ihracat ve inovason

T.C. BAŞBAKANLIKDIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI

İHRACATTA GİRİŞİMCİLİK VE İNOVASYONUN ÖNEMİ

İHRACATTA GİRİŞİMCİLİK VE İNOVASYONUN ÖNEMİ

Esin AYANOĞLUGenel Sekreterlik Müşaviri

[email protected]ık 2006Aralık 2006

ANKARAANKARA

Türkiye’de ihracat yapan firma sayısı : 42.138

İhraç edilen ürün sayısı : 15.500

İhracat yapılan ülke sayısı : 218 (+19 Serbest Bölge)

Önemli ihraç pazarları : AB ( 25 )

KOBİ’ler : 228.000 (90 bini ihracat

yapıyor)

KOBİ’lerin ihracattaki payı : % 10

KOBİ’lerin toplam işletmeler içindeki payı : % 98

0-1 milyon $ ihracat yapan firma sayısı : 41 100

1 milyon $’dan fazla ihracat yapan firma sayısı : 938

TÜRKİYE İHRACATININ%90’INI 3500 FİRMA GERÇEKLEŞTİRİYOR.Çin’de 8 milyon ( diğer bir tanıma göre 22 milyon ) KOBİ var……KOBİ’lerin ekonomiye etkisi büyük ancak alıcı sayısının düşmesi(dış etken)ve birbirleri ile fiyat rekabeti yaparak pazar kapmaya çalışmaları (sayıları fazla, farklılık yaratmak önemli) çok sık karşılaşılan bir durum……

TÜRKİYE’DE KOBİ’LERİN DURUMU

TÜRKİYE’DE KOBİ’LERTÜRKİYE’DE KOBİ’LER : % 98: % 98

İHRACATTAKİ PAYLARIİHRACATTAKİ PAYLARI : % 10: % 10

HİNDİSTAN: % 99(tüm işl) % 50(ihr)HİNDİSTAN: % 99(tüm işl) % 50(ihr)

JAPONYA : % 99 ’’ % 38 ’’JAPONYA : % 99 ’’ % 38 ’’

ABDABD : % 99 ’’ % 32 ’’ : % 99 ’’ % 32 ’’

ALMANYA : % 99 ’’ % 31 ’’ALMANYA : % 99 ’’ % 31 ’’Uluslararası pazarlardaki gelişmeler karşısında rekabet gücümüzün sürdürülebilir hale getirilmesi için KOBİ’lerimizin ihracata hazırlanma ve ihracat sürecinde desteklere ihtiyacı vardır. İGEME bu konuda objektif, güncel ve dinamik hizmet verme anlayışı ile faaliyetlerini sürdürmektedir.

BAZI ÜLKE EKONOMİLERİNDE KOBİ’LERİN DURUMU

- DÜNYADAKİ EKONOMİK İŞLETMELERİN % 99’U - DÜNYADAKİ EKONOMİK İŞLETMELERİN % 99’U KOBİ’LERKOBİ’LER

- - KOBİ’LERKOBİ’LER ÜLKELERİN MİLLİ GELİRLERİNİN % 55-95’İNİ ÜLKELERİN MİLLİ GELİRLERİNİN % 55-95’İNİ

YARATIYORYARATIYOR

- DÜNYA TOPLAM İŞGÜCÜNÜN % 50’DEN FAZLASI - DÜNYA TOPLAM İŞGÜCÜNÜN % 50’DEN FAZLASI

KOBİ’LERKOBİ’LERDE ÇALIŞIYORDE ÇALIŞIYOR

KOBİ’LERLE İLGİLİ GERÇEKLER

-KOBİ’LERKOBİ’LER DÜNYADA YENİ AÇILAN İŞ-İSTİHDAM İMKANLARININ DÜNYADA YENİ AÇILAN İŞ-İSTİHDAM İMKANLARININ

BÜYÜK BİR KISMINI ÜRETİYORBÜYÜK BİR KISMINI ÜRETİYOR

- - KOBİ’LERKOBİ’LER DÜNYA EKONOMİSİNİN EN DİNAMİK UNSURLARI DÜNYA EKONOMİSİNİN EN DİNAMİK UNSURLARI

- EKONOMİDEKİ DİNAMİKLERİN VE GELİŞİMİN TEMELİNDEEKONOMİDEKİ DİNAMİKLERİN VE GELİŞİMİN TEMELİNDE

KOBİ’LERKOBİ’LERDEKİ EKONOMİK ZAYIFLIKLARA ÇÖZÜM ARAYIŞLARI DEKİ EKONOMİK ZAYIFLIKLARA ÇÖZÜM ARAYIŞLARI

VARDIRVARDIR

-KOBİ’LERKOBİ’LER EKONOMİK VE SOSYAL İLERLEME İÇİN EN TEMEL EKONOMİK VE SOSYAL İLERLEME İÇİN EN TEMEL

UNSURLARDIRUNSURLARDIR

-KOBİ’LERKOBİ’LER DAİMA DÜNYAYI DEĞİŞTİRMİŞTİR, DAİMA DÜNYAYI DEĞİŞTİRMİŞTİR,

DEĞİŞTİRMEYE DE DEVAM EDECEKTİRDEĞİŞTİRMEYE DE DEVAM EDECEKTİR

KOBİ’LERLE İLGİLİ GERÇEKLER

TR’de ve dünyada KOBİ’ler

Uluslararası Ticaret Sistemi ve rekabet gücü

• Rekabetçilik firmanın pazarlık gücüdür, KOBİ’lerin potansiyelleri

• Uluslararası rekabet gücü ile toplumsal refah arasındaki ilişki

Etkili KOBİ programlarının tasarlanması, KOBİ’lerin desteklenmesine

yönelik programlar

Dünyadaki gelişmeler ve geleceğe dönük eğilimler

Girişimcilik neden önemlidir ?

• Girişimciliğin tanımı

• Girişimcinin özellikleri

• Girişim/ iş kurma süreci/ iş kurmak için nelere ihtiyaç vardır?

• Girişimcinin başarısını etkileyen dış faktörler

İÇERİK İÇERİK

İnovasyon, kalkınmanın ve rekabetin anahtarı

• İnovasyon nedir, ne değildir ?

• İnovasyon niçin önemli ?

- firmalar için önemi

- ülke/ toplumlar için önemi

- kamuda inovasyon

- eşitsizliklerin önlenmesinde inovasyonun rolü

İnovasyon ekonomisi

Neden inovasyon sistemi ve politikası

İnovasyonda AB ve Türkiye

İnovasyon için nasıl bir ortam

İnovasyon nasıl yapılır ?

İÇERİK İÇERİK

ULUSLARARASI TİCARET SİSTEMİ ULUSLARARASI TİCARET SİSTEMİ VE REKABET GÜCÜVE REKABET GÜCÜ

Dünya ticaret düzeni ( KÜRESELLEŞME )

altında üç ana eğilim;

- Eşit şartlarla rekabeti sağlayacak düzenin oluşturulması (çevre ve işçi hakları konusunda gelişmekte olan ülkelere yapılan baskılar)

- Dünyada üretimin arttırılması (üreticiler arasındaki rekabetin artması tüketicilerin yararına olacaktır, uluslararası ve bölgesel ortaklıklar ve teknolojik yatırımlar ile üretim artıyor)

- Talebin arttırılması, gümrüklerin indirilmesi (G4’lerden G33’lere kadar ekipler uluslar arası ticaretin kurallarını bu eğilim altında belirlemeye çalışıyor)

Uluslararası ticaretin kuralları ülke-güç birlikleri, DTÖ, uluslararası ticaret odaları vb. şemsiye kuruluşların kararları, uluslararası standartlar-normlar vb. ile belirleniyor….


Ama aynı zamanda bu üç eğilim de birbiriyle çelişiyor; çok oyuncunun olduğu bir savaş alanı….

- Ülke dinamikleri (kendi yerel sektörlerini koruma eğilimi)

- Fikri Mülkiyet Hakları ve patent kuralları ile üretimi sınırlama ve kontrol etme eğilimi

- DTÖ’ye yeni ülkeler katılıyor, rekabet artıyor

*Mali sektör- tekeller kırılacak, global kriterler, basel II

*Tarım- vergiler düşecek, sübvansiyonlar kaldırılacak veya şekli değişecek, işleme ve markalaşma öne çıkacak

*Hizmet sektörü- liberalizasyon ve rekabet artıyor; stratejik işbirlikleri; DTÖ devletlerin satınalma B2G şekline müdahale

- e-ticaret, Uluslararası Telekomünikasyon Merkezi, “Anlaşmazlıkların Çözümü”nde merkezi sistem vb.,


Dünya ticaret düzenini iyi anlamak, müzakereleri takip etmek ve gelişmeleri doğru tahmin edebilmek… vizyon…

- Uluslararası kuruluşlarda ülkemizin etkin, donanımlı uzmanlarca temsil edilmesi ve müzakerelerde yer almak önemli

- İşadamlarının mevcut gelişmeleri yakından izleyebilmeleri zor

DTM, TİM, İGEME, Birlikler, Tic. San. Odaları, Üretici Dernekleri vb. Meslek Kuruluşları takip ve yönlendirme görevini yapmalı

- Sektör temsilcileri ve baskı grupları, STK’lar her platformda sorunlarını ve taleplerini, ülkemizi uluslararası ticaretin kurallarının belirlendiği forumlarda temsil eden yetkililere aktarmalı ( DTÖ nezdinde Türkiye Daimi Temsilciliği- Cenevre)

