iiHutngin kamkabat si Káláu

The New Testament in the Sursurunga Language of Papua NewGuinea

Nupela Testamen long tokples Sursurunga long Niuginicopyright © 2009 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: SursurungaTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

Copyright Information© 2009, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License:Attribution-Noncommercial-No Derivative Works. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the text to different file formats, as long as you do notchange any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, providedthat you include the above copyright information:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the

Scriptures.Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.Printed book ISBN 0727222139The New Testamentin Sursurunga

© 2009, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2017-09-09PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 12 Feb 2021 from source files dated 29 Dec 201959d51359-0c11-5334-a2e7-0e40b5a3442f

http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/sgzhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

Contents

MATAIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1MARKO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65LUKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100IOANES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166APOSTOLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211ROM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2741 KORIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3032 KORIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335GALATIÁ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354EPESO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365PILIPOI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375KOLOSE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3821 TESOLONIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3892 TESOLONIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3951 TIMOTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3992 TIMOTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408TITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414PILIMON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418EBARAIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420IAKOBO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4461 PETERO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4542 PETERO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4631 IOANES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4692 IOANES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4763 IOANES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478IUT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480APAPOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483

iii

MATAIO 1:1 1 MATAIO 1:11

Lain Arbin a le on áiMATAIOWorwor táil

Ahat i Lain Arbin no dihat puksailiu má minat má suri apaptur kalengsi Iesu tili minat. Atul i Lain Arbin, áiMataio mái Marko mái Luka, a arar-wat no sár á kánditul pukpuksa surimarán táit a longoi ái Iesu. Marán ipukpuksa a le on ái Mataio, a arwatsuri una mákái mul i Lain Arbin a le onái Marko mái Luka. Mái sár Lain Arbina le on ái Ioanes a lite, má a puksaite pukpuksa sur Iesu erei kápate kis iMataio ngo i Marko ngo i Luka.

Ái Mataio koner a tám kip takis,mái Iesu a kilkila pasi suri na kánkalik án aratintin. Ái Mataio a le ikán pukpuksa sur Iesu uri narsán tankakun Iudáiá sang. Ái Mataio a ri suriinngas tari muswan sur Iesu si di ngoái sár á Mesaia, koner di utngi mul ngoKarisito. Má ái á kálámul er ái Káláu aoror taru mai ngo na tarwai suri saraspasi kán matananu má náng kátlán idi i áwáwat i pákánbung. Ái Mataio autung pasi te kuir worwor tili TorahinKamkabat suri ngo matananu Iudáiádák mánán tusi ngo ái Iesu a longarwat pasi worwor er Torahin Kamk-abat a parai suri Mesaia, má ngorerái á tiling kabisit erei matananu Is-rael di kis monai ngo na saras pasdi. Ái Mataio a le i marán aratintinsi Iesu mul. Gita mákái ngo alim átiling kuir on á aratintin a le páptai áiMataio (mákái Mat pákán 5-7, pákán10, pákán 13, pákán 18, pákán 24-25),má tan pukpuksa suri liu si Iesu akis imi katbán alim i tiling kuir on áaratintin minái.

Ngisán tan kálámul er a páng tili diái Iesu

Luk 3:23-381 Minái á ngisán tan kálámul er

a páng tili di ái Iesu Karisito má

di tangai ngoro minái, tangkabintili Abaram ák han átik iatung ikabisit Dewit, ngoromin ái Dewit máiAbaram a ngoro diar aru kákán ái Iesumul.

2 Io, ái Abaram a apáng Aisak,má ái Aisak a apáng Iakop,mái Iakop a apáng Iuda má rang

tuán.3 Io, ái Iuda a apáng Peres mái Sera

diar tuán (ái Tamar á mám diar),má ái Peres a apáng Esron,mái Esron a apáng Ram.4 Io, ái Ram a apáng Aminadap,mái Aminadap a apáng Nason,mái Nason a apáng Salmon.5 Io, ái Salmon a kila pas Rahap má

nat diar ái Boas,má ái Boas a kila pas Rut má nat

diar ái Obet,mái Obet a apáng Iesi,6 má ái Iesi má a apáng kabisit

Dewit.Turpasi tili Dewit er a kabisit ák

han átik i pákánbung er tan tám aruptil Babilon di talkai matananu Israelur Babilon, minái mul á ngis di átan kálámul er a páng tili di ái IesuKarisito.

Ái kabisit Dewit a kila pas Batisebamá nat diar ái Solomon (mái Ba-tiseba a kán wák besang ái Uria).

7 Io, ái Solomon a apáng Rehoboam,má ái Rehoboam a apáng Abia,mái Abia a apáng Asa.8 Io, ái Asa a apáng Iosepat,má ái Iosepat a apáng Ioram,mái Ioram a apáng Usia.9 Io, ái Usia a apáng Iotam,má ái Iotam a apáng Ahas,mái Ahas a apáng Esekiá.10 Io, ái Esekiá a apáng Manase,má ái Manase a apáng Amon,mái Amon a apáng Iosaia.11 Io, ái Iosaia a apáng Ekoniá má

rang tuán i pákánbung er sangtan tám arup til Babilon kanditu artalka besang ur Babilon suribatbat kalar ái.

1:1: Tgk 22:18; 1Pu 17:11 1:3: Tgk 38:29-30; Rut 4:18-22 1:5: Rut 4:13-17 1:6: 2Sa 12:241:11: 2Ka 22–24; 2Pu 36:10; Ier 27:20 1:12: Esr 3:2

MATAIO 1:12 2 MATAIO 2:212 Má i pákánbung án kamkabat

anang Babilon mák han átik suripákánbung a páng on ái Iesu Karisito,minái mul á ngis di á te kálámul er apáng tili di ái Iesu.

Ái Ekoniá a apáng Sietiel,má ái Sietiel a apáng Serubabel.13 Io, ái Serubabel a apáng Abiut,má ái Abiut a apáng Eliakim,mái Eliakim a apáng Asor.14 Io, ái Asor a apáng Sadok,má ái Sadok a apáng Akim,mái Akim a apáng Eliut.15 Io, ái Eliut a apáng Eliaser,má ái Eliaser a apáng Matan,mái Matan a apáng Iakop.16 Io, ái Iakop má a apáng Iosep er

kán pup ái Maria, má ái Mariaa mámán ái Iesu er di utngi maiMesaia.

17 Má ngorer a sángul mai ahat no ángaul kálámul tangkabin tili Abaramák han átik i Dewit er kabisit. Máturpasi bul tili Dewit ák han átik iartalka ur Babilon, a sángul mai ahatno mul á ngaul kálámul. Má tilatung iartalka ur Babilon, a sángul mai ahatno mul á ngaul kálámul ák han pangmá i bung er a páng on ái Mesaia.

A páng ái IesuLuk 2:1-7

18 Ngoro minái a páng ngoi ái IesuKarisito. Ái Maria mámán ái Iesu, áiIosep ákte tar kári suri diara kila. Máisár i pákánbung káp diar te kis tik-lik besang, ái Maria ákte mánán ilmimá ngo ákte tián ngorer i rakrakai siTanián a Pilpil ákte han kis i narsán.19 Ái Iosep a tám nokwan, má ngo amánán on ngo ái Maria ákte tián má,kápate nem suri na arumrum Maria imátán matananu. Má ngorer a hol onái Iosep suri na pásang kila kodong,má kápdate mánán on i tan kálámul.

20 Má ngorer kán tunga holhol be-sang ái Iosep suri táit er ngo na lon-goi. Má i libung er a boptin, kesiangelo káián ái Káláu a tapam hutsingin i mihmih mák parai singin

ngoromin, “Iosep, natun ái Dewit,koion una konngek. Una kila pasMaria suri na kam wák sang. Koionuna rumrum suri kán tián kápkabinrakrakai káián Tanián a Pilpil áktehan kis i narsán, má ngorer ák tiánmá. 21 Na káhái besang i tekesi kalikán káláu má una utngi ngisán mamIesu, sálán ngo ‘Ái Káláu Tám Araliu’,kápkabin na asengsegeng pasi kánmatananu alari kandi sápkin. 22 Tantáit ngoromin na tapam hut muswansang suri long arwat pasi worwor siKáláu er a tari singin tám worwor tusái Aisaia ngoromin,23 ‘Kesi tahlik kápate bop be mai

kálámul na tián besang má nakáhái kalik káláu,

má ái sang da utngi mamEmanuel’ (sálán á kuir worworer ngo ‘Ái Káláu narsá git’).”

24 Má ngo a pán má tili boptin ikábungbung ái Iosep, io a mur onngorer i angelo ákte bitái suri na lon-goi ngoi. Má ngorer ái Iosep a kila pasMaria sang, 25 mái sár kápte be diarbop tiklik. Má namur a káhái kalikán káláu ái Maria, mái Iosep a utngingisán mam Iesu.

2Tan tám mánán uri mátmátiah

1 Má ái Iesu a páng i bimán rumá Betilem i balis á Iudáiá i pákán-bung ái Erodes a kabisit on iatung.Má i pákánbung erei sang a páng onái Iesu, tan tám mánán uri mátmá-tiah di lu mák ilmi akiláng suri. Dimákái kesi mátmátiah má dik mákilmi, má ngorer di aptur tili kandimalar tepák tilanang i mátán nas,má dik han láklák tangrai dolon sálátik á Ierusalem. 2 Má iatung di lugálgálta ngoromin, “Aiá á kalik erna kabisit besang káián tan Iudáiá?Kabin gimáte mákái kán mátmátiaha akiláng on anang i kángim malar,má gimáte hut mainái suri gima tarikángim rumrum uri narsán.”

1:18: Luk 1:27, 35 1:21: Luk 1:31; 2:21 1:23: Ais 7:14 1:25: Luk 2:21 2:2: Lál 24:17

MATAIO 2:3 3 MATAIO 2:183 Má ngo ái Erodes a longrai arbin

ngorer, a lala tabureng i bál suri,má rehei mul á matananu iatung áIerusalem. 4 Má ngorer ái Erodes a bintalmi tan pakpakta kán tan tám osma-pak má tan tám mánán uri nagogon,má a gálta di ngoromin, “Be, Mesaiaer di parai, aiá na páng ái?”

5 Má ái rung erei di kosoi ngo,“Mesaia na páng adi Betilem i balis áIudáiá, kabin ái Miká tám worwor tusa parai worwor si Káláu ngoromin,6 ‘Má iáu á malar Betilem, u gengen

malar sár main i balis á Iudáiá,mái sár kápte ngo iáu malar bia.

U tilik támin táit kápkabin na pángbesang tili iáu á tekesi kálámulna tátáil,

ngorer na lu ololoh i kakmatananu Israel.’ ”

7 Má namur ái Erodes a bin paskodongnai tan tám mánán er mákgálta di suri bung dáh sang a hut ámátmátiah er. 8 Io, ngo di be ngurukno, ki ái Erodes ák dos pala di urBetilem mai worwor talas ngoromin,“Erei gama han, gama lain ser kuluksuri kalik. Má pákánbung gamáte serpasi, ki gama kaleng má gamák paraisinging suri inak mánán on, ngorerá iau mul ina han má inak tari kakrumrum uri narsán.”

9-10 Dik han má ngorer ái Erodesákte parai si di, má mátmátiah erdikte mákái tungu anang i mátán nasa tur soura mul mák han táilna di.Io, di mákái ngorer má a gas i báldi má di lala laes taladeng sang. Mámátmátiah erei a han kis ásngin arwatmai rum er kalik a kis ái. 11 Má dimákái ngorer má ding kusak uri rumer. Má ngo di mákái kalik mái Mariaer mámán, ki dik pur dirtapul má dikrumrum uri narsán kalik. Má namurdi long pasi kandi tan artabar ngoreri gol má kabang a lu lain tomtommá bultán kábau a lu tomtom mul,má dik támri kalik mai. 12 Má ngodikte artabar no, tan tám mánán erdi aptur má dik mur i lite sál kaleng

uri kandi malar. Kápdite kaleng urinarsán ái Erodes suri da worwor mai,a kápkabin ái Káláu a dos kalar di imihmih.

Ái Iosep mái Maria diar tinán ditultáu

13 Má ngo tan tám mánán dikteaptur uri kandi malar alar ditul támániatung, io kesi angelo káián ái Konoma tapam hut si Iosep i mihmih mákparai singin ngo, “Iosep, una apturmá unák long pas rugar tinán ermá gamtulák sangar i táu ur Aigipto.Má gamtula kis iatung pang i bungina parai singim suri gamtula kaleng,kápkabin ái Erodes na dos palai be-sang i kán tan tám arup má da ser surikalik suri up bingi.”

14 Má ngorer ái Iosep a pán mákaptur, ák long pas rugar tinán er máditulá turpasi láklák i libung erei sangur Aigipto. 15 Ditul támán á hut má adiAigipto má ditulá kis iatung ák hanpang i pákánbung ák mat ái Erodes.Má táit minái a tapam hut muswansuri long arwat pasi worwor si Káláuákte parai singin tám worwor tus áiOsea ngo, “Iau kilkila pasi natung tilibalis á Aigipto.”

