İçeride dışarıda kemalizm tartışmaları ve dış dünyanın kemalizm Çözümlemesi - İhsan...

7/28/2019 eride Darda Kemalizm Tartmalar ve D Dnyann Kemalizm zmlemesi - hsan Tayhani

1/22

TTAD, VI/15, (2007/Gz), s.s.325-346

325

ERDE DIARIDA KEMALZM TARTIMALARIVE DI DNYANIN KEMALZM ZMLEMES

hsan TAYHAN*

zet

Trkiye Cumhuriyetinin kurulu felsefesi olan Kemalizm, uzunca bir sredir ierideve darda tartlmaktadr. Demokratik bir dzende, herhangi bir dnce sistemi de kukusuztartlabilir ve tartlmaldr. Ancak, tartlacak kii veya konu -eer maksatl deilse- ncelikleeksiksiz bir biimde incelenmeli ve felsefi derinlik yakalanmaldr.

Atatrk ve Kemalizme ynelik eletirilerin bylesi bir boyutu olmad gibi, belirlievrelerden sistematik olarak gelmesi de dikkat ekicidir.

Bu almada, sz edilen eletirilerin topland noktalar sergilenmi, yzeysel vemaksatl yaklamlar, yine d dnyadan olan, gerekten bilgi sahibi, saygn evrelerin grleriile rtlmeye allmtr.

Atatrk Dnce sisteminin andrlmas, iinin boaltlmas TrkiyeCumhuriyetinin gelecei asndan tehlikeli bir sreci balatm bulunuyor. almada bu

tehlikeye de dikkat ekildi.

Anahtar Szckler:deoloji, Kemalizm, Eletiri, Dhi, Lider.

THE KEMALISM DISCUSSIONS INSIDEOUTSIDE AND THEANALYSIS OF KEMALISM OF THE OUTER WORLD

Abstract

Kemalism, which is the formation philosophy of the Turkish Republic has been amatter of debate inside and outside for a long time. In a democratic order, any thought system

might be definitely debated or should be debated, as well. But first, the person or the subjectthat will be debated- if it is not intentional- should be examined completely and the core ofthe philosophy should be grasped.

The criticisims directed towards Atatrk and Kemalism have no such extension, andit is noteworthy that the mentioned criticisms come from the known social environments. Inthis study, the points on which the criticisms made have been exhibited. In addition, superficial

*Yrd. Do. Dr., Lefke Avrupa niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm, GemikonaLefke /KKTC.


2/22

hsan TAYHAN TTAD, VI/15, (2007/Gz)

326

and purposeful approaches have been tried to be disproved with the views of prestigious outerenvironments who really have knowledge.

Having been worn and torn of Kemalism, and having been made meaningless of ithave initated a dangerous period for the future of the Turkish Republic. In this study, we havedrawn attention to this danger, as well.

Key Words:Ideology, Kemalism, Criticism, Genius, Leader.

Giri

Milli mcadele srecinde, eylem ierisinde olutuktan sonra, 1923 ylnda ilnedilen Trkiye Cumhuriyetinin Kurulu Felsefesi olan Kemalizm, uzunca bir sredir

ieride ve darda tartlmaya devam ediyor. Demokrasilerde sz ve dncezgrlnn doal bir uzants olarak, her ey tartlabilecei gibi, kukusuzKemalizm de tartlabilir. Ayrca, Kemalizmin dn babas olan Mustafa Kemal

Atatrk, Ben manevi miras olarak hibir yet, hibir dogma, hibir donmu ve kalplam ilkebrakmyorum. Benim manevi mirasm, ilim ve akldr1 dediine gre, dnce sistemidokunulmaz ya da eletirilemez deildir. Sorun, Atatrk ve dnce sisteminianlayp-anla(ya)mama ve/veya bilinli bir andrmaya ynelip-ynelmeme, giderek birsaldr oda haline getirip-getirmeme sorunudur.

Sz konusu talihsiz tartmalar gndeme tayanlarn profilindeki eitlilik vednem dnem benzer eletirilerin ezamanl oluu ise dikkat ekicidir. lerinde yerli

ve yabanc devlet adamlar, politikac, bilim adam, diplomat, teknokrat veya stdzeyde bir brokrat, yazar, yorumcu hatta bir ajan bile grlebiliyor. Uur

Mumcunun nitelemesiyle Bilgi sahibi olmadan, fikir sahibi olanlar ayklarsak, dnyadahakknda en ok aratrma yaplan, makale ve kitap yazlan bir lideri ve onun dncesistemini anlamamakta srar edenlerin ok zel bir nedeni/nedenleri olmaldr. Eitimsistemimizde ise genellikle felsefi derinlikten yoksun, ii boaltlm, ekilcilieindirgenmi bir yaklamn srdrlyor olmas, snrl miktarda var olan zn derskitaplarndan sistematik bir biimde ayklanmas ve bu yneliin giderek ivmekazanmas da yine son derece dndrcdr.

Bu almada; Kemalizmin bir ideoloji olup olmad, eletirilerin hanginoktalarda topland, Atatrkn askeri kimlik ve kiilii ile ulat salt ulusalkahramanl deil, asl onun dehs, dnrl, devlet adaml, siyasi nderlii vebilgelii tartlacaktr. Sz konusu tartma, geni bir yelpazedeki yabanc devlet adam,

politikac, bilim adam, dnr ve yazarn deerlendirmeleri ekseninde yaplacaktr.Anlan deerlendirmelerin topland, byk bir emek rn olan Prof. Dr.

zer Ozankayann Dnya Dnrleri Gzyle Atatrk ve Cumhuriyeti adl almas ileMuzaffer Enderin Btn Dnyada Atatrk adl almasn temel bavuru kaynaolarak alacaz.

1smet Giritli,Atatrkn 100. Doum Yldnmnde Kemalist Devrim ve deolojisi, stanbul, 1980, s.13.


3/22

erideDarda Kemalizm Tartmalar TTAD, VI/15, (2007/Gz)

327

1.Kemalizme Ynelik Eletirilerin Topland NoktalarTrkiyenin Avrupa Birliine giri sreciyle balayan ve 2002 ylndaki siyasi

iktidar deiiklii ile birlikte ivme kazanan eletiriler, imdilerde srarla srdrlyor.rnein Prof. Dr. Atilla Yayla, 18 Kasm 2006 tarihinde, zmirde dzenlenen birpanelde, unlar sylemiti: Kemalizm ilerlemeden ok gerilemeye tekabl etmektedir.Cumhuriyet soyut bir znedir, soyut bir nesneyiyceltmek anlamszdr. 1925 1945 dnemi ve1950den sonraki sreler bir birinin panzehiridir. lk dnemde snrlanmaz siyaset varken, dnceve fikir zgrl yoktu. rnek zmirde Serbest frkann bana gelenler. Kemalizm medeniyeti

zc bir unsurdur. Kemalizm nasl dier grleri gericilikle suluyorsa, kendisi de bunahazrlanmaldr. Kemalizm ezeli ebedi hakikat deildir2.

Sz edilen konumasnn kamuoyundaki yanklar devam ederken, 14.12.

2006 gn Fatih Altaylnn ATVdeki Teke Tek adl programna kan Yayla, ilerisrd grnn arkasnda durmu ve 19251945 arasnda baz paradigmalarn geriyegidi olduunu, dnce zgrl, oulculuk bakmndan 1950den sonra kendi paradigmasasndan bir ileri gidi olduunu vurgulam ve Kemalizmin de bir ideoloji olup olmadnbilmediini"3 belirtmiti.

Yayla, 2007 yaz aylarnda getirilen sivil anayasa tartmalarna da katlm vedzenlenen bir panelde; Kemalizmin anayasadaki yerine ilikin tartmalarn faydalolaca grn savunarak Anayasada Kemalizm olmamaldr. Bence Kemalizm ideolojideil, nk blgesel bir dnce sistemi4 diyerek ierisinden Atatrk dnce sitemininaykland anayasa taslak almalarna da destek vermiti.

18 Kasm 2006 gn zmirde yapt sz geen konumasndan tr ise

zmir 8. Asliye Ceza Mahkemesi tarafndan tutuksuz yarglanm ve yarglama 28 Ocak2008 gn sonulanmt. Mahkeme, indirimler de uygulayarak sana 1 yl 3 ay hapiscezas vermi, anlan ceza iki yl sreyle bir uzman denetiminde kalmak suretiyleertelenmiti. Biz, bu kararn dnce zgrln zedeleyen bir karar olmasndanendie duyarken, karardan bir yl sonra Atilla Yayla, 13 Ocak 2009 gn MehmetGndeme verdii bir rportajda; Kemalizmin ne olduunu tam olarak tespit etmek zor.Yerine gre bir iktidar paylam haritasna, yerine gre bir zihniyet dnyasna verilen bir isim.Bazen sekler- politik bir din olarak, bazen de devlet marifetiyle yeni bir insan ve toplum yaratma

projesi olarak karmza kabiliyor5 eklindeki szleriyle, sz syleme ve dnceaklama balamnda deil, fakat ierik balamnda bir deerlendirme yapyor ki, biz debu ynyle ilgileniyoruz.

