hrefna dögg sigríðardóttir - skemman€¦ · námsefnis þurfa að búa yfir viðeigandi...
TRANSCRIPT
Námsefnisnotkun í myndmennt
Hrefna Dögg Sigríðardóttir
Júní 2017
Lokaverkefni til M.Ed.-prófs
Kennaradeild
Námsefnisnotkun í myndmennt
Hrefna Dögg Sigríðardóttir
Lokaverkefni til M.Ed-prófs í grunnskólakennarafræði
Leiðbeinandi: Dr. Gísli Þorsteinsson
Kennaradeild Menntavísindasvið Háskóla Íslands
Júní 2017
Námsefnisnotkunímyndmennt
Ritgerðþessier30einingalokaverkefnitilM.Ed-prófs ígrunnskólakennarafræðiviðkennaradeild, MenntavísindasviðiHáskólaÍslands
©2017,HrefnaDöggSigríðardóttirLokaverkefnimáekkiafritanédreifarafræntnemameðleyfihöfundar.
Reykjavík,2017
3
Formáli
Verkefniþettaer30ECTS-einingalokaverkefnitilM.Ed.-prófsviðMenntavísindasviðHáskólaÍslands.LeiðbeinandivarDr.GísliÞorsteinssonogvilégþakkahonumfyrirveittaaðstoð,yfirlestur,þolinmæðiogfyriraðþoraaðleikavondaúlfinn.SérfræðingurvarÁsdísÓskJóelsdóttirlektorsemlasyfirverkefniðoghennivilégþakkafyriraðkomameðafarhjálplegarathugasemdirogábendingar.EinnigvilégþakkaBjarkaÞórSigvarðsynifyrirveittaaðstoðogsérstaklegavilégþakkaHeiðariSmáraHarðarsyni,sambýlismannimínum,fyriryfirlestur,ómældahvatningu,hughreystinguogþolinmæðimeðanávinnsluverkefnisinsstóð.
Hugmyndinaðrannsóknarefninukviknaðiívettvangsnámiþarsemégkenndistærðfræði.Þarleikurnámsefnistórthlutverkogvarðmérhugsaðtilþessaðéghefaldreiséðmyndmenntarkennaragrípatilnámsefnisíkennslusinni.Sömuleiðishefurumfjölluníkennaranáminuumnámsefniinnanmyndmenntarveriðtakmörkuðviðverkefnasköpunnemenda,ólíktþvísemtíðkastíöðrumnámsgreinum.ÞóttimérþvíáhugavertaðreynaaðkomastaðþvíáhverjumyndmenntarkennararbyggjakennslusínatilaðuppfyllametnaðarfullmarkmiðAðalnámskrárgrunnskóla.
VerkefniþettavilégtileinkastarfandimyndmenntarkennurumsemmeðdugnaðiogmetnaðihaldauppifagmennskuoggæðummyndmenntarnámsáÍslandi.
Þettalokaverkefniersamiðafmérundirritaðri.ÉghefkynntmérVísindasiðareglurHáskólaÍslands.Éghefgættviðmiðaumsiðferðiírannsóknumogfyllsturáðvendniíöflunogmiðlunupplýsingaogtúlkunniðurstaðna.Égvísatilallsefnisseméghefsótttilannarraeðafyrrieiginverka,hvortsemumeraðræðaábendingar,myndir,efnieðaorðalag.Égþakkaöllumsemlagthafamérliðmeðeinumeðaöðrumhættienbersjálfábyrgðáþvísemmissagtkannaðvera.Þettastaðfestiégmeðundirskriftminni.
Reykjavík,24.júní2017
4
Ágrip
MyndmenntarkennararþurfaaðkomaámótsviðmarkmiðAðalnámskrárgrunnskóla.Þeirþurfaþvíaðvandavaláþvínámsefnisemþeirnotaviðkennslu.Markmiðþessararrannsóknarvoruaðkannahverskonarnámsefnimyndmenntarkennararnotaííslenskumgrunnskólumtilaðmætamarkmiðumaðalnámskrároghvorttækifærisamtímansumframsetninguséunýtt.Rannsókninnotastbæðiviðeigindlegarogmegindlegaraðferðir.Veflægspurningakönnun,semsendvaríallagrunnskóla,veittihöfundiyfirsýnálandsvísuogviðtölgáfutilkynnahvernigkennararveljaognotanámsefniogleidduíljósviðhorfþeirratilnámsefnisgerðar.
Niðurstöðurnarsýnaaðmyndmenntarkennaraskortirviðeigandinámsefniogbúaþvítilsitteigið.KennararteljaaðAðalnámskrágrunnskólageriofmiklarkröfurtilnemendamiðaðviðþaðnámsefni,semeríboði,ogtímannsemgreininfærúthlutað.Rannsókninsýnirjafnframtaðnámsefnið,semstendurmyndmenntarkennslutilboða,telstekkimætaaðfullukröfumAðalnámskrárgrunnskóla.Kennarar,semsinnamyndmenntarkennslu,hafaólíkanbakgrunnogreynslusemhefuráhrifákennsluhættiþeirraogviðhorftilnámsefnisnotkunar.Ífámennumsveitarfélögumþurfakennarar,semskortirsérfræðiþekkinguogreynsluígreininni,oftaðsinnamyndmenntarkennslu.Nauðsyneraðkomatilmótsviðþennanólíkabakgrunnmyndmenntarkennarameðútgáfufjölbreyttsnámsefnismeðnútímalegriframsetningu.Ennfremurþarfíkennaramenntuninniaðþjálfakennaraínámsefnisgerðtilaðaukagæðimyndmenntarkennsluinnangrunnskólans.
5
Abstract
Educationalmaterialsforartinelementaryschools
ElementaryartteachersmustfulfiltheaimsoftheIcelandicNationalCurriculum.Teachersmustberesourcefulinfindingmaterialstoutilizeintheclassroom.ThemainfocusofthisresearchwastoexplorewhatandhowIcelandicelementaryartteachersuseeducationalmaterialstomeetthegoalssetintheNationalCurriculumandwhetheritispresentedinamodernfashion.Inthisstudybothqualitativeandquantitativemethodsareused.AninternetsurveysenttoallIcelandicelementaryschoolsgeneratedanationwideoverview,whileafewinterviewsofferedinsightintohowteacherschooseanduseeducationalmaterialsandgaveinformationoftheirattitudestowardcreatingeducationalmaterials.
Theresultsindicatethatartteacherslackappropriateeducationalmaterialsand,therefore,createtheirown.TeachersbelievethattheNationalCurriculumdemandstoomuchfromstudentsgiventhelackofmaterialandtimeallocated.TheresultsalsoshowthatteachersbelievethattheeducationalmaterialsavailableforartdonotfullymeettheneedsofthepresentNationalCurriculuminIceland.NotonlyartteachersteachartinelementaryschoolsinIceland,andthereforetheteachershavediversebackgroundsandexperienceswhichinfluencetheirteachingandattitudestowardteachingmaterials.Inruralschools,generaleducatorswithoutspecializedknowledgeandexperienceinart,mustdelivereffectiveteachinginthesubject.Effectiveandmoderneducationalmaterialsareneededtocompensateforthisdiversity.Furthermore,teachereducationmustprovidetraininginthecreationofeducationalmaterialstoincreasetheoverallqualityofarteducation.
6
Efnisyfirlit
Formáli...............................................................................................................................3
Ágrip..................................................................................................................................4
Abstract.............................................................................................................................5
Efnisyfirlit...........................................................................................................................6
Myndaskrá.........................................................................................................................8
1 Inngangur....................................................................................................................9
2 Umnámsefniognámsefnisgerð.................................................................................10
2.1 Hvaðernámsefni?.......................................................................................................10
2.2 Gildinámsefnisfyrirnámogkennslu..........................................................................10
2.3 Umnámsefnisgerð......................................................................................................11
2.3.1Menntamálastofnun...............................................................................................122.3.2Umíslensktnámsefnifyrirmyndmenntarkennslu..................................................12
2.4 Íslenskarogerlendarrannsóknir.................................................................................15
3 Umkennsluímyndmenntognámsefnisnotkun.........................................................18
3.1 Algengarnámskenningarímyndmenntarkennslu.......................................................19
3.2 Kennsluhættirímyndmennt........................................................................................21
4 ÁhersluríAðalnámskrágrunnskólaímyndmennt......................................................24
4.1 Aðalnámskrágrunnskólafyrirsjónlistir.......................................................................24
4.1.1Uppbyggingogáherslur..........................................................................................254.1.2Virkanámskráin......................................................................................................27
5 Rannsóknaraðferð.....................................................................................................29
5.1 Markmiðogrannsóknarspurningar.............................................................................29
5.2 Rannsóknaraðferðogrannsóknarsnið.........................................................................29
5.3 Þátttakendurogstaðhættir.........................................................................................30
5.4 Megindleggagnaöflunogúrvinnsla............................................................................30
5.5 Eigindleggagnaöflunogúrvinnsla...............................................................................31
5.6 Siðferðilegatriðiogtakmarkanirrannsóknarinnar......................................................33
6 Samantektiroggreiningniðurstaðna.........................................................................34
7
6.1 Megindlegarniðurstöður.............................................................................................34
6.1.1Notkunnámsgagna.................................................................................................356.1.2Ákalleftirnámsefni.................................................................................................406.1.3InnleiðingAðalnámskrár.........................................................................................426.1.3Annaðsemmyndmenntarkennararviljakomaáframfæri.....................................43
6.2 Eigindlegarniðurstöður...............................................................................................44
6.2.1Gagnlegtnámsefni..................................................................................................456.2.2Námsefnisþörf.........................................................................................................466.2.3Samstarfmyndmenntarkennara.............................................................................486.2.4Þátturaðalnámskrár...............................................................................................496.2.5Nýttnámsmat.........................................................................................................51
6 Umræða....................................................................................................................53
6.1 Gagnlegtnámsefni.......................................................................................................53
6.2 Námsefnisþörf.............................................................................................................55
6.3 Samstarfmyndmenntarkennara..................................................................................56
6.4 Nýaðalnámskráognýttnámsmat...............................................................................57
7 Lokaniðurstöðurogfrekarirannsóknir.......................................................................59
7.1 Samantektmeginniðurstaðna.....................................................................................59
7.2 Svörviðrannsóknarspurningum..................................................................................60
7.3. Möguleikaráfrekarirannsóknum...............................................................................60
Heimildaskrá....................................................................................................................62
ViðaukiA:Spurningakönnun............................................................................................68
ViðaukiB:Viðtalsrammi...................................................................................................72
8
Myndaskrá
Mynd1.Íslensktnámsefnisemgefiðhefurveriðútfyrirmyndmennt...................................14
Mynd2.Viðmiðunarstundaskrá..............................................................................................27
Mynd3.Kennslureynslaþátttakenda.....................................................................................34
Mynd4.Aldurþátttakenda.....................................................................................................34
Mynd5.Menntunþátttakenda...............................................................................................35
Mynd6.Notkunnámsefnis.....................................................................................................36
Mynd7.Tegundirnámsefnissemmyndmenntarkennararnota............................................36
Mynd8.Annaðnámsefni........................................................................................................37
Mynd9.Annaruppruniverkefna............................................................................................37
Mynd10.Uppruniverkefna....................................................................................................37
Mynd11.Notkunkennaraáíslenskunámsefni......................................................................38
Mynd12.Kennararsembúatileigiðnámsefni.......................................................................39
Mynd13.Námsgögnsemkennararhafabúiðtil....................................................................39
Mynd14.Hvernignámsgögnbúakennarartil?......................................................................39
Mynd15.Aðganguraðnámsefniogútgáfanámsefnis...........................................................40
Mynd16.Námsefnisemmyndmenntarkennararþurfa.........................................................41
Mynd17.Þykirkennurumvöntunánámsefni?......................................................................42
9
1 Inngangur
Markmiðþessararrannsóknarvoruaðkannahverskonarnámsefnimyndmenntarkennararnotaííslenskumgrunnskólumtilaðmætamarkmiðumaðalnámskrároghvorttækifærisamtímanstilfjölbreytilegrarframsetningarséunýtt.Rannsókningreinirhvaðersameiginlegtínámsefnisvaliíslenskramyndmenntarkennara,hvaðannámsefnisgögninkomaoghverniggögnerunotuð.Einnigerírannsókninnikannað,meðhliðsjónafgrunnskólalögum,hvortþörfséáíslenskunámsefnifyrirnámsgreininamyndmenntsvoaðhægtséaðuppfyllakröfurAðalnámskrárgrunnskóla.
Samkvæmtlögumumgrunnskóla(nr.66/1995)erskólumgertaðútvegaþaðkennslu-ognámsefnisemþarftilaðmætakröfumaðalnámskrár.Aðgengimyndmenntarkennaraaðnámsefniáíslensku,semmætirkröfumaðalnámskrár,ertakmarkaðvegnatíðrabreytingaáinnihaldihennarogáherslum.
Enginrannsóknvirðisthafaveriðgerðáþvíhvaðanámsefnimyndmenntarkennararnotaímyndmennt.Slíkrannsókngeturleittíljósmargarvísbendingarumþróungreinarinnar,geturveriðleiðbeinandiviðgerðnýsnámsefnisogeftilvilleinnigstuttviðframþróunAðalnámskrárgrunnskólahvaðmyndmenntvarðar.
Ritgerðinskiptistísjökafla.Ífyrstufjórumköflunumerfræðilegumfjöllunumnámsefni,listkennsluogAðalnámskrágrunnskóla.Ífimmtakaflaeraðferðafræðiogúrvinnslurannsóknarinnargerðskilogþátttakendumlýst.Niðurstöðurrannsóknarinnarerutilgreindarísjöttakaflaogþærsettarífræðilegtsamhengiísjöundakafla.Íáttundakafla,semjafnframterlokakafliritgerðarinnar,errannsóknarspurningunumsvaraðoghugleittummögulegtframhaldafþessarirannsókn.
10
2 Umnámsefniognámsefnisgerð
MikiðhefurveriðfjallaðumgildiþessaðþróanámsefnifyriríslenskagrunnskólaísamræmiviðmarkmiðAðalnámskrárgrunnskólaáhverjumtíma.Námsefniíandaaðalnámskrárgerirkennurumkleiftaðframfylgjamarkmiðumhennarogauðveldarstarfþeirra.
2.1 Hvaðernámsefni?SamkvæmtÍslenskriorðabók(2007)ernámsefnibókeðaþaðefnisemnemendurþurfaaðlæra,t.d.íeinstökumskólaeðatilsérstaksprófs.Ísömuorðabókernámsefnieinnigskilgreintsemnámsgögníýmsuformi,t.d.bækur,enjafnframteinnigtækisemnotuðeruínámi.
ÁheimasíðumenntavísindasviðsháskólansíCorkáÍrlandi(OVPTL,2016)ernámsefniskilgreintsemalltþaðsemkennarinotarviðaðframkvæmakennslu.Hverkennariþarftildæmiskennsluefniogmargvíslegnýsigögnsértilstuðnings.Slíknýsigögngegnastóruhlutverkitilaðgeraþekkinguaðgengilegafyrirnemenduroggetahvattþátilaðtakastáviðnámiðogaflasérþekkingaráfjölbreyttanhátt.
Íþessariritgerðernotastviðofangreindarskilgreiningarþegarfjallaðerumnámsefnieðaþaðsemkennariþarftilaðframkvæmamyndmenntarkennslusamkvæmtmarkmiðumaðalnámskrárogísamræmiviðnámsmarkmiðíkennsluáætlunkennarans.Þarundirfallanámsbækur,kennslubækur,kennsluleiðbeiningar,rafræntmargmiðlunarefniogveflæggögn.
2.2 GildinámsefnisfyrirnámogkennsluÍrannsóknRichardsogMahoneyfrá1996komframaðkennararkjósaaðnotabæðihefðbundnarkennslubækurogýmisnýsigögnsértilstuðningsíkennslu.Viðeigandinámsefniernauðsynlegtefnámogkennslaáaðfaraframámarkvissanhátt(HutchingsonogTorres,1994).Ennfremurveitahefðbundnarkennslubækuraðhaldogsetjarammautanumkennsluna.Þærauðveldakennurum,nemendumogforeldrumaðsjáhvaðbúiðeraðfarayfiroghverjuséólokið(Ur,1996).Ur(1996)telurkennslubækurjafnframtveraódýrarivalkostenaðnotatildæmisljósrituðvinnuskjöleðaaðkeyptanhugbúnað.
11
Kennslubækurogútgefiðkennsluefnihefureinnigsínagallaeðatakmarkanir.SamkvæmtUr(1996)geturþaðekkiuppfylltallarþarfirallranemendaogoftþykirinnihaldkennslubókaekkivekjaáhuganemenda.Sömuleiðisgetanámsbækurtakmarkaðfrumkvæðioghugmyndaauðgikennarans.Meðaðgengiaðviðeigandinámsefnigefstkennurumhinsvegarmeiritímifyrirskipulag,undirbúningogkennsluístaðþessaðeyðamiklumtímiíaðútbúanáms-ogkennsluefni(O´Neil,1982;Sheldon,1988;Ur,1996).
2.3 UmnámsefnisgerðAðmörgueraðhyggjaþegarútbúaskalnámsefni.Skoðaþarfgildandireglugerðiroglögummenntun,samkeppni,úrvalámarkaðiogathugahvaðakröfurnámsefniþarfaðuppfylla(Iviâc,AnticogPeésikan,2013).Námsefniþarfaðbyggjaálíflegriframsetninguogvönduðumálfari(Johnsen,1993)ogmætakröfumgildandiaðalnámskrár.Höfundarnámsefnisþurfaaðbúayfirviðeigandikennslureynslu,víðtækriþekkinguífaginuoggetutilaðmiðlaefninuááhugaverðan,aðlaðandi,skýranogmarkvissanhátt(ÞorsteinnHelgason,2006).
IllugiGunnarsson(2006)bendirákostiþessaðhvetjakennaratilnámsefnisgerðarþarsemþeirerufagfólkogþekkjakröfurnámsins.Kennararvitabesthvernigbörnlæraoghverskonarstuðningsefnikennariþarfáaðhalda.HinsvegarbendirÞorsteinnHelgason(2006)áaðþráttfyriraðkennariséhæfileikaríkurerekkivístaðhannsésérfræðingurínámsefnisgerð.Ískýrslusamráðsnefndarumíslenskabókaútgáfuerþófullyrtaðmargirkennararsemjinámsefniíhjáverkum.Þaðeruþófáirsemhafanámsefnisgerðaðaðalstarfiogþvíeruhöfundarnýsnámsefnisoftaðbyrjastarfsferilsemnámsefnishöfundarþegarefniþeirraergefiðút(NjörðurSigurjónsson,KristjánB.Jónsson,IngibjörgÁsgeirsdóttir,DavíðStefánssonogStefánPálsson,2014).
Kennararútbúaoftnámsefnitilaðnotasamhliðaútgefnukennsluefnieðanotaeingöngueigiðnámsefni.Þaðerþómisjafnthversumikinnmetnaðeðatímakennararhafatilnámsefnisgerðar(Davis,Beyer,ForbesogStevens,2011).ÍdoktorsverkefniIngvarsSigurgeirssonar(1994)kemurframaðkennarartöldusignota5–50%afvinnutímasínumínámsefnisgerð.Mestafefninuvarsamiðfyriríslenskuogstærðfræðiogyngstastiggrunnskólans.KristínJónsdóttir(2003)bendirámikilvægiþessaðnámsefnisútgáfaverðiaukintilaðminnkavinnuálagkennarasemþurfaaðútbúanámsefniogaðlagagamaltnámsefniaðgetumismunandinemenda.Húntelurgagnlegraaðstyðjastviðútgefiðefnisemhægtséaðaðlagaaðnemendahópummeðviðeigandikennsluaðferðummeðhliðsjónafþeimverkefnumsemlögðerufyrir.
12
Nauðsynlegteraðþauverkefni,semnámsefnishöfundarþróasemhlutaafkennsluefnisínu,vekiáhuganemendaogmætimarkmiðumsemauðvelteraðmeta.Mikilvægtereinnigaðnámsefniinnihaldiviðmiðsemauðveldakennaranumaðgefanemandanumendurgjöf.Eisner(2002)undirstrikarmikilvægiendurgjafarkennaraogumræðurviðnemendurþegarþeirvinnaverkefnisín.Endurgjöfstuðlaraðbættusjálfsörygginemenda,eykurtrúþeirraáeigingetuoghraðarnámiþeirra.ÞessarhugmyndirEisnerssamsamasigkenningumVygotskisumsvæðimögulegsþroska.Meðþvíaðhafaverkefnihæfilegaerfiðgeturnemandinnleystþaumeðleiðbeiningumogaðstoðkennarans(Eisner,2002).
