hormon 2008

Upload: shinta-maya-sari

Post on 10-Feb-2018

230 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    1/92

    FISIOLOGI

    HORMON

    OLEH

    ERKADIUS

    FAKULTAS KEDOKTERAN UNIVERSITAS ANDALAS

    PADANG, 2008

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    2/92

    ii

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    3/92

    DAFTAR ISI

    DAFTAR ISI..................................................................................................................................III

    DAFTAR TABEL.........................................................................................................................IV

    DAFTAR GAMBAR......................................................................................................................V

    I. PRINSIP UMUM........................................................................................................................ .1

    A. PENDAHULUAN.............................................................................................................1B. PRODUKSI DAN SEKRESI HORMON................................................... ................ ......... 5C. CARA KERJA..................................................................................................................9D. KELENJAR DAN HORMON UTAMA......................................................... ............... ...11

    II. HIPOTALAMUS DAN HIPOFISIS.......................................................................................13

    A. HIPOTALAMUS............................................................................................................13B. HORMONHORMON HIPOFISIS POSTERIOR............. .... ..... ..... ..... ..... .... .... ..... ..... .... ..15C. HORMONHORMON HIPOFISIS ANTERIOR............................... ............... ................ 21

    III. HORMON PANKREAS............................................................................................ .......... ..35

    A. INSULIN........................................................................................................................3!B. GLUKAGON DAN HORMON PANKREAS LAINN"A.............. ....... ..... ..... ..... ..... ..... ...#0C. GANGGUAN PENGATURAN KADAR GULA DARAH........... ..... ..... ..... ..... ..... ..... .... ..#2

    IV. HORMON-HORMON TIROID...................................................................................... .....45

    A. PEMBENTUKAN DAN SEKRESI............................... ............... ............... ................ ....#5

    B. FUNGSI HORMON TIROID DI JARINGAN............... ....... .... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... .... .#$C. PEN"AKITPEN"AKIT KELENJAR TIROID....................... ................ ............... ........#9

    V. METABOLISME KALSIUMDAN FOSFAT.................................................................................................................................52

    A. KALSIUM, FOSFAT, DAN DINAMIKA TULANG.......... ..... ..... ..... ..... ..... .... .... ..... ..... ..52B. VITAMIN D...................................................................................................................55C. HORMON PARATIROID %PTH&............................................................. ................ ........ 5$D. KALSITONIN................................................................................................................58E. GANGGUAN KALSIUM DAN FOSFAT................................................... ............... ......59

    VI. KORTEKS ADRENAL..........................................................................................................63

    A. GLUKOKORTIKOID.....................................................................................................!#

    B. MINERALOKORTIKOID....................................................... ............... ................ ......... !8C. ANDROGEN ADRENAL.................................................. ............... ................ .............. $3D. GANGGUAN SEKRESI KORTEKS ADRENAL............. ...... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... .$3

    VII. REPRODUKSI......................................................................................................................76

    A. HORMON REPRODUKSI PRIA............................................................. ................ ........ $!B. HORMON REPRODUKSI 'ANITA........................................ ............... ................ ....... $8C. HORMON PLASENTA DAN LAKTASI................................. ............... ................ ........ 83

    DAFTAR BACAAN......................................................................................................................86

    DAFTAR INDEKS........................................................................................................................87

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    4/92

    DAFTAR TABEL

    TABEL 1. NAMA-NAMA KELENAR DAN HORMON !ANG DIHASILKANN!A........11

    TABEL 2. HORMON HIPOTALAMUS !ANG TERKAIT DENGAN HIPOFISISANTERIOR.....................................................................................................................................14

    TABEL 3. SEL-SEL DAN HORMON HIPOFISIS ANTERIOR.............................................21

    TABEL 4. POTENSI GLUKOKORTIKOID DAN MINERALOKORTIKOID....................64

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    5/92

    DAFTAR GAMBAR

    GAMBAR 1. BENTUK-BENTUK KOMUNIKASI ANTAR SEL.............................................2

    GAMBAR 2. FEEDBACK NEGATIF BERDASARKAN PENURUNAN PRODUKSIHORMON.........................................................................................................................................7

    GAMBAR 3. FEEDBACK NEGATIF BERDASARKAN PENURUNAN PRODUKSIORGAN TARGET...........................................................................................................................7

