http:// lingala 2011 bienvenu sene mongaba universiteit gent

47
Lingála http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Upload: eugene-cros

Post on 03-Apr-2015

118 views

Category:

Documents


5 download

TRANSCRIPT

Page 1: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Lingála

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba

Universiteit Gent

Page 2: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Aire géographiqueKinshasa - Brazzaville Les provinces du Nord des deux Congo La province orientale de la RD CongoEn expansion dans le reste de la RD Congo dans certains pays d’Afrique et du Mondehttp://www.mabiki.net

Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 3: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Langue première à Kinshasa et dans une partie de Brazzaville.

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 4: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Le lingála une des langues nationales au

Congo.

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 5: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Langue seconde au nord de la République du Congo et Mayindombe, Équateur et une partie de la province orientale en RD Congo.

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 6: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Langue 3 ou 4 dans l’Est de la province orientale et dans d'autres provinces du Congo.

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 7: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Un grand débat : Quel lingála adopté?

Lingála « courant » ou Lingála « classique » ?

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 8: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Différence :La règle des accords des

classes et des infixes.

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 9: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Le lingála courant ne l'applique pas.

Le lingála de Makanza l’applique

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 10: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Mongóngó ( le ton)

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 11: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Le lingála utilise principalement deux tons : le ton haut et le ton bas.

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 12: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Le ton haut : un accent aigu sur la voyelle de la syllabe

concernée. Beaucoup de syllabes à ton bas en lingála : ceci

n’est pas noté.http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 13: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Ndakisa (Exemple):

Motó (tête)Moto (homme)

Móto (feu, chaud)

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 14: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Le ton double montant ou descendant devient le ton haut. Le ton double se maintient ou apparaît s’il s’agit d’une élision vocaliquehttp://www.mabiki.net

Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 15: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Ndakisa (exemple) : wâná wánámwăna mwánaozalí kosála níni ? Ozôsála níni ?

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 16: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Alifabé (l’alphabet)

a, b, d, e, ε, f, g, i, j, k, l, m, n, o, ᴐ, p, s, t, u, v, w, y, z.

“ε” : “e” ouvert“ᴐ” : “o” ouvert

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 17: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Lingála courant

pas de différence entre "ε" et "e" / entre " ᴐ"

et "o"

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 18: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Ndakisa (exemple) :

esengo / esεngᴐ

se disent et signifient la même chose.

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 19: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Le lingála courant : • cinq voyelles a, e, i, o, u. • En plus : r, h ainsi que des voyelles nasales • Tendance à laisser tomber le "m" ou le "n" de certaines consonnes complexes.

mpamba pamba nkómbó kómbó

nsósó sósó ntembe tembe

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 20: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Elongi ya bakómbó (La morphologie nominale)

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 21: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Le mot est composé deEbandi (un préfixe)

Mobímbí (un radical) Esúki (un suffixe)

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 22: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Ndakisa (exemple) :

mobíni

a) ebandi : mo-b ) mobímbí : -bín-

c) esuki: -i http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 23: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Bókó Boíké (Singulier Pluriel)

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 24: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Bakelasi ya bakómbó (Les classes des noms).

Singulier : les classes 1, 1a, 3, 5, 7, 9, 9a, 11, 14Pluriel : les classes 2, 4, 6, 8, 10, 10a Le verbe : la classe 15

Couples Singulier - pluriel : les : 1-2, 1a-2, 3-4, 5-6, 7-8, 9-10, 9a-10a, 11-10, 11-6, 14-6.

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 25: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Kelasi Ebandi Kelasi Ebandi Makanza Kinshasa Ndakisa

Makanza

Ndakisa Kinshasa

1

1a

mo-

ø 2 ba-

1-2

1a-2

1-2

1a-2

moto – bato

tatá - batatá

moto – bato

tatá - batatá

3 mo- 4 mi- 3-4 3-4 motéma - mitéma motéma - mitéma

5 li- 6 ma- 5-6 5-6 lipéla - mapéla lipéla - mapéla

7 e- 8 bi- 7-8 7-8 etabe - bitabe etabe - bitabe

9

9a

n-(m)

ø

10

10a

n-(m)

ø

9-10

9a-10

9-2

9a-2

ndáko – ndáko

zándo - zándo

ndáko – bandáko

zándo - bazándo

11 lo- 6

10

ma-

n-(m)

11-6

11-10

11-6

9-2

loboko - maboko

loyémbo - nzémbo

loboko - maboko

nzémbo - banzémbo

14 bo- 6 ma- 14-6 14-6 bondóki mandóki

15 ko- - - 15 15 kobína kobína

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 26: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Elíngamopési La particule génitive

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 27: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Le lingála courant : « ya » ou "na"

Le lingála de Makanza : radical « a » précédé des préfixes des accords de

classes.

