1

UPRAVLJAČKO UPRAVLJAČKO

RRAČUNOVODSTVOAČUNOVODSTVO

PredavanjaPredavanja 8. 8.

Prof. dr Jovica Prof. dr Jovica

Lazić Lazić

Biljana Lazić, asistent Biljana Lazić, asistent

III SISTEMIII SISTEM OBRAČUNA PO OBRAČUNA PO

STVARNIM STVARNIM TROŠKOVIMA TROŠKOVIMA

1.1. Osnovna obeležja sistema Osnovna obeležja sistema obračuna po stvarnim obračuna po stvarnim troškovimatroškovima

2.2. Moguća metodološko-Moguća metodološko-organizaciona rešenja u organizaciona rešenja u uslovima primene sistema uslovima primene sistema obračuna po stvarnim obračuna po stvarnim troškovimatroškovima

1. Osnovna obeležja s1. Osnovna obeležja sisteistemm obračuna obračuna po stvarnpo stvarniim troškovimam troškovima

Sistem obračunavanja po stvarnim troškovima Sistem obračunavanja po stvarnim troškovima predstavlja prvi razvijeni sistem obračuna troškova.predstavlja prvi razvijeni sistem obračuna troškova.

Osnovni zadatak ovog sistema obračunavanja Osnovni zadatak ovog sistema obračunavanja troškova je da omogući prikupljanje podataka o troškova je da omogući prikupljanje podataka o troškovima i utvrđivanje stvarne cene koštanja troškovima i utvrđivanje stvarne cene koštanja učinka. učinka.

Težište obračuna je, prema tome, na naknadnoj Težište obračuna je, prema tome, na naknadnoj kalkulaciji stvarne cene koštanja. kalkulaciji stvarne cene koštanja.

U tu svrhu, obračun po stvarnim troškovima, U tu svrhu, obračun po stvarnim troškovima, podrazumeva objedinjavanje podataka o svim podrazumeva objedinjavanje podataka o svim troškovima, neophodnim za utvrđivanje pune, troškovima, neophodnim za utvrđivanje pune, stvarne cene koštanja.stvarne cene koštanja.

Iako je težište obračuna na nosiocima Iako je težište obračuna na nosiocima troškova, odnosno kalkulaciji stvarne cene troškova, odnosno kalkulaciji stvarne cene koštanja, okosnicu obračuna čine nosioci koštanja, okosnicu obračuna čine nosioci zajedno sa mestima troškova. zajedno sa mestima troškova.

A realnost obračuna, između ostalog, zavisi od A realnost obračuna, između ostalog, zavisi od načina organizacije i dubine raščlanjenosti načina organizacije i dubine raščlanjenosti mesta troškova. mesta troškova.

Ostvarenje navedenog osnovnog zadatka Ostvarenje navedenog osnovnog zadatka obračuna po stvarnim troškovima obračuna po stvarnim troškovima podrazumeva: obračun primarnih vrsta podrazumeva: obračun primarnih vrsta troškova, prenos primarnih vrsta troškova na troškova, prenos primarnih vrsta troškova na mesta i nosioce, obračun sekundarnih troškova mesta i nosioce, obračun sekundarnih troškova i konačan obračun stvarne cene koštanjai konačan obračun stvarne cene koštanja..

Da bi se formirala puna stvarna cena koštanja Da bi se formirala puna stvarna cena koštanja obračun troškova prolazi kroz odgovarajuće obračun troškova prolazi kroz odgovarajuće obračunsko-tehničke probleme. obračunsko-tehničke probleme.

U pogledu utvrđivanja i ukalkulisavanja direktnih U pogledu utvrđivanja i ukalkulisavanja direktnih troškova u odnosu na proizvod, u pravilu nema troškova u odnosu na proizvod, u pravilu nema poteškoća, jer se tačno zna koliko je direktnog poteškoća, jer se tačno zna koliko je direktnog materijala i rada potrebno za proizvodnju materijala i rada potrebno za proizvodnju odgovarajućeg proizvoda, odnosno učinka. odgovarajućeg proizvoda, odnosno učinka.

Problemi se javljaju kod indirektnih, opštih Problemi se javljaju kod indirektnih, opštih troškova.troškova.

