I. N. D.DIssERTd sio PHILOsOPHICA

De»»

CIRCUMsTANTIIsACTIONUM HUMA-

NARUM?gum,

Ex LicentiaAmpliss: Facult. Piiilos: in per cele»

hri hoc Mularum ad Auram Athenaeo,PRrn sID E,

AdmodumReverendo atg Celeberrimo Vire,

Dn. Joh. Munster,Philos. Praeli Histor, Prosessoresnec non Pastore ingunsco Gravissimo,

PRO GRADU MAGIsTERII,Ejusqj PRIVILEGIIs,

InteJJeram Publice Examini* DoHorumCtnsurs submisse exhibet,s. R. M. Alumnus

PETRUs j. THURQNIUs, FiniAd diem 17 Octob- horisqj conivetis

in Auditorio MaximoA. 1703.exc. Jo. Wall.

VINobilissimis, Amplis

Dn.JOHANNI||sot>enjMc(m/

Dicasterii hujusA Ds E s

Consultissimis nec

M&CENATIBUsmeis pro

PACEM, sALUTEM, GRA

onditionem omnium Morra-; sium & statuum mutuo au-

• xilio niti, maxime MusarumCultorum , tam est cerrum,

ptebatissirnam, Varia enim hi se-«

R1ssimis atqve Conspicuis

dn. e a i c ogg oscsiiossi/

Fennici AboensissORIBUsnon Gravissimis*et DOMINIspensissimis.TIAM et QVAEVIs FAUsTA!

pe seriuntur fortuna adversa, cum ha-ud facile emergant, quorum virtutibusobsta-e, res angusta domi, sed Magno-rum Mularum Patronorum & Maecena-tum Gratia insigni opus est* qvo pro

inovcantur.Haud missimamVEsTRAMMAECENATEs & DOMINI BENI-GNIssIMI» Matarum Chorus & Cul-tores, omni in tempore, expertus essGra-riam, hujus mulca existunc documenta?ut in ilia praedicanda adeo, insufficienssorem, praestat illud ame saltim nomi-nari, a mulus ejus participes qvi factiomnino concelebrari- Nominan, in-qvam, non qvod non summa illa VE-sTRA MAECENATEs st DOMINI Ma-gni Gratia &propensio,qvavis in occa-sione, se mihi etiam coruscans commu-nicaverit, sed qvod me imparem & indi-gnum tanta Gratia lubens agnoscere cu-piverim, Ego, qvem satum tum immi-tiori sidere adsicere videbatur, qvandoParente orbatus, relinqvebar, inops au-xilii cum studiorum meorum docu-menta offendere decrevi, cujos obitus ame multum jam desideratur; Gratia ta-men VEsTRA & instmctu,MAECENA-TEs MAGNI,eadem ad scopum propo*positum perducere potui. Qyare,MAE-CENATE s PROPENsIssIMI, mihi

sion succenseans, qvod tantae audaciaesim, ut MAGNA VEsiRA NOMINA,his pagellis praesigere sustinuerim, inmemoriam Gratiae VEsTRA mihisimper prfestisae,nec non ejusdem post-modum aucupandae ergo. Adspicire,VOs MssiCENATEs sUMMI, decora& c ramenta Ordinis Juridici, leve hoc& humilimum gratitudirsis signum,hancque opellam leviulculam grato &

benigno sulcipite animo, qvod si minorsit, ut omnino est, tanto VEsTRO ad«spectu, Gratia VEsTRA MAECENA-TEs CONsPICUI, qvae major est. mi-nimam maximam efficiatis, DOMINImei & PPOMOTOREs semper exista-tisj spes me non sallit. Interim memortantae gratiae & propensionis obstrictusteneor, pro salute & Prospectare VE-sTRA, MAECENATEs PROPENsIs-sIMI, calida ad DEU M in coelisvota cordicitus mittere, ut vivatis se-lices diu, Republicae decori 3c emolu-mento, Musarum Alumnis semper gra»siosi, vigeatis, floreatis, DOMINI CON»

sPICUI in Nobilissimanini VEsTRA-RUM FAMILIARUM Gaudium, ssi|.cimentum & ornamer-um perenne,hoc vovet, qvi ad tata rnantbit,

NOBILIssIMARUM & CONsULTIs»sIMARUM VEsT. AMPLITUD.

hunniimu

Fsx. jo XlIUROIxlUs»

Candide Lector/B> lator, ibi pramium, /s»

Musts devoti incitate,hoe sen s rtxspettettc, studiorum quiacmradutt amara, frullus veridulces, ac dimidium facti qui

bene capit, habet, Ut in omni re conslantia lau-dabilis GsCelebns, ita vel maxime in /ludiiseorumque Cultoribus, hac laudem meretur iVacillanti, bie, ingenium potius ebsuscatumredditur, quam stientns ornatum. socratesAthenonsium Phtlojophorurn secult sui faciliprinceps, decipulae ad [petulum amandatos,e-legantiam forma, vel morum pulchritudinetuncmdam ,

vel deformitatis noxam splendidovirtutum fulgore penitus expungendam, con-templari voluit. Data est a summo Numinencbts prajlanttstima ilia Philejophia, qua ,veluiper [petulum, mentem tenebris insellam repur-gamus , in veri cognitionem ducimur, homi-nem Theoria & Praxi persicit. AenamsimumPhiltjophta viridarium multis pulcherrimisornatum 0* consitum esi frushbtcs &floribus.

2st tcrum vsnusat incredibili sui d(sdesio,quemvis sutim (psttatorem asU /at. TinguntPacti, Pygmalionem ex ebore virginem assabri4 ito sotwasse, ut tpsc operis sui conceperit a-morem, atque adeo Deam rogari/, ut animam

t* insptrarc vellet, qua tum uni hanc vitam o-mnem dulciter agere posset : similiter Divinethac virgo Pbilosophia, obforma sua elegan-tiam i'5 marum concinnitatem, suis caltonbntinessabilem wsltlht amorem, omnesque juotsitellites, laurea certe coronat. Nunc i Cele-berrimo CollegioPlj/losophicsjujsat, ut prosum-mo in Pbilosophia Gradu, aliquid loco Exami-nis publici ederem 5 ut antea [petimen emisAcademicum licet leviusculum . exercitii ergo,

Tbeoricum s ita jam in animum induxi nobi-/ijsimutK & jutundtsimum Prathces viretumingredi, 1$ odoriseros in sinis ejus rcpositatsores inspieere , atque nobihjsimam juxta as■ptrsiegantem Msttnam de CircumstantiisActionum Humanarum, Candide Lector, ocu-lis tuis dignismis subjicert, sateor equidemmattriam Istinc etiam prolixi pojse elaborari,verumcuna tempore excludamur,prolixos dtscur-sus pervolvere ,

non lituit : quin & osentatis-net suspitiont interdum longa opera nonca-rtnt sCumstmper id verum manebit ; Pastis

3comprehendere mulca latu e(l. Idsino brevi*lact qui pojsum maxima,prasentem matertam

considerat u digni/simam, comprimere tonUstrn,sed Zosle, qui a liorsisi opera sinisirl exponertconsvtviili, forte etiam de meo hot IspissimdMinerva consenpto opere id saUunu es\ 7ha*les quondam interrogatus, quodnam tjsct dts,sicilitnum ? respondebat : se ipstm »oJse\ Exopposito soUieiiatus, quodnam essiet /epissimum?dixit : Reprehendite alios i Zoile reprthensio*nem aliorum tiki levissimum semper persvassh,sidmores tuos corrige-, antequam aliarum cor*

ripas, melius quid si efficere queas, ideo te nonesserat, alios eorumque /alia dentibus tuiscorrodas (s minuat ; Mitto te Zoile asm tuisopinionibus, se opus hoc meurn litet pile (sbreve, sono IdErudito LeBon, commendo, ad*/pice illud ceu Iit tuispropensisstmis, sshnipnissi»tnis, graiiamejs tuam arr ptissiimam adsequi si*ne, dextri de hoc ingenti mei soteu [enti, quodlicet impar tnoadspeBut fuerit , interim Eru~ditione & sinceritate tua laudanda medio*tre essietes ! Valts.