- Kuralların yazılmasında etkin olmak, kurallara uymaya mecbur olmaktan veya kuralların ne olacağını tahmin etmekten daha önemli

BİR ULUSAL EKONOMİNİNBİR ULUSAL EKONOMİNİN REKABET GÜCÜREKABET GÜCÜ

Bir ülkenin yaşam standartlarını aşağıya çekecek uygulamalara ( devalüasyon, çevre kirliliği, sosyal damping, korumacılık vb.) başvurmaksızın verimliliğini, teknoloji üretme ve geliştirme kapasitesini arttırarak küresel piyasaların talep ettiği standart ve kalitedeki mal ve hizmetleri, rakiplerine kıyasla daha avantajlı koşullarda satabilme yeteneği

- Diğer bir ifade ile;

Bir ülkenin ürettiği mallarda diğer ülkelerin malları ile

*fiyat, *kalite, *tasarım, *güvenilirlik ve *zamanında teslim

gibi unsurlarda yarışabilir düzeyde olmak

- Göreli bir ölçüt

- Sektörlerin veya ülkelerin birbirlerine göre mevcut durumları


Uluslararası rekabet gücü açısından en önemli göstergeler;

- Fiyat rekabeti

* reel kurlar * nispi pozisyon gelişmeleri

* birim ücretler * ihracat marjları

-Yapısal göstergeler

* verimlilik * makro ekonomik performans * niteliksel faktörler

Ana unsurlar;

*maliyet ( vergi, sosyal güvenlik katkıları; sermaye maliyeti, faiz oranı, döviz kuru; işgücü maliyeti ) *altyapı *döviz kurları *hukuk sistemi *iç ekonomik istikrar *kalite ve markalaşma *piyasa yapısı *verimlilik *yenilikçilik *organizasyon ve yönetim yapısı


M.PORTER;Rekabet üstünlüğüne yönelik iktisat çalışmalarında önde gelen isim

“ Ancak verimliliğini yükseltebilen bir ulus, uluslararası pazarlarda rekabet üstünlüğü kazanabilir;

Verimliliği yükseltebilmek ise , inovasyonda yetkinlik kazanmaya bağlıdır ”

FİRMANIN REKABETÇİLİĞİ FİRMANIN REKABETÇİLİĞİ NE ANLAMA GELİR ?NE ANLAMA GELİR ?

Makro düzeyde rekabet stratejisi iki ana unsuru içerir;

- Servet yaratmak - Servet dağıtmak

- Ekonomide kısıtlı kaynakların dağıtılması ne kadar adil-eşit dağıtım hedeflense de başarısız olacaktır

- Esas olan ekonomi politikasının üretime dayandırılmasıdır, ülke dışarıda talebi olan malı üretir ve ihraç ederse, üretim önce istihdam sonra gelir ve sağlam döviz getirir

- Devletin sağlık, eğitim, ulaşım, telekomünikasyon vb. altyapıyı hazırlayarak pazar mekanizmalarını doğal işleyişine bıraktığı ortamda KOBİ’ lerin rekabet güçleri artacaktır. En geri ülkede bile işadamları rasyoneldir

- KOBİ’ ler servetin yaratılmasında da etkin olmalılar ki bu ancak firmanın rekabetçi olabilmesi ile mümkündür


Doğal mekanizmalara bırakılan bir ekonomik işleyişte kaynaklar etkin ve verimli kullanılır; rekabetçi gücünü artırabilen KOBİ’ler servetin yaratılmasında da öncü olacaktır

- KOBİ’lere devlet tarafından yapılacak hizmetler, belli bir koordinasyon altında ve kurumlar arasında işbölümü/ ihtisaslaşma esasına göre olmalıdır

- Hangi KOBİ’lere ne tür hizmetlerin götürüleceği ve objektif kriterlere göre nasıl seçme yapılacağı konusu

- Örneğin TR’de 200 binin üzerinde KOBİ var….Uluslararası pazarlarda rekabet edebilecek güçte firmaların desteklenebilmesi için bir sistem geliştirilmeli…

- KOBİ’lerin Girişimcilik/ Yöneticilik unsurları ve Yenilikçi üretim yapabilen KOBİ’ler öne çıkacaktır…


“Rekabet gücü” ile KOBİ’lerin girişimcilik/yöneticilik unsurları ve inovasyon/ yenilikçi üretim kapasitesi arasında doğrudan bir ilişki vardır;

“Rekabetçilik” firmanın pazarlık gücüdür; ürün, fiyat, kalite ve teslimat şartlarını belirleyebilen firma güçlüdür

“En iyi pazarlamacı” malını en pahalıya satabilendir !!!!!???

- Ülkeler/ sektörler/ hatta firmalar rekabet etmez; firma yöneticileri yani girişimciler rekabet eder

- Rekabetçilik bir insan kaynağı konusudur

- Pazarlık gücünü firmaya kazandıracak olan firma yöneticisidir yani girişimcidir

- Yönetici/ girişimci ile işletme/ firma birbirinden farklıdır (sürücü/araba örneği) İşletme Yönetim Sistemi Modeli

İŞLETME YÖNETİM SİSTEMİ MODELİİŞLETME YÖNETİM SİSTEMİ MODELİYeni bir yönetim modeliYeni bir yönetim modeli

İYS Modeli, işletme becerilerini/girişimcilik niteliklerini ön plana çıkarır; kaynak israfını önlemek için “işletme becerilerinin arttırılması” konusu, kaynak tahsisi- desteklerden önce gelmelidir

İYS Modelinde işletmenin yerel/küresel rekabet gücü, yönetici/ girişimcinin bilgi ve becerisine bağlıdır

Bir işletmede üretim ve pazarlama olmak üzere iki fonksiyon vardır;

yönetici/girişimci bu fonksiyonların yerine getirilmesi için kaynak bulmalıdır,

Yönetici/girişimcinin görevi bu kaynakların planlanması, dağıtımı ve takibini yapmaktır,yani kaynak kararlarıdır

İŞLETME YÖNETİM SİSTEMİ MODELİİŞLETME YÖNETİM SİSTEMİ MODELİ

İşletme faaliyetleri için gerekli kaynaklar;

1. bilgi/ knowhow 2. fiziki altyapı (bina,ekipman vb) 3.insan gücü 4. para-sermaye 5. stratejik ilişkiler-network-knowwho

Kaynaklar hakkında verilmesi gereken kararlar;

1. hangi kaynaktan ne kadar lazım ? 2. çeşit 3. kalite 4. ne zaman 5. maliyet

Kaynaklara ilişkin üç tür iş;

1. plan/ tedarik 2. dağıtım 3. takip

Yönetici/girişimcinin işi 5 kaynak kararını üretim ve pazarlama adına vermek ve bunların tedariki, dağıtılması ve takibini yapmaktır.

İŞLETME YÖNETİM SİSTEMİ MODELİİŞLETME YÖNETİM SİSTEMİ MODELİ

Yönetici/girişimcinin kaynak kararlarını verebilmesi için işletmenin mutlaka bir stratejisi olmalıdır, kararlar bu stratejiye dayanmalıdır

Stratejinin belirlenmesine “iş tanımı” ile başlamak gerekir

İşletme hangi işlevi yerine getiriyor?

Ne için? Ne yolla? Kimin hangi ihtiyacına cevap veriyor?

Örnekler;

- Otomobil bayileri ne satar? Hizmet/ satılan üründen farklı bir iş tanımı

- Starbuck’s coffee’nin iş tanımı

İş tanımı Strateji Rakipler Sürdürülebilir rekabet gücü

DÜNYADAKİ GELİŞMELER VE DÜNYADAKİ GELİŞMELER VE GELECEĞE DÖNÜK EĞİLİMLERGELECEĞE DÖNÜK EĞİLİMLER

- İnsan, kilit noktası; insan kaynağı ihtiyacı değişiyor

• Gelecek 5 yılda, ABD’de 500 büyük firmanın CEO’larının yarısı olmayacak

• 2025 yılında, 15-64 yaş arası nüfus Almanya’da % 7, İtalya’da % 9, Japonya’da % 14 azalacak

• iş yapma şekli ve kültür farklılıkları, bölgesel entegrasyonlar

- Yeteneği çekebilmek, özgür çalışma ortamı, yaratıcılıkta özgürlük, genç-esnek organizasyonlar, aykırı-özgün olana istediği çalışma ortamını sağlamak

• 1950’lerde GE kendi üniversitesini kurdu… bugün Koç, Sabancı, TOBB üniversiteleri TR’ de

• ABD’de Çırak III Programına başvuranların sayısı 1 milyon, Harward İş Yönetimi Bölümüne kayıt yaptıranlar 6552 kişi

• ABD’de işlerinin bir kısmını evde yapanların sayısı 45 milyon kişi


- Çevre teknolojileri, yüksek yaşam standardına sahip şehirler

• Çevre krizi aslında bir tasarım krizi, bu nesnelerin nasıl yapıldığı, binaların nasıl inşa edildiği ve tarla/arsaların nasıl değerlendirildiğinin bir sonucu…mevcut mimari, tarım, mühendislik ve sanayi formlarımız tabiata uyum sağlamıyor, tasarım yaklaşımları yanlış…

• Doğa en büyük ilham kaynağı, örn. güneş pili

• Zimbabwe/ Harere’deki Eastgate binasında, enerji ihtiyacını karşılamak için termit yuvalarından ilham alınmış

- Aerotropolis-havaalanı şehirleri !!!!! Havaalanları artık küresel üretim sisteminin bir parçası

• 20 milyar $’lık Hong Kong Chek Lap Kok havaalanı şehri, 45 bin çalışanı yakındaki bir adada oturuyor

• 33 milyar $’lık Dubai World Central’da 750 bin kişi yaşayacak

• Seoul, Beijing, Shanghai, Guangzhou, Bangkok, Kuala Lumpur, Singapore, Dubai, Amsterdam, Belo Horizante, Dallas Fort Worth, Memphis, Denver, Ontario….belki Ankara- Esenboğa, neden olmasın ?


