉæH

•.ÖdÉ£dG äÉeÉªàgG ≈∏Y AÉæÑdG

•.áLÉ◊G óæY ∫õ©æeh ÇOÉg âbƒH ìÉª°ùdG

ÖdÉ£dG äÉeÉªàgG ΩGóîà°SG

ÖdÉW »∏Y ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a .»°SQóŸG º¡∏ªY ‘ º¡d kGõ«Ø–] á«ÁOÉcC’G á«∏ª©dG ‘ ÖdÉ£dG äÉeÉªàgG ΩGóîà°SG ‘ IóFÉa ÉfóLh ó≤d]”

ájôKC’G kÉ°Uƒ°üN ,áØ∏àfl øcÉeCG ΩGóîà°SÉH áØ∏àfl ™«°VGƒe øY øjQÉ“ πªY ‘ Gòg Éæeóîà°SG Gòd ;∫ÉMÎdG Öëjh ¿Gó∏ÑdG ∞∏àfl Öëj

IAGôb ‘ kÉ©FGQ kÓªY »∏Y Ωób ó≤d .áÑ∏£dG á«≤H ΩÉªàg’ kGÒãe ∂dP ¿Éc .iôNC’G ¿Gó∏ÑdG øY øjô“ πªY ÉfQôb ,¬àª∏©e ™e ¿hÉ©àdÉHh .É¡æe

.á∏Ä°SC’G áHÉLEGh ¢ü°ü≤dG

IQƒ°U πãe ,á∏£©dG øY Qƒ°üdG ¢†©H ÉæFÉ£YEÉH âeÉbh ¬JódGh ™e çóëàdÉH âªb .¢ùjQÉH ‘ ¬à∏FÉY á∏£Y øY ¬d ¢ü°ü≤dG áHÉàμH kÉ°†jCG Éæªbh

.“ôYÉ°ûŸG øY º∏©àj ≈àM √ôYÉ°ûÃ ¢ü°ü≤dG §HôH Éæªbh .¬d ¢ü°ü≤dG áHÉàμH Éæªbh ,πØjEG êôH øY

•.ÖdÉ£dG äÉeÉªàgG ΩGóîà°SG

•.øjódGƒdG ™eh (ºbÉ£dG) AÓeõdG ÚH ácGô°ûdG

•.áfhôŸG

•.ôYÉ°ûŸG øY º«∏©àdG

QGhOC’G áLò‰

âaÎbG :∫ƒ≤J ºK øeh ,¿É«MC’G ¢†©H ‘ AÉ£NC’G ±GÎbG óª©àJ ±ƒ°S É¡fCG ¬àª∏©e ™e ¥ÉØJ’ÉH Éæªb .É¡«a Å£îj Iôe πc AÉμÑdG ódÉN OÉàYG”

.AÉ£NC’G ±GÎbG Öëj ’h ≥∏≤j ¬fCG ó≤àYCG âdR Ée »ææμd ,Ió«L ádhÉfi âfÉc .iôNCG ¥ôW OÉéjEG ÉæàYÉ£à°SÉH ,ΩGôj Ée ≈∏Y ôeC’G øμd ,CÉ£N

πeÉ©àdG] ‘ óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG øe ºgÒZ hCG ∞°üdG ‘ øjôNB’G áÑ∏£dG óYÉ°ùJ ób É¡æμd ,ódÉÿ áÑ°ùædÉH kGÒÑc kÉbôa ádhÉëŸG çó o– ⁄

∫ƒM] á«YÉªàL’G ¢ü°ü≤dG IAGôb kÉ°†jCG ÉædhÉM . kÓ«∏b ø°ùëàj ódÉN .á«dÉãŸG Öëj ∫Gõj Ée ƒ¡a ódÉÿ áÑ°ùædÉH øμdh ,AÉ£NC’G ±GÎbG ™e

É¡d ¢ùªëàjh á«YÉªàL’G ¢ü°ü≤∏d ó«L πμ°ûH Ö«éà°ùj] ,á°SQóŸG ‘ ôNBG ÖdÉW ,»∏Y Éªæ«H .kGÒãc ¬eÉªàgG ÌJ ⁄ É¡æμd ,á«°†≤dG √òg

.“ódÉN √ÉÑàfG ¢ü°ü≤dG ∂∏J âØ∏J ⁄ .¬FÉbó°UCGh ¬jódGh ™e É¡JAGô≤d â«ÑdG ≈dEG ¬©e ÉgòNCGh É¡JAGôb ójôj .kGÒãc

76

• IõgÉL äÉØ°Uh óLƒJ ’) á«fÉK Iôe ádhÉëŸG IOÉYE’ áLÉM ∑Éæg ¿ƒμJ ó≤a ,πØ£dG ™e πª©∏d áæ«©e Ö«dÉ°SCG íéæJ ’ ÉeóæY πÑ≤àdG

.(ìÉéæ∏d

•.¬ª¡ah ÖdÉ£dG áaô©e

•.»YÉªàL’G º¡ØdG ôjƒ£J πLCG øe á«YÉªàL’G ¢ü°ü≤dG πãe ,ájô°üÑdG Ö«dÉ°SC’G ΩGóîà°SG

• .áfhôŸG

áªYGódG ájô°üÑdG πFÉ°SƒdG ΩGóîà°SG

‘ .»æeõdG ¬dhóL ≈∏Y ¬aƒØ°U πμd Qƒ°U ∞°Sƒj iód .IÌμH É¡eóîà°ùf .∞°Sƒjh ôªY ™e kÉªFGO áªYGódG ájô°üÑdG πFÉ°SƒdG Ωóîà°ùf”

ájô°üH äGƒ£N Ωóîà°ùf .çóëj …òdG Ée ±ô©j »μd] áªYGódG ájô°üÑdG πFÉ°SƒdG ∂dòc Ωóîà°ùf ÉæfEÉa á°ü◊G ≈∏Y Ò«¨J …CG OƒLh ∫ÉM

‘ áªYGO ájô°üH πFÉ°Sh áªK .ΩÉª◊Gh ¢†«MGôŸG ΩGóîà°SGh πcC’Gh ¢ùHÓŸG Ò«¨J πLCG øe ;É°†jCG ¬eC’ ∫hGó÷G AÉ£YEÉH Éæªbh , ∫hGóL]

.ófÉ°ùŸG º«∏©àdG IôFGOh Úª∏©ŸG πÑb øe ÉgÒ°†– ” ,á«Ø°üdG ±ô¨dG ‘ ¿Éμe πc

¢†aôj ¬∏©éj Ée ,∂dP ‘ äÉHƒ©°U ôªY iódh ,»MÉÑ°üdG AÉ≤∏dG ‘ ´ƒÑ°SC’G ‘ Iôe áÑ∏£dG ™ªàéj .ôªY ™e á∏μ°ûe IOÉ©dG ‘ ∑Éæg âfÉc]

.“ kGóL kGó«Øe ¿Éc ¬æμd ,∞«μà«d âbƒdG ¢†©H ôeC’G òNCG .AÉ≤∏dG øY ¬d …ô°üH ∫hóL OGóYEÉH âªb .AÉ≤∏dG ≈dEG ÜÉgòdG

•.óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG óæY áæ«fCÉª£dGh º¡ØdG õ«Øëàd ájô°üÑdG ∫hGó÷G ΩGóîà°SG

•.πgC’G ™e äÉ«é«JGÎ°S’G ácQÉ°ûe

•.á«fGOôa Ö«dÉ°SC’Gh áfhôŸG

á«gÉμa äGQGƒM

âª°SQh (A4) ábQh äô°†MCG .º¡æe º¡FÉ«°TCG òNCG hCG ¬FÓeR óMCG Üô°V ≈∏Y OÉàYG ÉeóæY »∏Y ™e á«é«JGÎ°S’G √òg Éæeóîà°SG]”

‘h ,√Qƒ©°T ¿Éc GPÉeh ,¬Hô°V GPÉŸ ∫ƒ≤«°Sh ,CÉ°†jCG ¬ª°SÒ°Sh ,¬dÉb Éeh ¬∏©a Ée »∏Y ∫ƒ≤«°S .á«∏«ã“ áª°SQ] »∏Y ¬Hô°†j …òdG ¢üî°ûdG

,Ωƒ«dG ∂dP áëLÉf IóYÉ°ùªc ôeC’G GóH . kÉ°†jCG øjôNB’G Qƒ©°Th √Qƒ©°T øY åjó◊G ÉfóàYG .É¡H ΩÉb »àdG ¬à∏©a øY √Qƒ©°ûH ÊÈî«°S ájÉ¡ædG

.“ôNBG Ωƒj …CG ‘ É¡°ùØf IÒJƒdG ≈∏Y ôªà°ùj ’ ób ¬æμd

•.Ö«dÉ°SC’G ìÉ‚ º««≤Jh ,»YÉªàL’G º¡ØdG õ«Øëàd ;á«gÉμØdG äGQGƒ◊G πãe ájô°üÑdG Ö«dÉ°SC’G ΩGóîà°SG

•.øjôNB’Gh äGòdÉH Qƒ©°ûdG øY º«∏©àdGh »JGòdG »YƒdG õ«Ø–

ácQÉ°ûŸG ™«é°ûJ

Éæªb .É¡H Ö©∏dG á°Uôa ôNBG ÖdÉW AÉ£YEG ¢†aQ áMƒLQC’G Öëj …òdG ,ôªY ÖdÉ£dG .ÖdÉW πc ™e πeÉ©à∏d áØ∏àfl á≤jôW óŒ ¿CG ∂«∏Y”

:â∏b .¿hô¶àæj GƒfÉc øjòdG áÑ∏£dG á«≤Ñd ìô°TC’ ,¬©e âKó–h ,âbDƒŸG âeóîà°SG .áMƒLQC’G ≈∏Y Ö©∏dÉH øjôNBÓd ìÉª°ùdG ¬«∏Y ¿CG ¬ª«∏©àH

√QhO á«°†“ ‘ ¬JOÉ©°S ≈dEGh ,ôNB’G ¬≤jó°U ≈dEG ô¶æ«d ¬JóYÉ°S .»μÑj CGóHh ¢†aQ ájGóÑdG ‘ .√QhO ô¶àæj ôNB’G ÖdÉ£dG ,¿Éà≤«bO ∂jód

ôNBG ÖdÉW QhO Ωhó≤H √QÉÑNEG Éæ©£à°SG ,áæ°ùdG ájÉ¡f ™eh .kÉeÉ“ ¬∏ãe áMƒLQC’ÉH Ö©∏dG ¿hójôj øjôNB’G ¿CG º¡a ,kGÒNCG .áMƒLQC’G ≈∏Y

,øμd ,íLQCÉàj √ƒcôJG ,á∏μ°ûe óLƒj ’ :∫ƒ≤dG GhOÉàYG .Qƒ©°ûdG ∂dP ƒg ¢ùŸ óbh ,kGÒãc áÑ∏£dG ¬ÑMCG .âbDƒŸG ΩGóîà°SG É‰hO áMƒLQC’ÉH Ö©∏d

.“¿ƒHƒÑfi áÑ∏W ÉfóæY .kÉ°†jCG áMƒLQC’ÉH Ö©∏dG ¿hójôj øjôNB’G ¿CG º∏©àj ¿CG ôªY ≈∏Yh ,Ö©∏dG ‘ ≥◊G ºμd :º¡d ∫ƒ≤dG äóàYG

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

77

•.øjôNB’G äÉLÉ«àMÉH »YƒdG õ«Ø–

• .¬aô°üJh √ÒμØJ ‘ kGOƒªL πbCG ¿ƒμj ¿CG óMƒàdG ∞«W ‘ ÖdÉ£dG ™«é°ûJ

•.(âbDƒŸG :∫Éãe) ájô°üÑdG Ö«dÉ°SC’G ΩGóîà°SG

• .óMƒàdG ∞«W ‘ ÖdÉ£dG ºYO á«Ø«c º¡a ‘ ¿GôbC’G IóYÉ°ùe

(á£°ûfC’G ÚH) ä’É≤àf’G ºYO

º¡fƒª¡Øj øjòdG Úª∏©ŸG ™e óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG ™°Vh á«æeõdG ∫hGó÷G πª©H Ωƒ≤j …òdG ¢üî°ûdG] øe Ö∏WCG ,áæ°S πc ájÉ¡f ‘h”

Éæ∏©a .πÑ≤ŸG ΩÉ©dG ‘ ¬©e ¿ƒfƒμ«°S øjòdG øjôNB’G ÜÓ£dG ≈∏Y kÉ°†jCG ¬Øjô©àH âªbh ,∞°Sƒj ™e Gòg â∏©a .º¡d kÓÑ≤J ÌcCG ºgh ,kGó«L

.“ájÉ¨∏d kGó«Øe ¿Éch ,»°VÉŸG πÑb ΩÉ©dG ‘ ódÉNh »∏Y ™e Gòg

•.óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£∏d kÉjó– πμ°ûJ ób É¡fEG å«M ;(á£°ûfC’G ÚH) ä’É≤àf’G ‘ ºYódG øe ójõŸG ÒaƒJ

•.áÄ«ÑdG ™e ∞«μàdG

ÖdÉ£dG äGQób ≈∏Y AÉæÑdG

äÉfÉ«ÑdG ™ªéH ΩÉb ¬fEÉa Gòd ,Üƒ°SÉ◊G ΩGóîà°S’ kGóL Ió«L äGQÉ¡e] ôªY iód ¿Éc .á«°Sóæ¡dG ∫Éμ°TC’Gh ÉjGhõdG ∫ƒM ´hô°ûe Éæjód ¿Éc”

.“ájÉ¡ædG” áª∏c ΩGóîà°SÉH ìô°ûdG ≈¡fCG ºK ,º°ùàHGh ¢SQódG ìô°T .¬Ø°U AÓeR ΩÉeCG É¡°VôY ºK ,âæjƒHQhÉÑdG èeÉfôH ΩGóîà°SÉH É¡°VôYh]

ÉeóæY .º°ùàHGh »Øàc ≈∏Y ¬Øàc ∂dP ó©H ™°Vh .AGôWEG ádƒL] ≥«Ø°üàdG øe iôNCG ádƒéH ≈¶ë«d iôNCG Iôe “ájÉ¡ædG” ∫Éb ,√DhÓeR ≥Ø°U

.“¬Jƒb ΩGóîà°SÉH øjôNB’G áÑ∏£dG ™e ∫É°üJ’Gh ¬JGòH ¬à≤K õjõ©àd á©FGQ á≤jôW √òg âfÉc .Ö©∏«d êôN á°ü◊G øe Éæ«¡àfG

•.¬JÉeÉªàgGh ÖdÉ£dG Iƒb ≈∏Y AÉæÑdG

•.¢ùØædÉH á≤ãdG õjõ©àd ¢Uôa OÉéjEG

•.óMƒàdG ∞«W ‘ ÖdÉ£dGh áÑ∏£dG ÚH πYÉØàdG õ«Ø–

OôØdG ÖdÉ£∏d í∏°üj Ée OÉéjEG

∫hÉMCG ºK øeh .»μÑj kÉfÉ«MCGh ,áHÉàμdG ∫ÉªcEG ¢†aôjh ôJƒàj ,É¡ë°ùe ∫hÉMCGh ,CÉ£N á∏ªL hCG áª∏c Öàμj ¬àHÉàc ‘ ôªY Å£îj] ÉeóæY”

Öjƒ°üàd ¬∏ªY á©WÉ≤e] ¬H ΩƒbCG Ée ¿CG âcQOCG ,ôeC’G ‘ äôμa ÉeóæY] .¬æ°†àMCGh áØ«£d] áÑÑfi äÉª∏c ΩGóîà°SG ≥jôW øY ,¬JóYÉ°ùe

.“ kGó«L ¬LGõe É¡«a ¿ƒμj ÉeóæYh ,øeõdG øe IÎa ó©H ’EG πª÷G hCG äÉª∏μdG í°ùeCG ’CG »gh ,iôNCG á≤jôW âHôL Gòd ,¬jPDƒj ¬Ä£N

•.OôØdG ÖdÉ£dG º¡a

•.ÖdÉ£dG äÉLÉ«àMG Ö°SÉæj ÉÃ ¬∏ª©H Ωƒ≤J Ée ∞«μJ /áfhôŸG

17 ºbQ ∫hó÷G

¢TÉ≤ædG :6.1.8 ,º∏©àdG ‘ áÑZôdGh ¢SÉª◊G ájQDƒÑdG áYƒªéŸG ‘ ¿ƒcQÉ°ûŸG ô¡XCG

kÉ«≤«≤M kÉeÉªàgGh ,Iójó÷G QÉμaCÓd kÓÑ≤Jh kÉëjô°U kÉeÉªàgGh

¿Éch ,äÉjóëàdG øe ójó©dG ÉæeÉeCG âfÉc ó≤a ,∂dP ™eh .áÑ∏£dÉH

ÖdÉ£ŸG øe ÒãμdG ™e á°SQóŸG ‘ iÈμdG äGÒ¨àdG âbh ∂dP

.Úª∏©ŸG πgÉc ≈∏Y IÉ≤∏ŸG

78

ÚØ∏àfl Ú«°ù«FQ Úª∏©e áKÓK ∑Éæg ¿Éc ,åëÑdG IÎa ∫ÓN

π©ØH ;ô≤à°ùe ÒZh kÉ≤gôe ºbÉ£dG ¿Éc .Iójó÷G º¡JGóæLCÉH

Ióe âfÉch ,º¡∏ªY äÉ°SQÉ‡ ≈∏Y äCGôW »àdG iÈμdG äGÒ¨àdG

âfÉμa ,Qƒ¡°T áà°S πc ÚYƒÑ°SCG Ú£°ù∏a ≈dEG áãMÉÑdG äGQÉjR

á«æ≤J äÉHƒ©°U ∑Éæg âfÉc Éªc ,IOhófi kÉ©e πª©dG ájQGôªà°SG

.áØ«©°V âfÎfE’G áμÑ°T âfÉc å«M ,“ÖjÉμ°ùdG” ΩGóîà°SG ‘ á qªL

Ò¨J ÖÑ°ùH ;πª©dG ájQGôªà°SG øe äÉjóëàdG ¢†©H ä qóM óbh

Ée ,iôNCG ≈dEG áæ°S øe óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG ™e πeÉ©dG ºbÉ£dG

äQOÉZ ,∂dP ≈dEG káaÉ°VEG .ájQDƒÑdG áYƒªéŸG AÉ°†YCG Ò¨J ≈dEG iOCG

É¡fCG øe ºZôdÉHh ,ôNBG kÉÑ°üæe π¨°ûàd ófÉ°ùŸG º«∏©àdG IóMh Iôjóe

¿EÉa ,É¡à∏jóH kÉ≤M â∏©a Éªc ,åëÑ∏d ÊÉØàŸG É¡ªYO ‘ äôªà°SG

.πª©dG ájQGôªà°SG ‘ Iƒéa π qμ°T ∂dP

πª©dÉH ®ƒë∏e ìÉ‚ ∑Éæg ¿Éc ,äÉjóëàdG √òg øe ºZôdG ≈∏Yh

∫hó÷G) ¢ü°ü≤dG øe í°Vƒe ƒg Éªc ,óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG ™e