Tu DEUs Astripoteni mentem singuamgiguberns,

? sq”-‘ meh carpti? aurs succurrs sis-

4s. •summa concitoris nollsi benignitas in pri-

no homine elucebat,illam cum ad imagineluam formaslet, variisquc instroxislTet do»

tibus, praeterea iegern, quam Naturalem vo-cant, ipsi indidisTer, quae norma & regula il-lius actionum existeret, sed proh dolor! A*misla hac nobil (lima integritate, diminuta esthate lex Naturalis,urpote ctiara par* imagini»Divinat, mterim reliquia* aliquas ejusdem ad-huc remanlisse, in aprico est, quae actiones i-psius hominis normare debeat. Uc autem paa-cis nos expediamus, aliquid 6t /istione Humanain limine agamus, ut constet, quomodo huicCircum slantia? applicandae sint. Notum est A»ctioncmdtei ab agendo, non tamen propsereaindignari quamlibet actionem, quam aliquispersicit,sed intelligi ratione moraliratis5 Ai«jj«accipitur Actio, vel /. Latijsime, prout omnemactionem includit, quam homo efficerepotest,ut etiam naturalem involvat,c, g. edere,labo»rate, quas actiones homini cum bcstii» cemmu»nes suat. II. striae, prout solarn de liberamvoluntariam actionem importat. III. Lattsprout sumitur pro omni actione, quae mores,vei bonos,ve! malo*, rtittrt, voluntaria & invo-luntaria, quae: hominem decet, vel noti, decet,In hoc signihcatuactioa nobis jam Comitur. In-

5super omnis actionis moralis requisita sunt h»£sequentia; 1. Ut ;igens su iciens, II.Excerto animiproposuo * consilio.IH. Amore solius vittudssicbonestatis. IV. Firma & conslanti voluntateanimi, V, Cum jucunditate quadam, agat.Principium actus Moralis effectivum, undea-ctus moralis proxime & immediateproducitur»dicimus esso ts&xyt<ni' i, illudvero,ex quoactU»Moralis formahter st intriniece hoc habet, utsit moralis, sunt Circumflanti». Alias prin-cipia actionum dicuntur. spontaneum» Invi-tum, Electio,Consulratio, licet Aristoteles sa-ciat dislmctionero inter spontaneum & volun-tarium , nobis tamen videtur, nulla invenitldiss rentis inter ea, quippe lingula, quaiabAtiflocelc in definitione spontanei rcperiuntur,ct-jam licet reperire in voluntario, nempe nonimperfecta, qualis esl in bestiis, sed perfectaco-gnitio Circumflantiarum; In sacri*spontaneum esl voluntarium i Fateri equidemneceslsc habemus, spontaneum extra Aristote-lem ita sumi ut in bestiis & rebus inanimatis,voluntario sit contradistincta, verum intra eaminsicias imus, e.g. extra optime dicitur: lapitsponte ascendit se d non voluntarie; At diceretaliquis si non sponte juxta illum, tum invite,sed dicimus dari tertium, vel sponte, vel in-vite, vd non sponte, Humisa h*c dicitur

6sictio non heminis, quia non quavis actio, oesupra innuimus, intdligicur, sod potilTimurn,ss, quz homine esl digna, a ratione & liberavoluntate prosiciscitur.

§. ir.jDrcviser nrntiona facta Actionis Human*»

pedem promoveamus ad institutum no-strum} Quod autem concernit ipsum nomta

cuivis esl obvium dici vulgo iCirrum & slare ; unde Thomas arbitratus esthsos vocem esse tratislatam ad actus Huma*nos, sh iliis, quat proprie lorum quendam oc-cupant. Quemadmodum id sit in rebus Natu-ralibus, ubi, tjuat corpus seu rern in loco poli-tam, cstrinsecus efficiunt, illi accidere dicun-tur, ipiamque aliquo modo concernunt,illi Cir-cumflanti» nomine veniunt; ita etiam in Mo-ralibus Circumflanti» nomen communiter li-bi vendicareautumant, cum ea qu» actibus Hu-manis accedunt, quando in esle suo homo con-stitutus esl, extra tamen illius substantiam, il-lum quadantenu»assicere uve attingere dicun-tur; Quodli hocEtymon valeret, Circumflan»ti» ratione nominis nihil aliud forent, quamsccidenria Actus Humani, quatenus nempe ta-

les, qu» eundem vclut circumflant, iliurnquealiqualiter attingunt ussiciuntque, & hoc qut-

7tidem de Accidenrbus praedicabilibus acceptan»

dum veniret, cum pratuicamencaiia hic jocumnon habeant,ceu Circumflantia Quidt

ad quae etiam reserenda, si animatum sit, Insini*nunu seu Quibus auxiliis, prardicamentaimmsubstantiarum nomine inflgniantur. InsuperDu-saedus bae in parce nimis iicentiosus esl, qa«vocem Circumflanti» tam late extendit, ut noatantum iis, quse actui humano accidunt, verumetiam caeceris omnibus, quae motui physicoex»trinsecu» accedunt, vel ut iple exponit, nonsub-slanti* assui, in effle natura considentia tom~

pttar.t, Hae ratione, non (oiurn cognitio sim-pliciter eaiis, yolitio, liberum arbitrium,con-sultatio, Electio,nec non reliqua,qu* adactushumanitatem, sive ut vera causa, sive conditiosine qua non, concurrunt, verum etiam vul-gariter sic dictat Circumflanti*, quantumin its csl, ips» moraiitas, Circimflanciarummoiren induerem. sto h*c cum omninoescc»dant usutn hactenus io scholis Moralibus rece-ptum, qui lemper optimus dicendi Magislcr ha-bendas, dicimus nos vocem Circumflanti»,conssntientc ffliilosopho Alexsnd; Alensi, slevo-guo, aliisque, iis lolum posTe tribui, qu* actushumano extrinseca, prout in dss humanitatisip:ctatur,in genere morum vero quando con»sideratur, litbstantialsa sum, iplW.que in esle