Boh goion kalik káláu á Betilem dimat

16 Má namur ngo ái Erodes áktemánán tusi ngo tan tám mánán dikteagurái, má ngorer a lala togor. Ahol páptai worwor dikte parai singinsuri pákánbung dáh a páng on á kalik,má ngorer a mánán ngo a goion kalikbe. Io, ngorer a dos palai kán tantám arup mai arardos ngo da up bingiboh gengen kalik káláu no, ái runger di asus di be i rang mám di. Dilongoi ngorer adi Betilem má tan-grai tan malar pátum sár. 17 Má táitminái a tapam hut muswan suri longarwat pasi worwor káián ái Konomer a parai singin tám worwor tus áiIeremiá ngoromin,18 “Di longrai kaungán te di lala tang

adi malar á Rama,2:6: Mik 5:2; Ioa 7:42 2:11: Sak 72:10-15; Ais 60:6 2:15: Ose 11:1 2:18: Tgk 35:19; Ier 31:15

MATAIO 2:19 4 MATAIO 3:12

má tan wák til Betilem di sumsuri rang nat di.

Bos wák er di tangsi rang nat di,má kápate arwat suri abálbál di

kabin rang nat di dikte matno.”

Ái Iosep mái Maria mái Iesu ditulkaleng til Aigipto

19 Namur ákte mat ái Erodes, mákesi angelo káián ái Konom a tapamhut si Iosep adi Aigipto i mihmih era boptin i libung 20 mák parai singinngo, “Iosep, erei má unák long pasrugar tinán erei má gamtuláng kalenguri balis á Israel. Kápkabin ái Erodesmá rang turán er di nem suri up bingikalik, dikte mat má.” 21 Má ngorer áiIosep a aptur ák long pas Maria diartinán, má ditulá kaleng ur Israel.

22 Má ái Arkelaus natun ái Erodesákte keles kákán má áng kabisitiatung i balis á Iudáiá i pákánbung er.Má ngo ái Iosep a longrai ngorer, amátut suri ditula han uratung. MáiKáláu sang mul a akeng Iosep i mih-mih suri koion ditula kis i balis áIudáiá, má ngorer ditulá han uri balisá Galiláiá 23 má ditulá kis iatung imalar á Nasaret. Má táit minái atapam hut muswan suri long arwatpasi worwor káián tan tám worwortus ngoromin, “Da utngi Mesaia ngokakun Nasaret.”

3Kán arbin ái Ioanes Tám ArsiuMar 1:1-8; Luk 3:1-18; Ioa 1:19-28

1 Má namur marán á bet ákte rah,ái Ioanes Tám Arsiu a turpasi kánarbin i pokon mau i balis á Iudáiánarsán matananu, mák lu parparaingoromin, 2 “Gama ilang alari kamusápkin má gamák hol kaleng, kápk-abin ngo páput sár má lolsit tilami bátna hut má ái Káláu na kátlán i git.”

3 Ái Ioanes, ái á kálámul er a wor-wor suri ái Aisaia tám worwor tusngoromin,“Tekes na lu binbin i pokon mau ngo,

‘Aleget i sál si Konom má eran on.Long anokwai sál suri na láklák

on!’ ”4 Mái Ioanes a sulu mai nihun

kamel di hiri, mák reureu mai kápánsipsip. A ani sikiu má midu. 5 Mámatananu tili bimán rum á Ierusalemmá tili balis no á Iudáiá má tili tankuir malar i risán dan á Ioridan, dihan suri longrai arbin si Ioanes. 6 Mámatananu di tunga para aposoi kándibos sápkin tatalen, mái Ioanes a siu dimai dan á Ioridan.

7 Má tan Parisaio má tan Sadukaiomul di han suri na siu di ái Ioanes.Mái sár ái Ioanes a mánán i kandi an-gagur ngo da tu siusiu sár má kápditehol kaleng, má ngorer a parai si dingoromin,

“Á gam á rang natun i kanihsáksák! Sinih a parai si gam ngogama tu siusiu sár má ngorer gamatur kaplah alari nagogon si Konomerei ngo na hut besang? 8 Gamaoboi lain wán i gam suri inngastar gam ngo gamáte hol kaleng.9 Koion gama ruruna ngo gamátetur kaplah alari nagogon si Káláukabin gam á tan rang kopkom iAbaram. Kápte. Má minái iau paratalsai si gam ngoro minái ngo áiKáláu a arwat singin suri na longoitan hat minái sang suri da rangkopkom i Abaram! 10 Palngat ákteeran pagas suri tárái boh kubau adikáplabin. Kubau erei kápate oboilain wán, da tár palai má dák sápkaiuri kámnah.

11 “Á iau, iau siu gam mai dansár suri inngas tar gam ngo gamátehol kaleng. Mái sár ngo kes alala rakrakai sorliu iau, alatung benamur. Má iau rumrum suri inakusak i kán rum. Ái sang na siu gammai Tanián a Pilpil má mai kámnah.12 Ái ái koner a top i kán is suri natárái wit mai. Má namur na timpurwai kotlin wit alari poktuán, mángorer na dungi kotlin wit i suapok,

2:23: Ais 11:1, 53:2; Luk 2:39; Ioa 1:45 3:2: Mat 4:17; Mar 1:15 3:3: Ais 40:3 3:4: 2Ka 1:83:7: Mat 12:34, 23:33 3:9: Ioa 8:33, 39; Rom 4:12 3:10: Mat 7:19; Luk 13:6-9 3:11: Ioa

1:26-27, 33; Apo 1:5

MATAIO 3:13 5 MATAIO 4:14má boh poktuán wit erei na osoi sári kámnah káp a tini mat!”

Ái Ioanes a siu IesuMar 1:9-11; Luk 3:21-22

13 I bet erei, a aptur til Galiláiá áiIesu mák han sur Ioanes ngo na siwii dan á Ioridan. 14 A rumrum ái Ioaneser a mák Iesu iatung má a nem surina pukdai holhol si Iesu, má ngorer aparai singin ngo, “Be, suri dáh u hanur main i narsang suri ina siu iáu?Kápte a arwat á ngorer. A nokwan ngoá iáu sang una siu iau.”

15 Mái sár ái Iesu a parai si Ioanesngo, “Káksiai, una tu longoi ngorersár iakte parai singim, má ngorer gi-tara long arwat pasi riri si Káláu anem on.” Mái Ioanes a sormángát iworwor si Iesu má ák siwi.

16 Má pákánbung ái Iesu a masaralari dan, bát a ráp má a mákái Taniánái Káláu a sosih ur on ngoro bun má akis on, 17 má kaungán kes tilami báta parai ngoromin, “Minái á natungmuswan, kang Kalik alal. A lala gas ibalang mai.”

4Artohtoh narsá IesuMar 1:12-13; Luk 4:1-13

1 I pákánbung ái Iesu a masar alaridan á Ioridan, Tanián ái Káláu a lamiuri pokon mau suri ái Satan na longoiartohtoh uri narsán. 2 Ái Iesu kápateani tekesi táit arwat mai ahat i sángulá bung, má pasi ák matpám. 3 Ngorerái Satan a turpasi suri tohtoh Iesumák parai singin ngoromin, “Ngo iáuNatun ái Káláu, ki una dos i bos hatminái suri dák arkeles uri balbal.”4 Mái Iesu a kosoi ngo, “Pinpidan siKáláu a parai ngo,‘Kápte ngo namnam masik a lu

támri liu kán kálámul suri narakrakai, kápte!

Rakrakai uri liu muswan kánkálámul a hut sang tili worworsi Káláu.’ ”

5 Má namur ái Satan a tohtoh Iesumul mák lam pasi urami Ierusalemmák aksimi iamuni i kuir ungán rumi rumán osmapak. 6 Mái Satan a paraisi Iesu ngoromin, “Ngo iáu Natun áiKáláu, ki una roh tilatung uradi bim.Kabin pinpidan a parai ngoro minái,‘Ái Káláu na tari palai kán tan angelo

má da ololoh timan iáu.’Má pinpidan a parai mul ngo,‘Tan angelo da sáng pas iáu mai lim di

suri ngorer na mák suski kikim ihat.’ ”

7 Mái Iesu a kosoi ngoromin, “Pinp-idan si Káláu a parai mul ngo, ‘Koionuna tohtoh Konom er kam Káláu!’ ”

8 Má namur ái Satan a tohtoh Iesumul má a lam pasi uri pungpung atuan alami sang, má a inngas tari sin-gin á tan balis no on á naul matmat-ngan pokon turán tan táit imi lolon idi mul. 9 Má namur a parai si Iesu ngo,“Tan táit no min ina tar noi singim.Na kaiam no sár ngo una pur dirtapulmá unák lotu uri narsang.”

10 Mái Iesu a kosoi ngo, “Táu alariau, Satan! Pinpidan si Káláu a paraingo,‘Una lotu uri narsán ái Konom kam

Káláu,má ái masik sár una para agasi!’ ”

11 Má ngo ái Satan ákte arahi mákán tan artohtoh uri narsá Iesu, kiák han pas má alari, má namur tanangelo di hut má dik tangan Iesu.

Ái Iesu a tangkabin kán him áGaliláiá

Mar 1:14-15; Luk 4:14-1512 Má namur ngo dikte obop Ioanes

i batbat kalar, ái Iesu a longrai ngorermá a aptur mák han ur Galiláiá.13 Kápte a lala kis ák dol á Nasaretái Iesu, mái sár a han mák lu kis áKapernaum i bimán rum a kis pátmidan taliu á Galiláiá i balis káián arumát er si Sebulon mái Napitali. 14 Ahan máng kis á Kapernaum ái Iesusuri ák tapam hut muswan i worwor

3:16: Ioa 1:32 3:17: Sak 2:7; Ais 42:1; Mat 12:18, 17:5; Luk 9:35 4:1: Eba 2:18; 4:15 4:2: Kal34:28 4:4: Nag 8:3 4:6: Sak 91:11-12 4:7: Nag 6:16 4:10: Nag 6:13 4:12: Mat 14:3;Mar 6:17; Luk 3:19-20

MATAIO 4:15 6 MATAIO 5:7káián tám worwor tus ái Aisaia er aparai ngo,15 “Tan kálámul tili risán er di kis i

kuir bim si Sebulon mái Nap-itali,

má te di kis i risán tilik tasmá i balsán dan á Ioridanmá Galiláiá,

16 matananu er di liu i kuron.Mái sár da mákái talas na sol uri

tanián i di.Má talas na kaura uri narsá diái rung di liu i pákpák án minat

má nák atalsa di.”17 Má turpasi i pákánbung erei

sang, ái Iesu a tangkabin pasi kánarbin mák parai ngo, “Gama tán-lak alari kamu sápkin má gamák holkaleng, kápkabin páput má lolsit til-ami bát suri ái Káláu na kátlán i git!”

Ái Iesu a kilkila pasi ahat i támsoksok

Mar 1:16-20; Luk 5:1-1118 Má ngo a lu hanhan tangrai risán

dan taliu á Galiláiá, ái Iesu a mák ru-gar tuán er diar soksok isu mai ubeniatung i dan erei. Ái Saimon, kesingisán ái Petero, mái Enru er tuán,diar aru tám soksok. 19 Mái Iesu aparai si diar ngo, “Gaur lákám, mágaurák mur i iau, má inak atintin gaursuri gaura tám soksok pasi matananuur káián ái Káláu!” 20 Má ngo diar lon-grai ngorer, káp melek mul má diaraptur alari kándiar tan uben iatungmá diará turpasi mur i Iesu.

21 Má ngo ái Iesu a lu láklák-lák iamunang, a mákái aru natun áiSebedaio, ái Iakobo mái Ioanes, ditultámán leget i kánditul uben iatungi mon. I pákánbung a mák diar áiIesu, a kilkila pas diar 22 alar Sebedaioiatung. Má káp melek sár diar apturmá diar má han tiklik mam Iesu.

A aratintin mák arbin mák araliu áiIesu

Luk 6:17-1923 Má ngorer ái Iesu a han mák

lu aratintin tangrai boh rumán lotu

i balis á Galiláiá no. A arbin mailain arbin suri lolsit tilami bát, mákasengsegeng i matananu alari kanditoltolom sasam. 24 Má arbin uri Iesu ahan arkaliut no i balis er mák han átiká Siria. Má ngo matananu di longraingorer, io di hut i narsán mam rungdi sasam ngorer i rung a rangrang ikápán páplun i di, mái rung a porta idi á sápkin tanián, mái rung a mat ibalsán i di, mái rung mul di gokgok.Mái Iesu a asengsegeng i di no sár.25 Má ngorer tilik lala matananu ta-ladeng tili tan malar di lu murmur on.Tan malar erei a turpasi til Galiláiá ákhan átik á Dekapolis, má til Ierusalemmá Iudáiá má tili kesi balsán dan áIoridan mul.

5A arbin ái Iesu tili pungpungLuk 6:20-23

1 A mákái tilik lala matananu ái Iesumá a láklák tapam urami kesi pung-pung má a sukis pagas ái. Má rang táirdi hut má dik sukis i narsán, má tilikmatananu er di hut iatung mul. 2 Mángorer ái Iesu a tangkabin i aratintinuri narsá di mák parai ngoromin,3 “Ái rung er di mánán ngo tanián

i di a sáhár mák ngangai surKáláu, di kuluk pala,

kabin da kusak uri lolsit tilamibát mái Káláu na kátlán i di.