ø qμe …òdG Ée :∫DhÉ°ùàdG Gòg ìôW ó«ØŸG øe ¬∏©dh .(17 ºbQ

?ìÉéædG øe iƒà°ùŸG ∂dP ≥«≤– øe á°SQóŸG

á«HÉéjEG äÉbÓY AÉæH ≈∏Y …ƒb õ«côJ äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe ‘

∞«W ‘ º¡fGôbCGh áÑ∏£dG ÚHh ,á¡L øe ,áÑ∏£dGh ºbÉ£dG ÚH

áÑ∏£dG º∏©àj ,áªYGódG áÄ«ÑdG √òg πX ‘ .iôNCG á¡L øe ,óMƒàdG

‘É°VEG ºYO º¡jódh ,º¡fGôbCG ™e ÖæL ≈dEG kÉÑæL óMƒàdG ∞«W ‘

º¡a ºYód ájô°üÑdG äÉ«é«JGÎ°S’G ΩGóîà°SG ºàj .√ƒLÉàMG ¿EG

¿CG Éªc ,áÑ∏£dG øe ºgÒZ øe Òãμdh ,óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG

,ÖdÉ£dG ∫ƒM Iõcôªàeh ,áfôe º«∏©J Ö«dÉ°SCG ƒëf kÉ¡LƒJ ∑Éæg

.…ó«∏≤àdG Ú≤∏àdG è¡f øY kGó«©H

≈æÑàjh ,º¡fGôbCG ™e óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£∏d πeÉ°ûdG èeódG ºàj

,áfôe º«∏©J Ö«dÉ°SCG ΩGóîà°SÉH πeÉ°ûdG èeódG êPƒ‰ ¿ƒª∏©ŸG

≈æÑJ Éªc ,ájOôØdG äÉLÉ«àM’G Ö°SÉæJ ¢ùjQóJ Ö«dÉ°SCG »æÑJh

≈∏°†ØdG á≤jô£∏d §«£îàdG ‘ º««≤àdGh á¶MÓŸG º«b ¿ƒª∏©ŸG

Ú©H ÖdÉ£dG äÉeÉªàgGh Iƒ≤dG •É≤f á«ªgCG òNCGh ,ÖdÉ£dG ºYód

.§≤a äÉHƒ©°üdG ≈∏Y õ«cÎdG øe k’óH ,QÉÑàY’G

óMƒàdG ∞«W ‘ ÖdÉ£dG ≈dEG ô¶æoj å«M -ábÉYEÓd »Ñ£dG êPƒªædG ¿EG

kÉæ∏Y ¢Vƒaôe êPƒ‰ -ìÓ°UEG ≈dEG êÉàëjh π∏N øe ÊÉ©j ¢üî°ûc

øe k’óHh .ófÉ°ùŸG º«∏©àdG Iôjóe ±Gô°TEÉH ,RófôØdG ¢SQGóe ‘

äÉaÓàNG ∂∏àÁ ¢üî°ûc óMƒàdG ∞«W ‘ ÖdÉ£dG ≈dEG ô n¶æoj ,∂dP

.É¡©e πeÉ©àdG øe øμªàæd É¡ª¡Ød áLÉëH øëf ,áª¡eh Iójôa

óbh ,ÖdÉ£dG ºYO πLCG øe QƒeC’G AÉ«dhCG ™e πª©∏d ájƒb ìhQ áªK

∞«W ‘ áÑ∏£dG äÉLÉ«àMG á«Ñ∏àd kÉ«FÉ≤àfG kÉé¡f ¿ƒª∏©ŸG ≈æÑJ

áYƒªéŸG ‘ GƒcQÉ°T øjòdG ºbÉ£dG º¶©e ¿EÉa ,π©ØdÉHh ,óMƒàdG

øY ÌcCG Gƒª∏©à«d á°Uôa ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G Gƒæ“ (%75) ájQDƒÑdG

.óMƒàdÉH á≤∏©àŸG Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG

á«bô°ûdG ¢Só≤dG /áª°ùH IÒeC’G õcôe 6.2

äÉbÉYE’G …hP ∫ÉØWCÓd …ÒN »ÑW õcôªc áª°ùH IÒeC’G õcôe CGóH

´É£bh á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ ô°SC’G õcôŸG Ωóîjh ,1965 ΩÉ©dG ‘

õcôŸG ™ q°Sh ,1987 ΩÉ©dG ‘h .á«bô°ûdG ¢Só≤dG ≈dEG káaÉ°VEG ,IõZ

ká°SQóe ¬MÉààaÉH ∂dPh ,Ö£dG øY kÓ°†a ,º«∏©àdG πª°û«d √QhO

.π«gCÉàdG πLCG øe »Ñ£dG õcôŸG ≈dEG ¿ƒJCÉj GƒfÉc øjòdG ∫ÉØWCÓd

,»∏fi ™ªà› á°SQóe íÑ°üàd á°SQóŸG äQƒ£J ,á≤M’ IÎa ‘h

™e ÖæL ≈dEG kÉÑæL á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G ¢†©H º«∏©àd

±ƒØ°U ‘ ¿Éc º¡°†©H ¿CG ≈∏Y ,…OÉ«àY’G Qƒ£àdG …hP º¡fGôbCG

á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G …hP øe kÉÑdÉW 150 áªK ,kÉ«dÉMh .á∏°üØæe

øe % 16ƒëf …CG ,á°SQóŸG ™ªà› ¿ƒ∏μ°ûj kÉÑdÉW 830 π°UCG øe

.‹ÉªLE’G Oó©dG

PEG ,á«YÉªàL’G IGhÉ°ùŸG ìhQ ÖbGôŸG ¢ùª∏j ,á°SQóŸG πNGOh

áÑ∏£∏d ìÉª°ù∏d »°SGQódG è¡æŸG ‘ áfhôŸG πLCG øe á°SQóŸG íaÉμJ

‘ QGôMCG äGhòc ºgôjƒ£Jh ,á°UÉÿG º¡eÉªàgG ä’É› ôjƒ£àH

.(T4)ÒμØàdG

OÉ–’G øe πjƒªàH Ò¨°U õcôe íàoàaG ,2011 ÈªàÑ°S /∫ƒ∏jCG ‘

≈dEG áLÉë∏d káHÉéà°SG ;óMƒàdG ∞«W ‘ QÉ¨°üdG áÑ∏£∏d »HhQhC’G

ôîØjh ,Ú£°ù∏a ‘ ¬Yƒf øe ∫hC’G ƒg õcôŸGh ,äÉeóÿG √òg

.IQOÉÑŸG √ò¡H √ƒØXƒe

,»Ñ£dG õcôŸG Üôb »°VQC’G ≥HÉ£dG ‘ OƒLƒŸG ,õcôŸG Èà©jh

ø°S ‘ kÓØW ô°ûY óMCG kÉ«dÉM º°†jh ,»LÓYh »ª«∏©J ≥aôe áHÉãÃ

¿ƒ≤aGôŸG á©HQC’G ¿ƒ÷É©ŸGh ¿Éª∏©ŸG ™°†N óbh ,IôμÑŸG ádƒØ£dG

.õcôŸG ìÉààaG â≤Ñ°S »àdG áæ°ùdG ‘ ∞ãμe ÖjQóàd IóMƒ∏d

πjƒªàdG íÑ°UCG ,á«∏«FGô°SE’G IQGRƒdG øe ¢ü«NôJ ≈∏Y º¡dƒ°üëHh

;ÚëfÉŸG πjƒ“ ≈∏Y ∂dP ó©H óªà©j ød õcôŸÉa ,kÉfÉeCG ÌcCG ¿B’G

.¬dƒªà°S ,ÉgQhóH ,IQGRƒdG ¿C’

(Gƒ°S) ºbÉW ΩÉbh ,kÉª«b kÉÑjQóJ Iô°UÉædG ‘ Gƒ°S á°SQóe âeób

IQÉjõH ΩÉb »°SÉ°SC’G ºbÉ£dG ¿Éch . kÉjô¡°T IóMƒdG ≥«Ñ£J áÑbGôÃ

»cƒ∏°ùdG π«∏ëàdG øY Gƒª∏©J å«M ,ÖjQóJ »≤∏àd ójƒ°ùdG ≈dEG

Qƒ°üdG ∫OÉÑJ ≥jôW øY π°UGƒàdG ΩÉ¶fh ,(ABA) »≤«Ñ£àdG

.(PECS)

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

79

kÉÑ°SÉæe øμj ⁄ »≤«Ñ£àdG »cƒ∏°ùdG π«∏ëàdG ¿CG GhóLh ,∂dP ™eh

ƒ¡a ,“‹BG πLQ º«∏©J” ó«©H óM ≈dEG ¬Ñ°ûjh kÉeQÉ°U √hCGQ PEG ,º¡d

.(PR1) π°UGƒàdG ôjƒ£àd ºFÓe ÒZ

êÓY :É¡æª°V øe ,Ö«dÉ°SC’G øe á∏°ù∏°S ΩGóîà°SG ºbÉ£dG π q°†Øj

π°UGƒàdÉH á£ÑJôŸG äÉbÉYE’G …hPh óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G º«∏©Jh

,πjóÑdG π°UGƒàdGh (TEACCH)`H ájõ«∏‚E’ÉH ±hô©ŸG

(äÉbÓ©dG ∫ƒM õcôªàŸG …OôØdG …Qƒ£àdG ±ÓàN’G) (AAC)h

” (áq«°ùM áÄ«Ñc) Iõ¡› áaôZ ,∂dòc ,ºbÉ£dG iódh ,(DIR)

™e πª©dÉH ºbÉ£dG Ωõà∏jh .¿óæd ≈dEG IQÉjR ∫ÓN É¡JGhOCG AGô°T

Gƒfƒμj ¿CG ≈∏Y ºgóYÉ°ùJ äÉ«é«JGÎ°SG º¡ª«∏©àH ,QƒeC’G AÉ«dhCG

.º¡FÉæHCG Qƒ£J ºYO ≈∏Y øjQOÉb

OGôaCG »HhQhC’G OÉ–’G πjƒ“ ø qμe ,óMƒàdG IóMh AÉ°ûfEG ≈dEG áaÉ°VEG

GƒfÉch .á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ á«YƒJ èeÉfôH ‘ AóÑdG øe ºbÉ£dG

ˆG ΩGQh ,¢ù∏HÉf :»gh É¡©e πª©∏d á«∏fi äÉ©ªà› á©HQCG GhOóM

õcGôŸG ™e ™HQC’G ¿óŸG √òg ‘ πª©j ºbÉ£dG ¿Éc .π«∏ÿGh ÉëjQCGh

¿B’G ≈àM ºàjh ,óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWC’G º°†J âfÉc »àdG ,áªFÉ≤dG

.iôNC’G äÉbÉYE’G …hP ∫ÉØWC’G ™e ÖæL ≈dEG kÉÑæL º¡H AÉæàY’G

äÉeóN ÒaƒJ ≈∏Y õcGôŸG ∂∏J áª°ùH IÒeC’G õcôe ºbÉW óYÉ°S

πª©dG Gòg »æoH .º¡àaô©eh º¡JGÈN º¡d Gƒeób óbh ,á°ü°üîàe

AÉHBG Úμ“h ºYO πLCG øe ;õcôª∏d óeC’G πjƒW ΩGõàd’G ≈∏Y º¡ŸG

πjƒ“ ¿CG ÒZ ,á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ ábÉYE’G …hP ∫ÉØWC’G äÉ¡eCGh

.≈¡àfG ób ÚëfÉŸG

IÒeC’G õcôe ¬Kóëj …òdG …ôgƒ÷G ¥ôØdG í°VƒJ á«JB’G á°ü≤dG

º°S’G) ôª°S É¡ª°SG IÉàa øY á°ü≤dGh ,óMƒàdG …P ÖdÉ£∏d áª°ùH

.(kÉ«≤«≤M ¢ù«d

áª°ùH IÒeC’G õcôe øe á°üb

‘ ,kÉ°Uƒ°üN ,Ö°†¨dG á©jô°S ôª°S âfÉc ,ádƒØ£dG ø°S ‘ »gh .kÉe ÉÄ«°T áØ∏àfl º¡àæHG ¿CÉH áªFGO áaô©e ≈∏Y ôª°S GódGh ¿Éc

øjôNB’G ™e ∫É°üJG É¡jód ¢ù«dh ¢ù∏Œ ’ ôª°S ¿CG ΩC’G â¶M’ É¡æ«Mh ,kÉ«©«ÑW ôª°S ƒ‰ ¿Éc ,Qƒ¡°T á©°ùJ ø°S ájÉ¨dh .ΩƒædG âbh

âfÉc ,∂dP øe k’óHh .øjôNB’G ∫ÉØWC’G ™e hCG ÜÉ©dC’ÉH Ö©∏dG ≈àM ’h øjôNB’G ™e äÉWÉ°ûædG ‘ •Gôîf’G ójôJ ’h ,É¡«æ«©H

.QGôªà°SÉH É¡jó«H ≥Ø°üJh ,âbƒdG ∫GƒW RÉØ∏àdG ógÉ°ûJ ôª°S

™e πYÉØàJ øμJ ⁄h ,É¡©HÉ°UCG ±GôWCG ≈∏Y »°ûŸG ≈∏Y äOÉàYG âfÉch ,§≤a äÉª∏c ™°†H ôª°S âª∏μJ kGô¡°T Iô°ûY á«fÉªK ø°S ‘

.ñGô°üdGh AÉμÑdG ≥jôW øY ¢SÉædG ™e π°UGƒàJ âfÉch ,É¡FÉ«°TCG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ‘ É¡àNCG ≈∏Y óªà©J âfÉch ,¢SÉædG

‘ IóYÉ°ùŸG âLÉàMG .óMƒàdÉH É¡°ü«î°ûJ ”h ,ÉgôªY øe áãdÉãdG ø°S ‘ âfÉc ÉeóæY áª°ùH IÒeC’G õcôe ≈dEG ôª°S äô°†M

á«cô◊G äGQÉ¡ŸG ‘ πcÉ°ûe É¡jód ¿CG Éªc ,á«°üî°ûdG áaÉ¶ædGh ΩÉª◊G ≈dEG ÜÉgòdGh πcC’G :πãe ,á«eƒ«dG IÉ«◊G äÉWÉ°ûf πc

.á≤«bódG

áaô¨dG äÉ°ù∏L â∏NOh ,AÉŸÉH êÓ©dGh »°ùØædG êÓ©dGh ≥£ædGh »æ¡ŸG êÓ©dG â≤∏J å«M ,óMƒàdG ∞«W ‘ ∞°üH ôª°S â≤ëàdG

. q»°ù◊G πeÉμàdG è¡fh …õjõ©àdG ‹OÉÑàdG π°UGƒàdG èeÉfôH ≥«Ñ£àH Éæªbh ,(DIR) á≤jôW ΩGóîà°SÉH áq«°ù◊G

á«›ódG áª°ùH IÒeC’G á°SQóŸ ∫ÉØWC’G ¢VÉjQ ‘ kÉ«FõL ôª°S èeO ” ,É¡jódGƒd §°ûædG QhódG ™eh ,êÓ©dG øe IóMGh áæ°S ó©Hh

çóëàJh ,IRÉà‡ á«°üî°T áaÉ¶f É¡jódh ,ÉgóMh ΩÉª◊G Ωóîà°ùJ .QhódG QÉ¶àfGh ácQÉ°ûŸG º«gÉØe ,¿B’G ,ôª°S ±ô©J .á∏eÉ°ûdG

.áeƒ¡Øe á≤jô£H É¡°ùØf øY ÒÑ©àdG É¡fÉμeEÉH ¿EÉa ,äÉª∏μdG ¢†©H ¢ü≤æJ É¡fCG øe ºZôdG ≈∏Yh ,á∏eÉc kÓªL káeóîà°ùe

,óMƒàdG ™e ∞«μàJ ,á∏eÉ°ûdG á«›ódG á°SQóŸG ‘ »∏c πμ°ûH â›OCG ób ôª°S ¿ƒμJ ¿CG IóMGh áæ°S ó©H ™bƒàj ,ôªà°ùŸG êÓ©dG ™eh

.É¡àdƒØ£H ™àªà°ùJh

80

RófôØdG á°SQóe) √òg á°SGQódG ádÉ◊ ¿Éà«ª«∏©àdG ¿ÉàÄ«ÑdG âfÉc

á°übh ,IóY √ƒLh ‘ ÚàØ∏àfl (áª°ùH IÒeC’G õcôeh äÉæÑ∏d

q»°†ŸG πÑbh .∂dP í°VƒJ áª°ùH IÒeC’G õcôe øe √òg ìÉéædG

¿É«ÑJ øe óH ’ ,åëÑdG ‘ áª°ùH IÒeC’G õcôe ∑Gô°TEG øY åjó◊ÉH

.åëÑdG ‘ ôeC’G Gò¡d áæª°†àŸG ÊÉ©ŸGh áª«≤dGh ÚàÄ«ÑdG ÚH ¥ôØdG

,Ö£dGh º«∏©àdG »ŸÉY ÚH AÉ≤àdG á£≤f ∑Éæg ,óMƒàdG ´ƒ°Vƒe ‘

ÚH ¿hÉ©àdG øe É¡°ù qª∏J ÉææμÁ ádOÉÑàe á©Øæe ó‚ ÉæfCG Éªc

ÉgQƒ£J äó¡°T IÉàa øY √ÓYCG á°ü≤dG QÉÑàYG ¿ÉμeE’ÉHh .ÚàÄ«ÑdG

.ΩÉªàg’G ≥ëà°ùJ á«°†b

á°ü≤dG ‘ Iôe øe ÌcCG áeóîà°ùŸG ,“êÓY” áª∏c ¿EÉa ,∂dP ™eh

¿EG ∫ƒ≤dG øμÁh ,º¡∏ªY ∞°Uƒd ¿ƒª∏©ŸG É¡eóîà°ùj ’ ,√ÓYCG

,º«∏©àdG Qhój Éªæ«H ;Ée CÉ£N á«ëæJ hCG AÉØ°T ∫ƒM Qhój êÓ©dG

.º¡ØdGh äGQÉ¡ŸGh áaô©ŸG AGQh »©°ùdG ∫ƒM ,º∏©ª∏d áÑ°ùædÉH

∞bƒŸG ‘ ¥ôa ∑Éæg ?á°ü≤dG ‘ ôª°S IÉàØdG º«∏©J ΩCG AÉØ°T ºàj πg

ºg πg :óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG äÉLÉ«àMÉH ÒμØàdG ôgƒL ¢ùÁ

√ÓYCG É¡à°ûbÉæe â“ á«°†≤dG √òg ?º«∏©à∏d ΩCG ìÓ°UEÓd áLÉëH

≥ëà°ùJ ,áãMÉÑdG øX ‘ ,ádCÉ°ùŸG √ògh ,(2.1h 2.1 ΩÉ°ùbC’G)

