1

II. Ders notları: DÜNYA SOSYALİST SİSTEMİNİN DOĞUŞU, II. Ders notları: DÜNYA SOSYALİST SİSTEMİNİN DOĞUŞU, GELİŞİMİ VE ÇÖKÜŞÜ SÜRECİNE GENEL BİR BAKIŞGELİŞİMİ VE ÇÖKÜŞÜ SÜRECİNE GENEL BİR BAKIŞ

Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme FakültesiTürk Dünyası İşletme Fakültesi

““DÖNÜŞÜM EKONOMİLERİ DÖNÜŞÜM EKONOMİLERİ ”” dersi dersi

Öğr. Gör. Elşen Resul oğlu BAĞIRZADEÖğr. Gör. Elşen Resul oğlu BAĞIRZADE

BAKÜ -2011BAKÜ -2011

2

EKİM DEVRİMİ VE SOVYETLER BİRLİĞİNİN EKİM DEVRİMİ VE SOVYETLER BİRLİĞİNİN KURULUŞUKURULUŞU

Ekim Devrimi Ekim Devrimi (Rusça: (Rusça:

Октябрьская Октябрьская революция / революция / Oktyabrskaya Oktyabrskaya

revolyutsiya), Çarlık revolyutsiya), Çarlık Rusyası'nda Jülyen Rusyası'nda Jülyen takvimi'ne göre 24 takvimi'ne göre 24

Ekim 1917'de, Ekim 1917'de, (Miladi takvime (Miladi takvime

göre 7 Kasım 1917) göre 7 Kasım 1917) Petrograd'daki Petrograd'daki Kışlık Saray'ın Kışlık Saray'ın

Lenin Lenin önderliğindeki önderliğindeki

Bolşeviklerin eline Bolşeviklerin eline geçmesiyle başlayan geçmesiyle başlayan

ve Sovyetler ve Sovyetler Birliği'nin Birliği'nin

kurulmasına yol kurulmasına yol açan olaylar açan olaylar

dizisidir.dizisidir.

• Lenin,1917 Lenin,1917 Ekim'inde Ekim'inde Bütün Bütün

İktidar İktidar SovyetlereSovyetlere sloganıyla sloganıyla

devrime başlardevrime başlar ve kısa sürede ve kısa sürede

onunonun başkanlığında başkanlığında bir hükümet bir hükümet

kurulur.kurulur.

• Lenin yoldaşı Lenin yoldaşı Troçki'yi Troçki'yi dışişleri dışişleri

bakanlığına bakanlığına atadı ve Troçki atadı ve Troçki

Sovyetler Sovyetler Birliği'ni 1. Birliği'ni 1.

Dünya Dünya Savaşı'ndan Savaşı'ndan çeken Brest-çeken Brest-

Litovsk Litovsk antlaşmasını antlaşmasını

imzaladı.imzaladı.

•Milli mücadele Milli mücadele içinde olan içinde olan

Türkiye ile de Türkiye ile de sıcak ilişkiler sıcak ilişkiler

kuruldu.kuruldu.

Bolşevik devriminden sonra iç Bolşevik devriminden sonra iç karışıklıklar içinde bulunan karışıklıklar içinde bulunan

Rusya'da 1917-1922 arasında Rusya'da 1917-1922 arasında İç Savaş yaşandı. Bu savaş İç Savaş yaşandı. Bu savaş

milyonlarca insanın ölümüne milyonlarca insanın ölümüne neden oldu ve Bolşevik neden oldu ve Bolşevik

iktidarı için idamlardan da iktidarı için idamlardan da çekinilmedi. Devrim öncesinde çekinilmedi. Devrim öncesinde

''''Bize Fransız Devrimi'ndeki Bize Fransız Devrimi'ndeki gibi kesin bir terör dönemi gibi kesin bir terör dönemi lazım.lazım. diyen Lenin diyen Lenin İdamlar İdamlar olmadan nasıl bir devrim olmadan nasıl bir devrim

yapabilirsiniz?yapabilirsiniz? diyerek diyerek görüşünün arkasında durdu.görüşünün arkasında durdu.

Leninizm'in en önemli Leninizm'in en önemli özelliği özelliği dışardan bilinç dışardan bilinç

taşımataşımayı birincil öncelik yı birincil öncelik saymasıydı. Marks'a göre saymasıydı. Marks'a göre proleterya sınıf bilincine proleterya sınıf bilincine

kendisi ulaşacaktı ve kendisi ulaşacaktı ve sonunda devrimi yapacaktı. sonunda devrimi yapacaktı.

Lenin ise Lenin ise Sosyalizm için Sosyalizm için insanların bilinçlenmesini insanların bilinçlenmesini

beklersek en az beş yüz yıl beklersek en az beş yüz yıl beklememiz gerekir.beklememiz gerekir. dedi ve dedi ve proleteryaya bilinç taşınması proleteryaya bilinç taşınması

gerektiğine hükmetti. gerektiğine hükmetti. Sonunda darbe ile de Sonunda darbe ile de

hedefine ulaştı.hedefine ulaştı.