4 Ái rung er di lu tang, di kuluk pala,kabin namur na abálbál di ái

Káláu má da kodong.5 Ái rung er di agengen pas di, di kuluk

pala,kabin da otoi besang i táit ákte

oror pagas mai ái Káláu.6 Má di kuluk pala á di onin di sák suri

mur i tatalen a nokwan,kabin namur ái Káláu na tangan

di suri da mur artálár pasitatalen erei.

7 Di kuluk pala ái rung er di lu mámnailite kálámul má tangan di,

kabin ái Káláu na mámna di.4:15: Ais 9:1-2 4:17: Mat 3:2, 19:27 4:23: Mat 9:35; Mar 1:39; Apo 10:38 4:24: Mar 6:554:25: Mar 3:7-8 5:3: Ais 57:15 5:4: Ais 61:2-3; Apa 7:17 5:5: Sak 37:11 5:6: Ais 55:1-2

MATAIO 5:8 7 MATAIO 5:218 Di kuluk pala ái rung er a tukes i

kandi holhol suri mur i nem-nem si Káláu,

kabin namur da kis i narsán.9 Ái rung kándi talar suri arabálbál

i katbán matananu, di kulukpala,

kabin na utung di ái Káláu ngorang natun.

10 Di kuluk pala á di ngo matananudi arangrangas i di suri mur itatalen a nokwan,

kabin erár dák mák ilmi ngodikte kusak uri lolsit si Káláumái Káláu a kátlán i di.

11 Má gam kuluk pala ngomatananu di lu mikmikwa gam,má ngo di wáng i gam, má ngo dipara bengta gam kápkabin sur iau.12 Gama parmat má gama laes kabinnamur kamu arul na pakta ami bát.Rang támin i di dikte longoi ngorermul mai tan tám worwor tus hirábe.”

Rung di mur i Iesu di ngoro tas mátalas

Mar 9:50; Luk 14:34-3513 Mái Iesu a sopasun kán aratintin

ngoromin,“Gam sár á matananu gam á tas

uri naul matmatngan pokon no.Mái sár ngo tas ákte rah á kán ma-pak, ngádáh gita amapak kalengnaingoi? Na tu táit bia sár, má dalu sápka palai uratung i lol malar,má tan kálámul da láklák má dák lusukai sár.

14 “Gam sár á matananu gam átalas suri atalsai naul matmatnganpokon. Ngádáh, di lu longoi malar iiátin pungpung suri na punpunam?Auh, kápte! 15 Má i pákánbung gamoskoi lam, gam boh kári mai kas?Kápte. Gam akai i nián sang surina atalsai rung er di kis iatung irum. 16 Má ngorer a kuluk ngogama ngoro lam sang, má talas eri gam na atalsai matananu suri da

mákái tan lain táit gam longoi mángorer da para agas Káláu er Kákgam imi naul bát.”

Aratintin suri nagogon17 Mái Iesu a sopasun mul i kán

aratintin ngoromin,“Koion gama hol on ngo iau hut

main suri ina long palai nagogonsi Moses má aratintin káián tantám worwor tus. Kápte. Iau hutsang suri ina long arwat pasi kandiworwor suri na támin muswan.18 Gama hol páptai minái. Ereingo naul bát má naul bim na kis,nagogon mul na kis. Kápte kesi tipngo kuir nagogon na pah nák hanpang i pákánbung erei ngo talarkán nagogon ákte rah.

19 “Mái koner kápte a taram mámur i te kuir tili nagogon a holon ngo kápte a pakta, mák atin-tini matananu mul suri da longoingorer, ái kápte na pakta i lolsitami bát, na tu gengen sár. Mái sárkoner a taram má mur i nagogonmák atintini matananu suri da lon-goi ngorer, ái na kálámul paktasang i lolsit ami bát.

20 “Bos Parisaio má bos támmánán uri nagogon di lu longoimarán tatalen a nokwan kabin alala ngoi sang i bál di suri mur inagogon. Má iau parai si gam ngoái sinih a nem ngo na kusak uri lol-sit tilami bát má na káián ái Káláusang, ki ninsin na lala nokwan sor-liwi bos Parisaio má bos tám mánánuri nagogon.”

Aratintin suri kis kulukLuk 12:57-59

21 Má ngorer ái Iesu a parai si di mulngoro minái,

“Á gam onin gamáte lu longraingo tan kálámul til hirá dikte abit-bit di mai kesi nagogon si Káláu era parai ngo, ‘Koion á up bing kálá-mul. Mái sár ngo tekesi kálámula up bingi kesi kálámul, da long

5:10: 1Pe 3:14 5:11: 1Pe 4:14 5:12: 2Pu 36:16; Apo 7:52 5:14: Ioa 8:12, 9:5 5:15: Mar4:21; Luk 8:16, 11:33 5:16: Epe 5:8-9; 1Pe 2:12 5:17: Rom 3:31 5:18: Luk 16:17, 21:33 5:19:Iak 2:10 5:21: Kal 20:13; Nag 5:17 5:22: 1Io 3:15

MATAIO 5:22 8 MATAIO 5:34pasi kálámul er suri na sámtur i na-gogon.’ 22 Mái sár iau parai si gamonin ngo togor a sápkin mul, mángo ái sinih a togor mam tuán, danagogon on i malar. Mái sinih a otbilingna tuán, ái koner da long pasimá nák sámtur i mátán tan támnagogon, má di sang da nagogonon. Mái koner a wáng sáksáknatuán, ái koner na tarwai ái Káláusuri nák áslai rangrangas i kámnahiatung i pokon án hiru áklis.

23 “Má ngo á iáu u sámtur iatungi nián osmapak mai kam artabar,má bálsák er i bál ái tuam mamiáu u hol pasi iatung, 24 ngorerkoion be una osmapak. Una káksiaibe kam artabar iatung, má ngorerunák han besang narsán ái tuammá gaurák arabálbál i gaur tuánbe. Io, namur má unáng kaleng máunák artabar uri narsán ái Káláu.

25 “Ngo tekesi kálámul a togormam iáu má a nem ngo na atur iáu inagogon, i pákánbung gaur iatungbesang i malar, una han uri narsánmá gaurák anokwai suri ngorer namák talka iáu uri narsán tám na-gogon. Kabin ngo tám nagogonerei, ngo na longrai kamur wor-wor má namur na tari rangrangassingim, má ngorer tan kuir sulu daobop iáu i batbat kalar. 26 Má amuswan iau parai singim, una kispagas i batbat kalar pang i bunguna hul palai tinákum erei i iáu.”

Aratintin suri bop tiklik27 Mái Iesu a sopasun kán aratintin

ngoromin,“Gamáte longrai dikte aratintin

mai má dik parai mul ngo, ‘Koioná bop tiklik mai wák káián litekálámul.’ 28 Mái sár iau parai sigam onin ngo ái koner a mákáiwák máng kon suri ami bál suringo diara bop tiklik, wa ákte longoisápkin sár mai á ngorer.

29 “Ngorer ngo matam ereimingim a lam bengta iáu má uklongoi sápkin, ki una bilwak palaimá unák sápkai. A kálik sák ngo nabokoh i tekesá kuir tili páplun i iáu,mái sár a lala sák sang ngo na kisi aru matam no má dák buswa iáuuri pokon án hiru áklis. 30 Má ngolimam erei mingim a lam bengtaiáu má uk longoi sápkin mai, ki akuluk una tár kus palai má unáksápkai. A kálik sák ngo na bokoh ikesi limam, mái sár a lala sák sangngo na kis i aru limam no má ungkusak uri pokon án hiru áklis.”

Tatalen suri pásang kila Mat 19:9;Mar 10:11-12; Luk 16:18

31 Mái Iesu a sopasun mul i kánaratintin ngoromin,

“Má gamáte longrai mul ngohirá dikte aratintin mai ngoromin.Ngo kesá kálámul a nem suripásang kila, ki na le i tekesá pákánram suri pásang pala kán wák mángorer diará kis arsagil. 32 Mái sáronin iau parai si gam ngoromin.Kálámul a long pala kán wák máwák kápate bop mam tekesi lite,kálámul erei a ngoro a susdo kánwák uri sápkin tatalen, má ái sanga káplabin sápkin a longoi á wák erngo na han kila pasi lite kálámul.Má kálámul a kila pasi wák erei, áimul a longoi sápkin.”

Koion á oror33 Mái Iesu a parai mul ngo,

“Á gam onin gam mánán ngo tankálámul til hirá dikte abitbit di maikesi nagogon si Káláu ngo, ‘Koionuna angagur mai tah kusi kam ororuri narsán ái Konom. Ngo ukte orormai kesi táit una longoi, una longarwat pasi sang.’ 34 Mái sár iauparai si gam ngoromin. Koion sanguna oror suri adikái kam worworngo a támin. Ngorer koion unaoror má uk parai ngo, ‘Támin uramibát!’ kabin naul bát ái Káláu a

5:23: Mar 11:25 5:27: Kal 20:14; Nag 5:18 5:29: Mat 18:9; Mar 9:47 5:30: Mat 18:8; Mar9:43 5:31: Nag 24:1-4; Mar 10:4 5:32: 1Ko 7:10-11 5:33: Him 19:12; Lál 30:2; Nag 23:21

5:34: Ais 66:1; Mat 23:22; Iak 5:12 5:35: Sak 48:2; Ais 66:1

MATAIO 5:35 9 MATAIO 5:48kátlán. 35 Má koion una oror mainaul bim mul kabin a kátlán mul áiKáláu. Koion una oror ur Ierusalemkabin kán bimán rum ái Káláu sang.36 Má lulum mul koion una oror maikabin káp kam te rakrakai suri unakelsei tekesi towon nihum suri nákbal ngo nák niár.

37 “Ái rung di lu oror, di longoikabin koner si Tám Sápkin ákteatintini marán suri da angagur, mángorer dik lu oror suri adikái kándiworwor ngo di parai támin. Pasiiak parai si gam ngo koion sang áoror. Gita lu parai worwor a táminsár. Ngo una longoi táit, ki unamángát sár ngo, ‘Áá, ina longoi.’Má ngo kápte una longoi táit, kiuna arkawar sár ngo, ‘Auh, káptesang.’ Má koion una oror turánkabin a paptauni ái Satan.”

Koion á kosoi sápkin di longoi mamiáu

Luk 6:29-3038 Mái Iesu a sopasun kán aratintin

mák parai ngo,“Gamáte longrai mul dikte parai

ngoromin, ‘Ngo gaur mos i kesákálámul má ák ubi matam ák sák,ki da long sáksáknai mul i mátánsuri kosoi matam er a sák. Má ngoa puh á tekesi ngisam a tut bauriái koner gaur arup, ki ngisán datut bauri mul suri kosoi ngorer áktelongoi mam iáu.’ 39 Mái sár oniniau parai si gam ngo koion gamakosoi sápkin di longoi mam gam.Ngo tekesi kálámul na posri parim,una káksiai suri nák posri mul ikesi balsán parim. 40 Má ngo tekesikálámul na obop iáu uri nagogonsuri kesi lusán i iáu ur káián, káiuna ruti, una bál tari mul i tekessingin. 41 Ngo tekesi kálámul a tariduk i iáu suri una kipi kán kipkipmá unák tur on i pokon a artálármai kesá kilomita, ki á iáu bul unasorliwi á pokon er má unák hantarwai iatung er a artálár mai aru

á kilomita. 42 Ái sinih a sung iáusuri táit, una tari sár singin. Mángo tekesá kálámul a sung iáu ngo,‘Kam is be,’ ngo ‘Kam palngat be,’ kiuna bál tari sár singin.”

Gama mámnai kamu kurtaraLuk 6:27-28, 6:32-36

43 Mái Iesu a sopasun kán aratintinngoromin mul,

“Gamáte longrai dikte aratintinmai má dik parai mul ngo gamamámnai rang tur gam, má ái rungerei di kurtara mam gam, gamamikmikwa di. 44 Mái sár onin iauparai si gam ngo gama mámnaikamu tan kurtara, má gama sungKáláu sur di ái rung di lu longsáksákna gam, 45 suri ngorer gamarang natun ái Kák gam imi naulbát sang. Má ngorer ninsin i gamna ngoro ninsin ái Káláu, kabin áia longoi nas suri atalsai matananuno, tan tám nokwan má tan támsápkin mul, má ák tari mul i ráinsuri ák hus uri narsán ái rung ereidi láklák mur i nagogon mái rungmul di lu tánlak. 46 Ngo una mám-nai sár i kálámul a lu mámna iáu,suri dáh ái Káláu na supan iáu? Watan tám kip takis di lu longoi ngorermul, di lu mámna pas rung erei dilu mámna di sang! 47 Má ngo u luworwor pas di sár á rang turam, áirung di kuluk mam iáu, kam tatalenerei kápte a kuluk taladeng alaritatalen kán matananu no. Wa áirung di tánlak alar Káláu di lu lon-goi mul á ngorer. 48 Ái Káláu ereiKák gam imi bát a tám armámna,má gam mul gama tám armámnangorer i Kák gam. Ngorer gama lumámnai aru matngan kálámul no,rang tur gam má kamu tan kurtaramul.”