8morlicoasituunt. Etiamii tacendum nobts e£t,modo nominatumAIexand.deAles Orcumstan-tism temporis & loci, enumero primarum sicdictarum Circumflandarum, i.e.earum, qua,ut ipsc alTerit, «[sentialiter ad actionis [celuetmoralisessenttamspestant, eliminasle, adeoquseat camum pro conditionibus individuantibui,quaeactui supraveDiunt,illumquecoaseqvuntur,venditaslTe; an illnd recte secerit, aut non, infradicemus. Optime diximus, qua; actui morali inc(Te humanitatis accepto extrinseca sunt: dupli*ci enim modo actus moralis considerari pocest,I Ratione Humanitatis, quatenus humanus acliber esl. z Rationemoralicatis, quatenus ho»nestus ac turpis esl: Priori modo si sumatur,

1 Circumstantiae,actus,rationes accidentales; po-sertori vero, rationes essinriales constitmivaomnino sunt, cum nihil aut parum faciat ad•Aut humanitatem, ad moraiitacem veromul*tum, jQu*t, quo in loco. Cur , sgjandoaut 'Quomodo quis agat, e.g. si quis extendatsu st manus, sive terminet ad rem propriam, si-ve ad alienam, idem actus erit qua humanita-tem, nec putandum esl minorem illam, raa-joretnque alterius, quod sustulisti pecuniam in-duere libertatem. sed quo .ictus moralitcr ma-li, & in specie surti nomine veniant, lubstan*siala ipsiiesl. alterius pecuniae contrectatio, si

9

privata sit, simpliciter surtum, si publica, p«-culatui,si (acrousui ordioata, sacrilegium, ap-pellatur. Idem judicium de reliquis Circum-sl*ntiis,in efficienda actuum honfflatesc turpi-tudine, habendum. Alio nomine dicitur cir-cumflantia,CiteumspcctiOjquiaactionem intua-tur, illamque secundum omnes sua» circum-slantia! sic ordinat atque dispor.it, ut per ta-

mni* rationis dictamini consentiat; praecipuiigitur occupatur circumspectio circa actionumcircumflantia!, accurando eas & exigendo aidictamen rationis. Quippe quod in aliis cir-cumflaotiis licet, & honestatem respicst, id inaliis non licet,scd turpe esl; licet Megislraeni» re-um capitalis criminis & convictu, interimere,oc«ciderc,privato vero noc licetjlicet quaiidoq-.viroopulento multos ia conviv.um amicos sdUibe-re, pauperi non iteru ; licet hic noctu sine lumi-nibus m publicum prodire, alibi ub> s/i agista-tus id apium prohibuit aon liceo...

$. III.Hinc patet illos salli & sallere, qui CircUa*

slantiafrespcctu actuum mQralium,se,utac-cideotia habere, usque ad extra oeaderesvendi-tant,quotum plurimi sunt, quos hic enumerarenesag ducimus; inter illos etiam Gibb, Burna-thus csl, qui csphcare conatus csl, actioni*Citcumflantiam, per singularem & externam

10actionis conditionem, sivc cxtrinsecam actionisdeterminationem, statim distin|uendo substan*dam actionis, i Circumflanda ejusdem, huucin modum disserendo; Prudenter disiingut dt-bet subsiantia abiionie a Circumsiantia. Namsubstantia vel cssentia interna est, circumflan-tia externa, ideo actio eadem potffl esso iecun*dum efflendam, vel speciem actionis, leddi-versa secundunaCircumflandas: velat domi,ve!in tempio confabulari, eadern specie actio estsecundum «ssentiant, scd variaiur secundumCircumflandam locorum. semper itaque sub-slantia actionis, distingui debet a Circumflan-tia; velut objectum surti est res aliena. Illud,nempe alienum esse,noa est Circumflantia sur-ti, quod definitur fraudulenta contrectatio reialienae invito Domino. At parvum vel ma-gnum effle, manisestum vel non tnanisvstum,sunt circumflanda surtis Et ab iis circum-stantiissurtum «estimatur. Nam magnum sur-tum magis punitur, quam parvum, manisc-stum,quam non manisestum» Nonrecedit abilio Favonius: sciendum e//, inquit, circumflari-tias pnsst comparari, vel cum astu interno vo*

lunta:ts% vel cum aciione exteriore,qua esi ob*jectum alius interni. Respcctu actionis ex-teriori», circumflandae habent simpliciter ra-tionem Circumflandarum, quia se habent uc

11

accidentia- Licet enim Circumflanti* actuimorcti, quatenus in esse libari sen humanitatisaccipitur, competant: quemadmodum ex ante-

cedentibus cosstat, sc re» «iiena ad suni lub-ctantiam non pertineat, qin motu» humanusseu siber est, interim rs alienum, quod detra-hitur,reliqJ*Q;circumstam!3,ipsius surti in esTcmorum sumti, manebunt rationes constituti-v« internas, <3c disserenriie, nempe specisicte,qua-rum intuitu contrectatio, qu« surti nomine ve-nit, oon tantum in esTe surti consicitur,verumetiam a c®tens, quae rem propriam concernunt,quod surtum dici nequit,desctimia»*ur.Praete-rea, videtur Burnathus consundere circumflsn-£iRt,qua: surto intrinsec» & essenti sles,cum iilis,qua* accidentaria:, & quoad in eiTc surti estconstituturo, sunt, cum m sensu morali, etiamobuli ablatio, qua: invito Domino est facta,omnino sartum dicitur, ut nihil quidquam con-sert ad substantiam hujus facti, sive occultum,sive maniscstum, sive quod surto ablatum est,magnum seu parvum sr minimum erit. Nequerepugnat, etiamsi nonnullus e* Circumflandis,aliquando, actus moraiirsti accidant, non ta-men individuam aeque internam ejus ratio-nem respiciunt,quemadmodum Circumflantisicruntrti & lact monslraor, quae ad queirsiberactum non requiruntur, cum quoruiidann a-.

12ctuutn rectitudo,aucpravitas,hinenonsssiman-(J«, ubi aut quattdo,vc\ quo in loco, die an no-cte 'Hud efficiatur. Verum equidem csl, quodincrinleca actus moralitai es circumflaatii* pro-veniat, unde etiam ille omnem, qua gaudet sio*«essate atque turpitudine, adipiscitur, id tamen,aut non de omnibus indeterminate, verum in-dignioribus, qw* Pbilosopho s kv£,'maudiunt, circumflanti», «ut de omnibus, neq;prepterta de actu morali in individuo, sle quatali, verum de co in sua latitudine, se quate-nus sic, inteliigirnus, cum in propatulo sic,quod si de actu morali prioris ordinis loqua-mur, & illum in lingulari hunc illumve con-sideremss, ab hoc illae, ab alio ali*, actus au-tem moralis in communitate sua acceptus, neminima, ne temporis quidem, Utique Circum-slamus, illatsa ejus honestate atque turpitudi-ne, carere nequite.