Nemogućnost direktnog ukalkulisavanja opštih Nemogućnost direktnog ukalkulisavanja opštih troškova u cenu koštanja proizvoda ili usluga troškova u cenu koštanja proizvoda ili usluga dovodi do brojnih metodoloških problema u dovodi do brojnih metodoloških problema u obračunu troškova. obračunu troškova.

Sadržina ovihSadržina ovih problema je ustvari iznalaženje problema je ustvari iznalaženje najobjektivnijeg i najekonomičnijeg puta za najobjektivnijeg i najekonomičnijeg puta za slivanje opštih troškova na različite proizvode slivanje opštih troškova na različite proizvode kao njihove definitivne nosioce. kao njihove definitivne nosioce.

Prevaljivanje opštih troškova na nosioce Prevaljivanje opštih troškova na nosioce vezano je za korelacioni odnos između ošntih vezano je za korelacioni odnos između ošntih troškova koji se raspodeljuju i proizvoda koji troškova koji se raspodeljuju i proizvoda koji treba da ih snose. treba da ih snose.

Ovaj odnos može biti manje ili više indirektan Ovaj odnos može biti manje ili više indirektan i stoga alokacija opštih troškova ima više ili i stoga alokacija opštih troškova ima više ili manje stupnjevit karakter.manje stupnjevit karakter.

Alokacija indirektnih troškova nikada ne može biti Alokacija indirektnih troškova nikada ne može biti apsolutno tačna, ali je važno pronaći najrealniju osnovu za apsolutno tačna, ali je važno pronaći najrealniju osnovu za raspored opštih troškova i na taj način se što više približiti raspored opštih troškova i na taj način se što više približiti apsolutnoj tačnosti stvarne cene koštanja.apsolutnoj tačnosti stvarne cene koštanja.

Pronalaženje adekvatnih rešenja za alokaciju opštih Pronalaženje adekvatnih rešenja za alokaciju opštih troškova daje i različite pristupe u stavovima i mišljenjima u troškova daje i različite pristupe u stavovima i mišljenjima u tom pogledu, posebno kad se ima u vidu da ošiti troškovi tom pogledu, posebno kad se ima u vidu da ošiti troškovi nastaju na proizvodnom i neproizvodnom funkcionalnom nastaju na proizvodnom i neproizvodnom funkcionalnom području. području.

Intenzivna traženja rešenja u pogledu rešavanja problema Intenzivna traženja rešenja u pogledu rešavanja problema obračuna opštih troškova u cilju utvrđivanja što realnije obračuna opštih troškova u cilju utvrđivanja što realnije cene koštanja i realnog obračuna rezultata delova i celine cene koštanja i realnog obračuna rezultata delova i celine preduzeća značajno su doprinela pronalaženju novih metoda preduzeća značajno su doprinela pronalaženju novih metoda i tehnika u obračunu troškova, odnosno determinisanju i tehnika u obračunu troškova, odnosno determinisanju novih, savremenijih sistema obračuna troškova.novih, savremenijih sistema obračuna troškova.

Pored svojih vrednosti i svakako prednosti u odnosu na Pored svojih vrednosti i svakako prednosti u odnosu na prvobitne, razvojne sisteme obračunavanja troškova, sistem prvobitne, razvojne sisteme obračunavanja troškova, sistem obračuna po stvarnim troškovima, u svom klasičnom obli-obračuna po stvarnim troškovima, u svom klasičnom obli-ku, vremenom je ispoljio određene nedostatke i slabosti.2ku, vremenom je ispoljio određene nedostatke i slabosti.2

Da.bi se prevazišli nedostaci koji su se ispoljili u sistemu Da.bi se prevazišli nedostaci koji su se ispoljili u sistemu obračuna po stvarnim troškovima u svom klasičnom obliku, obračuna po stvarnim troškovima u svom klasičnom obliku, pristupilo se iznalaženju boljih rešenja. Razrađeni su novi pristupilo se iznalaženju boljih rešenja. Razrađeni su novi sistemi obračunavanja troškova.sistemi obračunavanja troškova.