6Ái Iesu a worwor suri tángni kálá-

mul a sáhár5:38: Kal 21:24; Him 24:20; Nag 19:21 5:43: Him 19:18 5:44: Kal 23:4-5; Luk 23:34; Apo 7:60;

Rom 12:14, 20 5:48: Him 19:2; Nag 18:13 6:1: Mat 23:5

MATAIO 6:1 10 MATAIO 6:161 Ái Iesu a sopasun kán aratintin

mák parai ngoromin,“A kuluk gama talar mai him án

lotu, mái sár koion gama longoi imátán matananu suri da mák gammá dák para agas gam. Ngo gamalongoi matngan tatalen ngorer, áiKák gam imi naul bát kápnate su-pan gam suri á ngorer.

2 “A kuluk á artangan uri narsánmaris án kálámul, mái sár koion ásalarek mai. Tan kálámul di longoingorer i mátán matananu i rumánlotu má tangrai sál, di tan támtuar. Má ngorer di salarek mai surimatananu da mákái má da árngaingis di sár. A támin muswan ina bitgam ngo ái rung erei dikte otoi sár ákandi arsupan. 3 Má ngorer á iáu unem i tángni maris án kálámul, unatangan kodongnai suri á iáu masikuna mánán i táit u longoi. 4 Mángorer táit u long kodongnai na uribalam sár. Na mák iáu ái Kakamu long kodongnai ngorer, má nasupan iáu suri.”

Ái Iesu a atintini matananu surisung

Luk 11:2-45 Mái Iesu a sopasun kán aratintin

ngoromin,“A kuluk gama sung uri narsán ái

Káláu, mái sár koion á salarek mai.Tan kálámul di lu longoi ngoreri mátán matananu di sámtur surisung i rumán lotu má tangrai sál,di á tan tám tuar. Má ngorerdi salarek mai suri matananu damákái má da árngai ngis di sár.A támin muswan ina bit gam ngoái rung erei dikte otoi sár á kandiarsupan.

6 “Mái sár á iáu, i pákánbungngo una sung, ki una kusak urikam rum má unák áng kodongnaKakam, ái koner kápate arwat unamákái mai matam. Mái sár ái a mákiáu, má ngorer a lu mákái táit ulong kodongnai, má na supan iáu

suri. 7 Má gam erei ngo gama sung,koion sang gama talka dolon kamusung mai worwor bia sár. Ái rungtili risán di lu ngorer kabin di holon ngo ái Káláu na longra di sang diutngi marán worwor i kandi sung.8 Koion gama mur i kandi tatalen áirung erei mai utngi dolon worworkabin ái Káláu er Kák gam ákte táili mánán sang on á táit erei gamsáhár suri. 9 Má ngoro minái áworwor gama utngi i pákánbungngo gama sung:

Kák gim imi bát,gim nem ngo matananu no da

para aposoi ngo ngisam apilpil má dák rumrum on.

10 Lolsit kaiam imi bát,gim sung ngo na sangar i hut

main i naul bim.Kam nemnem a ian támin ami bát,

má gim sung ngo na ian táminmul main i naul bim.

11 Una tabar gim mai ángim balbal ibung onin.

12 Má una hol palai kángim tan sápkintatalen

ngorer gim lu hol palai tan sáp-kin di lu longoi uri narsá gim.

13 Má una áir kalar gim gima káp puri pákánbung án artohtoh,

ái sár una sáras pas gim tili limánái Satan.

14 “A támin á ngoromin. Ngo uktehol palai sápkin dikte longoi urinarsam, ngorer ái Kakam imi bátna hol palai mul i kam tan sápkin.15 Mái sár ngo káp una te hol palaikándi tatalen ái rung er di longoisápkin uri narsam, ngorer sár áiKáláu Kakam kápnate hol palai kamtan sápkin á iáu.”

Aratintin suri ahal16 Mái Iesu a sopasun mul i kán

aratintin ngoromin,“A kuluk gama ahal suri holhol

sur Káláu, má koion á salarek mai.6:5: Mat 23:5; Luk 18:10-14 6:7: 1Ka 18:26-29 6:8: Mat 6:32 6:10: Luk 22:42 6:12:

Mat 6:14-15, 18:21-35 6:13: Luk 22:40; Ioa 17:15; 2Te 3:3; 2Ti 4:18; Iak 1:13 6:14: Mar 11:25-266:16: Ais 58:5-9

MATAIO 6:17 11 MATAIO 6:30Tan kálámul di lu longoi ngorerdi mák sasam má ngoro di kis ántinang i mátán matananu. Di tantám tuar, má ngorer di salarek maisuri matananu da mákái má da árn-gai ngis di sár. A muswan á in iaubit gam on ngo ái rung erei dikteotoi sár á kandi arsupan.

“Mái sár á gam koion gama mákrumrum erei ngo gam ahal ngoreri tan tám angagur er. 17 Má iáungo u ahal, ki una dalus sang máunák lain siki nihum 18 suri ngorerkápte kesi kálámul na mánán i iáungo u ahal. Ái Káláu masik namánán, ái koner kápate arwat unamákái mai matam, mái sár a mákiáu, má ngorer a lu mákái táit ulong kodongnai má na supan iáusuri.”

Omobop ami bátLuk 12:33-34

19 Mái Iesu a sopasun kán aratintinmul ngoromin,

“Koion una tiling konom main inaul bim mai matngan minsik ereina long bengtai i koropos má na lumorot má da tarápái kam rum i tantám siksikip suri sipki táit iatung iniam. 20 Mái sár una lu him suri unatiling konom ami bát mai matnganminsik erei koropos kápte na longbengtai má kápte na morot, iatungi pokon er tan tám siksikip kápditearwat suri da tarápái rum má dáksipki. 21 Kabin kam omobop na kis ipokon erei, ki kam lala nemnem mábalam na kis ái mul.”

Mátán kálámul, ái á talas uri kápánpáplun

Luk 11:34-3622 Mái Iesu a parai mul ngo,

“Matam ái a ngoro lam uri pá-plun i iáu. Pákánbung ngo matama talas, bos kalkuir no i iáu a talas.23 Mái sár ngo pákánbung matam asák, bos kalkuir no i iáu a kuron. Uhol on ngo talas er i iáu a támin.Mái sár ngo kápte, má ngo talas er

i iáu a kuron, ki á iáu una káng maikuron mul.”

Kápate arwat suri una bes maiminsik má toptop si Káláu mul

Luk 16:13, 12:22-3124 Mái Iesu a sopasun kán aratintin

ngoromin,“Kápte kesá kálámul a arwat ngo

na lu toptop singin aru konom nosár. Ngo na longoi ngorer, ki namámnai kes sár, má na mikmikwaikesi tur diar. Na lu muswan ur sin-gin kes, má kes na lu hol agengenon. Má ngorer ái koner a lala besmai pirán tabal, kápate arwat ngona toptop si Káláu mul.

25 “Má ngorer ina parai si gam,koion gama konngek suri namnamer a top i kamu liu ngo suri dangama ngin on. Kabin ngo kamuliu a pakta taladeng alari namnam,má namnam kesi táit sár uri tángnikamu liu. Koion gama konngek surimermer uri merei kápán pápluni gam, kabin ngo kápán páplun apakta taladeng alari mermer, mámermer kesi táit sár uri mereikápán páplun. 26 Gama hol pasitan man kápte di lu himhimna ngoda obop talmi balbal ákte matuk,má káp kándi te rumán balbal mul,mái Kák gam imi bát a tabar disár. Má gam sang gam tuan kulukpala i mátán ái Kák gam alari tanman. 27 Be, ngo gama lala konngeksuri kamu liu, ngádáh? A arwatsuri gama bontai kamu liu mam tebet mul uramunang? Auh, kápatearwat.

28 Má koion gama konngeksuri mermer uri merei kápánpáplun i gam. Gama hol pasi aunsenal ngádáh di liu ngoi. Kápditehimhimna ngo bauti lusán i di.29 Mái sár a muswan á mináiiau parai si gam. Tan purpurngorer i aun senal, sián a tuankuluk taladeng sorliwi mermer siSolomon er kabisit. 30 Git mánán

6:19: Iak 5:1-3 6:20: Mat 19:21; Luk 18:22 6:25: Pil 4:6; 1Ti 6:6-8; 1Pe 5:7 6:26: Mat10:29-31; Luk 12:6-7 6:29: 1Ka 10:4-7; 2Pu 9:3-6

MATAIO 6:31 12 MATAIO 7:11ngo ái Káláu a ololoh i tan purpurer a kopkom onin má latiu a bokohsár, ngorer di tár sarai mák marangki dik osoi i kámnah. Tan tu táit biasár, mái sár ái Káláu a ololoh i dimai lain mermer. Má ngo ái Káláu aololoh i tan táit bia ngorer, ngádáh,ái Káláu kápnate ololoh i gam mul?Suri dáh a gengen á kamu ruruna?Ái Káláu a ololoh i gam sár mul mailusán i gam. 31 Má ngorer koiongama konngek suri táit gama animá ngo dánih gama nginmi, ngosuri sulu gama oboi. 32 Áá, koiongama ngorer i di ái rung tili risán,ái rung er kápdite ruruna i Káláumá dik lala konngek suri ser pasi átan táit erei. Mái sár á gam, a moni Kák gam imi bát a mánán i tantáit gam sáhár suri. 33 Io, ngorergama mulán atri besang i kamu holi lolsit si Kák gam má suri gamatám nokwan, má ngorer ái Káláuna tapálsi limán ur si gam má nalong arwat i kamu tan sáhár no.

34 “Koion á konngek onin suritáit na tapam hut latiu. Tan som-som kus a tapam hut onin uri bungonin sang, má taun ur latiu uribung latiu sár. Má koion una taunpápta iáu sang mai konngek suriaru bung i kesá bung sár. Koion unahol talmi táit tili lite bung mul uriturán til onin na mák taun páptaiáu.”

7Koion á parai uri tekes ngo a longoi

sápkinLuk 6:37-38, 6:41-42

1 Mái Iesu a sopasun kán aratintinmul má ák parai ngoromin,

“Koion una lu parai ngo turam alongoi sápkin, na káp parai ngoreruri iáu ái Káláu, 2 kabin matngannagogon erei u longoi uri turam, áiKáláu na longoi uri iáu mul namur.

3 “Suri dáh u lala mákái pektolerei i mátán ái tuam, mái sár káputeáslai má sepen kubau er i matamsang? 4 Iáu nem i parai si tuam ngo,‘Tuang, inak long palai be pektoler i matam.’ Ái sár koion unaparai ngorer si tuam ngo lala sepenkubau a kis i matam sang á iáu.5 U tám tuar sang! Una long palatáilnai besang i lala sepen kubautili matam, má namur ngo una lainmákmák sang, ki erei má unák longpalai pektol tili mátán ái tuam.

6 “Táit a pilpil káián ái Káláukoion una tari singin pap, na mákaririu kaleng i pap má nák ngas iáu.Táit a tuan kuluk koion una sápkaiur singin tan bor. Ngo una longoingorer, tan bor da suka tahni mánák sák.”

Ái koner a sung na atur páptai táita sung suri

Luk 11:9-137 Mái Iesu a sopasun kán aratintin

ngoromin,“Gama sung Káláu suri táit gam

sáhár suri má na tari si gam. Gamaser suri táit gam sáhár suri mágama ser pasi. Má ngo gama pin-pidir i mátán sál, ái Káláu na pas-bat pas gam má nák tangan gam.8 Kabin ái rung di sung, da kebeptai;mái koner a ser, na ser pasi; máikoner a pinpidir, ái Káláu na pasbati mátán sál pasi.

9 “Suri aratámán mul, ngo na-tum na sung iáu suri balbal, kápuna te tabar natum mai hat, káptesang. Una támri mai balbal sang.10 Ngo natum na sung iáu suri isu,ngádáh? Káp una te támri maikanih. 11 Á gam tan sápkin kálámul,mái sár gam mánán suri támri rangnat gam mai lain táit. Mái Kákgam imi bát a lala sorliu sang i kánmánán suri artabar, má ngorer áklu tari tan lain táit si rung erei disungi.

6:32: Mat 6:8 6:33: 1Ka 3:11-14; Sak 37:4,25; Rom 14:17 7:1: Rom 2:1; 1Ko 4:5; Iak 4:11-127:2: Mar 4:24 7:7: Mar 11:24; Ioa 14:13, 15:7, 16:23-24 7:8: 1Io 3:22, 5:14-15 7:11: Iak 1:177:12: Mat 22:39-40; Luk 6:31; Rom 13:8-10

MATAIO 7:12 13 MATAIO 7:2712 “Gama lu longoi mai

matananu á matngan tatalen ereigam nem on ngo da longoi mamgam. Erei á sálán muswan ánagogon si Moses má aratintinkáián tan tám worwor tus.”