- Marka yaratmak/ geliştirmek, öncelikle markayı seçecek- kullanacak- tüketecek pazarın içinde olmak veya çok iyi tanımak gerekir

• Bugüne kadar TR’nin marka yaratamamasının ana nedeni hem beğeni hem de alım gücüne sahip olmamasıdır

• İkea, nike, mavi, bmw, koçbank-unicredito-yapı kredi ort., starbucks

• Takipçilik/ taklitçilikten kurtulmanın ön şartı inovasyon- yenilikçilik, iş algılama ve yapılanma şeklini değiştirmek

• ipod örneği; iki sevgilinin aynı müziği ortak kulaklıklarla dinlemelerine imkan veren buluş, markada bu deneyimi yaratmak ve yaşatmak, güven zaman içinde büyüyüp güçlenebilir

- Örnek: ÇORUM YUMURTA / İzmir ABİGEM Projesi

• 1. stratejik planlama 2. stratejik pazarlama 3. kurumsal iletişim ile markanın pazarda oturtulması

• sofralık yumurta üreticisi, 62 ortak, pazarlama organizasyonu

• pazarlama planı, pazarlama yöneticisi, doğru marka, belirgin kurumsal kimlik, ambalaj seçimi- doğru iletişim, doğru dağıtım kanalı


-Günümüz artık tasarım çağı ve ürün/hizmet geliştirmenin önem kazandığı bir dönüşüm yaşanıyor

• Tasarımcı gibi düşünmek…proje dünyası- mükemmel çözümler yok- problemi çözen kazanır- ispat etmeyi bekleme

• İş dünyasının iş yapma biçimini uyarlaması…müşterinin ne istediğini iyi anlamak, fikirleri geliştirebilmek için modelleme yapmak gibi tasarımcıların çalışma yöntemlerine ihtiyacı var !!!

• Proje mantığı ile düşünmek, hikaye anlatabilmek, resmetmek, tarif edebilmek, çapraz atlamalar yapabilmek, esnek olmak

• prototip yarat, zaman içinde mükemmelleştir, yolda ispat et, dene, yola çık….


-Günümüz artık tasarım çağı ve ürün/hizmet geliştirmenin önem kazandığı bir dönüşüm yaşanıyor

- Örnek: Virgin Atlantic Havayolları / Richard Bronson

• RB işe başlarken rakipleri “o bu işten ne anlar, onun işi eğlence sektörü” demişlerdi

• eğlence anlayışını ekibine ve işine yansıtan RB bugün dünyanın en başarılı havayolu şirketlerinden birine sahip, yıllık cirosu 10 milyar $.

• bar, masaj ve manikür servisi, her koltuğa özel video…farklılık yaratmak, bilineni yeni bir formda tasarlamak ve kullanmak


- Bilişim teknolojilerinde hızlı gelişme

•Çin’de toplam e-ticaret 2004’te 43.6 milyar $ iken 2005’te 68.9 milyar $’a yükselmiş

• Çin’de internet üzerinden açık arttırma sitelerinden alışveriş yapanların sayısı 2005 yılında % 100 artmış ve 29.84 milyon kişiye ulaşmış durumda

-Yenilik/inovasyon

• Herkesin gördüğünü görmek, bazılarının düşündüğünü düşünmek ama kimsenin yapmadığını yapmak

• Altyapı, teknoloji, süreçler yeterli değil, işi yapış felsefesinde değişim ve yenilik gerekli….farkı yaratan insandır

• Sivrisinek sesi örneği !!! Yüksek frekanslı, ince ses, sadece çocuklar rahat duyuyor, bunu düşünerek hediyelik /kırılacak eşya satan dükkanlara pazarlamak bir inovasyon örneği

• Bilimsel araştırmaları takip, buluşun ticarileşmesi süreci çok kısaldı, araştırma fonları oluşturuluyor ve yeni alınan patentleri satın alıyorlar


- Finans

• Borçlanmayı artık ülkeler yerine şirketler yapıyor, kurumsal tahvil

• TR’de ilk; Yaşar Holding uluslararası pazarlarda 200 milyon avro tahvil ihracı yaptı

• Küresel likidite; dünyadaki toplam sendikasyon kredileri 2000’de 2.3 trilyon $’dan 2005’te 3.5 trilyon $’a çıktı

• Kredi-türev kontratları ise 2000’in 7 katı artarak 26 trilyon $ oldu

• Girişim sermayesi, esas holding, iş girişim, vakıf girişim, kobi a.ş.

• ABD’de yıllık girişim sermayesi yatırımı yaklaşık 80 milyar $

• Mikro finans; Nobel Barış Ödülü, mikro finans modelini geliştiren Pakistanlı Muhammed Yunus- Grameen Bank’a verildi

• TR’de Diyarbakır Kadın Girişimciler, İstanbul’da Maya Girişimi-Milletvekili Aziz Akgül, HSBC, Fortis Bank, Toplum Gönüllüleri Vakfı, GAP-GİDEM Girişimci Destekleme Merkezleri, Sosyal Girişimcilik Eczacıbaşı


- Dış kaynak kullanımı

• Hindistan bugün dünyanın en büyük çağrı merkezi dış kaynağını sağlıyor (oursource)

• Gelişmiş ülkelerin tele pazarlama, muhasebe, hukuk hizmetleri hızla dış kaynak kullanımına kayıyor

• TR de Almanca konuşan ülkeler için önemli bir dış kaynak kullanım merkezi olabilir

GİRİŞİMCİLİK NEDEN ÖNEMLİDİR ?GİRİŞİMCİLİK NEDEN ÖNEMLİDİR ?

• Günümüzün en önemli temalarından biri

• Ekonomik büyüme, istihdam yaratma ve sosyal ilerlemenin temel faktörü

• Girişimcilerin sayısı arttıkça ekonomik gelişme hızlanacak, üretken işgücü çalışma hayatına katılacak; sektörler, bölgeler ve sosyal sınıflar arasındaki refah paylaşımı dengelenecektir

• Girişimciler yeni-yaratıcı üretime açık ve esnektirler

•Girişimciler pazarda yer edinmek ve kalabilmek için rekabetçi olmak zorundadırlar, zaten başka da şansları yoktur

• Girişimci sayısının artması demek ekonomide “ iş/ business” sayısının artması demektir

• Girişimcilik yeni meslekler, yeni iş imkanları yaratır, fakirliğin azaltılmasında etkendir

• Sektörler arasında karşılıklı etkileşim yaratır ve ekonomide motivasyon doğurur


Girişimciliğin teşvik edilmesi ve doğru politika/programlarla yönlendirilmesi önemlidir;

• Girişimcilerin artması ekonomide aktiviteyi sağlar

- istihdam

- sektörler arasında karşılıklı etkileşim

- motivasyon

- inovasyon/ rekabet edebilirlik

- sosyal fayda ve fakirlikle mücadele

- dengeli gelir dağılımı ve eşitlikçi kalkınma


Girişimcilik programları/ eğitimi doğru/ iyi tasarımlanmalı ve işe yeni başlayanların ihtiyaçlarına uygun olmalıdır;

1. Yeni bir işi başlatmak (start up) için yaratıcı ve entegre edilmiş düşüncenin birleştirileceği ve

2. Kalıcı- kendi ayakları üzerinde durabilen işi kurabilmek için gerekli pratik yetenekleri verecek şekilde tasarlanmalı

GİRİŞİMCİLiK PROGRAMLARIGİRİŞİMCİLiK PROGRAMLARI

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde girişimciliğin geliştirilmesine yönelik programlar hız kazanıyor

School of business, school of management, school of business management …..

- Harward Business School, Wharton Business School/ ABD, Jönköping Intl Business School/Sweden, Mekerere University Business School/ Uganda

- ITC- Enterprise Management Development Section, BMS Program

- CASIN- Center for Applied Studies in International Negotiations, Fostering Enterpreneurship- Development Leaders/ Cenevre

- Dünya Genç Liderler ve Girişimciler Federasyonu/ Junior Chamber International

GİRİŞİMCİLİK PROGRAMLARIGİRİŞİMCİLİK PROGRAMLARI

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde girişimciliğin geliştirilmesine yönelik programlar hız kazanıyor

School of business, school of management, school of business management …..

- Likya Yönetim Akademisi/ İnovasyon-Yaratıcı Düşünce Yönetimi

- İzmir 9 Eylül Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Merkez Müdürlüğü

- KOSGEB Girişimciliği Geliştirme Merkezi/Genç Girişimci Geliştirme Programı

- Ege Bölgesi Sanayi Odası

- SEM- Doğuş Sürekli Eğitim Merkezi/ Genç Girişimci Yetiştirme Prog.

- Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı (TOBB-KOSGEB-16 Tic./ San.Oda)

- ITEC-Int’l Trade Education Cons.(KOSGEB-TÜGİAD)

- York Trade

GİRİŞİMCİ KİMDİR ?GİRİŞİMCİ KİMDİR ?