Pre svega, svim novim sistemima obračunavanja troškova, Pre svega, svim novim sistemima obračunavanja troškova, koji su se kasnije teorijsko-metodološki zaokružili, u osnovi koji su se kasnije teorijsko-metodološki zaokružili, u osnovi je bilo to, da je za pravilan, realan, stimulativan, je bilo to, da je za pravilan, realan, stimulativan, informativno-perspektivno orijentisan obračun troškova, informativno-perspektivno orijentisan obračun troškova, kako za potrebe kontrole i analize poslovanja, tako i za kako za potrebe kontrole i analize poslovanja, tako i za potrebe poslovne i razvojne politike preduzeća, potrebno potrebe poslovne i razvojne politike preduzeća, potrebno prethodno utvrditi visinu troškova, odnosno, bilo je prethodno utvrditi visinu troškova, odnosno, bilo je potrebno troškove planirati.potrebno troškove planirati.

2. 2. Moguća metodološko-organizaciona rešenja u usloviada Moguća metodološko-organizaciona rešenja u usloviada primene sistema obračuna po stvarnim troškovišaprimene sistema obračuna po stvarnim troškoviša U skladu s uslovima konkretnog privrednog subjekta, U skladu s uslovima konkretnog privrednog subjekta,

opredeljenosti za odtovarajući sis-tem obračuna troškova, a opredeljenosti za odtovarajući sis-tem obračuna troškova, a primereno ciljevima koji su pred obračun troškova primereno ciljevima koji su pred obračun troškova postavljeni, organizaciono se postavlja odgovarajuće postavljeni, organizaciono se postavlja odgovarajuće računovodstvo troškova. računovodstvo troškova.

Za efikasno funkcionisanje računovodstva troškova i po tom Za efikasno funkcionisanje računovodstva troškova i po tom osnovu obezbeđenje blagovremenih, odgovaosnovu obezbeđenje blagovremenih, odgovaj j rajućih i rajućih i kvalitetnih podataka i informacija neophodno je, izmeau kvalitetnih podataka i informacija neophodno je, izmeau ostalog, izvršiti kvalitetno kreiranje knjigovodstvene ostalog, izvršiti kvalitetno kreiranje knjigovodstvene dokumentacije i obezbediti njeno adekvatno kretanje, dokumentacije i obezbediti njeno adekvatno kretanje, odnosno cirkulaciju. Kvalitetna knjigovodstvena odnosno cirkulaciju. Kvalitetna knjigovodstvena dokumentacija i hodogram dokumentacije imaju poseban dokumentacija i hodogram dokumentacije imaju poseban značaj u ispunjenju zadataka i ciljeva koji su postavljeni značaj u ispunjenju zadataka i ciljeva koji su postavljeni pred računovodstvo uopšte, a posebno pred računovodstvo pred računovodstvo uopšte, a posebno pred računovodstvo troškova.3troškova.3

Pri kreiranju dokumentacije i pri utvrđivanju njenog Pri kreiranju dokumentacije i pri utvrđivanju njenog kretanja moraju se uvažiti konkretni uslovi poslovanja kretanja moraju se uvažiti konkretni uslovi poslovanja privrednog subjekta, imajući posebno u vidu njegovu privrednog subjekta, imajući posebno u vidu njegovu organizacionu strukturiranost, ekonomske i tehničko-organizacionu strukturiranost, ekonomske i tehničko-tehnološke karakteristike. tehnološke karakteristike.

Pri tom, ulogu i značaj ima kontni plan uopšte i posebno Pri tom, ulogu i značaj ima kontni plan uopšte i posebno analitički kontni plan.analitički kontni plan.

U metodološkim rešenjima koja slede korišćen je analitički U metodološkim rešenjima koja slede korišćen je analitički kontni plan koji predstavlja jednu mogućnost u okviru kontni plan koji predstavlja jednu mogućnost u okviru propisanog kontnog okvira, a prilagođen je potrebama propisanog kontnog okvira, a prilagođen je potrebama primene različitih sistema obračuna troškova.primene različitih sistema obračuna troškova.

Pored iznetog, iako nije predmet razmatranja u ovom radu, Pored iznetog, iako nije predmet razmatranja u ovom radu, treba istaći mesto i značaj primene informacionih treba istaći mesto i značaj primene informacionih tehnologija u računovodstvu i obračunu troškova. Jer, tehnologija u računovodstvu i obračunu troškova. Jer, njihova primena u računovodstvu i obračunu troškova njihova primena u računovodstvu i obračunu troškova omogućuje brže, lakše i kvalitetnije ispunjavanje zadataka i omogućuje brže, lakše i kvalitetnije ispunjavanje zadataka i ciljeva koji se pred njih postavljaju.ciljeva koji se pred njih postavljaju.