≈∏Y ¿ƒ∏ª©j º¡Ø°UƒH Ú£°ù∏a ‘ Ú«æ¡ŸG πÑb øe ÌcCG í«°VƒàdG

.óMƒàdG π≤M ‘ º¡∏ªY ôjƒ£J

äÉLÉ«àMG ∫ƒM É¡àcQÉ°ûŸ IQÉ¡eh áaô©e Ú÷É©ŸGh IòJÉ°SC’G iód

êÓ©dG ¥ôWh ,Iô°üàîŸG AÉª°SC’G hóÑJ ób .óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG

’EG ,Úª∏©ª∏d ÖjôZ ∫É› É¡fCÉc ,ôª°S á°üb ‘ áëF’ ‘ IQƒcòŸG

π°UGƒàdG ôcP ” ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a ,ácÎ°ûe á«°VQCG ∑Éæg ¿CG

kÓ≤M ¿ƒμj ¿CG Üƒ∏°SC’G Gòg ¿ÉμeEÉHh ,ôª°S á°üb ‘ »∏YÉØàdG

áeóîà°ùŸG ájô°üÑdG Ö«dÉ°SC’G ,kÉ°†jCG ,º°†j ¬æμd ,kGóL kÉ°ü°üîàe

.(6.1.7 º°ùb) äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe ‘

äÉbÓ©dG ∫ƒM õcôªàŸG …OôØdG …Qƒ£àdG ±ÓàN’G Üƒ∏°SCG ¬Ñ°ûj

ÖdÉ£dG ôjƒ£àd …OôØdG ‹ƒª°ûdG Üƒ∏°SC’G kÉ«Ñ°ùf (DIR)

OƒLƒd áLÉM áªK ¿CG ≈∏Y ,äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe ‘ Ωóîà°ùŸG

.º«∏©àdGh êÓ©dG ÚH πNGóJ

ôjƒ£J ‘ ¿B’G õcôŸG áÑZQ ΩÉªàgÓd IÒãŸG äGQƒ£àdG øeh

øe óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWC’G øμªà«d ,á©eÉL á«ª«∏©J äÉ°SQÉ‡

.á°SQóŸG ≈dEG ºK øeh á°VhôdG ≈dEG ∫É≤àf’G

ºbÉ£∏d á«dhC’G áfÉÑà°S’G 1.2.6

øY Ö«éŸG ºbÉ£dG øª°V ¿Éch ,á«dhCG áfÉÑà°SG ºbÉ£dG πªcCG

äô¡X óbh ,óMƒàdG IóMh ‘ ¿ƒ∏ª©j Ú÷É©e á°ùªN áfÉÑà°S’G

:»∏j Éªc èFÉàædG

äÉLÉ«àMG º¡Ød IQƒ°ûŸG ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d ÖgòJ ¿CG ∂æμÁ øjCG :1¢S

?∂Ø°U ‘ á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G …hP øe ÖdÉ£dG

ÜGô£°VG øª°V º¡©e πª©J øjòdG áÑ∏£dG øe óMCG ™≤j πg :2¢S

?(ôLÈ°SCG áeRÓàe ∂dP ‘ ÉÃ) óMƒàdG ∞«W

?óMƒàdG øY º∏©à∏d á°Uôa ≈∏Y â∏°üM âæc πg :3¢S

ÖæL ≈dEG kÉÑæL óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG º«∏©Jh èeO »¨Ñæj :4¢S

?…OÉ«àY’G …Qƒ£àdG ƒªædG …hP º¡FÓeR ™eن

طيس

فلي

د فوح

لتي ا

ذول

فاط

ا8م

عليت

49-48 Oó©dG

81

:»æfCG ô©°TCG ,óMƒàdG ∞«W »ª¡a ∫ÓN øe :5¢S

ÖdÉ£dG äÉLÉ«àMG á«Ñ∏àd ∂ÑjQóJ ∑ qóYCG ób áLQO ájC’ :6¢S

?¬©e πª©J …òdG …OÉ«àY’G

∞«W ‘ áÑ∏£dG ™e πª©∏d ∂ÑjQóJ ∑ qóYCG ób áLQO ájC’ :7¢S

?óMƒàdG

»àaô©eh »JGQÉ¡e ôjƒ£àd á°Uôa ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G OhCG :8¢S


.2012 •ÉÑ°T - »Ñ°TBG ÚdEG áãMÉÑdG ™e zÚ£°ù∏a ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G º«∏©J { ∫ƒM »°SGQódG Ωƒ«dG øe ÖfÉL

82

:á«dhC’G áfÉÑà°S’G èFÉàf

•.äÉeƒ∏©ª∏d kÉ«°ù«FQ kGQó°üe QƒeC’G AÉ«dhCG Èà©j

• ™e πª©dG ‘ IÈN áfÉÑà°S’G øY ÚÑ«éŸG øe %15 iód

.óMƒàdG …hP áÑ∏£dG

• ,óMƒàdÉH ≥∏©àj ÉÃ ÖjQóàdG ¢†©H ÚÑ«éŸG øe %39 ≈≤∏J

nßëj ⁄h ,πª©dG AÉæKCG kÉÑjQóJ ΩCG kÉFóàÑe kÉÑjQóJ ¿ÉcCG AGƒ°S

.óMƒàdG øY º∏©à∏d á°UôØH %61

• πeÉ°ûdG èeódG Iôμa ™e Gƒ≤aGƒj ⁄ kÉÑjô≤J ÚcQÉ°ûŸG ∞°üf

.óMƒàdG …hP áÑ∏£∏d

• hCG ¿ƒμ∏àÁ ’ º¡fEG GƒdÉb %45 ºbÉ£dG AÉ°†YCG øe ójó©dG

øe %12,5 ô©°T Éª«a ,óMƒàdG øY á∏«∏b áaô©e ¿ƒμ∏àÁ

.áaô©ŸG ¿ƒμ∏àÁ º¡fCG ÚÑ«éŸG

• áaô©ŸG ôjƒ£àd á°Uôa ∑ÓàeG ídÉ°üd …ƒb ºYO áªK

.óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG ™e πª©dÉH

,Éª¡«à∏c ÚàÄ«ÑdG øe äÉHÉLE’G ÚH áë°VGh ¥hôa ∑Éæg âfÉc

‘ â“ äÉfÉÑà°S’G √òg øY áHÉLE’G ¿CG ≈dEG IQÉ°TE’G Öéj ¬fCG ≈∏Y

∫ÉM ‘ áØ∏àfl äÉHÉLEG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G øμªŸG øeh ,á°SGQódG ájGóH

.‹É◊G âbƒdG ‘ á∏Ä°SC’G âMôW

iód ¿CG ô¡¶j ,ÚàÄ«ÑdG ‘ áfÉÑà°S’G èFÉàf ÚH Iô°üàîŸG áfQÉ≤ŸÉH

™e πª©dG ‘ IÈN äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe »ª∏©e øe ÈcCG áÑ°ùf

õcôe ‘ º¡àÑ°ùf âfÉc Éª«a ,%48,7 óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG

.%15 áª°ùH IÒeC’G

%40,7 áÑ°ùæH RófôØdG á°SQóe ‘ Úª∏©ŸG øe πbCG OóY QÉ°TCGh

âfÉc ÚM ‘ ,óMƒàdÉH ≥∏©àŸG ÖjQóàdG ≈∏Y º¡dƒ°üM ΩóY ≈dEG

,ΩÉbQC’G √òg ™e ≥Øàj ÉÃh .áª°ùH IÒeC’G õcôe ‘ %61 áÑ°ùædG

»HÉéjEG πμ°ûH äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe »ª∏©e øe ÒÑc OóY ÜÉLCG

™e ÖæL ≈dEG kÉÑæL óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG º«∏©J Öéj” ∫GDƒ°S øY

GhQÉàNG äÉæÑ∏d (RófôØdG) ‘ %85 :…OÉ«àY’G ƒªædG …hP º¡fGôbCG

%33 ≈dEG áÑ°ùædG Ò°ûJ Éª«a ,“≥aGhCG” hCG “Ió°ûH ≥aGhCG” áHÉLEG

.áª°ùH IÒeC’G õcôe ‘ §≤a

OhCG” :∫GDƒ°ùdG ≈∏Y ÚàÄ«ÑdG ÚH äÉHÉLE’G ¬HÉ°ûàJ ,∂dP ™eh

‘ áÑ∏£dG ™e πª©∏d »àaô©eh »JGQÉ¡e ôjƒ£àd á°Uôa ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G

%95,6h áª°ùH IÒeC’G õcôe ‘ %91,3 ¿EG PEG ;“óMƒàdG ∞«W

hCG “Ió°ûH ≥aGhCG” áHÉLE’G GhQÉàNG äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe ‘

.“≥aGhCG”

øe 5 ¿CG π©ØH ,Úà«ª«∏©àdG ÚàÄ«ÑdG ÚH áfQÉ≤ŸG âaôëfG ó≤d

,Ú÷É©ŸG øe GƒfÉc áª°ùH IÒeC’G õcôe ‘ áfÉÑà°S’G øY ÚÑ«éŸG

º¡∏c äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe ‘ áfÉÑà°S’G øY ¿ƒÑ«éŸG ¿Éc ÚM ‘

‘ Ú÷É©ŸG ∑Gô°TEG kGóL »≤£æŸG øe ¿Éc ¬fCG ≈∏Y ,Úª∏©ŸG øe

øe º¡fEG 1EG ,Úª∏©e Gƒ°ù«d º¡fCG øe ºZôdÉH áfÉÑà°S’G øY áHÉLE’G

kÉ°†jCG IQÉ°TE’G ÖŒ Éægh ,óMƒàdG IóMh ôjój …òdG ºbÉ£dG OGôaCG

»LÓ©dG ºgQhO ≈dEG káaÉ°VEG ,»ª«∏©àdG ºgQhO ≈dEG Ghô¶f º¡fCG ≈dEG

.(PR1)

Éª«a ,Úª∏©ŸG èFÉàf øe ≈∏YCG QGôªà°SÉH Ú÷É©ŸG èFÉàf âfÉch

âfÉc Éªc ,óMƒàdG ∫É› ‘ áaô©ŸGh ÖjQóàdGh áHôéàdG ¢üîj

…hP º¡fGôbCG ™e óMƒàdG …hP áÑ∏£dG èeO Iôμa º¡ªYO ‘ ≈∏YCG

.…OÉ«àY’G ƒªædG

áª°ùH IÒeC’G õcôe ºbÉW ™e πª©dG 2.2.6

ÊÉãdG øjô°ûJ ô¡°T ‘ åëÑdG ‘ áª°ùH IÒeC’G õcôe ácQÉ°ûe äCGóH

RófôØdG á°SQóe ™e πª©dG AóH ≈∏Y ΩÉY Qhôe ó©H ∂dPh ,2012

áaô°ûŸG ,ÆÒÑ∏«L øjQÉc.O âeób ájÒ°†– πªY á°TQh ‘h .äÉæÑ∏d

¥hóæ°U ôjƒ£J ‘ äóYÉ°S ób âfÉc á«ÑjQóJ OGƒe ,åëÑdG ≈∏Y

ájò¨J” IóëàŸG áμ∏ªŸG ‘ OGƒŸG √òg â≤∏J óbh ,»ª«∏©àdG óMƒàdG

™e ,(AET, 2013) “ÚcQÉ°ûŸG πÑb øe ájÉ¨∏d á«HÉéjEG á©LGQ

“º«∏©àdG º°ùb πÑb øe É¡©°Vh ” »àdG ±GógC’G ≈£îàJ èFÉàf”

√òg ¿ƒ©£≤j ºgGôJ ¿CG kÉ≤M kGÒãe ¿Éc Gòd ,(¬°ùØf ™LôŸG)

,¢Só≤dG ‘ »æ«£°ù∏a õcôe ≈dEG Gƒ∏°ü«d äÉaÉ≤ãdG ÚH äÉaÉ°ùŸG

ÚæKG øY kÓ°†a ,ºbÉ£dG AÉ°†YCG øe ¿ƒ°ùªNh á°ùªN ô°†M ó≤a

Gòg ¿Éch ,äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe ºbÉ£d Ú«°ù«FôdG AÉ°†YC’G øe

.kÉ©e Éæ∏ª©d áÑ©°üdG á«à°ùLƒ∏dG á°SQÉªŸÉH AóÑ∏d kÉª¡e kGôeCG

Éª¡JÈN øY Iô°TÉÑe ôjQÉ≤J ,RófôØdG á°SQóe øe ,¿Éàª∏©ŸG âeób

ΩÉª°†f’G ≈dEG ÚcQÉ°ûŸG IƒYO â“h ,åëÑdG ‘ ácQÉ°ûŸÉH á≤∏©àŸG

‘ kÉ°üî°T 14 ô°†M å«M ,ájQDƒÑdG áYƒªéŸG á©HÉàe ´ÉªàLG ‘

.IRÉLE’G Ωƒj

,Ú÷É©eh Úª∏©e áª°ùH IÒeC’G õcôe ‘ ájQDƒÑdG áYƒªéŸG âª°V

∞°üY áHÉãÃh ,…ó«¡“ ¢TÉ≤f øY IQÉÑY ∫hC’G ´ÉªàL’G ¿Éch

´ÉªàL’G øe ÌcCG QÉμaCG äô¡X ¬fCG ≈∏Y ,kÉ≤M’ ¬∏ªY ºà«°S ÉŸ »ægP

:É¡æª°V øe ,“ÖjÉμ°S” ≈∏Y

•.äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe ™e ácÎ°ûe πªY á°TQh

• ºbÉ£d πeÉ°ûdG èeódG ∫ƒM ,»∏©a •É°ûf äGP πªY á°TQh

.óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ∫ÉÑ≤à°S’ ºgÒ°†ëàd ;á°VhôdG

• áØ°†dG ‘ ájƒYƒJ á°ù∏L ‘ ¿ÉÁEGh áª°ùÑd ÚdCG á≤aGôe

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

83

.ΩôμdƒW ‘ õcôe ‘ ø¡∏ªY IógÉ°ûŸ ,á«Hô¨dG

•.ºbÉ£dG É¡Ñ∏W IójóY QOÉ°üe

á«ª«∏©J äÉ°SQÉ‡ ôjƒ£àd áLÉ◊G ájQDƒÑdG áYƒªéŸG AÉ°†YCG OóM

‘ ∫ÉØWC’G øμªàj »μd ;áª°ùH IÒeC’G õcôe á°VhQ øª°V á©eÉL

áÄ«ÑdG ‘ êÉeóf’Gh Qƒ£àdG á°Uôa ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G øe óMƒàdG IóMh

2013 ¿É°ù«f ô¡°T ‘ πªY á°TQh º«¶æJ ” ‹ÉàdÉHh ,á«eÉ¶ædG

IóMh øe ∫É≤àf’Gh πeÉ°ûdG èeódG ºYóJ »àdG Ö«dÉ°SC’G á°SGQód

.á°VhôdG ≈dEG óMƒàdG

äÉYÉ°S ™HQCG äôªà°SG óbh ,á«cQÉ°ûJh á«∏ªY ∂∏J á°TQƒdG âfÉc

»°ù«FôdG ºbÉ£dG ™e πª©dG ‘ É¡JóFÉa âàÑKCG óbh ,áYÉ°ùdG ∞°üfh

§HQ øe øμªàf »μd ,á°TQƒdG IQGOEGh §«£îàdG ‘ óMƒàdG IóMh øe

¿CG ÚcQÉ°ûŸG øe %92 óLh .ÚcQÉ°ûŸG äÉLÉ«àMÉH ¿ƒª°†ŸG

kÉ°üî°T ¿CG øe ºZôdÉH ,“Ió«Øe” hCG “ kGóL Ió«Øe” âfÉc á°TQƒdG

.kGócCÉàe øμj ⁄ kGóMGh

¿Éc OGƒŸGh QOÉ°üŸG ¿CÉ°ûH Ö∏£dÉH ºbÉ£dG ¬H Ωó≤J Ée ‘ ÒμØàdG ¿EG

É¡à∏°SQCG »àdG QOÉ°üŸÉH áëF’ »JCÉj Éª«ah ,ΩÉªàgÓd kGÒãeh kGó«Øe

káHÉéà°SG ,áª°ùH IÒeC’G õcôe ‘ ºbÉ£∏d É¡à£YCG hCG áãMÉÑdG

:IOóëŸG ÖdÉ£ª∏d

•.IôμÑŸG äGƒæ°ùdG -πeÉ°ûdG èeódG ôjƒ£J èeÉfôH

• áÑ∏£dG óæY äÉeÉªàg’Gh Iƒ≤dG •É≤fh äÉHƒ©°üdG áëF’

.óMƒàdG …hP

• ¢SQGóŸG ‘ óMƒàdG …hP áÑ∏£∏d πeÉ°ûdG èeó∏d Üƒàμe π«dO

.á«eÉ¶ædG

•.áÄ«ÑdG Ò°†– ‘ Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG í«°Vƒàd Qƒ°U /ƒjó«a

• ¿GôbC’ÉH »Yƒd âæjƒHQhÉÑdG èeÉfôH ≈∏Y ¢VôY íFGô°T

.(á°TQƒdG ‘ âeóîà°SG)

•.á«°SÉ°SC’G äÉ«é«JGÎ°S’G -π°UGƒàdG

•.áªYGódG ájô°üÑdG πFÉ°SƒdG ≈∏Y á∏ãeCG

•.á°TQƒdG ∫ÓN Ωóîà°SG ƒjó«a -ÜÉ©«à°S’G ‘ äÉaÓàN’G

•.(á«Hô©∏d áªLÎe) áÑ∏£dG ôØ°S äGRGƒL

•.(πMGôŸGh á£°ûfC’G ÚH) ä’É≤àf’G Ö«àc ≈∏Y ∫Éãe

•.(á«Hô©dÉH) QÉ¨°üdG ∫ÉØWC’G ™e πª©∏d äÉ«é«JGÎ°SG

•.á«Hô©dG á¨∏dÉH q»°ù◊G ∞∏ŸG

• IóYÉ°ùŸG É¡dÓN øe ∂fÉμeEÉH »àdG ¥ô£dGh óMƒàdG

.(NAS) (á«Hô©dÉH)

•.á«gÉμØdG äGQGƒ◊G ∫ƒM äÉeƒ∏©e

•.(»ª«∏©àdG óMƒàdG ¥hóæ°U) Úª∏©ª∏d π«dO

• Peeters and) k’É©a kÉ°SQÉ‡ ∂æe π©éj …òdG Ée

.(Jordan, 2010

• Based on the) π°UGƒàdG ™«é°ûàd Ú¨dÉÑdG Üƒ∏°SCG

.(work of Kossyvaki , 2011

• πeÉ°ûdG èeódG πLCG øe á«dhC’G º∏©ŸG äGhOCG áYƒª›

»YÉªàL’G π°UGƒàdG ‘ äÉHƒ©°üdG …hP ∫ÉØWCÓd

(ôLÈ°SCG áeRÓàeh óMƒàdG ∞«W ÜGô£°VG)

.(Wiltshire County Council , 2006)

•.á°VhôdG ºbÉ£d πª©dG á°TQh øe ¢Vô©dG íFGô°T

¢TÉ≤ædG 3.2.6

ìÉéæH πª©∏d ÚØXƒŸG âæμe »àdG πeGƒ©dG ójó– ó«ØŸG øe

√ÓYCG ìÉ‚ á°üb øe í°†àj Éªc ,óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWC’G ™e