3

4

SAVAŞ KOMUNİZMİ (1918-1921)SAVAŞ KOMUNİZMİ (1918-1921)

Savaş Komünizmi Savaş Komünizmi (Rusçası: (Rusçası: Военный Военный

коммунизм; 1918 коммунизм; 1918 - 1921)Batılı - 1921)Batılı

tarihçiler tarihçiler tarafından tarafından Sovyetler Sovyetler

Birliğinde 1918-Birliğinde 1918-1921 yılları 1921 yılları

arasındaki dönem arasındaki dönem boyunca boyunca

uygulanan uygulanan ekonomik ve ekonomik ve

siyasal sistem için siyasal sistem için kullanılır. kullanılır.

Savaş komünizmi Savaş komünizmi kararı Yüksek kararı Yüksek

Ekonomik Konsey Ekonomik Konsey (Vesenka) (Vesenka)

tarafından 18 tarafından 18 Haziran 1918 Haziran 1918

tarihinde alınan tarihinde alınan kararla başlar ve kararla başlar ve Yeni Ekonomik Yeni Ekonomik

Politikanın (NEP) Politikanın (NEP) ilan edildiği 21 ilan edildiği 21

Mart 1921 Mart 1921 tarihine kadar tarihine kadar

yürürlükte kalır. yürürlükte kalır.

İLKELERİLKELERİİ Tüm sanayi kuruluşları Tüm sanayi kuruluşları

devletleştirilmiştir ve devletleştirilmiştir ve merkezi yönetim yürürlüğe merkezi yönetim yürürlüğe

geçmiştir. geçmiştir.

Dış ticarette devlet tekeli Dış ticarette devlet tekeli kurulmuştur. kurulmuştur.

İş disiplini artırılmıştır, İş disiplini artırılmıştır, grevler yasaklanmıştır. grevler yasaklanmıştır.

İşçi olmayanlara gösterilen İşçi olmayanlara gösterilen işlerde çalışma işlerde çalışma

zorunluluğu getirilmiştir. zorunluluğu getirilmiştir.

Nüfusun çoğunluğunun aç Nüfusun çoğunluğunun aç kalmaması için köylünün kalmaması için köylünün

elindeki tarımsal fazla elindeki tarımsal fazla ürüne el konacaktır. ürüne el konacaktır.

Gıda ve diğer birçok Gıda ve diğer birçok ihtiyaç maddesinde karne ihtiyaç maddesinde karne

uygulanmasına uygulanmasına başlanmıştır ve dağıtım başlanmıştır ve dağıtım merkezileştirilmiştir. merkezileştirilmiştir.

Özel işletmeler yasadışı Özel işletmeler yasadışı ilan edilmiştir. ilan edilmiştir.

Demiryollarının sıkı Demiryollarının sıkı denetlenmesi kabul denetlenmesi kabul

edilmiştir. edilmiştir.

SONUÇSONUÇ

Köylüler yeni ürün Köylüler yeni ürün ekmeyi redd etti.ekmeyi redd etti.

Şehirde aç kalan Şehirde aç kalan işçiler köylere göç işçiler köylere göç

etti.etti.

Şehirle köy Şehirle köy arasındakı mal arasındakı mal

dolaşımı bozuldu.dolaşımı bozuldu.

Petrograd Petrograd nüfusunun %75nüfusunun %75’’i, i,

Moskova %50Moskova %50’’i i kaybetti.kaybetti.

Karaborsalar ortaya Karaborsalar ortaya çıktı.çıktı.

Rublenin değeri Rublenin değeri düştü, insanlar düştü, insanlar takasa geçti.takasa geçti.

Sanayi üretimi Sanayi üretimi düştü.düştü.

Maaşlar ayni Maaşlar ayni ödenmeye başlandı.ödenmeye başlandı.

3-10 milyon insan 3-10 milyon insan hayatını kaybetti.hayatını kaybetti.

5

YENYENİİ EKONOM EKONOMİİ POL POLİİTTİİKASI KASI – – NEPNEP

(1922-1928)(1922-1928) NEP, Yeni Ekonomi NEP, Yeni Ekonomi Politikası (Rusçası: Politikası (Rusçası:

Новая Новая экономическая экономическая

политика - Novaya политика - Novaya Ekonomicheskaya Ekonomicheskaya

Politika) Rus Politika) Rus ekonomisini ekonomisini

çöküşten kurtarmak çöküşten kurtarmak amacıyla Lenin amacıyla Lenin

tarafından ortaya tarafından ortaya konan ekonomik konan ekonomik

politika. politika.

NEP, Sovyetler Birliği NEP, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Komünist Partisi 10.Kongresinde 10.Kongresinde

kararlaştırılmış ve kararlaştırılmış ve resmi olarak 21 Mart resmi olarak 21 Mart

1921 tarihinde 1921 tarihinde yürürlüğe girmiştir. yürürlüğe girmiştir.

İLKELERİLKELERİİ Köylülerden zorla alınan Köylülerden zorla alınan

fazla tarımsal ürün alımı fazla tarımsal ürün alımı durdurulmudurdurulmuştur.ştur.

Köylülerin ürünlerini Köylülerin ürünlerini belirli bir kar oranında belirli bir kar oranında

pazarda satmalarına izin pazarda satmalarına izin verilverilmiştir. miştir. Bunu yaparken Bunu yaparken ürün satış fiyatından %10 ürün satış fiyatından %10 vergi devlete verilecektivergi devlete verilecekti..

İsteyenin küçük işletme İsteyenin küçük işletme açmasına imkân açmasına imkân

tanıntanınmıştır.mıştır.