Girişimci

1.yeni bir inisiyatife/oluşuma liderlik/öncülük eden,

2. yeni bir iş/business başlatan/işletme kuran ve

3. bu işin kalıcı- kendi ayakları üzerinde durabilir olmasını sağlayabilen kişidir.

Farklı girişimci tanımları;

“ çevresel fırsatları gözlemleyerek risk alan ve yenilik yapan kişi” ( yenilik yapma özelliği ön planda, daha çok iş sahipleri ve yeni işletme kuran kişiler) 1996, TUSİAD Yayını

“ bir tarayıcı gibi sürekli olarak çevreyi gözleyip talep açıklarını yakalayan, yeni talepler oluşturan, talepteki değişmeleri zamanında fark eden, kaynakları sağlayarak üretim tesislerini kuran, rekabeti seven ve varlığının önemli nedeni olarak gören, riske girmekten ve sorumluluk üstlenmekten çekinmeyen, atak ve yaratıcı yeteneklere sahip kişiler ”

2000, T. Müftüoğlu

GİRİŞİMCİNİN GİRİŞİMCİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ NELERDİR ?GENEL ÖZELLİKLERİ NELERDİR ?

• başarılı olma isteği

• mücadelecilik ve azim

• sorumluluk ve risk alabilme yeteneği

• yaratıcılık, fırsatları anlayabilme yeteneği

• planlı çalışma ve anlama yeteneği

• başkalarıyla çalışabilme, onlara güvenebilme ve ilişki içinde olduğu kişilere güven verebilme yeteneği

• eksikliğini bilme, sınırlarını görebilme, ve tavsiyelerden yararlanabilme

• zor şartlarda ağır çalışmalara hazır olmak

• kendini geliştirme arzusu

GİRİŞİMCİ İŞ KURMA SÜRECİNE GİRİŞİMCİ İŞ KURMA SÜRECİNE BAŞLARKEN NELERİNİ BAŞLARKEN NELERİNİ

ORTAYA KOYAR?ORTAYA KOYAR?

• yetenek, bilgi, beceri

• maddi varlıklar

• çevre- ilişkiler

• unvan

• hayattan beklentiler

• cesaret

• liderlik

• yöneticilik

• zaman

GİRİŞİMCİNİN İŞ KURMAK İÇİNGİRİŞİMCİNİN İŞ KURMAK İÇİNNELERE İHTİYACI VARDIR?NELERE İHTİYACI VARDIR?

İŞ FİKRİ: Girişimcinin piyasada, kendi bilgi ve deneyimine ya da kaynaklarına uygun bir konuyu iş fırsatı olarak tanımlamak

GİRİŞİMCİLİK YETENEKLERİ: İş fikrini gerçekleştirmek için girişimcilik özelliklerine ve en önemlisi özgüvene ve işin gerektirdiği uğraşı verebilmek için motivasyona sahip olmak

YÖNETİM BİLGİ VE BECERİLERİ: İşin gerektirdiği teknik ve işlevsel yöneticilik becerilerini kazanması, geliştirmek yada ekip kurmak

KAYNAKLAR: İşin kurulması için gerekli insan, bilgi ve ürün/hizmetin sağlanması için gerekli kaynaklar ( finansman, bilgi- beceri, işyeri, işgücü, makine-ekipman, malzeme, zaman )

GİRİŞİMCİ İŞ KURMA GİRİŞİMCİ İŞ KURMA SÜRECİNE GİRERKEN SÜRECİNE GİRERKEN

NELERE CEVAP ARAMALIDIR ?NELERE CEVAP ARAMALIDIR ?

• sunulmak istenen ürün/ hizmeti yeterince tarif edebiliyor musunuz ?

• iş fikrinin gerektirdiği temel yetenekler nelerdir ?

• bu ürün/hizmeti kimler ve niçin talep eder ?

• ürün/hizmet için arzdan daha fazla talep var mı, yada siz talep yaratabilecek misiniz ?

• piyasada yeni bir ürün/hizmet için talep var mı ?

• ürün/hizmetin sunumunda temel başarı kriteri nedir ?

• işin gerektirdiği çaba ve kişisel katkılar girişimcinin özelliklerine uygun mu ?

• bireysel bir girişim mi, ortak bir girişim mi tercih edilmeli

• mevcut bir işletmeyi devralmak mı yoksa yeni bir işletme kurmak mı daha avantajlı ?

• iş kurmak için uygun zaman ve uygun yeri tanımladınız mı ?

GİRİŞİMCİ OLABİLİR MİYİM ?GİRİŞİMCİ OLABİLİR MİYİM ?

• bir iş fikri bulmak ve test etmek

• iş kurmak ve yönetmek

• girişimciler için iş planı rehberi

• iş planı dosyası

• pazarlama planı rehberi

• iş planı değerlendirme rehberi

• şirket yapıları ve kuruluş aşamaları

• işletme mevzuatı ve yükümlülükleri rehberi

• Türkiye’de KOBİ’ler için eğitim hizmetleri pazarı, hangi kurum/kuruluşlar ne tür eğitim programları/ kurslar/ uygulamalı eğitim veriyor?

• İGEME- “ İşletme Yönetim Sistemi ” seminerleri

• www.girisimciliknetwork.gen.tr

“ Genç Girişimci Yetiştirme Programı ”

GİRİŞİMCİNİN GİRİŞİMCİNİN BAŞARISINI ETKİLEYEN BAŞARISINI ETKİLEYEN

DIŞ FAKTÖRLERDIŞ FAKTÖRLER

• genel ekonomik durum

• mevzuat

• teknoloji

• çevre

• sosyal durum

İNOVASYONİNOVASYONKALKINMANIN VE REKABETİN KALKINMANIN VE REKABETİN

ANAHTARIANAHTARI

• dünyada yaşanan küresel dönüşümün temel unsuru olarak nitelenebilir

• küresel bilgi birikimine dayalı, global iletişime dayalı, mevcut bilimi algılayan ve bunu aşmayı hedefleyen bir yenilik, değişim ve farklılaşma kültürü

• “yeni ekonomi” tartışmalarında iktisatçıların yaptığı tanım;

“sanayi çağında toprak, işgücü ve sermaye kapitalist ekonominin temel taşlarını teşkil ederdi; fakat bilgi çağında bunlara dördüncüsü eklendi. Bu da bilgi. Bilgi yeni bir sermaye türüdür”

• artık beşinci bir unsur daha var; “inovasyon”

• inovasyon artık ekonominin ana sürükleyicisidir


ANAHTARIANAHTARI

Güney Kore’de 129 bin, dünya çapında 222 binden fazla çalışanı olan, 58 ülkede faaliyet gösteren Samsung yılda 150 milyar $’ ın üzerinde ihracat gerçekleştiriyor. Samsung 2004 yılında, teknolojik inovasyon çalışmaları için küresel merkez olarak seçtiği Çin’e 4 milyar $’lık yatırım yaptı. Bu yatırımla Çin’de aynı yıl elde ettiği ciro 24 milyar $

• Samsung, Güney Kore’nin 1960’larda başlayan inovasyona dayalı kalkınma stratejisinin bir ürünü

• Samsung’un yatırım için Çin’i seçmesi ise tesadüf değil; Çin’in inovasyona dayalı kalkınma stratejisinin bir sonucu

• Güney Kore, düşük enflasyon ve işsizlik oranı, ihracat fazlası ve gelir dağılımındaki eşitlikle, inovasyona dayalı kalkınmanın ve büyümenin ne anlama geldiğinin kanıtı

•


ANAHTARIANAHTARI40 yıl önce, Türkiye ile hemen hemen aynı sosyal ve ekonomik göstergelere sahip olan Güney Kore’de bugün;

• işsizlik % 3’ler seviyesinde ( TR’de % 10’larda )

• nüfusun sadece % 4’ü yoksulluk sınırının altında ( TR’de % 27 )

• yıllık ihracat 250 milyar $’ın üzerinde ( TR’nin yıllık ihracatı,Samsung’un tek başına yaptığı ihracatın yarısından az )

• 48 milyon nüfuslu ülkede herkes okur-yazar ( TR’de 70 milyon nüfusun % 14’ü okuma-yazma bilmiyor )

• internet kullanıcılarının sayısı 30 milyon ( TR’de sadece 5 milyon kişi internet kullanıcısı )

• TR’ye bir yılda yapılan ortalama yabancı doğrudan yatırım tutarı, Samsung’un Çin’e bir yılda yaptığı yatırımın dörtte birinden az, üstelik ülkenin rekabet gücünü artıran nitelikli yatırım değil


ANAHTARIANAHTARIGelişmiş ülkeleri yakalama yolunda önemli mesafeler katetmiş ve katetmekte olan ülkelerin ortak özelliği, ekonomi ve toplumsal politikalarının odağına inovasyonu yerleştirmeleri

• Güney Kore

• Malezya

• İrlanda

• Finlandiya

• Tayvan

• Singapur

• Çin

• Hindistan

Politik kararlılık ve sahiplenme, toplumun tüm katmanlarına yayılan güçlü bir işbirliği ortamı, sahiplenme ve istikrar, nitelikli insan gücü yetiştirmek için yapılan yüksek yatırım, her ülkenin kendi şartlarına göre uyarlanan formüller

İNOVASYONİNOVASYONNEDİR, NE DEĞİLDİR ?NEDİR, NE DEĞİLDİR ?