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 28: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Kelasi Motíndo Kinshasa

Makanza

bokó boyiké ndakisa

1 - 2 mo - ba

Makanza wa ba Mosáli wa Kongó

Basáli ba Kongó

Kinshasa ya ya Mosáli ya Kongó

Basáli ya Kongó

1a-2 ø-ba

Makanza wa ba Ndeko wa Eleni

Bandeko ba Eleni

Kinshasa ya ya Ndeko ya Eleni

Bandeko ya Eleni

3-4 mo-mi

Makanza mwa mya Motámbo mwa bayama

Mitámbo mya banyama

Kinshasa ya ya Motámbo ya banyama

Mitámbo ya banyama

5-6 li-ma

Makanza lia ma Lisangó lia mamá

Masangó ma mamá

Kinshasa ya ya Lisangó ya mamá

Masangó ma mamá

http://www.mabiki.netLingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 29: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Kelasi Motíndo Kinshasa

Makanza

bokó boyiké ndakisa

7-8 e-bi

Makanza ya bya Etabe ya Mandeni

Bitabe bya Mandeni

Kinshasa ya ya Etabe ya Mandeni

Bitabe ya Mandeni

9-10

n/m-n/m Makanza ya ya Ndáko ya Mpoyi

Ndáko ya Mpoyi

n/m-ba Kinshasa ya ya Ndáko ya Mpoyi

Bandáko ya Mpoyi

9a-10a

ø- ø Makanza ya ya Wenze ya Kikwit

Wenze ya Kikwit

ø-ba Kinshasa ya ya Wenze ya Kikwit

Bawenze ya Kikwit

Page 30: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Kelasi Motíndo Kinshasa

Makanza

bokó boyiké ndakisa

11-10 lo-n/m

Makanza lwa ya Lopángo lwa sóso

Mpángo ya sóso

Kinshasa ya ya Lopángo ya sóso

Mapángo ya sóso

11-6 lo-ma

Makanza lwa ma Loboko lwa tatá / loboko la tatá

Maboko ma tatá

Kinshasa ya ya Loboko ya tatá

Maboko ya tatá

14-6 bo-ma

Makanza bwa ma Bokono bwa libumu

Makono ma libumu

Kinshasa ya ya Bokono ya libumu

Makono ya libumu

15 ko Makanza ya Kolangwa ya Kitenge

Kinshasa ya Kolangwa ya Kitenge

Page 31: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

"na"a) Si le premier nom est

“tatá”, “mamá” ou “yayá” b) Si le deuxième nom est un des pronoms personnels indépendants

ngái, yó, yé, bísó, bínó, bangó, yangó

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 32: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Ndakisa (exemple) :

tatá na Kabongo (le père de Kabongo)

mamá na baNgalula ( la mère des Ngalula)

yayá na Mado (la grande soeur / le grand frère de Mado)

Sóso na ngáí (ma poule) littérale : la poule de moi)

ndáko na bísó (notre maison) la maison de nous

mwásí na yé (sa femme) la femme de lui.

Pour le reste on utilise "ya"http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 33: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Bolíngami ezangá elíngami

(liaison sans particule génitive)Ndakisa (exemple) :

mwána mwásí fille (enfant femme)

mwána mobáli garçon(enfant homme)

sósó-pémbé (coq blanc)

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 34: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Elongi ya makelelo (La morphologie verbale)

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 35: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Le verbe est composé de trois parties :

ebandi, mobímbí, esuki . Ndakisa (exemple ):

nazóngákí na-zóng-ákí na : ebandi zóng : mobímbí ákí : esuki

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 36: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Trois temps du présent Présent général Présent continuatif Présent habituel

formation On remplace le a terminal par í

Kozala conjugué au présent général + verbe à l’infinitif

On remplace le a terminal par aka

Exemple : kosukola (se laver)

Nasukolí basáni. J’ai lavé les assiettes

Nazalí kosukola basáni. Je lave les assiettes.