2.3.1Menntamálastofnun
MenntamálastofnunvarðtilviðsameininguNámsgagnastofnunarogNámsmatsstofnunarogsinnirhlutverkumþessarafyrrumstofnanaásamtfleiriverkefnumfrámennta-ogmenningarmálaráðuneytinu.Stofnanirnarvorusameinaðaríþvímarkmiðiaðaukagæðiskólastarfs,stuðlaaðfrekariframförumískólakerfinu,veitasamræmdanstuðningogeftirlitogmiðlaupplýsingumtilvaldhafaumstöðuskólastarfs.HelstuverkefniMenntamálastofnunareruútgáfanámsefnis,ytramatáleik-,grunn-ogframhaldsskólumoginnleiðingþjóðarsáttmálaumlæsiogHvítbókarmennta-ogmenningarmálaráðuneytisins.Einnigsérstofnuninumútgáfuogumsjónsamræmdraprófa,íslenskupróftilríkisborgararéttar,alþjóðlegprófogkannanireinsogPISAogTALIS.PISAeralþjóðlegrannsóknáhæfnioggetu15áranemendaílestri,náttúrufræði,stærðfræðiogþrautalausnum.TALISfelurísérmatástörfumogstarfsþróunkennaraogviðhorfumþeirratileiginkennslu.EinnigáTALISaðmetaviðhorfkennaratilfagráðaerfjallaumskólastarfáÍslandiaukþessaðmetaskoðanirkennaraáhlutverkiogstarfsháttumskólastjórnenda(Námsgagnastofnun,2015).
2.3.2Umíslensktnámsefnifyrirmyndmenntarkennslu
Ráðherraerskyltsamkvæmtlögumumgrunnskóla(nr.91/2008)aðsjágrunnskólumfyrirnámsefnisemsamræmistmenntastefnuogmarkmiðumaðalnámskrár.HannhefurþóheimildtilaðfelaMenntamálastofnunaðuppfyllaþáskyldu.ÁvefMenntamálastofnunar(e.d.),mms.is,máfinnaþaðnámsefnisemstendurgrunnskólumtilboða.Þargetaskólarskoðað,valiðogpantaðnámsefni.
Ámms.isernámsefniflokkaðeftirskólastigumognámsgreinum.Námsefnifyrirsjónlistireraðfinnaundirflokkunumlistgreinarogmyndlist.Stórhlutiþessanámsefniserkominntilárasinnaogóvísthvortþaðmætikröfumnúverandiaðalnámskrár.Allseru32titlarflokkaðirundirlistgreinarog20undirmyndlist.Afþessum32titlumí
13
listgreinumtilheyrasjösjónlistumeðabækurnarLeirmótun,Leirmótun–gagnvirkrafbók,Listasagafráhellalisttil1900,Listasagakennsluleiðbeiningar,Lithvörf-fræðslumynd,Stafrænljósmyndun–leiðbeiningarogverkefniávefogStafrænljósmyndun–nemendaefniávef.Af20titlumíflokkimyndlistarerusjötitlarþeirsömuogþeirsemfinnastundirlistgreinarogsjöíviðbótsemtilheyrasjónlistumenþeireruGlervinna,Leirmótun–verkefnifyriralla,Listavefurinn,Listavefurinn–kennsluleiðbeiningar,Myndmennt–vefur,NorskilistavefurinnogRafbókaskápur–RafbækurMenntamálastofnunar.Tilsamanburðarmánefnaaðundiríslenskumáfinna610titlaogundirnáttúrufræði220titla.
ÁhugaverterþóaðhvergieraðfinnabækurnarMyndmennt1ogMyndmennt2semgefnarvoruútafNámsgagnastofnunárin1995og1999ogerhægtaðfinnaímörgumskólum.HarpaPálmadóttir,ritstjórihjáMenntamálastofnun,segirskýringunaveraaðefniðsékomiðúrhöfundarréttiogþvíséekkihægtaðbjóðauppáþaðlengur(munnlegheimild,15.desember2016).
Áeftirfaranditöflumásjánámsefnifyrirmyndmenntsemgefiðhefurveriðútáíslensku.
14
Mynd1.Íslensktnámsefnisemgefiðhefurveriðútfyrirmyndmennt
(AgnesÞorleifsdóttir,2008;GujaDöggHauksdóttir,2008;HalldórBjörnRunólfssonogIngimarWaage,2013;KristínÍsleifsdóttir,2015;Lepar,KatrínBriem,MargrétFriðbergsdóttirogSólveigHelgaJónsdóttir,1995)
Myndinaðofansýnirinnihaldútgefinsnámsefnisfyrirmyndmennt,hvaðaaldursstigiþaðerætlað,hvenærþaðergefiðútoghvernigþaðtengistmismunandinámskrám.Áhugaverteraðkannaðséhvaðafþessunámsefnikennararnotaoghversvegna.
15
Hugsanlegtgeturt.d.veriðaðeinhverjirnotinámsefnifráfyrritíma,semekkimætirkröfumnúverandiAðalnámskrárgrunnskóla,eðaaðþeirnotiannaðnámsefni.
SamkvæmtHörpuPálmadótturhjáMenntamálastofnunervinnahafinviðgagnaöflunoghönnunvefsíðuumgrunnþættimyndlistarogmismunandimiðlameðhæfniviðmiðaðalnámskrártilhliðsjónar.Vefurinnáaðgeymaverkefnasafnogleitarorðtilaðstyðjakennaraíeigingagnaleit.Vonastertilaðvefurinnverðiopnaðuríhaust(2017).„Ástæðanfyrirþvíaðvinnaviðnýjanlistaveferfarinafstaðerkannskifyrstogfremstsúaðvef,semListasafnÍslandsogNámsgagnastofnunáttu,varlokaðþarsemhannvaraðrennaútáhöfundarsamningiogvaríFlashogþvíónothæfuríspjaldtölvum“(HarpaPálmadóttir,munnlegheimild,7.mars2017).
2.4 ÍslenskarogerlendarrannsóknirÍskýrsluIngvarsSigurgeirssonar(1988)umviðhorfkennaratilnýsnámsefniskomframað75%kennarateljaaðgottnámsefniséundirstaðaárangursríkrarkennslu.Einnigkomframaðí70–80%tilfellabyggirkennarinnkennslunaánámsefnisemhannvíkurekkifrá(einkumímóðurmálskennsluogstærðfræði).Framboðafíslenskunámsefnifyrirsjónlistirerheldurfátæklegt(sjáfrekaríkafla2.3.2)ísamanburðiviðmargarbóklegargreinar.Rannsóknirsýnaaðgottnámsefnimeðvönduðumkennsluleiðbeiningumstuðlaraðfagmennskukennara,efliráhugahansognemendannaoggerirkennslunamarkvissari(Remillard,2000).
SamkvæmtrannsóknSrakang(2013)lítakennararhelstákennslubækursemrammavirkisemstyðurviðundirbúningkennslu.Einniglítaþeirákennslubækurnarsemhugmyndabankaogkennsluleiðbeiningareðaeinskonarefnisyfirlityfirþaðsemeigiaðkenna.Þessirkennararkjósahelstaðnotakennslubækurfrekarenannaðkennsluefniennotaþóítarefniþegarþeimþykirþessþurfa.ÍsamfélagsfræðirannsóknElínborgarÁrnadóttur(2015)komframaðallirþeirgreinakennarar,semrannsóknintóktil,byggjafyrstogfremstáútgefnunámsefni.Aðaukifáþeirlánaðefnifráöðrumkennurumogútfæraþaðsamkvæmteiginmarkmiðum.Einnigkomíljósað67%samfélagsfræðikennarannavinnaíteymumaðnámsefnisgerð,20%vinnabæðiíteymumogeinireneinungis13%standaeiniraðnámsefnisgerð.Þessirkennararsemjaþvíhlutaafnámsefninusjálfirogeruyfirleittísamstarfiviðaðra.Tilgangurþessaðútbúaítarefnieraðreynaaðhöfðafrekartiláhuganemendaoggeranámiðskemmtilegra.Viðbæturnarhafaeinnigþanntilgangaðkomatilmótsviðfjölbreyttannemendahóp.Útgefiðefnihentarekkiöllumnemendahópumoggeturúrelstfljóttmeðhröðumsamfélagsbreytingum(ElínborgÁsdísÁrnadóttir,2015).
16
ViðamikilrannsóknálistkennsluáÍslandifórframveturinn2008til2009undirstjórnAnneBamford.Framaðþvíhafðilítiðféveriðlagtírannsóknirásviðilistkennsluhérlendis(GunnhildurUnaJónsdóttir,2012).HelstuniðurstöðurrannsóknarBamfordvoruaðlistnámáÍslandistandiástyrkumstoðumenmargtþurfiþóaðbæta.HelstagagnrýnirannsóknarskýrsluBamforderáþátttjáningarogtúlkunarenAnneBamford(2011)bendiráaðmunnlegyfirferðverkefnaséafskornumskammtiogstuttávegkominííslenskrilistgreinakennslu.Aðalnámskrágrunnskóla(2013),semsaminvaríkjölfarrannsóknarinnar,hefurtekiðmiðafhenniogaukiðvægitjáningar,túlkunarogskilningsnemendaívíðusamhengi.
Árin2009til2011fórframstórrannsóknástarfsháttumígrunnskólumÍslands,Starfshættirígrunnskólumviðupphaf21.aldar(GerðurG.Óskarsdóttiro.fl.,2014).Írannsókninnivarsérstaklegahugaðaðþættilist-ogverkgreina.SamkvæmtrannsókninnierumyndmenntarkennararalmenntánægðirmeðaðstöðusínasemsamræmistniðurstöðumrannsóknarAnneBamford(2008).Kennslaþeirrabyggisthelstásýnikennslu,samtölumviðnemendurogverklegrivinnunemendaenafarlítiðerumsamþættinguogsamstarf.Þeirhugaaðeinsaðaðalnámskránniáhaustinþegarþeirbúatilskólanámskráogkennsluáætlanirfyriralltskólaárið.Viðathugunáskólanámskrámséstaðþæreruólíkarogoftastbyggtáfærrimarkmiðumensetteruframíaðalnámskránni.Kennararteljakennslustundirsvofáaraðekkiséhægtaðfylgjanámskránninákvæmlegaogþvíséeðlilegtaðveljaoghafnamarkmiðumogbyggjaáþvísemþeirteljagagnlegastoglíklegttilaðvekjaáhugaogánægjunemenda.Ískýrslunnikemureinnigframaðúthlutunkennslustundatillist-ogverkgreinaséminniengerterráðfyriríviðmiðunarstundarskrá(GerðurG.Óskarsdóttiro.fl.,2014).HagstofaÍslandshefurstaðfestþettaíúttektsemsýniraðnemendurfáekkitilskilinntímaílist-ogverkgreinum.Áyngstastigigrunnskólansertímaúthlutunin48mínútumoflítil,ámiðstigierhún162mínútumoflítilogáunglingastiginuerhún105mínútumminnienviðmiðunarstundarskrágefurtilkynna(Mennta-ogmenningarmálaráðuneytið,2017).
NiðurstöðurrannsóknarAnneBamford(2011)bendaeinnigtilskortsánámsefnifyrirlistgreinakennsluogmælirBamfordþvímeðfrekariútgáfuslíksefnis.Margarrannsóknirsýnaaðkennarareyðaáfyrstuárumístarfimiklumtímaínámsefnisleit.Þóerframboðánámsefnimargbreytilegtíflestumgreinum(GrossmanogThompson,2008).Hinsvegarerframboðafnámsefnifyrirkennaraásviðilistgreinatakmarkaðhérálandi(AnneBamford,2011).
17
ÞátttakendurírannsóknAnneBamford(2011)sýnaviljatilaðaukasamstarfkennarainnanmyndmenntargreinarinnarogviðaðrargreinar.Þeirhafaeinnigáhugaáaðaukasamþættingumeðáhersluánámígegnumlistsköpun.Kennararviljakomaágæðaeftirliti(tónlistarskólarsérstakleganefndir),eflamenntunkennaranemaílistgreinumogaukaframboðíendurmenntun.ErþvíeðlilegtaðtakatillittilþessaraþáttaviðendurskoðunAðalnámskrárgrunnskóla2013.
RannsóknHetland,Winner,VeenemaogSheridan(2007)álistgreinakennsluískólumíBoston,semleggjasérstaklegaáhersluálistirínámskrásinni,varpaðiljósiágildinýstárlegraverkefna.Þegarnemendurvinnayfirlengritímabilaðverkefnum,semvekjaáhugaþeirraogfelaísérhæfilegamiklaáskorun,eyksteinbeitingþeirra,þrautseigjaogsjálfsstjórn.Nemendurlæraaðtakastáviðmótbáruroggefastekkiupp.Þessihæfniereinafforsendumfyrirþroskunsamvinnuhæfni,tilfinningalegrarsjálfsstjórnarogsjálfsvitundarenallirþessireiginleikarerutaldirlykilþættirímenntastefnuEvrópusambandsins(2007).
18
3 Umkennsluímyndmenntognámsefnisnotkun
Myndmennterskapandigreinsemgeturaukiðhagvöxtsamkvæmtniðurstöðumnýlegrarrannsóknar(Iðnaðarráðuneytið,2010)semsýndiaðum6%vinnuaflsÍslandsstarfarískapandigreinum.Árið2009varveltaskapandigreinameiriensamanlögðveltafiskveiðaoglandbúnaðsþaðár(Iðnaðarráðuneytið,2010).Einnighefurmenningarstarfsemi,hönnunoglistirjákvæðáhrifálandsframleiðslunaogvirkjarskapandieinstaklingatilátakasemhefuráhrifásamfélagiðbæðiíefnahagsleguogmenningarlegutilliti.Mikilvægterþvíaðeflalistmenntunígrunnskólumoggerasamfélagsþegnanameðvitaðaumgildilistaogþauáhrifsemlistirgetahaftámenninguokkarogumhverfi(ÁgústEinarsson,2007).Sökumójafnrafélagslegraaðstæðnaeinsogfjárhags,búsetueðafötlunarerutækifærinemendatillistnámsutanskólakerfisinsmisjöfn(GunnhildurUnaJónsdóttir,2012)semgerirmikilvægiskyldunámsinsveigameira.
Listkennslaerólíkhefðbundnubóknámi.Listkennslabyggirbæðiáinnsæinemenda,sköpunargáfuþeirraoggotteraðlistgreinastofanrímiviðhefðbundnarvinnustofurstarfandilistamanna.Nemendurnásjálfiríviðeigandiáhöldogefni,ræðasamanumeiginverkefniogannarraogumtilverunasjálfa(Hetlando.fl.,2007).SamkvæmtEisner(2002)hveturslíktskólaumhverfitilsjálfstæðis,samvinnuogsamheldniinnannemendahópsins.Nemendurlæraaðverkþáttagreinaogaðskiljaskipulagvinnustofunnarogverðameðvitaðirumatriðieinsognotkunhlífðarbúnaðar,hvaráhölderugeymd,hvernigskuligangafráeftirkennslunaoghvernigbestséaðmerkja,dagsetjaogvarðveitaverk(Hetlando.fl.,2007).
Rannsóknirsýnaaðkynninemendaaflistrænuferli,semvísartilmenningarþeirra,ræktarmeðþeimfrumkvæði,sjálfstæði,hugvit,frjósamtímyndunarafl,tilfinningalæsi,siðgæðioggetutilgagnrýnnarhugsunarásamtathafna-oghugsanafrelsi.Listkennslaörvarvitsmunaþroskaígegnumvinnumeðraunverkefniogauðvelteraðtengjahanaþörfumþessnútímasamfélagssemnemendurlifaoghrærastí(UNESCO,2006).
„Alhliðamenntun,haldgóðmenntun,ernauðsynleg.Þessimenntunhinsvegarverðuraðeinseinsgóðef,gegnumlistmenntun,húnhveturtilskilningsogsjónarmiða,sköpunarogfrumkvæðisogþágagnrýnuhugsunarogstarfsgetusemerusvonauðsynlegartilveruánýrriöld.“
19
(UNESCO,2006)1
Teljaverðuraðlistgreinakennslaígrunnskólumséöllumhollogsamfélaginutilgóðs.Húnstyrkirnemendursemeinstaklingaogþegnaínútímasamfélagi.SamkvæmtEiríkiÞorlákssyni(1994)listfræðingiljáirgóðlistkennslanemendumröddoggetutilaðlesaíeigiðumhverfi.ÞettaendurspeglarskoðanirEisners(1972)enhanntelurstærsta,mikilvægastaogsérstæðastaávöxtinnafmyndlistarkennsluveraaðhúnefliskilningmannaogupplifunafhinusjónrænaítilverunni.
3.1 AlgengarnámskenningarímyndmenntarkennsluKennararstyðjastyfirleittviðhugmyndafræðiogkenningaríkennslusinniásamtþví
aðveraætlaðaðbyggjakennsluáAðalnámskrágrunnskóla(RagnhildurBjarnadóttir,1993).Námogkennslaþarfþvíaðbyggjaupphæfileikaogþekkingueinstaklingameðhliðsjónafgreindþeirraoggetu.
Margarleiðirhafaveriðnotaðartilaðmælastöðunemendaoggetusemauðveldarkennurumaðsníðanámsefniaðþörfumþeirra.Greindarvísitölupróf,semreynsthafaveltilþessa,eigarætursínaraðrekjatilupphafs20.aldar,nánartiltekiðtilfranskasálfræðingsinsAlfredsBinet.Hannvarfenginntilþessaðfinnaleiðtilaðsegjafyrirumhvaðabörngætustaðiðsigvelískólumoghverþeirraþyrftusérstakahjálp(Gardner,1993).Íkjölfarþessavarðtilgreindarvísitöluprófsemmældigreindmeðspurningalistaogþrautum.Gertvarráðfyriraðhægtværiaðspáfyrirumnámsgetuoggengiviðkomandinemendaútfrániðurstöðumprófanna.HowardGardner(1993)telurgreindarvísitöluprófiðþóhafastuðlaðaðeinsleitunámiþarsemgetuoghæfninemendaerraðaðeftireinkunnumúrskriflegumprófum.Skólastarf,aðmatiGardners,litastofmikiðafþessu.Lítiðerumvalgreinarogskorturáfjölbreytnitilaðkomatilmótsviðólíkanemendur.SýnGardnerságreinderheldurólíksýnBinetsenhúngerirráðfyrirfjölbreytileikamanna.Kenninghansumfjölgreindirnýturmikillarhyllifræðimannasemskiljagagnrýnihans.Fjölgreindakenningingerirráðfyriraðgreindmannabirtistíáttaflokkum:rök-ogstærðfræðigreind,málgreind,rýmisgreind,samskiptagreind,umhverfisgreind,tónlistargreind,líkams-oghreyfigreindogsjálfsþekkingargreind.ÖllumgreindarsviðunumíkenningumGardnersergertjafnháttundirhöfðienmeðþvíaðtakatillittilþeirraerhægtaðnálgastnámáþannháttsemhentarhverjumogeinum.Allirhafaólíkarþarfir,áhugamáloghæfileikasvoaðsamakennslaogverkefnihentaekkifyriralla(Gardner,1993;SnowmanogBiehler,2006).1Universaleducation,ofgoodquality,isessential.Thiseducation,however,canonlybegoodqualityif,throughArtsEducation,itpromotestheinsightsandperspectives,thecreativityandinitiative,andthecriticalreflectionandoccupationalcapacitieswhicharesonecessaryforlifeinthenewcentury.
20
SamkvæmtkenninguGardnersverðurgreindaðhafaeinhverjahagnýtaþýðinguoghannkrefstþessaðlitiðséáhæfileikasemgáfur.Skilyrðin,semhannsetur,eru:
• Hægtséaðeinangrahæfileikameðþvíaðskoðaheilaskaddaðaeinstaklinga• Tilséuafbrigðilegireinstaklingarmeðhæfileikaíundraverðumagni• Þaðverðuraðveratilgreinanlegurkjarniaðgerða• Þaðverðuraðveragreinanlegtþróunarferlimeðendapunkti„mestugetu“• Sjástþurfamerkiumhæfileikaíþróunarsöguokkar• Sálfræðilegarrannsóknirverðaaðstyðjaviðtilvisthæfileika• Stöðluðsálfræðiprófeinsogt.d.greindarprófstyðjiviðtilvisthæfileika• Næmleikitilaðtákngerahæfileikasétilstaðar.
(Gardner,1993)
Nám,semreynirámálgreindogrök-ogstærðfræðigreind,virðistveraráðandiinnanskólakerfisins.ÞarsemGardnerteluraðöllgreinarsviðinséujafnmikilvægogaðallirbúiyfirgetutilaðþróagreindirsínarþarfkennarinnaðkennanemendummeðtillititilþessa(IngvarSigurgeirsson,1999).HægteraðgreinaáhriffjölgreindakenningarinnarinnanmarkmiðaAðalnámskrárgrunnskólaafáherslumáfjölbreytilegakennsluhætti,námsmatogáaðkomiðsétilmótsviðallanemendurískólaánaðgreiningar.
BandarískiprófessorinnBenjaminBloomhannaðiflokkunarkerfiumkennslumarkmið.Flokkunarkerfinuerætlaðaðeinfaldamarkmiðssetningukennarafyrirkennslu(IngvarSigurgeirsson,1999).Kerfiðbyggiráþvíhvernignemendurhugsaogyfirfæraþekkingu(Eisner,2000).Þaðerflokkaðíþrjúsvið,þ.e.íþekkingarsvið,viðhorfa-ogtilfinningasviðogleiknisvið,enáhverjusviðierufimmtilsjöstig.Þekkingarsviðiðskiptistí:minni,skilning,beitingu,greiningu,nýsköpunogmat.Viðhorfa-ogtilfinningasviðiðskiptistí:athygli/eftirtekt,svörun/þátttöku,alúð/rækt,heildarsýn/ábyrgðogheildstættgildismat.Leiknisviðiðskiptistíhverskonarfærni,einsog:skrift,vélritun,munnlegatjáningu,leikrænatjáningu,líkamsrækt,dansognotkunáhaldaogtækja.MeðþvíaðnotaflokkunarkerfiBloomsgetakennararskiliðbeturhvernigþeirhámarkaskilningnemendameðbættunámsefni(IngvarSigurgeirsson,1999).