Mátán kas a kidutLuk 13:24

13 Mái Iesu a sopasun mul i kánaratintin ngoromin,

“Koion gama kusak i mátán kasa tápál, ái sár gama kusak sang imátán kas a kidut. Kabin mátánkas a tápál a han uri pokon án hiruáklis, má marán kálámul dikte muron kabin ngo sál erei a malmu sár.14 Ngorer iau parai si gam ngo gamakusak i mátán kas a kidut. A táminngo gama láklák i sál a marán isomsom kus on má kápte di maránái rung di lu mur on, ái sár na lamgam uri liu áklis.”

Ololoh kuluk suri tan angagur án támworwor tus

Luk 6:43-4415 Mái Iesu a parai mul ngo,

“Gama ololoh kuluk i gam sangsuri tan angagur án tám worwortus. Ngo gama mák di di han surgam, ki di han suri araturán ngorotan sipsip, mái sár imi bál di dingorer i pap rokoi sang. 16 Má gamamánán ilmi ninsin i di muswantili matngan tatalen di longoi. Angorer i kaulbek kápate artálársuri na oboi wán wain ngo wántawan. 17-18 Kubau a oboi sápkinwán, kápte ngo ái á lain kubau. Lainkubau a lu oboi lain wán, má kápa tini oboi sápkin wán. Má ngorermul sápkin kubau a lu oboi sápkinwán, má káp a tini oboi lain wán.19 Kubau erei kápate oboi lain wán,da tár palai má dák sápkai uri kám-nah. 20 Má ngorer una mánán ilamdi á tan angagur án tám worwor tussuri tatalen di longoi.”

Ái sinih na kusak i lolsit si Káláu?Luk 13:25-27

21 Mái Iesu a sopasun kán aratintinmák parai ngo,

“Marán kálámul alatung di muri iau mai ngus di sár ngorer dilu utung iau mai Konom, mái sárkápdite nem suri ina kátlán i di.Á di ái rung erei kápdate sol urilolsit tilami bát. Mái sár ái rungdi mur muswan i nemnem si Kangimi bát, ki á di sang da kusak urilolsit tilami bát. 22 Má i bung áiKáláu na nagogon i tan kálámulno, marán kálámul da tur má dákparai singing ngo, ‘Konom, kangKáláu, á gim á minái rang tárim.Gim lu arbin mai ngisam uri narsánmatananu, má gimá lu tipar palaisápkin tanián mai ngisam, má gimálu longoi marán akiláng mul mai.’23 Io, má iau ina parai si di ái rungerei ngo, ‘Auh, wa kápte iau mánáni gam má kápte ngo gam rangtáring. Á gam á tan tám abulbul,má ngorer gama kaplah alar iau!’ ”

Aru tám long rumLuk 6:47-49

24 Mái Iesu a arahi kán aratintinmák parai ngoromin,

“Ái koner a han sur iau má alongra pasi kak worwor má a muron, ái ina para talsai si gam. Ái angoro kálámul a tám mánán ereia longoi kán rum máng kakas maitoros uradi sang i iátin hat er ipálkibán bim. 25 Io, namur a hus iráin má a tibin i dan má lala kihkiha hut, má atul i táit er ditul tohoisuri suhi rum erei suri na musuh.Mái sár ngo káp sang, kabin ngorum erei a longoi i iátin hat má áktur rakrakai. 26 Mái sár ái koner alongrai kak worwor má kápate muron, ái a ngoro kálámul a ngul erei alongoi kán rum i lol kon má kápatelala kakas mai toros uradi lal. 27 Mánamur i pákánbung ngo a hus i ráinmá a tibin i dan má lala kihkih a hut

7:15: Mat 24:24; Apo 20:29; 2Pe 2:1 7:16: Gal 5:19-22; Iak 3:12 7:19: Mat 3:10; Luk 3:9; Ioa 15:67:20: Mat 12:33 7:21: Luk 6:46; Iak 1:25 7:23: Sak 6:8; 2Ti 2:19

MATAIO 7:28 14 MATAIO 8:13

mák gunrai rum erei, ki ák musuhmá ák lala sák taladeng!”28 Má ngorer a arahi kán aratintin

ái Iesu, má ngo di longrai kán arat-intin, di pánsálngát on, 29 a kabin ngokán aratintin kápate ngoro aratintinkáián bos tám mánán uri nagogon.Kápte. Di longra ilmi ngo kán arat-intin a mon i rakrakai on ngorer ikálámul a tarwai ái Káláu.

8A aliu pasi kesi lepra ái IesuMar 1:40-45; Luk 5:12-16

1 Má namur, i pákánbung er áiIesu a sosih tilamuni pungpung, tilikmatananu iatung di láklák tiklik mai.2 Má kesi kálámul iatung a bonta noikápán páplun i lepra. I pákánbunga mák Iesu, a han mák pur dirta-pul i mátán táil ái Iesu mák sungingoromin, “Konom, ngo u nem on, uarwat suri ngo una asengsegeng pasiau!”

3 Mái Iesu a longrai ngorer máksarsara mai limán mák top i páplunkálámul erei má a parai singin ngo,“Iau nem on. Inái ukte sengsegengmá!” Má káp melek sár mul má lepraa bokoh alari kápán páplun kálámulerei mák sengsegeng.

4 Má namur ái Iesu a inau onngoromin, “Koion una kálik paraisingin tekes. Una han má unákpara inngas iáu singin tám osmapak,má unák tari singin á kam osmapakngorer ái Moses a parai, má kamosmapak erei na inngas tari ngo kamsasam ákte rah.”

Ái Iesu a aliu pasi toptop káián kesitátáil kán tan tám arup

Luk 7:1-105 Má ngorer di láklák má dik han

hut iatung i malar á Kapernaum áiIesu di. Má kesi tátáil kán tan támarup til Rom, ái iatung, má a hutnarsán má a lala sung Iesu suri natángni, má ngorer a parai si Iesu ngo,6 “Konom, kesi tám arardos kaiak a

lala sasam, má kápate artálár suri naaptur má.”

7 Mái Iesu a longrai ngorer má aparai singin tátáil erei ngo, “A kuluk.Ina tiklik mam iáu uri kam rum suriinak asengsegeng pasi nák liu kuluk.”

8-9 Má tátáil er a parai ngorominsingin, “Konom, á iau á kálámul dikteobop iau i lalin kak pakpakta, má amon mul i kak rakrakai suri kátlán itan tám arup di lu kis i lalin i iau. Mángorer a mon i kak nokwan suri taripalai kes ngo, ‘Han,’ má a han. Má ngoiau bin pasi kes mul ngo, ‘Lákám,’ ki alu taram i kaungang má a lákám. Mángo iau dos palai kak tám arardos ngo,‘Longoi minái,’ ki ák lu longoi sár. Máiau mánán ngo á iáu a mon i kamrakrakai mul suri para palai worworsuri aliu pasi kálámul a sasam suri nákliu. Má, Konom, iau lawa pas iáu. Kápiau te lain kálámul artálár suri ngouna kusak ur main i rum. Ngorer kiuna tu para palai kam pinpidan sár,má kak tám arardos na sengsegengkaleng.”

10 Má ngo ái Iesu a longrai ngorer,a sodar suri. A ilang suri matananu dilu murmur on má ák parai ngoromin,

“Mákái! A támin iau parai sigam, káp iau te banai besang itekesi kálámul ngoro tátáil mináimai ruruna ngoromin, kápte kes tilmain Israel. 11 A támin á ngorominina bit gam on, ngo i bungun na-gogon na marán i kálámul tili risántili ahat i mátán kihkih no da lákámmá dáng kis suri namnam tiklikmam Abaram mái Aisak mái Iakopi lolsit tilami bát a kabin i kándiruruna i iau. 12 Mái sár marán tilimatananu Israel di hol on mul ngoda sukis suri namnam i lolsit tilamibát, mái sár kápte sang, kabin kápkándi te ruruna i iau. Á di da sápkadi dák tang má ararat ngis iatung ipokon a tuan kuron.”13 Má ngorer ái Iesu a parai singin

tátáil kán tan tám arup erei ngo, “Unalu hut má, má kam ruruna erei ina

7:29: Mar 1:22; Luk 4:32 8:4: Him 14:1-32; Mat 9:30; Luk 17:14 8:11: Luk 13:29 8:12: Mat22:13, 25:30; Luk 13:28

MATAIO 8:14 15 MATAIO 8:29long artálár pasi uri narsam.” Má ián pákánbung sang erei, tám arardoskáián tátáil erei a sengsegeng sár.

Ái Iesu a aliu pasi marán kálámulMar 1:29-34; Luk 4:38-41

14 Má namur ái Iesu a han kusakuri rum si Petero. Mái mámán ái kánwák ái Petero a bop mai sasam, a lalamálmálas. 15 Mái Iesu a han má áktop i limán, má ngorer a bokoh alari isasam erei má a sengsegeng. Má wákerei a aptur mák leget i te namnam uráián ái Iesu.

16 Má ngo ákte ronron i bung ereisang, matananu di hut talum iatung.Marán si di a mon i rang tur di sápkintanián a porta i di, má dik long pas diuri narsá Iesu, mái Iesu ák dos palaitan sápkin tanián alari tan kálámulerei. Mái rung di sasam mul, ái Iesua aliu pas di no keskeskes má diksengsegeng má. 17 A longoi ngorer áiIesu suri long arwat pasi worwor er áiAisaia tám worwor tus ákte parai ngo,“Ái sang ákte asengsegeng palai tansasam alar git!”

Ái sinih na kalik án aratintin si Iesu?Luk 9:57-62

18 Má ngo ái Iesu a mákái matananudi iatung kári, má ngorer a parai sin-gin kán kalilik án aratintin ngo, “Gitmá urada i balsán dan taliu tilada.”

19 Má kesi tám mánán uri nagogona hut i narsán má a parai si Iesu ngo,“Tám Aratintin, gitar no á iau. Tanpokon no una han ur on, ina mur iiáu.”

20 Mái Iesu a parai singin ngoromin,“Tan pap rokoi a mon i nián i di di lubop on, má tan man a mon i páhiuni di mul di lu bop on. Mái sár NatunKálámul, kápte pokon na mangeh áimá oboi lul on. Ngo ái rung di áslaisuri mur on, na kápte gut á nián i dimul suri mangeh ái.”

21 Má kesi kalik án aratintin mul aparai si Iesu ngoro minái, “Keskam,Konom. Mulán táit be, una mángát

pala iau má inak han suri tahun tatabe.”

22 Ái Iesu a kosoi kálámul erei ngo,“Suri tahni minat, kandi talar ái rungkáp kandi te liu. Má ngo á iáu u nem iliu muswan, ki una mur i iau sang.”

Ái Iesu a amatau i bátMar 4:35-41; Luk 8:22-25

23 Má namur ái Iesu má kán kalilikán aratintin di sa uri mon má dik han.24 Di lu hanhan tangrai dan taliu, máiIesu a han bopbop iatung i polgonmon mák boptin. Má namur tilik bát ahut, má pákán nah a aptur má a kusakuri mon má a káng mai dan. 25 Má tankalilik án aratintin di mákái ngorermá dik mátut, ki dik áplas Iesu má dikparai singin ngo, “Konom, una saraspas git! Gitáng kong má minái!”

26 Mái Iesu a pán mák parai singinkán kalilik ngoromin, “Gam mátutsuri dáh? Káp kamu te ruruna?” Mánamur a tur kári kihkih má dan mul,má kihkih a aunges má dan a siaroh.

27 Má tan kalilik án aratintin dimákái ngorer má dik sodar suri, mádik worwor arliu i di sang ngoromin,“Matngan kálámul ngádáh á mináikihkih má dan diar taram singin?”

Ái Iesu a asengsegeng pasi arukálámul a mon i diar i sápkin tanián

Mar 5:1-20; Luk 8:26-3928 Má namur ái Iesu tiklik mai kán

kalilik án aratintin di hut i balsándan taliu tilada, i balis á Gadara. Máaru kálámul iatung sápkin tanián amon i diar, má diar lala sák taladeng,taba kándiar arup. Diar lu kis tangraitan mátán hat erei di lu tahni tanbuli ái, má tan kálámul di lu mátutsuri urup on á pokon er. Má ngo áiIesu a hut iatung, diar so tilatung itarang er má diar hut i narsán ái Iesu.29 Má káp melek má diar má perekngoromin, “Á iáu Natun ái Káláu, suridáh u soksok gim? Ukte hut onin suriuna arangrangas i gim, be? Mái sárbungán nagogon kápte besang!”

8:17: Ais 53:4 8:20: 2Ko 8:9 8:21: 1Ka 19:20 8:24: Sak 4:8 8:26: Mat 14:31; Sak 89:98:29: Mar 1:24; Luk 4:41

MATAIO 8:30 16 MATAIO 9:1330 Má pokon erei a hut on ái Iesu,

a kálik tepák alari pokon erei kesinumán bor di lu namnam iatungon. 31 Má bos sápkin tanián dimákái ngorer má dik lala sung Iesungoromin, “Ngo u nem suri long palagim alari aru kálámul minái, ki unados i gim má gimák sol uri tan borimunang.”