óMƒàdG IóMh â©ØàfG áª°ùH IÒeC’G õcôe »Øa ;(18 ºbQ ∫hóL)

kGó«L á°ShQóe äÉeóN Ωó≤J Éªc ,É¡jód ÜQóàŸG ºbÉ£dG OƒLƒH

…hP ∫ÉØWCÓd á°ü°üîàe áÄ«H ‘ ,∫ÉØWCÓd IôμÑŸG äGƒæ°ùdG ‘

.á°SQóŸG πÑb Ée ø°S ‘ óMƒàdG

ájƒb ìhQ ≈dEG káaÉ°VEG ,äÉ°ü°üîàdG IOó©àe Ö«dÉ°SCG Ωóîà°ùJ Éªc

ájÉZ ‘ ôμÑŸG πNóàdG Èà©jh .πØ£dG ºYód QƒeC’G AÉ«dhCG ™e πª©∏d

øe óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G Úμªàd ;º«∏°S ¢SÉ°SCG Òaƒàd á«ªgC’G

á°SQÉªª∏d kGóFGQ k’Éãe óMƒàdG IóMh Èà©Jh .º«∏©àdG øe IOÉØà°S’G

ºbÉ£dG √É≤∏J …òdG ÖjQóàdG óYÉ°S ó≤a ,Ú£°ù∏a ‘ Ió«÷G

ôjƒ£J ≈∏Y ójƒ°ùdGh Iô°UÉædG ‘ óMƒàdG IóMh ìÉààa’ kGOGó©à°SG

.óMƒàdG …P πØ£dG äÉLÉ«àMG ‘ ÒμØà∏d º¡ØdGh äGQÉ¡ŸG

,∫ÉØWC’G A’Dƒg äÉLÉ«àMG á«Ñ∏àd kÉ«FÉ≤àfG kÉHƒ∏°SCG ºbÉ£dG ≈æÑJ óbh

äÉeÉªàgGh ,Iƒ≤dG •É≤f á«ªgCG QÉÑàY’G Ú©H ºbÉ£dG òNCÉj å«ëH

äÉLÉ«àM’G ¿ƒª«≤jh ,äÉHƒ©°üdG ≈∏Y §≤a õ«cÎdG øe k’óH πØ£dG

Éªc ,ôjƒ£àdGh º∏©à∏d kGOGó©à°SG ºbÉ£dG ∂∏Áh .πØ£∏d ájOôØdG

º«∏©àdG Ö«dÉ°SCG ôjƒ£J ‘ ójGõàŸG ΩÉªàg’G ∂dP ≈∏Y ó¡°ûj

¥Éëàd’Gh Ωó≤àdG øe º¡æ«μªàd ;óMƒàdG IóMh ‘ ∫ÉØWCÓd ™eÉ÷G

.(13/4 ¿Gó«ŸG äÉ¶MÓe) á°VhôdÉH

áª°ùH IÒeC’G õcôeh äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe º°V 3.6kÉ©e

¢Uôa ∑Óàe’ Úª∏©ª∏d Ú£°ù∏a ‘ áLÉM OƒLh ≈dEG äÉ«HOC’G Ò°ûJ

ø qμ“ øe ∂dP Rõ©j å«M ,πª©dG äÉ°SQÉ‡ ∫ƒM QÉμaC’G ∫OÉÑJ

óbh .(Wahbeh, 2011) áª¡ŸG á«æ¡ŸG á«ªæàdG ™é°ûjh ,º∏©ŸG

:á°SGQódG √òg ∫ÓN ∂dP πªY ádhÉëŸ äGƒ£ÿG øe OóY òNCG ”

84

,áª°ùH IÒeC’G õcôe ‘ ÚØXƒŸG ™«ªL πª©dG á°TQh ô°†M :k’hCG

.RófôØdG á°SQóe »ª∏©e øe ÚæKG ≈dEG áaÉ°VEG

øY ójõŸG áaô©Ÿ ;ÚàÄ«ÑdG ÚH äGQÉjõdG ∫OÉÑàd §«£îàdG ” :kÉ«fÉK

π¡°ùdG øe ¢ù«d ¬fCG ≈∏Y ,áØ∏àfl äÉbÉ«°S ‘ á«ª«∏©àdG äÉ°SQÉªŸG

äGó«≤©J áªK Ú£°ù∏a ‘h ,äGQÉjõH ΩÉ«≤dG Údƒ¨°ûŸG Úª∏©ª∏d

ºZôdÉHh .ôØ°ùdG ≈∏Y á°VhôØŸG Oƒ«≤dGh õLGƒ◊G ‘ πãªàJ á«aÉ°VEG

≈∏Y RófôØdG á°SQóe øe Úª∏©e áà°S π°üM ,Oƒ«≤dG ∂∏J øe

.áª°ùH IÒeC’G õcôe IQÉjRh á«bô°ûdG ¢Só≤dG ∫ƒNód íjQÉ°üJ

,äÉYÉ°S 5 É¡Jóe πªY á°TQh ÚàÄ«ÑdG øe ºbÉW ô°†M :kÉãdÉK

¢Uôa ∑Éæg âfÉc å«M ;ˆG ΩGQ ‘ ¿É£≤dG á°ù°SDƒe É¡àaÉ°†à°SG

.Égôjƒ£àH ¿ƒeƒ≤j »àdG äÉ°SQÉªŸG ≈∏Y á∏ãeCG ∫OÉÑàd ÚØXƒª∏d

≈∏Y ácÎ°ûŸG πª©dG á°TQƒH ÚcQÉ°ûŸG ¢UÉî°TC’G øe %65 ÜÉLCG

RófôØdG ¢SQGóe äÉ«FÉ°üMEG áaÉ°VEG ºàà°S) á«FÉ¡ædG áfÉÑà°S’G

hCG “ kGóL Ió«Øe” âfÉc á°TQƒdG ¿CÉH ™«ª÷G ÜÉLCG Éª«a ,(kÉ≤M’

.“Ió«Øe”

á∏ãeC’G øe ójó©dG øe ºZôdG ≈∏Y ¬fCG á¶MÓe º¡ŸG øe ¿Éc

∑Éæg âfÉc” ,ÚàÄ«ÑdG øe xπc ‘ Ió«÷G äÉ°SQÉªª∏d Ió«÷G

™e Úª∏©ŸG πªY ¥ôW ∫ƒM QÉμaC’G ∫OÉÑJh ¢VôY IôμØd áehÉ≤e

√òg ¿CG ≈dEGh ,á≤ãdG ΩGó©fG ≈dEG Gòg hõYCG .óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G

‘ á©FÉ°T á°SQÉ‡ â°ù«d πª©dG ‘ ácGô°ûdGh ¿hÉ©àdG øe á≤jô£dG

.(FN 4.13) .“Ú£°ù∏a

ÊGó«ŸG åëÑdG /ádÉ◊G á°SGQO øe èFÉàædÉH ¢üî∏e 4.6

• (∫ÉéŸG ‘ ¿ƒ∏eÉYh ¿ƒª∏©e) ºbÉW ÚàÄ«ÑdG Éà∏c ‘ ¿Éc

Ö«dÉ°SC’ÉH »YƒdG ¢†©Hh ,óMƒà∏d ó«÷G º¡ØdG º¡jód ø‡

.ádÉ©ØdG á«ª«∏©àdG

• øY ÌcCG º∏©àj ¿CG ÚàÄ«ÑdG Éà∏c ‘ ºbÉ£dG á«ÑdÉZ ≈æ“

.Iójó÷G QÉμaCÓd ÚëàØàe GƒfÉch ,óMƒàdG äÉ°SQÉ‡

• ‘ Ú∏eÉ©dGh Úª∏©ª∏d áMÉàŸG ¢UôØdG ‘ ¢ü≤f ∑Éæg

.óMƒàdG äÉ°SQÉ‡h óMƒàdG øY º∏©à∏d ∫ÉéŸG

• á¨∏dÉH IôaƒàŸG äÉeƒ∏©ŸGh QOÉ°üŸG ‘ ¢ü≤f ∑Éæg

äÉ¶MÓe) kÉ«aÉ≤K IOófi É¡fƒc øY kÓ°†a ,á«Hô©dG

.(12/11 á«fGó«e

• IQƒ°ûŸG πLCG øe ¢SQGóŸG ‘ Ú°üàîŸG ‘ ¢ü≤f ∑Éæg

.(T1) óMƒàdG …hP áÑ∏£dG äÉLÉ«àMG á«Ñ∏J ‘ ¬«LƒàdGh

• øμÁ Ió«÷G á°SQÉªŸG ≈∏Y áªFÉb á∏ãeCG ÚàÄ«ÑdG Éà∏c ‘

.É¡«∏Y AÉæÑdG

• ™«£à°ùJ IÈN Éª¡æe πμdh ,kGóL ¿ÉàØ∏àfl ¿ÉàÄ«ÑdG

.É¡H áªgÉ°ùŸG


نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

85

• øe ÚàÄ«ÑdG øe πc ‘ QƒeC’G AÉ«dhCG ™e πª©∏d ájƒb ìhQ áªK

.πØ£dG ºYO πLCG

• §«£îàdG ‘ º««≤àdGh IógÉ°ûŸG áª«b ¿ÉàÄ«ÑdG âæÑJ ó≤d

.πØ£dG ºYO ‘ ≈∏°†ØdG á≤jô£∏d

• iód äÉeÉªàg’Gh Iƒ≤dG •É≤f á«ªgCG ÚàÄ«ÑdG øe πc Èà©J

.§≤a äÉHƒ©°üdG ≈∏Y õ«cÎdG øe k’óH πØ£dG

• -áØ∏àfl äÉ«Ø∏N øe ÚàÄ«ÑdG øe ÚcQÉ°ûŸG ™«ªŒ Ωób

¿hÉ©àdG ‘ ΩÉªàgÓd kGÒãeh kGó«Øe kÉLPƒ‰ -á«ÑWh á«ª«∏©J

.äÉ°ü°üîàdG ∞∏àfl øe Ú«æ¡ŸG ÚH

• á«Ñ∏àd kÉ«FÉ≤àfG kÉHƒ∏°SCG ÚàÄ«ÑdG Éà∏c ‘ ºbÉ£dG ≈æÑJ

.óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMG

• äGQÉ¡e ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ‘ ºbÉ£dG ÖZQ ,ÚàÄ«ÑdG Éà∏c ‘

áfÉÑà°S’G äô¡XCG å«M ,π≤◊G Gòg ‘ ÌcCG áaô©eh

ÚàÄ«ÑdG ‘ ÚÑ«éŸG øe %85 ¬àÑ°ùf Ée ¿CG á«FÉ¡ædG

ºYO øY ÌcCG º∏©à∏d á°Uôa ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ‘ ¿ƒÑZôj

.óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G

• áª¡e á«°†b óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd πeÉ°ûdG èeódG ¿EG

∞∏àfl πμ°ûH ∂dP Qƒ£J øe ºZôdÉH ,Éª¡«à∏c ÚàÄ«Ñ∏d

,kÉ≤Ñ°ùe ,äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe âæÑJ óbh .áÄ«H πc ‘

∞««μJh áfôŸG Ö«dÉ°SCÓd kGOÉæà°SG ,πeÉ°ûdG èeódG êPƒ‰

≈∏Y ,OôØdG äÉLÉ«àMG ™e Ö°SÉæààd á«ª«∏©àdG Ö«dÉ°SC’G

,èeódG øe kÉØ∏àfl kÉLPƒ‰ ≈æÑàj áª°ùH IÒeC’G õcôe ¿CG

,(Integration) èeódG êPƒ‰ ¬fCÉH ¬Ø°Uh øμÁ å«M

k’óH ,πØ£dG º«∏©J øY kádhDƒ°ùe IóYÉ°ùŸG áª∏©ŸG Èà©oJ PEG

.(T5 á∏HÉ≤e) á«°ù«FôdG áª∏©ŸG øe

»æÑJ ‘ kGójGõàe kÉeÉªàgG ¿B’G ∑Éæg ¿EÉa ,∂dP ™eh

óMƒàdG IóMh ‘ ∫ÉØWC’G Úμªàd πeÉ°ûdG èeódG Üƒ∏°SCG

á«fGó«e äÉ¶MÓe) ∫ÉØWC’G ¢VÉjôH ΩÉª°†f’Gh Ωó≤à∏d

ºYód ¬JÉ°SQÉ‡ ôjƒ£J ≈∏Y Éæg ºbÉ£dG πª©jh .(13/4

.kGóL QÉ¨°üdG ∫ÉØWCÓd πeÉ°ûdG èeódG

áª°ùH IÒeC’G õcôe á°VhQh óMƒàdG IóMh ‘ ºbÉ£dG πª©j

á«Ñ∏J ∫ƒM Qƒëªàj å«M ,πeÉ°ûdG èeó∏d êPƒ‰ ôjƒ£J ≈∏Y

∫ÉØWC’G ™e ÖæL ≈dEG kÉÑæL ∫ÉØWCÓd ájOôØdG äÉLÉ«àM’G

ájÉæ©H §«£îàdÉH ºbÉ£dG Ωƒ≤jh ,…OÉ«àY’G ƒªædG …hP

íÑ°UCG óbh ,á«eÉ¶ædG á°VhôdG ‘ ∫ÉØWC’G A’Dƒg èeód

ôgƒL óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWCÓd πeÉ°ûdG èeódG Ωƒ¡Øe

Gòg RÉ‚EG Ióe ∫ÓN ,áª°ùH IÒeC’G õcôe ºbÉW ÒμØJ

kGójóL kÉLPƒ‰ Éæg äGQƒ£àdG Ωó≤Jh ,(PR1) åëÑdG

.πeÉ°ûdG èeódG ‘ ÒμØà∏d

• ¢SQGóª∏d ºYódG Ëó≤àd OGó©à°S’G øY ÚàÄ«ÑdG Éà∏c âHôYCG

å«M ,óMƒàdG ™e πª©dG ôjƒ£J ‘ áÑZGôdG iôNC’G õcGôŸGh

Ëó≤J º¡fÉμeEÉH ¬fCG ÚàÄ«ÑdG ‘ ÚcQÉ°ûŸG øe %70 iCGQ

á«Ø«c º∏©àJ ¿CG ójôJ »àdG iôNC’G õcGôŸGh ¢SQGóª∏d ºYódG

.óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ™e πª©dG

πμc Ú£°ù∏a ≈∏Y èFÉàædG ≥«Ñ£J á«fÉμeEG 5.6

¿EG PEG ,¢UÉÿG º«ª©àd ádhÉfi …CG ‘ Qò◊G »NƒJ …Qhô°†dG øe

≈dEG ¥ô£àà°S áãMÉÑdG ¿EÉa ‹ÉàdÉHh ,á«eƒμM ¢SQGóe Éà°ù«d ÚàÄ«ÑdG

πª©dG øe ºbÉ£dG âæμe »àdG ,ÚàÄ«ÑdG ‘ áeóîà°ùŸG Ö«dÉ°SC’G

GPEG Éª«a kGQƒ°üJ Ωó≤J ºK øeh ,óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ™e ìÉéæH

.º«ª©àdGh ≥«Ñ£àdG áæμ‡ ±hô¶dG √òg âfÉc

á°SGQO ‘ ÚàÄ«ÑdG âæμe »àdG πeGƒ©dG 17 ºbQ ∫hó÷G Oóëjh

Oƒª©dG òNCÉj .ìÉéæH óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G èeO øe √òg ádÉ◊G

.πμc Ú£°ù∏a ‘ ±hô¶dG √òg QÉ°ûàfG ióe áaô©e øe åëÑdG øe ádOC’G QÉÑàY’G Ú©H øÁC’G

?Ú£°ù∏a ‘ á«eƒμ◊G ¢SQGóŸG ‘ •hô°ûdG √òg á«Ñ∏J øμÁ πg óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG ™e áëLÉf èFÉàf ≥«≤– ‘ ºgÉ°ùJ »àdG πeGƒ©dG

á«eƒμ◊G ¢SQGóŸG ‘ ¿hófÉ°ùe ¿ƒª∏©e óLƒj ’ ô°VÉ◊G âbƒdG ‘

.(Farrell, 2007)

¿hófÉ°ùŸG ¿ƒª∏©ŸG

∞°üdG »ª∏©e ™e ácGô°ûdÉH ¿ƒ∏ª©j ¿hófÉ°ùe ¿ƒ∏eÉY /¿ƒª∏©e ∑Éæg

.á«aÉ°VE’G äÉLÉ«àM’G …hP áÑ∏£dG ºYód

.º∏©ŸG ∫ƒM IQƒëªàe ,áeQÉ°U á«ª«∏©J Ö«dÉ°SCG

(Wahbeh, 2011; Interview T1; NAD, 2010)

äÉLÉ«àM’G …hP áÑ∏£dG º«∏©àd áªFÓe ÒZ á«ª«∏©àdG Ö«dÉ°SC’G º¶©e

.(Karlsson, 2004) á°UÉÿG á«ª«∏©àdG

ÖdÉ£dG ∫ƒM IQƒëªàŸG á«ª«∏©àdG Ö«dÉ°SC’G

∫ƒM IQƒëªàŸG á«ª«∏©àdG Ö«dÉ°SC’G áfhôÃ ΩGõàd’G √ÉŒÉH Ωó≤àdG

á°SQóe ‘ (LBD) äGQOÉÑeh á«ŸÉ©dG ÉjQƒdÉμÑdG èeÉfôH ™e ÖdÉ£dG

äÉæÑ∏d RófôØdG

86

Al-Ramahi and) ájOôØdG áÑ∏£dG äÉLÉ«àMG ¿ƒª∏©ŸG »Ñ∏j ’

.(Davis, 2002

âbh ’ /á©jô°ùdG áHÉLE’Gh ∫GDƒ°ùdG á£°ûfCG øe áfƒμàe ¢ü°üM

“ñGô°üdG” ≈∏Y º¡©«é°ûJ ºàjh ™ØJôe äƒ°üH ∫ÉØWC’G CGô≤j /ÒμØà∏d

.(Karlsson, 2004)

,á«°ùM äÉ«°SÉ°ùM kIOÉY óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG ∂∏Á :á¶MÓe)

.(á¨∏dG á÷É©e ‘ kÉÄ£Hh

(á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G) ájOôØdG äÉLÉ«àM’G á«Ñ∏J

Ωƒ≤Jh ,QÉÑàY’G Ú©H áÑ∏£∏d ájOôØdG äÉLÉ«àM’G ÚàÄ«ÑdG Éà∏c òNCÉJ

.§«£îàdG ‘ áÑ∏£dG äÉØ∏e ΩGóîà°SÉH

õcGôŸG ‘ IÈÿG ¢ü≤f

(Zayed et al, 2012)