Para tekrar değer kazandı Para tekrar değer kazandı ve işçi maaşları ayni olarak ve işçi maaşları ayni olarak

değil para ile ödenmeye değil para ile ödenmeye başlanbaşlanmıştır.mıştır.

Askıya alınan bazı işçi Askıya alınan bazı işçi hakalrı ve işçilerin hakalrı ve işçilerin

sendikal hakları geri sendikal hakları geri verildi ve çalışma saatleri verildi ve çalışma saatleri

azaltılazaltılmıştır.mıştır.

Ağır sanayi Ağır sanayi kuruluşları, ulaşım, kuruluşları, ulaşım,

bankacılık ve dış bankacılık ve dış ticaret alanlarındaki ticaret alanlarındaki tekeltekel devlete aittir. devlete aittir.

SONUÇSONUÇ

NEP politikaları NEP politikaları sayesinde I. Dünya sayesinde I. Dünya

Savaşı ve Rus İç Savaşı ve Rus İç Savaşı yüzünden Savaşı yüzünden harabeye dönen harabeye dönen

ekonomik yapı ayağa ekonomik yapı ayağa kalkmıştır. 1925 kalkmıştır. 1925

yılına gelindiğinde yılına gelindiğinde siyasi, ekonomik ve siyasi, ekonomik ve

kültürel olarak büyük kültürel olarak büyük bir değişim bir değişim

gerçekleştirilmiş; gerçekleştirilmiş; küçük işletmeler ve küçük işletmeler ve

hafif sanayi tamamen hafif sanayi tamamen özel girişimci ve özel girişimci ve

kooperatiflerin eline kooperatiflerin eline geçmişti. geçmişti. NEP NEP (1922-(1922-1928)1928)

İçte ve dışta ortaya İçte ve dışta ortaya çıkan güçlüklere çıkan güçlüklere karşın , sosyalist karşın , sosyalist kesim yararına kesim yararına

işleyen bir karama işleyen bir karama ekonomi ekonomi

dönemidir bu.dönemidir bu.

6

NEP’den ÇIKIŞNEP’den ÇIKIŞLenin’in ölümünden Lenin’in ölümünden

1 yıl sonra 1925 1 yıl sonra 1925 yılında Sovyetler yılında Sovyetler Birliği Komünist Birliği Komünist Partisinin önde Partisinin önde

gelen liderlerinden gelen liderlerinden Buharin NEP’in Buharin NEP’in esas savunucusu esas savunucusu

olmuştur. olmuştur. Partinin yeni Partinin yeni

sekreteri Stalin ise sekreteri Stalin ise Troçki’ye karşı Troçki’ye karşı

Buharin ile beraber Buharin ile beraber desteklediği NEP desteklediği NEP politkalarından politkalarından artık çıkılması artık çıkılması

gerektiğini gerektiğini savunmaktaydı. savunmaktaydı.

Stalin’e göre NEP Stalin’e göre NEP dönemi sosyalist dönemi sosyalist devletin mutlaka devletin mutlaka gerçekleştirmesi gerçekleştirmesi

gereken gereken sanayileşme sanayileşme

hamlesi için bir hamlesi için bir sermaye birikim sermaye birikim dönemi olmuştu. dönemi olmuştu.

Böylece, Leninden Böylece, Leninden sonra sonra Stalinin Stalinin etkisile etkisile

NEP politikası NEP politikası Bolşevikler arasında Bolşevikler arasında geçici bir düzenleme geçici bir düzenleme olarak görülmüş ve olarak görülmüş ve

özellikle içinde özellikle içinde barındığı kapitalist barındığı kapitalist

ekonomiye ait ekonomiye ait uygulamalar uygulamalar

yüzünden parti içinde yüzünden parti içinde eleştirilmiştir. eleştirilmiştir.

Ülke ekonomisinin Ülke ekonomisinin içinde bulunduğu içinde bulunduğu

yıkımı görmek yıkımı görmek istemeyen parti içi istemeyen parti içi

muhalefet, bu muhalefet, bu uygulamaların uygulamaların

komünist ilkelere komünist ilkelere ihanet olduğunu iddia ihanet olduğunu iddia

etmiştir.etmiştir.

Sonuçta, NEP Sonuçta, NEP politikasının esas politikasının esas

taraftarı olan Troçkini taraftarı olan Troçkini de bertaraf eden de bertaraf eden

Stalin 1928 yılından Stalin 1928 yılından bu politikanı bu politikanı

durdurmuştur.durdurmuştur.

7

STALİN DÖNEMİ (1924-1953)STALİN DÖNEMİ (1924-1953) Stalin 1928 Stalin 1928

tarihinden Sovyet tarihinden Sovyet Ekonomisini dev Ekonomisini dev

sanayi atılımları ve sanayi atılımları ve 5 yıllık kalkınma 5 yıllık kalkınma

planları dönemine planları dönemine sokmuştur.sokmuştur.

Sovyetler Sovyetler Birliğinde Birliğinde

yapılacak sanayi yapılacak sanayi hamlesiyle beraber hamlesiyle beraber

kısa sürede kısa sürede gelişmiş kapitalist gelişmiş kapitalist

ülkelerdeki ülkelerdeki sanayileşme sanayileşme seviyesine seviyesine çıkılması çıkılması

hedeflenmekteydi. hedeflenmekteydi.