    GAMBAR 4. LETAK RESEPTOR UNTUK BERBAGAI ENIS KIMIA"I HORMON.. .1#

    GAMBAR 5. KURVE KADAR-RESPONS HORMON............................................................11

    GAMBAR 6. HIPOFISIS$ HIPOTALAMUS$ SEL BESAR DAN SEL KECIL.....................14

    GAMBAR 7. PENGATURAN SEKRESI HORMON PERTUMBUHAN...............................24

    GAMBAR 8. EFEK BIOLOGIS HORMON PERTUMBUHAN.............................................25

    GAMBAR %. PENGATURAN SEKRESI HORMON PERTUMBUHAN DAN INSULIN. . .26

    GAMBAR 1#. PENGATURAN SEKRESI GONADOTROPIN...............................................3#

    GAMBAR 11. PERTUKARAN KALSIUM HARIAN. .............................................................53

    GAMBAR 12. PERTUKARAN FOSFAT HARIAN. ................................................................54

    GAMBAR 13. RESPONS KOMPENSASI TERHADAP KEKURANGAN KALSIUM........6#

    GAMBAR 14. RESPONS KOMPENSASI TERHADAP KEKURANGAN FOSFAT...........61

    GAMBAR 15. HUBUNGAN SODIUM PLASMA$ TEKANAN DARAH DAN SISTEMRAA..................................................................................................................................................7#

    GAMBAR 16. EFEK PENARIKAN NA DI GINAL TERHADAP TEKANAN DARAH.. .72

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    6/92

    I. PRINSIP UMUM

    A. PENDAHULUAN

    K()*+-/ + // -+ ))4-+ +6*7 + )-,

    +6 /+:*+ 4+6*7 * 7 :+6+, (6+ + //) *4*7.

    I+-/ + )*-+ 46+ +6 /+6 ++6 ) ))7+-+

    -/4+ - ;;

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    7/92

    G)4 1. B+*-4+*- -()*+-/ + /.

    B/-+ )+ 4-:, 7()(+ 46 / 7()(+ +6 4-:

    /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    8/92

    H()(+ +6 4-: /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    9/92

    2. H*4*+6+ @/((6 7()(+ + /@

    P +/+, //) 7()(+ ))- /)+ @*+6/ +6+ //)

    /@+. M- )*-+ //) +6)+ /+ +6 4-: / /

    -(+/ +6/+6+ + +66+. K* //) + :*6 )+6)-+ /+ +6

    4/ 4-: /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    10/92

    //) /@ /)/ +6 )+67/-+ 7()(+ +(+@+, + ++6-+

    /-/ 446 7()(+ 7()*/, *) :+*+6, )* +, -(-/

    +, + 6+:. S)*+ -+ 4-: // 6 )4**7 7

    + 6+: *+*- )+6)4-+ 7 - (*) /)*.

    B. PRODUKSI DAN SEKRESI HORMON

    H) /)* 7()(+ )*-+ ; -) :+/ (+ * ,

    )/+ 7()(+ *)4*7+, +/*+, -(-((+, (-+, (-/(/+, +

    /46+. H()(+ ++ )*-+ :+/ /( +6 )*-+ **++

    -7(/(, )/+ -(/( + (/(+ +6 7/-+ (7 -(-/ +,

    /(6+, (6/(+, + /(/(+ -+: / %(*) + //&, +

    )+ D +6 7/-+ (7 (7 -:/) 446 (6+. H()(+ +6

    )*-+ **++ /) )+( (/+ 7 7()(+ +6 4/ -+:

    ( %(-/+ + (((++&, + --()+ +6 4/ )*

    + %+@+ + +(+@+&..

    1. P(*-/.

    U)*)+ 7()(+ 4+*- ) / + /-/ / /4*.

    A-+ )4+*-+ 7()(+ 4/ )4-+ 446 / + :+6+ +6

    )+ 4:*7+.

    H()(+7()(+ ( + --()+ 4+*- )* *47+ /)

    )+( (/+. K*+ 4+*- ) /(/) )* -/-/ +6

    )+66*+-+ +;). H()(+ ( /)+ ) 4+*- -+ +6+ )(-*

    (6(4*+ /) /+ -*-+. K-()+, * +) 4/) *+*-

    +@+ + +(+@+ /)+ ) 6+*6+* /-/.