Sözlük anlamı: Toplumsal, kültürel ve idari ortamda yeni yöntemlerin kullanılmaya başlanması

Webster: yeni ve farklı bir sonuç

• Türkçe’de yenilik, yenileme, yenilikçilik ( gerçek anlamı veremiyor )

• inovasyon, yeniliğin kendisinden çok sonucunu; farklılaştırma ve değiştirmeye bağlı ekonomik ve toplumsal bir sistemi ifade eder

• bilginin ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürülmesi

• değişime olan istek, yeniliğe açıklık ve girişimcilik ruhuyla özdeşleşen bir kültürün ürünü

• ürün inovasyonu, hizmet inovasyonu, süreç inovasyonu, organizasyonel inovasyon, pazarlama inovasyonu

• teknolojik inovasyon, teknolojik olmayan inovasyon

• toplumsal inovasyon, radikal veya artımsal inovasyon

İNOVASYONİNOVASYONNEDİR, NE DEĞİLDİR ?NEDİR, NE DEĞİLDİR ?

Günümüzün hızla değişen rekabet ortamında ayakta kalabilmek için firmaların ürünlerini, hizmetlerini ve iş yapış yöntemlerini sürekli olarak değiştirmeleri, farklılaştırmaları ve yenilemeleri gerekir.

Bu değiştirme, farklılaştırma ve yenileme işlemi “inovasyon” dur.

Firmalar için inovasyon çok önemli bir rekabet aracıdır;

• verimliliği ve karlılığı artırır

• yeni pazarlara girilmesini ve mevcut pazarların büyütülmesini sağlar

Ülkeler için inovasyon, istihdam artışını, sürdürülebilir büyümeyi, toplumsal refahı ve yaşam kalitesini garantileyen en önemli faktördür;

* verimli, karlı ve rekabet gücü yüksek firmaların faaliyet gösterdiği ekonomiler kalkınır ve gelişir

* küresel ölçekte ulusal rekabet avantajı kazanır

İNOVASYONİNOVASYONBULUŞ (İCAT)DEĞİLDİR BULUŞ (İCAT)DEĞİLDİR

• inovasyon için buluşlardan yararlanılabilir

• ancak asıl önemlisi ekonomik getirisi olan, henüz yapılmamış birşeyler yapmak

• ya da yapılmakta olanı farklılaştırmaktır

• inovasyon, keşfedilmemiş olanı icat etmeyi değil; değer yaratma yollarını keşfetmeyi hedefler

• fikirler ve kavramlar önemlidir

• inovasyon, ticari başarıyı gerektirir

• bir buluş yapmak, o buluşun ticari başarısını garantilemez

• buluştan ticari değeri olan bir ürün ortaya çıkmadığı sürece de değer yaratılamamış olur

ÖRNEK: elektrikli süpürgeyi Spengler icat etti, ancak ticarileştiremediğinden yani inovasyona dönüştüremediğinden , bu buluş uzun süre işe yaramadı….Hoover bir ürün haline getirdi ve dünya çapında bu isimle biliniyor

İNOVASYONİNOVASYONBULUŞ (İCAT)DEĞİLDİR BULUŞ (İCAT)DEĞİLDİR

İNOVASYONİNOVASYONAR-GE DEMEK DEĞİLDİR AR-GE DEMEK DEĞİLDİR

• bilim ve teknoloji inovasyonun önemli bir girdisidir

• ar-ge inovasyonu destekleyen faaliyetlerden biridir

• ancak ar-ge yapanların girişimcilik niteliği yoksa değer yaratmaları beklenemez, ar-ge sonuçları inovasyona, dolayısıyla ekonomik ve sosyal faydaya dönüşemez

• ar-ge’ye yapılan yatırımın büyüklüğü, ne firmalar ne de ülkeler için rekabet gücünün ve büyümenin artacağı anlamına gelmez

ÖRNEK:

General Motors’un yılda 5 milyar $’ı aşan yüksek ar-ge harcamalarına karşın pazar payı azalıyor ve firma önemli mali sıkıntılar yaşıyor…

İsveç, ar-ge’ye en fazla kaynak ayıran ülke olmasına karşın uzun dönemli ekonomik büyüme hızı beklendiği gibi yüksek değil; OECD ortalamasının altında

İNOVASYONİNOVASYONAR-GE DEMEK DEĞİLDİR AR-GE DEMEK DEĞİLDİR

ABD İLE AB ARASINDAKİ ABD İLE AB ARASINDAKİ FARK NASIL KAPANIR ?FARK NASIL KAPANIR ?

• AB’de kişi başına düşen GSYİH, ABD’den % 30 daha az

• AB’ye göre bu farkı kapatmak üretkenliği artırmakla, üretkenliği artırmaksa inovasyonla mümkün

• ancak AB ar-ge sonuçlarını inovasyona dönüştürmekte yetersiz “Avrupa Paradoksu”

•Avrupa İnovasyon Göstergeleri; AB üye/aday ülkelerin inovasyon performansları değerlendiriliyor

• ABD’nin AB’ye göre üretkenliğindeki artışta teknolojik olmayan inovasyon önemli rol oynuyor

• teknolojik olmayan inovasyon, Avrupa’nın yeni teknolojik fırsatlardan tam anlamıyla yararlanmasını engelleyebiliyor

• 2005 EIS; bu gidişatla AB’nin ABD’yi yakalaması 50 yıldan uzun sürecek

İNOVASYON, SÜREKLİLİĞİ OLANİNOVASYON, SÜREKLİLİĞİ OLANBÜTÜNSEL BİR FAALİYETTİRBÜTÜNSEL BİR FAALİYETTİR

• inovasyon, yeni veya iyileştirilmiş ürün, hizmet ya da süreç geliştirmek ve bunu ticari fayda sağlayacak hale getirmek için yürütülen tüm süreçleri kapsar

• yeni veya iyileştirilmiş ürün/hizmet/süreç geliştirmenin yolu, farklı düşünmek ve yeni fikirler üretmektir

• ortaya atılan fikirlerin ve sonuçlarının tekrar tekrar değerlendirilmesi gerekir

• sonuçlar yeni getiriler için yaygınlaştırılarak kullanılmalıdır/yeni inovasyon faaliyetleri

• gelişen teknoloji, değişen müşteri istekleri, bilgi ve teknolojiye kolayca erişen rakiplerin taklit tehditi….tek bir inovasyonla elde edilen rekabet avantajı kısa sürer…

• inovasyon sürekli bir faaliyet halini alarak firma kültürü ile özdeşleştirilmelidir

İNOVASYON, SÜREKLİLİĞİ OLANİNOVASYON, SÜREKLİLİĞİ OLANBÜTÜNSEL BİR FAALİYETTİRBÜTÜNSEL BİR FAALİYETTİR

• inovasyon, bir firmanın diğer faaliyetlerinden soyutlanmış bir faaliyet değildir, aksine tümünü kapsar

• inovasyonun bütünsel bir faaliyet olarak algılanmaması önemli sorunlara yol açar;

- inovasyon, ar-ge bölümünün işi olarak algılanırsa ortaya pazarlanabilir bir ürün çıkması ihtimali azalır

- farklı bakış açılarına sahip kişilerin bilgi ve deneyimleriyle katkıda bulunmaları ortamı sağlanmalıdır

- sadece müşteri taleplerine cevap vermek olarak algılanırsa gelecekteki ihtiyaçları tahmin ederek rekabet avantajı yakalama fırsatı kaçırılabilir

- sadece teknolojik ilerleme olarak düşünülürse pazarın talep etmediği/ kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap vermeyen süreçlerin tasarlanmasına neden olur

- şirket içi öğrenme ve inovasyon yeteneklerinin gelişmesi için dışarıdan hizmet alımı ve şirket içi çalışmalar birlikte düşünülmelidir

GÜNCEL İNOVASYONGÜNCEL İNOVASYONTANIMLARITANIMLARI

• Roberts (1987) “ inovasyon= buluş+ kullanım. Buluş, yeni fikirler yaratmak ve bunları işler hale getirmek için ortaya konan tüm çabaları ifade eder. Kullanım süreci, ticari geliştirme, uygulama ve transferi kapsar, belli hedeflere yönelik fikirlere ve buluşlara odaklanmayı, bu hedefleri değerlendirmeyi, araştırma/geliştirme sonuçlarının transferini ve teknolojiye dayalı sonuçların geniş bir alanda kullanımını, yayılmasını ve yaygınlaştırılmasını da içine alır ”

• Porter (1990) “ şirketler, inovasyon ile rekabet avantajı yakalar. İnovasyona, hem yeni teknolojileri hem de yeni iş yapış şekillerini kapsayacak şekilde geniş bir açıdan yaklaşırlar ”

• Oslo Manuel (OECD ve Eurostat, 2005) “ inovasyon, yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş ürün(mal yada hizmet) veya sürecin, yeni bir pazarlama yönteminin yada şirket içi uygulamalarda, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerde yeni bir organizasyonel yöntemin uygulanmasıdır ”

İNOVASYON NİÇİN ÖNEMLİ ?İNOVASYON NİÇİN ÖNEMLİ ?