5. IV.

Ordine nunc pervenimus ad ipsam Circum-slandarum dtscriptionem.earumque nume-

rum, qui varias esl propter diversas dissidenti-um hac in re lententia»; Nos Circumflamusrespecto actuum moralium sic dcscribimus*,Circumflanti* sant particulares sasti moralis,qua talis, rationes, qua tfflus substanliam in*

13

grediuntar, iUudqut in tjst talis sasti consti*suunt. Vel brevius; sunt slngula, tn quibusassui tnoraht tonslstit tsstntta. Hsnc elT«adaequatam Circumstantiarum descrptionem,asfirmat ipsa ratio; Generi* vicem in data de-seriptiont suffiret, particulari* ratio actu* mo»ra!i*» disserentiam exprimit effectus, qui est in-grestio substantiae,& essenti* constitutio. Cir-ca earundem numerum ingent est auctorumdividia, plurimi peccant in cxccsTu, quemad-modum Bonaventura, his versibut, quatvorde”cim statuitjAggravat ,ordo,lorus,Astat, tonditio, numerus, mora, topia, tausa ,

Jffl modus i» culpa, slatus altus, lussa pu silia.Piccoiomincus ponit decem; agent, quod agi-tur, td quod agens agit, quo inflrumtnto, quo-modo, rutus stuis gratia, quando, ubi, toraisoquo & quamdtu. Damascenus collocat octo;Gsuit< Jjjiuem, quid, quo, ubi, quando aut quotempore, quomodo, quaesiti tujus gratia,

Huic accedit Raymundu» Barcinonensi», et-lamsi nonnihil discedat ab iilo in expolitioneearundem; slstuit, Qutd, ubi, per quot, quo«

tits, Cur, quomodo, quando: saturninu» septem«numerat: Causam, ptrsouam, lotum, tempus,qualitatem, quantitatem (s eventum. Kothii omissis, assentisnuc Boethio, qui,quemad-

14modum Vssqvtezius obserrat, primus Circum»slanttas sili otdum hisque nominibus propoiuic,leprcmque vulgari hoc versa proprie signifi*cari solent ; Qhtn, QusJ, Ubi, Quibus anxi-ius, Cur, Quomodo, Quintio. Huic numerotuto inhafrcbtmu», cum relique Circumflantia»rum, que ab «his esseruntur ortoisareai' no-men non mereamur,«deoque ili* ad sini com»mode reserri postunt. Quis notat personatn*gensem. Quid objectum quod agitur, velcire* quod agens occupatur, Ubi locBm qua•git* Quibus auxiliis, media, quibus agit, qui*kus instrumeati* actio persicitur. Cur sinem,propter quem agit. Quomodo, modum, qaoagit. Quando, tempus, quo agit. Dum has Cir-cumflanti* iubstantiam actu» assiciunt, singu-latque conveniunt cum recta ratione, actio islahumana diesturbona, ubi ver6di(conven£rinr,vd una saliina J recta ratione disereparit, ma-la dicitur. Hinc evidens esl, bonitatem vel ma-litiam moralem, aut formam actionum huma-narum dependere & prasdictarum Circumflari»tiaeumcum recta ratione, vel convenientia, veiWisconvenientia. Durn dicimus,cum rtUa ra-tione, non intdiigimus tpsam saltem intelligen-dipotentium, Vtrum rtkltm imtiltllus prastieiindutum.

1 55 V.

Ngnc occurrant Circomllanti*: geaersiitesproponenda, quod autem Circumflanti»

$U(it imporcet vsiorumt sivc ptrsonaro agen-tis, in consesio est. Io eo tamen non conveniuntAuctores, utrum ck subdantia perlonse, an veroaccidentalis illius Ustus Gvc conditio, denote-tur. Vasquezius illam sovet opinionem, quodnempe intelligatur ipsiu* agenti» elTentia, lus-sultu* patrocinio Fbiiosophi, dum ille subijci-ens circumdandis, circa quas actio vetiatur,haec: Cunlta igitur bae, nsi tnsanus sit, tum»

ignorat, perspituum autem tsi, neque ipsum 4-

gsntem ; quo sallo tmm sttpsum ignoraveritquispiam. Hinc ille vult deducere, quod se-eundum Phi!osophum,nemo ignores suamper-sonam & scipsura, nisi iaianus, quod vero at»

tinet datum accidentalem person*, hic satpcsanos etiam latere peted, unde omnino colli-git, substantiash agentis hic essTe inteisigendam.sed curn Vasquezii opinioiaisa sir,«deoquc con-traria , scholastici*, ipuque Thomat; insuperAridoteles, cui nititur, uon adeo ipsi patroci-natur, qui hunc in modum de Circumdanti!»dilTerit Cum igitur in bu omnibus, in quibusallio (si, ignorantia contingat, sit, ut qui ali-quid ex bis ignoravtrtt,invitus egtsjovitita.tur. Hinc provenit, quod si quaedam circum-

1 6slanti» ignorari possunt, ubi actio sit, ideoquelingul* dislmcte spectatae actionem faciant in-vitam, nequaquam Circumflantia Quii seu per-son* queat ignorari,quippe quam tslaomnei,ubi actio sit, atque ignorantia contingit, in-dubitate involvunt. Unde illud salsissimuraerit, licet Vaiqueciui hoc velit. Circumflantia

tantum agentis naturam & sobstantiatnindigitari. Et cum sati» conslet de hac circum-slantia ex dictis, tamen ne hic sola auctoritatepugnemus, quemadmodum Vasquczius, pla-cet jam ratione probare, & quidem esistima»mus, perCircumflant/am hanc, quandam quat*rentis dubitationematque varietatem indicari,illiutque mentem eOe inquirere, £ quo actusmoralis, de quo quaeritur, prosectus sit. Cum•aim quatitur, 3 quo hoc vei illud factum sit,aut firmo esl indisserenter dc omni agente, taraintelligente, quam intellectu deflituto, aut tan-

tum de agentibus istelligentibo», Prius nequitadmitti, cum in Ethicis agatur dc actibus siltri-cte talibus, nempe humanis, st quidem de iis,qui asserente Grotio, ab animo, hoc esl volun-tate sive Trgoaioerv producuntur, ilsique,curatantum hominem concernunt, prosecto in-convenienter & minus apposite disquiritur,suppositum, quod essecit, rationale an irra-tjoaaU) haaia an brutum fuerit. Neque po»*• -• H „

17Aerius, aes simum ex eadem ratione, qua il-lud, cum mcdeactibusDivinis, nec Angelicis»sed Humani» proprie sermo sir, adeoque in-epte qu*rit«r, DEUs, Angelui, an Homoid, quod effectum esl, secerit, Verum etiatnexinde, quod es divtrsitate agentium, rcspectusubstaada: illorum, nunquam detur varietas i«actu quoad moraiitatem illius, esdemque actio,illo* «que, vd deceat, vd non decear. Man*Citaque per Circamflaatiam &iuts non substan-tiam personae, verum accidentalem illiui sla-tum notari, atque prout in corpori» mixtura,artate, sexu, educatione, aliiique consideratar,aptitudo ad agendum. An nimirum Magislra-tu«, an privatus sit •, an dives an pauper; aravectatus in negotio quod exequendana asl, anrudis, & certe circa hanc condicionem magno-pere variare honestatem ac turpitudinem actio-ni» patet; quod enim Magislrstui licet, priva-to sepe noo licet & contra; quod diviti liccr,pauperi saepe non licet,& contra; dives donarepotesl, pauper non potesl; pauper etiam acci-pere potesl k multis, a quibus accipere sine tur-pitudine nequit diws, sc Isc porro, quae id ge«nus conditionesA qualitates personaruro alite,symbolnm bujuv Circumflanti**#: velut ora-culum quoddam hoc ponit ratio: Isst « »osss,irso, Tuo tt psd* mntrt, Hoc oraculum longe

18lapientlssirnuoj els, adcoque applicati debet il-lud ad familiariore* quasdam & frequentioresconliderationes, utrum quis (it bona valetudi-ne, an advers», dives aa pauper, doctus an in-doctus,indigena an alienigena,& qu* plura hu-jusmodi, pene* h*c actionem moralem mul-tum variare, prudentiamque, aiia atqv alia a-genda ac omittenda videre in pretotypo suo,semperque illud contemplari, videlicet in ra-tione, deprehendimus.