    H()(+ /( +6+ )*7 4+*- -7(/( +6

    ) -*(-*( /(/). K7(/( / + 4+- +6 4/

    /), /)+6 +6 4* (7 / * /+. M- - /)+ )

    /, -+ /6 4@@*/ -* /7 4+*-

    H()(+ + (+ 4+*- ) -**) +(/) -/

    /46)+ )4+*-+ (+ *)*)+. B+*- +6 7/-+ 7

    (7()(+ +6 -)*+ (7 )+: (7()(+ (7 */ G(6, +

    5

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    11/92

    ) 6+* /-/ *47 )+: 7()(+. M- /)+ ) /-

    /- /-/ /) /+ 4 *+*- -*-+.

    P)4+*-+ 7()(+ +6 47 *) )/+ 7 *47+

    +(6+ +6 7/-+ (*) )+: /(6+, * *47+ +(6+

    +6 7/-+ -+: + )+: /(6+ (7 7. C(+(7 + 7

    )4+*-+ )+ D +6 ))*-+ -:/) + -*, 7 + 6+:,

    + )4+*-+ +6(+/+ II +6 )4-+ 6+:, 7, + +( )4**7

    7 **.

    2. P+6*+ /-/

    &'. K0* F(()&9 N(:&0/ &0&; P,/0/.

    Pengaturan kerja hormon melalui prinsip feedback negatif

    merupakan hal yang paling umum dan bekerja membatasi hasil

    akhir produksi hormon. Contoh paling sederhana adalah hormon

    yang merangsang produksi organ target seperti pada Gambar 3.

    K* (*-/ 6 7 )47 :*)7 +6 +6+-+, )- -47+

    (*-/ -+ )+67)4 /-/ -+:, /7+66 +6/+6+ *+*- (*-/

    (6+ 6 -+ 4-*+6 *. K* (*-/ (6+ 6 7 **+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    12/92

    G)4 2. F4

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    13/92

    C(+(7+ 7 +6/+6+ 7(@// +( 4* 7()(+

    +6/+6 @(- %FSH, @(

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    14/92

    3. T+/( 7()(+

    S7 /-/, 7()(+ *)*)+ ))/*- /) + 4 /46

    )(-* 44/ * - (+ )4? //@-. K-()+ +

    7) /)* 7()(+ (+ * 4 /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    15/92

    +/ +6 //*+66*7+. P-/++ -:+ 7()(+ 4/ 4+6/*+6 )

    44 )+, :) * 7.

    G)4 #. L- /( *+*- 446 :+/ -)? 7()(+

    J*)7 /( / - /) / 7, -+ )- /+6

    )+6) (// +-/ * -/, + +67+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    16/92

    100%

    50%Penurunankesensitifan

    Penurunanresponsivitas

    KADAR HORMON

    RESPONS

    G)4 5. K* -/(+/ 7()(+

    P+**++ /(+/ )-/)*) /44-+ (7 +**++ :*)7 /

    6, :*)7 /(, - +;), * - ; +6 * *+*- ))4*

    (*-. K+ + :*6 : -* +74( +(+-()@

    7 7()(+ /4*. P+**++ -/+/@+ /44-+ +**++

    :*)7 * @@+/ /(, 4*47+ - -(@-( ) /, )++6-+

    -

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    17/92

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    18/92

    II. HIPOTALAMUS DAN HIPOFISIS

    G4*+6+ 7()*/ + 7(@// )*-+ 46+ //) +(-+

    +6 +6 -()-/ + ()++. H()(+ +6 7/-++ )+6* @*+6/

    -+: (, +, + (*-/, /)+6 :*6 )+6(+( *)4*7+

    4+, (*-/ + /-/ /*/*, + )4(/) . B+-+ -(+(

    *4*7 +6 -*-+ )* -// 7()*/7(@// + )+*+:*--+ 47?

    (- ))- ++ ++6 ) +6(+(+ 446 @*+6/ *4*7, -

    7+ )* @*+6/ /@.