Ayrıca Stalin, Ayrıca Stalin, uluslararası uluslararası

politika politika sahnesindeki sahnesindeki

gelişmeleri takip gelişmeleri takip etmekte, ABD ve etmekte, ABD ve

İngiltere İngiltere tarafından tarafından

kollanan Hitler kollanan Hitler Almanyasının Almanyasının ileride hedefi ileride hedefi

haline geleceğini haline geleceğini öngörerek, sanayi öngörerek, sanayi hamlesiyle ilgili hamlesiyle ilgili

“Ya bunu “Ya bunu gerçekleştirceğiz, gerçekleştirceğiz,

ya da bizi ya da bizi ezecekler” ezecekler” demiştir. demiştir.

Stalin ve parti yönetimi Stalin ve parti yönetimi merkezi planlamayı hakim merkezi planlamayı hakim

kılarak, tüm ekonomiyi kılarak, tüm ekonomiyi devletleştirerek hızlı bir devletleştirerek hızlı bir

sanayi hamlesi sanayi hamlesi gerçekleştirmiştir. gerçekleştirmiştir.

Sanayileşme hamlesiyle Sanayileşme hamlesiyle beraber köylerde beraber köylerde zenginleşen ara zenginleşen ara

katmanlara karşı katmanlara karşı kolektivizasyon hamlesi de kolektivizasyon hamlesi de

beraber yürütülmüştür. beraber yürütülmüştür.

Hızla sanayileşen Hızla sanayileşen ülke II Dünya ülke II Dünya

Savaşına girmiş Savaşına girmiş ve Nazi ve Nazi

Almanyasını Almanyasını yenerek yenerek

Avrupada etkisini Avrupada etkisini artırmağa artırmağa

başlamıştır.başlamıştır.II Dünya II Dünya Savaşından sonra Savaşından sonra dünya Sovyetler dünya Sovyetler

Birliği Birliği önderliğindeki önderliğindeki Doğu Bloku ve Doğu Bloku ve Batı Blokunun Batı Blokunun oluşturduğu bir oluşturduğu bir

Soğuk Savaş Soğuk Savaş dönemine dönemine girmiştir. girmiştir.

Stalin’in 1953’de Stalin’in 1953’de ölümü, 1956’da ölümü, 1956’da

toplanan 20. toplanan 20. Kongre ile yeni Kongre ile yeni

bir dönem bir dönem başlar.başlar.

8

STALİN SONRASI DÖNEMSTALİN SONRASI DÖNEM

SoSoğuk Savaş ğuk Savaş Döneminde Döneminde

dünyanın en önemli dünyanın en önemli politik politik

aktörlerinden olan aktörlerinden olan Sovyetler Birliyinin Sovyetler Birliyinin

ekonomik yapısı ekonomik yapısı büyük ölçüde büyük ölçüde

Stalinin Stalinin şekillendirdiği gibi şekillendirdiği gibi

olmuştur.olmuştur.

9

KRUŞÇEV KRUŞÇEV DÖNEMİ (1953-1964)DÖNEMİ (1953-1964)

1953 Stalin 1953 Stalin ölümünden ölümünden

sonra iktidara sonra iktidara KruşçefKruşçef

geçmiştir. Bu geçmiştir. Bu dönemde Stalin dönemde Stalin

döneminin döneminin toplum toplum

üzerindeki üzerindeki korkunç devlet korkunç devlet

baskısının baskısının kısmen kısmen

hafiflediyini hafiflediyini görüyoruz.görüyoruz. Dış politikada, hem Dış politikada, hem

sosyalist hem kapitalist sosyalist hem kapitalist ülkelerle ilişkilerin ülkelerle ilişkilerin

genişlemesi için çaba genişlemesi için çaba gösteren gösteren KKruşçruşçeev, Sovyet v, Sovyet

yurttaşlarının turist yurttaşlarının turist olarak ülke dışına olarak ülke dışına

çıkmasına ilk defa imkân çıkmasına ilk defa imkân sağladı. sağladı.

Şubat 1956'da Moskova'da toplanan 20. Parti Şubat 1956'da Moskova'da toplanan 20. Parti Kongresinde; iktidarın tek kişide Kongresinde; iktidarın tek kişide

toplanmasını tenkid ederek, Stalin'i toplanmasını tenkid ederek, Stalin'i acımasızlık, hoşgörüsüzlük ve iktidarı kötüye acımasızlık, hoşgörüsüzlük ve iktidarı kötüye kullanmakla suçladı. Stalin'in yanılmaz lider kullanmakla suçladı. Stalin'in yanılmaz lider imajını yıkmaya ve Leninist modele dönmeye imajını yıkmaya ve Leninist modele dönmeye

yönelik köklü bir Stalincilikten uzaklaşma yönelik köklü bir Stalincilikten uzaklaşma kampanyası başlattı.Bu süreç ve politika kampanyası başlattı.Bu süreç ve politika

destalinizasyondestalinizasyon olarak adlandırıldı ve tarihe olarak adlandırıldı ve tarihe geçti. Binlerce siyasi tutukluyu serbest geçti. Binlerce siyasi tutukluyu serbest

bıraktı. bıraktı.