Yine ayn rportajda; Kemalizm darbe mi, devrim mi? diye soruyor veKemalizmin ideolojiler literatrndeki yerini ise u szlerle sorguluyor: deolojilerzaman ve mekn snrllklarn aan, her toplumu ve her dnemi ilgilendiren nermeleri ve formlleriolan tutarl ve sistematik fikirlerdir. Kemalizmde bu zellikler bulunmaz. Sosyalizm veyaLiberalizm bir Alman, inli, ya da Afrikal iin de anlam tar. Kemalizm ise arlkl ksm

2Yeni Asr, 19 Kasm 2006.3 ATV, Teke-Tek Program (Fatih Altayl), 14.12.2006.4 Atilla Yayla, Cumhuriyet, 16 Eyll 2007.5Mehmet Gndem, Yeni afak, 13 Ocak 2009.


4/22


328

itibariyle daha ok belirli bir topluma ve bir dneme mahsus grnmektedir. Bu yzden Kemalizmiolsa olsa ideolojimsiler grubuna dhil edebiliriz. Bubakmdan dier baz mahalli ideolojimsilerle,zellikle Baaslkla karlatrabiliriz6.

Kemalizm zerinde fikri, felsefi bir tartma yapt iddiasnda olan Yayla,anlan rportajnda; Laikliin iyi ve gerekli olduuna inanyorum ama dev bir soru buradabizi bekliyor: Hangi Laiklik? zgrln ve barn arac olan demokratik laiklik mi, yoksa

pozitivist felsefeye dayanan, bir dine dnen ve zgrl boan totaliter laiklik mi?7 sorusunugelitirerek Kemalizmin bir din olduu yargsna ulayor. Rportaj, Kemalizmi sadecetarihin ve kltrn bir paras sayyor ve 21. yzyl Trkiyesini tayp,tayamayacan sorgulayp, Kemalistleri sulayarak srp gidiyor. Baka biralmann konusu olabilecek lekteki eletiriler dikkat ekicidir. nk daha sonradile getirilecek olan d dinamiklerin Kemalizme ynelik eletiri, yaklam ve hattasaldrlar ile ilgin bir biimde rtmektedir.

Yine akademik evreden, Atlm niversitesi retim yesi Prof. Dr. LeventKker, 10.11.2005 gn habrerx.coma den Kemalizm zerine balkl bir yazda,Kemalizme artk almas gereken bir tarihi fikirler btn olarak bakmamz gerekir8

vurgusunu yaptktan sonra, Kemalist Trkiyeninsiyaset ve sosyal bilimciler tarafndan vesayetrejimi veya vesayet ideolojisiolarak adlandrlm olduunu da hatrlatmak lazm9 diyor.

Zaman Gazetesi ke yazarlarndan, ayn zamanda bir akademisyen olan hsanDa da, 4 Ocak 2008 gnl ke yazsnda, Gnmzde Kemalizm naslanlamlandrlabilir? Artk almasgereken bir tarihi fikirler btn olarak bakmamz gerektiinisylememiz lazm10diyerek, Prof. Dr. Levent Kkerin yukarda alntladmz szleriile ilgin bir rtme salyor.

Da, sz konusu saptamay yaptktan sonra, Yenilendii zaman Kemalizm,Kemalizm olarak kalr m? Kalmazsa da kalmaz. yle de bir derdimizin olmamas gerektiinidnyorum. Trkiye AB srecinde eer ilerleyecekse, bu olacak ve hatta olmak zorundadr.Gemite ok tartld. Nathalie Tocci adnda bilim insan, Kemalizm olduu srece Trkiyenin

Avrupayla entegrasyonu gereklemez trnden bir yargy temellendirecek baz almalar veraporlar yaynlad. Haksz deildi. Bugn de ayn noktadayz11 diyerek szn ettii biliminsan ile ittifak kuruyor.

Da, yine her biri ayr ayr tartlmas gereken Kemalizme ynelikeletirilerini yle sralyor: Kemalizm tarihin, yani hayatn akna yenik dmtr12Toplum, devletin denetiminden, yani devlete hkim olan ideolojinin kontrolnden ilelebet kt.13Devam ediyor; Devlet memurlar ideolojisi olan Kemalizm pazar ekonomisinin iine smyor,

6Gndem, a.g.g.7Gndem , a.g.g.8 http://www.haberxcm., 10 Kasm 2005.9A,g.h., 10.11.2005.10hsan Da, Zaman, 4 Ocak. 2008.11A.g.y.12A.g.y.13A.g.y.
http://www.haberxcm/http://www.haberxcm/http://www.haberxcm/


5/22


329

smaz14. Kemalizm bugnk dnyann ruhuna aykrdr; piyasa ekonomisi, demokrasi veoulculuk ortamnda hayat bulamaz15Kemalizm, dnyadan kopuk bir Trkiyenin ideolojisiolabilir16. Kemalizm dnyay korkutuyor olabilir. Kendi halkna, komularna, dnyaya meydanokuyan, maceraperest ve otoriteryen ada neo-Kemalist hareketler gerekten korku salyoretrafa17 szleri ile de gerekleri bir kalem darbesiyle alt st ettikten sonra ,Kemalizm ile nereye kadar? Piyasa ekonomisine, demokrasiye ve ak topluma kadar18eklindeki szleriyle son noktay koyuyor.

Yine bir akademisyen olan Prof. Dr. Eser Karaka ise, 16 Kasm 2008 gnlStar Gazetesinde; ada demokratik bir hukuk devletinde milletvekillerinin grevebalarken Atatrk ilke ve nklplar zerine yemin etmesi, yksekretim kanunun drdncmaddesinde yksekretimin Atatrk ilke ve inklplar erevesinde yaplacann yazlmas, SiyasiPartiler Kanununda tm partilerin Atatrk ilke ve nklplarndan ayrlmayacann yazlmas.Dorusu 2008 senesinde, AB ile katlm mzakereleri yrten bir lkede kabul edilebilir eylerdeil19 diyerek Cumhuriyetin temel felsefesinden vazgeilmesini neriyor veAtatrkn hatras hepimizin ortak tarihi, hatras demek ve bu ortak hatraya sayglolmalyz; ama bu sayg birilerinin uydurduu Kemalizm denen ve ne anlama geldii bile belliolmayan bir ideolojinin devlet ideolojisi olarak dayatlmas anlamna gelmemeli20 diyerekKemalizmi kmsyor, yok sayyor ve Atatrk kimimizin daha az ya da daha ok takdirettii devlet kurucumuz ve birinci Cumhurbakanmz;nokta21szleriyle Atatrk salt ulusalkahramanla indirgeyerektarihin sayfalarna gmyor.

Kemalizme ynelik saldrlarn yapld geni yelpazede yer alan gazeteciler devar kukusuz. ster bilim adam, ister politikac, isterse gazeteci olsun biri, dierinireferans alyor, yer yer benzer cmleleri kullanyorlar!.. Aralarnda bu balamda ilgin

bir dayanma var.Abdurrahman Dilipak da, Vakit Gazetesinde Kemalizm Nedir? balkl

yazsnda: Milliyetilik, Halklk, Laiklik, Cumhuriyetilik, nklplk, Devletilik gibikavramlar 1. Dnya sava yllarnda kald. Trkiyeyi Hitler, Musollini ve Stalininbiimlendirdii bir dnyada oluan kavram ve kurumlara, devlet anlayna kimse daha uzun sremahkm brakamaz. Paradigma iflas etti. Kemalistlerin artk bunu grmeleri gerek 22 diyor

ve Prof. Dr. Levent Kkeri referans gstererek onun Kemalizm birdin deildir. Kendisiniiten ve dtan eletiriye tabi tutarak yenilemesi gerek. Yeniledii zaman Kemalizm, Kemalizmolarak kalr m? Kalmazsa da kalmaz23 szleri ile beklentisini dile getiriyor. Dilipakyazsn, Evet, eer Kemalizm bir din, ya da dogma, btn zaman ve meknlarda geerli tek

14A.g.y.15A.g.y.16A.g.y.17A.g.y.18A.g.y.19 Eser Karaka, Star, 16 Kasm 2008.20A.g.y,21A.g.y,22Abdurrahman Dilipak, KemalizmNedir?, Vkit, 26 Austos.2007.23A.g.y.


6/22


330

doa st bir gse o zaman bu bir inantr ve o zaman laiklik kuramna gre, bu yapy siyasetindna ekmek gerekir 24 diyerek sonlandryor.

1.1. Siyasi Kanattaki Kemalizm Eletirileri

Siyaset dnyasndaki Kemalizm eletirileri bir kitapta toplanacak kadarkapsamldr. Eer bilinli bir ykm etkinlii deilse, bilimsel bir dzlemde tartlyorsa,daha nce vurguland gibi demokratik bir toplumda siyasi yelpazedeki eletiriler dekukusuz doal karlanmaldr.

1. 2. D Dinamiklerin Kemalizm Eletirisi

Trkiye Cumhuriyetinin yap ta olan Kemalizm, zellikle AB Trkiye masastemsilcileri tarafndan da hedef alnyor. Belirli srelerle grev stlenen komiserlerin,isimleri sk sk deimekle birlikte, Atatrk ve Kemalizme ynelik eletirilerideimiyor, hemen hemen ayn noktalarda toplanyor.