5- VI.

Ur liemus promissis obveniunt discutiend*Circumflantia £)vid & Ubi. 6)vid indicat

actionis objectum sisiT materiam, edam ipsutnopus quod actione ponitur. Ubi tria perpen-demus ; EJsentiam, Jgvaliedtem, & Qtidntits*ttm, Qycd EJJentiam attinet, si enim soret ob-jectum actionis DEUs, Angelus, Homo, autaJiud qoidpiaou Qyippe, qvo Objectum nobi-lius ac dignius, in que agens occupatur, eoatrocius ac soedius, qvod ad hoc tendit, de-lictum erit. Grave omnino acst|matur de-licturo, hominem aliquem assicere injuriis,gravius tamen Angelum, adhuc gravius atquea-trocius DEUM, qvonism hic interminabili*bonitatis & perfectionis, ita injuria ipsi illata,infinita malitiae eric. Pan modo, magis gra-viora motaii judicio illa habentur delicta, qu«

19totiscs Reipublicsc sivt Communitatis,singulorum injuriam concernunt. Nata ut sin-gulorom salute, nobilior st pretiosior csl sasu».civitatis, qua: eo perturbatur, ita deterior eritactio, quando tota Civitas, quam quaadopar*illius solum, vel singuli in illa socii, vim pa-tiuntur. JVud/itai incte pacer, an iit ligae»,an soluta, qua quit rem habuit, propinqua co*

gnatioac juncta, an secus; in majori dignitateconstituta persona, an plebeja/’ demortua,anviva i res erepta propria, «a aliena? aliaqueplura; siquidem, ut bene observat Philosbphus,multum respcctu personte l«s«, societatis, aut

sociorum io ea incumbat, idemque delictumposIit reserri ad diverlas societates aut socios,quoad paucorum au;plurium bonorum in illisparticipationem, majoremque vel minoremconjunctionis aeceslltudinem, inque socios in-de redundans jus,nuat atrocius, nunc leviusputetur. Nam ubi major in aliqua communi-tate bonorum communio esl, ibi arctior in eaamicitia,& quo arctior amicitia, eo majusjus,quo majus jus, eo major in ea esl peccantis so-cii injuria, quippe cujus gradus semper exgradibus juris, gradus juris tx gradibus ami-citiae, gradus amicitie ex communione bono-rum plurium majorumve aestimatur. Quanti-tatem dcmonslrat, unum an decem, centum

20

vel r» i 11e aureorum quis eripuerit? symbolopereleganti haec Circumflantia insignitur: AVHstttd nimis. Qyo innuitur nemini esle magistenttndum, quam decet. Circumflantia Ubiinculcatur totas icu locus, quem agens agen-do occupat, nec non persons actionem Cir-cumflantes, circa qusrn attendere debemus, anpnvatim, an publice liat actio, an apud alio», anremotis arbitris? an inter doctos 5c intciligen-tes, an vero inter idiotas 5c rudes-, Et ccrtii-lime conslat actionem siepe apud hos licitam& laudabilem, apud illos illicitam essc, & vi-tuperatione dignam. Multam sine intetesl:verberibus aliquem excipere, aut vulnus instige-re in Curia, palatio principi», aut aliis, q«*loca, vel a personis inhabitantibus, vel ab <3*

peribus in ipsis elaborari soliti», ve! aliundeprivilegiis & immunitatibus gaudent. Cummultum interiit, si quit alicui auserret palli-um in via regia & in itinere, an domi su*,latrociniumcomtaiserie eo ia loco, ubi latronessupplicio assici solent, an alio, obscaena dixe-rit, aut Chartis iuserie ia templo vel alio locoreligioso, an prosano? Ia sanctimonia enim lo-corum multum sicum csl. In eo etiam pluri-mum conlistit, si quis aliquem domi su* in«vsserit. -cum cuique sua domus asylum sit. Ioh»"c Circamflaatiam hoc symbolum quadrat.

21HEUsvidet. Hoc nobis in animum revocatur,quoti DEUM ubicunque locorum agamus, sem-per ante mentis oculos obvtrsantemhabcamusjNunquam ab aliis omnibus ita secedcre posti*mus, ut DEUM fugiamus, nunquam ita tecti& abstrusi simus, ut non oculis illius nudi a»pmique simus, nihil «nim eum latere potcst,qui ex edentia & natura sua omniscius est» mi-mi* aptum igitur nobis videatur, si dissicile-snut, nos latere cum humanos oculot esfugi-anu$j Divinis enim oculis expoliti (uraus; ledicaute hic est attendendum, ne juxta hoc sym-bolum, qui agere volunt, ex timore, vel simi}!•liquo affectu agant, timore,scilicet,ne «liquan-do vindictam, de peccatis sumat, ideoque pec-catis abssineant, scd ut ipsum pro oculis jugi-ter habeant memores legis quam tulit, eiqueobedunti cavendum etiam ne loco DEI linanthomines aut hominem aliquem obtrudi, quempro oculis Tosi sempet habeant,ut Epicurus vo-luit: Aliquis vir bonus , inquit, nobis eligen-Jus est, dc semper Ante oculos habendus, ut sicsanquam illo speUante vivamus, ts omnia tan•quam illovidente faciamus. Vir itaque bonussemper habebitDEUM ante oculos, nullum ho-minem, solum autem DEUM, idque ut asvesl-st non rationi obedire, ut sua ess, quod valdelubricum est, deae! certi[Time con-

22

vertitur, verum ut DEI esl, postquam menserascil. ejus concepit, & ad instar legis, quae abipso proveniebat, lata.

s> vir.