FagmiðuðlistkennslaernálgunsemkennderviðDiBlasio(1987).Húnbyggiráþvíaðlistgreinséfaggreintiljafnsviðaðrargreinar,t.d.móðurmálognáttúrufræði.Áherslanámsinseráþekkinguogfærni.Myndmenntargreininskiptistífjóraflokka,þ.e.listsköpunmeðefniogfjölbreyttumaðferðum,fagurfræði,menningar-oglistasöguog
21
gagnrýniogumræðurumlistir.Flokkuninbyggiráferlilistamannsinsþegarhanneraðskapaogvinnaímyndlist.Mikilvægteraðnotaorðaforðaoghugtöklistfræðinnaríumræðumoggagnrýniognáaðtengjalista-ogmenningarsöguþjóðarinnarviðþaðsemvarogeraðgerastílistumíhinumstóraheimi(Eisner,2002).Meðþvíaðlítaámyndlistinasemmikilvægafaggreinþarfaðnálgasthanavandlegaogþjálfahugoghönd.Nemendureruþjálfaðirítæknijafnhliðalistasögunnioglæraaðtengjamilliverkefnasinnaogþesssemþeirhafaáðurkynnstogséð.Þóerekkinógaðlátanemendurglímaviðlistsköpunheldurþarfaðgerahanamerkingarbærarimeðrannsóknum,umræðum,gagnrýniogmiðlunþekkingarumlistogsöguhennar.Skólastjórnendurgeraoftlítiðúrþessarinámsgrein,lítajafnvelniðurálistgreinaroggerahefðbundnubóknámi,sembyggirálestri,skrifumogprófum,hærraundirhöfði(Dobbs,1992).Hinsvegarerhægtaðuppfyllakröfurumformlegtnámmeðvandaðrifagmiðaðrinálgunílistgreinumoghaldaásamatímaíkostihinsverklega.Hægteraðlítaáfagmiðaðalistgreinakennslusemákjósanlegasamtenginguþessaratveggjaþátta.
3.2 KennsluhættirímyndmenntTeiknifærnioglistrænnþroskibarna,samkvæmtRobinson(2001),staðnarumþrettánáraaldurefbyggteráhefðbundnumkennsluaðferðumískólastarfi.Mikilvægteraðkennararleyfinemendumaðþroskagagnrýnaogskapandihugsunígegnumvinnusína.Efkennarareruskapandiþáerlíklegtaðsköpunargáfanemendaþroskist(Craft,JeffereyogLeibling,2001).
„Meginhlutverkkennaranserkennsla-oguppeldisfræðilegtstarfmeðnemendum,aðvekjaogviðhaldaáhugaþeirraánámi,veitaþeimhandleiðsluásemfjölbreytilegastanháttogstuðlaaðgóðumstarfsandaogvinnufriðimeðalnemenda.Þessuhlutverkimáeinniglýsasemforystuhlutverki;aðveraleiðtogiínáminemandans.Þettafeluríséráhersluáaðskapanemendumfrjóarogfjölbreytilegarnámsaðstæður.Vönduðkennsla,semlagarsigaðþörfumogstöðueinstakranemendaískólaánaðgreiningar,eykurlíkuráárangri.Mikilvægteraðkennararvinnisamanaðmenntunnemendaeftirþvísemframasterkosturogaðkennslaoguppeldiverðiekkiaðgreindalltfráupphafitillokagrunnskóla.“(Aðalnámskrágrunnskóla,2013)
Mikilvægteraðþekkingarsviðkennaransséfjölþætt.LeeShulman(1987)tilgreinirhvaðaþekkingugóðurkennariþarfaðbúayfirogskiptirhenniíflokka.Þeireru:þekking
22
áinnihaldinámsins,almennuppeldisfræðilegþekking,þekkingákennslufræðináms-greinarinnarognámskrárþekking.Þekkingáinnihaldi(e.contentknowledge)erskilgreindafShulmansemþekkingkennaransáefninusjálfusemkennaskal.Þessiþekkingerómissandiíkennslu,eneinnigmikilvægþegarmetaánámsefnieðahugbúnað,undirbúakennsluogviðendurgjöfognámsmat.
Kennararmeðmiklaþekkinguáinnihaldiþessefnis,semáaðkenna,búayfirgetutilaðnálgastnámsefniðááhugaverðanhátt.Hafikennararhinsvegarlitlaþekkinguáinnihaldinámsinserlíklegtaðþeirforðistaðtakaáhættuogkennimeðeinhæfumhætti,svosemmeðþvíaðhaldafyrirlestraánumræðna(McNamara,1991).SamkvæmtBruner(1999)vísaralmennuppeldisfræðilegþekking(e.pedagogicalknowledge)áskilningkennaraáhugarheimibarnasemerforsendafyrirvaliánámsefniogkennsluaðferðum.Almennuppeldisfræðilegþekkingersúþekkingsemkennaribeitirviðbekkjarstjórnunogögunogviðannaðsemsnýraðkennslu.Þessiþekkingeríraunalltsemlíturaðinnihaldikennslunnarenfellurutansértækrarþekkingarinnangreinarinnar(Shulman,1987).Þekking,erlíturaðnámsgreininnisjálfri(e.pedagogicalcontentknowledge),ersúsemkennariþarfaðbúayfirtilaðkennanámsgrein.Notaþarfmismunandikennsluaðferðireftirnámsgreinumogkennslufræðinámsgreinarerþekkingáþvíhvernigákveðnirkennsluhættirgeranáminnannámsgreinarmerkingarbært.Kennslufræðinámsgreinarogþekkingáinnihaldihennarhaldastíhendur(Alexander,1992;BrownogMacIntyre,1993;McNamara,1991;Shulman,1987).Duggan-Haas,EnfieldogAshman(2000)teljaaðkennslufræðinámsgreinarverðitilþarsemkennslufræðinpassarviðþekkingukennaransáinnihaldigreinarinnar.
Starfskenningkennaraþróastoftþegarkennararáttasigásamhengiþekkingarsinnaráinnihaldigreinarinnarsemþeireruaðkennaogþeimaðferðumsemþeirbeita(McNamara,1991).Þeirþurfaaðgetagengiðskrefilengraenaðbyggjaáeiginhyggjuviti.Kennararþurfaaðgetadregiðlærdómafsamspilikenningaogeiginreynslusemauðveldarþeimaðtileinkasérþaðsemgagnastnemendumbest(Bromme,1995).Námskrárþekking(e.curriculumknowledge)erþekkingáinnihaldinámsinssamkvæmtþeirrinámskrásemerígildihverjusinni.Undirstaðaþessaerskilninguráþroskabarnaoglærdómsgetuþeirra,námsmati,stefnuyfirvaldaímenntamálumogeðliskóla-námskrárinnar(Cogill,2008).Allirþessirþættirtengjastogerunauðsynlegirtilaðkennslaverðimerkingarbær.
Hetfieldogfélagar(2007)gerðurannsóknákennsluháttumlistnáms.Þeirgreindusameiginlegaþættiíkennslulistgreinakennarasemvorutaldirhafanáðárangriíkennslusinni.Þessumþáttum,„StudioStructures“,skiptuþeirífjögurstigeftir
23
uppbyggingukennslunnarogviðfangsefnumnemendanna.Fyrstastigiðlýturaðhefðbundnumkennslustundumþarsemkennarinnbyrjarásýnikennsluogstuttumfyrirlestriþarsemhannleggurinnverkefniðsemáaðleysa,ogkennirumefniognotkuntækjaogáhalda.Næstastigereiginlegverkefnavinnanemendasemerburðarstólpikennslustundarinnar.Nemendurnirvinnahverumsigaðlausnverkefnisinssemlagtvarinnenkennarinnstígurtilhliðarogfylgistmeðvinnuþeirra.Hannaðstoðarþegarþesserþörfogbeitirjafnóðumvirkriendurgjöf.Næstastigfeluríséryfirferð.Áþvístigifjallarnemendahópurinnogkennarinnumverksín,ræðavinnuferliðogafraksturinnogspáfyrirumhvernighægteraðlagfæraeðavinnaverkiðáfram(Hetfieldo.fl.,2007).ÞettaerstigsemAnneBamford(2011)álíturaðhafiveriðvanræktílistkennsluáÍslandi.Síðastastigiðerumrótþegarnemendurkomasérfyriríupphafikennslustundarogfrágangurþeirraílokhennar.Þessistiggetabirstíhvaðaröðsemeroghægteraðbrjótakennslunauppmeðþvíaðfærahanaámillistigameðviðbótarsýnikennslueftirþvísemverkefnavinnanemendaverðurflóknari(Hetfieldo.fl.,2007).
ÍrannsóknHetlandogfélaga(2007)báruþæreinnigkennsláönnureinkennilistkennsluogkölluðuþau„StudioHabitsofMind“.Listkennslanþroskaroftmeðnemendumtiltekinviðhorfoghugarfar.Þettafelurísérsamspilfærni,áhugaogaðveraopinnfyrirtækifærumtilþessaðbeitakunnáttusinni.Kennararbyggjaeinnigiðulegauppþekkingunemendameðsýnikennsluþarsemfariðervandlegayfirnotkuntækjaogkennderumgengniviðverkfærivinnustofunnareinsognotkunpensla,efnaeinsogmálningar,litahjóls,kolaogleirs.Hlutiþessaðverðaleikinnísjónlistumeraðgetaskiliðmyndbyggingu,liti,form,línu,áferð,fjarvíddoggetavaliðhverskonarmiðlaogverkfæriþarfhverjusinni.ÍrannsóknHetlandskemurframþaðhugarfarnemendasemkennslanáaðstuðlaaðsamkvæmtaðalnámskrá,þ.e.virðingufyrirefni,áhöldumogkennslustofunniogjákvættviðhorftillistasemsjálfsagðsþáttarídaglegulífialmennings.
24
4 ÁhersluríAðalnámskrágrunnskólaímyndmennt
Íslenskorðabók(2007)skilgreinirmyndmenntsemnámsgreinígrunnskólaensjónlistsemlistsemunnteraðnjótameðaugunum.Íþeimhlutaaðalnámskrár,semfjallarummyndmennt,ernotaðorðiðsjónlistir.Erþaðnotaðtilskilgreiningarþegarfjallaðerumhæfniviðmiðinímyndmennt.Fagiðerhinsvegarkallaðmyndmenntinnanskólanna.
4.1 AðalnámskrágrunnskólafyrirsjónlistirAðalnámskrágrunnskóla(2013)túlkaroglýsirsjónlistumsemsjónrænnimiðlunhugmyndarogámyndmenntaðgegnaþvíhlutverkiaðfinnahugmyndumfarvegígegnumallamiðlasjónlista(Aðalnámskrágrunnskóla,2013).Hugtakiðsjónlistirerhinsvegarekkiskilgreintfrekarnemaíumfjöllunummyndmenntertengistmiðlumogaðferðum.Mikiláherslaerlögðáaðnemendurgetitúlkaðogtjáðsigígegnumeiginverkogannarra,sýntgagnrýnahugsuníverkiogöðlistlæsiígegnumlistina.Sjónlistirteljastfarvegurfyrirmenningarkennslu.Þæreruleiðtilaðþroskaskynjunogtúlkunáumhverfinuogtilaðeflagetutilskiljaheiminn(Aðalnámskrágrunnskóla,2013).
Hæfniviðmiðsjónlistafyriryngstastig(1.–4.bekk)íAðalnámskrágrunnskóla(2013)felaíséraðnemendureigaaðgetanýttýmsamiðlatileiginsköpunar,notaðfærnitilmyndbyggingaroghöndlaðlitiogform.Þeirþurfaaðgetatjáðsigígegnumeiginmyndverk,unniðfrákveikjutilafurðaroggetaútskýrteigiðvinnuferli.Nemendurverðaaðöðlastskilningátilgangimyndlistaroghönnunaroggetatjáðsigumeiginlistsköpunogannarra.Þeirþurfaaðlæraumeinhverjalistamennogþekkjaverkþeirra,getagreinthvaðaaðferðvarbeittviðgerðlistaverka„aðeinhverjuleyti“oggetagreintmismunandimyndmálogáhrifþess(Aðalnámskrágrunnskóla,2013).
Hæfniviðmiðsjónlistafyrirmiðstig(5.–7.bekk)íAðalnámskrágrunnskóla(2013)erukeimlíkhæfniviðmiðumyngstastigsinsenhverthæfniviðmiðerþógertörlítiðmarkvissara.Semdæmiþurfanemendurekkieinungisaðgetanýttýmsamiðlaogöðlastfærniíeiginlistsköpun,heldurþurfaþeiraðgetagertþaðáskipuleganhátt.Nemendurþurfaaðgetaunniðfráhugmynd,semþeirskissaupp,tillokaafurðarbæðiítvívíðumogþrívíðumverkum.Þeireigaaðhafahæfnitilaðbyggjalistsköpunáreynslusinni,ímynduneðarannsóknum.Nemendurþurfaeinnigaðgetagertgreinfyrirmargvíslegumtilgangimyndlistaroghönnunarenekkieinungisaðskiljatilgang
25
greinanna.Áþennanháttgerahæfniviðmiðinmeirikröfurtilþessaranemendaeneruígrunninnbyggðásömumarkmiðumogsetteruframfyriryngrastigið
Viðlokefstastigsgrunnskólanseruhæfniviðmiðinorðinflóknariogkrefjastmeiritúlkunaroggreiningarafnemendum.Þeirþurfaaðgetatúlkaðlistaverkoghönnunmeðtillititileiginsiðgæðis,skoðana,reynsluognærumhverfisoggetagertgreinfyrirogsetttilganggreinannaísamhengi,bæðiápersónulegan,söguleganogmenningarleganhátt.Nemendurþurfaaðgetabeittorðaforðaoghugtökumlistarinnartilaðtjásig,gagnrýna,skrásetjaogsetjaframhugmyndiráfjölbreyttanhátt.Þáþurfaþeiraðgetaunniðíhóp,skráðogútskýrtvinnuferliðfráhugmyndtilafurðarmeðtilraunumogrannsókn.Ólíkirstílarogstefnurþróastímyndlistoghönnunítaktviðtíðarandaogmenninguhverstíma,semnemendurverðaaðgetaboriðkennslá,greint,ogtúlkað.Nemendurþurfaaðhafagetutilaðsetjaísamhengi,greina,túlkaogberasamanlistaverkoggeragreinfyrirtilganginummeðþeimápersónulegan,menningarleganogsöguleganhátt.Þeirþurfaeinnigaðgetagertgreinfyrirþeimáhrifumsemlistogsjónræntáreitihafaádaglegtlíf,menninguoggildismat(Aðalnámskrágrunnskóla,2013).Áefstastigieruþvísömugrunnmarkmiðeðahæfniviðmiðogyngstastigiðbyggirá.Ljósterþvíaðhæfninbyggistuppogkröfurnaraukastjafntogþéttmeðaldriogþroskanemenda.
Aðalnámskrágrunnskóla(2013)gerirsjónlistumháttundirhöfðiþvílistnámgefurtækifæritilaðeflaþroskaogsköpunargáfunemenda.Hægteraðeflafrumkvæði,þjálfagagnrýnahugsun,skynjunogtúlkunveruleikansalltíkringogbyggjanemendurupptilaðverðavirkirsamfélagsþegnar(Aðalnámskrágrunnskóla,2013).
4.1.1Uppbyggingogáherslur
NauðsynlegteraðnámsefnisgerðsvarimarkmiðumAðalnámskrárgrunnskóla(2013)oggetiþannigstuttviðskólastarf.Aðalnámskráinerhelstaregluverkiðsemskólastarfiðþarfaðbyggjaá.Húnerunninútfrágildandilögumumgrunnskóla,reglugerðumogalþjóðasamningum.Aðalnámskráinernánariútlistunáþeimlögumumgrunnskólasemígildieruhverjusinni.Löggjöfinerendurskoðuðreglulegaogberskólumaðaðlagastarfsittíkjölfarið.Aðalnámskrágrunnskólaleggursamræmdarlínurfyrirskólastarfiðíheildsinni,fráþvísértækatilhinsvíðtæka.Þaðerábyrgðhversskólaaðsníðaeiginskólanámskrárogstefnuríandaaðalnámskrár(Aðalnámskrágrunnskóla,2013).
GildandiAðalnámskrágrunnskóla(2013)vargefinútítvennulagi,fyrstalmennanhluta(2011),semleggursameiginlegarlínurfyriralltskólastarf,ogsíðargreinasvið
26
(2013)semútlistarfrekarmarkmiðogáherslurfyrirhverjakennslugrein.ÍalmennumhlutaAðalnámskrárgrunnskóla(2011)erugrunnþættirmenntunarsettirframsemsexþættirsemallirtengjastinnbyrðisímenntunogskólastarfiogeruháðirhveröðrum.Þættirnireru:læsi,sjálfbærni,heilbrigðiogvelferð,lýðræðiogmannréttindi,jafnréttiogsköpun.Eittafmarkmiðummeðgrunnþáttunumeraðkennanemendumaðbyggjasiguppandlegaoglíkamlegasvoaðþeirséufærirumaðbjargasérísamfélaginuogvinnameðöðrum(Aðalnámskrágrunnskóla,2011).Ílokskólagöngunnarþarfeinstaklingurþvíaðhafagetutilaðaflasérupplýsinga,skiljaþærogsetjaþærísamhengi.Tilþessþarfaðverabúiðaðþjálfagagnrýnahugsun,sjálfstæðiogskapandihugsunarhátteinsogaðalnámskrálegguráhersluá.
ÁgreinasviðiAðalnámskrárgrunnskóla(2013)erulist-ogverkgreinarsettarundirsamahattensíðanskiptniðurílistgreinarogverkgreinar.Undirlistgreinarfallaleiklist,dans,sjónlistirogtónmennt.Verkgreinarnareruheimilisfræði,textílmennt,hönnunogsmíði.Fyrsterusettframsameiginleghæfniviðmiðlist-ogverkgreinaogsíðanhæfniviðmiðhverrarfaggreinarfyrirsig.Ísameiginlegumhæfniviðmiðumeraðaláherslalögðáámenningarlæsiígegnumlist-ogverkgreinar.Menningarlæsierkenntígegnumallargreinargrunnskólans.Þannigeiganemenduraðgetatengtmenninguogumhverfiviðnámsefniðogviðfangsefnidaglegslífs.Nemendureigaeinnigaðgetabeitttæknioghugtökumviðkomandigreinaíverkiogorði.Sömuleiðiserímenningarlæsis-oghæfniviðmiðunumlögðáherslaágetunemendatilhópvinnuoggóðrarumgengni.Þeirskulugetasýntfrumkvæði,skipulagtsigogfjallaðumoggertgreinfyrirmenningarleguhlutverkilist-ogverkgreinaíeiginverkumogannarra(Aðalnámskrágrunnskóla,2013).
ÍAðalnámskrágrunnskóla(2013)kemurframaðlist-ogverkgreinareigaaðverajafngildarinnanstundaskrárenhverskólimáskipuleggjakennslunameðsínumhætti.Kennslunnimáskiptaílotur,samþætta,eðakennaaðgreintallanveturinnsvolengisemfariðereftirviðmiðunarstundarskrá(Aðalnámskrágrunnskóla,2013).Lögumgrunnskóla(nr.91/2008)gefarammakennsluvikunnaráyngstastigi,semeru1200mínútur,ámiðstigi1400mínúturogáunglingastigi1480mínútur.Vikulegurkennslutímilist-ogverkgreinaíviðmiðunarstundarskráer15,48prósentafheildarkennslutímaogáaðskiptastjafntinnansviðsins.
Yngstastiginuogjafnframtstærstastiginu(1.–4.bekk)erúthlutaðmestumtímaílist-ogverkgreinar,eða900mínútumávikusemdeilistáallafjóraárgangana.Miðstigið(5.–7.bekkur)fær830mínúturávikuenunglingastigið(8.–10.Bekkur)færeinungis340mínúturáviku.Áunglingastiginuerþvíminnstáherslalögðálist-og
27
verkgreinakennsluenámótikemuraðunglingastigiðhefur870mínútur(9,9%afkennslutímavikunnar)fyrirvalfög(Aðalnámskrágrunnskóla,2013).Meðvaligeturunglingastigiðaukiðviðsigtímaílist-ogverkgreinumeftirþvíhvaráhuginemendaliggurensamkvæmtAðalnámskrágrunnskóla(2013)áumhelmingurvalsáunglingastigigrunnskólansaðveratileinkaðurlist-ogverkgreinum.
Mynd2.Viðmiðunarstundaskrá
4.1.2Virkanámskráin
Ískólastarfierekkialltafhægtaðtryggjaaðopinberriaðalnámskráséfylgtítarlega,sérstaklegaefbyggterátakmörkuðuogjafnvelúreltunámsefni.SamkvæmtVanDenAkker(2003)eropinbernámskráoftkölluð„áformuðnámskrá“.Þaðsemraunverulegaerkenntískólumkallast„virkanámskráin“.Síðanernámsreynslanemendaogþaðsemnámiðskilarþeimkallað„áunninnámskrá“(VanDenAkker,2003).