CIA eski Orta Dou masas efi Graham Fuller veya Paul Henzeden balayp,Lagendijklere, kadar uzanan geni bir yelpaze burada da var.

rnein gazeteci Ufuk Gldemirin rportaj yapt Graham Fuller; 1990ylnda Atatrkn dnceleri a iin son derce gl dncelerdi. Ama Trkiye artk ulusalkimliini, yrngesini, dnyadaki roln, hatta slmn gnlk yaamdaki yerini yenidendnmelidir25diyor ve bu tarihten on yl sonra ABDde Ulusal Yarar adyla ayda

bir yaymlanan bir dergide; Trkiye, Balkanlar, Ortadou ve Mslman dnyasnda enbaarl lkelerden birisi olmasna ramen, hl Avrupa Birliine tam yelik kriterlerini yerinegetirmekte ciddi problemlerle kar karyadr. Bu problemlerin znde Kemalizm yatmaktadr26eklindeki vurgusuyla Kemalizmden kurtulmak gerektiini belirtiyor; ayn yazda,Kemalist Cumhuriyete ynelik u eletiriyi getiriyor: Eski Kemalist deyimleCumhuriyetilikartk ada, liberal, demokrasi erevesinde ele alnmaldr27.

Fuller, zaman dizinsel olarak benzer deerlendirmeler yapyor ve geleneletiriler zerine nihayet kendisini u szlerle savunuyor: Zorunlu batllama Trktoplumunda baz yaralar brakt. Kendi Osmanl tarihini, slm geleneklerini sevenler vard.Batllama slm aalayan bir hle dnnce bu bir honutsuzlua yol at. Kemalizminsonuna geldiini ve belki de sonuna gelmesinin iyi olduunu syledim28.

Graham Fuller, 2008 ylnda Tima yaynlarndan kan, Yeni TrkiyeCumhuriyeti: Ykselen Blgesel Aktr isimli, Mustafa Acarn eviri kitabnda da genelolarak yukardaki tezini pekitirici nitelikte deerlendirmeler yapyor ve AtatrkCumhuriyetinin formatn deitirme misyonunu srdryor

24A.g.y.25Ufuk Gldemir, Cumhuriyet, 26 ubat 1990.26Graham Fuller, Atatrk and After, The National Interest 61, Fall 2000, USA, p.p.198-203.27A.g.d., p.203.28 Poyraz, a.g.e., s.111.


7/22


331

Hollandal Hristiyan Demokrat Parlamenter Arie Oostlander ise, 2003 ylMart aynda Avrupa Parlamentosu Dileri Komisyonuna sunulan ve 19 Mart 2003tarihinde onay gren raporunda; Trk devletinin temel felsefesi olan Kemalizm, Trkdevletinin btnlne ynelik lsz endie kayna oluyor. Kemalizm Trk kltrnn vemilliyetiliinin homojenlii zerinde duruyor. Devletilik, ordunun gl rol, dine kar ok katbir tavr gibi yaklamlara ncelik veren Kemalizm felsefesi, Trkiyenin ABye katlmna kstekoluturuyor29 diyor.

AB Trkiye Karma Parlamento Komisyonu E bakan Joost Lagendijk, 2007ylnda zmirde Bat Anadolu Sanayici ve adamlar Dernei (BASFED) tarafndandzenlenen Mzakere Sreci ve Sivil Toplum Kurulular konulu panelde; Trkiyedeordunun rolnn deitirilmesi gerektiini ileri sryor30ve Kemalizmin yap ta olanlaiklik prensibinin sulandrlmasnn kapsn aralyor.

Grld gibi d dinamiklerin, Trkiyenin Avrupa Birliine girisrecindeilerleme Raporlar kapsamndaki Kemalizm eletirileri, sistematik bir biimde vehemen her ortam kullanarak devam etmektedir.

2. Kemalizm Bir deoloji Midir, Deil Midir?

almann bu blmne kadar sergilenen eletirilerde, bata kimiakademisyenler olmak zere szn ettiimiz hemen her kesimde bir kafa karklolduu grlyor.

Bu nedenle, nce bilimsel bir ideoloji tanm getirmekte yarar gryoruz.

Antonhy Downs, ideoloji kavramn, iyi bir toplumun szel ifadesi ve bylesi bir toplumuina etmenin temel aracdr.31 eklinde tanmlamaktadr. Zaman ierisinde tanma farklanlamlar yklenmi ve sonuta kavram; bir kiiye, gruba, topluma ait zel karlarhakllatrmaya (merulatrmaya) yarayan sistem anlamnda kullanlmaya balanmtr.

Anlan anlam ykleri balamnda bakldna, Kemalizmin, hepsinde tanmnbulan bir ideoloji olduu grlr. Kemalizm, Ulusal Kurtulu Sava ve Byk TrkDevriminin teorisi ve pratiini ortaya koyan fikirleri, dnceleri inceleyen ve bunu

Trk Ulusunun yaam ve gelecei asndan bilimsel bir temele oturtarak ilkelerbtn haline getiren, sonucu da alnan bir ideolojidir.

Kemalizm; dnyaya, topluma ve insana ynelik duygular, tutumlar ve dncelersistemi saylmas bakmndan da bir ideolojidir. nk Kemalizm, devrimin nderi

Mustafa Kemal Atatrkn ve onun bayapt, laik- demokratik TrkiyeCumhuriyetinin ve Trk ulusunun dnyaya, topluma ve insana ynelik duygularn,tutumlarn ve dncelerini temsil eden bir dnce ve eylem btndr. Kemalizm,bir ideolojidir; nk Byk Trk Devriminin ve Trk Ulusunun ulusal karlarn,somut olarak Lozanda masa banda merulatrmtr.

29Hrriyet, 21 Mart 2003.30Yeni Asr, 3 Mart 2007, s.16.31 Akt. Michael G Roskin, Robert L. Cord, James A. Medeiros, Walter S. Jones, Political Science: AnIntroduction, Pearson Prentice Hall Publishing, New Jersey USA, 2006, p.93.


8/22


332

Kemalizmi en doru bir biimde yorumlayan ve anlatan, bedelini de sinsi birtuzak sonucu hayat iledeyen Klal ise, Kemalizmi akla ve insancl deerlere dayalada bir toplum zlemine yant veren, geri kalmlktan kurtulma istencini yanstanbir ideoloji32olarak tanmlar.

Kemalizm, ulusun ve bilimin egemenlii ideolojisidir. Bu nedenle de ulu sal vebilimsel egemenliin bulunmad ezilen ve geri tm uluslara yn veren bir ideolojidir.Kemalizmin Tunustan ine kadar eitli lkelerde etkili olmas da, ite onun buuluslar aras niteliinden ileri gelmektedir33.

2.1. deoloji Olarak D Dnyann Kemalizm Algs

Fransz anayasa hukuku uzman ve siyaset bilimcisi Maurice Duverger,Kemalizmin ideolojik boyutuna ilikin u deerlendirmeyi yapmaktadr:

kinci Dnya Savana kadar Mustafa Kemalin eseri, Trkiye apnda deerlendirildi,Eski bir lkenin modern bir millet haline gelebilmesi iin harcanan abay takdir etmeyen yoktu.Sz konusu eser 1945ten bu yana bir rnek deeri kazand.

Kemalizm, Trkiye tarihinin bir paras olmaktan kp politik bir sisteme nderliketmeye balad. nkyeryznde henz Moskova ya da Pekin timarna girmemi olan nc eitdevletlere yol gstermektedir. Bu sitem, Marksizmin karsna dikilen ikinci bir alternatiftir34.

Duvergerin bu yaklam, Kemalizmin belirli bir evreden sonra snrlaraarak, mazlum uluslara da rneklik eden bir ideoloji olduunu gstermektedir.

Sorbonne niversitesi Sosyoloji Blm Bakan Prof. Pierre Ansartn bukonudaki deerlendirmesi ise yledir:

Eer Kemal Atatrk zamansalmeknsal kilometre talarn, bavuru iaretlerinideitiriyorsa, bunu her eyden nce siyasal eylemiyle, bir topra savunma ve ona dokunulmaz birnitelik kazandrma kararl ve hrs ile gerekletiriyor. Meknsal bavuru kilometre talarnniaretlerindeki bu deimeyi o, 1915 Nisannda Gelibolu yarmadasnda ve her muharebenin, herzaferin, snrlarn dramatik niteliini, milli topran dokunulmaz karakterini yourup,biimlendirdii btn i sava ve d savalar srasnda gerekletirmitir.

Kemalist ideoloji bu yeni siyasal duyarlln reticisi olarak da ele alnabilir. Nitekim1924 Anayasasnda yer alan nl ilkeler, ayn zamanda bu deiiklikleri dorulayan arlardr.

Milliyetilik ve Halklk ilkeleri, artk geleneksel ideallere deil fakat birinci olarak bamszl

iinde millete ve kendi kimlii ile halka sayg gstermeyi gerektirmektedir. nklplk ilkesi, reformlarn mmkn olduunu, arzu edilir olduunu ve bylece gelecein

gemie gre bir ilerleme olabileceini gstererek zamansal yapnn dntrlmesini merulatrr.Kemalist ideolojinin alt ilkesi tm ynleri ile siyasal duyarllklarn bu bilinli dnmnekatlrlar35.