óMƒàdG ∫ÉØWCG AÉbó°UCG á«©ªL :áaô©ŸGh äGQÉ¡ŸG ¢†©H óLƒJ øμd

PECS) (MoE) Üƒ∏°SCGh (TEACCH) Üƒ∏°SCG ¿ƒeóîà°ùj

.(fg2

.(M1; M2) äGQÉ¡ŸG á«eƒμ◊G ¢SQGóŸG ‘ ¿ƒª∏©ŸG ∂∏Á ’

óMƒàdÉH á°UÉN äÉ«é«JGÎ°SG

ºYód á°UÉÿG Ö«dÉ°SC’G øe á«FÉ≤àfG áYƒª› ºbÉ£dG Ωóîà°ùj

.óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG

á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G …hP º«∏©àH ≥∏©àj ÉÃ ÖjQóàdG ‘ ¢ü≤f ∂dÉæg

.(Opdal, 2001)

óMƒàdG ∞«W ‘ áÑ∏£dG º«∏©J øY º∏©àdG á°UôØH ¿ƒª∏©ŸG nßëj ⁄

(Interviews M1, M2, T1)

ÖjQóàdG

IófÉ°ùŸG IóMh Iôjóe :øe xπc øe óMƒàdG ∫ƒM á«YƒàdGh ÖjQóàdG CGóH

∫ÓN çóM …òdG Qƒ£àdG øY kÓ°†a ,RófôØdG á°SQóe ‘ É¡àØ«∏Nh

åëÑdG Gòg

ºàj ¿CG πÑb ∫ƒ£e ÖjQóàd ºbÉ£dG ™°†N ,äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe ‘

óMƒàdG IóMh ìÉààaG

kGOGó©à°SGh kÉé°†f ÌcCG GƒëÑ°UCG Ú£°ù∏a ‘ IòJÉ°SC’G ¿CG hóÑj{

.(Lifshitz 2004 p. 185) zäÉbÉYE’G øY äÉeƒ∏©e ÜÉ°ùàc’

áÑ∏£dG äÉLÉ«àMG á«Ñ∏J πLCG øe ;Ò«¨àdÉH ¿ƒÑZôj Úª∏©ŸG øe %90

.á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G …hP

á«aÉ°VE’G äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’ÉH á≤∏©àŸG äÉgÉŒ’G

‘ óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWC’G ºYO øY ójõŸG áaô©Ÿ áÑZQ ∑Éæg

.(äÉfÉÑà°S’G øe ádOC’G) ¢SQGóŸG

âeÉb å«M ,πeÉ°ûdG èeódG á°SÉ«°S º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh ≈æÑàJ

áÑ∏£∏d πeÉ°ûdG èeódG ºàj .™«ªé∏d º«∏©àdG IQOÉÑe ≈dEG É¡ª°†H

Karlsson,) kÉ«YÉªàLG á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G …hP

‘ ;(Farrell, 2007) êÉeOE’G º¡a ‘ ¢ü≤f ∑Éæg ,(2004

Úª∏©ŸG øe %60 ÜQÉ≤j Ée ∫Éb (Opdal’s (2001 á°SGQO

á°UÉÿG á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G ¥ÉëàdG IQhô°†H

¿CG ( Lifshitz, 2004) á°SGQO äóLh Éªæ«H ,á«eÉ¶ædG ¢SQGóŸÉH

¬H Ωƒ≤j É‡ π°†aCG á≤jô£H πeÉ°ûdG èeódG ¿ƒ≤Ñ£j Ú«∏«FGô°SE’G

.¿ƒ«æ«£°ù∏ØdG ¿ƒª∏©ŸG

πeÉ°ûdG èeódG

.πeÉ°ûdG èeódG á°SÉ«°ùd ≥«Ñ£Jh º¡a RófôØdG á°SQóe ‘ óLƒj

∫ÉØWC’G Úμªàd πeÉ°ûdG èeódG ôjƒ£J ≈∏Y áª°ùH IÒeC’G õcôe πª©j

.á°VhôdÉH ¥Éëàd’Gh Ωó≤àdG øe óMƒàdG IóMh ‘

πªY AÖY á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G …hP º«∏©J èeÉfôH ≥°ùæe iód

.kÉªFGO áahô©e ÒZ ±GógC’Gh ,ÖjQóàdG ‘ ¢ü≤fh ,‘É°VEG

Gòg) óMƒàdG ∫É› ‘ ÖjQóà∏d ™eÉ÷G º«∏©àdG ƒaô°ûe ô≤àØj

.(åëÑdG

IOÉ«≤dG

.¬«LƒàdG ≈∏Y IQOÉbh QƒeC’ÉH áaô©e ≈∏Y IOÉ«b ÚàÄ«ÑdG Éà∏c ‘ óLƒj

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

87

…hP øe º¡FÉæHC’ ó«L º«∏©àH ójGõàe πμ°ûH QƒeC’G AÉ«dhCG ÖdÉ£j

. (Interview M2) á«aÉ°VE’G äÉLÉ«àM’G

º¡FÉæHCG ¥ƒ≤M ≈∏Y ó«cCÉàdG ‘ ¿GódGƒdG OOÎj ,∂dP ™eh

.(Dababnah, 2013)

¿GódGƒdG

.º¡ª«∏©J øe IOÉØà°SÓd º¡dÉØWCG ¥ƒ≤M øY QƒeC’G AÉ«dhCG ™aGój

¬à«ªgCÉH øeDƒJh QƒeC’G AÉ«dhCG ™e πª©J õcGôŸG º¶©e

(Zayed et al, 2012)

.Ú£°ù∏a ‘ ¢SQGóŸÉH ≥∏©àj Éª«a Gòg øY …ód äÉeƒ∏©e ’

øjódGƒdG ™e πª©dG

lº¡e ∂dP ¿CG ¿GÈà©Jh ,øjódGƒdÉH Öjôb ∫É°üJG ≈∏Y ÚàÄ«ÑdG Éà∏c

.Éª¡∏ªY ‘ kGóL

Úª∏©ŸG ¢Uôa øe ó– á«æ«£°ù∏ØdG ¢SQGóŸG ‘ ºμëàdG ájõcôe

Wahbeh,) á«ª«∏©àdG á°SQÉªŸG äÉ©ªà› πNGO QÉμaC’G ∫OÉÑàd

.(2011

.(Zayed et al, 2012) á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ á«YƒàdG èeGôH ¢ü≤f

áØ∏àfl äÉÄ«H ‘ AÓeõdG ÚH äÉeƒ∏©ŸG ∫OÉÑJ

áØ°†dG ‘ õcGôŸG ºYOh ™e πª©∏d ájƒb ìhQ áª°ùH IÒeC’G õcôe ‘

.¿hÉ©àdÉH πª©dGh äGQÉ¡ŸGh ±QÉ©ŸG ∫OÉÑJh ,á«Hô¨dG

äGÈÿG ∫OÉÑàd ÉgOGó©à°SG øY äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe âHôYCG óbh

.á«eÉæàŸG

IOó©àŸG πFÉ°Sƒ∏d øjõcôe ôjƒ£àH º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh âeÉb

.¢SQGóŸG ‘ ∫ÉØWC’G ºYód äÉ°ü°üîàdG

äÉ°ü°üîàdG Oó©àŸG πª©dG

.∫ÉØWC’G ºYO πLCG øe kÉ©e ≥jôØdG πª©j áª°ùH IÒeC’G õcôe ‘

.äÉeƒ∏©e óLƒJ ’ ôμÑŸG πNóàdG

\h ,á°SQóŸG πÑb Ée á∏Môe ‘ ∫ÉØWC’G ¿ÉμeEÉH áª°ùH IÒeC’G õcôe ‘

.óMƒàdG IóMƒH Gƒ≤ëà∏j ¿CG äGƒæ°S 3 ôª©dG øe Gƒ¨∏H øjòdG

º«∏©àdG á«ªgCÉH …ƒb ΩGõàdG óLƒj

(Nicolai, 2007; Gumpel, 2003)

º«∏©àdG á«ªgCÉH ¿ÉÁE’G

19 ºbQ ∫hóL


88

kÉaÓàNG ∑Éæg ¿CG í°VGƒdG øªa ,óMƒàdG äÉ°SQÉªÃ ≥∏©àj Éª«a ÉeCG

äÉ«HOC’G øe á°ü∏îà°ùŸG èFÉàædGh áãMÉÑdG ¬«dEG â∏°UƒJ Ée ÚH

Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG ¿EÉa ;á«LPƒ‰ øμJ ⁄ ¿EGh ,Ú£°ù∏ØH á≤∏©àŸG

‘ Gòg í°†àj ’ øμdh ,19 h 12 ∫hGó÷G ‘ √ôcP ” Éªc ,IOƒLƒe

.á«ãëÑdG äÉ«HOC’G ∂∏J

´ƒ°Vƒe óMƒàdG ¿CG ≈dEG äÉ«HOC’Gh åëÑdG èFÉàf ÚH ¢†bÉæàdG Ò°ûj

óMƒàdÉH »YƒdG ójGõJ ó≤a ,Ú£°ù∏a ‘ ¬à°SGQO âbh ¿ÉM ΩÉªàgG

äGQÉ°TEG OƒLh ΩóY ∂dP ô°ùØj óbh .á«°VÉŸG á∏«∏≤dG äGƒæ°ùdG ‘ áYô°ùH

≈dEG åëÑdG Ò°ûj Éªæ«H ,äÉ«HOC’G ‘ á«HÉéjE’G óMƒàdG äÉ°SQÉ‡ ≈dEG

á≤∏©àŸG Ió«÷G äÉ°SQÉªŸGh äGQƒ£àdÉH ≥∏©àJ ,IOhófi âfÉc ¿EGh ,ádOCG

.kGóL áãjóM âfÉc äGQOÉÑŸG √òg øe ójó©dG øμd ,óMƒàdÉH

¿B’G ójóL »Yh ∑Éæg” :Gƒ∏Hƒb øjòdG ¢UÉî°TC’G óMCG ∫Éb Éªch

âbƒdG ‘ ¬æY åjó◊G ºàjh .ΩÓYE’G πFÉ°Sh ‘ óMƒàdG ¢Uƒ°üîH

‘ ´ƒ°VƒŸG Gòg ‘ kÉeÉªàgG ∑Éæg ¿CG hóÑj .(T1)“øgGôdG

OƒLh á°SGQódG ∫ÓN øe ô¡¶jh .πÑb øe kGOƒLƒe øμj ⁄ Ú£°ù∏a

∫ÉØWCÓd Ú£°ù∏a ‘ Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG ôjƒ£àd á«fÉμeEGh IOGQEG

.∂dòH ΩÉ«≤∏d áë∏ŸG áLÉ◊G øY kÓ°†a ,óMƒàdG …hP

‘ ìÉéæH óMƒàdG …hP áÑ∏£dG èeO øe âæ kμe »àdG äGQƒ£àdG ¿EG

äGQOÉÑe øY âéàf áª°ùH IÒeC’G õcôeh äÉæÑ∏d RófôØdG á°SQóe

πeÉ°ûdG èeódG Ö«dÉ°SCG »æÑJ ≈dEG áLÉ◊ÉH ¿ƒæeDƒj øjòdG OGôaC’G

∫ÉØWCÓd äÉeóÿG ÒaƒJ ≈dEG áLÉ◊G hCG ,(RófôØdG á°SQóe)

.(áª°ùH IÒeC’G õcôe) óMƒàdG …hP QÉ¨°üdG

áaô©ŸG º¡cÓàeG øY kÓ°†a ,äGQOÉÑŸG √òg GhòØf øjòdG OGôaC’G ¿EG

ºYódG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ≈∏Y øjQOÉb É°†jCG GƒfÉc ,º¡ØdGh äGQÉ¡ŸGh

.Ò«¨àdG çGóMEG øe º¡àæμe »àdG ±hô¶dGh OQGƒŸGh

¢SQGóŸGh á«eƒμ◊G ¢SQGóŸG ÚH IÒÑc äÉaÓàNG óLƒJ ÉÃQ

‘ á≤≤ëàŸG äÉMÉéædG ¿CG ≈dEG IQÉ°TE’G …Qhô°†dG øeh .á°UÉÿG

.»eƒμ◊G πjƒªàdG ≈∏Y óªà©J øμJ ⁄ √òg á°SGQódG ádÉM »àÄ«H

Éª¡jód IOGQE’G OƒLh øY kÓ°†a - √òg ádÉ◊G á°SGQO ÉàÄ«H âfÉch

Éàμ∏àeG ób - áØ∏àîŸG äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G ΩÉeCG ÜGƒHC’G íàØd

íLÉædG Ò«¨àdGh .∂dòH ΩÉ«≤dG øe º¡æ«μªàd áMÉàŸG OQGƒŸG kÉ°†jCG

ºgÉØàdGh IOGQE’G OƒLhh ,áLÉ◊ÉH Qƒ©°ûdG :QƒeCG IóY ≈∏Y óªà©j

.ΩRÓdG ºYódGh ,äGQÉ¡ŸGh áaô©ŸGh

á≤∏©àe π°†aCG äÉ°SQÉ‡ ƒëf k’ƒ«e ∑Éæg ¿CG åëÑdG ô¡XCG ó≤d

»HÉéjEG πμ°ûH kÉeób »°†ª∏d á«fÉμeEG ∑Éægh ,Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdÉH

.óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G èeód

äÉ«°UƒàdGh äÉLÉàæà°S’G .7

áeó≤e 1.7

ÖdÉW øY åjóë∏d ác pQÉ°ûe áãMÉÑdG â≤àdG ,åëÑdG OGóYEG ∫ÓN

Öéj Ée ™ª°ùJ »μd kIó©à°ùe ,º∏bh ÎaO ™e â∏°Uh óbh ,óMƒJ …P

ÚàæK’G iód ¿Éc ,õ¨d π◊ ¢Sƒ∏÷ÉH ¬Ñ°TCG ¿Éc Ée øμd ,¬H ΩÉ«≤dG

.á«bÉÑdG ™£≤dG øY kÉ©e åëÑ∏d áLÉëH ÉàfÉc ÉÃQh ,™£≤dG ¢†©H

“ïÑ£dG ÜÉàc” Üƒ∏°SCG ,É¡JÉ«°UƒJ ‘ ,áãMÉÑdG Öæéàà°S

õÑN á≤jôW ójóëàd áØ°Uh Ωó≤J ød »¡a ,(Wahbeh, 2011)

,∂dP øe k’óHh ,Ú£°ù∏a ‘ óMƒà∏d íLÉædG πeÉ°ûdG èeódG áμ©c

.õ¨∏dG ™£b ¢†©H Ωó≤J ¿CG áãMÉÑdG πeCÉJ

áLÉëH É¡fCG ó≤à©J »àdG ä’ÉéŸGh ¢UôØdG ≈dEG áãMÉÑdG äÉLÉàæà°SG Ò°ûJ

,Ú£°ù∏a ‘ á∏°üdG äGP äÉÄ«¡dG πÑb øe QÉÑàY’G Ú©H òNDƒJ ¿CG ≈dEG

,Ò°ü≤dG ióŸG ‘ πFÉ°ùŸG ¢†©H á÷É©e øe øμªàJ ÉÃQ ¬fCG ≈∏Y

.¿hÉ©àdGh QGƒ◊G ƒg ¬LÉàëf Éeh ,πjƒ£dG ióŸG ‘ ôNB’G ¢†©ÑdGh

‘ QGô≤dG ´Éæ°U É¡¡LGƒj »àdG IÒãμdG äÉjóëàdG áãMÉÑdG ∑QóJ

Ú©H ÉgòNC’ äÉ«°UƒJh äÉLÉàæà°SG º¡eÉeCG ká©°VGh ,Ú£°ù∏a

7.7.1 ≈dEG 7.2.1 øe É¡ª«bôJ ”h ,kGóæH øjô°ûY øe ,QÉÑàY’G

.√ÉfOCG ¢üædG ‘

äGQÉ¡ŸGh º¡ØdG ,áaô©ŸG 2.7

™ªàéŸG ‘ óMƒà∏d π°†aCG º¡Ød áLÉM ∑Éæg ¿CG åëÑdG ÚÑj

øjòdG ™«ªLh QƒeC’G AÉ«dhCGh Ú°SQÉªŸGh Úª∏©ŸG ÚH ;»æ«£°ù∏ØdG

kÉ«ŸÉY kÉfhõfl ∑Éæg ¿EG å«M ,óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ™e ¿ƒ∏eÉ©àj

®ƒë∏ŸG Ωó≤àdG øY kÓ°†a ,¬«∏Y OÉªàY’G øμÁ åëÑdGh áaô©ª∏d

.(√ÓYCG 12 ∫hó÷G) Ú£°ù∏a ‘ ∫ÉéŸG Gòg ‘ π©ØdÉH RôMCG …òdG

Úª∏©ŸG ¢†©Ña ,ÖjQóJ Oô› â°ù«d ádCÉ°ùŸG ¿EÉa ,∂dP ™eh

∞∏àîÃ π°†aCG º¡a IQƒ∏Ñd áLÉëH Ú°SQÉªŸG hCG øjófÉ°ùŸG

,óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’ÉH AÉæàY’G ≈∏Y øjQOÉb Gƒfƒμ«d ;äÉjƒà°ùŸG

øe Oó©d ∫É› ∑Éægh .¢üî°T πc ¬Ñ©∏j …òdG Qhó∏d kÉ≤ah

Ωó≤Jh ,äGQÉ¡ŸGh º¡ØdGh áaô©ŸG Ωó≤J ≈dEG á«eGôdG äGQOÉÑŸG

:äÉ«°UƒàdG ¢†©H Éæg áãMÉÑdG

;Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdG ∫ÉéÃ Ú°ü°üîàe OƒLƒd á«ªgCG ∑Éæg 7.2.1