32 Mái Iesu a parai narsán tan sáp-kin tanián ngo, “Ngorer gama so má!”Io, tan sápkin tanián erei di so alariaru kálámul er má ding kusak uri tanbor. Má ngorer má numán bor erei disangar i rut sosih uradi dan taliu mádi no ding kong.

33 Tan kálámul di lu ololoh i numánbor erei di mákái ngorer a longoi áiIesu, má dik rut má dik para saraiarbin tangrai bimán rum erei surinumán bor má táit mul ákte hut inarsán aru kálámul er sápkin tanián amon i diar. 34 Má ngorer matananu tilibimán rum erei di han suri worwormam Iesu, má dik sungi suri na hanpas tilatung sang i kándi malar.

9Ái Iesu a aliu pasi kálámul a peuMar 2:1-12; Luk 5:17-26

1 Má ngorer ái Iesu di di sa kalenguri mon erei sang má di alus kalengpolsai dan taliu á Galiláiá, má dik hanmasar kaleng á Kapernaum i malarer ái Iesu a lu kiskis ái. 2 Má namurte kálámul di kipi kesi peu mai kibánsang kabin kálámul er kápte a lu lák-lák. A mákái kándi ruruna ái Iesu,má a parai singin peu ngoro minái,“Koion una mátut, tuang. Kam sápkintatalen ákte pah alar iáu.”

3 Má tan tám mánán uri nagogondi longrai ngorer má dik turpasi worarliu i di sang ngoromin, “Ái sinih ákálámul minái a pulus Káláu?”

4 Mái Iesu a mánán i kándi holholmá ák parai si di ngoromin, “Suridáh a káng i bál gam mai boh sápkinholhol ngorer? 5 Á iau a mon i kaknokwan suri parai singin kálámul erei

a peu ngo, ‘Kam tan sápkin tatalenákte pah,’ kabin ngo iau arwat mulsuri parai ngorer singin kálámul erngo, ‘Una aptur, una kipi kibam máunák láklák!’ 6 Má inái ina inngas tarisi gam ngo Natun Kálámul a mon ikán nokwan suri long palai bos sápkintatalen main i naul bim!” Má ngorera parai singin peu ngoromin, “Apturmá, unák pusak pasi kibam má unákhan uri kam rum!” 7 Má kálámulerei a aptur mák pusak pasi kibánmá a kaleng uranang i rum. 8 Mángo matananu erei di mákái, di lalamátut má dik para agas Káláu suri atari á matngan rakrakai erei singinkálámul.

Ái Iesu a kilkila pas MataioMar 2:13-17; Luk 5:27-32

9 Mái Iesu a aptur alari malar ermák han. Má ngo a lu lákláklák tan-grai sál, a mákái kesi kálámul ngisánái Mataio, kesi tám kip takis, a sukispagas iatung i rumán kip takis. ÁiIesu a mákái mák parai singin ngo,“Una mur i iau.” Mái Mataio a longraingorer mák aptur má a mur i Iesu.

10 Má namur ái Mataio a longoilala namnam sur Iesu i kán rum sang.Má ngorer ái Iesu má kán kalilik ánaratintin má marán te rung tili rákánhim án kip takis má te mul á tantám abulbul, di no di kis talum surinamnam iatung. 11 Má te Parisaio dimák Iesu ngo a kis tiklik mai tan támsápkin ngorer, má dik parai singin tankalilik án aratintin si Iesu ngoromin,“Suri dáh kamu tám aratintin a nam-nam tiklik mai tan tám kip takis mátan tám abulbul?”

12 Má ngo ái Iesu a longrai, a hanmáng kos di ngoromin, “Ái rung dilain liu kápdite sáhár sur tekes ngona aliu di, ái rung di sasam masiksár. 13 Gama han má gamáng kiparatintin tili Buk Tabu suri muswanon á pinpidan min er ái Káláu a paraingo,

9:1: Mat 4:13 9:4: Luk 9:47; Ioa 2:25 9:6: Ioa 17:2 9:11: Luk 15:2 9:13: Ose 6:6; Mat12:7

MATAIO 9:14 17 MATAIO 9:27‘Iau nem i gam ngo gama lu armámna

uri narsán matananu.Ái a kuluk si diar á osmapak mai

ololas.’Ngorer má iau, káp iau te hut surikilkila pasi bos tám nokwan, iau hutsuri bos tám sápkin.”

Tatalen suri ahalMar 2:18-20; Luk 5:33-35

14 Má kesi bung kalilik án aratintinsi Ioanes Tám Arsiu di han má digálta Iesu ngo, “Suri dáh gim má tanParisaio gim lu ahal, mái sár ngo kamkalilik án aratintin á iáu kápte?”

15 Ái Iesu a longrai má a kos dingoromin, “Ngádáh? Ngo da longoinamnam án akila, gam hol on ngomatananu da tinang má da álai nam-nam i pákánbung er kálámul a hutn-gin kila a kis tiklik mam di? Kápte!I bung kesi kálámul a kila, di no dinamnam tiklik. Má namur da longpasi kálámul er a hutngin kila má nákbokoh alar di. I bung erei da ahal.”

Koion gita ardolat i torahin tatalen mai hutngin tatalen

Mar 2:21-22; Luk 5:36-3916 Mái Iesu a sopasun kán worwor

má a parai ngoromin,“Ngo kes a mon i kán rápán sulu

mák nem ngo na mapmap on, káp-nate baut arsaktai mapmap a lon-goi mai hutngin sepen sulu káptebe di gorsai. Ngo na baut arsaktaingorer, má namur na gorsai, hut-ngin na hius sang má nák tarápáitorahin má na ráp pakta i mátánerei.

17 “Má kápte kesá kálámul naurai hutngin suir wain uri torahinátbán dan di longoi mai kápán me.Ngo na longoi ngorer, suir wainerei na sut má na korkor má náktarápái torahin átbán erei má nákráp, má suir wain na sal no. Gitatotrai hutngin suir wain uri hut-ngin átbán dan suri diar no diarasut tiklik. Ngorer má suir wain máátbán diar no káp diara te sák.”

Natun tahlik i pakpakta má wák asami dár

Mar 5:21-43; Luk 8:40-5618 Má ngo ái Iesu kán tu worwor

narsá di be iatung, io kesi kakunIudáiá a pakpakta án lotu a hut siIesu iatung má a pur dirtapul i mátántáil mák parai singin ngo, “Iau hansuri parai singim ngo inái sár natungtahlik ákte mat, má una lákám unákoboi limam on má nák aptur alari mi-nat má nák liu.” 19 Má ngorer ái Iesu aaptur, má kán kalilik án aratintin muldi tiklik mai má di mur i kálámul erei.

20 Má kesi wák iatung a sasam maidár arwat mai sángul mai aru á bet. Amákái kalang má dár kápate rah. Máwák erei a láklák namurwa Iesu máa singli nomnobon lusán, 21 kabin ahol on ami bál ngoromin, “Ngo ina tusingli lusán sár, ina sengsegeng.”

22 Mái Iesu a ilang má a mákáingorer má ák parai singin ngoromin,“Wákán, koion una mátut. Kam ru-runa ákte aliu pas iáu!” Má i ánpákánbung sang erei, wák er a sen-gsegeng sár.

23 Má namur ái Iesu a hut iatung irum káián pakpakta erei má a mákáidi husi tulal, tatalen di lu longoi amiiátin buli, má lala matananu di tangmá di lala wakwak. 24 A mákái ngorerái Iesu má a parai si di ngo, “Gamaso no tilatung i rum! Kalik átlái ereisinih ngo a mat, a boptin sár.” Mádi longrai ngorer má dik lala nongnai.25 Mái Iesu a bit rangas uri narsá dingo da so. Má ngo dikte so no, ái Iesua kusak urami rum suri kalik átlái ermá a top pasi limán, má kalik átlái era aptur. 26 Má matananu di para saraiarbin uri táit minái, má a han arkaliuti balis no á Galiláiá.

Ái Iesu a apán pasi mátán aru rau27 Mái Iesu a aptur alari malar erei

má a lu hanhan iamunang tangraisál. Má aru kálámul diar rau diariatung, diar longrai ngorer má diarálu murmur i Iesu. Má ngorer diarálu binbin suri ngo, “Natun ái Dewit,

9:14: Luk 18:12 9:21: Mat 14:36 9:27: Mat 20:29-34

MATAIO 9:28 18 MATAIO 10:4una mámna giur be!” Mái sár ái Iesukápte be a bin kos diar. 28 Má namurái Iesu a hut iatung i kesi malar má akusak uri kesá rum. Io, ngorer aru rauerei diar mur on má diará hut iatungi narsán ái Iesu. A longrai ngorer diarlu binbin i aru rau er ái Iesu, io ngorera ilang má a mák diar má a gálta diarngoromin, “Ngádáh á kamur ruruna?Gaur ruruna i iau ngo arwat ina apánpasi mát gaur?” Má diará kos Iesungo, “Áá, Konom, giur ruruna i iáu.”

29 Mái Iesu a taram i diar má a singlimát diar mák parai si diar ngo, “Táitgaur ruruna suri ngo ina longoi mamgaur, ki erei má!” 30 Má ngorer mátdiar a pán má diará mákmák sang.Mái Iesu a inau i diar ngo, “Gaurátemákmák kaleng má erei, má koionsang gaura parai singin te kálámul!”31 Mái sár diar aptur pas tilatung alarIesu, má diará para sarai arbin ur ontangrai kunlán balis no erei.

Ái Iesu a asengsegeng pasi kálámula gap i ngudun

32 Má ngo aru kálámul erei diar ap-tur pas má diará han má, ki te kálámulbul di tangnai kesi kálámul narsá Iesua gap i ngudun kabin sápkin taniána mon on. 33 Mái Iesu a long palaisápkin tanián alari kálámul erei, mákálámul erei a turpasi worwor kaleng.Má tan kálámul iatung di mák Iesu along palai sápkin tanián alari kálámuler má dik pángáng suri, má dik paraingoromin, “Na wa tikai sang! Oninpala sang gitá mákái á matngan táitngoromin a tapam hut main Israel!”34 Mái sár tan Parisaio di mákái ngorermá dik parai uri Iesu ngo, “Rakrakaierei káián ái Satan. Kabisit káián tansápkin tanián a tari singin suri ák lutipar palai tan sápkin tanián mai.”

Ái Iesu a mámnai matananuLuk 10:2

35 Má namur ái Iesu a han tangraitan bimán rum má malar mul, mák

lu atintini matananu i tan rumán lotumá a lu arbin mai lain arbin surilolsit tilami bát, mák lu asengsegeng imatananu alari kandi toltolom sasam.36 Mái Iesu a mákái tilik lala matananumá a mámna di, kabin a mák di dingoro tan sipsip kápte te kák di máktabureng i kandi holhol suri káptetám artangan. 37 Má ngorer ái Iesua inau i kán tan kalilik án aratintinngoro minái,

“Matananu minái di ngoro bal-bal i num ákte matuk. Mái sár ngotan tám him kápdite marán suri iltalmi balbal. 38 Má ngorer gamasung Koner a kátlán i num erei surina tarwa pala te mul i tan tám himsuri da dung talmi kán balbal ereiákte matuk i kámniánsit.”

10Ái Iesu a ilwa pasi 12 á kalik uri kán

kalilik án aratintinMar 3:13-19; Luk 6:12-16

1 Namur ái Iesu a kilkila pasi kánsángul mai aru á kalik án aratintin urinarsán, má a tari nokwan si di suri datipar palai bos sápkin tanián má dákasengsegeng i tan kálámul alari bostoltolom sasam. 2 Má ngis di á sángulmai aru á bos apostolo er si Iesu angoromin:

turpasi tili Saimon, kesá ngisánmul ái Petero;

mái Enru tuán;mái Iakobo diar tuán ái Ioanes, aru

natun ái Sebedaio;3 mái Pilip;mái Batolomi;mái Tomas;mái Mataio tám kip takis;mái Iakobo natun ái Alpius;mái Tadius;4 mái Saimon, kálámul a tur

rakrakai suri da sikra palaikurtara alari Israel;

mái Iudas Iskariot, ái koner na agurtar Iesu.

Sángul mai aru di han mai arbinMar 6:7-13; Luk 9:1-6

9:30: Mat 8:4 9:33: Mar 2:12 9:34: Mat 12:24; Mar 3:22; Luk 11:15 9:35: Mat 4:23; Mar 1:399:36: Lál 27:17; 1Ka 22:17; Skr 10:2; Mat 14:14; Mar 6:34 9:37: Luk 10:2 10:1: Mar 6:7; Luk 9:1

MATAIO 10:5 19 MATAIO 10:195 Mái Iesu a eran suri na dos palai

sángul mai aru á kálámul erei suri dahan, má ák inau i di ngoromin,

“Koion gama han uri malarkándi ái rung tili risán, má tanmalar mul á Samaria koion gamahan átik ái. 6 Mái sár gamahan nokwan uri malar kándi ámatananu Israel, ái rung di ngorotan sipsip di han benget má káptekák di. 7 Gama han uri narsá di mágamák arbin talas suri lolsit tilamibát páput sár má na hut mái Káláuna kátlán i git. 8 Gama aliu pas diái rung di sasam, mái rung er dimat, gama aptur kalengna di alariminat suri dák liu. Mái rung er disami lepra, gama asengsegeng pasdi mul, má gama long palai sápkintanián er a porta i te kálámul.Rakrakai erei iakte tari si gam ergamáte otoi, kápte gam hul pasisinging. Má ngorer gama araliu sármá koion da hul gam suri.