32Ahmet Taner Klal, Kemalizm, Laiklik ve Demokrasi, mge Kitapevi, Aralk 1995, Ankara, s.15.33Osman Bahadr, Bilim ve Kemalizm, CBT1029/14, 8 Aralk 2006.34 Muzaffer Ender, Btn Dnyada Atatrk, Milli Eitim Bakanl Yyn., stanbul, 2005, s.95.35A.g.e., s.114.


9/22


333

Ansartn yukardaki zmlemesi de, Kemalist ideolojinin eylem ierisindeolutuunu ve Klalnn dedii gibi ne gemiin bekilii ne de kalplam bir inansistemi olmadn, gelecein ncs olduunu36ok yaln bir biimde sergilemektedir.

Landau ise, The Spectator Dergisinde yer alan bir makalesinde Kemalizm iinunlar sylyor: Modern Trkiyenin temeli olan Kemalizm, ne yalnz politik ve sosyal birsistem ne sadece bir hayat felsefesidir. O, bunlardan daha fazla bir eydir. Kemalizm, Trkiyeninmodern ilim ve ilerlemeye almas, yeni sanayi, yeni, retim ve eitim demektir37.

Varova niversitesi retim yesi Prof. Dr. Jerzy J Wiatr da Kemalizminideolojik boyutuna ilikin u deerlendirmeyi yapmaktadr: Tarihte, kendilerindensonra etkileri de kaybolan saysz byk adam yannda, daha az olmakla beraber kalcizler brakanlar da vardr, fakat etkileri kendi milletlerinin tarihlerini ap, beynelmilel

olay olanlar zellikle ok enderdir. Kemalizmin inklp ideoloji olarak hem birokAsya ve Afrika, hem de bir yere kadar Latin Amerika lkelerinin siyasi gelimelerindekietkisinden dolay Kemal Atatrkn son kategoridekilerin nde gelen bir rneiolduudur. Popler gazetecilik ve siyasal bilimler dilinde sk sk Msr veya Arjantinde,Nijerya veya Brezilyada, Endonezya ve Iraktaki gen Trklerden bahsedilir. Buterimin altnda yatan Kemalizmin yalnz Trkiye de deil, genelde gelimekte olanlkelerdeki etkisinin takdiridir.

Kemalizmin niin baarl olduunu kendimize sormalyz. Onu Trkiyedekiilerici gelimenin yaayabilen ve etkisini srdren ideoloji ve gelien dnyadaki dierbiroklarna cazip bir model yapan nedir?

Kemalizm, benzeri ilk defa gelimekte, olan bir lkede grlen ve tarihi

deneyimden gemi bir gelime ideolojisidir. Samuel P. Huntington, birok lkeninmodernleme sorunlaryla mcadele ettikleri yolun rastlant ve talihin eseri olduunakarlk, Trkiyedeki deiiklik srasnn Kemal tarafndan bilinli olarak plnlandn

ve birlik-otoriteeitlik rneinin en etkili modernleme sras olduunu yazmaktadr.

Trk inklbnn mnas, Kemalizm alt prensibi iindedir; bunlarmilliyetilik, cumhuriyetilik, laiklik, halklk, devletilik, reformculuk. Bu alt ilke

Trkiyenin yeni siyasal kltrnn en esasl grn tekil etti. Geleceinreformcular kendi almalarnn ideolojik atsn aradklarnda Kemalizmde milletyaratma, modernleme ve sosyal reformlarn rneklerini grdler. Nasrn nklbnFelsefesi ideolojik birletirmenin ilgin bir rneidir ki burada Kemalizmdenfaydalanma ok nemli bir rol oynamaktadr.

nemli olan gerek udur ki. Kemalizmin alt ilkesinden be tanesigelimekte olan lkelerin ilerici programlarna hemen hemen evrensel kabul edilenilkelerdir; yalnz bir tanesi sk sk bilhassa koyu slm geleneklerine bal lkelerdereddedilmektedir ki bu da Laiklik ilkesidir.

36Klal, a.g.e., s.15.37 Ender, a.g.e., s.138.


10/22


334

Trkiye byk tarihi tecrbeden geerken Kemal Atatrk gibi bir lideri olduuiin talihliydi. Buna ans denilebilir38.

Wiatrn Kemalizmin ideolojik boyutuna ilikin yukardaki szleri,almamzda sz edilen ierideki Yayla, Karaka veya Da gibi akademisyenlerin -eer kastl deillerse- kafa karkln giderecek ierik ve derinliktedir.

Hem Kemalizm, hem de onun gncellii konusunda Gorbaov ise unlarsylemektedir: Atatrk belli bir eyi kendisine doma olarak kabul etmemitir. Atatrk yeni ve

gen topluma belli bir yn vererek, kendine zg bir yolda yrmesini deil, toplumun istedii birrejimi bulmasn istiyordu. Mustafa Kemal Atatrk akllca davrand, ancak zaman yetersizdi.Yaptklar onun ne kadar byk bir insan olduunu gsteriyor. Atatrkn mirasna sayg

gstermeye deer. Zira onun ilkeleri sadece Trkiye iin deil, bugn karmza kan problemlerin

zmnde de nemini yitirmemitir. Atatrk dncesi yalanmad. O, sadece gemi deil, aynzamanda gelecektir de. Bence Atatrkn bu ilkeleri gnmzde daha da gnceldir. SovyetlerBirliinin dalmas, Sovyetler Birliinde totaliter rejime son verilmesi, komnizmin yenikdmesine ilikin knamalar faydasz knamalardr. Aslnda yenik den Sosyalizm deil, SovyetlerBirliinde uygulanan totaliter, dikta modeli idi. Herhangi bir lkenin refah iin liberal deerlerin

yan sra, sosyal deerlerde ihtiya vardr39.

Gorbaovun szleri, Atatrk bir diktatr olarak deerlendirip, dncesistemini de totaliter bir dnce sistemi olarak grp, gsterme abasnda olanlarayant niteliindedir.

2.2. Devlet ve Siyaset Adam Olarak Atatrk

Salt ulusal bir kahraman motifine indirgenen Atatrkn, devlet ve siyasetadam ynnn de, zellikle eitim izlencelerinde yine perdelendii kansn tayoruz.

Biz burada Atatrkn bu ynn dnyann, saygn bilim, sanat ve devletadamlarnn deerlendirmeleri ile anmsatmaya alacaz.

Bu konuda Amerikann Trkiye eski Bykelisi General Charles H Sheril, udeerlendirmeyi yapmaktadr: Bugn hibir yerde, kendisinden stn devlet adambulunmayan Mustafa Kemal kadar byk, liykatl bir ahs Trkler nadiren yetitirmilerdirDnyay kendine hayran brakan bu Trk, Trklerin gsn Trk olduklarndan, tarihlerindenve dillerinden dolay bir daha kabartm ve Trkiyenin gelecei iin gemi yzyllarntoplayamadndan daha fazla bir kudret toplamtr40.

General Douglas Mac Arthur ise, Atatrkn devlet adamln u szlerledeerlendiriyor: AskerDevlet adam, amzn en byk liderlerinden biri idi, Kendisi,Trkiyenin dnyann en ileri lkeleri arasnda hakettii yeri almasn salamtr. Yine O,Trklere, bir milletin byklnn temel ta olan kendine gvenme ve dayanma duygusunuvermitir. Ben, Atatrkn yakn arkadalarndan biri olmakla byk eref duyuyorum41.

38A.g.e., s.s.186-188.39zer Ozankaya, Dnya Dnrleri Gzyle Atatrk ve Cumhuriyeti, Nisan 2000, s.32.40 Ender, a.g.e., s.23.41A.g.e., s.22.


11/22


335

Yine ayn konuda Prof. Gotthard Jaeschke, u deerlendirmeyi yapyor:Atatrk, byk bir diplomat ve ayn zamanda sras gelinceye kadar dikkatle kendini tutmasnbilen iinde inklp atei yanan esiz ve byk bir devlet adam idi42.

Eski Fransz babakan Edouard Herriot da Atatrkn devlet adamln uszlerle anlatyor: Onda hayran olduum iki olaanst nitelik var: Biri, alev gibi parlayan

yurt sevgisi, dieri, eserine mutlak bir mantk ve birlik salayan kendine gven Bir tek adam, hereyi tasarlam, her eyi gerekletirmitir. Onun kazand n ve grd saygnn ycelii, esizliikolayca anlalr. Tanyanlarn hibiri, ona, Byk devlet adam nvann vermekten kendinialkoyamaz43. nceki ngiliz Genelkurmay bakanlarndan Neil Cameron ise unlarsylyor: Btn ngiliz subaylar, anakkale Savalar srasndaki baarlar ve Modern TrkDevletinin kuruluundaki abalar dolaysyla Atatrk ok iyi tanr ve ona hayranlk duyar.

Atatrk, dnyann grd en byk komutan ve devlet adamndan biridir44.

ngiliz yazar ve gazeteci Herbert Sideabotham Atatrkn devlet adamlkonusunda u ilgin deerlendirmeyi yapmaktadr: Bugnk Avrupann en gl devletadamdr diyebileceimiz Atatrk, hi phesiz devletadamlarnn en cesur ve en orijinalidir45.

svireden Prof. Eugene Pittard ise unlar sylyor: Atatrk, gerek bir devletyaratcs olmutur. Devlet kuranlarn Pantheonunda O, hak ettii yeri alacaktr.