Ordinis ratione veniunt jam Circumflanti»Quibus auxiliis & Cur, esplicandar. Quod

soncernit Circumflandam Quibus auxi/iis t

tum notum est bae particula designari, agentisliberi instrumentum, quo in agendo utitur si-Ve adjuvatur, vel media, quae ad sincta adhiben-tur,& quidem media, licet per se bona cxistont,iion tamen ideo absolute bona dici possunt, nisinoslra iatentio & acti® in bonitate conveni*stnt} cx opposito iterum, si media mala sunt,aon ideo evadunt bona, quod sinisbonus. NamaxiomaEthicumita audit*. Malum medium in •

quinat optimum sinem, tsoptimus sinis non ex-purgat malum mtdium; sice ut sic esseratur.Non suutfacienda mala ut eveniant bona, ts»onsunt bona,epua siunt,ut inde eveniant mala*Dare pauperi elemossBain bonum quidem eststt se, sed si quit det ipsi Elemosynam, ot sub-ornaret illuni ad «ccusandum, val intersicien-dum innocentem, malum est, sic servare vitamsuam bonum est, occidere vero innocentem,yussu alicujut, qui ei necem tninatur, nisi in-nocentem occiderit, wt vitam suam servet, ma-

23lura s&, Proiadc instrumentum ave mediata,statulmus e/Tt geminum; NstursTe, nempe, &Mersit, Par instrumentum Naturslt iqteiligUmus omne illud, quod libertm «st destitutum,sive animati, sive inanimati nomine veniae; perMors It vero, quod libertate esl prarditum, autffltim ab agente libero prosiciscitur. Ad pri-mum ordinem spectant, non tantum, malleus,laqueus, securis, sustis, culter, gladius,lapis, ar-ma venenata, verum etiam bos arator, tqvu»vector, & quae sunt plura} Ad secundumautem,uxor, silius, silia, servus, sag*, consiIiu»,necnon mandatum,hasus, receptum, aliaque, Hu«jus Circum stantiae symbolum mini-wiit msxims, Quo indicatur aon essc repu-dianda media abjecta & nullius sere momenti,(Dra haec persaepe sines prafflanti/simi coacomi-tentur; ut st quis quotidie horuiam vacaret re-bus Ethices, & praecipue sui ipsius inspectioaiileve & parvi momenti quidem videtur, eo ta-men sinis pulcherrimus nos manet, nsmpePir-tus ii sapientia] ita etiam si quis studio bo-nas Logices incumberet singulisdiebus aliquaa,tulum, licet appareat res minuta & abjecta,perveniet tamen sd iammsm ingenii distenta-tern, habilitatemqus ad alias humanas scientia*addiscendas. Hoc Oraculum procedit etiam i»malis, a ievisGmi* enim peccatis, cum haec noK

24

ssijciuntur, pervenitur s«pa ad summa icclerstQuemadmodum certum ess de sure illo iEsia»pico, qui ultimas daturus pxnas, Matri*que olculutn, & veiut extremum vale osFe-ren*, nasum ei demordebat, addent Elogium*,si cum puer libellum i coniodali tneoabstuli,me ut meritu* eram, castigasses, non huedt-venisTent. Itaque nunquam sunt patranda, quaevei minimum habent malitiae: Circumflanti»Cur, denotat sinem agentis liberi 2c intentio*asem, iste autem sinis exprimitur per obedien*dampratslandans DsO & Rationi} Per sinem vi-&6 nes hic intellectum volumus sinem externumst quidem ultimum,cum sinis internus & in-terjectu*, respectu illius, potius medii, quam si-nis raciontm habere videatur. Ita si quistuito in-vigilaret, ut le suoique conservaret, vel ut eumelius debacchari ac luxuriari possit, certe iaduplicat» rcspicit sinem,alter est internus, queesin ipsa actione intendit, nempe rei tunivsc pos*se(lio,externus alter,qui quasi extra actionem,hujuique terminus csl, & ad quem ille, cum-que co tota actio inflar medii dii igitur, debse-«Katio videlicet, vel sui iuorumque sifflentatio,Hcc Circumflantia hoc agnoscit symbolum?Agt qutd agis. Tunc hoc agere dicitur, itemagere quod agit, quando quis tantum praedissilctt, quantum sinis, possulat, cu» verb aliquid

25agit 'quod parergon clt, quodque ad sine» il-lum non spectat, quem quis sibi propoluit,timedicitur aitss res agere. Quemadmodum viatorcum scstinar, atque Jocum ilium continuo at-tingit, ad quem iter direxit, tarndiu hoc sgir,quod agit, si vero arnamitate pratorum,qua: vite imminent, diverticulorum deliciis,occurrentium colloquio captus, commora-tur ia via atque iter lusceptum suspendit, tumaliud agit. Vult itaque Oraculum, ut inedianoslra consideremus ts sine notlro, adeoqueprxcise illis simus contenti, in quantum eapertinent ad consecutionetn sinis, non citra,non ultra. DEUs julsit vivere, ei vis moremgerere? tantum igitur vivas, quantum ille juDsit, n<»ii minus. Insuper inculcat hoc Oracu-lum nobis qusndatn jusinism, qua: ia pro-portione mediorum ad sinem con si st it, non de-bet plus minusve in mediis esse, quam sinis po-rtulae-, siepe enim in medii* aliquid latet, quoabducimur a contemplatione sinis, atque !n suicontemplatione detinemur* hoc modo, rationemediorum privantur, atque sinis rationem ac»«ipiuot, simulqut peccato nos implicant, or-dinem pervertentes, nmdiaque, iintm sacjentesiQuod si mors inflaret, & optaret quis longio-tem vitarn, pm is* D£J non eslet ipsi sinis ebee

26dient:.r,verum ipse esset sibi sinis concupilcentiae,nempe, ipse sinis cui, & vita ejus sinis cujus-,Pa«riter, cum quis pallui pluctndusgcret, quam advitam opus ;sTet, jam sinis ipsius subordmatusnon esset vita, uc quidem esse deberet, sed si-nis ipiiui ultimas esset jucunditas, es pastupercepta-..

5» via

Ultimum ioctsrn sibi vendicant Circumflan-tia: Cjutmiodo scjjhtastde, Particul zQuomodo,

significat modum actionis seu rationem, quaagent in patiens sertur; Nimirum, si quis ali-quid secerit languide an serventer, )oco an se-rio, severe sn comiter, simulatc an siacere, spon-te an coacte, & ex metu mortis, dedecoris, do-loris, aut summa; egeilatis, cum certo consiet,illum omnino gravius peccare, qui sponte &

cum nuiia premit necessitas, accedit in tei alte-rius illicitos amores, quam qui,vel urgenteinopia, vei metu mortis id facit aut dc(|eo r *s«HujusCircumsiasuiaisyinboluraelt; sictio sc, sin-iere. serio dicitur sgere, quando quis non perluium, non per jocum, neque languide, sed stu.diose, cordate, deliberate agit, cum,quamvis vi-ri boni actionem seriam esse oporteat; nec ideorarnen putandum, quasi jocari, videre, ludere,& sic deinceps siat prohibita, verum, quoc! haec

27dum virum bonum relpiciunt, aliquantispernaturam luam deponant, aeque lu-dicra tsT; desinanc, & evadent summe seria,Quippe jocari, videre,ludere,eo animo, quo il»1 ad a viro bono persicitur, non ell magis joca-ri, ludere, videre, verum ut legem DEI «sequa-tur tam serio, tam cordate, quam cum maxi-me. Praeterea erit etiam viri boni actio sincera,id e st, non aliter illam exterius exhibeat, quamipse intus conceperat; aeque datur ratio aliqua,cur aliquid simulare debeat, siquidem iliudquodagat sit optimum, aeque hominibus placere stu-deac, sed ut tantum DEO sc Rationi obediat.Porro,probe hic attendendum, & licet vir bo-nus nihil simulet, tamen quaedam celate.& si-lentio, quin premere posIir, quamvis nunquamin aisorum nequitiam concurrat, nec tamen sae-pe eam carpat, 5c nec dicto, nec lacto obveni-at; qua in re equidem vir bonus putatur, sesicte acdtssimo lanter, a minus prudentibus,ge-rere; Verum, hi multum a vero recedunt, cumlonge aliud sit, celare veritatem, aliud mentiri,atque aliud cooperari nequitiae flicujus, aliudnon contravenire. Circumflantia Juvando, a-gmen Circumflandarum claudit, atque deno»tacur hac particula ttrnpus, quo actio exerce-tur, ubi debee notari, sucritne tempus illud,

28in cjao actio suscepta, soleane, universalii latts-tis, natalis pnrjotpis, an minus (blenne, sacrum,aa prosanum, diurnum an nocturnum, diuti*mim an bi eve, symbolum hujus Circumflan-ti® deprsdicatur; D iberandum ssi diu, £xt-quettdum tin>. Hoc dirigitor omni* non actio,quam niii post maturam deliberationem,non su-scipimusjsi tnodo actionem ejosque Circumflan-tis? circumspecte perpenderimus; in ip(« autemactione posl maiuram deliberationem, non ha-rebimus, nec interpellabimus illam parergis,sed uno & continuo ductu cito& sedulo ad si-nem perducemus.

s. IX.