İNOVASYONUN FİRMALAR İÇİN ÖNEMİ

YENİ PAZARLARA GİRMENİN, VAROLAN PAZAR PAYINI YÜKSELTMENİN VE REKABET GÜCÜNÜ ARTIRMANIN YOLU İNOVASYONDAN GEÇER

Günümüzde, rekabet avantajının belirleyicisi artık yalnızca maliyetler değil, şu faktörler de işin içinde ;

• pazarın ihtiyaçlarına yanıt verebilme hızı

• ürün ömürlerindeki kısalmalar

• ürün ve hizmet kalitesi

• tasarım

• yeni ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi

• müşteri hizmetlerine göre ürün ve hizmet üretimi

• yeni yönetim ve organizasyon modelleri

İNOVASYONLA YAKALANAN BAŞARIİNOVASYONLA YAKALANAN BAŞARI


TEMSA A.Ş. ( otomotiv sektörü ) İnovasyonun önemini anlayan ve tüm faaliyetleriyle bütünleştiren bir şirketin ne kadar kısa sürede nasıl bir fark yaratabileceğinin ve dünya markası olma yolunda ne kadar hızlı ilerleyebileceğinin en somut örneği

• kuruluş: 1968, 1983’te Komatsu, 1984’te Mitsubishi Motors Corporation ile teknik lisans ve distribütörlük anlaşmaları

• 1988’de lisans altında otobüs üretimi, kısıtlı miktarda iç piyasa ve Ortadoğu pazarına ürün, seri üretime yönelik

• 2000 yılı ekonomik kriz dönüm noktası, yeni pazarlara açılma kararı

• TEMSA markası altında yeni ürünler geliştirmek amacıyla ar-ge ve inovasyon faaliyetleri

• 2001 EUROSAFARİ modeli ile Avrupa pazarına giriş

• 2001-2005 dönemi ürün gamına 6 farklı model, üretimin % 80’i ihracat

İNOVASYONLA YAKALANAN BAŞARIİNOVASYONLA YAKALANAN BAŞARI


TEMSA A.Ş. ( otomotiv sektörü )İnovasyonun önemini anlayan ve tüm faaliyetleriyle bütünleştiren bir şirketin ne kadar kısa sürede nasıl bir fark yaratabileceğinin ve dünya markası olma yolunda ne kadar hızlı ilerleyebileceğinin en somut örneği

• 2003’te 5000 m2’lik prototip atölyesi, “mühendislik departmanı” yerine “ürün geliştirme departmanı”

• 2005’te patent başvuruları

• ürün ve süreç inovasyonlarının yanında organizasyonel inovasyon ve pazarlama inovasyonuna da kaynak

• Yeni Ürün Projesi Ekipleri, tüm birimlerden personel

• teknik özellikler kadar geliştirilen araçların tasarım ve sunumuna verilen önem, kendi endüstriyel tasarım ekibi

• inovasyon/ inovasyon yönetimi sadece mühendislikle ilgili değildir; çalışanlar,müşteriler, tedarikçiler,üniversite ve araştırma kurumları…..ağı

İNOVASYON NİÇİN ÖNEMLİ ?İNOVASYON NİÇİN ÖNEMLİ ?

İNOVASYONUN ÜLKELER VE TOPLUMLAR İÇİN ÖNEMİ

• Bir ülkede refah ve yaşam standardı, rekabet gücü artarsa yükselir

• Rekabet gücü içinse üretkenliği artırmak gerekir

• İnovasyon, üretkenliği artıran en önemli araçtır

• bu nedenle inovasyon, ülkeler için;

- ekonomik büyümenin

- artan istihdamın

- yaşam kalitesinin anahtarıdır

• ancak bu sayede, ülkenin ve toplumun kaynaklarının;

- ürün ve hizmete dönüştürülmesi

- ekonomik ve toplumsal değer yaratılması mümkün olur

• İnovasyonla toplum aynı kaynaktan çok daha büyük getiriler elde eder

• Dolayısıyla, inovasyon sadece ekonomik değil, toplumsal bir sistemdir

•

FİNLANDİYA BAŞARISINIFİNLANDİYA BAŞARISINIİNOVASYONA BORÇLU İNOVASYONA BORÇLU

FİNLANDİYA; SON YILLARIN REKABET GÜCÜ EN YÜKSEK ÜLKESİ(Dünya Ekonomik Forumu- Rekabetçilik Araştırmaları)

Ormancılığa ve tarıma dayanan ekonomi….sanayiye dayalı ekonomi….inovasyon ekonomisi….2000’li yıllarda itici güç, bilişim teknolojileri sektörü…güçlü bir ekonomi….yaşam seviyesi yüksek bir toplum

• 20 yıl önce inovasyona büyük kaynaklar, teşvik ortamı, yatırımlar ekonomik durgunluk dönemlerinde bile azalmadı !

• 1990 krizi bu sayede atlatıldı, kapsamlı bir ulusal eğitim ve araştırma programı…üniversiteler ve şirketler arasında güçlü bir ağ…. metal ve mühendislik sektörleri ile ormancılık ürünleri sanayiinde de inovasyona dayalı rekabetçilik için devlet desteği

• 1985’lerde 10 bin $ olan kişi başı milli gelir, 2004’te 29 bin $....

NOKIA ve DİĞERLERİ…dünyanın en büyük mobil telefon üreticisi…mobil iletişimde çığır açan inovasyonların sahibi…Xylitol- yapay tatlandırıcı- Finli Cultor tarafından ticarileştirildi….

KAMUDA İNOVASYONKAMUDA İNOVASYON

Kamunun inovasyon faaliyetleri….gelişmişlik seviyesinin ve yaşam kalitesinin artmasında çok önemli…

• kamu hizmetlerinin sunuluşunda iyileştirmelerin sağlanması

• verimliliği ve etkinliği artırmayı amaçlayan yeni yönetim ve çalışma yöntemlerinin geliştirilip kullanılması

• etkileşimli politika tasarımı gibi yeni yönetişim sistemlerinin uygulanması

• eski alışkanlık ve uygulamalarda değişiklikler ve iyileştirmeler yapılması ve yeni uygulamaların geliştirilmesi

İRLANDA VE ÇİN’DEN KAMUDAİRLANDA VE ÇİN’DEN KAMUDA İNOVASYONA ÖRNEKLERİNOVASYONA ÖRNEKLER

İrlanda Endüstriyel Kalkınma Ajansı-IDA; görevi ülkeye yabancı yatırımın çekilmesi

• İrlanda’ya yatırım yapacak şirketlerin tüm ihtiyaçlarını tek elden karşılar

• planlama, tanıtım, pazarlama ve müzakereler, finansal teşvikler, arazi ve bina, şirket kurulması….

• yurtiçinde 11, ABD’de 5, Asya-Pasifik’te 5, Avrupa’da 3 merkezde ofis

Çin hükümeti’nin Pekin’de pilot bölge uygulaması ile kayıt dışı ekonomiye getirdiği çözüm

• mal/hizmet sağlayıcıların satış fişi/fatura kesmelerini teşvik için restoranların müşterilerine kazı-kazan kartları şeklinde basılmış satış fişleri vermeleri

• yerli restoranların vergi verme oranlarında önemli artış

EŞİTSİZLİKLERİN ÖNLENMESİNDE EŞİTSİZLİKLERİN ÖNLENMESİNDE İNOVASYONUN ROLÜİNOVASYONUN ROLÜ

Birleşmiş Milletler Milenyum Projesi;

• iyi bir bilim, teknoloji ve inovasyon politikası olmadan sağlık ve çevre alanlarında ilerleme mümkün olamaz

• iyi hazırlanmış ve başarıyla uygulanan bir inovasyon politikası, eğitim, kadın-erkek eşitliği ve yaşam şartlarının iyileştirilmesine katkı yapar

İnovasyon politikasının gerekliliği

• etkin devlet politikalarıyla inovasyon için gerekli insan kaynaklarının geliştirilmesi

• firmaların inovasyon performanslarının ve yeteneklerinin artırılması

• ülkede inovasyonu destekleyen yasal ve idari ortamın oluşturulması

Bu tür bir yaklaşımın başarılı sonuçları Doğu Asya Ülkelerinde açıkça görülüyor….yüksek büyüme hızı yakaladıkları gibi gelir dağılımı bozukluğunu ortadan kaldırdılar….

İNOVASYON EKONOMİSİİNOVASYON EKONOMİSİ

21.YÜZYILDA ÜLKELERİN GELENEKSEL EKONOMİLERİNİ İNOVASYON EKONOMİSİNE DÖNÜŞTÜRMEDEKİ BAŞARILARI;

• SÜRDÜRÜLEBİLİR EKONOMİK BÜYÜME

• TOPLUMSAL GELİŞME PERFORMANSLARINI BELİRLİYOR

İnovasyon ekonomisi kendini,

- nitelikli işgücü,

- iyi gelir vadeden iş imkanları

- bu imkanları yaratan hızla büyüyen firmalar

- çok sayıda yeni kurulan işletmelerle gösterir

İNOVASYON EKONOMİSİİNOVASYON EKONOMİSİ

BİR ÜLKEDE/BÖLGEDE İNOVASYON EKONOMİSİNİN KURULMASI İÇİN;

• nitelikli ve eğitimli insan gücüne,

• yeni fikirlerin üretilmesini ve yayılmasını sağlayan bir ortama

• inovasyonu destekleyen mekanizmalara ve sermayeye erişim imkanlarına ihtiyaç vardır.