Virkanámskráinerbirtingarformopinberrarnámskráríkennslustofunniogverðurhúntilviðmótunskólanámskrárogkennslukennara.Þettaersáhlutikennslunnarsemkennararhafasemmestastjórnámeðákvörðunumsínumogathöfnum.Virknámskrá
28
geturveriðmjögeinstaklingsbundinogbreytilegmilliskólaþráttfyriraðallireigiaðfylgjasömuáformuðueðaopinberunámskránni(MeyvantÞórólfsson,2009).
Áunninnámskráerþaðsemnemenduruppskeraafhinnivirkunámskrá.Forsendurnemenda,áhugiþeirraogsjálfstrausthafagríðarlegáhrif.Þæreruáunninþekkingogfærniínámsgreininni,tilfinningaþroski,rökhugsunogforsendurtilfrekaranáms(Eisner,1994;McGregor,2007).Áunninnámskráerofteinnigkölluð„núllnámskráin“(Eisner,1994),hiðóskráðasemnemandiberúrbýtumeftiraðkennslahefurfariðfram.
Einnstærstiáhrifaþátturískólastarfiernámsefniðsemkennarinnnotaríkennslunnitilaðmiðlaþekkingu,byggjauppfærninemendaogeflasköpunargáfuþeirra.Þanniggeturnámsefni,semfylgiráherslumgildandinámskrár,hjálpaðtilviðaðeflanámnemendaogstuðlaaðjafnréttiþeirratilnámsóháðbúsetu.
29
5 Rannsóknaraðferð
5.1 MarkmiðogrannsóknarspurningarMarkmiðþessararrannsóknarvoruaðkannahverskonarnámsefnimyndmenntarkennararnotaííslenskumgrunnskólumtilaðmætamarkmiðumaðalnámskrároghvorttækifærisamtímansumframsetninguséunýtt.
Rannsóknarspurningarnarvoru:
1.Hvaðanámsefninotamyndmenntarkennarar?
2.Hvernigaflamyndmenntarkennararefniviðarínámsefnisemþeirsemjasjálfir?
3.Hvererþörfinfyrirþróunogútgáfuíslensksnámsefnisáþessusviði?
Írannsókninnivarnotastbæðiviðeigindlegarogmegindlegaraðferðir.Veflægspurningakönnun,semsendvaríallagrunnskóla,veittihöfundiyfirsýnálandsvísuogviðtölgáfutilkynnahvernigkennararveljaognotanámsefni,hvernignámsefniþeirnotaoghvaðaviðhorfþeirhafatilnámsefnisgerðar.Tilaðsvararannsóknarspurningunumhefurhöfundur:
a) skoðaðfræðilegarheimildirumnámsefniognámsefnisgerð
b) rýntírannsókniránotkunnámsefnisfyrirmyndmenntogaðrargreinar
c) skoðaðnámskenningarsemkennararnotaviðkennsluímyndmennt
d) rýntíAðalnámskrágrunnskólafyrirsjónlistir
e) sentútmegindlegakönnuntilmyndmenntarkennara
f) tekiðhálfopinviðtölviðnokkramyndmenntarkennaratilaðdýpkaskilningáviðfangsefninu.
5.2 RannsóknaraðferðogrannsóknarsniðÍrannsókninnivorubæðimegindlegarogeigindlegarrannsóknaraðferðir(e.mixedmethods)notaðar.Meðmegindlegriaðferðafræðivartölulegumogmælanlegumgögnumsafnaðsemgefayfirsýnyfirhvaðanámsefnikennararnotaálandsvísuoghvernigþeirnotaþað.Hlutverkeigindlegurannsóknarinnarvarhinsvegaraðskoðasjónarmiðeinstakrakennara.Meðþvíaðsafnafjölbreyttumgögnummávarpaskýraraljósiáfyrirbærinsemerutilrannsóknar.
30
Oftogtíðumerunotaðarfleirieneinaðferðtilaðsafnaupplýsingumísömurannsókn;þaðkallastmargprófun(Esterberg,2002).Aðnotablandaðarrannsóknar-aðferðirkrefstþómikillarvinnuoggerirkröfurtilaðferðafræðilegrarþekkingarrannsakandans(Mcmillan,2008).ColinRobson(2002)flokkarrannsóknarnálganirfrekarsemsveigjanlegeðabundinsnið,ístaðþessaaðnefnaþærblönduafmegindlegumogeigindlegum.Ísveigjanlegumrannsóknaraðferðumerekkerttilfyrirstöðuaðnotabæðieigindlegarogmegindlegaraðferðirviðgagnasöfnunogúrvinnslugagnanna.Rannsóknþessierþvímeðsveigjanlegusniði.
5.3 ÞátttakendurogstaðhættirRafrænspurningakönnunvarsendítölvupóstitilallragrunnskólaáÍslandi,ýmistbeinttileinstakrakennaraeðaígegnumskólaskrifstofuviðkomandiskóla,meðóskumaðframsendakönnuninatilmyndmenntarkennaraskólans.RannsókninvarþvíþýðisrannsóknþarsemkönnuninvarsendtilallramyndmenntarkennaraáÍslandi(SigríðurHalldórsdóttirogKristjánKristjánsson,2003).Listiyfirnetföngskólannafékkstafvefsíðumennta-ogmenningarmálaráðuneytisinsogafvefsíðumeinstakraskóla.Könnuninvarsendtil179skóla/kennaraogtók101kennariþáttíhenniaðfullu.
Þátttakenduríviðtölumvoruvaldirmeðmarkvissuúrtakimeðmarkmiðrannsóknarinnaríhuga(Lichtman,2013).Markvisstúrtakeðatilgangsúrtak(KatrínBlöndalogSigríðurHalldórsdóttir,2013;Mcmillan,2008)varnotaðtilaðnátilstarfandimyndmenntarkennarasemhafaorðásérfyrirfjölbreytni,hugmyndaauðgiogreynsluviðkennslumyndmenntar.ViðmælendurvoruvaldireftirábendingumfráHönnuÓlafsdóttur,lektorsímyndmenntáMenntavísindasviðiHáskólaÍslands,ogfráMaríelluThayer,formanniFélagsíslenskramyndmenntarkennara.
5.4 MegindleggagnaöflunogúrvinnslaMeðmegindlegumgögnummáfáyfirsýnyfirvinnustarfandimyndmenntarkennaraáÍslandiítölfræðileguformi.Veflægspurningakönnun(viðaukiA)varsendútígegnumkerfiAPmedia(kannanir.is)tilmyndmenntarkennaraálandsvísu.Spurningakönnunininnihéltsautjánspurningaríáttaflokkum.Flokkunináttiaðauðveldaþátttakendumaðleysakönnuninaoggefasamhengispurningatilkynna.Fyrstvarspurtumbakgrunnviðkomandi,kennsluhættiogreynsluafþvínámsefnisemeríboðihjáMenntamálastofnun.Aðlokumvarleitaðeftirálitiáþvíhverskonarnámsefnikennurumþættigagnlegastaðfáútgefiðogþeimboðiðaðskiljaeftirathugasemdir.Spurningarnaríkönnuninnivorubæðilokaðar,hálfopnarogopnar.Hálfopnarogopnar
31
spurningarþjónaþeimtilgangiaðfásemfjölbreyttustsvörþarsemkennurumerugefintækifæritilaðkomaframmeðatriðisemlokaðarspurningargefaekkikostá(GrétarÞórEyþórsson,2013).
Viðgerðspurningalistansvarþessgættaðmálfarværieinfaltogskýrt,aðsvar-möguleikarnirsköruðustekkiogværutæmandiogaðþeirværiekkiofmargirþarsemþaðgætivaldiðruglingi.Mikilvægteraðspurningalistisésetturuppskýrtogskipulegaogþannigaðhannvekiáhugaefmögulegter.Spurningalistinnvarforprófaðuroglagfærðureftirábendingumogprófaðurafturtilaðtryggjaaðhannværivillulaus,skýrogauðskiljanlegur(GrétarÞórEyþórsson,2013).
HugbúnaðurinnSPSSvarnotaðurtilaðgreinasvörinsemfengustígegnumkannanir.is.LýsanditölfræðivarnotuðtilaðgreinaeinkennigagnannaogExcel-hugbúnaðurinnvarnotaðurviðuppsetninguátöflumogmyndrænumgröfum.Niðurstöðurspurningakönnunarinnarvorunotaðarsemgrundvölluraðþróunviðtalsrammasemnotaðurvaríeigindlegahlutarannsóknarinnar.
5.5 EigindleggagnaöflunogúrvinnslaÍrannsókninnivareigindlegumgögnumsafnaðmeðþremhálfopnumviðtölumávettvangi.Áætlunfyrirhálfopinviðtölvarþróuðísamræmiviðniðurstöðurúrspurningakönnuninni.Viðtölinvorugreindmeðopinnikóðunþarsemmerktvarviðathyglisverðatriðiogþausíðanflokkuðíþemu:
a) Gagnlegtnámsefni
b) Námsefnisþörf
c) Samstarfmyndmenntarkennara
d) Þátturaðalnámskrár
e) Nýttnámsmat
Viðúrvinnsluogtúlkungagnannavarstuðstviðgrundaðakenningu(Charmaz,2015).Þáþarfrannsakandiávalltaðgætahlutleysissínsogfaraendurtekiðyfiröllgögnrannsóknarinnar.Viðgreiningunanotaðirannsakandinngreinandispurningartilaðdýpkaskilningsinnágögnunum(Charmaz,2015;GlaserogStrauss,1967).
Þegarviðtölerunotuðviðgagnasöfnuníeigindlegumrannsóknumþarfaðgætaþessaðundirbúningurségóðurogskráaðdraganda,aðstæðurogupplifunrannsakandaafviðtalinu.Gotteraðnotastviðupptökutækisvohægtséaðskráviðtaliðorðrétt(HelgaJónsdóttir,2013).Slíkgagnasöfnungeturveriðtímafrekogoftþarfaðtakafleirieneittviðtalviðsamaviðmælandatilaðfádýptíviðtölin(Helga
32
Jónsdóttir,2013).Síðanþarfrannsakandinnaðskráoggreinaviðtölinogþróahugtökeðakenningarútfrásvörumviðmælendasemlýsasameiginlegrireynslueðaskoðunumþeirra(Esterberg,2002).Aðaláherslanerlögðáaðrannsakandinntúlkiogskráigögninogágóðaframsetningugreiningarinnar(Mcmillan,2008).
Viðtölsemaðferðtilgagnaöflunareruíeðlisínupersónulegogundiráhrifumafrannsakanda(HelgaJónsdóttir,2003).Mikilvægteraðrannsakandinnlagisigaðviðmælandanumogskapigottandrúmsloftogtraustámillirannsakandaogviðmælanda.Rannsakandiþarfaðbeitavirkrihlustunogsýnaáhugaáþvísemviðmælandinnhefuraðsegja(HelgaJónsdóttir,2003).Viðtaliðersamtalsemásérstaðmillirannsakandaogviðmælandaþarsemrannsakandinnbyggiráviðtalsrammaogviðtalsspurningumensvörviðmælandansstýraviðtalinuaðmestu.Slíkviðtölkallasthálfopineðahálfstöðluðviðtöl(Aryo.fl.,2006).
Íhálfopnumviðtölumspyrrannsakandisamkvæmtatriðalista(viðtalsramma)semundirbúinnerfyrirviðtalið(viðaukiB).Þannigfástsemflestsvörviðrannsóknarspurningunum.Rannsakandinnspyrnánarútíþaðáhugaverða,semviðmælandinefnir,ogendurtekureðaendursegiríeiginorðumtilaðfullvissasigumaðskiljasjónarhornviðmælandarétt.Viðtaliðbyggirþannigáviðtalsrammanum,semvísartilrannsóknarspurninganna,enfærsitteigiðlífeftirsvörumogskoðunumviðmælandans.Grunnstoðhaldgóðraviðtalaerheiðarleiki,samvinnaogsamþykki(Cohen,ManionogMorris,2000).
ViðathugunáAðalnámskrágrunnskólaogíslenskunámsefni,semstendurgrunnskólumtilboðaímyndmennt,þarfsamkvæmtFlick(2006)aðhafaíhugafyrirhverjaefniðeðaskjölinerusamin,hverjirnýtaþau,hvertilgangurþeirraerogúrhvaðafélagslegasamhengiþauerusprottin.
Rannsakandinnþarfávalltaðgætaáreiðanleikaogréttmætis.Íeigindlegumrannsóknumhvílirmeiriþungiogábyrgðárannsakandanumsjálfumenímegindlegumrannsóknumþarsemíhinumfyrrnefndueruekkinotaðarmælingareðamarktækniprófeinsoghefðerfyrirííhinumsíðarnefndu(SigurlínaDavíðsdóttir,2013).
SigríðurHalldórsdóttirogSigurlínaDavíðsdóttir(2013)bendaáaðmisjafnarskoðanireruáhvorthugtökináreiðanleikiogréttmætieigiviðumeigindlegarrannsóknirogmargirteljaþaueigieinungisviðummegindlegarrannsóknir.Áreiðanleikaogréttmætiserþóhægtaðgætaíeigindlegumrannsóknummeðþvíaðviðhaldasamræmiíaðferðafræðirannsóknarinnar,vandavalúrtaksins,greinagögninjafnóðumogþeimersafnað,vinnameðöðrumfræðimönnumogsafnanægumogfjölbreyttumgögnum.
33
Trúverðugleikarannsóknarerhægtaðgætameðþvíaðhaldarannsóknardagbók,setjaeiginviðhorftilhliðar,notafleirieneinarannsóknaraðferð,athugaallaraðstæður,skoðaöfgadæmiogjafnvelberaniðurstöðurnarundirþátttakendur(SigríðurHalldórsdóttirogSigurlínaDavíðsdóttir,2013).Rannsakandinnsjálfurerórjúfanlegurhlutiafrannsóknargögnunumíeigindlegumrannsóknum.Þvíermikilvægtaðleggjaáhersluánákvæmaskráningugagnaogaðrannsakandinnskráieiginbakgrunn,hagsmuniogreynslusvoaðframkvæmdgagnasöfnunarinnarsésemgegnsæjust(HelgaJónsdóttir,2013).
5.6 SiðferðilegatriðiogtakmarkanirrannsóknarinnarLögumumpersónuverndogmeðferðpersónuupplýsinga(nr.77/2000)varfylgtviðframkvæmdrannsóknarinnar.RannsókninvartilkynnttilPersónuverndarenekkiþóttiástæðatilaðsækjaumsérstakaheimildtilaðframkvæmahanaþarsemrannsakandinngerðisamningviðviðmælendurumnotkungagnanna.Áherslavarlögðáaðþátttakendurværuekkiþvingaðirtilþátttökuogekkivaldirafstjórnendumskólans.Þátttakendumvarsýndvirðingoggefindulnefnitilaðgætanafnleyndarogtrúnaðarogþannigvargættaðsiðferðirannsóknarinnar.Einnigvarreyntaðtúlkasvörþátttakendannaafsannindumogheilindum(SigurðurKristinsson,2003).
MegindleggögnrannsóknarinnarvorufenginúrkönnunsemsendvartilallragrunnskólaáÍslandi.Yfirleittvarkönnuninsendátölvupóstfangritaraeðaskólastjórasemvorubeðnirumaðframsendahanatilmyndmenntarkennaraskólans.Íeinhverjumtilfellummágeraráðfyriraðkönnunhafiekkiveriðframsendogþvíekkiboristþátttakanda.Einnighöfnuðutölvupóstþjónar42skólainnsendingukönnunarinnar.FormaðurFélagsíslenskramyndmenntarkennaravarþáfenginntilaðsendaósktilviðkomandikennarainnanfélagsinsumaðtakaþáttíkönnuninnisemþeirnálguðustsíðanheimanfrásér.
34
6 SamantektiroggreiningniðurstaðnaÞessikafliskiptistíumfjöllunummegindlegarniðurstöðurúrspurningakönnunogeigindlegarniðurstöðurúrviðtölum.Fyrstverðurgertgreinfyrirniðurstöðunumúrspurningakönnuninniogsíðanviðtölunum.
6.1 MegindlegarniðurstöðurSpurningakönnunvarsendtilallraíslenskragrunnskólaíjanúarogfebrúar2017.Allskláraði101kennarikönnunina,eða89konurog12karlar.Svarhlutfalliðvar56,4%.
Flestirþátttakendurnirvoruábilinu50–59áraeða37,62%enenginnvarundir30áraaldri.Dreifinginvarsvipuðfyriraldursbilin30–39ára(23,76%)og40–49ára(27,27%).Afmyndmenntarkennurunumvoru10,89%60áraeðaeldri.Margirkennarannaeða27,72%höfðuþókenntmyndmenntfremurstutt.Flestireða40,59%höfðukenntí6–15áren19,8%höfðukenntí16–25ár.Einungis6,93%kennarannahöfðukenntí26–30árog4,95%vorumeðlengrikennslureynsluafmyndmennten31ár.Ennfremurmásjáað68,31%myndmenntarkennarannahöfðukenntgreininaí15áreðaskemursemþýðiraðþeirreynslumikluerutalsvertfærri.
Mynd3.KennslureynslaþátttakendaMynd4.Aldurþátttakenda
5
2321 20
12
8 75
0
5
10
15
20
25
Fyrstaár 1–5 6–10 11–15 16–20 21–25 26–30 31+
Fjöldiken
nara
Fjöldiáraíkennslu
Hversulengihefurþúkenntmyndmennt?
35
Mynd5.Menntunþátttakenda
Aðeinstveirkennarannahöfðuekkiháskólapróf.Annarvarmeðstúdentsprófenhinnmeðiðnmenntunánstúdentsprófs.Allsvoru30(29,70%)kennararmeðmeistaragráðu,40(39,60%)meðbakkalárgráðuog21(20,79%)hafðilokiðmyndlistarnámimeðkennsluréttindum.Einungis3(2,97%)kennarannasögðustverameðkennsluréttindiaföðrukjörsviðienmyndmennt.Samtsemáðurmágeraráðfyrirþvíaðeinhverjirþeirra(69,3%)semvorumeðmeistaragráðueðabakkalárgráðuhafikomiðaföðrukjörsviðenmyndmennt.FimmkennararvorumeðannarskonarmenntuneinsogkennsluréttindiúrMyndlista-oghandíðaskólaÍslands,diplómuámeistarastigi,BA-gráðuímyndlistogB.Ed.-gráðuímyndmenntarkennslu,BA-gráðuogkennsluréttindiogeinnvargrafískurhönnuður.
6.1.1Notkunnámsgagna
Kennararnirvoruspurðirhversuoftþeirnotuðukennslu-eðanámsgögníkennslusinni.Einungis33%kennarannanotuðunámsefniíöllumkennslustundum.Flestireða88,11%sögðustnotanámsefniaðminnstakostinokkrumsinnumímánuði(sjámynd6).
30
40
21
3
1
1
5
0 10 20 30 40 50
Meistaragráðaíháskóla(t.d.M.Ed.,MA,M.Sc.)
Bakkalárgráðaíháskóla(t.d.B.Ed.,BA,B.Sc.)
Myndlistarnámmeðkennsluréttindi
Kennsluréttindiaföðrukjörsviðienmyndmennt
Iðnmenntunánstúdentsprófs
Stúdentspróf
Annað
Fjöldikennara
Hvaðerefstastigmenntunarþinnar?
36
Mynd6.Notkunnámsefnis
Mynd7.Tegundirnámsefnissemmyndmenntarkennararnota
Kennararnirvorusíðanspurðirhvernignámsefniþeirnotuðuíkennslusinni.Kennurunumbauðstaðveljafleirieneinnsvarkost.Framkomaðnotkunverkefnaafvefsíðumvaralgengust(84,16%),ásamtmyndböndum(83,17%)ogheimagerðumverkefnalýsingum(78,22%).Einnigbauðstkennurumsákosturaðsegjahvaðaannaðnámsefniþeirnotuðuogmásjáþaðámynd8.
33
35
21
8
3
1
0 5 10 15 20 25 30 35 40
Allarkennslustundir
Nokkrumsinnumíviku
Nokkrumsinnumímánuði
Nokkrumsinnumáönn
Nokkrumsinnumáskólaári
Aldrei
Fjöldikennara
Hversuoftaðmeðaltalinotarþúnáms- eðakennslugögníkennslu?
51,49%
23,76%
45,54%
34,65% 34,65%
6,93%
78,22%
24,75%
84,16% 83,17%
21,78%
0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%
Námsefnisemmyndmenntakennararnotaíkennslu
37
Mynd9.Annaruppruniverkefna
Mynd8.Annaðnámsefni
Algengastanámsefniðsemkennararflokkuðuundirannaðvoruheimagerðarglærursemþeirskilgreindusemnámsefni.ÝmsarbækurogInternetiðvareinnignefntsemgrundvöllurnámsefnisásamtvísunífyrrikunnáttukennara.Kennararnirnotuðueinnigmikiðmyndirtilútskýringarsemþeirtókuúrbókumogafnetinu.