≥jôW øY ∂dP ≥«≤– ≈∏Y IóYÉ°ùŸG øμÁh ,Qƒ£àdG á«∏ªY GhOƒ≤«d

øe º¡æ«μªàd ;Ú«æ«£°ù∏ØdG Ú°SQÉªŸGh Úª∏©ª∏d á«°SGQódG íæŸG

iƒà°ùÃ äÓgDƒe ≈∏Y ∫ƒ°ü◊Gh ,á«dhódG äGÈÿG øe IOÉØà°S’G

.óMƒàdG ∫É› ‘ m∫ÉY

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

89

áªFÓe ÖjQóJ OGƒe OƒLƒd á«ªgCG ∑Éæg 7.2.2

¥hóæ°U OGƒe »æÑJh áªLôJ ¿ƒμà°Sh ,kÉ«aÉ≤K

™e ΩAÓàj ÉÃ (AET) »ª«∏©àdG óMƒàdG

óbh .¥Ó£f’G á£≤f Ú£°ù∏a ‘ äÉLÉ«àM’G

á©LGQ ájò¨J” IóëàŸG áμ∏ªŸG ‘ OGƒŸG √òg â≤∏J

ácGô°ûdÉH Égôjƒ£J ”h ,“ÚcQÉ°ûŸG øe á«HÉéjEG

…hP ¢UÉî°TC’Gh ∫ÉéŸG ‘ Ú∏eÉ©dG ÚH áëLÉædG

.IóëàŸG áμ∏ªŸG AÉëfCG ‘ QƒeC’G AÉ«dhCGh óMƒàdG

Égôjƒ£J ” »àdG OQGƒŸG ≈∏Y OGƒŸG √òg AÉæH ”h

áHôéàdG ó©H áØ∏àîŸG ™bGƒŸG øe ójó©dG ‘

Gòg πª©dG êPƒ‰ ΩGóîà°SG øμÁh ,QÉÑàN’Gh

ÚH ácGô°ûdÉH ,kÉ°†jCG Ú£°ù∏a ‘ á«ªæàdG πLCG øe

ôjƒ£J πLCG øe OÓÑdG AÉëfCG ™«ªL øe äÉ¡÷G

íéæJ ¿CG É¡fCÉ°T øe »àdG äÉ«é«JGÎ°S’Gh OGƒŸG

.Ú£°ù∏a ‘

√ò¡d ájó«¡“ á«ÑjôŒ IÎa Ú£°ù∏a ‘ äôL

,ÆÒHó∏«L øjQÉc.O âeóîà°SG ÉeóæY ,2013 ¿É°ù«f ô¡°T ‘ OGƒŸG

»à°TQh ‘ OGƒŸG ,IóëàŸG áμ∏ªŸG ‘ …ƒªæàdG º¡Yhô°ûe äOÉb »àdG

‘ Úª∏©ŸG ™e á«fÉãdGh ,áª°ùH IÒeC’G õcôe ºbÉW ™e ≈dhC’G :πªY

.ˆG ΩGQ ‘ ¿É£≤dG õcôe ‘ IôμÑŸG ádƒØ£dG Ωƒ∏HO IQhO

áYƒª› ôjƒ£àd ácGô°ûdG ≈dEG Ióæà°ùŸG á«æ«£°ù∏ØdG Oƒ¡÷G ¿EG

¢SQGóŸGh Úª∏©ŸGh QƒeC’G AÉ«dhCG πª°ûJ ¿CG É¡æμÁ OGƒŸG øe á¡HÉ°ûe

Ú∏eÉ©dGh äÉeóÿG õcGôeh äÉ©eÉ÷Gh äGQGRƒdGh ∫ÉØWC’G ¢VÉjQh

.∫ÉéŸG ‘

≈dEG áLÉM ∑Éæg ¿ƒμà°S ,OGƒŸG ôjƒ£J Ö≤©J »àdG á∏MôŸG ‘ 7.2.3

øμÁ ,ΩRÓdG πjƒªàdG ÚeCÉJ ” ∫ÉM ‘h ,óMƒàdG ∫ƒM ÖjQóJ ≥jôa

áaô©ŸG ÜÉ°ùàcG øe º¡æ«μªàd ÚHQóŸG øe ≥jôa ÖjQóJ ºàj ¿CG

∫ƒ°ü◊G øe Gƒæμªàj ≈àM ,πFÉ°SƒdGh OGƒŸG ΩGóîà°SGh áªYGódG

.ÖjQóàdG øe ójõŸG ≈∏Y

õcôŸ ìGÎbÉH óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G AÉbó°UCG á«©ªL âeó≤J óbh

áeÉbE’ ,ΩÉ¡¨æeôH á©eÉL ‘ (ACER) çƒëÑdGh º«∏©à∏d óMƒàdG

Ú«æ¡ª∏d ÖjQóàdG ÒaƒJ πLCG øe ;á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ π°UGƒJ á£≤f

øe ádƒ‡ áëæe ÚeCÉJ ∫ÓN øe πªàfi Gògh ,(FN 4.13)

.¿hÉ©àdG Gòg πãe ≥«≤ëàd êQÉÿG

áKÓK ≈∏Y kÉÑjQóJ Ωó≤j ,è¡æ‡ »ª«∏bEG ÖjQóJ èeÉfôH 7.2.4

:πª°ûJ äÉjƒà°ùe

.(™«ª÷G óæY á«YƒàdG iƒà°ùe ™aQ) »°SÉ°SC’G :1 iƒà°ùŸG

™e º¶àæe ∫É°üJG º¡jód øjòdG ∂ÄdhC’ Ωó≤j) §°SƒàŸG :2 iƒà°ùŸG

.(óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWC’G

‘ ¿ƒÑZôj hCG ¿ƒLÉàëj øjòdG ∂ÄdhC’ Ω só≤j) Ωó≤àŸG :3 iƒà°ùŸG

,ófÉ°ùŸG º«∏©àdG »ª∏©eh ,™eÉ÷G º«∏©àdG …ó°Tôe :ójõŸG áaô©e

ójõŸG kÉ°†jCG ôaƒj ¿CG iƒà°ùŸG Gòg ¿ÉμeEÉH .QOÉ°üŸG áaôZ »ª∏©eh

.(ÚHQóŸG øe

QÉWEG ôjƒ£J ≈∏Y πªà°ûj ¿CG »ÑjQóàdG êPƒªædG Gòg ¿ÉμeEÉH 7.2.5

ÖjQóàdG Gòg áLò‰ ¿ÉμeE’ÉHh .äÓgDƒŸÉH á£ÑJôŸG äGQÉ¡ŸG øe

É¡Ø««μJh ,á°ùaÉæŸG ôWoCGh »ª«∏©àdG óMƒàdG ¥hóæ°U ÒjÉ©e Ö°ùM

:(√ÉfOCG §HGôdG ‘ kÉfÉ› πjõæà∏d) .»∏ëŸG ¥É«°ùdG ™e Ö°SÉæààd

h t t p : / / w w w. a e t t r a i n i n g h u b s . o r g . u k /

(/competency-framework

kGóL á∏«Ä°V á°Uôa Ωó≤J á«æ«£°ù∏ØdG äÉ©eÉ÷G ¿CG ÚÑJ 7.2.6

‘ ™eÉ÷G º«∏©àdG äÉ°SQÉ‡ hCG óMƒàdG øY ójõŸG áaô©Ÿ Úª∏©ª∏d

AÉ£YE’ ádCÉ°ùŸG √òg ≈∏Y õ«cÎdG øμÁh ,»°SÉ°SC’G Úª∏©ŸG ÖjQóJ

º«∏©àdG ≥«Ñ£àd áeRÓdG äGQÉ¡ŸGh áaô©ŸG Ú«∏Ñ≤à°ùŸG Úª∏©ŸG

á«ª«∏©àdG äÉLÉ«àM’G …hP º«∏©J Ωƒ∏HO Èà©jh .¢SQGóŸG ‘ ™eÉ÷G

ôjƒ£àd á«fÉμeEG ∑Éægh ,áª«b GP kGQƒ£J á«∏gC’G á©eÉ÷G ‘ á°UÉÿG

.óMƒàdÉH ¢ü°üîàe Ωƒ∏HO

áãMÉÑdG ™e zÚ£°ù∏a ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G º«∏©J { ∫ƒM »°SGQódG Ωƒ«dG øe ÖfÉL

.2012 •ÉÑ°T - »Ñ°TBG ÚdEG

90

º«∏©àdG …ó°Tôe ÖjQóàd äÉ«°UƒJ (Farrell) πjQÉa Ωób 7.2.7

äÉLÉ«àM’G …hP º«∏©J ∫ƒM Ωó≤àe »ÑjQóJ èeÉfôH øª°V ™eÉ÷G

âbƒdG ‘ çóëj Gòg ¿CG áãMÉÑdG OÉ≤àYG ‘h ,á°UÉÿG á«ª«∏©àdG

Gòg øª°V óMƒàdG ∫ÉNOEG ¿ÉμeE’ÉH ¿Éc GPEG kGó«Øe ¿ƒμ«°Sh ,øgGôdG

.(Farrell, 2007) èeÉfÈdG

óbh ,äGQÉ¡ŸGh áaô©ŸG ≈dEG ∫ƒ°UƒdG QƒeC’G AÉ«dhCG êÉàëj 7.2.8

ôjƒ£àd ácGô°ûdG (FACS) óMƒàdG …hP AÉbó°UCG á«©ªL âMÎbG

OGƒe áªLôJ ¿ÉμeE’ÉH .(FN 4.13) QƒeC’G AÉ«dhC’ OGƒŸG øe ∞∏e

ój ≈∏Y èeÉfÈdG ôjƒ£J ”) .Ú£°ù∏a ºFÓàd É¡Ø««μJh øjódGƒdG

áμ∏ªŸG »bÉHh Góæ∏àμ°SG ‘ ΩGóîà°SÓd ájóæ∏àμ°S’G óMƒàdG á«©ªL

.(Qƒ£àdG Gòg ‘ º¡°ùØfCG QƒeC’G AÉ«dhCG ∑Gô°TEG »¨Ñæjh ,IóëàŸG

á¨∏dG ≈dEG ájÉæ©H IQÉàîŸG OGƒŸG øe ójõŸG áªLôJ øμÁ 7.2.9

∫ƒ°UƒdG ≈∏Y IQó≤dG ¿ƒ«æ¡ŸGh QƒeC’G AÉ«dhCG ≈£©j å«ëH ,á«Hô©dG

.¿É£≤dG õcôe πÑb øe ∂dP ¢TÉ≤f ≥Ñ°S óbh ,áHƒàμŸG äÉeƒ∏©ŸG ≈dEG

,óMƒàdÉH á∏°üdG äGP á«æ«£°ù∏ØdG áμÑ°ûdG ióàæe ôjƒ£J 7.2.10

äÉeƒ∏©ŸG ∫OÉÑàH Ú«æ¡ŸGh QƒeC’G AÉ«dhC’ íª°ùj ¿CG ∂dP ¿CÉ°T øeh

.ΩÉªàg’G ä’É›h

,êQÉÿG ≈dEG ôØ°ùdG ‘ º¡àÑZQ øY ¿ƒcQÉ°ûŸG çó– 7.2.11

MoE fg3;)iôNCG ¿Gó∏H øe Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG º∏©J πLCG øe

ìGÎbG ” (FACS) ‘ . (PBC final questionnaire

Ú£°ù∏a ÚH Úª∏©ŸGh Ú°SQÉªª∏d äGQÉjR ∫OÉÑJ ≈dEG áLÉ◊G Iôμa

Ió«L á°Uôa QÉμaC’G √òg ôaƒJh ,(FN 4.13) IóëàŸG áμ∏ªŸGh

.óMƒàdG ¢üîj Éª«a á«dhódG äGQƒ£àdG øe º∏©à∏d

“πeÉ°ûdG èeódG” º¡a IOÉYEG 3.7

â≤ØJG óbh ,ôjô≤àdG Gòg ∫ÓN πeÉ°ûdG èeódG ´ƒ°Vƒe è°ùf ºàj

,(2001) ∫GóHhCG øe πc É¡«dEG π°UƒJ »àdG ∂∏J ™e åëÑdG èFÉàf

‘ ºYóH ≈¶ëj πeÉ°ûdG èeódG ¿CG iôJ »àdGh ,(2007) πjQÉah

.™°SGh ¥É£f ≈∏Y Ωƒ¡Øe ÒZ ¬fCG ’EG ,Ú£°ù∏a

Jordan,) ó«÷G º«∏©àdÉH πeÉ°ûdG èeódG Ωƒ¡Øe ∞°Uh øμÁ

áfhôŸÉH ≥∏©àj ,¬à°ûbÉæe â“ Éªc ,πeÉ°ûdG èeódG ¿EG .(2005

øe áÄ«H ‘ ÖdÉ£dG ™°VƒH ≥∏©àj ’h ,áÑ∏£dG äÉLÉ«àMG á«Ñ∏Jh º¡Ød

øe Ohófi Oó©d ÖjQóJ Oô› ¢ù«d ¬fCGh ,¬JÉLÉ«àMG á«Ñ∏J ¿hO

.áÑ∏£dG ¢†©ÑH AÉæàY’G øe Gƒæμªàj »c ,ófÉ°ùŸG º«∏©àdG »ª∏©e

ób ±ô¨dG ∂∏J ¿CG ’EG ,ó«Øe ôeCG ¢SQGóŸG ‘ QOÉ°üŸG ±ôZ ôjƒ£J ¿EG

áãMÉÑdG ≥ØàJ óbh ,(FN 4.13) AÉ°übE’Gh π°üØ∏d á≤jôW íÑ°üJ

èeódG ¿CÉH (Wittemeyer, 2011)h (Jordan, 2005) ™e

QÉÑàYG øμÁh ,äÉeóÿG øe áØ∏àfl k’Éμ°TCG Ö∏£àj ób πeÉ°ûdG

á«dhDƒ°ùe øμdh ,πeÉ°ûdG èeódG øe kÉjQhô°V kGAõL QOÉ°üŸG ±ôZ

,kÉ≤M πeÉ°T »›O ΩÉ¶f ‘ ,á«aÉ°VE’G äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWC’G

.Ö°ùMh QOÉ°üŸG áaôZ º∏©e ≈∏Y ’ ™«ª÷G ≥JÉY ≈∏Y ™≤J

∫ƒM ô¶f á¡Lh á«bô°ûdG ¢Só≤dG ‘ ™eÉ÷G º«∏©àdG ´hô°ûe Ωó≤j

øe ºàj »àdG á≤jô£dG kÉjóëàe ,(FN 4.13) πeÉ°ûdG èeódG

.É¡JÉeGóîà°SGh QOÉ°üŸG ±ôZ ≈dEG ô¶ædG É¡dÓN

øjòdG ,óMƒàdG AÉbó°UCG á«©ªL ô¶f á¡Lh ≈dEG kÉ°†jCG IQÉ°TE’G QóŒ

øe k’óH º¡fCG ’EG ,ÜÉÑ°ûdGh ∫ÉØWC’G èeód ä’ÉªàMG ájCG ¿hôj ’

¿ƒμJ å«ëH ,óMƒàdG “ájôb” AÉæÑd kÉMƒªW kÉMGÎbG ¿ƒμ∏àÁ ,∂dP

FN) ôªMC’G ∫Ó¡dG á«©ªL πÑb øe IõZ ‘ âÄ°ûfCG ájô≤d á¡HÉ°ûe

Gò¡H ΩÉ«≤∏d πjƒ“ …CG óMƒàdG AÉbó°UCG á«©ªL ∂∏“ ’ .(4.11

, kÉeƒ¡Øe kGôeCG á∏°üØæe äÉeóÿ ìGÎb’G Gòg Èà©j øμdh ,´hô°ûŸG

Ωó≤ŸG º«∏©àdG øe óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G OÉ©Ñà°SG É¡«a ºàj áÄ«H ‘

.øjôNB’G ∫ÉØWCÓd

,™°ShCG ¥É£f ≈∏Y πeÉ°ûdG èeódG á«°†b ‘ ÒμØà∏d á°Uôa ∑Éæg

.Ú£°ù∏a ‘ º«∏©àdG ∫ƒM …ôŒ »àdG äÉ°TÉ≤ædÉH ∂dP §ÑJôjh

¢ùjQóàdG Ö«dÉ°SCG á«∏YÉa ióe ∫ƒM ∫DhÉ°ùJ ìô£j …òdG âbƒdG »Øa

Wahbeh, 2011; Al-Ramahi &) IóeÉ÷Gh ájó«∏≤àdG

äÉ°SQÉªŸG ≈dEG ô¶ædG Ö°SÉæŸG øe ¿ƒμj ób (Davies, 2002

.¢SQGóŸG ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G èeO ∫É› ‘ Ió«÷G

…hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMG á«Ñ∏J ‘ Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG ájDhQ øμÁh

øe ¬d ÉŸ ,∫ÉØWC’G ™«ªL äÉLÉ«àMG ‘ ÒμØà∏d êPƒªæc ,óMƒàdG

º¡ah á¶MÓŸG ≈dEG êPƒªædG Gòg óæà°ùjh ,™°ShCG ¥É£f ≈∏Y QÉKBG

∂dPh ,¬jód Iƒ≤dG •É≤f ≈∏Y AÉæÑdGh ,¬JÉeÉªàgGh πØ£dG äÉLÉ«àMG

πLCG øe ¢ùjQóàdG ¥ôWh ègÉæŸG ∞««μJh ,áfôe Ö«dÉ°SCG ΩGóîà°SÉH

.OGôaC’G äÉLÉ«àMG á«Ñ∏J

Ö«dÉ°SCG , kÉ«∏ªY ,»g óMƒàdÉH á≤∏©àŸG Ió«÷G á«ª«∏©àdG Ö«dÉ°SC’G ¿EG

á«›O ¢ùjQóJ Ö«dÉ°SCG ôjƒ£àH ¿É£≤dG õcôe Ωƒ≤j .ó«÷G º«∏©àdG

º∏©àdG ÖfGƒL óMCG ¬Ø°UƒH èeódG Qƒ°üJ ºàjh ,Úª∏©ŸG ™e ¬∏ªY ‘

á«›ódG Ö«dÉ°SC’G ¿CG ¿hó≤à©j º¡a ,(FN 4.13) »∏eÉμàdG

,áØ∏àîŸG èeGÈdG ™«ªL øe kGAõL ¿ƒμJ ¿CG »¨Ñæj IõjÉªàŸGh á∏eÉ°ûdG

.Ú£°ù∏Ød ôμàÑe Üƒ∏°SCG Gògh

√QÉÑàYÉH óMƒàdG ≈dEG ô¶ædG Ö∏£àj óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G èeO ¿EG

øe áYƒª› √QÉÑàYÉH ¬«dEG ô¶æf Éæc GPEG ÉeCG , kÉYhô°ûe kÉaÓàNG

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

91

¿ƒμ«°S ÉæHƒ∏°SCG ¿EÉa ,É¡MÓ°UEG IOÉYEG Öéj »àdG IõLÉ©dG äGQó≤dG

≈dEG Éfô¶f GPEG √ÉæÑàf ¿CG øμÁ …òdG Üƒ∏°SC’G øY kÉeÉ“ kÉØ∏àfl

.´hô°ûe ±ÓàNÉc óMƒàdG

‘ ÖdÉ¨dG ƒg óMƒà∏d »Ñ£dG êPƒªædG ¿CG ≈dEG åëÑdG èFÉàf Ò°ûJ

IOÉYEG” ≈dEG ÚLÉàfi óMƒàdG ∞«W ‘ ∫ÉØWC’G Èà©jh ,Ú£°ù∏a

ójó©dG á°VQÉ©e »Ñ£dG êPƒªædG »bÓj .“êÓ©dG” hCG “π«gCÉàdG

¿hOÉæj øjòdG á°VQÉ©e Üô¨dG ‘h ,óMƒàdG …hP ¢UÉî°TC’G øe

.ájOó©à∏d »YÉªàL’G πÑ≤àdG OƒLh IQhô°†H

,ábÉYEÓd »YÉªàL’Gh »Ñ£dG êPƒªædG ÚH ¥ôØdG åëÑdG ¢ûbÉf óbh

ÉgQÉ«àNG ºàj »àdG á≤jô£∏d á«°SÉ°SCG Éª¡æ«H äÉbhôØdG Èà©J å«M

QÉ«àNG Öéjh ,ÉæJÉ©ªà› ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMG á«Ñ∏àd

