hrvatski osnovna razina - algebradrzavnamatura.hr/wp-content/uploads/2014/02/hrvatski_b.pdf ·...
TRANSCRIPT
Hrvatski Osnovna razina
Danijela Filipović Bojanić, prof. Ana Širinić, prof.
Zagreb, 2014.
Autor: Danijela Filipović Bojanić, prof. Ana Širinić, prof.
Naslov: Hrvatski Osnovna razina
Izdanje: 2. izdanje
Urednik: Ivan Jurišić
Voditelj projekta: Domagoj Mak
Stručni recenzent: mr.sc. Valerija Bilić, prof. mentor
Nakladnik: Algebra d.o.o., 2014.
Za nakladnika: mr.sc. Mislav Balković
Mjesto i godina izdanja: Zagreb, 2014. U ovom izdanju korišteni su zadaci prošlih rokova državne mature, Nacionalnog centra za vanjsko vrednovanje obrazovanja koji su javno objavljeni i dostupni na www.ncvvo.hr, uz odobrenje NCVVO-a. Sva prava pridržana. Niti jedan dio ove knjige ne smije se reproducirati ili prenositi u bilo kojem obliku, niti na koji način. Zabranjeno je svako kopiranje, citiranje te upotreba knjige u javnim i privatnim edukacijskim organizacijama u svrhu organiziranih školovanja, a bez pisanog odobrenja nositelja autorskih prava.
Copyright © Algebra d.o.o.
SADRŽAJ
1. POGLAVLJE: KNJIŽEVNI RODOVI: LIRIKA, EPIKA, DRAMA, DISKURZIVNI ROD ........................................ 5
1.1 LIRIKA ............................................................................................................................................... 6 1.2 EPIKA .............................................................................................................................................. 12 1.3 DRAMA ........................................................................................................................................... 13 1.4 DISKURZIVNI ROD ........................................................................................................................ 16
1.5 PITANJA ZA PONAVLJANJE (TEORIJA KNJIŽEVNOSTI) ............................................................. 16
2. POGLAVLJE: POVIJEST KNJIŽEVNOSTI .......................................................................................... 19
2.1 KNJIŽEVNE EPOHE ........................................................................................................................ 20
3. POGLAVLJE: TEMELJNA CIVILIZACIJSKA DJELA (BIBLIJA) ............................................................. 25
3.1 BIBLIJA ............................................................................................................................................ 26
4. POGLAVLJE: ANTIČKA KNJIŽEVNOST ............................................................................................ 29
4.1 ANTIKA ........................................................................................................................................... 30 4.2 GRČKA KNJIŽEVNOST .................................................................................................................. 31 4.3 RIMSKA KNJIŽEVNOST ................................................................................................................. 33
5. POGLAVLJE: SREDNJI VIJEK ............................................................................................................ 35
5.1 EUROPSKO SREDNJOVJEKOVLJE ................................................................................................ 36 5.2 HRVATSKA SREDNJOVJEKOVNA KNJIŽ. ..................................................................................... 37 5.3 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) .................................. 39
6. POGLAVLJE: HUMANIZAM I PREDRENESANSA ............................................................................ 45
6.1 HUMANIZAM I PREDRENESANSA ............................................................................................... 46
7. POGLAVLJE: RENESANSA ................................................................................................................ 55
7.1 RENESANSA ................................................................................................................................... 56 7.2 HRVATSKA RENESANSA ............................................................................................................... 60 7.3 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) .................................. 65
8. POGLAVLJE: BAROK ......................................................................................................................... 71
8.1 BAROK ............................................................................................................................................ 72 8.2 HRVATSKI BAROK ......................................................................................................................... 74 8.3 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) .................................. 80
9. POGLAVLJE: KLASICIZAM I PROSVJETITELJSTVO ......................................................................... 85
9.1 KLASICIZAM ................................................................................................................................... 86
9.2 PROSVJETITELJSTVO ..................................................................................................................... 87
10. POGLAVLJE: PREDROMANTIZAM I ROMANTIZAM ..................................................................... 91
10.1 PREDROMANTIZAM ...................................................................................................................... 92
10.2 ROMANTIZAM ............................................................................................................................... 94
10.3 HRVATSKI ROMANTIZAM ............................................................................................................. 95
10.4 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) .................................. 98
11. POGLAVLJE: PROTOREALIZAM ILI PREDREALIZAM (ŠENOINO DOBA) .................................... 101
11.1 PROTOREALIZAM/ PREDREALIZAM/ ŠENOINO DOBA ........................................................... 102
12. POGLAVLJE: REALIZAM ................................................................................................................. 105
12.1 REALIZAM ..................................................................................................................................... 106