Mynd10.Uppruniverkefna
Kennararnirvoruspurðirhvaðanþeirfengjuverkefnin(mynd10).Langflestireða88,12%sögðuverkefninbyggjaáþeirraeiginhugmyndaflugi.Rafræntkennsluefnivar
39,60%
35,64%
74,26%
72,28%
69,31%
28,71%
88,12%
6,93%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Úríslenskumkennslubókum
Úrerlendumkennslubókum
Úrrafrænukennsluefni
Úröðrurafrænuefni
Úreiginnámi
Frásamkennara
Úreiginhugarheimi
Annað
Hvaðankomaverkefnimyndmenntarkennara?(máveljafleirieneinnvalkost)
38
næstmestnotaðeða74,26%.Reynslaognámkennarannavargrunnurinnað69,31%verkefnannaen28,71%verkefnannafenguþeirfrásamkennurum.Einungis39,6%og35,64%verkefnannaáttuupprunasinnaðrekjatilíslenskraogerlendrakennslubóka.Annarseðlisvoru6,9%verkefnaeinsogtilgreinterámynd9.
Mynd11.Notkunkennaraáíslenskunámsefni
Kennararnýttusérýmisskonargögníkennslueinsogsjámáámynd11.Þarkemurframhversumikiðkennararnýttusérútgefiðefnisemtilgreinterámynd1.
BækurnarMyndmenntIogIIvirtustennveraínotkunþráttfyriraðveraekkilenguríboðiávefMenntamálastofnunar.Aðeins11kennararsögðustnotaMyndmenntImikiðen40kennararnotuðuhanaeitthvað,10kennararsögðustnotaMyndmenntIImikiðog42notuðuhanaeitthvað.Ásamatímasögðust20kennararekkertnotaMyndmenntIog25notuðuMyndmenntIIekkert.
Vefirvirtustmikiðnotaðirafmyndmenntarkennurum.Flestir–eða30kennarar–notuðuvefinnMyndmenntmikið.Norskilistavefurinnvareinnigtalsvertnotaður.
Einaíslenskalistasögubókiníboðifyrirmyndmenntarkennara,Listasaga:fráhellalisttil1900,varmikiðnotuðaf8kennurum,49kennararnotuðuhanaeitthvaðen18notuðuhanalítið.Alls26kennararnotuðulistasögubókinaekkertíkennslusinni.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Notkunkennaraánámsefniíslenskunámsefni
Mikið
Eitthvað
Lítið
Ekkert
39
Leirmótunernýjastanámsefniðímyndmennt.Framkomað10kennararsögðustnotaþaðmikið,25sögðustnotaþaðeitthvað,27sögðustnotaþaðlítiðog39kennararsögðustekkertnotaþað.
FæstirnýttusérbókinaGlervinna(84notuðuhanaekkert)enhúngeturlíkafalliðundirhönnunogsmíðiíeinhverjumskólum.BókinStafrænljósmyndun(74svöruðuekki)varnæstminnstnotuðenljósmyndunereinungisvalfagþarsemhúnerkennd.Alls65kennararnotuðuekkertbókinaByggingarlistíaugnhæðog67notuðuekkertfræðslumyndinaLithvörf.
Annaðnámsefnienþaðsemtilgreintvaríkönnuninnivirtistveramestnotað.Annaðnámsefnisögðust56kennararnotamikið,29eitthvað,4lítiðog12kennararsögðustekkertnotaannaðnámsefni.
Mynd14.Hvernignámsgögnbúakennarartil?
Nánastallirmyndmenntarkennararhöfðubúiðtilnámsefnifyrireiginkennslueneinungis6%sögðustekkihafabúiðtilneittnámsefni.Flestirkennararnirhöfðuaðallegabúiðtilvinnu-ogleiðbeiningarblöð(79)eðaverkefnabækur(32).Rafræntefniávefsíðum(26)varþriðjaalgengastanámsgagnaformiðsemkennararhöfðubúiðtilogþarnæstkomumyndbönd(19).Aðeins9kennararsögðusthafabúiðtilbæklingaog7kennslubók.
94%6%
Kennararsembúatileigiðnámsefni
Já
Nei
Mynd12.Kennararsembúatileigiðnámsefni
9
7
32
9
79
26
19
Áekkivið
Kennslubók
Verkefnabók
Bækling
Vinnublöðeðaleiðbeiningarblöð
Rafræntefniávefsíðu
Myndbönd
Fjöldikennara
Námsgögnsemkennararhafabúiðtil
Mynd13.Námsgögnsemkennararhafabúiðtil
40
6.1.2Ákalleftirnámsefni
Mynd15.Aðganguraðnámsefniogútgáfanámsefnis
MyndmenntarkennslaáaðkomatilmótsviðkröfurAðalnámskrárgrunnskólaeinsogönnurfög.Enguaðsíðursögðust71%myndmenntarkennaraekkihafaaðgangaðþvínámsefnisemþarftilaðkennslanmætiþessumkröfum.Eingöngu29%myndmenntarkennarasögðusthafaaðgangaðþvínámsefnisemuppfyllirkröfuraðalnámskrár.
Þrírkennararmeðbakkalárgráðuaföðrumkjörsviðumkenndumyndmennt.Þeiráttuþaðsameiginlegtaðhafakenntgreininaíminnaen5árogtöldusigekkihafaaðgangaðþvínámsefni,semþeirþyrftu,ogtölduþörfáútgáfunámsefnissemuppfylltikröfuraðalnámskrár.
EfsvoólíklegavilditilaðallirþeirsemekkitókuþáttírannsókninniværuþeirrarskoðunaraðekkiþyrftifleirinámsgögnfyrirmyndmenntfyndistenguaðsíðurmeiraenhelmingimyndmenntarkennaraáÍslandiþörfáþví.Efsvarhlutfallþeirrasemekkináðistífyrirkönnuninaværisvipaðþvísemniðurstöðurkönnunarinnarsýndufinnstyfirgnæfandimeirihlutakennaraþörfáútgáfunýsnámsefnisímyndmennt.
Langflestirkennarannatölduþörffyrirútgáfunámsefnisímyndmennteða96%.Einungisfjórirkennarar(4%)tölduekkiþörfáfrekaranámsefniímyndmennt.Alltvoruþettakonur,tværvorueldrien60ára,einvaráaldrinum40–49áraogönnurvaríaldursflokknum30–39ára.Þrjárþessarakvennavorumeðótilgreindabakkalárgráðu(B.Ed.,BA,B.Sc.)ogeinþeirravargrafískurhönnuður.Starfsreynslaþessarakennslukvennavarólík.Einþeirravarbúinaðkennamyndmenntíminnaen5ár,einí6–10ár,önnurí21–25árogsúþriðjahafðikenntmyndmenntí26–30ár.Einnotaðinámsefninokkrumsinnumáári,önnurnokkrumsinnumáönnogtværíöllumkennslustundum.Allarhöfðuþærbúiðtilnámsefnifyrireiginkennslurétteinsog94%myndmenntarkennara,sbr.mynd12héraðofan.
41
6.1.2.1Hvernignámsefniþurfamyndmenntarkennarar?
Kennararnirvoruspurðirhverskonarnámsefniþeirmynduhelstvilja.Allirsvarkostirnirvoruvinsælirogvaldirí67,33%–87,13%tilfella.Segjamáþvíaðkennararnirvildusjáallartegundirnarútgefnar.
Mynd16.Námsefnisemmyndmenntarkennararþurfa
Mesturáhugiámeðalkennarannavaráverkefnahugmyndumogveflægummyndlistarsýningum.Óskaðvareftirverkefnumflokkuðumútfráviðfangsefnum(s.s.„línum,litafræði,formfræði,rými,áferðo.þ.h.“),verkefnumsemværutengdviðlistastefnurogverkefniertengdustbyggingarlist.Einnigvaróskaðeftirfleirimynddæmumtengdumumfjöllunumstílaogstefnur.Sérstaklegavaróskaðeftirmynddæmumfrávíkingatímanum(„útskurður,silfursmíði,steinhögg,vefnaður....“),landslagslist,innsetningumogíslenskrihönnun.
Jöfneftirspurnvareftirlistasöguogmyndböndummeðtæknieða72,28%.Óskaðvareftirlistasögusemtengdistverkefnumnemenda,listasögufyrirmismunandiskólastigásamtverkefnumuminnlendaogerlendasamtímalistamennt.Óskaðvareinnigeftirmyndböndumsemsýnatækniásamtfrumþáttumoglögmálummyndlistar.
Allsvöldu15,85%kennarannaflokkinnannað.Meðalhugmynda,semþeirskráðuþar,voruveggmyndirogupplýsingaspjöldumlögmálogfrumþættimyndlistarogumfjöllunummyndlistarmenn.Óskaðvareftirverkefnumþarsemsérstökáherslaerlögðáhæfniviðmiðaðalnámskrárásamtefniumíslenskasamtímalist.Aðlokumóskuðu67,33%kennaraeftirárgangamiðuðuefniensúóskkomeinnigvíðarframíkönnuninni.
72,28%
87,13%
70,30%
67,33%
72,28%
76,24%
9,90%
5,94%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Listasögu
Verkefnahugmyndir
Kveikjuraðumræðum
Árgangamiðaðefni
Myndböndersýnatækni
Veflægtefnimeðmyndlistarsýningum
Annað
Annað
Hvernignámsefniviljamyndmenntarkennararfáútgefiðáíslensku
42
6.1.3InnleiðingAðalnámskrár
Mynd17.Þykirkennurumvöntunánámsefni?
Einsogsjámáámynd16og14þátölduíslenskirmyndmenntarkennararmiklaþörfáaðgefiðséútíslensktnámsefnitilaðhægtséaðuppfyllakröfuraðalnámskrárfyrirsjónlistir.
ÞátttakendurvoruspurðirhvortkennslanhefðieitthvaðbreysteftirútgáfunýrrarAðalnámskrár2013.Afþeim73,27%þátttakenda,semsvöruðuspurningunni,sögðufjórir„já“eneinnsvaraði„lítið“.Sexsögðuaðspurninginættiekkiviðeðasögðu„nei“vegnaþessaðþeirútskrifuðusteftiraðhúnkomút.Fjórtánsögðu„nei“ogtveirsögðuaðþeirværuekkibúniraðbreytakennslunnienættueftiraðgeraþað.Önnurskriflegsvörvoruflokkuðeftiraðalatriðum.Flokkarnirsemfundust,vorubreyttaráherslur,tímaskortur,námsefni,námsmatogýmislegt.
Margirkennararsögðuhelstubreytingunaásinnikennslufelastíáherslumognálgunviðfangsefna.Verkefniþurfiaðaðlagaogíeinhverjumtilfellumendurhugsa.Grunnþættimenntunaroglykilhæfniþurfiaðhafaaðleiðarljósiviðhönnunverkefnaoghafamarkmiðskýrarifyrirnemendur.Einstaklingsmiðunogsköpuníkennsluhafiaukist.Nemendurhafifengiðaukiðfrelsiogvægifastraverkefnaminnkað.
Þrírkennararkvörtuðusérstaklegayfirauknuálagisamfaranýrrinámskrá.Offáirtímarséutilaðhægtséaðnámarkmiðumhennarogmeiritímifariíinnleiðinguaðalnámskrárinnarenkennslunasjálfa.Tilþessaðhægtséaðsinnanemendum
29%
71%
Telurþúþighafaaðgangaðþeimnámsgögnumsemþúþarfttilaðsinnakennslusemfullnægirkröfumaðalnámskrár?
Já
Nei
43
samkvæmtaðalnámskráverðimyndmenntaðfáfleiritímaístundatöflu.Ásamatímahafinemendafjöldiíhópumaukistsemminnkitímannsemkennarinnhafitilaðsinnahverjumogeinum.
Meðtilkomunýrrarnámskrársögðustkennararþurfaaðleggjameirivinnuínámsefnisleitoghafinetiðreynstþarfurþjónn.Tækninaukiaðgangkennaraognemendaaðýmsuefni,entækjakosturognámsefniþarfaðendurnýja.Námsefniðsemtilerhentarekkinýrrinámskráoghæfniviðmiðinerumunfleiriogflóknarisemkrefstþessaðkennararendurhugsiöllverkefni.Hugmyndaöflunerísífelldriþróunenhinsvegarvirðastfáirtilbúniraðdeilaefnisemþeirhafabúiðtilsjálfir.
Kennararbentuáaðekkiséljósthvernigmetaskulioghvaðaeinkunnaformeigiaðnota.Einkunnagjöfséorðintímafrekogflókin.Breytinginánámsmatiískólumhefureinnigaukiðviðskriffinnskukennarasembitnarákennslunni.Einnigfinnstkennurumerfiðaraaðtengjaverkefninviðnýjarnámsmatskröfur.Vegnaþessahafamargirkennararlagtmeiriáhersluávinnuferliennámsafurðir.Einnighafaeinhverjirtekiðuppsjálfsmattilaðfánemendurtilaðtakameiriábyrgðáeiginnámi.Einhverjirkennararbentuáaðnýjarnámsmatskröfurheftisköpunarfrelsinemendanna.
Margirtöldugamlaútgáfuaðalnámskrármunbetravinnugagnogmarkmiðskýrari.Auðveldarahafiveriðfyrirkennarannaðnotahanatilaðskipuleggjakennslusínaennýjunámskrána.Einhverjirvinnaáframeftirgömlunámsskránniogreynasíðanaðbætainnnýjungumúrnýjunámsskránni.Margirteljamarkmiðnýjunámskrárinnarsvoháfleygaðþeirsleppamörgueðafaraekkieftirhenni.Fjársveltiskólannahefurkomiðniðuráeinhverjumlistgreinastofumogvoruþvíeinhverjirkennarannaargiryfirháleitumhugmyndumaðalnámskrársemekkivarhægtaðfjármagna.
6.1.3Annaðsemmyndmenntarkennararviljakomaáframfæri
Margirkennararnýttutækifæriðoggagnrýnduaðalnámskrá.Þáfannsteinhverjumhúnveralélegtvinnugagnogflækjustigiðofhátt.Markmiðinhentaekkilotukennslueinsogofterbyggtáímyndmenntogekkieröruggtaðallirárgangarfáimyndmenntarkennslu.Námsmatiðereinnigofráðandiþátturískipulagninguskólastarfsinsogframkvæmdkennslusemkemurniðuráverklegrikennslu.Margiróttastinnleiðinguskriflegraprófaoglesverkefnatilaðuppfyllaþekkingarmarkmiðaðalnámskrárfyrirmyndmennt.Vegnalítilsframboðsánámsefnigeturreynsterfittaðbjóðauppáfjölbreyttogáhugaverðverkefni.
44
Vefsíðurerumikiðnotaðarámeðalmyndmenntarkennara.MargirnýtasíðureinsogPinterest,YoutubeogArtofed.comsemhugmyndabrunnfyrirverkefnisín.Myndirskiptamiklumáliíkennslunniþegarveriðséaðkynnalistamennoglistastefnur.
Alls19kennararsögðumiklaþörffyrirnýttíslensktkennslu-ognámsefniímyndmennt.Þaðefni,semtiler,værioftorðiðúreltogerfittaðnýtaþaðísamræmiviðmarkmiðaðalnámskrár.Verkefnahugmyndirsemværusniðnaraðhæfni-ogmatsviðmiðumaðalnámskrárogskipteftirárgöngumværusérstaklegavelþegnar.Gottværiaðfágrunnbækurfyrirgreinina,myndbönd,veggmyndiroglistasögusemhentaðiyngrinemendum.Kennararóskuðueinnigeftirnámsefnitilaðþjálfanemenduríheimspekilegumumræðummeðvísuntillistasöguþarsemeinstaklingssköpun,sjálfsmyndogsiðferðilegmálefniværutekinfyrir.Nauðsynlegtværieinnigaðkennararfengjuþjálfuníslíkrikennslu.Þókennurumþættimikilskorturánámsefniígreininnivilduekkimargirfáefnisemstýrirumofkennslunni.Gagnlegraværiaðverameðgagnagrunnmeðhugmyndumsemværuútfærðareftirmarkmiðumaðalnámskrárþannigaðkennarinngætibeturstjórnaðinnihaldikennslunnar.
„Algjörtneyðarástandervegnaskortsákennsluefniímyndmennt!!!!!“„Finnstmikilvægilistgreina,sjónlista,ekkitekiðnógualvarlegaogofthorftáþettasemföndur-ogdúllerí-tímiístaðalvörukennslu.“„Einutakmörkallrakennaraerhanseðahennareigiðímyndunarafl!“
6.2 EigindlegarniðurstöðurÍmars2017voruþrjúviðtöltekinviðstarfandimyndmenntarkennarasemallirhöfðukenntímeiraen20ár.Einnigvoruþeirsjálfirmeðmiklareynsluafmyndlist.Viðmælendum,semvorubæðikarlarogkonur,vorugefindulnefnitilaðgætanafnleyndar.Dulnefnivoruvalinsemgetavirkaðfyrirbæðikynognotastverðurviðfornafniðhann(hannkennarinn).Nöfnin,semurðufyrirvalinu,voruIlmur,AlexogBlær.Ilmurstarfaríheildstæðumgrunnskólaáhöfuðborgarsvæðinuogkennirþaröllumárgöngumnemaþeimfyrsta.AlexogBlærstarfaísafnskólumáunglingastigiogkennaþaráttundatiltíundabekk.
Viðgreiningueigindlegugagnannakomuframfimmmeginþemu:a) Gagnlegtnámsefnib) Námsefnisþörfc) Samstarfmyndmenntarkennarad) Þátturaðalnámskráre) Nýttnámsmat
45
6.2.1Gagnlegtnámsefni
Allirviðmælendurnirsegjastaðalleganotanámsefnisemþeirhafasjálfirsamið.Alexsegistþóhafastuðstviðkennsluefniíupphafikennsluferilssíns,semhannhafikynnstínámierlendis.Ínámisínuerlendishafihannlærtýmislegtumkennsluogeignastgagnlegtnámsefni.Hannteluraðþettanámsefnihafiennáhrifáuppbyggingukennslunnarþóaðþaðhafiekkiveriðínotkunífjöldamörgár.
BlærersáeinisemtalarumnotkunkennslubókaíkennsluenhannnýtirmyndirúrlistasögubókinniFráhellalisttil1900íkennslunni.Blærnotarmyndirnar,semhannvarparáveggfyrirnemendur,tilaðbyggjauppsamræðuverkefni.Einnignotarhannogheimfærirkennsluefnioghugmyndirsemhannfinnuráerlendumvefsíðum.HelstnotarBlærverkefnahugmyndirúrerlendumgagnagrunnum,svosemfráIncredibleArtDepartment,PinterestogeinnigaffésbókarsíðuFélagsíslenskramyndlistakennara.Hugmyndirnarnýtirhannsíðantilaðþróaþaumarkmiðsemhannfylgiríkennslunni.Annarbrunnurhugmynda,semBlærnotar,ervefurheimspekikennara(heimspekitorg.is).Þarhafakennararsettinnkennsluhugmyndir,verkefniogkennslu-áætlaniröðrumkennurumtilgagns.HeimspekiverkefninvirkavelinniímyndmenntarstofunnihjáBlæ.HannnotarlíkamikiðGoogleCulturalInstituteþegarhannvillsýnanemendumlistaverk.Blærsagði:
...barahvaðviltu.„Explore,zoomin.“Geturfariðbaraí„artists“ogt.d.hérskoðaégRembrandtoghérerfulltafupplýsingumogmyndumoggetsúmaðinnogskoðaðnærogéggetséðbara„brushstrokes“oghvernighannhefurklóraðkrullurnaríháriðmeðendanumápenslinum.Efþettaerekkihráefni...
Alextalarumaðveraekkimeðformlegtnámsefnienhannsækirsérmyndefniánetiðogþróarglærusýningarútfrálistasögu.Öllverkefninbyrjaátenginguviðlistasögu,„nánastalltafnotalistasögutilaðsvonastaðfestahvaðþaueruaðgera...þaðerkveikjaenstaðfestirtenginguviðlistasöguna,menningarsöguna.[Ég]talalíkaoftumhvaðeraðgerastíheiminumáþessumtíma“.Alexnotareinnigsjónræntáreititilaðhjálpanemendumaðlærahugtök.„Égeralltafmeðdótumallaveggi.“Alextalarumveggspjöldogglærursemhannhengiruppíkennslustofunniogvísarreglulegaíefniþeirra.Tildæmiserveggspjaldumlykilhæfniístofunnisemhægteraðbendaáþegarnemandiertildæmisbeðinnumaðleitasérupplýsingaumefniánetinu.Námsefnið,
46
semhannnotar,erþvííformiglærusýningaogveggmyndasemhengdareruuppumallaveggikennslustofunnar.Ístofunniereinnigmikiðsafnbókasemnemendureruhvattirtilaðgluggaíeftirþörfumogáhuga.
IlmurnotarennminnanámsefnienAlexogBlær.Hannnotasthelstviðsýnikennsluogeldrinemendaverksemsýnidæmi.Námsefnið,semIlmurnotar,byggirásafniverkefna,semhannhefurkomiðséruppígegnumárin,ogmunnlegriframsögu.Bakgrunnurhansímyndlisthefurveitthonumþekkinguámyndlistsemhannnýtirtilaðhvetjanemendurtilátaka,kveikjahjáþeimandagiftogtilþessaðskapatengingarámillihæfnimarkmiðaogþeirraverkefnasemhannnotarhverjusinni.EinstakasinnumsækirIlmurmyndiránetiðtilaðsýnanemendumenlistasögunnisinnirhannlítið.