10

BREJNEV DÖNEMİ (1964-BREJNEV DÖNEMİ (1964-1982)1982)

Ekonomide 1970Ekonomide 1970’li ’li yıllar yıllar BrejnefvStagnasyonu gibi BrejnefvStagnasyonu gibi

tarihe geçmiştir.tarihe geçmiştir.

““Yetişkin sosyalizm” Yetişkin sosyalizm” kendi meyvalarını kendi meyvalarını

verememiş, yükselen verememiş, yükselen devlet harcamaları, tarım devlet harcamaları, tarım ve sanayideki sıkıntılar, ve sanayideki sıkıntılar, fiyat artışları, kayıtdışı fiyat artışları, kayıtdışı ekonomi ve yolsuzluğun ekonomi ve yolsuzluğun yükselişi ile tarihe geçen yükselişi ile tarihe geçen

bir dönemdir.bir dönemdir.

11

GORBAÇOV GORBAÇOV DÖNEMİ(1985-DÖNEMİ(1985-1991)1991)

Gorbaçov'un Gorbaçov'un perestroikaperestroika

(yeniden (yeniden yapılanma) ve yapılanma) ve

glasnostglasnost (açıklık) adını (açıklık) adını verdiği reform verdiği reform

çalışmaları çalışmaları Soğuk Savaş'ı Soğuk Savaş'ı

bitirdi ancak bu bitirdi ancak bu reformlar reformlar

Sovyetler Birliği Sovyetler Birliği Komünist Komünist Partisinin Partisinin

ülkede politik ülkede politik üstünlüğünü üstünlüğünü kaybetmesine kaybetmesine ve sonrasında ve sonrasında da Sovyetler da Sovyetler

Birliğinin Birliğinin dağılmasına dağılmasına neden oldu. neden oldu.

Gorbaçov, Gorbaçov, 1990'da Nobel 1990'da Nobel Barış Ödülünü Barış Ödülünü

kazandı. kazandı.

Gorbaçov Gorbaçov iktidara gelince, iktidara gelince,

aşırı alkol aşırı alkol tüketimine ve tüketimine ve yolsuzluklara yolsuzluklara

karşı kampanya karşı kampanya açtı. Halk ve açtı. Halk ve

Sovyet Sovyet yöneticileri ile yöneticileri ile ilişkileri daha ilişkileri daha

sıklaştırdı. sıklaştırdı. Yönetici Yönetici kadroyu kadroyu

gençleştirdi. Dış gençleştirdi. Dış siyasette batı ile siyasette batı ile

daha yakın daha yakın ilişkiler kurdu. ilişkiler kurdu. ABD başkanı ABD başkanı Reagan ile Reagan ile

Cenevre'de zirve Cenevre'de zirve toplantısı yaptı. toplantısı yaptı. Silahsızlanma, Silahsızlanma, bilim, kültür, bilim, kültür,

eğitim eğitim alanlarında alanlarında

bilgi alış verişi bilgi alış verişi için anlaştı için anlaştı

(1985). (1985).

12

İŞÇİLER Mİ, YÖNETİCİ SINIF MI İŞÇİLER Mİ, YÖNETİCİ SINIF MI YÖNETİR?YÖNETİR?

Sovyetler Birliği Sovyetler Birliği ekonomisi bazı ekonomisi bazı

sosyalistler tarafından sosyalistler tarafından da katı bir şekilde da katı bir şekilde

eleştirilmiştir.eleştirilmiştir.

Üretim araçları Üretim araçları neredeyse tamamen neredeyse tamamen

devlete aittir ve ekonomi devlete aittir ve ekonomi ülke çapındaki Komünist ülke çapındaki Komünist

Partisi tarafından Partisi tarafından merkezi olarak idare merkezi olarak idare

edilir. Bununla birlikte, edilir. Bununla birlikte, birçok sosyalist de buna birçok sosyalist de buna

karşı çıkar; çünkü bu karşı çıkar; çünkü bu ülkelerdeki insanların ülkelerdeki insanların

devlet yönetimi üzerinde devlet yönetimi üzerinde kontrolü olmadığı için kontrolü olmadığı için ekonomi üzerinde de ekonomi üzerinde de kontrolü olmadığını kontrolü olmadığını

iddia ederler. iddia ederler.

Bu sosyalistler, Bu sosyalistler, ekonominin oligarşi ekonominin oligarşi olarak anılan, daha olarak anılan, daha

sonra devlet kapitalisti, sonra devlet kapitalisti, Stalinist ya da bazı Stalinist ya da bazı

Troçkistlerin dediği gibi Troçkistlerin dediği gibi “yozlaşmış işçi devleti” “yozlaşmış işçi devleti”

de denilen zümre de denilen zümre tarafından kontrol tarafından kontrol

edildiğini iddia edildiğini iddia ededilmiştirilmiştir..

Troçkistler Stalinist Troçkistler Stalinist ekonominin, sosyalist ekonominin, sosyalist

ekonominin şartlarından ekonominin şartlarından birini yerine getirerek, birini yerine getirerek,

ekonomiyi devlet kontrolü ekonomiyi devlet kontrolü altına aldığını söylerler, altına aldığını söylerler, ama onlara göre devletin ama onlara göre devletin

işçiler tarafından işçiler tarafından demokratik olarak kontrol demokratik olarak kontrol edilmesi gerekliliği yerine edilmesi gerekliliği yerine

getirilmemiştir. getirilmemiştir.