2.1. 2.1. Obračun po stvarnim troškovima u Obračun po stvarnim troškovima u uslovima masovne fazne proizvodnjeuslovima masovne fazne proizvodnjeZadatak sa rešenjemZadatak sa rešenjem Preduzeće "Rubin" proizvodi proizvod "X" u dve Preduzeće "Rubin" proizvodi proizvod "X" u dve

faze koje se javljaju kao mesta troškova osnovne faze koje se javljaju kao mesta troškova osnovne delatnosti.delatnosti.

U okviru pomoćne delatnosti je mesto troškova U okviru pomoćne delatnosti je mesto troškova radionice za održavanje.radionice za održavanje.

U okviru neproizvodne delatnosti opšti troškovi se U okviru neproizvodne delatnosti opšti troškovi se usmeravaju na dva mesta troškova i to na mesto usmeravaju na dva mesta troškova i to na mesto opštih troškova izrade (OTI) i na mesto opštih opštih troškova izrade (OTI) i na mesto opštih troškova uprave (OTU).troškova uprave (OTU).

Kao posebna kalkulativna kategorija izdvaja se Kao posebna kalkulativna kategorija izdvaja se amortizacija.amortizacija.

PODACI O TROŠKOVIMA

1. Materijal za izradu I faza 2. II faza

12.000 8.000

20.000

2. Zarade (plate izrade) I fazа II fazа

4.000 2.000 6.000

Indirektni troškovi

3. Troškоvi radionиce za održavаnje 5.100

4. Amortizacija 4.000

5. Opšti тroškоvi иzrade - tehničke uprave- koji terete zalihe- koji tеrеtе rashodе pеrioda

1.440 80 1.520

6. Opšti тroškоvi uprave 3.960

Ukupni troškovi 40.580

Kroz dnevnik i konta glavne knjige proknjižiti:Kroz dnevnik i konta glavne knjige proknjižiti:1.1. Primarne troškove na mesta troškova.Primarne troškove na mesta troškova.2.2. Primarne troškove perioda na rashode perioda.Primarne troškove perioda na rashode perioda.3.3. Preneti troškove I faze na Preneti troškove I faze na IIII fazu srazmerno završenoj fazu srazmerno završenoj

proizvodnji. Procenat završenosti proizvodnje I faze je proizvodnji. Procenat završenosti proizvodnje I faze je 50%.50%.4.4. Preneti troškove pomoćne delatnosti (radionica za rdržavanje) u Preneti troškove pomoćne delatnosti (radionica za rdržavanje) u

celini na OT izrade.celini na OT izrade.5.5. Preneti amortizaciju na osnovnu delatnost.Preneti amortizaciju na osnovnu delatnost.6.6. Rasporediti OT na osnovnu delatnost (I i II faza). Osnov za Rasporediti OT na osnovnu delatnost (I i II faza). Osnov za

raspored predstavljaju plate izrade.raspored predstavljaju plate izrade. Vrednost nedovršene proizvodnje na kraju obračunskog perioda Vrednost nedovršene proizvodnje na kraju obračunskog perioda

utvrđena popisom i procenom prema stepenu dovršenosti u utvrđena popisom i procenom prema stepenu dovršenosti u završnoj P fazi osnovne delatnosti iznosi završnoj P fazi osnovne delatnosti iznosi 2.000 2.000 dinara. dinara. Celokupna vrednost proizvodnje iz početne I faze osnovne Celokupna vrednost proizvodnje iz početne I faze osnovne delatnosti nalazi se u nedovršenoj proizvodnji.delatnosti nalazi se u nedovršenoj proizvodnji.

8. 8. Završeno je Završeno je 2.000 2.000 komada proizvoda "X" i predato u magacin komada proizvoda "X" i predato u magacin po planskoj ceni koštanja od po planskoj ceni koštanja od 11,90 11,90 dinara. dinara.

Izvršiti obračun stvarnih i planskih troškova završene Izvršiti obračun stvarnih i planskih troškova završene proizvodnje i proknjižiti odstupanja. Izraditi kalkulaciju cene proizvodnje i proknjižiti odstupanja. Izraditi kalkulaciju cene koštanja.koštanja.