Allirviðmælendurnirerumeðmiklareynsluafmyndlistsemþeirnýtaíkennslunni.Áherslurþeirraeruhinsvegarafarólíkar.Ilmurlegguráhersluátækni,samstarfogvellíðannemenda,Blærlegguráhersluásamræður,heimspekilegarumræðurogsiðferðilegtuppeldiogAlexnotarlistasöguviðallaverkefnainnlögn.Viðmælendurnirnotaþvílítiðafformlegunámsefnienbúayfirmikillireynsluogþekkingu.Allirteljaþeirþóþörfáútgáfunámsefnisfyrirmyndmennt.
Afframanskráðumásjáað:
• Viðmælendurnirnotuðuaðalleganámsefnisemþeirhöfðusamiðsjálfir• Kennararreynduaðtengjahæfniviðmiðviðverkefninemenda• Kennarartölduþörfáútgáfufrekaranámsefnisímyndmennt• Erlendirgagnagrunnarvorugagnleguppsprettaverkefna• Listasagaogmyndiríglærusýningumvorunotuðsemgrunnuraðumræðumog
verkefnum• Heimspekivefurinnvareinnignýttursemuppsprettaumræðuverkefna• Aðgengilegtsafnnámsgagnaíkennslustofunnigagnaðistnemendumvel• Eldridæmifránemendumumlausnviðfangsefnavorustundumnotuð.
6.2.2Námsefnisþörf
Alexsérekkifyrirséraðnotaútgefiðnámsefnioghryllirviðtilhugsuninniumnámsefnisemkennarareigiaðfylgjafráfyrstublaðsíðu.Blærersamasinnisþvíhonumfinnst„frelsiðsvodýrmætt“.Hannvillekkiaðnámsefniðstýrikennslunniheldureigihúnaðstýrastafnemendum.Blæ„óar“viðfundumviðaðrakennaraskólans(t.d.ííslenskuogsamfélagsfræði)þarsemþeirsamræmahvaðaefnieigiaðfarayfir,hvaðaverkefnieigiaðgera,hvernigeigiaðprófanemendurogpassaaðallirstígisamataktinn.Blærsegir:
47
„þannigviðþurfumnámsefni,ogviðþurfumekkinámsefnierstaðansemmérvirðistblasavið.“
Alexefastumhefðbundnanámsefnisútgáfufyrirmyndmennt,„égvilaðviðséumfagfólkenéggetekkistungiðhausnumísandinn“.Alltafþurfaeinhverjirkennararaðsinnamyndmenntarkennslusemhafaekkiendilegamiklafagþekkinguogþvíþarfaðveratilfaglegtnámsefni.ÞessiþörfkomskýrtíljósþegarIlmurþurftiaðbregðasérfráogalmennurbekkjarkennarileystihannaf.Ilmurskildieftirkennsluáætlanirogverkefnisemáttiaðvinnaífjarveruhans.Bekkjarkennarinnsagðiþettaerfiðustukennslusemhannhefðitekistávið.Hannfannsárlegafyrirreynslu-ogþekkingarleysisínuígreininniþráttfyriraðhannþyrftiekkertaðundirbúasigfyrirtímann,einungisframfylgjakennsluáætlunumIlmsogleggjafyrirverkefnihans.Bekkjarkennarannvantaðifagþekkingunaognægileganorðaforðatilaðframkvæmakennsluna.
Blærvillhelstsjánámsefnisembyggirásamtölumviðnemendurþarsemþekkingálistumoglistasaganernýtttilaðeflasiðferðisvitundnemenda.Honumfinnstlistkennslagotttækitil„skiljaheiminn“ogaðlistin„getialdreiorðiðsjálfstættmarkmiðsemslík“.Hannvillsjánámsefnisembyggirááhrifamættilistarinnartilaðskoðasiðferðileggildiogþaugildisem„skipti[r]okkurmálisemmanneskjur“.Blærvillnámsefnisemhjálparnemendumaðtakastefnuílífinuogþroskarsiðferðisvitundþeirra.
Höfundarrétturkemuroftívegfyrirútgáfunámsefnisumíslenskalistamenneðanútímalist.Þaðgeturveriðofkostnaðarsamtaðaflatiltekinnaleyfafyrirbirtinguoger„algjörlögfræðilegormagryfja“.Ilmursegistgetafundiðþaðsemhannvillsýnameðþvíaðflettalistamanninumuppánetinu.Alexbendiráaðtilaðkomastframhjáþessugetikennararnotaðsýningarskrárlistasafnaenþarséumyndirogupplýsingarumþjóðþekktalistamenn.Alexsagði:
Eníslenskirkennarar,þóþeirséualltafaðkallaeftirnámsefniþávirðastþeirekkinotaþaðmjögvel.OgmíntilfinningertildæmisaðMyndmennt1og2,semkomútfyrirmörgumárum,hafiveriðnotaðarbaraútafmyndunumíbókunum.
AlexogBlærskoðatilkynningarsemMenntamálastofnunsendirútþegarnýttefniergefiðút.Ilmurfylgisthinsvegarlítiðmeðútgáfunýsnámsefnis.BlærhefurgefiðútnámsefnifyrirgrunnskólasjálfurogAlexhefurunniðaðvefsíðufyrirMenntamálastofnun.Þessarivefsíðuerætlaðað„vindautanásig“ogeflagetukennaratilaðleitaaðefniánetinu.Húnáaðverðaverkefnabankieneinnig
48
leitarorðabankisemnotendurgetasvobættvið.Meginhugsuninverðuraðtengjaverkefniviðhæfniviðmiðinoggefakennurumhugmyndiraðsamþættinguviðaðrargreinar.
Afframanskráðumásjáað:
• Almennirognýirkennararþurfafrekarnámsefni• Stýrandinámsefnieróæskilegtfyrirmyndmenntarkennslu• Óskaðereftirstuðningsefnifyrirkennaratilaðnotaíumræðum• Höfundarrétturveldurerfiðleikumviðútgáfunýsnámsefnis• NámsefnisvefureríþróunhjáMenntamálastofnun• Kennararfylgjastmisvelmeðútgáfunýsnámsefnisgegnumtilkynningarfrá
Menntamálastofnun
6.2.3Samstarfmyndmenntarkennara
Blærereinikennarinnsemkennirmyndmenntarkennslumeðöðrumkennurum.Þettagerirhonumkleiftaðsinnafjölbreyttarikennsluogbjóðauppámargskonarval.Hannsagði:„Þaðerrosalegagóðursamhljómurogsamstarfogþaðeralvegómetanlegt.“
Alexerekkiísamstarfiviðneinnkennaraísínumskólaenhanngerirsérhinsvegarfarumaðkannahvaðaðrirfástviðinnanskólans,semersafnskóli,ogískólumínágrenninusemsumirnemendurnirkomafrá.MeðþvígeturAlexvísaðíviðkomandikennaraogverkefnihansbyggtþannigáfyrriþekkingunemenda.Alexspyrkennaraskólanshvaðþeirfástviðhverjusinni(einsogtildæmisstærðfræðikennarann)tilþessaðnotasömuhugtökogþeirnotaíkennslunni.Alexkannarvinnuannarrafyrirforvitnisakirþóekkertsamstarfsétilstaðar.Alexsagðisthafaáhyggjurafþvíhvaðaðrirkennararvirðasteigaerfittmeðaðdeilanámsefnisínu.Hanntelurþóaðþaðstafihelstafóöryggiumhvortþaðsénógugottfremurenaðkennararviljiekkiaðaðrirhagnistafvinnuþeirrasjálfra.BlærtekurundirþessarhugmyndirhjáAlexogbendiráaðsamræðurvirðistvantamillikennarainnangreinarinnar.MyndmenntarkennararkallaþómikiðeftirsamstarfiensamkvæmtAlexnýtaþeirillaþaufáutækifærisemþóbjóðasttilsamstarfs.FélagíslenskramyndmenntarkennarahefurtilaðmyndaskipulagtfunditilaðstuðlaaðsamvinnuviðinnleiðinguAðalnámskráren„fólkhefurekkertnýttsérþaðneittsérstaklegaþannigþóttþaðkvarti“.
Blærvitnarístórustarfsháttarannsóknina(„Starfshættirígrunnskólumviðupphaf21.aldar“)þarsemkomframaðreykvískirlistgreinakennararupplifasigmjögeina.Einnigkomframóttiviðsamþættinguviðaðrargreinar.Hanntelurað
49
listgreinakennararóttistaðverða„eitthvaðskrauteðauppfyllingarefni“fyrirbókgreinar.Hannnefnireinnigaðsumirteljisigveraígóðusamstarfiviðaðrakennaraefþeirgetafengiðefnilánaðhjáviðkomandi.„Tja,égveitnúekkihvernigsamstarfþaðeraðfálánaðefnihjáeinhverjum.Fálánaðamjólkínæstuíbúðogmaðurerþábarafarinnaðbúasaman!“Blærbendireinnigáaðþaðséufleirieinyrkjarenmyndmenntarkennararískólumþarsemsérgreinamiðuninerorðinríkjandi.Ískólanumertildæmiseinungiseinndönskukennari„oghannerörugglegamjögeinmana“.LausninaáþessusegirBlærveraaðlistgreinakennararnir„verðibarasvolítiðaðtakaafskariðsjálfirogbjóðaþessuliðiídans“.
Afframanskráðumásjáað:
• Samstarferlítiðmillimyndmenntarkennaraþráttfyrirákalleftirþví• Kennarareruóöruggiraðdeilanámsefnisemþeirhafasamið
6.2.4Þátturaðalnámskrár
ViðmælendurnirþrírhafaólíkarskoðaniráAðalnámskrá.IlmurerþóneikvæðarienAlexogBlær.Mögulegaskýristþaðafþvíaðþeirstunduðubáðirháskólanámáþeimtímasemnýnámskrávaraðkomaút.Blærsásamkennarasína„alveglostgagnvartþessumiklaverki“ensjálfurhugsaðihannöðruvísiumþetta.Blærsagði:
Éggekkalvegásveigmeðaðalnámskránniogþaðer...húnauðvitaðvirkaðisemeinhverskonarleiðsegjandiritsemgatleiðsagtmér,sýntmérhvertværihægtaðstefna....þaðhafðialltafkraumaðíméreinhverákveðinóánægja–ófullnægja–meðþaðseméghafðiveriðaðgera,fannhennialdreifarveg.Égfórþessvegnaogleitaðiíheimspekina,heimspekilegasamræðu.Miglangaðialltaftilaðlátauppáhaldsgreininamína,semermyndlist,verðaaðþvíafli,aðéggætisameinaðþað.Ogsvokemurþessiaðalnámskráogsvoþegarmaðurferaðlesahanaogsérstaklegaþegargreinanámskráinkemur2013,tókmiggleðifyrirhenni.Mérfannstéggetaeinhvernveginhaldiðáframaðþreifafyrirmérmeðþetta.Hvarþettaendarveitégekki.
Ilmurtelurhinsvegaraðnámskráinsetjiofháleitmarkmiðogkennireinungisþaðsemhannkemstyfir.Þannigsitjalistasögu-ogmenningarmarkmiðáhakanumentæknioggrunnþáttumlistannaervelsinnt.ÞegartilvitnunúrspurningakönnunvarlesinfyrirIlmfannsthonumsemtilvitnuninværiættuðfráhonumsjálfum:„Efnemendurmyndu
50
uppfyllaöllmarkmiðaðalnámskrárstæðuþaubeturenmargirnemendursemútskrifastúrlistnámi.“Alexfinnstþessitilvitnunhinsvegarekkijafnmerkileg„vegnaþessaðþroskinnkemurinní“.Hanntelurþaðveraákveðinnhrokaaðhaldaþessufram,þarsemreynteraðmætaþroskanemenda.Alexteluraðhægtséaðvinnaeftirmarkmiðumaðalnámskrárenmiðaviðaldurogþroskagrunnskólanemenda.Nemendurverðaþábeturístakkbúniraðtakastáviðfrekaralistnám.Blærteluraðþessitilvitnuneigiréttásér,enekkieinungisumlistgreinarnarheldurumalltíaðalnámskránni.„Auðvitaðáaðstefnaháttenþaðvirkarsamtsvolítiðóraunhæftogkennurumalmenntbarahryllirviðþessueinhvernveginn.Markmiðinþurfaaðverajarðtengd.“
Blærvillaðtilgangurinnmeðmyndmenntarkennsluverðiskoðaðurfrekarogstefnanmörkuðeftirþví.Aðhansmatihafamyndmenntarkennararverið„fulltrúarfagurfræðilegrarhugsunar“þarsemnávígiðviðlistina,fallegogvelunninverkgerimannikleiftaðupplifahiðfagraíumhverfinu,upplifunsemermikilvægfyrirmannlegtlíf.Kennslaíþessumandaerfyrstogfremstaðferðamiðuðogverkefninbyggjaáþvíaðbúatileitthvaðflotteðasniðugtfyriraugað.HinsvegarþykirBlæaðnýjaaðalnámskráingefitækifæritilaðnotalistogsköpuntilaðhorfainnáviðogræðaalvörumálefniog„stefnaaðþvíaðútskrifahéðanfólksemgeturorðiðaðbetrimanneskjumfrekarenaðgetaorðiðaðbetriverkamönnum“einsogBlærorðaðiþað.
Alexermjöghrifinnafaðalnámskránniengreinirekkimikinnmunákennslunnieftirútgáfuhennar.„Húnætlarokkurmikiðenéghugsaaðmyndlistakennararséubetursettirenmargargreinarþvíviðhöfumalltafgertflestafþessu.“HelstabreytinginhjáAlexeraðhannermeðvitaðriumaðgrunnþættimenntunaroglykilhæfni„séfljótandiíöllu“.Hannereinnigmeðvitaðriumhæfniviðmiðinogmikilvægiþessaðbúatilfjölbreyttariaðstæðurfyrirnemendurogflóknariverkefnifyrirkennsluna.Blærteluraðeinnafstærstukostumnýrraraðalnámskrárséaðhúnopnifyrirfjölbreyttarinálganir.Eldrinámskrárbyggjafrekaráupptalninguáþvísemáaðkennaáhverjualdursstigiennýnámskrástefniráað„færaokkurúrformalismanuminníinnihaldið“.
ÞráttfyrirjákvæðnisínaútíaðalnámskránaþáhefurAlexgagnrýnthana.Helsterþaðuppsetningineðahvernighúnvarinnleidd,„kastaðinnískólanaánstuðningsviðkennaraogalliráttubaraaðfinnaútúrþví“.Uppsetningináhæfniviðmiðumsjónlistaerólíköðrumgreinumþarsemmarkmiðineru„íbelgogbiðu“.Aðrargreinarhafaflokkaðmarkmiðinogjafnveltengtþauviðmatsviðmiðin.Sjónlistakaflinnbíðuruppáaðmarkmiðinruglist,„fariísúpu“íhugakennara.Þessiatriðilátamarkmiðinvirðastflóknarioggætiveriðástæðanfyrirþvíaðkennarartöldusigekkigetauppfylltþauöllinnanviðmiðunarstundaskrárinnar.BlærbendiráaðorðræðaAðalnámskrárséof
51
almennásumumsviðum.Tildæmisþegaralmenntertalaðumsiðferðilegtlífþávantaraðútskýrahvaðfelstíþví:
Aðalnámskráinleggurákveðnarlínuroggefurokkursvosvigrúmtilaðvinnameðhlutina.Entilþessaðviðgetumþaðþáþurfumviðaðhafa,heldég,kennsluefniogviðþurfumaðhafaþekkinguogþjálfuntilþessaðfástviðþað.Þaðgeturbaraveriðbrattfyrirkennaraalltíeinuaðfaraaðopnaásvonavinnuogsvonasamtalviðnemendursemhafakannskiekkigertþaðáður.
Afframanskráðumásjáað:
• Aðalnámskrágrunnskólagerirmiklarkröfurtilnemenda• Áherslubreytingíaðalnámskráætlasttilfjölbreyttarikennsluhátta• Uppbyggingaðalnámskrárveldurkennurumruglingi• Kennararfaramismikiðeftiraðalnámskrá
6.2.5Nýttnámsmat
Námsmatbaroftágómahjáöllumviðmælendunum.IlmurhefuralfariðbreyttnámsmatinuíABCD-kerfiðoglíkarvel.Hanntelurkerfiðbeturfalliðtilaðgefanemendumleiðbeinandiupplýsingarumstöðusínaínáminu.Upplýsingarnarséuírauninnimunmeirienefgefinertölulegeinkunnílokannar.MeðnýjanámsmatinutelurIlmuraðnemendurfáitækifæritilaðvaxaíviðkomandigreinogaðþaðsésömuleiðisuppbyggjandiaðsjáhvaðségottoghvaðmegibeturfaraáþennanhátt.
Blærtelurorðræðunaíaðalnámskrásnúastalltofmikiðumnámsmat,íljósiáherslnaum„frelsi,sköpunognemendamiðun“.Honumfinnstalltafóþægilegtaðþurfaaðleggjamatánemendur.Blærtalarumaðeinkunnirhafifengiðofmikiðvægiogalgengtséaðnemendurlítiáeinkunnirsemalhliðamyndafþeimsemumsækjenduríframhalsnámogséuofráðandihlutiafsjálfsmyndþeirra.Honumfinnstþábókstafirnirbetrientölurnar.Honumfinnstútíhött„aðhægtværiaðmælanemendurmeðsvonákvæmumhættiaðþaðséuppáeinnaukastaf“.
Alexleitarstöðugtleiðatilaðaðlaganámsmatiðaðnýrrinámskrá.Honumfinnstflækjustigverkefnahafaaukistogmeiriáherslasélögðáyfirferðogmunnlegatjáninguumferlið,innihaldiðogniðurstöðuna.Þannigþurfanemenduraðnýtaorðaforðannsemþeireigaaðhafatileinkaðsérígegnumfyrranámásamtþekkinguumlistamennogaðferðir.Nemendurfámikiðfrelsienásamatímaerugerðarmiklarkröfurtilþeirra.
52
„Þettaerþáorðiðnámsmatiðsemviðerumaðfaraígegnum,þettasamtal,þarsemþaueruaðnotaöllhæfniviðmiðiníþessueinaverkefni“.NýjastaáskorunineraðlátanámsmatiðpassainníMentor-upplýsingakerfið.Alexhafðivaknaðfyrrumnóttinameðhugmyndirumhvernigættiað„klippaöllhæfniviðmiðinísundur...ogvaraðmátaþauviðhverteinastaverkefnitilþessaðéghefðiþaðsjónrænt“.ÞettaerverkefnisemAlexteluraðverðialdrei100%leystheldurverðiístöðugrimótun.
Afframanskráðumásjáað:
• ABCD-námsmatiðertaliðgefabetriupplýsingarumstöðunemanda• Mikilvinnaeraðinnleiðanýttnámsmat• Mikiláherslaeránámsmatíaðalnámskrásemerímótsögnviðfrelsiðsemhún
legguráhersluá• Námsmatferframígegnummunnlegatjáningunemenda
53
6 Umræða
Niðurstöðurrannsóknarinnarverðahérræddaríljósifræðilegraheimilda.Þarsemviðtölinvorubyggðámeginniðurstöðumspurningakönnunarinnarþáverðaniðurstöðurviðtalagrunnurumræðunnarenásamatímavísaðtilmeginniðurstaðnaspurningakönnunarinnarogfræðilegraheimilda.Rannsókninleiddiíljóseftirfarandimeginþemu:
a) Gagnlegtnámsefni
b) Námsefnisþörf
c) Samstarfmyndmenntarkennara
d) Nýaðalnámskráognýttnámsmat
6.1 GagnlegtnámsefniMyndmenntarkennararteljaalmenntþörfáútgáfufrekaranámsefnisfyrirmyndmennt.Þeimreynisterfittaðtengjahæfniviðmiðaðalnámskrárviðverkefninemendatilaðkomatilmótsviðmarkmiðhennar.Flestirkennarar,eða94%þeirra(sjámynd12),semjanámsefnitileiginnota.Hugsanlegteraðþessirkennararséuorðnirsvovanafastiraðþeirbyggifrekaráeiginviðmiðumenaðalnámskránniogfylgistekkinægilegameðþróunhennar.Ístarfsháttarannsókn,semgerðvarííslenskumgrunnskólumárin2008–2013(GerðurG.Óskarsdóttiro.fl.,2014)komíljósaðkennararnotuðufrekarskólanámskránaviðundirbúningkennsluennotuðuaðalnámskránaviðundirbúningannar.Máþáveltafyrirsérhvortekkivantibetrikynninguámarkmiðumoginnihaldinámskrárinnar.Geraþyrftiathugunogmatáinnihaldikennslu(virkrinámskrá)innanskólannaogberasamanviðáhersluraðalnámskrárinnar.