Birçok sosyalist, bu Birçok sosyalist, bu iddianın genel hatlarına iddianın genel hatlarına katılır ama ekonominin katılır ama ekonominin devlet tarafından idare devlet tarafından idare

edilmesi gerektiği edilmesi gerektiği yönündeki düşüncenin yönündeki düşüncenin

gözden geçirilmesi gözden geçirilmesi gerektiğini söylerler. gerektiğini söylerler.

Dahası, birçok sosyalist Dahası, birçok sosyalist Sovyetler Birliği ve ona Sovyetler Birliği ve ona

destek veren devletlerin, destek veren devletlerin, sınıfları ortadan kaldırmayı sınıfları ortadan kaldırmayı

düşünürken, ekonomiyi düşünürken, ekonomiyi kendi çıkarlarına göre kendi çıkarlarına göre

yönlendiren, en azından yönlendiren, en azından yönlendirmeye çalışan yeni yönlendirmeye çalışan yeni

bir bir yönetici sınıfyönetici sınıf ya da ya da nomenklaturanomenklatura ortaya ortaya

çıkardıklarını iddia ederler. çıkardıklarını iddia ederler.

13

ÇİN DEVRİMİÇİN DEVRİMİÇin Devrimi, Çin Çin Devrimi, Çin

Halk Halk Cumhuriyeti'nin Cumhuriyeti'nin

kurulması kurulması yolunda, 1934'te yolunda, 1934'te

imparatorluk imparatorluk içinde başlayan içinde başlayan

ve Çin-Japove Çin-Japonn Savaşı ve II. Savaşı ve II.

Dünya Savaşı'nı Dünya Savaşı'nı da içine alarak da içine alarak sonuca ulaşan sonuca ulaşan Maocu bir halk Maocu bir halk

devrimidir.devrimidir.

1 Ekim 1949’da Komünistler başkentleri

Pekin'de Çin Halk Cumhuriyeti'nin

kurulduğunu ilan ettiler. Çinde milyonlarca

insana mal olan devrim savaşları sona ermiş yeni

bir devlet kurulmuş ve

sosyalizme giden yolda yürümeye başlanmıştı. Maonun temelini attığı Maonun temelini attığı

Çin Sosyalist Ekonomisi Çin Sosyalist Ekonomisi 19701970’’li yılların sonundan li yılların sonundan

De Siaopenin De Siaopenin reformaları ile piyasa reformaları ile piyasa

yönlü açılımlara yönlü açılımlara başlamış ve günümüze başlamış ve günümüze

kadar gelmiştir.kadar gelmiştir.

14

KÜBA DEVRİMİKÜBA DEVRİMİ

Küba devrimi, 26 Temmuz Hareketiyle Küba devrimi, 26 Temmuz Hareketiyle birlikte kovulan Fulgencio Batista birlikte kovulan Fulgencio Batista

rejimi yerine Fidel Castro önderliğinde rejimi yerine Fidel Castro önderliğinde yeni bir Küba hükümeti kurulmasıdır. yeni bir Küba hükümeti kurulmasıdır.

Süreç 26 Temmuz 1953 Moncada Süreç 26 Temmuz 1953 Moncada Kışlası isyanıyla başlar, 1 Ocak 1959`da Kışlası isyanıyla başlar, 1 Ocak 1959`da Batista`nın kovulması ve Santa Clara, Batista`nın kovulması ve Santa Clara, Santiago de Cuba şehirlerinin Fidel Santiago de Cuba şehirlerinin Fidel Castro, Che Guevara, Raul Castro Castro, Che Guevara, Raul Castro

liderliğindeki isyancılar tarafından ele liderliğindeki isyancılar tarafından ele geçirilmesiyle son bulur. geçirilmesiyle son bulur. "Küba devrimi" terimi, aynı "Küba devrimi" terimi, aynı

zamanda kısaca Batista`nın zamanda kısaca Batista`nın devrilmesi ve Marksist ilkelerin devrilmesi ve Marksist ilkelerin yeni Küba Hükümeti tarafından yeni Küba Hükümeti tarafından

uygulanmasını da belirtir.uygulanmasını da belirtir.

Kubadaki Sosyalist sistem hala Kubadaki Sosyalist sistem hala devem etmektedir.devem etmektedir.

15

KARŞILIKLI EKONOMKARŞILIKLI EKONOMİİK YARDIMLAŞMA K YARDIMLAŞMA KONSEYKONSEYİ (COMECON)İ (COMECON)

Sosyalist ülekeler Sosyalist ülekeler arasında ekonmik arasında ekonmik

işbirliği ve işbirliği ve dayanışma dayanışma

amacıyla kurulanamacıyla kurulan (25 Ocak 1949) ve (25 Ocak 1949) ve Batı'da Comecon Batı'da Comecon

olarak adlandırılan olarak adlandırılan uluslararası örgüt. uluslararası örgüt.

5-8 Ocak 1949'da 5-8 Ocak 1949'da Moskova'da Moskova'da

yapılan yapılan görüşmelerden görüşmelerden sonra kurulansonra kurulan

CCOMECONOMECON'n'nuun n merkezi merkezi

Moskova'daMoskova'da olmuşturolmuştur. .