Nasukolaka basáni na tóngó. Je lave les assiettes le matin.

usage L’action vient d’avoir lieu

L’action est en train de se dérouler.

Ce qu’on fait habituellement.

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 37: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Ngonga Ndakisa Exemple

Passé lointain Nasáláká mésá J'avais fait une table

Passé Nasálí mésá J'ai fait une table

Passé figé Nasálá mésá J'ai fait une table (dans ma vie)

Imparfait Nazalákí kosála mésá Je faisais une table

Futur Nakosála mésá Il fera une table

Impératif Sálá mésá Fais une table

Souhait Násála mésá Que je fasse une table

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 38: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Les dérivations verbales Des particules indiquant la dérivation s'insèrent entre le radical et la finale

Verbe de

départ

is am an el

kosála kosálisa kosálama kosálana kosálela

Faire,

Travailler

Faire faire,

Faire travailler,

Aider

Être fait Se faire

reciproquemen

t

Faire pour

Travailler pour

Asálí mésá Asálísí mésá Mésá esálámí Basálání mabé Asálélí yó mésá

Il a fait

une table

Il a fait faire une

table

La table est

faite

Ils se sont fait

du mal.

Il a fait une table

pour toi.

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 39: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Bilakisi (Les démonstratifs)

Lingála courant

óyo yangówáná

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 40: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Lingála de Makanza

óyo devient -ye yangó devient -angó wáná devient -ná

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 41: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Makonzami pé bifandisindimbola

(Les adjectifs et les déterminatifs)

Courant : malámu, moké, molaí, mabé, mokúsé, moíndo (mwíndu), monéne, mobésu, makasi, motáné, mosúsu

Makanza : -lámu , - kε, -laí, -bé, -kúsé, -índo, -nέnε, -bésu, -kási, -táné, -súsu

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 42: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Ces adjectifs sont peu nombreux.

En général on utilise le verbe décrivant, en infinitif précédé

de "ya" ou la forme “passé figé”

Manga ya kotela / Manga eteláune mangue mûre

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 43: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Mitúya (Les numéraux)

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 44: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

1 mókó én2 míbalé dé3 mísáto trwá4 mínei kátre5 mítáno sén’ki6 motóbá sísi7 sambo séti8 mwambe wíti9 libwá néfu0 libungútulú zeró10 Zómi Dízi11 Zómi na mókó Ón’zu12 Zómi na míbalé Dúzu13 Zómi na mísáto Trézi14 Zómi na mínei Katórzi15 Zómi na mítáno Kén’zi16 Zómi na motóbá Sézi17 Zómi na sambo Diséti18 Zómi na mwambe Dizwíti19 Zómi na libwá Dizinéfu20 Túkú míbalé Vén’ti

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 45: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

21 Túkú míbalé na mókó Vén’teyen 22 Túkú míbalé na míbalé Vén’dé 23 Túkú míbalé na mísáto Vén’trwa 24 Túkú míbalé na mínei Ven’kátre 25 Túkú míbalé na mítáno Vén’sén’ki 26 Túkú míbalé na motóbá Vén’sísi 27 Túkú míbalé na sambo Vén’séti 28 Túkú míbalé na mwambe Vén’twíti 29 Túkú míbalé na libwá Vén’tinéfu  http://www.mabiki.net

Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 46: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

10  zómi Dízi20  túkú míbalé Vén’ti30  túkú mísáto Trán’ti40  túkú mínei Karan’ti50  túkú mítáno Sen’kan’ti60  túkú motóbá Swasán’ti70  túkú sambo Sepitán’ti80  túkú mwambe Katrevén90  túkú libwá Nonán’ti100  kámá Sán109  Kámá mókó na libwá Sán néfu110  Kámá na zómi Sán dízi1000 Nkóto Míl2000 Nkóto míbalé dé míl3527 Nkóto mísáto na kámá mítáno na túkú míbalé na sambo Trwá míl sénksán vénséti

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Page 47: Http:// Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

http://www.mabiki.net Lingala 2011 Bienvenu Sene Mongaba Universiteit Gent

Botondi! Mersi!