1911 ylndan itibaren Trkiye tarihini ylece bilmek bile Atatrk tarafndan yaplmolan deiikliklerin derinlik, genilik ve etkisini anlamak iin yeterlidir.

Mbalaasz Trk Mucizesi diyebileceimiz hamlenin ne olduunu, Bat, gereincebilmiyor. Hlbuki kendisi iin bunda birok ders bulabilir46.

2.3. Atatrkn Dehs

Atatrkn dehsn ve dnrln grmek iin, on be yl gibi ksa birzaman dilimine sdrd o nefes kesici alm ve atlmlara bakmak yeterlidir. nkbatnn yz yllarla ifade edilen, uzun bir srecin sonunda ulat noktaya Trktoplumu, ok ksa bir srede ulamtr. Prof. Dr. Herbert Melzig, Atatrk asrn(20.y.y) gerek nderi olarak grdn vurguladktan sonra Onun dehsna ilikinbaka hibir sze gerek kalmayacak biimde u deerlendirmeyi yapyor:

Byk Yunan Filozofu Platonun: Krallar filozof olsa ve filozoflar krallarn tahtlarnaotursayd eklindeki dilei, iki bin yllk tarihte meydana gelmedi. Hlbuki yirminci yzylda ilkdefa olarak Atatrkn ahsnda Platonn istedii gibi, kelimenin tam anlamyla bunu

grmekteyiz. O bir dhi, bir fikir adam olarak bir milletin, yani Trk Milletinin mukadderatnele alm ve bu milletle atld Kurtulu Sava, bu milletin medeni durumunu deitiren bir inklpve dier milletlerin haklarn da koruyan bir bar ile insaniyete muhteem bir rnek vermitir47.

42A.g.e., s.43.43A.g.e., s.87.44A.g.e., s.132.45A.g.e., s.137.46A.g.e., s.156.47A.g.e., s.s.38-39.


12/22


336

Oxford niversitesinden dil bilimci, Prof. Dr. Geoffrey Lewis de Atatrknzeks konusunda unlar sylyor:

Kukusuz Atatrk ok stn zekya sahip bir insand. Kendisinin asker olduunubiliyorum ama znde bir bilgin olduuna inanyorum ankaya ve Antkabirdeki kitaplna birbakn. Ne kadar ok okuyan bir insan olduunu grrsnz48.

Trk ordusu 1922de dman Akdenize dktkten sonra ngiliz i PartisiLideri olan Mac Donaldn, Ulusal Kurtulu Sava yllarnda emperyalist ngiltereninbabakan, Trk ve Atatrk dmanl ile nl Lloyd Georgeu, yenilgi zerineparlamentoda Hazineden bu kadar para harcand. Hani Anadolu taksim edilecek, haniboazlar bizim olacakt?... Gelsin hesap versin szleriyle sorgulaynca, Lloyd Georgeun;Yzyllar, ok seyrek deh yetitirir. u talihsizliimize bakn ki, o byk dhi amzda Trk

Milleti iinden kt. Mustafa Kemlin dehsna kar elden ne gelebilirdi49 eklindeki cevabson derece gerekidir.

Atatrk ldkten sonra, 1938 ylnda Sofyada kan Dness Gazetesinde ise usatrlar yer alyor: O her tarafta dhi bir asker, esiz bir nklp ve yurdun kurtarcsolarak kabul edilmektedir. Bu ycelikteki insanlar, yzyllar iinde, yalnz bir defa grlr.imdiki Trkiyenin tarihi bu esiz devlet adamnn tarihidir50.

Atatrkn aramzdan ayrlmasndan sonra Mucize Yaratan Adam!.. manetiile Kopenhagda kan National Tidence Gazetesi de, u satrlara yer veriyor:Atatrk, kiilik ve stnln dev bir rnei idi. O, yirminci yzyln en byk mucizesini

yaratan adamd51.

Fransz Milli Meclisi Bakan Edouard Herriot, 1952 ylnda meclisteki Trkmilletvekillerini kabul treninde Atatrkn dehsna ilikin u deerlendirmeyiyapyor: Atatrkn askerlik tarafna hayret etmiyorum. Her meslekte deh sahibi insanlarvardr, buna almaz. Fakat, svire Medeni Kanununu kabul etmek ve Trkiyede yrrlekoymak!.. Bu deta dehnn da stnde bir ey Hukuktan anlayanve insan haklarna inanan,biri sfatylasylyorum, ite buna hayranm52.

Eski Fransz elisi Albert Kammerer ise, Exelisor Gazetesine verdii,Atatrke ilikin uzun demecini u szlerle bitiriyor: Atatrk ok byk bir adamdr,bir siyaset dehsdr53.

Yine 1938 ylnda, Pariste kan LIlustration Dergisindeki u satrlar dikkatekicidir: Tarih ok bykler grd. skenderleri, Napolyonlar, Washingtonlar grd. Fakat

yirminci yzylda byklk rekorunu, Atatrk, bu Trkolu Trk krd54.

21 Kasm 1938 gnl Tahran Gazetesi ise, Atatrkn dehsn u satrlarlateslim ediyor: Bu gibi dehlar ancak grnte lrler. nk gerekte milletlerinin dn

48 Ozankaya, a.g.e., s.182.49Enver Behnan apolyo, K. Atatrk veMilli Mcadele Tarihi, Ekicigil Matbaas, stanbul, 1958, s.508.50 Ender, a.g.e., s.72.51A.g.e., s.82.52A.g.e., s.88.53A.g.e., s.s.92-93.54A.g.e., s.112.


13/22


337

tarznda derin ve silinmez izler brakan eserleriyle daima hayattadrlar. Byle insanlar bir nesil iindomadklar gibi belli bir devre iin de domazlar. Bu gibi insanlar, bu nimetler kaynandandevaml faydalanmalarna imkn sunmak suretiyle asrlarca milletlerinin tarihlerine hkim olacakinsanlardr55.

Atatrkn lm zerine, Lozan Trk renci Derneinin Lozanniversitesi Toplant Salonunda dzenledii bir trende konuan Prof. Morff darencilere unlar sylemektedir: Siz Trk genleri, bugn byk efinizi kaybettiinizdendolay ne kadar alasanz haklsnz. niversite sizin bu byk acnza katlmaktadr.

Atatrkn, bu byk adamn hayatn burada az bir zaman iinde anlatmaya imkn yoktur. Budhinin, vatannn tarihinde kaplad parlak sayfalar size hatrlatmak isterim. Trkiyeyi yaratan,tarihin bu en byk adamn,bam en derin sayg ile eerek selamlarm56.

Yine ayn toplantda Prof. Sekretan da, Yalnz bir asker deil, ayn zamandaasrmzn bir daha gremeyecei bir dhi idi. Trk rencilerine candan basalklar sunarm57szleri ile gerei teslim etmektedir.

amda yaymlanan Elifba Gazetesi de Atatrkn dehsn u satrlarlaaktaryor: Atatrk, yzylmzn yetitirdii en byk ahsiyetlerden ve en esiz deh ve faziletikendisinde toplam nderlerden birisi idi. O, mcadelesinin, almasnn, ahlknn ve

yaratclnn verimini milleti iin kullanmtr58.

Yugoslavyada yaymlanan Novosti Gazetesi, 500 Yl Silen Deh balaltnda yer verdii; Atatrkn dehs, mparatorluun 500 ylda yapamadn yapt59eklindeki tek bir cmle ile Trk Devriminin, byk bir dehnn eseri olduunu

vurgulam oluyor.

12 Kasm 1938 gn Atinada yaymlanan Katimerini Gazetesi, yalnzcaAtatrkn dehsn teslim etmekle kalmyor, almamzda yer verdiimiz gibi -imdilerde- Atatrk heykellerinden rahatsz olduunu dile getirenlere de dersler

veriyor: Her lke, milleti zafer mutluluk ve rahatlk yolunda ilerleten byk adamlarnaheykeller dikecektir. Fakat Trkiyenin Kemal Atatrkn heykelinin yaplmasnda kullanlacakta bulmak iin dalarn demesi, kartrmas gerekecektir. Zira Trkiye, herkesin kskand biradama, dostlarnn ve dmanlarnn hayran olduu bir deh adamna, kayb yalnz Trkiye iindeil, btn medeniyet ve dnya iin kayp olan bir adama sahip bulunmak bahtiyarlnaerimitir60.

Gazeteci David Barchard, Atatrk sradan bir adam deildi. O gerekten birdehyd. O, dehsnn bir dinamizmi vard, deiik yan vard. O dnemden beri sa olanlar,

Atatrkn sradan adamlardan daha farkl olduunu kabul ediyordu. Deh kavramn biz enderolarak kullanyoruz. Bu kavramn kkn bilmeliyiz. Atatrk, tarihin dehlarndan biriydi61.

55A.g.e., s.149.56A.g.e., s.156.57A.g.e., s.157.58A.g.e., s.208.59A.g.e., s.213.60A.g.e., s.s.219-220.61 Ozankaya, a.g.e., s.231.