≈∏Y πª©J É¡fC’ ;(äÉë∏£°üŸG) IÒÑc ájÉæ©H áeóîà°ùŸG á¨∏dG

.ºgAGREG Éæcƒ∏°S π«μ°ûJ

QGƒ◊G á«∏ªY ∫ÓN øe èeó∏d ∑Î°ûe º¡a IQƒ∏Ñd πª©dG ¿EG 1.3.7

,QGô≤dG ´Éæ°Uh QƒeC’G AÉ«dhCGh Ú°SQÉªŸGh Úª∏©ŸG ÚH ¢TÉ≤ædGh

.á∏eÉ°T á«›O äÉ°SQÉ‡ ƒëf ∑ôëàdG ≈dEG …ODƒJ ób Ió«Øe IQOÉÑe

™«ªL ‘ ´ƒ°Vƒªc -πeÉ°ûdG èeódG Ωƒ¡Øe ∫ÉNOEG Ωó≤j 2.3.7

kÉLPƒ‰ -¿É£≤dG õcôe ¬MÎbG …òdG ƒëædG ≈∏Y Úª∏©ŸG èeGôH

.Úª∏©ŸG ÖjQóJ ‘ ÚcQÉ°ûŸG øjôNB’G øe √QGôμJ øμÁ

πeÉ°ûdG èeódGh óMƒàdG ∫É› ‘ äÉ°TÉ≤ædG iôëàJ ¿CG Öéj 3.3.7

.É¡eGóîà°SG ºàj »àdG º«gÉØŸGh á¨∏dG å«M øe á qbódG

óMƒàdÉH á≤∏©àŸG äÉeóÿG πLCG øe äGQó≤dG AÉæH 4.7

¥ƒ≤M ¿hô°UÉæjh ,º«∏©àdG ¿hQó≤j Ú«æ«£°ù∏ØdG ¿CG áãMÉÑdG äóLh

πØ£dG ¥ƒ≤M á«bÉØJ’ πeÉμdG »æÑàdG ∂dP ≈∏Y ó¡°ûj Éªc ,πØ£dG

,AÉ°üMEÓd …õcôŸG RÉ¡÷G) á«æ«£°ù∏ØdG á«æWƒdG á£∏°ùdG øe

∫ÉØWC’G º«∏©J ájƒdhCG ≈dEG Ò°ûJ á°SGQódG èFÉàf ¿CG ≈∏Y ,(2011

.Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdG …hP

»g Éªc Ú£°ù∏a ‘ É¡°ùØf »g óMƒàdG QÉ°ûàfG ä’ó©e âfÉc GPEG

øe ¬fEÉa ,(Baird, G. et al, 2006) IóëàŸG áμ∏ªŸG ‘ ¬«∏Y

,Ú£°ù∏a ‘ óMƒJ …P πØW 18,000 øe ÌcCG OƒLh πªàëŸG

.(2013 ,“Éah”) øe É¡«∏Y ∫ƒ°ü◊G ” äGAÉ°üMEG ≈dEG kGOÉæà°SG

É¡«∏Y ¢Uƒ°üæe ƒg Éªc ,∫ÉØWC’G A’Dƒ¡d ¿É°ùfE’G ¥ƒ≤M øY kÓ°†a

A’Dƒg iód ¿ƒμj ¿C’ á°Uôa ∑Éæg ¿EÉa ,πØ£dG ¥ƒ≤M á«bÉØJG ‘

º¡JGQÉ¡e º¡æμ“ å«M ,äÉ«fÉμeE’G øe º¡e ¿hõfl ∫ÉØWC’G

,™ªàéŸG ‘ áª«b …hP AÉ°†YCG Gƒfƒμj ¿CG øe º¡JGQóbh IójôØdG

.áªgÉ°ùŸG ≈∏Y øjQOÉb

óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMG á«Ñ∏J ¿CÉH áãjó◊G çÉëHC’G äóLh

,á«∏ëŸG äÉ©ªàéŸG ‘ á°UÉÿG õcGôŸG πªY øª°V kÉ°SÉ°SCG êQóæJ


92

º«∏©àdG ΩÉ¶f ¿EG .á«dÉe äÉHƒ©°U øe ÊÉ©J õcGôŸG √òg ¿CG ≈∏Y

∑Éæg ¿ƒμJ ó≤a Gò¡d ,∫ÉØWC’G ™«ªL èeO á«dhDƒ°ùe πªëàj πeÉ°ûdG

√ÓYCG ¬°TÉ≤f ” Éªc ,äÉeóÿG øe áYƒæàe áYƒª› ≈dEG áLÉM

.(2.6 º°ù≤dG)

á«æ«£°ù∏ØdG á£∏°ùdG øe É¡ªYOh õcGôŸG ≈∏Y ±Gô°TE’G ¿EG 7.4.1

óbh ,º¡›O ≈dEG ÜôbCG kIƒ£N õcGôŸG √òg ‘ ∫ÉØWC’G ¿É©aój ób

õcGôŸG ÚH äÉeóÿG Ëó≤J ‘ á°SÓ°ùdG øe ójõŸ ≥jô£dG ¿Gó¡Á

.¢SQGóŸGh

¿ƒ°SQój óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G øe ÚæKG hCG kGóMGh ¿CG ±hô©ŸG øeh

hCG ¿ƒª∏bCÉàj kÉ°†jCG ¿hôNBG ∑Éæg ¿ƒμj óbh ,á«eƒμ◊G ¢SQGóŸG ‘

øe ójõŸG êÉeOEG ºàj »μdh ,¢SQGóŸG ‘ º∏bCÉàdG πLCG øe ¿ƒëaÉμj

∑Éæg ¿ƒμj ¿CG Öéj á«eÉ¶ædG ¢SQGóŸG ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G

.ÖjQóàdG øe ójõŸG

èeO ≈∏Y áÑJÎŸG OQGƒŸÉH á≤∏©àŸG QÉKBÓd √ÉÑàf’G Öéj ¬fCG ’EG

áÄ«ÑdG ™e ∞«μàdG ≈dEG ¿ƒLÉàëj ób øjòdG ,óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G

ób ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a .á°SQóŸG ≈dEG ∫ƒ°UƒdG øe º¡æ«μªàd ájOÉŸG

¿Éμe ≈dEG á«°ù◊G äÉHƒ©°üdG øe ¿ƒfÉ©j øjòdG ∫ÉØWC’G êÉàëj

,á«°SÉ°ù◊G •ôa Öæéàd ,áMGÎ°S’G äÉbhCG ‘ ÉÃQh , ÇOÉg

∫ÉØWC’G ¿CG øe ócCÉà∏d Ió«Øe áë°VGƒdG ájô°üÑdG ∫hGó÷G Èà©Jh

.¬H ΩÉ«≤dG º¡«∏Y Ú©àj …òdG Éeh çóëj Ée ¿ƒª¡Øj óMƒàdG …hP

¿Éeó≤J ádÉ◊G á°SGQO ‘ ÚàcQÉ°ûŸG ÚàÄ«ÑdG ¿CG á°SGQódG äóLhh

…hP ∫ÉØWC’G ™e πª©dG ∫É› ‘ Ió«÷G äÉ°SQÉªª∏d kÉLPƒ‰

∫hó÷G ‘ ÚàÄ«ÑdG ‘ Égójó– ” »àdG ìÉéædG äGô°TDƒeh ,óMƒàdG

≥«Ñ£J ¿ÉμeE’ÉH ¿Éc GPEG Ée ∫ƒM ÒμØàdG ≈dEG áaÉ°VEG ,(√ÓYCG) 18

.á«eƒμ◊G ¢SQGóŸG ‘ πeGƒ©dG √òg

≈dEG káaÉ°VEGh ,äÉLÉ«àM’G ‘ ÒμØà∏d ¥Ó£fG á£≤f »£©j Gògh

kÉfÉ› πjõæà∏d) (AET) `d á«æWƒdG ÒjÉ©ŸG ΩGóîà°SG øμÁ ,∂dP

,äÉeóÿG ∫ƒM ¢TÉ≤ædG IQÉKEG πLCG øe ∂dPh ,(√ÉfOCG §HGôdG øe

ΩÉeCG á∏ªàëŸG äÉÑ≤©dG ádGREGh ójó–h ,Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG AÉæHh

.óMƒàdG …hP áÑ∏£dG º«∏©J

http://www.aettraininghubs.org.uk/wp-

AET-National-/06/content/uploads/2012

Autism-Standards_distributed.pdf

∞jô©àdG »g äGQó≤dG AÉæH ƒëf ≈dhC’G Iƒ£ÿG ¿ƒμJ ób 2.4.7

¬ª∏©J ≥Ñ°S Ée ≈∏Y kAÉæHh ,¢SQGóŸG ióMEG ‘ Ò¨°U …OÉ«b ´hô°ûÃ

ÚàjQDƒÑdG ÚàYƒªéŸG ‘ ¿ƒcQÉ°ûŸG ÜôYCG ,ôNBG ¿Éμe ‘ ¬≤«≤–h

…hP áÑ∏£dG èeO ‘ ÖZôJ iôNCG ¢SQGóe ºYód ºgOGó©à°SG øY

¢TÉ≤f ºà«°Sh ,¬«∏Y »æÑf kÉª«b kGQó°üe »£©j Gòg ¿CG ≈∏Y ,óMƒàdG

.‹ÉàdG º°ù≤dG ‘ AÓeõdG ÚH äGQÉ¡ŸGh áaô©ŸG

ÒÑc ™eÉ÷G º«∏©àdG …ó°Tôe ≈∏Y ¢VhôØŸG πª©dG AÖY ¿EG 3.4.7

IOÉjõd ,ÒÑc óM ≈dEG Ió«Øe äÉ«°UƒJ πjQÉa Ωób óbh ,(M1) kGóL

øe º¡æ«μªàd º¡JGÈN ôjƒ£Jh ,™eÉ÷G º«∏©àdG …ó°Tôe OGóYCG

( Farrell, 2007) .πeÉ°ûdG èeó∏d ±OÉ¡dG ºYódG Ëó≤J

AÉ°ûfEG ó«ØŸG øe -∂dP ≈dEG áaÉ°VEG -¿ƒμ«°Sh ,∂dP ™e áãMÉÑdG ≥ØàJ

;™eÉ÷G º«∏©àdG …QÉ°ûà°ùe øe ¿ƒμàj óMƒàdG ‘ ¢ü°üîàe ≥jôa

.óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G èeO ºYód ∂dPh

óMCÉc åëÑdG Gòg ‘ øjófÉ°ùŸG Úª∏©ŸG OƒLh ójó– ” 4.4.7

Gògh ,ÚàÄ«ÑdG Éà∏c ‘ áëLÉf èFÉàf ≥«≤– ‘ ºgÉ°ùJ »àdG πeGƒ©dG

¢SQGóŸG ‘ Úª∏©ŸG Ú«©J ºYód ,(2007) πjQÉa IƒYO ™e ≥Øàj

äÉLÉ«àM’G …hP ∫ÉØWCÓd πeÉ°ûdG èeódG ºYO πLCG øe á«eƒμ◊G

.á«aÉ°VE’G

óMƒàdG …hP ∫ÉØWCÓd ôμÑŸG πNóàdG á«ªgCG ≈dEG çÉëHC’G Ò°ûJ

kÉbÓ£fGh ;(¿hôNBGh ,Parsons, 2009;Guldberg,2010)

,áª°ùH IÒeC’G õcôe ‘ óMƒàdG IóMh ¢ù«°SCÉJ ” áaô©ŸG √òg øe

.πª©dÉH AóÑdG á£≤f øY á«°UƒàdG √òg Éæd ∞°ûμJ å«M

πjƒªàdG iOCG óbh ,Ú£°ù∏a ‘ áª¡e á«°†b äGQOÉÑŸG áeGóà°SG Èà©J

•ÉÑMEG ≈dEG ,¿É«MC’G ¢†©H ‘ ,áëfÉŸG äÉ¡÷G øe kÉ«æeR OhóëŸG

.ôeC’G Gòg ÖæŒ ≈dEG êÉàëf ÉæfCG ’EG ,ióŸG IÒ°üb ™jQÉ°ûŸG

ácGô°ûdGh ¿hÉ©àdG 5.7

‘ IÈNh ΩÉªàgG Ú£°ù∏a ‘ OGôaC’Gh äÉYƒªéŸG øe ójó©dG iód

ájOhófi åëÑdG øe ádOC’G äô¡XCG ó≤a ,∂dP ™eh ,óMƒàdG ∫É›

áé«àædG √òg ≥ØàJ .∫ÉéŸG Gòg ‘ OGôaC’Gh äÉYƒªéŸG ÚH ¿hÉ©àdG

,ádõY ‘ ¿ƒ∏ª©j Ée kÉÑdÉZ Úª∏©ŸG ¿CG óLh …òdG (2011) áÑgh ™e

“»∏ëŸG ™ªàéŸGh ¢SQGóŸG ÚH π°UGƒàdG ¢Uôa øe ójõŸÉH” ≈°UhCGh

.(P.48)

øe ójó©dG ‘ ¿hÉ©à∏d áLÉM ∑Éæg ¿CG áãMÉÑdG ∞«°†J ,Éægh

AÉ«dhCGh Ú«æ¡ŸG ÚHh ,äÉ°ü°üîàdG ™«ªL ‘ Ú«æ¡ŸG ÚH ÖfGƒ÷G

¿CG á°SQÉªŸG äÉ©ªàéŸ øμÁ å«M ,á«eƒμ◊G ôFGhódG ÚHh ,QƒeC’G

πªY ∞bƒJ ∞°SDƒŸG øe ¿Éc ¬fCG ’EG ,Ò«¨àdGh ÚμªàdG πFÉ°Sh Ωó≤J

.(SP1) πjƒªàdG ¢ü≤f ÖÑ°ùH óMƒà∏d »æ«£°ù∏ØdG ±ÓàF’G

AÉHB’G øe áYƒª› §«°ûæJ hCG ójóL øe AóÑ∏d ∫É› ∑Éæg 1.5.7

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

93

óMƒàdG ™e πª©∏d ∑Î°ûe ΩGõàdG º¡jód øjòdG ,Ú«æ¡ŸGh äÉ¡eC’Gh

™aGódG Gòg ≥∏N øμÁh ,∫ÉéŸG Gòg ‘ á«ªæàdG IOÉ«≤d Ú£°ù∏a ‘

Úª∏©ŸGh QƒeC’G AÉ«dhCGh áeƒμ◊G πãe á∏ªàëŸG QOÉ°üŸG øe OóY øe

.á«ÁOÉcC’G äÉÄ«¡dGh á«eƒμM ÒZ äÉÄ«¡dGh Ú°SQÉªŸGh

AÉ«dhCG ¿CG ≈∏Y ,Ú«≤«≤◊G “AGÈÿG” ∫ÉØZEG ΩóY …Qhô°†dG øe

™e πª©dÉH ≥∏©àj Éª«a Ò«¨à∏d á©aGódG Iƒ≤dG áHÉãÃ kÉ«ŸÉY QƒeC’G

ºYO á«ªgCG Éæd åëÑdG ô¡XCG óbh ,(2010 ,øjÉà°ûæjÉa) óMƒàdG

¢UÉî°TC’G ∂∏àÁ ,kÉ«ŸÉYh .óMƒàdG …hP ∫ÉØWCG QƒeCG AÉ«dhCG ∑Gô°TEGh

»àdG äÉYÉª÷G πNGO ójGõàe πμ°ûH ,kÉª¡eh kÉjƒb kÉJƒ°U óMƒàdG hhP

.º¡JÉLÉ«àMG á«Ñ∏àd ≈©°ùJ

IÉYO Gƒfƒμ«d óMƒàdG ∞«W ‘ Ú«æ«£°ù∏a kGOGôaCG åëÑdG óéj ⁄

πÑ≤à°ùŸG ‘ ìƒ∏J πª©dG Gò¡d ábÉ£dG ∂∏J øμdh ,Ió«÷G á°SQÉªª∏d

.ó«cCÉàdÉH

¢ü«î°ûàdGh ∞°ûμdG 6.7

¢ü«î°ûàdG ôaƒJ á∏≤H ≥∏©àj Ée ‘ ÒÑc •ÉÑMEG OƒLh øY åëÑdG ∞°ûc

≈dEG äÉeóÿG OÉæà°SG ÜƒLh øe ºZôdG ≈∏Yh ,Ú£°ù∏a ‘ º«∏°ùdG

∞°ûμdG ¿EÉa ,¢ü«î°ûàdG øe k’óH óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G äÉLÉ«àMG