Absoluta sic Generali Circumflandarum tra-ctatione, specialem adgredimur, quomodo

scilicet allatae Circumflanti* ad substantiam a-ctionis pertineant, eamque nuncin prima,nuncnova specie sive sbrtna repr*sentent,& quomo-do illam in eadem specie augere, vel minuerepostiut; Certe, quantum iplam CircumflandamQuis concernit, /ciendum, illam,tantum In semomenti atque ponderis concinere, quod actiopeream non solum in prima, verum etiam alia& nova specie constitustur, atque sic actus, exmio stiat peccati sive pravi facti natursin in-

29duat. Naro notum ect, unam actionarii prim®intuitu non csse tam grave peccatum, eadem ta-

men diverso rtspectu potcct omnino fieri rouh®gravius, adeoque aliam atqus novam formamacquirere, objectum enim rei, circa quod ali»•quid committitur, facir, ut roajorena vel mi-norem psoam mereatur. Ita (i quis esset,q«Rconcumberet cum aliqua, hoc sane per Ce noissoret turpe, hac ratione, si turpitudo oronicon-cubitui inesset, viro scmper peccaturo diceretur,dum propria: uxori debitum solveret; si vexo so-lutus cum soluta concumberet, ctatim actus hisvitiosusevaderer,atquetalisconcubitus siropiici*sornicationis nomine venirer, iterum, (5 eidemcum ligata concumbere accideret, simpliciteradulterium vocaretur, si vero ligatu» cum ligae*concumberet, jam duplicatum audiret; led siquis cum aliqua, cujus reverentia sanguini» ha-benda erit, concubitum peteret, inccssus audit,hinc, si aliquis acturus esser, quod in gradu assi-nitatis ect prohibitum, intectus affinitatis; isgraduconsanguinitatit, incoctus consanguinita*lis probe appellari poccct, curo satu consictadiversirarem personfrum agentium earumquequalitatum, in coitu illicito, seroper specificacsinduere disserentiam, etiam si huic assertionisoh.de la Cruz, cum aliis, contrarian vtliL-.

sx

30§. x.

\!oi minorem vin obtinet C ecumsbntis*■ ’ Quid, qua actionis objectum seu materi-riam indigitari asTeruimus, haec c nim, non so*lum actum, qui aliunde malinam non habet,malum & illicitum facit, verum etiam cumactus jam tum in esso: mali cst constitutus, novaipsum assicit malitia; Quemadmodum id fierividemus in extensione manuum ad pecuniam,«ut aliam rem, quae contrectari potest, (iste e-cim prout in se spectatur, prorsus indisserenscst, & neutra moraiiter, ita m conceptu suo &

formali, nechoncstum, nec turpe, dici potest;verum, si aceesserint hae Circumstantiae, quodilla res sit alterius, non tus, atque citra volun-tatem possessoris erepta & privata, exten sio iliaomnino vitiositatem 3c culpabilicatem ubiac-eersit,adeoque surtu simplicicer vocari debet; ve-rum si contingeret, ut concurreret ha:c Cir-cumflantia, & res ilia, cd quam manus suntextens*, totam Rempublicam concerneret, nonmagis simples illa, verumqualificatum ut dicisolet, surtum, adeoque in spccie peculatus ad-pellari meretur. Proinde etiam, si accideret, resilla publica si soret, & simui sacro usui serviredeberet, non cadens magis, sed alia iterum ea-

/

31que nova surti soima scu spectes inde consur-geret, & sacrilegium diceretur» Porro, si illudipsutn, quod surto a quovis subtrahatur, iit ho-mo, silius, aut silia, familia, & quas rdiquj,appellatur hoc casya«osurp.ts seu plagium»

J. Xsipjec sua esficacia destituitar Circumflanti*

“*■ U6i CeuLod, quoad constituet.sivc primam,sive novam facti speciem, quemadmodum iddeprehendere licet in occisione hominis alicu»jus, hate certe in se & formaliter si spectetur,nullam turpitudinem implicat, cum in notoriocaso, ea non tantum licita, verum etiam omni-no debita sit. Qui vero occidit & non occiditparentem atque innoxium, vel quidem nocen*

teen, ex privata auctoritate, & ibi ubi judextk-esse nequit, homicidium vocatur, atque si ejus-modi percussio sive occisio contingeret intr»mania aulae principis, quae juxra CV»/r*»w,singularibus esl donata privilegiis, novam illasburn malitia; speciem involvit, adeoque nonsimplicis illa & vulgaris ptrcustionis nomineveniret, verum hujusmodi securitas Curialisatque communis tranquillitas irrita reddere-tur,quod Germanice exponitur $'(5rbrtcst»«H3bs<s5lir3stl(ton0j sierum, si eadem percustsso

32sn Vis regs* ac iu itinere persiceretur; tum s«non magis simplex homicidium, verum latro-cinium auditet. Hinc itaque non parum hicerrat supra nominatus Alexand, de Ales, qui li-

bi, dc Circumflandis, quatenus ingredianturactionis malitiam aut bonitatem, disquirit, mresponsioae ad dubium, quo prima ilia Circum-stantiarurn dmsio, unde iod atque temporisClr»cumstantiar plane exclusae & omiiite inlussieien-ti« arguebatur, hunc in modum dilierit -.Pri-ma divisso Circamstantiarum attenditur penesut qua tssientiahter sc habent ad atisonem,

suni enim quatvor Cau/a, Essiciens,formalis, ssisinalis, & paucis interjestis. Adillud vera quod objicitur di loco & tempore.,dicendum-, quod locus & tempus non ptrtmt"ant ad «ssientiani atttoms moralis,[ed concomi*tenear eam , (s ideo non ponebantur in-sradici a dxvisiont, licet faciant ad aggra-sationem malitia. Verum, quemadmodumcontrarium, quoad locum, st allati» exem-plis abunde demonilratura sit , ita et-

iam idem quoad alteram videlicet tempt•

vis CirsumsUatiam, infra pluribus osten-ic&aui»

33»