TEMEL AMAÇLARITEMEL AMAÇLARI

EEkonmik gelişme konmik gelişme için uzmanlaşma ve için uzmanlaşma ve

işbirliğine dayalı işbirliğine dayalı planlar hazırlamakplanlar hazırlamak;;

Hammaddelerin Hammaddelerin üretim ve dağıtımını üretim ve dağıtımını

yönlendirmekyönlendirmek;;

Üye ülkeler Üye ülkeler arasında ve öbür arasında ve öbür ülkelerle ticareti ülkelerle ticareti geliştirmek için geliştirmek için oratak girişimde oratak girişimde

bulunmak;bulunmak;

Bilimsel ve teknik Bilimsel ve teknik araştrmalararaştrmalardada

işbirliği yapmakişbirliği yapmak..

COMECON üyesi ülkeler tüm yeryüzündeki sanayi üretiminin 1/3'den ve ulusal gelirin 1/4'den

fazlasını sağlamaktaydı.

Yüzölçümü 25 milyon km2 olan üye devletlerin topraklarında yaklaşık

400 milyon kişi yaşamaktaydı.

Yeryüzündeki demir, kurşun ve çinko rezervinin %50'si; doğal

gazın %40'ı; manganez rezervinin %80'i, petrol ve kömür gibi enerji kaynaklarının 1/3'ünü,

nikel ve wolfram'ın 2/3'ünü ellerinde bulundurmaktaydılar.

Son yıllarında AET ve öbür kapitalist ülkelerle ekonomik, mali

ve ticari işibirliği artmıştı. Konsey'e bağlı bir Yürütme Konsey'e bağlı bir Yürütme Komitesi ve Sekreterlik tarafından Komitesi ve Sekreterlik tarafından

yönetilen örgütün, üç tane yönetilen örgütün, üç tane uzmanlık kuruluşu vardır:uzmanlık kuruluşu vardır:

1-Planlama İşbirliği Komitesi, 1-Planlama İşbirliği Komitesi,

2-Bilimsel ve Tkenik İşbirliği 2-Bilimsel ve Tkenik İşbirliği Komitesi, Komitesi,

3-Maddi ve Teknolojik Gerksinimler 3-Maddi ve Teknolojik Gerksinimler İçin İşibirliği Komitesi. İçin İşibirliği Komitesi.

16

17

BERLİN DUVARININ YIKILIŞIBERLİN DUVARININ YIKILIŞI

Berlin Duvarı (Almanca: Berlin Duvarı (Almanca: Berliner MauerBerliner Mauer) Doğu) Doğu

Almanya vatandaşlarının Almanya vatandaşlarının Batı Almanya'ya Batı Almanya'ya

kaçmalarını önlemek için kaçmalarını önlemek için Doğu Alman meclisinin Doğu Alman meclisinin kararı ile 13 Ağustos kararı ile 13 Ağustos 1961 yılında yapımına 1961 yılında yapımına

başlanan 46 km başlanan 46 km uzunluğundaki duvaruzunluğundaki duvardır.dır.

Batı'da yıllarca "Utanç Batı'da yıllarca "Utanç duvarı" (duvarı" (Schande MauerSchande Mauer) )

olarak da anılan bu olarak da anılan bu betondan sınır, 9 Kasımbetondan sınır, 9 Kasım

1989'da Doğu 1989'da Doğu Almanya'nın, isteyen Almanya'nın, isteyen vatandaşlarin Batı'ya vatandaşlarin Batı'ya

gidebileceğini gidebileceğini açıklamasının ardından açıklamasının ardından tüm tesisleriyle birlikte tüm tesisleriyle birlikte

yıkıldı.yıkıldı.

Bu olay Soğuk Savaşın Bu olay Soğuk Savaşın bitimini de bitimini de

simgelemektedirsimgelemektedir

18

• Berlin Duvarı Berlin Duvarı yıkıldıktan sonra yıkıldıktan sonra Almanyanın 16 Almanyanın 16 federal eyaletinin federal eyaletinin her birine her birine duvardan bir parça duvardan bir parça gönderilmiş ve gönderilmiş ve eyaletlerin eyaletlerin başkentlerinde anıt başkentlerinde anıt olarak dikilmiştir.olarak dikilmiştir.

• Yandaki resimde Yandaki resimde Schleswig-HolsteinSchleswig-Holstein eyaletinin başkenti eyaletinin başkenti KielKiel kentinekentine dikilmiş Berlin dikilmiş Berlin Duvarının bir Duvarının bir parçası parçası görünmektedir.görünmektedir.

19

SOVYET SOSYALSOVYET SOSYALİİST CUMHURST CUMHURİİYETLER YETLER BBİİRLRLİİĞĞİİ'N'NİİN DAĞILMASIN DAĞILMASI

1991 yılı dünya tarihi 1991 yılı dünya tarihi için yeni bir dönüm için yeni bir dönüm

noktası teşkil noktası teşkil etmektedir. Bu tarihten etmektedir. Bu tarihten

itibaren Avrupa ve itibaren Avrupa ve Asya'nın siyasi haritası Asya'nın siyasi haritası değişmiştir. 1917'de değişmiştir. 1917'de temelleri atılan ve temelleri atılan ve 1922'de kurulan 1922'de kurulan

Sovyetler Birliği'nin Sovyetler Birliği'nin dağılması ve yerini dağılması ve yerini Bağımsız Devletler Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)'na Topluluğu (BDT)'na

bırakması dönemin en bırakması dönemin en önemli olaylarındandır.önemli olaylarındandır.