BURADA DEVLET KOLAYLAŞTIRICI VE KATALİZÖR BİR ROL ÜSTLENİR

• insan kaynaklarına, ar-ge ve inovasyona yatırım yapar

• bu tür yatırımları teşvik eder

• kişi/kuruluşlar etkin bir iletişim içindedir

• bilgiyi en iyi yöneten, insan kaynağını ve fikir varlığını en iyi kullanan

• inovasyonu tüm faaliyetlerinin ayrılmaz bir parçası haline getiren işletmeler rekabet edebilir

NEDEN İNOVASYON SİSTEMİNEDEN İNOVASYON SİSTEMİ

VE POLİTİKASI VE POLİTİKASI İNOVASYON İÇİN GEREKEN ORTAMIN OLUŞTURULMASI DEVLETLER İÇİN BİRİNCİ ÖNCELİK OLMALIDIR, BUNUN İÇİN;

• başarı ile çalışan bir sistemin kurulması,

• etkin politikaların tasarlanıp uygulanması gerekir.

• bilginin üretilmesi ve yayılarak uygulanması süreçlerini kapsar

• politikanın odağı, kurumlar arasındaki etkileşime dayanır

ULUSAL İNIVASYON SİSTEMİ : DİNAMİK BİR SİSTEM, ANA AKTÖRLER:

• hükümetler

• firmalar

• devlet-firmalar-üniversite ve araş. kurumları arasındaki köprü kuruluşlar

• üniversiteler

• araştırma kurumları

• patent ofisleri,ortak araştırma merkezleri,teknoparklar, eğitim merkezleri

İNOVASYONDA AB VE TÜRKİYE İNOVASYONDA AB VE TÜRKİYE

AB’NİN İNOVASYONA YAKLAŞIMI

• Lizbon hedefi: “Avrupa için acilen ele alınması gereken ortak bir mesele”

• İnovasyon, Birliğin 2010’da dünyanın en rekabetçi ve en dinamik bilgi ekonomisi olma hedefinde en önemli araç olarak tanımlanır

• 2007-2013 dönemi- 4.21 milyar Eur’luk bütçe “Rekabetçilik ve İnovasyon Çerçeve Programı”

• İnovasyon Eylem Planı- 6 ana eylem;- her yerde inovasyon- inovasyonu pazara taşıyın- inovasyon için bilgi- inovasyona yatırım yapın- inovasyon becerileri- etkin inovasyon yönetişimi

• 2005 – “Topluluk Lizbon Programının Gerçekleştirilmesi” için “Daha Fazla Araştırma ve İnovasyon- Büyüme ve İstihdama Yatırım: Ortak Bir Yaklaşım”

İNOVASYONDA AB VE TÜRKİYE İNOVASYONDA AB VE TÜRKİYE

TÜRKİYE’NİN İNOVASYONA YAKLAŞIMI

• TR’nin inovasyon performansı AB’ye üye/aday ülkeler arasında en geride…nedeni; inovasyonun doğrudan bilim, teknoloji ve ar-ge’nin bir sonucu olarak görülmesi, devlet desteklerinin buna göre verilmesi ve inovasyonun diğer ilgili politika alanlarından soyutlanmış olması

•1996-2000 7. 5 yıllık kalkınma Ulusal İnovasyon Sisteminin kurulması ana hedefi benimsendi

• 1997- Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu

• TUBİTAK Vizyon 2023 Projesi (ana hedef TR’nin GSYİH dan ayrılan payın artırılması -şu anda çok düşük)

• TUSİAD- Bilgi toplumu ve Yeni Teknolojiler Komisyonu “Girişimcilik ve Yenilikçilik Çalışma Grubu”

• Ulusal İnovasyon Girişimi-İnovasyon Çerçeve Raporu- REF-rekabet Forumu, TUSİAD- Sabancı Üniversitesi

• 5.Sanayi Kongresi-İSO, “Sürdürülebilir Rekabet Gücü, Küresel Değişimde Yeni Dinamikler ve Türk Sanayiinin Yol Haritası”

İNOVASYON İÇİN İNOVASYON İÇİN

NASIL BİR ORTAM ? NASIL BİR ORTAM ?

ÜLKENİN İNOVASYON PERFORMANSINI BELİRLEYEN ÇERÇEVE KOŞULLAR;

• iyi işleyen finans, iş ve ürün piyasaları

• firmaların kurulması ve büyümesi için en elverişli şartları sağlayan düzenleme ve uygulamalar

• ekonominin uluslar arası ticarete ve yabancı doğrudan yatırıma açıklığı

• inovasyonu tetikleyen talebin durumu, toplumun inovasyon bilinci

• makro ekonomik ortam; düşük/sabit enflasyon, düşük faiz oranları, kamu borçlarında azalma, gerçekçi/istikrarlı döviz kuru, mali disiplin, deregülasyon, sermayenin serbest dolaşımı, açık/rekabetçi ticaret politikaları, teşvik edici yabancı yatırım politikası

İNOVASYONA DAYALI EKONOMİDEİNOVASYONA DAYALI EKONOMİDE

EĞİTİM VE İNSAN KAYNAKLARI EĞİTİM VE İNSAN KAYNAKLARI ANA KAYNAK VE SERMAYE: BEYİN GÜCÜ; SOSYAL SERMAYE

bilgiyi en iyi kullanan firmalar, en nitelikli insan gücüne ihtiyaç duyar ve en fazla istihdamı yaratırlar

inovasyonda eğitim;yeniden yapılanma/ girişimcilik kültürünün aşılanması

- okul öncesi eğitimden üniversiteye kadar eğitim sistemi/ stratejik teknoloji alanları için gereken insan gücünün yetiştirilmesi/ öğrencilerin firmalarla yakın temasta olmaları, öğrendiklerinin uygulamalarını görmeleri

- firma çalışan ve yöneticilerinin sürekli eğitimi/ Pazar ve teknolojideki gelişmeleri izleme yeteneklerinin geliştirilmesi/ tasarım, üretim ve organizasyon yöntemlerinin öğrenilmesi

- toplumun her kesimini ilgilendiren yaşam boyu eğitim sistemi/ bilişim teknolojilerinin yaygın kullanımı ile değişen ihtiyaçlara göre yeniden eğitim, kısa ve yoğun programlar, uzaktan eğitim

İNOVASYONA DAYALI EKONOMİDEİNOVASYONA DAYALI EKONOMİDE

EĞİTİM VE İNSAN KAYNAKLARI EĞİTİM VE İNSAN KAYNAKLARI

Malezya eğitim sisteminde inovasyon / kendi teknolojisini geliştirerek rekabet/ eğitimin finansmanı, vergi kolaylıkları, bilim ve teknoloji mezunları sayısında artış, öğrenciler arası yarışma ve ödüller

“Amerika’nın Geleceğini Umursayan Liderlere” 2005 ABD’nin on beş büyük özel sektör firmasının raporu/ ABD’nin 21.yüzyılda rekabet gücünü korumasının şartının, yarının inovasyonlarını yaratacak bilim insanı ve mühendislerinin yetiştirilmesi olduğunu vurguluyor

“Eski Köye Yeni Adet Getirin” EKİN Projesi / Teknoloji Yönetim Derneği koordinasyonunda, Türkiye Bilişim Vakfı, ODTÜ Teknokent, Technopolis Group, Int!l Society for Professional ınnovation Management işbirliği ile, ilköğretim öğrencileri ve öğretmenlerinin inovasyona dayalı girişimcilik konusunda eğitilmeleri, projeye özel sektör, sivil toplum ve kamu kuruluşları ile üniversiteler destek veriyor

GİRİŞİMCİLİK VE İNOVASYON GİRİŞİMCİLİK VE İNOVASYON

• yeni fikir ve projeler, girişimcilik olmadan inovasyona, dolayısıyla rekabet avantajına dönüşemez

• inovasyon , girişimcilikle bir araya gelirse ekonomik değer yaratır

• artık dünyada istihdamı ve katma değeri, büyük firmalardan çok inovasyonu odak alan girişimcilerin kurduğu genç ve dinamik KOBİ’ler yaratıyor

• dünyada hızlı ve yavaş büyüyen ekonomiler arasındaki farkın dörtte biri girişimcilikten kaynaklanıyor

• inovasyonu politikalarının merkezine oturtmuş ülkelerde inovasyona dayalı girişimcilik konusuna büyük önem veriliyor

• ana okulundan itibaren yaratıcılığa, değişime, yeniliğe açık; risk almaya yatkın nesil yetiştirmek…mühendislik ve bilim dallarında girişimcilik dersleri müfredatın ayrılmaz bir parçası

ÖRNEK: ABD-Stanford Üniversitesinde her yıl 3000 öğrenci girişimcilik eğitimi alıyor, bu da özel sektöre teknoloji transferini hızlandırıyor

ÜNİVERSİTELERDE VE ÜNİVERSİTELERDE VE

ARAŞTIRMA KURUMLARINDAARAŞTIRMA KURUMLARINDAGİRİŞİMCİLİK GİRİŞİMCİLİK

• Akademik personel ve araştırma kurumu çalışanlarının araştırma sonuçlarını ticarileştirmek için kendi firmalarını kurmalarını teşvik

• en etkin yöntem, üniversitelerde kurulu iş geliştirme merkezleri-inkübatörler ve finansman kuruluşlarınca sağlanan destekler

• girişimcilerin finansman ve altyapı ihtiyaçlarının karşılanması, şirket kurulumu , yönetimi ve fikri hakların korunması vb. danışmanlık ve destek hizmeti

• yeni girişimcilerin, deneyimlerinden yararlanacakları başarılı girişimcilere ulaşmalarını sağlayacak bir “yol göstericiler ağı” kurmak