12.2 HRVATSKI REALIZAM .................................................................................................................. 113
12.3 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) ................................ 119
13. POGLAVLJE: MODERNIZAM .......................................................................................................... 123
13.1 MODERNIZAM ............................................................................................................................. 124
13.2 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) ................................ 128
14. POGLAVLJE: (PRVA) HRVATSKA MODERNA ............................................................................... 131
14.1 PRVA HRVATSKA MODERNA ..................................................................................................... 132 14.2 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) ................................ 138
15. POGLAVLJE: AVANGARDA ............................................................................................................ 141
15.1 Pravci u književnosti 20. st. ......................................................................................................... 142
16. POGLAVLJE: HRVATSKA KNJIŽEVNOST OD 1916. DO 1952. ..................................................... 145
16.1 Hrvatska književnost 20. stoljeća ............................................................................................... 146 16.2 Drugo razdoblje (1929. - 1952.) ................................................................................................. 151 16.3 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) ................................ 159
17. POGLAVLJE: KASNI MODERNIZAM .............................................................................................. 161
17.1 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) ................................ 164
18. POGLAVLJE: DRUGA MODERNA ................................................................................................... 167
18.1 DRUGA MODERNA U HRVATSKOJ KNJIŽEVNOSTI (1952. -1969.) ....................................... 168 18.2 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) ................................ 171
19. POGLAVLJE: POSTMODERNIZAM ................................................................................................ 173
19.1 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) ................................ 176
20. POGLAVLJE: JEZIK .......................................................................................................................... 181
20.1 JEZIK I GOVOR ............................................................................................................................. 182 20.2 VRSTE RIJEČI ................................................................................................................................ 191 20.3 SINTAKSA ..................................................................................................................................... 203 20.4 LEKSIKOLOGIJA ........................................................................................................................... 210 20.5 FUNKCIONALNI STILOVI HRVATSKOGA STANDARDNOGA JEZIKA ..................................... 216 20.6 LEKSIKOGRAFIJA .......................................................................................................................... 217 20.7 RAZVOJ HRVATSKOGA JEZIKA I PISMA .................................................................................... 218 20.8 PRAVILA O PISANJU VELIKOG I MALOG SLOVA ..................................................................... 222
U ovom poglavlju naučit ćete:
Prepoznati i opisati obilježja književnih rodova i vrsta i oprimjeriti ih (= navesti primjer)
Razlikovati i analizirati lirske, epske, dramske, književno-znanstvene i publicističke tekstove
Objasniti povijesni razvoj lirike, epike i drame
1. poglavlje: KNJIŽEVNI RODOVI: lirika, epika, drama, diskurzivni rod
Str. 6 1. poglavlje: Književni rodovi
1.1 LIRIKA
LIRIKA ili lirsko pjesništvo književni je rod koji je dobio ime prema starogrčkom glazbalu liri uz koju su se pjevale pjesme. Obuhvaća pjesništvo koje izravno i sažeto iskazuje unutarnje doživljaje, osjećaje, misli i iskustvo u odnosu prema vanjskom svijetu.
Uz epiku, lirika je prvi rod koji se razvio u Staroj Grčkoj.
1.1.1 Podjela lirike
1. Prema temi/tematici:
Misaona/refleksivna lirska pjesma – lirska pjesma u kojoj se iznosi pjesnikovo misaono
iskustvo
Društvena/socijalna lirska pjesma – lirska pjesma u kojoj pjesnik pjeva o siromaštvu,
društvenoj nejednakosti i socijalnoj nepravdi
Ljubavna/intimna lirska pjesma – lirska pjesma u kojoj pjesnik izražava ljubavne osjećaje
Domoljubna lirska pjesma – lirska pjesma u kojoj se izražava ljubav prema domovini
Duhovno – religiozna pjesma – lirska pjesma u kojoj pjesnik izražava religiozne misli i
osjećaje
Pejzažna lirska pjesma - lirska pjesma u kojoj se opisuje krajolik
2. Prema tradiciji (vrste koje postoje od antike, razvile su se u Staroj Grčkoj):
Himna – pjesma uzvišena i svečana izraza posvećena nekome (ili nečemu) koga (ili što) čovjek smatra vrijednim najvećeg poštovanja i divljenja (bogovi, domovina); primjer: Antun Mihanović, Horvatska domovina
Oda – svečana pjesma u čast nekome (ili nečemu) prema kome (ili čemu) osjećamo privrženost ili ljubav; primjer: Petar Preradović, Rodu o jeziku
Ditiramb – pjesma u kojoj se zanosnim tonom opisuje oduševljenje životnim radostima, primjer: Vladimir Nazor, Cvrčak
sve tri imaju isti ton = svečan
Elegija – pjesma u kojoj se izražava žaljenje za nečim nedostižnim ili nepovratno izgubljenim, ima tužan ton; primjer: Franjo Ciraki, Florentinske elegije
Epigram – jednostavna i duhovita (šaljiva ili podrugljiva, satirična) pjesma; primjer: Stanko Vraz, Nadriknjištvo
Pripreme za državnu maturu Hrvatski (B) Str. 7
Epitaf – nadgrobni natpis u kojem se na pjesnički način izražava odnos prema životu i smrti; primjer: zapisi sa stećaka
3. Prema obliku/formi:
Pjesma u prozi – kraći prozni tekst koji sadržava elemente lirskog izraza; primjer: Fran Mažuranić, Svemir
Pjesma u stihu
Vezani stih = stihovi povezani rimom Slobodni/nevezani stih = nema rime
Kad govorimo o formi neke pjesme, određujemo i rimu te vrste stiha i strofe.