9 “Má i kamu inan erei, koiongama kip te pirán tabal i kamurat. 10 Má táit án dudung má bukuri tangan gam i láklák, rehei mul,koion gama top on. Má koiongama kip kamu te kelkeles má tebákrai kik gam mul, erei sár gamáteoboi. Gama han suri him i katbánmatananu erei, má ngorer a kulukda tabar gam mai táit gam sáhársuri.

11 “Má i pákánbung gama hutiatung i bimán rum ngo malarerei, gama sálah suri kálámul gamamákái ngo kálámul erei a lainninsin má nák árár pas gam. Kiái sang gama mur on uri nián, mángorer gama kis tiklik mai pang ibung er gama aptur alari. 12 Mángo gama han átik i rum káiánkálámul erei má gamá kusak, iogama parai ngo, ‘Matau uri bál gamá gam kis i rum minái!’ 13 Ngoái rung tilatung i rum erei di árár

pas gam, ki kamu worwor án ara-sosah na kis tiklik mam di. Mái sárngo kápte lain ninas di longoi mamgam, gama kaplah alar di mai kamuworwor án arasosah erei. 14 Io, mángo te kálámul i malar ngo rumkápte di nem suri árár pas gamngo da alongra suri worwor gamaparai mam di, ki gama aptur alar diiatung i kándi rum, má gamák hanalari malar erei má gamák tinrapalai rah tili kik gam suri para in-ngasi ngo kándi sápkin a kis pagasi káil i di sang. 15 Gam mánán álala rangrangas hirá er a hut i arumalar Sodom má Gomora má diarábam no. Wa a gengen sár á ran-grangas erei. A muswan iau paraisi gam ngo i bungun nagogon áiKáláu na arangrangas i matananu imalar Sodom má Gomora. Mái sárrangrangas erei kápnate lala paktangorer i lala rangrangas taladengna oboi uri matananu i malar ereikápate tangan gam.”

Aramikmik na hutMar 13:9-13; Luk 21:12-17

16 Mái Iesu a sopasun kán worworuri narsán kán kalilik án aratintinngoromin,

“Erei gama han má, ina tarwagam ngoro tan sipsip uri katbán tanpap rokoi. Má ngorer koion gamangul sur di. Gama lain mákmákngorer i tan tárgau suri gamák lumák ilam di ngo kamu tan kurtarasang, mái sár gama liu namurwaitatalen a pilpil ngorer i bun i kat-bán i di. 17 Gama ololoh kuluk igam. Da tola gam má kabat pasgam, má ngorer da kip gam urinagogon. Má da lu tas gam i rumánlotu. 18 Má da lu talka ráhra gamuri mátán táil i bos tám nagogonmá i mátán táil i bos kabisit kandi áirung tili risán suri ngisang, má na-mur gama arbin narsá di. 19 Má ngoda obop gam uri nagogon, koion

10:6: Ier 50:6 10:7: Mat 3:2, 4:17; Luk 10:9, 11 10:9: Luk 10:4 10:10: Luk 10:7; 1Ko 9:1410:12: Luk 10:5-6 10:14: Luk 10:10-12; Apo 13:51 10:15: Mat 11:24; Iut 7 10:16: Luk 10:3;

Rom 16:19 10:17: Mar 13:9-11; Luk 12:11-12, 21:12-15

MATAIO 10:20 20 MATAIO 10:34gama konngek suri worwor ngádáhgama parai. Pákánbung erei nahut sang á worwor gama parai,20 kabin pinpidan erei gama paraikápte ngo kamu. Ái Káláu Kák gamna tarwa palai Tanián nák apos tariuri kamu holhol á worwor gamaparai, a ngoro Tanián sang á erei aworwor tili gam.

21 “I pákánbung erei, kálámul nakip tar tuán uri minat. Má ngorermul i aratámán, kákán na kip tariminat uri natun. Mái natun mulna togor i kákán mái mámán má naobop diar uri minat. 22 Matananuno da mikmikwa gam káplabin suriau. Mái sár kono a tur rakrakaipang i arahrahi, ái Káláu na aliwisang. 23 Má ngo di abilbilingna gami malar erei gam han ur on, gamatáu bul uri kesá malar. A muswaná minái iau parai si gam ngo kápgama te arah noi besang á balis áIsrael mai kamu him, mái NatunKálámul na tur soura.

24 “Má kápte kesi kalik án arat-intin a pakta sorliwi kán tám arat-intin, má kápte tám toptop a paktasorliwi kán tátáil. 25 Kalik án arat-intin na kuluk i bál ngo na ngorokán tám aratintin. Má toptop, ngona ngoro kán tátáil, na kuluk i bálsang. Káksiai ngo tám aratintin akuluk ngo a tám sápkin, matananudi lu hol on ngo kán kalik án arat-intin a ngorer i kán tám aratintinsang. Má ngorer iak parai si gamngoromin. E ngo di lu utung iaumai Belsebul, ki ngorer da utunggam mam te táit a lala sák sorliwingis er di utung iau mai.”

Ái sinih gama bulat suri?Luk 12:2-7

26 Mái Iesu a sopasun mul i kán wor-wor uri narsán kán kalilik án aratintinngoromin,

“Má tan kálámul di kurtara mamgam, koion gama mata di. Táit erei

di bohoi, da sakra sarai. Má bohtáit no a punpunam, da tur talas.27 Má ngorer táit iau parai si gam ikuron, gama parai i talas. Má táitmul gam longrai di arasás mai uritalngán kálámul, da bin mai i lolmalar.

28 “Koion gama bulat sur di áirung da up bingi kápán páplun igam sár má kápdite arwat ngo daup bingi tanián i gam. Ái sár gamamata Koner a mon i kán rakrakaisuri na up bingi kápán páplun kálá-mul má tanián mul má nák sápkaiuri pokon án hiru áklis. Ái sangá matngan kálámul gama bulat on.29 Di sirai aru i usir artálár mai kesigengen pirán tabal sár, be? Ái sárngo kesi usir a pur mák mat, áiKáláu a talas ur on, wa ákte mángátpalai suri ngorer! 30 Má gam, áiKáláu a lala hol pas gam. Wa áktewás noi á tan towon nih gam er ilul gam. 31 Io, ngorer koion gamabulat kabin gam no sang gam táminmuswan i mátán táil ái Káláu alaritan usir.”

Ái rung di mur i Iesu, dánih dalongoi?

Luk 12:8-9, 12:51-53, 14:26-2732 Mái Iesu a sopasun mul i kán wor-

wor uri narsán kán kalilik án aratintinngoromin,

“Ái koner a para talsa iau singinmatananu ngo ái á kaiak, á iau inalongoi mul ngorer, ina para talsaikálámul er i mátán táil i Kakang imibát ngo ái á kaiak. 33 Mái sár áikoner a arkawar pala iau i mátánmatananu ngo ái kápte ngo táring,á iau mul ina arkawar palai i mátántáil i Kakang imi bát.

34 “Kái gama hol on á gam ngoiau hut mai moloh ur main i naulbim suri na tukes i kamu hol sár.Kápte sang! Kabin te da rurunai iau má te kápte, ngorer iau hut

10:20: Ioa 14:26 10:21: Mik 7:6; Mat 10:35; Mar 13:12; Luk 21:16 10:24: Luk 6:40; Ioa 13:16,15:20 10:25: Mat 9:34, 12:24; Mar 3:22; Luk 11:15 10:26: Mar 4:22; Luk 8:17 10:28: Rom 8:31;Iak 4:12 10:31: Mat 6:26 10:33: Mar 8:38; Luk 9:26; 2Ti 2:12 10:35: Mik 7:6

MATAIO 10:35 21 MATAIO 11:6ngoro is án arup suri gama kis ar-sagil. 35 Áá, ái kákán na tur kaplahalar natun, mái natun na mos ikákán. Na ngorer mul ái mámánna tur kaplah alar natun tahlik, máinatun tahlik na mos i mámán. Wákna mos mai ián lik, má ngorer nákru i diar. 36 Mái rung di lu kis i kesárum, á di da lu kurtara kaleng mamdi sang.

37 “Ái koner kán armámna urinarsá kákán mái mámán a paktasorliwi kán armámna sur iau, áikápate arwat suri na kang kalik ánaratintin. Mái koner kán armámnauri narsán rang natun a pakta sor-liwi kán armámna sur iau, ái mulkápate arwat suri na kang kalik ánaratintin. 38 Ngo ái koner a nemsuri na mur i iau, na puski kánkubau kus sang má nák murmuri iau mai, ngorer na bál tari sanguri lalin i iau má na eran suri namat ngoro iau. Mái koner kápatelongoi ngorer, ái kápate arwat surina kalik án aratintin kaiak. 39 Mángorer ngo kálámul a tar kunlaikán liu suri na bes mai tan táit tilmain i naul bim, ki liu muswan er akis áklis na bokoh alari. Mái sár áikoner kápate mámnai kán liu mákáslai rangrangas sur iau, ái na aturpáptai liu muswan er.”

ArsupanMar 9:41

40 Mái Iesu a arahi kán worworuri narsán kán kalilik án aratintinngoromin,

“Ái koner a árár pas iáu, kápateárár masikna pas iáu, a árár pasiau mul. Mái koner a árár pas iaungorer, kápate árár pas iau masik,a árár pas Koner mul a tarwa iau urmainái. 41 Má ngo kesi kálámul atám arbin si Káláu má ngorer kesikálámul ák árár pasi kabin a támarbin, arul er ái Káláu na supnitám arbin mai, kálámul erei na otoimatngan arsupan erei mul. Máikoner a árár pasi tám arbin si Káláu

kabin tám arbin er a lu mur arwati nemnem si Káláu, ái Káláu nasupan diar no mai kesi matnganarsupan sár. 42 Káksiai ngo kálá-mul a artangan mudán sár ngorera tari dan a gáwár singin kes tilidi á tan rang turang minái kabinngo turang, a támin muswan ngo áiKáláu na supni kálámul erei.”

11Ái Ioanes a gálta Iesu suri ngo ái á

MesaiaLuk 7:18-23

1 A be para noi tan worwor talas áiIesu uri narsán kán sángul mai aru ikalik án aratintin, io a aptur ái Iesutilatung i malar er má ák han uri tanmalar iatung i balis erei sang, má ákatintini tan kálámul má ák arbin mul.

2 Mái Ioanes Tám Arsiu a kis i bat-bat kalar i pákánbung erei. A alongratilatung má a longrai arbin sur Mesaiaa longoi tan him, máng kálik ngátngáti kán hol. Má ngorer ái Ioanes a artarisuri te kalilik án aratintin káián sangsuri da alongra singin. Má te kalilik ánaratintin káián di hut singin iatung,má ngorer a dos pala di má di hantapam hut narsá Iesu 3 má dik paraisingin ngo, “Una para talsai si gim be.Á iáu sár ái koner si Ioanes a parai ngona hut? Kol ngádáh, gima kis nanaibesang i tekes alatung be?”

4 Má ngorer ái Iesu a parai si di ngo,“Gama kaleng má gamák bit atalsaIoanes suri tan táit gamáte mákái mágamáte longrai. 5 Ngorer tan rau dimákmák kaleng; má tan rung di peudi láklák; tan lepra di sengsegeng; mátan rung a dik i talngá di, di alongramul; má ái rung dikte mat, di apturkaleng; má lain arbin a tapam hut sin-gin tan maris mul. 6 Ái koner a mánántus iau má kápate mikmikwa iau, nakuluk pala. Mái koner kápate mánántus iau má a hol pala iau, ngádáh nakuluk ngoi?”

10:38: Mat 16:24-25; Mar 8:34-35; Luk 9:23-24, 17:33; Ioa 12:25 10:40: Mar 9:37; Luk 10:16; Ioa 13:2011:5: Ais 35:5-6, 61:1

MATAIO 11:7 22 MATAIO 11:20Ái Iesu a bitái matananu sur Ioanes

Tám ArsiuLuk 7:24-29

7 Má tan kalilik án aratintin siIoanes erei di aptur pas má dik tur-pasi láklák kaleng uranang i narsánái Ioanes. Io, namur ái Iesu a turpasiworwor sur Ioanes uri narsán tilikmatananu má a parai si di ngoromin,

“I bung er gam han suri longraiarbin si Ioanes iamuni pokon mau,dánih gam han suri gama mákái?Gam han suri mákái táit bia ngoreri aun got a sámtur pagas má kihkihkán tu kihngai suri ák lek uradi ngouranang? Kápte! 8 Dánih sang gamhan suri mákái á gam? Gam hansuri mákái kálámul kán mermer atuan alal? Auh, kápte! Ái rungdi lu mermer ngorer, wa di á tankonom sang má di lu kis i rum kánkabisit. 9 Gama parai singing, dánihgam hol on suri gama mákái má?Gam han suri mákái tám worwortus? Mokol, a támin muswan. Máiau parai si gam ngo gamáte mákáimá tám worwor tus, mái konersang a sorliwi tan tám worwor tus,10 kabin ngo ái ái koner Buk Tabu aarbin suri ngoromin,

‘Mákái! Ina tarwai kesá kálámul suritari kak pinpidan.