Kennararnotaglærurímiklummælisemnámsefni(sjámynd8).Þettaauðveldarþeimaðkomaafstaðumræðum,t.d.ílistasöguogverkefnum.Þettakemurjafnframtframístarfsháttarannsókninnifrá2009semsýniraðsýnikennslaogsamtölviðnemendurvoruríkjandiþættiríkennslumyndmenntarkennara(GerðurG.Óskarsdóttiro.fl.,2014).Kennararnýtaútgefiðnámsefnimismikiðenflestirnotahelst„annað“námsefni.„Annað“námsefnisegjast56notamikiðog29notaþaðeitthvaðenundir„annað“flokkasthelstheimagerðarverkefnalýsingarogglærusýningar.Talsverðurtími
54
ferþvííaðútbúaverkefniognámsefnienírannsóknIngvarsSigurgeirssonar(1994)kemurframað5–50%afvinnutímakennaraferínámsefnisgerðeníþeirrirannsóknkemureinnigframaðmestafkennaragerðunámsefniersamiðfyriryngstastigið,íslenskuogstærðfræði.Algengteraðmegintilgangurkennaraíbókgreinummeðaðútbúasjálfirnámsefniséaðgeranámiðáhugaverðaraogskemmtilegrafyrirnemendur.Heimatilbúiðnámsefnigeturveriðauðveldaraaðaðlagaaðmismunandigetuogáhuganemenda(ElínborgÁsdísÁrnadóttir,2015).Forvitnilegtværiaðberaþaðsamanviðnámsefnisemmyndmenntarkennararbúatilmiðaðviðhvaðþeirsegjastbúasjálfirtilmikiðafsínunámsefni.
KennslubækurnarMyndmenntIogIIeruenníeinhverrinotkunþráttfyriraðþærséuekkilengurfáanlegarhjáMenntamálastofnun(HarpaPálmadóttir,munnlegheimild,15.desember2016).Sumirteljanámsefniðhafajafnveleinungisveriðnotaðvegnamyndannasemþaðgeymir.EinhverjirkennararnotabækurnarListasaga:fráhellalisttil1900ogLeirmótun:keramikfyrirallaenvefsíðureinsogListavefurinnnjótameirivinsælda.Þráttfyriraðeitthvaðafútgefnunámsefniséínotkunískólumlandsinsþágeturnotkunþessvarlaveriðtalinsambærilegviðnámsefniannarragreina.
Erlendirogíslenskirgagnagrunnarásamtverkefnadæmumfráeldrinemendumreynastkennurumgagnleguppsprettaviðgerðnámsefnis,tildæmisíslenskiheimspekivefurinnogPinterest.Eftiraðnýaðalnámskrávargefinúthafakennararþurftaðnotanetiðmikiðviðhugmyndaöflunþarsem71%myndmenntarkennaratelursigekkihafaaðgangaðnámsefnisemfullnægirkröfumaðalnámskrár.
Kennararbyggjaaðeins39,6%verkefnasinnaáíslenskumkennslubókumen74,26%verkefnaerubyggðárafrænukennsluefni(sjámyndir9og10).Langmestafnámsefnisínuútbúakennararmeðþvíaðbyggjaáeiginmenntun,reynsluogímyndunarafli(mynd10).SamkvæmtrannsóknIngvarsSigurgeirssonar(1988)telja75%kennaragottnámsefniverarótárangursríkrarkennslu.Ánviðeigandinámsefnisferþvímikilltímistarfsinsígagnaöflunognámsefnisgerðsemannarshefðigetaðnýstíúrvinnslukennslu,undirbúningogskipulag(O´Neil,1982;Sheldon,1988;Ur,1996).Miðaðviðhlutfallíslenskramyndmenntarkennara,sembúatilnámsefnitileiginnotaogákallþeirraeftirefnitilstuðnings,hlýturgríðarlegamikilltímiþessarakennaraaðsparastmeðtilkomunámsefnissemhæfiríslenskumaðstæðumogmarkmiðummyndmenntarkennslusamkvæmtAðalnámskrágrunnskóla.
AðgengilegtsafnfræðibókaíkennslustofunnigagnastkennurumvelensamkvæmtRichardsogMahoney(1996)kjósakennararbæðiaðstyðjastviðkennslubækurogannaðnámsefni.Einnigvirkarsýnilegtnámsefniogfræðsluefni,t.d.veggspjöld,í
55
kennslustofunnisemhjálptilnemendaviðýmisviðfangsefnikennslunnarogtilaðlærahugtök.
6.2 NámsefnisþörfÞegarmetaáþörfinafyrirnámsefniþarfaðskoðafyrirhvernþaðer.Mestaþörfinermeðalþeirrasemhafasérhæftsigáöðrusviðiogskortirþekkinguígreininnioghjánýjumkennurum,en27,72%myndmenntarkennarahafakenntfagiðí5áreðaskemur.Ljósteraðþettaerallstórhópur.Öllummyndmenntarkennurummyndiþógagnastnýttnámsefnisembyggiráhæfniviðmiðumaðalnámskrárogstyðurkennaraíumræðummeðnemendum.Mikillviljiermeðalkennaratilaðfástviðmálefnilíðandistundargegnumlistsamtölogeflaþannigsiðferðisvitundnemendaáeinstaklingsgrundvelli.Margiróttastþónámsefnisemstýrirkennslunniíþaulaennotkunnámsefnisgeturíeinhverjumtilvikumtakmarkaðfrumkvæðioghugmyndaauðgikennara(Ur,1996).
Flestirmyndmenntarkennararkjósafrekarrafræntefnimeðgagnabankaafhugmyndumogfræðsluefnisemhægteraðsníðaaðeiginkennsluháttumogstarfskenningu.Kennararþurfaútgefiðefnisemfelluraðhugmyndumnýrraraðalnámskrárumhæfniviðmiðogkennsluíandahennar.Einnigvantarefniumgrunnhugmyndiroggrunnþættimyndlistar,t.d.myndbönd,semsýnatækni,ogveggspjöldtilaðhengjauppístofum.Reynsluminnikennurumgeturgagnasttæknimyndböndtilaðþjálfaeiginvinnubrögðtilaðmiðlaáframtilnemenda.Tæknimyndböndereinnighægtaðnýtatilaðsýnanemendumsemhlutaafsýnikennsluoggeturkennariþáeinbeittséraðþvíaðtengjaverkefniviðlistasögu,menninguogsetjaþauílistræntsamhengi.Mikilvægastaþekkinggóðrakennaraerþekkingáinnihaldinámsgreinarsemerómissandiviðundirbúning,íkennslu,ogínámsmati.SamkvæmtMcNamara(1991)erkennslakennarameðlitlaþekkinguáinnihaldioftasteinhæfoghugmyndasnauð.
Allstelja94%myndmenntarkennaraþörffyrirútgáfunýsnámsefnisígreininnienAnneBamford(2008)lýstieinnigyfirmikilliþörffyrirútgáfunámefnisfyrirlistgreinarnarþarsemrannsóknhennarleiddiíljósveruleganskort.Menntamálastofnuner,þegarþettaerskrifað,aðþróanámsefnisveffyrirmyndmenntsemáaðopnahaustið2017ogerumiklarvonirbundnarviðhann.
Lesamámetnaðogáhugaíslenskramyndmenntarkennaraúrsvörumþeirraíþessarirannsóknogmáveraaðþessvegnasélöngunþeirratilaðhafaaðgangaðnámsefnisvonamikil.Þegarkennararleggjafyrirnýstárlegogkrefjandiverkefnisem
56
vekjaáhuganemendaþroskastnemendurtilfinningalegaogþjálfastísjálfsstjórn,einbeitinguogþrautseigju(Hetlando.fl.,2007).
Ýmislegtgeturlegiðaðbakiskortsáíslenskunámsefniogmáþarnefnahöfunda-réttarlög,semgeraútgáfusamtímaefniskostnaðarsamaogflókna,ogsmæðtungumálsins.TækniframfarirgerasthrattogefniúreldisteinsogvefuríeiguListasafnsÍslandsogNámsgagnastofnunnar.HanndattúthöfundarréttiogúreltisþvíhannnotaðistviðforritiðFlashsemvirkarekkiíspjaldtölvum.Mjögfáireruífullustarfiviðaðsemjanámsefniogþvígeraflestirnámsefnishöfundarþaðmeðframöðrustarfi(NjörðurSigurjónssono.fl.,2014).Þaðerþvíekkisjálfgefiðaðgóðurkennariségóðurnámsefnishöfundur(ÞorsteinnHelgason,2006).EinnighefurþaðáhrifánotkunnámsefnishversumisvelkennararfylgjastmeðtilkynningumfráMenntamálastofnunumútgáfunýsefnis.
Ljósteraðámeðanvöntunánámsefniímyndmennterámarkaðimunukennararþurfaaðútbúasitteigiðnámsefnifyrirgreinina.Þaðmáþvíveltafyrirsérhvortþaðþurfiaðleggjafrekariáhersluánámsefnisgerðíkennaranámi.Einnigmásjáhérfyrirframanaðmargirkennararsemjanámsefniíeiginfrítímaogþvímöguleikiáaðbætanámsefnisgerðhérlendissemogjafnvelhraðaendurnýjunogútgáfunýsnámsefnismeðstyrkumstoðumúrkennaramenntuninni.Einnigmáþessgetaaðlíklegteraðmyndmenntarkennararmunualltafútbúaverkefniognámsefnifyrireiginkennsluogþvímikilvægtaðútskrifahæfanámsefnishöfunda.Þaðkomskýrtframísvörumkennaraaðþeirviljaekkimissaþaðfrelsisemþeirhafatilaðsníðakennsluaðeigináherslum.Meðútgáfugrunnnámsefnisíandagildandiaðalnámskrár,semkennarargetanýttséreftireiginhentisemi,áaðverahægtaðsamræmainnihaldkennslunnarþóaðáherslurhaldistbreytilegar.ÞaðmyndihjálpakennurumaðaðlagaeiginhugmyndirogverkefniaðáherslumAðalnámskrárgrunnskólaogaðtryggjagetukennaratilaðuppfyllamarkmiðhennar.
6.3 SamstarfmyndmenntarkennaraMyndmenntakennararkallaeftirsamstarfieníflestumskólumereingöngueinnmyndmenntarkennariogþvílítiðumsamstarfþessarakennarainnaneðautanskólans(AnneBarnford,2008;GerðurG.Óskarsdóttir,2014).Stefnaaðalnámskrárumsamþættinguogsköpungegnumalltskólastarfiðvirðistekkinátilmyndmenntarkennara.Þeirfinnafyrireinangrunístarfiogauknuálagiþarsemekkierhægtaðdeilaákvörðunumogefni.Einnigvirðistgætaóöryggismeðaðdeilaáfram
57
námsefniogverkefnahugmyndummeðsamstarfsfélögumsínumíöðrumskólumsemkennararhafasamiðsjálfir.SamkvæmtElínborguÁrnadóttur(2015)bætasamfélagsfræðikennarareiginnámsefniviðútgefiðnámsefnienflestir(67%–87%)vinnaþaðíteymi.Þarnagræðasamfélagsfræðikennararniráhugmyndumogútsjónarsemihverannarsogmyndisvipaðfyrirkomulagánefareynastmyndmenntarkennurumheillavænlegtogákjósanlegt.
6.4 NýaðalnámskráognýttnámsmatAðalnámskrágrunnskólagerirmiklarkröfurtilkennaraognemenda.Flestirkennararhafaþvíbreyttáherslumíkennslumeðfjölbreyttarikennsluháttumogmeirakrefjandiverkefnum.Þóhafaekkiallirbreyttkennslusinniítaktviðnýjaaðalnámskrá.Sumirteljasigþegarkennaíþessumanda,aðrirteljatímameðnemendumoflítinntilaðhægtséaðgerahæfniviðmiðunumskilogennaðrirhafaekkilagtafstaðíþessavegferð.
Tímiogskorturánámsefnigerirþaðaðverkumaðekkierhægtaðsinnaöllumákvæðumogmarkmiðum.Viðmiðunarstundaskráerekkialltaffylgtsemhallarennmeiraátímasemlistgreinakennararhafameðnemendum(GerðurG.Óskarsdóttiro.fl.,2014;Mennta-ogmenningarmálaráðuneytið,2017).Óhjákvæmilegahefurþettaáhrifáhvaðaþættikennararákveðaaðtakafyrir.Ennfremurteljamargiraðaðalnámskrásélélegtvinnugagntilaðbyggjakennsluáþvíhúnséillaskipulögð.Faraþurftiíheilmiklavinnuviðaðgreinaaðalatriðiaðalnámskrárinnarogkomahæfniviðmiðum,lykilhæfniognámsmatiínothæfanfarveg.
Nýnámskráboðarnýttnámsmatoghefurmikilltímikennarafariðíaðaðlagakennsluognámsefniaðnýjufyrirkomulagi.Nýttnámsmatsfyrirkomulaghefurumbyltmatsaðferðumkennara(semfylgjastefnunámskrár)semflestirleggjanúáhersluámunnlegatjáningunemenda.Yfirferðeðaumfjöllunfelstísamtalinemendaogkennaraumferlið,verkiðogmögulegtáframhaldogereittafeinkennumárangursríkrarlistkennslusamkvæmtrannsóknHetfieldogfélaga(2007).HelstagagnrýniAnneBamfordískýrslusinni(2011)vareinmittskorturinnámunnlegriyfirferðogtjáninguííslenskrilistgreinakennslu.Góðlistkennslaljáirnemendumröddogeflirgetuþeirratilaðskiljaogupplifasjónræntáreitiíumhverfisínu(EiríkurÞorláksson,1994;Eisner,1972).Vonandihefuráherslaaðalnámskrárátjáninguþauáhrifaðnemendurgetitekiðþáttíumræðumumsamtímasinnmeðsjálfstrausti,skapandioggagnrýnumhugaogskilningiámenningusinniogumhverfi.
58
Margirmyndmenntarkennararóttastaðstefntséaðskriflegumverkefnumogmiklumlestriinnanverkgreinannatilaðmetaþekkingunemenda,t.d.ílistasögu.Þekkteraðlistgreinareruoftekkiteknareinsalvarlegaoglútioftlægrahaldigagnvartbókgreinum(Dobbs,1992)vegnaeðlisþeirrasemverklegargreinarþarsemvikiðerfrábókinniogformfestubóklegsnáms.KenningarGardners(1993)umfjölgreindirstyðjaviðfjölbreytniískólahaldiogbendirhannáhættuáaðnámverðieinsleittefáherslanermestábóknám.Umhverfiverklegrarkennsluerkennsluefniísjálfusérþarsemvinnureglur,umgengniogsiðirvinnustofunnarhvetjatilsjálfstæðis,samvinnuogsamheldniínemendahópum(Eisner,2002;Hetfieldo.fl.,2007).
Þráttfyrirboðumfrelsiogfjölbreytniíkennsluháttumogefnistökumermikiláherslaíaðalnámskráánámsmatoghvernigeigiaðmetanemendur.KennararhafamismunandiskoðaniráframkvæmdinnieneinhverjirteljaaðABCD-námsmatiðgefibetriinnsýnístöðunemendaogveitileiðsögnumhvaðmegibæta.Umræðurogleiðsagnarmat,eðamatsemferframmeðanánámistendur,stuðlaraðbættusjálfsöryggi,eykurtrúnemendaáeigingetuoghraðarframförumnemenda(Eisner,2002).
59
7 Lokaniðurstöðurogfrekarirannsóknir
7.1 SamantektmeginniðurstaðnaLjósteraðþörferáútgáfuánámsefnifyrirmyndmenntogmyndmenntarkennararteljasigekkihafaaðgangaðnámsefnisemfullnægirkröfumaðalnámskrár.Vegnaþessaþurfamyndmenntarkennararaðsemjasitteigiðnámsefnisemhefuráhrifákennsluhættiþeirraoginnihaldnámsins.Þettaeykurvinnuálagákennaraenstuðlarjafnframtaðþvíaðþeireigaerfittmeðaðaðlagastþegaryfirvöldsetjaframnýjarnámskröfur.KennslubækurnarMyndmenntIogIIeruennmestnotaðarásamtíslenskumogerlendumnámsefnisvefjumsemtengjastmyndmennt.Gagnasöfníkennslustofumhafareynstkennurumvel.
Mikiðákall(94%)ereftirnámsefnifyrirmyndmennt.Reynsluminnimyndmenntarkennararogkennararaföðrumkjörsviðumþurfasérstaklegamikiðánámsefniaðhalda.Flestirkjósarafræntefnisemerbeintengtviðhæfniviðmiðogmatsviðmiðaðalnámskrár,námsefnisemhveturtilumræðnaásamtgagnabankasemkennirgrundvallaratriðimyndlistar,tækniogsögu.Kennararviljanámsefnisemþeirgetanýttsérásinnháttenerekkiætlaðaðstýrakennsluþeirraheldurveratilstuðnings.MiklarvonirerubundnarviðnámsefnisvefsemeríþróunhjáMenntamálastofnun.
Myndmenntarkennurumfinnsttækifærinoffátilsamstarfsogþvíverameiraálagáþeimsjálfum.Kennararvinnaeiniraðeiginnámsefniogerufeimnirviðaðdeilaafrakstrinummeðöðrum.Þráttfyrirútgáfunýrraraðalnámskrármeðbreyttumstefnumogkröfumhafamargirekkiaðlagaðkennslusínaaðhenni.Flestirhafaþógertbreytingaríandahennarenalgengteraðkennararveljioghafnihvaðahæfniviðmiðþeirtakafyrir.Fáirtímarmeðnemendum,óraunsæháleitmarkmiðogskorturánámsefnitakmarkaþættiogmarkmiðsemkennararleggjaáhersluáíkennslusinni.
Mikillóróiermeðalkennarameðnýttformnámsmatsogskiptarskoðanireruumkostiþessoggalla.Mikilorkaogtímihefurfariðíaðreynaaðaðlagakennsluognámsmataðbreyttumáherslum.Breyttarkröfurogáherslurvaldaóöryggimeðhvernignámsmatskulifaraframoghvorttakaþurfiupphefðbundinskriflegverkefniogprófímyndmennt.Kennararviljahaldamyndmenntarkennslunnisemmestverklegrienþurfanámsefniogvegvísiaðnámsmatiíandastefnuaðalnámskrár.
60
7.2 SvörviðrannsóknarspurningumHéráeftirmunrannsakandileitastviðaðsvararannsóknarspurningunumsemsettarvoruframíupphafiverkefnisins:1. Hvaðanámsefninotamyndmenntarkennarar?Svar:Umhelminguríslenskramyndmenntarkennaranotarútgefiðnámsefni.Aðaukinotaþeirverkefniafvefsíðum,myndböndogheimgerðvinnublöðogverkefnabækur.Nærallirkennararnotajafnframtnámsefnisemþeirhafasamiðsjálfir.Algengustuformineruglærurogverkefnalýsingar.Stundumnýtakennararútgefiðnámsefnitilaðbyggjauppþekkingusínafyrirkennslustundirþóþeirnotiþaðekkiíkennslunni.
2. Hvernigaflamyndmenntarkennararefniviðarínámsefnisemþeirsemjasjálfir?Svar:Myndmenntarkennararsækjaaðallegaefniviðsinnafveraldarvefnumenbyggjajafnframtáeiginhugmyndum,reynsluogmenntun.FlestirtengjanámsefnisittviðhæfniviðmiðnýrrarAðalnámskrárgrunnskóla.Misjafnterhversumikiðkennararnirhafaaðlagaðnámsefnisittogkennsluaðbreyttumáherslumhennarognýjumkröfumumnámsmat.
3. Hvererþörfinfyrirþróunogútgáfuíslensksnámsefnisáþessusviði?Svar:Alls71%myndmenntarkennarateljasigekkihafaaðgangaðþvínámsefnisemþeirþurfatilaðgetauppfylltkröfurnýrraraðalnámskrár.Þeiróskaeftirnýjuíslenskunámsefnisemmætirkröfumaðalnámskrároguppfyllirþarfirsamtímansumframsetningu.
7.3. MöguleikaráfrekarirannsóknumRannsókninhefurleitttiláhugaverðraniðurstaðnaervarðavinnukennara,kennsluhættiþeirraognámsefnisval.Mörgumspurningumerþóósvaraðogþvíværigagnlegtfyrirframþróungreinarinnaraðgerafleiriathuganireinsogaðrannsaka:
1. Áhrifmismunandinámsefnisákennsluaðferðirkennaraímyndmennt.
2. Hvaðamenntunogkjörsviðhafakennararsemkennamyndmenntííslenskumgrunnskólum?Þaðværisérstaklegaáhugavertaðberasamanfjölbýlis-ogdreifbýlisskóla.
3. Geravettvangsathuganiránotkunnámsefnisískólastarfi.Forvitnilegtværiaðberasamanniðurstöðurvettvangsathuganaogþessararrannsóknarogsjáhvortnotkun
61
námefnisséísamræmiviðniðurstöðurspurningakönnunarinnarsemvarþátturíþessarirannsókn.
4. Skoðauppbyggingumyndmenntarkennsluííslenskumskólumogberahanasamanviðþærkröfursemaðalnámskráingerir.Þegarsvomargirkjósaaðfylgjaekkisettristefnuerforvitnilegtaðvitahversufjarrikennslaþeirraer.EfhæfileikaríkurfagmaðureraðverkigeturkennslahansveriðgóðogmetnaðarfullþótthannfylgiekkiháleitummarkmiðumAðalnámskrárgrunnskóla.
62
Heimildaskrá
AgnesÞorleifsdóttir.(2008).Glervinna.Reykjavík:Námsgagnastofnun.
Alexander,R.(1994).Analysingpractice.ÍJ.Bourne(ritstjóri),Thinkingthroughprimarypractice(bls.16–21).London:Routledge.