14/22


338

2.4. Atatrkn DnrlAtatrkn sz ve eylemlerinin btn bir dnce adam olduunu

gstermeye yeterlidir. Onun bu yann grmek iin ciltlerde toplanabilmi lektekiSylev ve Demeleri ne bakmak gerekir. Atatrkn dnrlnn dier bir kant daaskerlik mesleinden tutun, geometriye kadar uzanan bir izgide yazm olduukitaplardr. Atatrkn sz edilen dnr yann da grp, itenlikli bir biimde dilegetiren yabanc gzlemcilerin says olduka fazladr. Burada kimilerine yer vermekleyetineceiz.

Alman tarihisi Emil Ludwig unlar sylemektedir: Cumhurbakan Gazihazretleri tarafndan kabul olunmak erefine erdim. Byk adamla iki saat kadar konutum. GaziHazretleri bana Goethenin bir szn hatrlatt: nsanlar ayn zamanda dnrler ve harekete

geerler.Gazi ile konuma o kadar kymetlidir ki, bunu kelimelerle anlatmaya imkn yoktur.

Btn dnya, Gazinin yalnz almalarn bilir. Fakat ben, kendileriyle grrken dnyannbilmedii dier byk zelliklerini kefettim. Gazi hazretleri, alkan olduklar kadar da bir fikiradam idiler62.

Fransa eski babakan Edouard Herriot, 1933 ylnda unlar sylyor: Sizlereunu syleyeyim ki, ben Atatrke sekreter olmak isterim. Sebebi de, Onun akam sofrasndabulunup, yksek fikirleriyle beslenmek dileinde oluumdur. Bylece yeniden bir niversite bitirmiolacam63.

Atatrkn dnrl konusunda bu kez sz Arjantinli diplomat JorgeBlanco Vilattaya brakalm: Atatrk insanlk tarihinin kaydettii zafer taklarnnaltndan, asl olarak btn zamanlarn en byk komutanlarnn biri zellii ile deil, bir ulusubamszlna kavuturup, yeni, ada ve gnenlibir devlet kurucusu nitelii ile deil, asl olaraksiyaset kuramnn en byk filozoflarndan biri olarak gemitir64.

Atatrkn vefatndan sonra 11 Kasm 1938 tarihinde Barcelonada kanVanguardia gazetesinde ise u satrlar gryoruz: Blnm, hakarete uram, canekimekte olan Trkiyeyi kuvvetli, ileri ve btn bir millet haline getiren adam lmtr.Sakaryann gazisi, igalcilerin galibi ve zmirin fatihi tarihte en ok hayranla lyk rneklerdenbiri olarak kendisini gsterecektir. Atatrk, sahasnda askeri deh ile devlet adam ve filozofdehasn toplamt65.

2. 5. Atatrkn DevrimciliiAtatrk kendi dneminde evresinde bulunanlardan ayran en belirgin

zellii, Onun devrimci olmasdr. Bu nedenledir ki, birlikte yola ktklar en yaknarkadalar arasnda dahi zaman zaman duraksamalar olmutur.

62A.g.e., s.40.63 Ender, a.g.e., s.87.64 Ozankaya, a.g.e., s.112.65 Ender, a.g.e., s.150.


15/22


339

1923 Trk devrimi, bylesi bir karakter yapnn yaama geirdii eyleminaddr. 20. yyn balarnda gerekleen bu eylem, 18. yzyldaki 1789 Fransz Devrimi

ve kendisinden nce gerekleen 1917 Bolevik Devrimi gibi etkili olmutur. Kenditoplumunu, daha nce de vurguland gibi ok ksa bir zamanda deitirip,dntrerek aa tad gibi, mazlum uluslara da rneklik etmitir.

Devrim, antiemperyalist ve anti - kapitalist bir ze sahiptir.

yimser bir yaklamla, topluma en az iki yz yllk bir srama olana sunanTrk Devrimini sradanlatran ve Atatrkn devrimciliinikmseyen, Kemalizmdarbe mi? Devrim mi? Gibi inanlmas g sorular gelitiren Atilla Yayla ve dierlerineyardmc olmak iin yine d dnyann deerlendirmelerine dnelim:

1936 ylnda in Elisi General Ho-Yao-Su, Trk Devrimi konusunda unlarsylyor: Trk nklbnn btn Dou dnyasnn ilerleme ve gelimesindeki rol, Batdnyasn kltr ve uygarlk yoluna ynelten Fransz ihtilli kadar nemli ve etkilidir.nklbnzn kvlcmlarndan kacak olan ate, btn Dou milletlerini aydnlatacak,kamatracak ve gerek nru yaratacaktr66.

Fransz Akademisi yesi Georges Duhamel, Trk Devriminin rnn gzkamatrc bir eser olarak niteliyor ve u deerlendirmeyi yapyor: Bu eser ngiliz,Fransz ve Rus htillcilerinin baardklarndan bambakadr. rnein hi biri dil, yaz gibikonulara el atmamtr. Ne Cromwel, ne Robespierre, ne Lenin, ne de Ondan sonra gelenler, ekip

evirdikleri uluslarn bilim felsefesini, dnce metotlarn, ksacas btn bir milletin aln yazsndeitirme ykn omuzlarna alamamlardr67.

Hindistan Milli Meclis Bakan Subash Chandra Bose ise, Atatrkndevrimciliini u szlerle aklyor: Mustafa Kemal, yalnzca Anadolunun sava alanndabir inklp deil, milletini yeniden yaratrken de bir inklpyd. Byk bir general, byk birdiplomat, byk bir sosyal reformcu, byk bir devlet adam, byk bir sava, byk bir mimarolan Mustafa Kemal; hi kukusuz, yzyln en byk adamlarndan biridir. lkesini, Avrupal

glerin penesinden kurtarma, yeniden zindelik kazandrd Trkiyeyi Osmanlmparatorluunun klleri zerinde ina etme erefi Ona aittir68.

Aligar slam niversitesinden, Hintli retim yesi Prof. Dr. S. A. Haqq,Atatrkn devrimciliine ilikin unlar sylyor: Atatrk, kendi kiiliinde gzleri almmilletinin ama ve emeklerini toplam, halknn ksa bir sre iinde kendilerini, yeniden bulma

yolunda yaptklarn heyecanl ve zorlu almann balatcs ve rehberi, Rnesansn,Reformasyonun ve aydnlanmann z olmutur; dehs Asyadaki Bat egemenliine kar

silkinitir69.ngiliz tarihisi Prof. Dr. Arnold J. Toynbee de ayn konuda u saptamay

yapyor: yle bir an dnnz ki, Bat dnyamzda Rnesans, Reform. XII. yzyl sonununbilimsel ve kltrel ihtilli, Fransz ihtilli ve endstriyel ihtilllerin hepsi bir insan hayatnn iine

66A.g.e., s.76.67A.g.e., s.95.68A.g.e., s.121.69A.g.e., s.124.


16/22


340

sdrlm olsun ve bunlar kanunla zorunlu klnsn. te Atatrk 1920 ile 1930 arasnda, bukadar ksa bir sre iinde ve hibir lkede uygulanmam en ihtillci bir program gerekletirdi70.

talyan yazar Ezzio Bartelini, Atatrkn devrimcilii konusunda bir kyaslamayaparak arpc bir gerei gzler nne seriyor: Savalklar ve hrriyet iin gsterdikleri

aba ynnden yalnz Cromwell, Washington ve Garibaldi ile Atatrk arasnda bir karlatrmayaplabilir fakat bunlarn hibirinin yeniliki, inklp olmadklar tarihe de kabul edilmitir.Atatrk, gerekten insanlk tarihinde bo yere aranlacak olan hrriyet saval dnda, eski birAsya imparatorluundan en yeni bir Avrupa Cumhuriyeti ortaya koyan yaratcdr71.

Makedonya skp niversitesi, Tarih ve Edebiyat Profesr Hamza Yusufunlar sylyor: Atatrk ok deerli reformlar yapt. Cumhuriyetin kurulmasndan sonra

Atatrkn yapt reformlar btn dnyada yanklar uyandrd. En byk reformu Trkiye

Cumhuriyetinin ve TBMMnin kuruluudur. Sonra hukukta, sosyal alanda, tarihte, dilde,ekonomide yapt reformlar ok deerlidir. Bu reformlar btn dnya milletleri iin ilhm kaynaoldu72.

Dilbilimci ve tarihi Jean Paul Roux, braknz devrimin bykl veAtatrkn devrimcilii noktasndaki gerei teslim etmeyi, bunlarn tesinde dnyadailklere rneklik ettiini u szlerle dile getiriyor: Trk Tarih Kurumu ve Trk Dil Kurumu

yalnz Trk tarihi iin deil, bence dnya tarihi iin de temel nemde kurumlar oldular. nkdnya tarihinde ok byk bir atlm yaplmasn olanakl klmtr. ok eski ve ok geni birulusun, rnein kendi dilini incelemek, onun kkenlerini aratrmak zere bir bilimsel kurumkurduunu gsteriyordu. Oysa baka lkelerde dilin yaps, kkenleri zerine byle bir bilimselaratrma kurumu grlm deildi. Atatrk bylece bu alanda bir ders vermitir73.