Ái na táil i iáu, má na eran imatananu suri inan kaiam.’

11 A támin muswan iau parai sigam. Ái Ioanes a pakta sorliwi tankálámul no dikte káh di, mái sár áikoner a gengen i lolsit tilami bát,ái sang a pakta si diar ái IoanesTám Arsiu. 12 Tangkabin tungu eri pákánbung ái Ioanes Tám Arsiu aarbin mák arsiu ák han pang onin,tan tám ngákngák dikte tohoi surida tur kári má long sáksáknai lolsittilami bát. 13 Tangkabin hirá ák hanpang i bung ái Ioanes a hut, arbinákte kis i buk án nagogon si Mosesmá i buk kán tan tám worwor tus,má worwor er a arbin sur Elaisa nahut táil suri eran i sál suri lolsit

tilami bát na hut. 14 Má ngo gamakebeptai kandi arbin má gamá ru-runa on, ki ngorer gama mák ilmingo ái Ioanes Tám Arsiu ákte hutsuri kipi nián ái Elaisa, má ngorera long arwat pasi worwor taru erei.15 Ái koner a nem ngo na talas mána mánán, ki na kis án alongra.”

Tohtohpas ngádáh a artálár mamrung onin?

Luk 7:31-3516 Mái Iesu a sopasun i kán worwor

narsán matananu ngoromin,“Ina toh arwat i ngaul matananu

onin mai dánih? Di ngoro tankalilik di sukis má di hom i lolmalar. Kesi risán á kalilik di binur singin kesá risán, má dik paraisi di ngoromin, 17 ‘Á gim minái gimposri kuduh má gimá saksak surigama mil, mái sár kápgamte nemsuri mil! Io, ki gimá ilang suritáit án tinang, má ngorer gimá sakisaksak án mihmih tinang, mái sárkápgamte nem suri tang!’ 18 Mángaul matananu onin di lu ngorermam giur ái Ioanes Tám Arsiu. Ipákánbung ái Ioanes a hut, káptea lala namnam má kápte a lu ngini wain mul, má gamá parai ur onngo, ‘A ngul ái koner, a kis on gut isápkin tanián!’ 19 Má namur NatunKálámul a hut, má ái a namnammá a ngin, ki gamá parai bul uron ngo, ‘Mákái! Tám namnam matmá taba kán ngin mul i wain, má alu araturán mai bos tám kip takismá tan tám sápkin!’ Io, ái Káláuá polon á hol, má kán sál a támin,má ngorer ngo rung di mur on,di inngas tari ngo sál si Káláu anokwan má a kuluk.”

Tan malar kápdite ruruna i IesuLuk 10:13-15

20 Má i tan malar er ái Iesu áktelongoi tan akiláng ái tungu, kápditeilang alari kándi sápkin, má ngorer áiIesu a wor uri matananu tilatung mákparai uri di ngoromin,

11:10: Mal 3:1; Luk 1:76 11:12: Luk 16:16 11:14: Mal 4:5; Mat 17:10-13; Mar 9:11-13 11:19:Mat 9:14

MATAIO 11:21 23 MATAIO 12:321 “Gama tuan sák á gam tara Ko-

rasin má tara Betesaida! Gama tuansák taladeng sang kabin ái Káláu nanagogon i gam á matananu tilatungsuri tan akiláng ngo dikte longoi ikatbán i gam má kápgamte kis ánsum suri. Má ngo dikte han longoimul á tan akiláng ngorer hirá sangi aru á malar erei Tair má Sidon, wamatananu tilatung da han te oboiakiláng án mokos, má ngorer dasámri mul i kápán páplun i di maiiahiah suri para apos di ngo diktehol kaleng. 22 A támin muswan iauparai si gam, i bungun nagogon áiKáláu na tari rangrangas ur Tairmá Sidon. Mái sár rangrangas naoboi i gam á matananu Korasin máBetesaida na lala sák taladeng sang.

23 “Mái sár á gam á tara Kaper-naum bul, gam ngoi ngo gamarakrakai taladeng má pakta sorliwiboh malar no, be? Wa ái siniha parai si gam? Kápte sang! ÁiKáláu na sápka gam uradi tarang ánminat kabin kápgamte hol kalengalari kamu tan sápkin i pákán-bung erei gam mákái tan akilángdikte longoi i katbán i gam. Ngodikte han longoi mul á tan akilángngorer hirá sang i malar á Sodom,wa matananu tilatung da han tehol kaleng má, má ngorer malarerei kápnate sák, na ekesi kis mápang onin! 24 A támin muswan iauparai si gam, i bungun nagogon áiKáláu na tari rangrangas ur Sodom.Mái sár rangrangas na oboi i gamá matananu Kapernaum na lala sáktaladeng sang!”

Ái Iesu a para agas KáláuLuk 10:21-22

25-26 I pákánbung erei sang, ái Iesua parai ngoromin,

“Io, Tata, á iáu Konom u kátláni naul bát má naul matmatnganpokon no! Minái iau ot kuluk má

para agas iáu, Tata, suri sál ereiukte ilwa pasi ngo una mur on,má ngorer ukte para aposoi si rungkápdite lala mánán á táit er uktepunmai si di ái rung di mánán.”27 Má namur ái Iesu a parai mul

singin matananu ngo,“Ái Kakang ákte tar noi tan táit

singing. Ái Káláu masik a mánánmuswan i Natun, mái Natun masika mánán muswan i Káláu er Kákán.Mái rung a ilwa pas di ái Natun,á di mul di arwat suri da mánánmuswan i Káláu er Kákán, ngo áiNatun a inngas tari si di.

28 “Bos tám mánán uri nagogondikte taun pápta gam mai marántáit gam lu risgos suri mur on.Gama lákám ur main i narsang máinak pusak pasi kamu kipkip mágamák mangeh. 29 Gama rusantar gam uri lalin i iau má gamákmánán pasi singing á nemnem siKáláu. Ngo gama longoi ngorer,gamák lain aunges sang, kabin iaulu kuluk mai tan kálámul. 30 Iauparai ngorer si gam kabin aratintiniau atintin gam mai a malmu, mátalar ina tari si gam a tu bánbánsár.”

12Argálta suri bungán aungesMar 2:23-28; Luk 6:1-5

1 Má namur ái Iesu mai kán kalilikán aratintin di láklák tangrai tenumán padi i bungán aunges, má kánkalilik án aratintin di matpám. Io, diturpasi suri pulái padi má di parakpalai táprákun mai lim di má namurdi ani kotlin. 2 Má te Parisaio di mákáimá dik gálta Iesu ngo, “Suri dánihkam kalilik án aratintin di longoingoro minái má uri nagogon kángita parai ngo koion á longoi ngorer ibungán aunges?”

3 A kos di ái Iesu ngoromin,11:21: Ais 23; Ese 26-28; Ioe 3:4-8; Amo 1:9-10; Skr 9:2-4 11:23: Tgk 19:24‑28; Ais 14:13-15 11:24:

Mat 10:15; Luk 10:12 11:25-26: 1Ko 1:26-29 11:27: Mat 28:18; Ioa 1:18, 3:35, 10:15, 17:2 11:28:Ier 31:25 11:30: 1Io 5:3 12:1: Nag 23:25 12:2: Kal 20:10 12:3: 1Sa 21:1-6

MATAIO 12:4 24 MATAIO 12:20“Ngádáh? Kápgamte wás pasi

besang gut suri tatalen ngoromina longoi ái Dewit i pákánbung amatpám tiklik mai rang turán? 4 Akusak uri rum si Káláu má a top pasiberet erei di artabar mai uri narsánái Káláu, má ák ani. Má uri nagogonkángit kápate artálár singin ngona ani mái rung mul di tiklik mai,arwat sár mai tan tám osmapakmasik ngo da ani. 5 Mokol, gamátemánán ngo nagogon a parai surikoion gita him on á bungán aunges.Mái sár gam mánán mul ngo tantám osmapak tili rumán osmapakdi lu lákái nagogon suri talar maiosmapak i bungán aunges. A táminsang, mái sár ái Moses a parai ngotan tám osmapak kápdite longoisápkin ngo di longoi ngorer.

6 “A támin muswan iau paraisi gam ngo minái má ákte hut átámin táit er a pakta sorliwi rumánosmapak má torahin nagogon mul,7-8 kabin Natun Kálámul a konomur on á bungán aunges. Kápgamtetalas suri worwor si Káláu er a paraingoromin,

‘Iau nem i gam ngo gama lu armámnauri narsán matananu.

Ái a kuluk si diar á osmapak maiololas.’

Ngo gamáte talas suri worwor min,ki gama mák ilmi ngo kápte di lon-goi sápkin ái rung minái, má káptegama wás pala di.”

Ái Iesu a timan pasi kálámul a sák ilimán

Mar 3:1-6; Luk 6:6-119 Má namur ái Iesu a láklák alari

pokon erei má a kusak uri kandirumán lotu. 10 Má kesi kálámul iatunga sák i limán. Má te kálámul di iatungdi nem suri da atiutiu Iesu, má ngorerdi gáltai ngoromin, “Bos nagogonkángit di atintin git suri dánih gitalongoi i bungán aunges. A sormángáti git suri gita araliu i bungán aungesngo kápte?”

11 Mái Iesu a parai uri narsá di ngo,“Be, ngo kes tili gam a mon i kánsipsip mák han pur uri polgon tinkas ibungán aunges, ngádáh? Una tu mák-mákái sár, ngo una long pas kaleng-nai tilatung? A támin muswan unaduruk pasi sang tilatung! 12 Mái sárkálámul a támin táit alari sipsip! Io,nagogon kángit a sormángát i git surigita tángni kálámul i bungán aunges.”

13 Má namur ái Iesu a parai sin-gin kálámul erei ngo, “Una anokwailimam!” Má kálámul erei a lon-grai ngorer má ák anokwai limán málimán áng kuluk kaleng, ák ngorer ikesi limán sang. 14 Má tan Parisaiodi mákái ngorer má dik bál mos, mángorer di nguruk arliu i di sang má sersál suri dánih má da longoi mam Iesusuri da tari uri minat.

15 Má ngo ákte nuhi ái Iesu ngoda longoi ngorer mai, io a hanpas tilatung i malar erei. Má tilikmatananu di mur on má di kipi maránkálámul di sasam uri narsán, mái Iesua aliu pas di no, 16 má a dos kalardi suri koion da para sarai singin tanlite kálámul. 17 A tur kári matananuái Iesu suri ák tapam hut muswan imidán ái Káláu er a parai si Aisaia támworwor tus ngo,18 “Kálámul minái kang Kalik alal, a

gas i balang mai,má ái á kak tám arardos iakte

ilwa pasi.Ina asosah on mai Taniang,

má ngorer na bit atalsai kak sál anokwan uri narsán matananuon á naul matmatngan pokonno.

19 Má kálámul minái kápnate salarekmai kán worwor

ngo na arngangar mai tan kálá-mul i malar.

20 Má ái mul kápnate bálsák mamrung erei di bilbiling,

ngo na mos pala di ái rung kápkandi te rakrakai.

12:4: Him 24:5-9 12:5: Lál 28:9-10 12:6: Mat 12:41-42 12:7-8: Ose 6:6; Mat 9:13 12:10:Luk 14:3 12:11: Luk 14:5 12:14: Ioa 5:16 12:16: Mat 8:4; Mar 3:12 12:18: Ais 42:1-4

12:18: Mat 3:17

MATAIO 12:21 25 MATAIO 12:35Na sopasun kán him pang i bung

ngo ákte suka bámiai sápkintatalen,

má tatalen a nokwan masik a kis.21 Má kálámul erei sár,

matananu on á naul bim da atrikandi ngangai on suri na aliupas di.”

Ái Iesu má kabisit káián tan sápkintanián

Mar 3:20-30; Luk 11:14-2322 Io, te kálámul bul di tangnai kesi

kálámul narsá Iesu kabin kálámul ereisápkin tanián a mon on, má ngorer arau á mátán mák gap i ngudun. MáiIesu a long palai sápkin tanián alari,má kálámul erei a turpasi worwor máa mákmák kaleng mul. 23 Má tankálámul no iatung di pángáng má dikparai ngoro mer, “Be, ngádáh? Ái sárgut ái koner Natun ái Dewit?”

24 Má tan Parisaio di longrai ngorermá dik parai ngo, “Ái Belsebul sár áerei, kabisit káián tan sápkin tanián.Ái sár a tari rakrakai singin suri ák lutipar palai tan sápkin tanián.”

25 A mánán i kándi holhol ái Iesu máa parai narsá di ngoromin,

“Ngo tekesi mát a mon i tan bo