RB.: OPISOPIS Duguje Potražuje

1. Materijal za izradu osnovne delatnosti I faze 9300/1 12.000

Materijal za izradu osnovne delatnosti II faze 9300/2 8.000

Zarade (Plate) izrade osnovnedelatnosti 1 faze 9301/1 4.000

Zarade (Plate) izrade osnovne delat. II faze 9301/2 2.000

Radionica za održavanje 9221 5.100

Propisana amortizacija 9420 4.000

Opšti troškovi izrade - tehničke uprave zaliha 9210 1.440

Opšti troškovi izrade - tehničke uprave koji u celini

terete rashode

9211 80

Opšti troškovi uprave 940 3960

Račun za preuzimanje troškova_______________ 902 ____________________ 40.580

Preuzimanje troškova iz finansijskog knjigovodstva

Dnevnik preduzeća “X”, Novi SadDnevnik preduzeća “X”, Novi Sad

2. Troškovi periodaOpšti troškovi izrade - tehničke ulrave koji u celini terete rashode Opšti troškovi uprave Prenos troškova perioda

982

9211 940

4.040

80 3.960

3. Materijal za izradu osn. del. II faze Plate izrade osnovne delat. II faze Materijal za izradu osnovne delatnoš I faze Zarade (Plate) izrade I faze Prenos troškova dovršene proizvodnje

9300/29301/2 9300/1 9301/1

6.000 2.000

6.000 2.000

4. Opšti troškovi izrade - tehničke uprave zaliha Radionica za održavanje Prenos troškova pomoćne na osvnovnu delatnost

9210 9221

5.100

5.100

nastavaknastavak

5. Amortizacija u osnovnoj delatnosti 9302 4.000

Propisana amortaacija 9420 4.000

Prenos amortizacije na osnovnu delatnost

6. Nedovršena proizvodnja 957 13.513

Prenos troškova završenih učinaka 9509 23.027

Prenos troškova na učinke 9309 36.540

Prenos dovršene i nedovršene proizvodnje

nastavaknastavak

7. Gotovi proizvodi 960 23.800

Prenos troškova završenih učinaka 9509 23.027

Odstupznje u troškovima gotovih proizvoda

969 773

Prenos gotovih proizvoda na zalihe

8. Prenos troškova na učinke 9309 23.027

Materijal za izradu osnovne delatnosti II faze

9300/2 12.881

Plate izrade osnovne del. II faze 9301/2 3.680

Amortizacija u osnovnoj delatnosti 9302 2.454

Opšti troškovi izrade - tehničke uprave zaliha

9210 4.012

Razduženje za troššve zzvršene proizvodnje

Glavna KnjigaGlavna KnjigaDD 9300/1 Materijаl za iзrаdu

osnоvнe dеlztnosтiIfazeP DD 9300/2 Materijаl za iзrаdu

osnоvнe dеpatnosтi II fazeP

1. 12.000 6.000 3. 1.3.

8.000 6.000 12.881 8.

D 9301/1 Plate izrаdе osnоvнe dеlatno-sтi I faze

P D 9301/2 Plate izrаdе osnоvнe dеlatnosтi II faze

P

1. 4.000 2.000 3 1.3.

2.000 2.000

3.680 8.

D 9221 Radionиca zз održavаnje P D 9420 Propisanа аmortizacиjа P

1. 5.100 5.100 4. 1. 4.000 4.000 5.

GLAVNA KNJIGA-nastavakGLAVNA KNJIGA-nastavakD 9210 OTI -tehničke uprave

zаlihaP D 92110TI - tehničke uprave koji u

celiniterete rashodeP

1.4.

1.440 5.100 4.012 8. 1. 80 80 2. '

D 940 Opšti troškoai uprave P D 902 Račun za preuzimanje troškova

P

1. 3.960 3.960 2. 40.580 1.

D 982 Трошкс ви периодз P D 9302Amortizac u osnovnojdelatnoti

P

2. 4.040 5. 4.000 2.454 5.

D 957 Nedovršenz proizvodnja P D 9509 Prenos troškova

nezavršenih učinaka

P

6. 13.513 6. 23.027 23.027 7.