The London Times Gazetesindeki u satrlar da dikkat ekicidir: Latinharflerinin kabul, kadnlara hrriyet verilmesi, ynetimin batanbaa deitirilmesi, ulam,haberleme, maliye, milli tarm durumunun gelimesi, yeni ve insancl kanunlarn kabul, toplumuarkasnda bulan birtakm reformlardr. Kendisi tarafndan hazrlanp, ynetilmi olan Trknklb, kadn-erkek btn yurttalarna, Trkiyenin nceki kuaklarndan hibirine nasipolmayan hrriyet ve gven dolu bir hayat salamtr. Baarlar Trkiyeyi Avrupa devleti yapt,Dounun tarihini deitirdi74.

Milletvekili ve Slova Gazetesi Mdr Kojuhofun deerlendirmesi iseyledir: Dman ordusunun igalini bir yldrm darbesi gibi savmak; bar antlamalarn birkl vuruuyla yok etmek; Halifenin yzlerce yllk taht ve tacn bir yumruk darbesi ile ortadankaldrmak: lkeyi dzeltmek ve sonra mitsiz hle dm olan bir milletin milli duygularnuyandrmak; modern ve medeni bir devlet yaratmak ite gzlerimizin nndeki mucizelerbunlardr.

70A.g.e., s.135.71A.g.e., s.161.72 Ozankaya, a.g.e., s.242.73A.g.e., s.107.74 Ender, a.g.e., s.145.


17/22


341

Buna dayanarak Gladston gibi unlar sylemekte haklyz: Dnya, bu derece esiz olanbu adamn lmnden sonra artk eskisi kadar enteresan deildir75.

Fransa ileri Bakanl st dzey yneticisi olan Alexandre Jevakoff; Atatrkn bata gelen kalc etkisi Trkiyedir; Trkiyenin varln srdrm olmasdr. Banagre eer Atatrk olmasayd, ok byk olaslktr ki, Trkiye olmayacakt; en azndan bamsz,nemli roller oynayan bir devlet, Avrupayla Asya, slm gelenekleriyle Hristiyan Avrupa

gelenekleri arasndaki konumunda bir devlet olarak varolmayacakt76 eklindeki szleri ileTrk Devriminin ne demek olduunu sergileyip, Atatrkn devrimciliine ilikin sonnoktay koyuyor.

3.Trk Devriminin Mazlum (Zulm grm) Uluslara rnek Oluu

Trk devriminin arkasndaki itici g, bir ulusu yok etmeye ynelmi olanemperyalizme kar bakaldrdr. Bu dorultuda uzun sren kanl bir savam verilmi

ve Atatrkn benzetmesiyle ulusun barna saplanan haner, sklp atlmtr.Eylem, emperyalizme kar verilen bir bamszlk sava olup, dnya siyasal tarihindeilk rnektir.

Ulusal Kurtulu Savann nderi Mustafa Kemal,Trk ulusunun verdii busoylu savamn evrenselliini, tm mazlum milletler adna verilen bir savamolduunu aadaki zl szleriyle dile getirmektedir: Trkiyenin bugnk mcadelesi

yalnz kendi nm ve hesabna olsayd belki daha ksa, daha az kanl olur ve daha abuk bitebilirdi.Trkiye, byk ve mhim bir gayret sarfediyor. nk mdafaa ettii btn mazlum milletlerin,btn dounun davasdr ve bunu nihayete getirinceye kadar Trkiye kendisiyle beraber olan doumilletlerininberaber yryeceinden emindir77.

Byk Atatrk,1922 ylnda yapm olduu bu deerlendirmeyi, 24 Mart 1933tarihinde ziyaret ettii Msr eliliinde veciz bir biimde yinelemitir. Dnemin MsrBykelisi Ahmet Remzi, o gn u szlerle anlatmaktadr: Gnlerden Pazar idi.Zaman gece yarsn gemi sabah yaklamt. afak skmek zereydi. Bu mddet zarfnda Lider,Trk htillinin prensipleri ve milletin ruhunda beliren uyankl anlatmt. Doudan imdidoacak olan gnee baknzdedii zaman, ufuktan gnein klar belirmiti. Bu srada gne,btn klarn kayna olan Doudan yava yava ykseliyordu. O anda byk adam unlarsyledi: Bugn gnn aardn nasl gryorsam, uzaktan btn Dou milletlerinin deuyanmalarn yle gryorum. Kurtulu ve bamszlna kavuacak daha ok karde millet vardr.Onlarn yeniden doular, phesiz ki gelime ve mutlulua ynelik olarak meydana gelecektir. Bu

milletler, btn glklere ve btn engellere ramen bunlar yenecekler ve kendilerini bekleyengelecee ulaacaklardr. galcilik ve smrclk yeryznden yok olacak yerlerine, milletlerarasnda hibir renk, din ve rk fark gzetmeyen yeni bir dzen ve ibirlii a geecektir.Atatrk,szlerine birka saniye ara verdikten sonra yle devam etti: Size bu szleri syleyen,

75A.g.e., s.68.76 Ozankaya, a.g.e., s.s.67-68.77M. Kemal Atatrk,Atatrkn Sylev ve Demeleri II(I-III), Ankara, 1997, s.40.


18/22


342

Cumhurbakan deil, yalnzca Trk Milletinin bir ferdi olarak Mustafa Kemaldir. Bu nok tayanemle dikkatinizi ekerim78.

Byk Atatrkn ngrs, izleyen yllarda gereklemi ve Trk ulusununverdii bamszlk sava, birok dou ve nc dnya lkeleri ve onlarn liderlerininesin kayna olmutur.

imdi sz Msr devlet bakan Enver Sedata brakalm: Atatrk yzylmznen byk devlet adamlarndan biridir. Hrriyet ve emperyalizme kar sava veren milletleriin birk olmutur. Nitekim biz Msr ihtillini yapan gen subaylar, Onu iyice okuyarak, anlayarakbu ihtilli gerekletirdik. Bize rehber olmutur79.

Msr rneinde olduu gibi, Bamszlk savan rnek alan kimi lkelerindaha sonra devrimi, Kemalizmi de model aldklar biliniyor. Ancak, baba ah RzaPehlevinin ynetimindeki ran ve Muhammed Ali Cinnahn ynetimindeki Pakistanrneklerinde olduu gibi, Trk devrim modeli btncl olarak uygulanamamtr.nk randa baba ah Rza Pehlevi ve Pakistanda Muhammed Ali Cinnah, kendilkelerinin hukuksal yapsn dzenlemede Mustafa Kemalin devrimci tavrnsergileyememilerdir. Dier Mslman lkelerde de durum ayndr. Bu nedenle K

verilerine gre dnyadaki 57 Mslman lke ierisinde, Laiklik prensibini yaamageiren Trkiye, ayrcalkl bir konuma sahiptir. Kukusuz bunu Atatrke borludur.

Trk Devriminin, mazlum uluslara rneklii konusunda, yine d dnyadeerlendirmelerine dnecek olursak; Feroz Ahmadn u deerlendirmeyi yaptngrrz: Kemalizm baarl olunca bu yol, II Dnya Sava sonrasnda nc dnya denilenlkeler iin bir tr model oldu. Hindistanda, Arap dnyasnda birok ocua Mustafa Kemal ad

verildi. Mustafa Kemal ve giriip baard hareket bir esin kayna oldu80.inli tarihi Prof. Chi Tzu-Hsi (i-Suzi) ayn konuda unlar sylyor: Gazi

Mustafa Kemal Hazretleri, Dounun yeni gnei ve yeni nderidir. Evet, bir daha ksa ve ak birekilde tekrarlarm ki, Gazi Mustafa Kemal Hazretleri, Dounun yeni gnei olup dnya tarihiniikiye blm, eski devirleri kapatarak drdnc bir devir amtr81.

Tarihi Robert Mantrann yine ayn konudaki deerlendirmesi ise yledir:Siyasal bakmdan bir Cumhuriyetin kurulmas. Bu daha nce hi grlmemi bir hareketti.Trkiye Cumhuriyeti gerekten bir slam lkesinde kurulan ilk lik, demokratik devletti. Bu, dier

Mslman lkelerdeki siyaset adamlarnca rnek alnd. rnein Burgiba, Atatrkn yaptdevrimlere ilgi duymutu. Ben Tunusa gittiimde Habib Burgiba benden Atatrkn yaptreformlar zerine bir rapor yazmam istemiti. Kendi lkesinde bu reformlarn hangilerinden

yararlanabileceini bilmek istiyordu. Gerekten de kendi lkesinde kadnlarn toplumsal konumuiin Atatrkn yaptklarn temel ald. Bence Cemal Abdllnasr da Atatrklktenesinlenmitir. Bunun gibi Irak ve Suriyedeki Baas Partileri de snrl lde de olsa laik,cumhuriyeti ve demokratik zelliklerini Atatrkln etkisi altnda edinmilerdir. Bu gerekten

78 Ender, a.g.e., s.s.176-177.79A.g.e., s.176.80 Ozankaya, a.g.e., s.48.81 Ender, a.g.e., s.77.


19/22


343

Mustafa Kemalin dncelerinin kendi lkesindeki baarsnn etkisiyle, slm dnyasnayaylmasnn bir sonucudur.