Ary.D.,Jacobs.L.C.,RazaviehA.ogSorensen,C.(2006).Introductiontoresearchineducation(7.útgáfa).Belmont:ThomsonWadsworth.
ÁgústEinarsson.(2007,20janúar).Hversvegnaáaðstyðjaviðlistirútfráhagrænusjónarmiði?[RæðafluttáaðalfundiBandalagsíslenskralistamannaíLandnámssetrinuíBorgarnesi].Sóttafhttps://www.bifrost.is/files/um-haskolann/starfsmenn/skra_0016967.pdf
Bamford,A.(2011).List-ogmenningarfræðslaáÍslandi.Reykjavík:Mennta-ogmenningarmálaráðuneytið.
Brown,S.ogMcIntyre,D.(1993).MakingSenseofTeaching.Buckingham:OpenUniversityPress.
Bruner,J.(1999).FolkPedagogies.ÍJ.LeachogB.Moon(ritstjórar),LearnersandPedagogy(bls4–20).London:PCP.
Charmaz,K.(2015).TeachingTheoryConstructionwithInitialGroundedTheoryTools.QualitativeHealthResearch,25(12),1610–1622.
Cogill,J.(2008).Primaryteachers’interactivewhiteboardpracticeacrossoneyear:Changesinpedagogyandinfluencingfactors(óbirtnámsritgerð).King’sCollege,UniversityofLondon.
Cohen,L.,Manion,L.ogMorris,K.(2000).Researchmethodsineducation(5.útgáfa).London:RoutledgeFalmer.
Davis,E.A.,Beyer,C.,Forbes,C.T.ogStevens,S.(2011).Understandingpedagogicaldesigncapacitythroughteachers’narratives.TeachingandTeachersEducation27(4),797–810.
DiBlasio,M.(1987).Reflectionsonthetheoryofdiscipline-basedarteducation.StudiesinArtEducation,28(4),221–226.
Dobbs,S.M.(1992).TheDBAEHandbook:AnOverviewofDiscipline-BasedArtEducation.LosAngeles:GettyCenterforEducationintheArts.
Duggan-Haas,D.,Enfield,M.ogAshman,S.(2000).RethinkingthepresentationoftheNSTAstandardsforscienceteacherpreparation.Sóttaf
63
https://www.researchgate.net/publication/278411487_Rethinking_the_presentation_of_the_NSTA_standards_for_science_teacher_preparation
EiríkurÞorláksson.(1994).Nauðsynlistkennsluágrunnskólastigi.Nýmenntamál,12(2),28–33.
Eisner,E.W.(1972).Educatingartisticvision.NewYork:MacmillanPublishing.
Eisner,E.W.(1994).Theeducationalimagination:Onthedesignandevaluationofschoolprograms.NewYork:MacmillanCollege.
Eisner,E.W.(2000).BenjaminBloom1913–99.Sóttafhttp://www.ibe.unesco.org/publications/ThinkersPdf/bloome.pdf
Eisner,E.W.(2002).Theartsandthecreationofmind.NewHaven:YaleUniversityPress.
ElínborgÁsdísÁrnadóttir.(2015).„Þaðmáalltafgerabeturoggottbæta“:Rannsóknánotkunkennaraísamfélagsgreinumáútgefnunámsefni(óútgefinmeistararitgerð).HáskóliÍslands,Reykjavík.
Esterberg,K.(2002).QualitativeMethodsinSocialResearch.NewYork:McGraw-Hill.
Flick,U.(2006).Anintroductiontoqualitativeresearch(3.útgáfa).London:SagePublications.
Gardner,H.(1993).Multipleintelligences:Thetheoryinpractice.NewYork:BasicBooks.
GerðurG.Óskarsdóttir,KristínÁ.Ólafsdóttir,BrynjarÓlafsson,HelgaRutGuðmundsdóttir,IngibjörgJúníusdóttir...SigrúnGuðmundsdóttir.(2014).List-ogverkgreinar.ÍGerðurG.Óskarsdóttir(ritstjóri),Starfshættirígrunnskólumviðupphaf21.aldar(bls.241–276).Reykjavík:Háskólaútgáfan.
GlaserB.ogA.Strauss.(1967).TheDiscoveryofGroundedTheory:Strategiesforqualitativeresearch.NewYork:AldinedeGruyter.
GrétarÞórEyþórsson.(2013).Spurningakannanir:Umorðogorðanotkun,uppbygginguogframkvæmd.ÍSigríðurHalldórsdóttir(ritstjóri),Handbókíaðferðafræðirannsókna(bls.453–472).Akureyri:HáskólinnáAkureyri.
Grossman,P.ogThompson,C.(2008).Learningfromcurriculummaterials:Scaffoldsforteacherlearning?TeachingandTeacherEducation,24(8),2014–2026.
GujaDöggHauksdóttir.(2008).Byggingarlistíaugnhæð.Reykjavík:Námsgagnastofnun.
HalldórBjörnRunólfssonogIngimarWaage.(2013).Listasaga:Fráhellalisttil1900.Kópavogur:Námsgagnastofnun.
HelgaJónsdóttir.(2013).Viðtölíeigindlegumogmegindlegumrannsóknum.ÍSigríðurHalldórsdóttir(ritstjóri),Handbókíaðferðafræðirannsókna(bls137–154).Akureyri:HáskólinnáAkureyri.
64
Hetland,L.,Winner,E.,Veenema,S.ogSheridan,K.M.(2007).Studiothinking:Therealbenefitsofartseducation.NewYork:TeachersCollegePress.
Hutchinson,T.ogTorres,E.(1994).TheTextbookasAgentofChange.ELTJournal,48(4),351–328.
IllugiGunnarsson.(2006,17.september).Virkjumkennarana.Fréttablaðið.Sóttafhttp://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=272514&lang=fo
IngvarSigurgeirsson.(1988).Námsefni!Þarfurþjónneðaharðurhúsbóndi.Sóttafhttps://notendur.hi.is/ingvars/litrof/husbondi.htm
IngvarSigurgeirsson.(1994).Notkunnámsefnisí10–12áradeildumgrunnskólaogviðhorfkennaraognemendatilþess.Reykjavík.RannsóknarstofnunKennaraháskólaÍslands.
IngvarSigurgeirsson.(1999).Aðmörgueraðhyggja(3.útgáfa).Reykjavík:Æskan.
Iviâc,I.,Peésikan,A.ogAntic,S.(2013):TextbookQuality–AGuidetoTextbookStandards.Göttingen:V&RUnipress.
Íslenskorðabók(4útgáfa).(2007).MörðurÁrnason(ritstjóri).Reykjavík:Edda.
Johnsen,E.B.(1993).TextbooksintheKaleidoscope:Acritivalsurveyofliteratureandresearchoneducationaltexts(LindaSivesindþýddi).Ósló:ScandinavianUniversityPress.
KatrínBlöndalogSigríðurHalldórsdóttir.(2013).Úrtökogúrtaksaðferðiríeigindlegumrannsóknum.ÍKristjánKristjánsson(ritstjóri),Handbókíaðferðafræðiogrannsóknumíheilbrigðisvísindum(bls.129–136).Akureyri:HáskólinnáAkureyri.
Keycompetencesforlifelonglearning:AEuropeanframework.(2016,10.október).Sóttafhttp://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=URISERV:c11090
KristínÍsleifsdóttir.(2015).Leirmótun:Keramikfyriralla.Kópavogur:Námsgagnastofnun.
KristínJónsdóttir.(2003).Kennsluhættiráunglingastigi,námsaðgreiningogeinstaklingsmiðaðnám:RannsóknáviðhorfumkennaraviðunglingadeildirgrunnskólaíReykjavík.Reykjavík:KennaraháskóliÍslands.
LeparA.C.,KatrínBriem,MargrétFriðbergsdóttirogSólveigHelgaJónsdóttir.(1995).MyndmenntI.Reykjavík:Námsgagnastofnun.
LeparA.,KatrínBriem,MargrétFriðbergsdóttirogSólveigHelgaJónsdóttir.(1999).MyndmenntII.Reykjavík:Námsgagnastofnun.
LeparA.,KatrínBriem,MargrétFriðbergsdóttirogSólveigHelgaJónsdóttir.(1999).MyndmenntII:Handbókkennara.Reykjavík:Námsgagnastofnun.
LeparA.,KatrínBriem,MargrétFriðbergsdóttirogSólveigHelgaJónsdóttir.(1995).MyndmenntI:Handbókkennara.Reykjavík:Námsgagnastofnun.
65
Lichtman,M.(2010).Qualitiativeresearchineducation:Ausersguide(3.útgáfa).LosAngeles:Sage.
Lucas,B.(2001).CreativeTeaching,TeachingCreativityandCreativeLearning.ÍA.Craft,B.JeffreyogM.Leibling(ritstjórar),CreativityinEducation(bls.35–44).London:Continuum.
Lögumgrunnskólanr.66/1995.
Lögumpersónuverndogmeðerðpersónuupplýsinganr.77/2000.
McGregor,D.(2007).Developingthinking;developinglearning:Aguidetothinkingskillsineducation.Maidenhead:OpenUniversityPress.
McMillan,J.H.(2008).Educationalresearch:FundamentalsfortheConsumer(5.útgáfa).Boston:Pearson.
McNamara,D.(1991).Subjectknowledgeanditsapplications:Problemsandpossibilitiesforteachereducators.JournalofEducationforTeaching,17(2),113–127.
Mennta-ogmenningarmálaráðuneytið.(2017,7.mars).Rétturnemendatilkennsluílist-ogverkgreinumekkinægilegavirtur.Sóttafhttps://www.menntamalaraduneyti.is/frettir/forsidugreinar/rettur-nemenda-til-kennslu-i-list-og-verkgreinum-ekki-naegilega-virtur
MeyvantÞórólfsson.(2009).Transformationofthesciencecurriculum.ÍGunnarÞórJóhannessonogHelgaBjörnsdóttir(ritstjórar),RannsóknirífélagsvísindumX.Félagsogmannvísindadeild[Erindifluttáráðstefnuíoktóber2009](bls.701–713).Reykjavík:FélagsvísindastofnunHáskólaÍslands.
NjörðurSigurjónsson,KristjánB.Jónsson,IngibjörgÁsgeirsdóttir,DavíðStefánssonogStefánPálsson.(2014).Skýrslasamráðsnefndarumframtíðíslenskrarbókaútgáfu.Sóttafhttp://brunnur.stjr.is/mrn/utgafuskra/utgafa.nsf/RSSPage.xsp?documentId=1B92B0F4F2DA865200257C770051B745&action=openDocument
O'Neil,R.(1982).WhyUseTextbooks?.ELTJournal,36(2),104–111.
OVPTL.(2016).VarietyinTeachingMaterials.Sóttafhttps://www.ucc.ie/en/teachlearn/resources/udl/materials
Perkins,D.N.(2007).Foreword.ÍL.Hetland,E.Winner,S.VeenemaogK.M.Sheridan(ritstjórar).Studiothinking:Therealbenefitsofartseducation(bls.v–vi).NewYork:TeachersCollegePress.
RagnhildurBjarnadóttir(1993).Leiðsögn–liðurístarfsmenntunkennara.Reykjavík:RannsóknarstofnunKennaraháskólaÍslands.
66
Remillard,J.T.(2000).Cancurriculummaterialssupportteachers‘learning?Twofourth-gradeteachers‘useofanewmathematicstext.TheElementarySchoolJournal,100(4),331–350.
Richards,J.C.ogMahoney,D.(1996).Teachersandtextbooks:Asurveyofbeliefsandpractices.Perspectives:WorkingPapers,8(1),40–61.
Robinson,K.(2001).Outofourminds:Learningtobecreative.Chichester:Capstone.
Robson,C.(2002).Realworldresearch:Aresourceforsocialscientistsandpractitioner-researchers(2.útgáfa).Oxford:Blackwell.
Sheldon,L.(1988).EvaluatingELTTextbooksandMaterials.ELTJournal,42(4),237–246.
Shulman.L,(1987).Knowledgeandteaching:Foundationofthenewreform.HarvardEducationalReview.57(1),61–77.
SigríðurHalldórsdóttirogKristjánKristjánsson.(2003).Handbókíaðferðafræðiogrannsóknumíheilbrigðisvísindum.Akureyri:HáskólinnáAkureyri.
SigríðurHalldórsdóttirogSigurlínaDavíðsdóttir.(2013).Réttmætiogáreiðanleikiímegindlegumogeigindlegumrannsóknum.ÍSigríðurHalldórsdóttir(ritstjóri),Handbókíaðferðafræðirannsókna(bls.211–228).Akureyri:HáskólinnáAkureyri.
SigurðurKristinsson.(2003).Siðfræðirannsóknaogsiðanefndir.ÍSigríðurHalldórsdóttir(ritstjóri),Handbókíaðferðafræðirannsókna(bls.71–88).Akureyri:HáskólinnáAkureyri.
SigurlínaDavíðsdóttir.(2013).Eigindlegareðamegindlegarrannsóknaraðferðir?ÍSigríðurHalldórsdóttir(ritstjóri),Handbókíaðferðafræðirannsókna(bls.229–238).Akureyri:HáskólinnáAkureyri.
Snowman,J.ogBieher,R.(2006).Psychologyappliedtoteaching(11.útgáfa).Boston:HoughtonMifflinCompany.
Srakang,L.(2013).AStudyofTeachers’PerceptionstowardUsingEnglishTextbooks:ACaseStudyof10thGradeEnglishTeachersinMahaSarakhamProvince(meistararitgerð).SrinakharinwirotUniversity,Bangkok.
UNESCO.(2006).Roadmapforartseducation.Theworldconferenceonartseducation:Buildingcreativecapacitiesforthe21stcentury.Sóttafhttp://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CLT/CLT/pdf/Arts_Edu_RoadMap_en.pdf
Ur,P.(1996).ACourseinLanguageTeaching:PracticeandTheory.Cambridge:CambridgeUniversityPress.
VanDenAkker,J.(2003).Curriculumperspectives:Anintroduction.ÍJ.VanDenAkker,W.KuiperogU.Hameyer(ritstjórar),Curriculumlandscapeandtrends(bls.1–10).Dordrecht:KluwerAcademicPublishers.
67
ÞorsteinnHelgason.(2006,5október).Gæðiogsamkeppniínámsgagnagerð.Vísir.Sóttafhttp://www.visir.is/g/2006110050003/gaedi-og-samkeppni-i-namsgagnagerd
68
ViðaukiA:Spurningakönnun
NámsefnisemmyndmenntarkennararstyðjastviðRannsóknþessierunnintilþessaðathugastöðunaá íslenskunámsefni ímyndmenntoghvernigþaðernotaðávettvangi.Vonastertilaðrannsókningetileittíljósmargarvísbendingarumþróungreinarinnaroggetiveriðleiðbeinandiumgerðnýsnámsefnis.HúnerunninafmeistaranemaviðHáskólaÍslandsundirleiðsögnGíslaÞorsteinssonar,prófessorsviðMenntavísindasviðHáskólaÍslands.
Þátttakaernafnlausoghægtaðhættafyrirvaralaust.
Meðvonumgóðaþátttökuogfyrirframþakkir
HrefnaDöggSigríðardóttir
1. Kyn• Kona
• Karl
2. Aldur
________
3. Hversulengihefurþúkenntmyndmennt?
• Fyrstaáriðmitt
• 1–5ár
• 6–10ár
• 11–15ár
• 16–20ár
• 21–25ár
• 26–30ár
• 31áreðalengur
4. Hvaðerefstastigmenntunarþinnar
• Meistaragráðaíháskóla(t.d.M.Ed.,MA,M.Sc.)
• Bakklárgráðaíháskóla(t.d.B.Ed.,BA,B.Sc.)
69
• Iðnmenntunmeðstúdentsprófi
• Iðnmenntunánstúdentsprófs
• Stúdentspróf
• Grunnskólapróf
5. Áhvaðaskólastigumkennirþú(merktuviðöllsemeigavið)?
• Yngstastig(1.–4.Bekkur)
• Miðstig(5.–7.bekkur)
• Unglingastig(8.–10.bekkur)
6. Hversuoftaðmeðaltalinotarþúnáms-eðakennslugögníkennslu?
• Allarkennslustundir
• Nokkrumsinnumíviku
• Nokkrumsinnumímánuði
• Nokkrumsinnumáönn
• Nokkrumsinnumáskólaári
• Aldrei
7. Hvernignáms-ogkennslugögnhefurþúnotaðíkennslu?
• Kennslubók
• Vinnubók
• Vinnublöðeðaleiðbeiningarblöð
• Tæknilegarhandbækur
• Hobbíbækur
• Tækja-ogtólabæklinga
• Heimagerðarverkefnalýsingar
• Netbækur
• Verkefniafvefsíðum
• Myndbönd(Youtubeo.s.frv.)
• Annað?
8. Viltuflokkaeftirfarandinámsefnimeðnúmerumeftirmikilvægi?
• Kennslubók
• Vinnubók
• Vinnublöðeðaleiðbeiningarblöð
• Tæknilegarhandbækur
70
• Hobbíbækur
• Tækja-ogtólabæklinga
• Heimagerðarverkefnalýsingar
• Netbækur
• Verkefniafvefsíðum
• Myndbönd(Youtubeo.s.frv.)
• Annað?
9. Hefurþúnotaðeitthvaðafeftirfarandinámsefniíþinnikennslu?
• MyndmenntI
• MyndmenntII
• Byggingarlistíaugnhæð
• Glervinna
• Leirmótun–keramikfyriralla
• Listasaga–fráhellalisttil1900
• Lithvörf–Fræðslumynd
• Stafrænljósmyndun
• Listavefurinn
• Myndmennt–vefur
• Norskilistavefurinn
• Annað
10. Hefurþúbúiðtilnámsefnitilaðnotaíeiginkennslu?
• Já
• Nei
11. Efþúsvaraðirspurningu8játandi,hverskonarnámsefnihefurþúbúiðtil?
• Kennslubók
• Verkefnabók
• Bækling
• Vinnublöðeðaleiðbeiningarblöð
• Rafræntefniávefsíðu
• Myndbönd
• Annað
71
12. Hvaðankomahelstverkefninsemþúnotaríkennslustundum?
• Úríslenskumkennslubókum
• Úrerlendumkennslubókum
• Úrrafrænukennsluefni
• Úröðrurafrænuefni
• Úreiginnámi
• Frásamkennara
• Úreiginhugarheimi
13. Telurþúþighafaaðgangaðþvínámsefnisemþúþarfttilaðsinnakennslusemfullnægir
kröfumaðalnámskrár?
• Já
• Nei
14. Telurþúþörfáfrekariútgefnuíslenskunámsefnifyrirsjónlistir?
• Já
• Nei
15. Efjá,hvernignámsefnimyndirþúhelstviljasjáútgefiðáíslensku?
• Kennslubók
• Verkefnabók
• Bækling
• Vinnublöðeðaleiðbeiningarblöð
• Rafræntefniávefsíðu
• Myndbönd
• Annað
16. Efnýttefniyrðigefiðút,eftirhverjumyndirþúhelstsækjast?
• Listasögu
• Verkefnahugmyndum
• Kveikjumaðumræðum
• Öðru
17. Hefureitthvaðbreystíkennsluþinnieðanámsefnieftirútgáfunýrraraðalnámskrár?
Hvað?
Ereitthvaðannaðsemþúviltkomaáframfæri?
72
ViðaukiB:Viðtalsrammi
Viðtalsrammifyrirhálfopinviðtöl
Meginmarkmiðrannsóknarinnarvaraðathugahvaðanámsefnigrunnskólakennararnotatilaðuppfyllamarkmiðaðalnámskrárfyrirmyndmenntáíslandi.
HvernigaflamyndmenntarkennararnámsefnistilaðuppfyllamarkmiðAðalnámskrárgrunnskólafyrirmyndmennt?Hvaðanámsefninotaþeir?Áhersluríkennslu?Námsefnisemvísarákennsluhætti?Hversvegnaleitastkennararviðaðaflanámsefnisognotaíkennslusinni?Hvererþörfinfyrirþróunogútgáfuíslensksnámsefnisáþessusviði?
Upphitun• Menntun• Starfsaldur• Aldursstignemenda• Starfshluttfall
“Efnemendurmynduuppfyllaöllmarkmiðaðalnámskrárstæðuþaubeturenmargirnemendursemútskrifastúrlistnámi:)”(úrkönnun)
Meginatriði:Reynsla,þaðsemvelgengurogþaðsemvirkarekki,erfiðleikar,tímafrekt...
Hvernignámsefninotaþeir?Áhersluríkennslu?Námsefnisemvísarákennsluhætti?Algengast:námsefnisemviðkomandinotar,verkefniafvefsíðum,myndböndogheimagerðarverkefnalýsingar...Afstaðatilútgefinsefnis?TengingviðnámskráogkennslasamkvæmthenniHefureitthvaðbreystíkennsluþinnieðanámsefni/námsefniumeftirútgáfunýrraraðalnámskrár?Aðsemjaeigiðefni?Aðgangaðnámsefni?Þörf–gamaltognýtt,afhverju?AfstaðatilnámsefnisgerðarogútgáfuáÍslandi?Námsmat,tenginginviðnámskránaogviðnámsefniNotkuntækniognýrramiðla.