• TUBİTAK ve TTGV’nin ar-ge/inovasyon destekleri

ÜNİVERSİTELERDE VE ÜNİVERSİTELERDE VE

ARAŞTIRMA KURUMLARINDAARAŞTIRMA KURUMLARINDAGİRİŞİMCİLİK GİRİŞİMCİLİK

ÖRNEK: Hindistan’dan alınacak dersler

-1940’larda kurulan güçlü kamu araştırma kuruluşları, dinamik, rekabetçi özel sektör, aralarındaki işbirliği,dünya standartlarında eğitim almış teknik ve idari insan kaynağı, nitelikli ara kademe işgücünün varlığı

- bilim, teknoloji ve inovasyon; ABD ve Avrupa paz. ilaç üretimi, %20 pay

- ar-ge merkezi başarı örneği, yılda 180 patent, ABD’de alınan patentin %40ı Hindistan’a ait, net gelirin %40 ı araştırmacıya veriliyor

- yabancı yatırım; itici güç; çokuluslu şirketlerde çalışan Hintlilerin kurduğu şirketler artıyor

- son beş yıldır, 100’den fazla çokuluslu firmanın ar-ge merkezi Hindistan’da faaliyet gösteriyor…General Electric, Cisco, Texas Instruments, Intel, IBM…patentler Hindistan’daki ar-ge çalışmalarından alınıyor

- girişim sermayesi…kümelenmeler/ uzmanlaşma…diasporanın büyük rolü…Silikon Vadisi…tüm sektörlerde inovasyon…tıp turizmi

İNOVASYON NASIL YAPILIR ?İNOVASYON NASIL YAPILIR ?

Bir firma için inovasyon ne anlama gelir ? Firmaların kurumsal stratejilerinin en önemli parçasını oluşturur ve sürekliliği olan bir faaliyettir

-Geliştirilmiş ve iyileştirilmiş dağıtım performansıyla ve portföyündeki yeni ürün/hizmetlerin sayısının yükselmesiyle satışların ve pazar payının artması

- yeni ürünlerin pazara çıkma/ hizmetlerin sunulma sürelerindeki kısalma ve üretkenliğin artmasıyla kazancın yükselmesi

- kaynakların ve zamanın daha iyi kullanılmasıyla maliyetlerin azalması

İNOVASYON DÖNGÜSÜİNOVASYON DÖNGÜSÜ

Fırsatların Yakalanması

StratejikSeçimin Yapılması

Öğrenme

ÇözümünGeliştirilmesi

GerekliBilginin

EdinilmesiTicarileştirme

İnovasyonİnovasyon

İNOVASYONDA BAŞARIİNOVASYONDA BAŞARI

Firmanın inovasyonun ne olduğunu ve nasıl yönetilmesi gerektiğini bilmesi önemlidir

İnovasyon yönetimi; firmanın teknolojiyi, iş süreçlerini ve insan ilişkilerini inovasyonu destekleyecek ve teşvik edecek şekilde yönetmesi

Stratejik ve organizasyonel becerilere sahip olmak….

Stratejik beceriler; uzun vadeli bakış açısı, Pazar eğilimlerini belirleme ve tahmin etme becerisi, teknolojik ve ekonomik bilgileri toplama, ,şleme ve özümseme yetkinliği

Organizasyonel beceriler; riskleri belirleme ve yönetme yeteneği, operasyonel birimler arasındaki işbirliklerinin düzeyi, araştırma kurumları, üniversiteler, danışmanlık firmaları, müşteriler ve tedarikçiler ile oluşturulan ağ, insan sermayesine yapılan yatırımın düzey ve kalitesi

NASIL BİR KÜLTÜR VE ANLAYIŞ ?NASIL BİR KÜLTÜR VE ANLAYIŞ ?

Geniş bir vizyona sahip, değişime ve gelişmeye açık yöneticiler ve çalışanlar ile şirket içinde farklı bir kültür ve anlayış, kurum kültürü, üst yönetimin sahiplenmesi

- farklı görmek

- risk almak

- yaratıcılık

- müşterinin değerini bilmek

- sorgulamak

- başarısızlığı hoş görmek

- iletişim

- işbirliği

- ağlar ve ilişkiler

- öğrenen organizasyon

TÜRKİYE’DE GİRİŞİMCİLİK/TÜRKİYE’DE GİRİŞİMCİLİK/

İNOVASYONLA İLGİLİ KURUM/KURULUŞLARİNOVASYONLA İLGİLİ KURUM/KURULUŞLAR ABİGEM- AB İş Geliştirme Merkezleri

KAGİDER- Kadın Girişimciler Derneği

TOSYÖV- Türkiye Orta Ölçekli İşletmeler Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticiler Vakfı

KOSGEB- Küçük ve Orta Ölçekli Sanayii Geliştirme Başkanlığı- Girişimciliği Geliştirme Enstitüsü

KGF- Kredi Garanti Fonu

TTGV- Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı

DTM- Dış Ticaret Müsteşarlığı

TİDEB- Teknoloji İzleme ve Değerlendirme Başkanlığı

İGEME- İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi

MFİB- Merkezi Finans ve İhale Birimi

TOBB- Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği

TÜRKİYE’DE GİRİŞİMCİLİK/TÜRKİYE’DE GİRİŞİMCİLİK/İNOVASYONLA İLGİLİ KURUM/KURULUŞLARİNOVASYONLA İLGİLİ KURUM/KURULUŞLAR

Hayata+ Hayata Gençlik Fonu

ABİG- AB İletişim Grubu

ABM- Türkiye AB Merkezi

STGM- Sivil Toplum Geliştirme Merkezi

TUSMES- Türk Üniversiteleri, KOBİ’leri ve Bilim Merkezlerinin Avrupa’ya Entegrasyonu

GİDEM- Girişimci Destekleme Merkezi

IRC-Ege- IRC Ege Network

FP6- TUBİTAK-AB 6. Çerçeve Programı Ulusal Koordinasyon Ofisi

UGİK- Türkiye Ulusal Girişim Konseyi

DPT- Sanayi Politikaları (Girişimcilik,Yenilik, Teknoloji, Kalite ve Verimlilik dahil) özel İhtisas Komisyonu

GAP- Ekonomik Kalkınma ve Girişimcilik Genel Koordinatörlüğü

TÜRKİYE’DE GİRİŞİMCİLİK/TÜRKİYE’DE GİRİŞİMCİLİK/İNOVASYONLA İLGİLİ KURUM/KURULUŞLARİNOVASYONLA İLGİLİ KURUM/KURULUŞLAR

TÜBİTAK- Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu

TTGV- Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı

Ticaret ve/veye Sanayi Odaları

Meslek Kuruluşları

Dernekler

Kaymakamlıklar, Valilikler

Belediyeler

Bakanlıklar

KAYNAKLARKAYNAKLAR

- Osman ATAÇ,ITC-UNCTAD/WTO, Business Management System

- EMDS-ITC, The Competitive Edge in Training and Consulting/ Partnering for Excellence Programmes/ Entrepreneurship

- Vedat KUNT,Kunt Danışmanlık/Küme Geliştirme ve İhracat Konsorsiyumları

- Şirin ELÇİ, İnovasyon- Kalkınmanın ve Rekabetin Anahtarı

- OECD- A New Economy? The Changing Role of Innovation and Information Technology in Growth (2001)

- OECD- Dynamising National Innovation Systems (2002) / Science, Technology and Industry Outlook (2004)

- OECD & Eurostat- Oslo Manual, Guidelines for Collecting & Interpreting Innovation Data (2005)

- Report of the UN- In larger freeedom: towards development, security & human rights for all (2005)

- World Bank- World Development Report 2005: a better investment climate for everyone

KAYNAKLARKAYNAKLAR

- Tamer MÜFTÜOĞLU, KOBİ ve Girişimcilik, KOSGEB- Sanayicinin Sesi(2000)

- Oğuz AKTAN, Türk İşadamı ve İşletmesi (1996)

- TUSİAD Yayınları- Türkiye’de Girişimcilik (2002)

- Canan ÇETİN- Yeniden Yapılanma ve Girişimcilik, KOBİ’ler ve Bunların Özendirilmesi (1996)

- Hisrich & Peters- Enterpreneurship (2002)

- Karin MIREA-Managing for International Competitiveness, Effective SME Policies for Global Trade

- Business Enabling Environment- Doing Business in 2006: Creating Jobs

- Supporting Entrepreneurship for Job Creation- the ILO Approach

- Enterprise Development Skills for the Non-Profit World- NeSst Venture Fund

- promoting Private Investment in micro-entrepreneurship, Blue Orchard

- ITC- Competitiveness Strategy, Promoting Entrepreneurship

KAYNAKLAR KAYNAKLAR Web SiteleriWeb Siteleri

http://trendchart.cordis.lu

http://virtual.finland.fi

www.3m.com

www.compete.org

www.europa.int

www.focusinnovation.net

www.oecd.org

www.worlbank.org

www.casin.ch

www.dunya.com

www.kobifinans.com.tr

www.kobinet.org.tr

www.girisimciliknetwork.gen.tr

www.kobiline.org.tr

www.girisimcilik.org

www.insankaynaklari.com

T.C. BAŞBAKANLIKT.C. BAŞBAKANLIKDIŞ TİCARET DIŞ TİCARET

MÜSTEŞARLIĞIMÜSTEŞARLIĞI

İGEMEİGEME

İHRACATI GELİŞTİRME ETÜT MERKEZİİHRACATI GELİŞTİRME ETÜT MERKEZİ

Teşekkürler !!!

Esin AYANOĞLU