D 9309 Prenos trošgava na učinke

P D 960 Gotоvi proizvodi P

8. 23.027 36.540 6. 7. 23.800

D 969 Одустулање у трошковима готових производа

773 7.

Obračun Obračun stvarnih stvarnih troškova troškova osnovneosnovne

delat nostinosti - POL

1. 9300/1 Материјал за израду Документ 6.000

2. 9301/1 Плате израде Документ 2.000

3. 9300/2 Материјал за израду Документ 14.000

4. 9301/2 Плате израде Документ 4.000

5. 9302 Амортизација 66,67% 1.333 2.667

6. 9210 Општитрошковиизраде 109% 2.180 4.360

7. Цена коштања која терети запихе 11.513 25.027

8. 9211 Општи трошкови израде расхода 1,33% 26,67 53,33

9. 940 Општи трошкови управе 66% 1.320 2.640

10. Пуна цена коштања 12.859,67 27.720,33

Pomoćne radnjePomoćne radnjeНапомена: При књижењу у дневнику коришћене су Напомена: При књижењу у дневнику коришћене су

заокружене вредности. заокружене вредности.

Izračunavanje stope režijskog dodatka – Izračunavanje stope režijskog dodatka – režijske stope (Stope opštih troškova)režijske stope (Stope opštih troškova)

Као кључ за распоред (алокацију) Као кључ за распоред (алокацију) општих трошкова коришћени су општих трошкова коришћени су директни трошкови зарада (плате директни трошкови зарада (плате израде)израде)

Stopa za raspored amortizacijeStopa za raspored amortizacije

2. 2. Стопа за распоред општих Стопа за распоред општих трошкова израде трошкова израде - - техничке управе техничке управе који терете залихекоји терете залихе

3. Stopa za raspored opštih troškova 3. Stopa za raspored opštih troškova izrade – tehničke uprave koji u celini izrade – tehničke uprave koji u celini terete rashodeterete rashode

4. Стопа за распоред општих трошкова управе који у целини терете расходе

1.Amortizacija

= 2.000 * 66,67 = 100 4.000 х 66,67 100

I фаза

1.333

II фаза

2.667

2.0pštitroškoviizradezaliha = 2 .ОООх 109 = 100

4.000x109 100

2.180

4:360

3. Opšti тroškоvi иzrade rashoda = 2.000 * 1,33 = 100 4.000x 1,33 100

26,67

53,33

4. Opšti тroškоvi uprave = 2.000 * 0,66 = 100 4.000x 0,66 100

1320

2640

Raspored (alokacija) opštih troškova može se Raspored (alokacija) opštih troškova može se vršiti i putem koeficijenata. U sušti-ni postupak vršiti i putem koeficijenata. U sušti-ni postupak je isti. Izostale bi sve računske operacije sa je isti. Izostale bi sve računske operacije sa 100, 100, odnosno ne bi se koristili procenti već odnosno ne bi se koristili procenti već koeficijenti. U ovom slučaju, na primer, za koeficijenti. U ovom slučaju, na primer, za raspored amortizacije mogao se koristiti i raspored amortizacije mogao se koristiti i koeficijent koeficijent 0,6667. 0,6667. Efekti bi biliEfekti bi bili

Kalkulacija cene koštanja završene Kalkulacija cene koštanja završene i nezavršene proizvodnjei nezavršene proizvodnje

Red.Br.

1. Materijal za izradu 6.000 14.000 20.000

2. Plate izrade 2.000 4.000 6.000

3. Amortizacija 1.333 2.667 4.000

4. Opšti troškovi izrade tehničke uprave zaliha 2.180 4.360 6.540

5. Ukupni stvarni troškovi - Stvarna cena koštanja proizvoda 11.513 25.027 36.640

6. Cena koštanja nedovršene proizvodnje 11.513 2.000 13.513

7. Cena koštanja završene proizvodnje 23.027 23.027

8. Planska cena koštanja završene proizvodnje 23.800 23.800

9. Odstupanje od cena proizvodnje - sniženje cene koštanja 773 773

10. Završena proizvodnja - 2.000 jedinica proizvoda X

11. Stvarna cena koštanja po jedinici 11.51

12. Planska cena koštanja po jedinici 11.90

 

 

 

HVALA NA HVALA NA

PAŽNJIPAŽNJI