Sosyalist Blok'un temellerini sarsan Sosyalist Blok'un temellerini sarsan Helsinki Nihai Senedi; Mart 1985'te Helsinki Nihai Senedi; Mart 1985'te

iktidara gelen Mikhail Gorbaçov'un ortaya iktidara gelen Mikhail Gorbaçov'un ortaya attığı attığı GlasnostGlasnost (Açıklık) ve (Açıklık) ve PerestrokyaPerestrokya (Siyasi sistemin, devlet örgütünün ve (Siyasi sistemin, devlet örgütünün ve

hükümet organlarının yeniden hükümet organlarının yeniden yapılanması) fikir ve uygulamaları ile yapılanması) fikir ve uygulamaları ile

bütünleşince dağılma kaçınılmaz oldu. bütünleşince dağılma kaçınılmaz oldu. Çünkü, Doğu-Batı ilişkilerine bir Çünkü, Doğu-Batı ilişkilerine bir

yumuşama ve yakınlık getirilmek istenen yumuşama ve yakınlık getirilmek istenen Helsinki Nihai Senedi'nin yürürlüğe Helsinki Nihai Senedi'nin yürürlüğe

girmesi, Doğu Avrupa'daki tüm Sovyet girmesi, Doğu Avrupa'daki tüm Sovyet uydusu ülkelerinde aydınları ve uydusu ülkelerinde aydınları ve

milliyetçileri harekete geçirdi. İnsan milliyetçileri harekete geçirdi. İnsan hakları ve hürriyet hareketleri şeklinde hakları ve hürriyet hareketleri şeklinde

başlayan gelişmeler zamanla Moskova'nın başlayan gelişmeler zamanla Moskova'nın hegemonyasına karşı bağımsızlık hegemonyasına karşı bağımsızlık

mücadelesine dönüştü. Ancak, bunlar mücadelesine dönüştü. Ancak, bunlar patlama şeklinde değil, yavaş yavaş gelişen patlama şeklinde değil, yavaş yavaş gelişen

bir seyir takip etti.bir seyir takip etti.

Kısacası, Gorbaçov iktidara geldiğinde Sovyet komünizminin yapısını değiştirmeye Kısacası, Gorbaçov iktidara geldiğinde Sovyet komünizminin yapısını değiştirmeye karar vermişti. Bu değişme veya yeniden yapılanma iki koldan olacaktı. Bunlardan karar vermişti. Bu değişme veya yeniden yapılanma iki koldan olacaktı. Bunlardan birincisi, siyasal iktidarın veya devlet yapısının değiştirilmesiydi. Hedef, komünist birincisi, siyasal iktidarın veya devlet yapısının değiştirilmesiydi. Hedef, komünist

iktidarın tepki çeken baskıcılığını demokratik bazı uygulamalarla halk iktidarın tepki çeken baskıcılığını demokratik bazı uygulamalarla halk egemenliğine yaklaştırmaktı. İkinci hedef ise; ekonomik yapıda radikal egemenliğine yaklaştırmaktı. İkinci hedef ise; ekonomik yapıda radikal

değişikliklerin gerçekleştirilmesiydi. Bu suretle Sovyet Sistemi'ni güçlendirmeyi değişikliklerin gerçekleştirilmesiydi. Bu suretle Sovyet Sistemi'ni güçlendirmeyi düşünen Gorbaçov, ABD ile rekabet düzeyine ulaşacağını umuyordu. Bu iki ana düşünen Gorbaçov, ABD ile rekabet düzeyine ulaşacağını umuyordu. Bu iki ana

hedefin yanında silahsızlanma gayretlerini de gözardı etmedi. Bir bakıma hedefin yanında silahsızlanma gayretlerini de gözardı etmedi. Bir bakıma Sovyetler Birliği'ni kurtarmak için her yolu denedi. Ancak, tüm çabalarına rağmen Sovyetler Birliği'ni kurtarmak için her yolu denedi. Ancak, tüm çabalarına rağmen

başlamış olan çöküşü tamamlanmasını engelleyemedi. başlamış olan çöküşü tamamlanmasını engelleyemedi.

20

KAYNAKLARKAYNAKLAR• Aydın YALÇIN, İktisadi Doktrinler ve Sistemler Aydın YALÇIN, İktisadi Doktrinler ve Sistemler

Tarihi, Ankara, 1991Tarihi, Ankara, 1991

• Güngör TURAN, Abdurrahman IŞIK. Devlet Güngör TURAN, Abdurrahman IŞIK. Devlet Sosyalizminden Piyasa Ekonomisine Geçiş: Sosyalizminden Piyasa Ekonomisine Geçiş: Reformlar ve Politikalar. Bursa: Ekin, 2007.Reformlar ve Politikalar. Bursa: Ekin, 2007.

• İbrahim ÖRNEK, Seyhan TAŞ, Metin YILDIRIM, İbrahim ÖRNEK, Seyhan TAŞ, Metin YILDIRIM, Geçiş Ekonomileri, Bursa, 2009Geçiş Ekonomileri, Bursa, 2009

• Betül DURAL, Betül DURAL, Geçiş Ekonomileri: Plandan Piyasaya, İstanbul, 2007

• http://www.wikipedia.orghttp://www.wikipedia.org – ONLINE Ensiklopedi – ONLINE Ensiklopedi