J. X!l.

Pariter Circum slantia g)uibut Auxiliis, velInslrumtMtiy sive animatu illud sit, sive inani*

matum,exercet suam vim,ad constituendaindivi»duam & intrinsecam rationem actionis morali1»

atqssobstantiam.sicut hoc videre ess in sanguinismissione, quae Phlebotomo peragitur,hrec ex s««natura & intrinlcca ratione mala nequit esie*sed statim ac si eam quis instrumento venesico,,coque, quo alter vita privari solet, sciens & vo-lens persiciat, misIiojsia est reserenda ad pecu*liare praedicamentum, atque eam actuum mo-ralium seriem sibi vendicat,cui titulus homicidi-um-,sio etiam,siquis adlpirsiadsolidameruditio-ne,opes sibi acquiret atqidiviti3i,inquimaucto»rem surti,depellat sebrim,vel cum incendiu esor*

tum esl,ignem «Xtinguat, nullo jure hoc prohi-betur; veru, si in ejusmodi rebus aliquis ope dia-boli, vel spirituum, ut vocant familiarium,man*dragorie, sub patibulo praecipue enascentisconcilio sagarum, Evangelio Johannis,& sche-dulis quae de collo suspenduntur, aut sere velsimili insfrumemo, quod peculiaribus chara-cteribus cs< notatum, utatur, actio icta evaditmaiade turpis, aeque suum subjectum assicit ma*cula incantatoris, quamvis saepe inseii, velut idDh, Poinerui satis in sua Phjflic» demoustrat.

34§. XIII.

Porro occurrit Circumflantia Finis, per quemsinem intelligirnus sinem operantis, noo o-

peris, prout in se spectatur, sicut principali»quin principalillima est, ita etsara actum nontantum e* objecto bonum & moraliter hone*stumjturpitudine assicit, verum & aliunde nonmalo sc medio bonitatem impertit & malitiam*,Quomodo e* sequenti exemplo patebit, ut stquit ad exstruendum templum de suit jusio ti-tulo partit facultatibus sive bonis, certam pe-cuniae summam donare velit, inrrim tali pra-va Deoque exosa intentione esseratur , ut velinserviac suat laudi & gloriae, vel vano religio-si titulo, prosecto ejusmodi collatio, quamvit«b objectum bona & laudanda est, tamen pro-pter hanc solam agentis intentionem, vituper oquam laude dignior censctur. Pari modo, siquis iter faciat, illud ex se adiaphorum seu in»disserens cst 5c (itrctr, quatenus vero hic actu»ad debitum aut indebitum sinem applicatur,eatenus bonus aut vitiosus dici potest, aggredienim itor ut aliquis proximo subveniat, bone-stum, ut Udat, mhonesium ac turpe omninoerit-, Cujus sinis enim ordinatus bonus cst, idipsuen etiam bonum censetur, sine» studiorumsuot boni, igitur ipse arte* bonae otmiino e-

35TUnt; hinc ergo non valet, pauperibus elargirielemolyram esl sinis bonas, etiam simum hocsine su(ccp;um esl bonum, siquidem hic sinisnon esl ordinatus, I.gitirais seuim mediis nonacquiritur-,.

§. XIV.

Excipit iam Circumflantia Quomodo, haecetiam ad facti moraiis speciem nliuique gra-

vitatam ac levitatem, non parum facit: Cummultum interesle omnino observemus, si qui»puellam vitiet, dum ipsa consentiat,veneriqueoccationem pratbeat, wel prorsos si invite 5cviolenter id siat, cum gravius peccatum illudsir, qui pudicitia ipsann per vim, quam ex il-lius consensu privat, tlludqae stuprum, hocsimplex sornicatio audit. Nec pro eadem spe-cic actione esl censenda, si quis aliquem in so-ro, vel extra portam maniseflo duello,atque initinere per insidias intersecerit,cum prius sim-plex, poslerius qualificatum ut vocari solet ho-micidium, adeoque in specic latrocinium appel-letur.Pariter multam conserre dicimus,ut actio-nis bonitas 3c malitia adaugeatur vel minuatur,dum voluntas sortiori, tardiori atque remisiio-ri modo ia sinem tetenderit, quo namque sor«tias voluntas, vel languidius, cum ia sinem il-

36luna tetendit, -movebatur, eo magis, vel mina*bona, vel mala ips» dicetur actio; Eleganterde hac re Robert. sanderlbnus:posito,quod ali-quis actus sicde specie sua & ratione objectibonus, & quod etiam siat in bonum sinem}vel 4 contrario, polito, quod si» malus, & baeetiam in malum sinem, quanto sortius move-tur voluntas,dum ad illum sinern tendit,tan*to ille actus, vel melior erit vel deterior.

§. XV.

Ultimo ponimus Circumllantiani 6)//4hcI*\Certe nec huic sua deest vis atque esficacia,

dum actus moralis speciem constituat. Quodpatet inde, si quis rus colat, nundinas cele-bret, contractum coitionis & venditionis in*ssituat, hi actustunt mtsinleea ratione adiapho-ri, verum, si illud contingat die sesto auc Do-minico, turpe» sune sc viriosi, spectantquc adillum locum, quem in serie pratdicamentaliobtinet prosanatio sabbathi; si quis, eutn, 4quo ipsius corpus, cum vis pratlens est, per-cutTum, intersiceret eo tempore, quo Judici».auxilium, absque omni praesentissimo vita pe-riculo, expeti potuissec atque debuilTet, homi-cidium patraret: verum st id in sylva, eoquetempore, quo momentaneum omne desiceret

37dictum,accideret,moderaminis inculpsltst tutejlttnomine veniret, & actus ex hujusmodi tutelaperactas soret licitus, qum debitus, & quidemtalis, ut sine crimine postponinon potuisirt. Verum,quod ex hac unica Cir-cumflantia,DEUs,percusiores surum immuni-tate donavit, & illos ab illo supplicio quodhomicidas manet immunesdeclaravit si nem-pe talis percullio eo tempore accideret, quoomnia quieseunt,quemadmodum percipi potestex lege Judaeis conenTa quae hujus tenoris:st effringens sur domum, stvt sussoditns sntrieinventus, £3* attepto vulntrty mortuus fuerit9

penussor non ertr reus sunguinisExod.it, v.t.Cui apprime conformis esl lex solonis vetustgujus Demosthenes contra Timocratem memi-nit; st nox surtum ssxit, ss tum dliqstis 0(d,dit, jurt cx/us tflo. Has leges in eo conve-nire certum esl, ut surem nocturnum & diur-no accurate distinguant,licet de hujus rationeinter Doctores multum ambigi soleat. Hatc#

pro insiituti ratione, in pr*senti,de predictamateria dicta sunto,cum prolixiorem ejusdetaevolutionem tempus vetet, haec inquam, velisC. L. aequi bonique consulere, hisque levis-simis pagellis bonus sincerosque interpresexislere, De attttd sasit DEUs T* O. M»

38jit actiones nostrat omnes in Divini nomini*gloriam dirigere queamus, ut lemper ipsi pia*ceant, atque si contigerit, quod certe laepecontingit, ut mali* noslri* actionibuss ipsum

offendamus, ea», su« Msgmsicenttjsimamisericordia: velo palliare

dignetot-».

Ilasut hihst sinem Cyenit descenJert tempusDuxerunt solio qui juga nojlro suo l