QƒeC’G AÉ«dhC’ Ió«Øe IQƒ°U ôaƒj ¿CG ¬fCÉ°T øe óMƒàdG øY ôμÑŸG

¢ü«î°ûà∏d kGõcôe óMƒàdG AÉbó°UCG á«©ªL âMÎbG óbh ,Ú«æ¡ŸGh

.óMƒàdG πLCG øe äÉ°ü°üîàdG Oó©àe

¿CG Éªc ,É¡«∏Y õ«cÎdG øe óH ’ áª¡e ádCÉ°ùe ¢ü«î°ûàdG 1.6.7

≈∏Y ¿hÉ©àdG ∂dP Ö∏£àjh ,¢ü°üîJ øe ÌcCÉH §ÑJôe óMƒàdG

¢ü«î°ûàdG ádCÉ°ùe á÷É©Ÿ πªY á£N ™°Vƒd »eƒμ◊G iƒà°ùŸG

.É¡ª°ùMh

áaô©e »YóÑªc ¿ƒ«æ«£°ù∏ØdG 7.7

,Ió«÷G äÉ°SQÉªŸGh QÉμaC’G AÉæÑd áÑ°üN kÉ°VQCG áãMÉÑdG äóLh

≈∏Y ájƒb kádOCG åëÑdG ‘ Úà«ª«∏©J ÚàÄ«H øe ¢ü°ü≤dG âeób óbh

∫hó÷G »£©j .Ú£°ù∏a ‘ óMƒàdÉH ≥∏©àj Éª«a Ió«÷G äÉ°SQÉªŸG

,áª¡ŸG á«æ«£°ù∏ØdG äGQOÉÑŸG ≈∏Y á∏ãeC’G ¢†©H (√ÓYCG) 12

AÉæH ∫ƒM á∏ãeC’G QƒëªàJh ,óMƒàdG ∫É› ‘ âKóM »àdG äGQƒ£àdGh

âfÉc iôNCG äGQOÉÑe ∑Éæg ¿CG ≈∏Y ,ºgÉØàdGh á«fÉ°ùfE’G áaô©ŸG

.åëÑdG Gòg ¥É£f êQÉN

ôjƒ£àdGh åëÑ∏d ¿É£≤dG õcôe ¬«dEG Ögòj Ée ™e áãMÉÑdG ≥ØàJh

kÉé pàæe íÑ°üj ¿CG »æ«£°ù∏ØdG Ö©°ûdG ≈∏Y »¨Ñæj” ¬fCG øe …ƒHÎdG

QCERD,) “É¡d kÉμ∏¡à°ùe ¬fƒc Oô› øe k’óH áaô©ª∏d

.(2012

ÚcQÉ°ûŸG ácGô°T ídÉ°üd åëÑdG ‘ »≤£æŸG Qƒ£àdG ¿ƒμ«°S 1.7.7

áªFÓŸG OGƒŸG ôjƒ£J πLCG øe ´hô°ûŸG ≈dEG ΩÉª°†fÓd ,ºgÒZh

¿ƒμ«d á°Uôa áªK .Ú£°ù∏a ‘ á«ªæà∏d á«é«JGÎ°SG ™°Vhh ,kÉ«aÉ≤K

º«∏©à∏d óMƒàdG õcôe πÑb øe ¬JQÉKEG â“ ´hô°ûe øe kGAõL åëÑdG

.óMƒàdG ∫É› ‘ Ió«L á°SQÉªŸ ‹hO è¡f ™°Vƒd çƒëÑdGh

á©£b ≈∏Y Éæg øëf” :Gƒ∏Hƒb øjòdG óMCG ¿É°ùd ≈∏Y AÉL ,kGÒNCG

øjQOÉb Éæ°ùØfCG iôf ÉædR Ée øμdh ,Ú£°ù∏a ‘ ¢VQC’G øe IÒ¨°U

.(U1) “‹hódG iƒà°ùŸG ≈∏Y ..Ée A»°ûH áªgÉ°ùŸG ≈∏Y


94

1 ≥ë∏e

º««≤àdG ∞∏e

~~~~~~~~:ïjQÉàdG ~~~~~~~~~~~~:áæ°ùdG ~~~~~~~~~~~~~~~~~:ÖdÉ£dG

áaô©e ≈∏Y ºg øjòdG ºbÉ£dGh QƒeC’G AÉ«dhCG øe äÉeƒ∏©e ≈dEG áaÉ°VE’ÉH ,äÉbÉ«°S IóY ‘ ÖdÉ£dG á¶MÓe ≈∏Y AÉæH ∞∏ŸG Gòg øY áHÉLE’G ºàJ

.ÖdÉ£dÉH Ió«L

»YÉªàL’G πYÉØàdGá¨dÉH áHƒ©°UÉe óM ≈dEG áHƒ©°UáHƒ©°U óLƒj ’

1.•É°ûædÉH øjôNB’G ∑QÉ°ûj

2.º¡eÉªàgG øjôNB’G áÑ∏£dG ∑QÉ°ûj

3.É¡àcQÉ°ûeh ∞WGƒ©dG º¡a

4.äÉbGó°üdG ôjƒ£J

5.∞WÉ©àdG QÉ¡XEG

6.øjôNB’G ô¶f äÉ¡Lh º¡Øj

7.øjôNB’G ∑ƒ∏°S º¡ah ™bƒJ

8.á«YÉªàL’G ÚfGƒ≤dG º¡a

9.áØ∏àîŸG ∞bGƒŸG ‘ áªFÓe á≤jô£H ±ô°üàdG

10.QGhOC’G QÉ¶àfG

11.áfÉμŸÉH »YƒdG QÉ¡XEG

:äÉ≤«∏©J

»YÉªàL’G π°UGƒàdG

1 .áØ∏àfl ∞FÉXh á¨∏dG ΩGóîà°SG

2 .ºFÓe πμ°ûH áKOÉëŸG ‘ ácQÉ°ûŸG

3 .™ªà°ùŸG äÉLÉ«àM’ »YƒdG

4 .Ú©dG π°UGƒJh ¬LƒdG ÒHÉ©J ΩGóîà°SG

5.¬«∏Y ±QÉ©àe πμ°ûH ó°ù÷G á¨d ΩGóîà°SG

6 πμ°ûH IÉ£©ŸG äÉeƒ∏©ŸGh ájƒØ°ûdG äÉª«∏©àdG º¡a

.…Oôa

7 IÉ£©ŸG äÉeƒ∏©ŸGh ájƒØ°ûdG äÉª«∏©àdG º¡a

.∞°ü∏d

8 á¨dh ¬LƒdG ÒHÉ©àd øjôNB’G ΩGóîà°SG º¡a

.ó°ù÷G

9.á«aô◊G ÒZh IOôéŸG á¨∏dG º¡a

10.»æª°†dG ≈æ©ŸG º¡a

äÉ≤«∏©J

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

95

(∂JÉ≤«∏©J É¡«dEG óæà°ùJ IóYÉ≤c á«°ù◊G áëF’ Ωóîà°SG) á«°ùM äÉaÓàNG

:äÉ≤«∏©J

∞WGƒ©dG º«¶æJ

?ÖdÉ£∏d ΩÉªàg’ IQÉKEG hCG á©àe ÌcC’G äÉWÉ°ûædG »g Ée

?ÖdÉ£∏d AÉ«à°SG ≥∏îJ »àdG hCG á∏ªŸG äÉWÉ°ûædG »g Ée

?( kÓãe RGõàg’G) áFó¡à∏d á«é«JGÎ°SG ájCG ÖdÉ£dG Ωóîà°ùj πg

?∞«c ,º©f GPEG ?øjôNB’G øe Ωó≤ŸG ºYó∏d ÖdÉ£dG Ö«éà°ùj πg

?äÉeÓ©dG »g Ée ?AÉà°ùe hCG ∂ÑJôe ÖdÉ£dG ¿CG º∏©J ∞«c

:ÖdÉ£dG áªgÉ°ùe

ºYódG

πLCG øe) ?ÉgOÉéjEÉH âªb »àdG Ió«ØŸG äÉ«é«JGÎ°S’G »g Ée

™e πeÉ©àdG hCG ,π°UGƒàdG ºYO hCG ,πØ£dG √ÉÑàfG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G

.(á«cƒ∏°ùdG äÓμ°ûŸG

ÒμØàdG áfhôe

1.ÚJhôdG ≈∏Y äGÒ«¨àdG πÑ≤J

2.áÄ«ÑdG ≈∏Y äGÒ«¨àdG πÑ≤J

3.IójóL ∞bGƒŸ äGQÉ¡ŸG π≤f

4.iôNC’ áª¡e øe √ÉÑàf’G πjƒ–

5.‹É«ÿG Ö©∏dG ‘ ácQÉ°ûŸG

6.äGQGô≤dG òNCGh QÉ«àN’G

7.º«¶æàdGh §«£îàdG

8.πcÉ°ûŸG πM

9.ájƒb hCG á«°ùLÉg hCG IOhófi äÉeÉªàgGº©f:á∏ãeCG §YCG ,º©f GPEG

’

:äÉ≤«∏©J

96

á«°ù«FôdG ÖdÉ£dG Iƒb •É≤f ÖàcCG

äÉjóëàdG /äÉHƒ©°üdG ÖàcCG

ÖdÉ£dG øY áª¡e iôNCG äÉeƒ∏©e …CG

(ïdEG ..ºYódG IòJÉ°SCGh ¿ƒª∏©ŸGh ¿GódGƒdG) º««≤àdG Gòg πªY ‘ ¿ƒcQÉ°ûŸG A’Dƒg

~~~~~~~~~~~~~~:ïjQÉàdG ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~:™«bƒJ

.(SCERTS, 2006) êPƒ‰ øe É¡æe IOÉØà°S’G â“ »àdG QÉμaC’G ¢†©H ™e »Ñ°TCG ÚdEG ¬à©°Vh …òdG º««≤àdG ∞∏e Gòg

.2012 •ÉÑ°T - »Ñ°TBG ÚdEG áãMÉÑdG ™e zÚ£°ù∏a ‘ óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G º«∏©J{ ∫ƒM »°SGQódG Ωƒ«dG øe ÖfÉL

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

49-48 Oó©dG

97

2 ≥ë∏e

(ºbÉ£dG øe ΩÉ“EÓd) áÑ∏£∏d á«°ù◊G äÉª°ùdG áªFÉb

(2003 ,Éæ«°TGóZƒH øe »°ù◊G ∞∏ŸG ≈dEG kGOÉæà°SG ÉgÒ°†– ”)

.OƒæÑdG √òg áaô©Ÿ √ò¡d áLÉëH »ª«∏©àdG ºbÉ£dG øe …CG QÉÑàY’G Ú©H òNh ,≥Ñ£æj Ée ≈∏Y (í°U) IQÉ°TEG ™°V

.¬°ùØf ÖdÉ£dGh ÖdÉ£dG ¿ƒYôj øe hCG øjódGƒdG ™e ¢TÉ≤ædÉH áªFÉ≤dG √òg πªcCG ,øμeCG ¿EG

ºbôdGóæÑdGº©f’º∏YCG ’ AGôLE’G

Üƒ∏£ŸG

1.±ƒdCÉŸG ÚJhôdG ≈∏Y äGÒ«¨àdG ΩhÉ≤j

2 ÒZ ¢ùHÓe º¡°ùÑd óæY ÚaƒdCÉŸG ¢UÉî°TC’G ≈∏Y ±ô©àj ’

.áaƒdCÉe

3.á©°ûŸG IAÉ°VE’G Öëj ’

4.¿ƒ«ædG Aƒ°V √ôμj

5.Aƒ°†dG ¢†«eh øe ±Éîj

6.ójó°ûdG Aƒ°†dG ‘ (¬jó«H äGôe) ¬«æ«Y ¢†ª¨j

7.Aƒ°†dÉH ≥∏©àe

8.áàaÉÿG ¿GƒdC’Gh á©°ûŸG ΩÉ°ùLC’ÉH ¿ƒàØe

9.±ô¨dG ¿GQóL ¢ùª∏j

10.( kÓãe á££îŸG ,ájó«eô≤dG) áæ«©e •É‰CÉH ™àªà°ùj

11.ádƒ¡°ùH ¬HGƒ°U ó≤Øj

12.IQGhódG ⁄Ó°ùdGh äGQóëæŸGh äÉ©ØJôŸG ≈°ûîj

13?¿GQó÷ÉH åÑ°ûàdG áHƒ©°U ¬jód

14.¿hôNB’G ¬æe ÜÎ≤j ÉeóæY ¢ûgóæj

15.¢UÉî°TC’Gh AÉ«°TC’G ≥°ü∏j ,¢ùë∏j ,ºà°ûj

16.áæ«©e kÉfGƒdCG iôj ’ ¬fCG hóÑj

17.Ée áª¡Ã ¬eÉ«b óæY á«£«ëŸG ájDhôdG Ωóîà°ùj

18.¢üî°ûdG ≈dEG ô¶ædG ¿hO ™ªà°ùj ¿CG ¬«∏Y π¡°SCG Égóéj

19.IÒÑc áLQód ó«L πμ°ûH ∂dÉ°ùŸGh øcÉeC’G ôcòàj

20.áæ«©e ™«°VGƒe ‘ äÉeƒ∏©ŸG øe IÒÑc äÉ«ªc ßØM ¬fÉμeEÉH

21.áÑ©°U á¶àμŸG øcÉeC’G óéj

22.áYƒªéŸG áeó≤e hCG áYƒªéŸG IôNDƒe ‘ ¢Sƒ∏÷G π°†Øj

23.áæ«©e kÉJGƒ°UCG ¬YÉª°S óæY ¬«fPCG ôμ°ùj

24.¿hôNB’G É¡©ª°ùj ’ äGƒ°UCG ´Éª°S ¬fÉμeEÉH

25.áæ«©e kÉJGƒ°UCG ¬YÉª°S óæY AÉà°ùj

26.ÜGƒHC’Gh AÉ«°TC’G ∞æ©H Üô°†j

27.AÉ°Vƒ°†dGh äGƒ°UCÓd Üòéæj

28≥fÉ©j hCG áëaÉ°üŸG Öëj ’

29.∂dP äÎNG ¿EG á≤fÉ©ŸG Öëj

98

30.πª÷G øe ≈dhC’G äÉª∏μdG §≤a ™ª°ùj

31.¿hôNB’G ¬dÉb Ée §Ñ°†dÉH Qôμj

32.‘Gƒ≤dGh ÊÉZC’G ßØëj ,kGóL Ió«L á«©ª°ùdG ¬JôcGP

33.OGƒŸGh á°ûªbC’G ¢†©H ¢ùª∏e √ôμj

34.IQGô◊G hCG ⁄C’G ±ô©j ’ ¬fCG hóÑj

35.äÉHhô°ûŸGh áª©WC’G ¢†©H √ôμj

36 AÉ«°TC’G â– ∞MõdÉH …ó°ù÷G §¨°†dÉH Qƒ©°ûdG ≈dEG ≈©°ùj

.á∏«≤ãdG

37.Ió°ûH ≥fÉ©j

38.OGƒŸG ¢†©H ‘ ¢SÉ°ùME’ÉH ™àªàj

39.á«eƒ«dG íFGhôdG ¢†©H √ôμj

40.πcCÓd á◊É°üdG ÒZ OGƒŸG πcCÉj

41.áæ«©e á≤jô£H ΩÉ©£dG ¬d Ωó≤j ¿CG Öëj

42.(¢Tô≤j …òdG) »°SÉ≤dG hCG Æƒ°†ªŸG ΩÉ©£dG √ôμj

43.AÉ«°TC’Gh ¢SÉædÉH Ωó£°üjh AÉbôN äÉcôM hP

44.kÉÑ©°U á≤«bódG äÓ°†©dÉH ∑ôëàdG óéj

45.≥∏°ùàdGh ¢†côdG ‘ áHƒ©°U óéj

46.á«FGƒ¡dG áLGQódG ÜƒcQ ¬«∏Y Ö©°üj

47.§«ëŸG AÉ°†ØdG ‘ º°ù÷G ¿Éμe ±ô©j ’

48.∞«©°V ¿RGƒJ ¬jód

49.≥∏MõàdGh íLQCÉàdG π«Ñb øe á«eƒ«dG á«cô◊G á£°ûfC’G øe ±Éîj

50.ájÉ¨∏d ó«L ¿RGƒJ ¬jód

:¢ûeGƒ¡dG , (Education and inclusion for children with autism in Palestine)»ª°SôdG º«∏©àdG á∏Môe ‘ óMƒàdG …hP áÑ∏£dG äÉLÉ«àMG ∫ƒM »ãëH ´hô°ûe Gòg *

ÚH Ée IÎØdG ∫ÓN Ú£°ù∏Ød É¡JQÉjR AÉæKCG »Ñ°TBG ÚdEG áãMÉÑdG ¬JôLCG óbh . (ACER)É«fÉ£jôH ‘ åëÑdGh º«∏©à∏d óMƒàdG õcôeh …ƒHÎdG ôjƒ£àdGh åëÑ∏d ¿É£≤dG õcôe ÚH Ée ¿hÉ©àdÉH

¢SQGóŸG ™e π°UGƒàdGh ºYódG ÒaƒàH …ƒHÎdG ôjƒ£àdGh åëÑ∏d ¿É£≤dG õcôe ΩÉb óbh .(ΩÉ¡¨æeÒH) á©eÉ÷ √GQƒàcO áMhôWCÉc áãMÉÑdG ¬eó≤à°Sh ,2013 ÊÉãdG øjô°ûJh 2011 ∫hC’G øjô°ûJ

åëÑdG ‘ ô°TÉÑe πμ°ûH äóYÉ°S óbh .Úàæ°ùdG QGóe ≈∏Y ∂dPh ,∫ÉéŸG Gòg ‘ ΩÉªàg’G äGP äÉ¡÷G ™e á°SGQódG á°ûbÉæŸ á«°SGQódG ΩÉjC’Gh ¢TQƒdGh äGAÉ≤∏dGh äÉbÉ°ùŸG º«¶æJh ≥WÉæŸGh

‘ á«fÉãdGh ,á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ ≈dhC’G ;Úà«ª«∏©J ÚàÄ«H ‘ »FGôLE’G åëÑdG ó©oH ™e ádÉM á°SGQO ∫hC’G :Úª°ùb ≈dEG åëÑdG º°ù≤æj .í∏°üe É°TQ áãMÉÑdG ¢SQGóª∏d á«fGó«ŸG äGQÉjõdGh áªLÎdGh

õcôe Ωƒ≤«°Sh .åëÑdG Gòg ¬«∏Y õμJôj …òdG QÉWE’G AGQB’G √òg πμ°ûJ å«M ,óMƒàdG …hP ∫ÉØWC’G ™e πª©dG äÉ°SQÉªÃ ≥∏©àJ »àdG á«ŸÉ©dG ô¶ædG äÉ¡Lƒd kÉ°VôY åëÑdG Ωó≤jh .á«bô°ûdG ¢Só≤dG

.Ö«àc πμ°T ≈∏Y ájõ«∏‚E’Gh á«Hô©dG Úà¨∏dÉH åëÑdG ô°ûæH kÉ≤M’ …ƒHÎdG ôjƒ£àdGh åëÑ∏d ¿É£≤dG

‘ º¡LÉeOEGh ∫ÉØWC’Gh óMƒàdG ™«°VGƒÃ á«ãëÑdG É¡JÉeÉªàgG ¢üàîJ .É«fÉ£jôH ‘ Birmingham ΩÉ¡¨æeÒH á©eÉL ‘ (áãdÉK áæ°S) √GQƒàcO áãMÉH (Elaine Ashbee) »Ñ°TBG ÚdEG 1 ,(Autism West Midlands) óMƒà∏d Róf’ó«e â°ùjh ,(Research Autism) óMƒàdG çÉëHCG õcôe πãe óMƒàdÉH á«æ©ŸG äÉ°ù°SDƒŸGh äÉª¶æŸG øe ójó©dG ‘ ƒ°†Y .º«∏©àdG

.(National Autistic Society) óMƒà∏d á«æWƒdG á«©ª÷Gh

.ájô°ùdG ≈∏Y ®ÉØë∏d ∫ÉØWC’G AÉª°SCG Ò«¨J ” 2.(kÉ«aÉc √óMh Ö◊G ¢ù«d) A»°T πc ô¡≤j ’ Ö◊G 3

.äÓeÉ©ŸG ºYOh á«ØWÉ©dG áfhôŸG ,»YÉªàL’G π°UGƒàdG 4.√GQƒàcódG ádÉ°SQ øe kGAõL ¿ƒμà°S É¡fCG ’EG ,ôjô≤àdG øe kGAõL â°ù«d á°SQÉªŸG äÉ©ªéàdG (2 .áªLÎdG ÉjÉ°†b (1 :`H §ÑJôJ çÉëHC’G á©LGôe 5

.øjôNB’G ™e ¿hÉ©àdÉH iƒàëŸG Ò«¨J hCG áaÉ°VEÉH ¢UÉî°TCÓd íª°ùj ÊÉ› Öjh ≥«Ñ£J »g (wiki) »μjƒdG 6.á«Hô¨dG áØ°†dG ‘ É¡Yƒf øe ≈dhC’G »gh ,á«∏gC’G º◊ â«H á©eÉL ‘ á°UÉÿG äÉLÉ«àM’G …hP á«HôJ ‘ á°ü°üîàe Ωƒ∏HO IOÉ¡°T ôjƒ£J ” 7

.»bÉ«°ùdG åëÑdG ájò¨àd äÓHÉ≤ŸG øe áLôîà°ùŸG äÉfÉ«ÑdG ΩGóîà°SG ” ó≤d 8

نطي

سفل

ي د ف

وحلت

ي اذو

ل فا

طا8

م علي

ت

ﺪﺣﻮﺘﻟا يوذ لﺎﻔﻃا ﻢﻴﻠﻌﺗ ﻦﻴﻄﺴﻠﻓ...

Documents