Rima (ili srok) - glasovno podudaranje riječi na kraju stiha ili u stihu. Riječi se mogu podudarati u jednom slogu ili u više slogova npr. val –žal (podudara se jedan slog), slamčici – grančici (podudaraju se dva sloga)
Vrste rime:
parna – aa bb
ukrštena (unakrsna ili križna) – abab
obgrljena – abba
nagomilana – aaaa
isprekidana – abcb
Stih - jedan red u pjesmi
Prema broju slogova razlikujemo stih od jednog, dva ili tri sloga, četverac (stih od četiri sloga), peterac (stih od pet slogova), šesterac (stih od šest slogova), sedmerac (stih od sedam slogova), osmerac (stih od osam slogova), deveterac (stih od devet slogova), deseterac (stih od deset slogova)…
Strofa (ili kitica) – jedan stih ili skup stihova u pjesmi koji čine cjelinu
Prema broju stihova u strofi razlikujemo:
MONOSTIH – strofu od samo jednog stiha DVOSTIH ILI DISTIH – strofu od dva stiha TROSTIH ILI TERCET– strofu od tri stiha ČETVEROSTIH ILI KATREN(A) – strofu od četiri stiha PETEROSTIH ili KVINTINA – strofu od pet stihova ŠESTEROSTIH ILI SESTINA – strofu od šest stihova SEDMEROSTIH ILI SEPTIMA – strofu od sedam stihova OSMEROSTIH ILI OKTAVA - strofu od osam stihova
Str. 8 1. poglavlje: Književni rodovi
DEVETEROSTIH ILI NONA – strofu od devet stihova DESETEROSTIH ILI DECIMA – strofu od deset stihova
4. Prema jeziku:
a) Dijalektalna lirika – pjesma napisana na jednom od dijalekata; primjer: Dragutin Domjanić, Ciklame, krvave ciklame
b) Pjesme na standardnom jeziku
1.1.1.1 Versifikacija
1. silabička – ritam stvara broj slogova u stihu (npr. dvanaesterac – jedan stih se sastoji od 12 slogova)
2. akcenatska (tonska) – ritam stvara broj naglasnih cjelina (broje se naglašeni slogovi; u hrvatskom jeziku na jednoj riječi može stajati najviše jedan naglasak, a neke riječi nisu naglašene, već se pri izgovoru spajaju s naglašenom riječi ispred ili iza sebe)
3. antička (klasična) – ritam stvara broj i kombinacija stopa → stopa = kombinacija dugih i kratkih slogova (po 2 ili po 3 sloga u jednoj stopi)
Npr. heksametar (heksametar = mjera od šest stopa – od toga su prvih 5 daktili (dugi, kratki, kratki), a zadnji – šesti može biti jamb (kratki, dugi) ili spondej (dugi, dugi )
1.1.2 Stilske figure
1.1.2.1 GLASOVNE FIGURE (FIGURE DIKCIJE, ZVUČNE FIGURE)
a) Figure ponavljanja glasova
Naziv Primjer Definicija
Asonanca Mlačna noć; u selu lavež; kasan
Dugo u noć, u zimsku bijelu noć Ponavljanje istih samoglasnika u stihovima radi postizanja određenoga zvukovnog ugođaja.
Aliteracija Vijavica. Vjetar vije.
Čovjeka ni vuka nije. Ponavljanje istih suglasnika u stihovima radi postizanja određenoga zvukovnog ugođaja.
Onomatopeja
I cvrči, cvrči cvrčak na čvoru crne smrče
Kiša sitno sipi, sipi i rominja
Oponašanje zvukova iz prirode.