Bugn de birok siyaset adamnn kafasnda bu dnce vardr. Demek oluyor kiAtatrk, siyasal, plnda cumhuriyeti, parlamenter sistem yaratmtr. Bunun balangta birazotoriter olmas koullarn kanlmaz kld bir durumdur82.

Pakistan Devlet Bakan Muhammed Ali Cinnahn deerlendirmesi deyledir: O, Trkiyeyi kurmakla btn dnya milletlerine Mslmanlarn seslerini duyuracakkudrette olduunu ispat etti. Kemal Atatrkn lmyle Mslman dnyas en bykkahramann kaybetmitir. Atatrk gibi bir nder, nlerinde bir ilhm kayna olarak dikildiihalde, Hint Mslmanlar bugnk durumlarna hl raz olacaklar m?83.

Pakistan Cumhurbakan Eyp Han da, Atatrkn mazlum uluslararnekliini u szlerle anlatyor: Kemal Atatrk, yalnz bu yzyln en byk adamlarndanbiri deildir. Biz Pakistanda Onu gelmi gemi btn alarn en byk adamlarndan biri olarak

gryoruz. Askeri bir deh, doutan bir lider ve byk bir vatansever olan Kemal Atatrk,lkenizi yeniden byklk yoluna koydu. O yalnz sizin milletinizin sevgili lideri deildi; dnyadakibtn Mslmanlar gzlerini sevgi ve hayranlk duygularyla Ona evirmilerdi. O, Mslmandnyasnda yeniden siyasi uyan ynnde ileriye doru cesur bir adm atan bir avu insandanbiriydi84.

Pakistann Milli airi kbl ise Mustafa Kemlin mazlum uluslara rnekoluunu iirsel bir dille anlatyor: Bizim aslmz, rengi umu bir kvlcm iken, Onunbakyla, cihan kaplayan ve aydnlatan bir gne haline geldik85.

Atatrk ve Onun nderliindeki ulusal mcadele, genel olarak Trk Devrimidaha birok Asyal ve Afrikal uluslara da rnek olmutur ve evrensel bir boyutkazanmtr. nk Trk Devrimi, totaliter rejimlere olduu kadar, smrgecilie,yaylmacla, salt anamalc bir yntemle ve iddet yoluyla kalknmaya ve bunlarngelitirdii, gelitirecei her trl davran ve giriimlere de kardr86.

Bu nedenledir ki, Ulusal Kurtulu Mcadelesinde Onun rakibi olup, ar biryenilgiye urayan Yunanistan babakan Venizelos bile, Atatrk hayatta iken 12 Ocak1934 tarihinde Norve Nobel Komitesi Bakanlna bavuruda bulunarak MustafaKemal Paay Nobel Bar dlne aday gsterebilmitir. Venizelosun bavurusuyledir:

Norve Nobel Komitesi Bakanlna,

Yaklak 700 yl boyunca Orta Dou ve Orta Avrupa kanl savalara sahne olmu fakatTrkiye Cumhuriyetinin kuruluuyla blgedeki istikrarsz durum sona ermitir. Bir milletinhayatnda, bu kadar ok ksa bir sre iinde bu denli kkl deiikliin gerekletirilmesi hakikaten

82 Ozankaya, a.g.e., s.168.83 Ender, a.g.e., s.181.84A.g.e., s.181.85A.g.e., s.182.86 Suna Kili, Trk Devrim Tarihi, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2001. s.15.


20/22


344

pek enderdir. Teokratik bir rejimle yaayan din ve hukuk kavramlarnn birbirine kart kmedevrindeki bir imparatorluun yerini g ve hayat dolu, modern ve milli bir devlet almtr.

Bar davasna bu deerli katk, Trkiye Cumhurbakan Mustafa Kemal Paa sayesindeyaplabilmitir. Bu nedenle Yunanistan Hkmeti bakan sfatyla Mustafa Kemal PaannNobel Bar dlne adayln takdim etmekten eref duymaktaym87.

Bir tarafta, Mustafa Kemalin eylemli dman olan bir devlet adamnn buerdemli ve yce giriimi, te tarafta Atatrk sayesinde yurt sahibi olan, kenditoprann- Atatrkn nitemi ile- gaflet, dallet veya hyanet iindeki kimi szdeyurttalar.

Szn bittii yer buras olsa gerek

Sonu

Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu, Trk Devriminin nderi Mustafa KemalAtatrk, erevesi snrl bylesi bir almada btn ynleri ile irdelemenin glbilinir. Atatrk, liderlik zellikleri, insan sevgisi, sanatseverlii, doa ve evre tutkusugibi ayr ayr ele alnmas gereken ve daha da oaltlmas olanakl dier birok zelliizerinde toplam olan ok ynl bir liderdir.

Bu almada, Atatrke ve Atatrk Dnce Sistemine(Kemalizm)yneltilen eletiri ve/veya andrma giriimleri, d dnyadan olan, erdemli ve drst,bilim ahlk ile donanm, kiilikli, gerekten fikir sahibi insanlarn grleri ilertlmeye alld.

Batnn ve Bat dnyasndan kimi evrelerin Kemalizme kar duruu birlde anlalr; nk ilki Birinci Dnya Sava srecinde anakkalede, ikincisi deMilli Mcadelede olmak zere iki kez yenilgiye uradlar. Bu yenilgiyi ilerinesindiremiyor olabilirler Ayrca, Kemalizm, bugn yeni bir smr dzeni olduuiyice anlalan kreselleme olgusunun nndeki en byk engeldir. Anlan nedenlerle

Trkiye Cumhuriyetinin imentosu olan laiklik prensibini ve AtatrkMilliyetiliini andryorlar. eitli mekanizmalar kullanarak bir hayli yolaldklar dagrlyor!.. Kurtulu Sava srecinde elde edemediklerini imdi elde ediyorlardenilebilir.

Ancak, Atatrk ve Onun yaama geirdii cumhuriyet kazanmlarn,deerlerin aktan ya da gizliden bir ama gderek telenmesi ve yadsnmas pekanlalr deildir. Her tez, anti tezini yaratt gibi, her devrim de kar devriminiyaratyor. Ne yazk ki, 1923te balayan cumhuriyetle hesaplama, bugn de devamediyor. Hesaplaan evrelerin ayr ayr kendi kar hesaplar olduu gibi, i ve ddinamiklerin topyekn hesaplamasnn birer dilisi de olabiliyorlar. Ortak amalarKemalizmden kurtulmaktr.

Avrupa Birliine giri srecinden yararlanp, evrensel ve nesnel gereklilikleriyerine getirilmeden, toplumun demokratikletirilmesi bahane edilerek, her ortam ve

87 Ender, a.g.e., s.215.


21/22


345

frsat kullanlmak suretiyle hedefe kouluyor. Atatrk Cumhuriyeti format deitiriyor.Bunu grmek iin plak gzle topluma bakmak yeterlidir. Ilml slam projesi admadm yaama geiriliyor. Daha da rktc olan, eitim izlencelerindekimaniplasyonlarla ve daha birok arala Atatrke, cumhuriyetin kurulu felsefesine vecumhuriyetin esiz kazanmlarna aykr anlamlar ykleyen veya ykleyecek olankuaklar yetitiriliyor; toplumun dinamik gleri ise reflekssiz braklyor

KAYNAKA

I.Sreli Yaynlar

A.Gazeteler

Cumhuriyet.

Hrriyet

Milliyet

Sabah

Star

Vkit

Yeni Asr

Yeni afak

Zaman

B. Dergiler

Cumhuriyet Bilim ve Teknik

The International Interest

II. Resmi Yaynlar

Resmi Gazete

III. Kitaplar

ATATRK, Mustafa Kemal, Sylev ve Demeler II(I-III), Ankara, 1997.

ELK, Hseyin, Trkiyede Deiim, Demokrasi ve Aydnlar, Da Yaynclk, stanbul,2002.


22/22


346

ENDER, Muzaffer, Btn Dnyada Atatrk, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul,2005.

GRTL, smet, Atatrkn 100. Doum Yldnmnde Kemalist Devrim ve deolojisi,stanbul, 1980.

KILALI, Ahmet Taner, Kemalizm, Laiklik ve Demokrasi, mge Kitapevi, Ankara, Aralk1995.

KL, Suna, Trk Devrim Tarihi, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2007.

OZANKAYA, zer, Dnya Dnrleri Gzyle Atatrk ve Cumhuriyeti, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, Nisan 2000.

POYRAZ, Ergn, Musann ocuklar Tayyip ve Emine, Togan Yyn., stanbul, Nisan2007.

ROSKN, Michael G., Cord, Robert L., Medieiros, James A., Jones, Walter S., PoliticalScience: An Introduction, Pearson Hall Publishing, New Jersey USA, 2006.

APOLYO, Enver Behnan, K. Atatrk ve Milli Mcadele Tarihi, Ekicigil Matbaas,stanbul, 1958.

IV. Grsel Yaynlar

ATV, Teke-Tek Program( Fatih Altayl),14.12. 2006.

Haberx.com., http://haberx.com., (10.11.2005).

İçeride dışarıda kemalizm tartışmaları ve dış dünyanın kemalizm Çözümlemesi - İhsan...

Documents