    A. HIPOTALAMUS

    S**7 // +67/ 7()(+ 7()*/ 7 / /@,

    / +*(+ 4/ %)6+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    19/92

    G)4 !. H(@//, 7()*/, / 4/ + / -

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    20/92

    H()(+ )44/ 6(+((+ %G+RH, 6(+((+ /+6 7()(+&

    +6 /4* :*6 7()(+ )44/ *+;+6 7()(+ %LHRH, *+;+6

    7()(+ /+6 7()(+& -+ 4-: *+*- )+6/+6 6(+((+ +6

    ))- -()(++ *+;+6 7()(+ %LH& + @(

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    21/92

    &'. E( 0(*&&+ :/=&

    ADH 4@*+6/ *+*- )+- *:*+6 *4* / + *-*/

    -(6+/ 6+: - ) *4*7 /7+66

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    22/92

    )'. E( 0(*&&+ +();; &*&

    P+**++ (*) 7 )*-+ /)**/ +6 -* *+*- (*-/

    ADH. P+**++ /) 1525 )+44-+ /-/ ADH )++6- /) 50

    - +() K ADH +6 +66 + ))- @- )+)-+ )4**7

    7 /**7 *4*7 /7+66 -++ 7 )++6-. O7 -+ * ADH

    /4* :*6 /46 /(//+ %=7()(+ +: )4**7 7>&.,.

    D) -+ +(), 6+6+ *) :+*+6 + -++

    /( -++ %4(/(& )4**7 7 -(, (, +

    *)(+/ -+ )+6)-+ /+ - 7()*/ *+*- )+67)4 /-/

    ADH. P+**++ (*) 7 )+44-+ 4-*+6+ +6/+ *) +

    **++ -++ 7 )4**7 4/, 4-*+6+ /+ +67)4 -7()*/, + )++6-+ /-/ ADH.

    J ++6-+ ADH /+ +6/+6 (7 ++6-+ --+

    /), :*6 /44-+ (7 +**++ (*) 7 + +**++ -++

    7. P+-+ 6+: -+ ))4+* )+6)4-+ (*) 7 +

    -++ 7 - 7 +(). S4-+ (*-/ ADH 4-*+6

    +6+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    23/92

    K47+ /-/ ADH /44-+ (7 +- * *) //)

    /@ */, /-(//, *)( +67/ ADH, * (4(4+. K+ +

    )+44-+ ++ 6+: )++6-, :*)7

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    24/92

    K 4/ (-/(/+ -- + )*+ /), +)*+ @*+6/

    +6 :/ -- )/7 4*) -7*.Pada wanita, oksitosin disekresi

    dalam jumlah besar setelah regangan serviks dan vagina sewaktu melahirkan

    sehingga membantu dalam persalinan dan penghentian perdarahan kemudian.

    19

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    25/92

    Penghisapan papilla mammae juga merupakan stimulus utama sekresi oksitosin

    dan memudahkan keluarnya air susu ibu (ASI). Impuls syaraf dibawa dari

    /( di servix dan vagina, serta dari papilla mammae ke )* /+/,

    talamus dan diteruskan keN-. P+-dan Nk. Supraoptikus di hipotalamus.

    Impuls yang tiba nukleus (kumpulan sel syaraf sejenis di sistem syaraf pusat) ini

    merangsang produksi oksitosin, dan impuls yang berjalan di sepanjang akson

    menyebabkan pembebasan oksitosin di ujung akson yang berada di hipofisis

    posterior. Oksitosin akan beredar di dalam darah dalam bentuk 44/ +6+

    ?-* *7 35 )+. A-/(+ N-. P+- :*6 -)-+ - 446

    46+ (- + 4-: +*(+ + /46 +*(+/).

    A /*/* 4* %ASI& (*-/ -+: ))) + -*-+ )*

    /*++ )+*:* ))). M- /)+ ) ( -+:

    +6 ))- // )(, * +6 ))* 4-(+-/. O-/(/+

    )+44-+ -(+-/ // )( /7+66 ASI +6 7 )

    ( )+6 )/*- - ) /*+ ASI, 464*+6 +6+ /*+ ++

    + 4-*)* *+6+ +6*)* - . D /+ ASI -*-+

    )* +-++ ( + +(+ (7 4. E@- (-/(/+

    ) -(+-/ )( ( -* (7 /(6+, +)*+ 7)4 (7

    --()+.

    O-/(/+ :*6 ))- @- +6 -* 7 (( ((/ **/,

    *) - II + - III /++. K II 7 )/ /:- )4*-+

    /--/ +6- /) +- 7, + - III 7 )/ /7 +- 7

    /) /+ 7. P/+ (-/(/+ / )+*/*-+ )+44-+

    -(+-/ +6+ +)*+ )+)4*-+ / + /) )+66*)+66* )

    )+*/*-+. S + 4+ +6+ 7) +6 4 ) 7

    /*4+(*/, * 4*) -)4 - *-*+ +() + -7)+.

    K(+-/ )()*) * +6/+6 (7 )4+ (-/(/+

    ) (// +6 /+6 +7, +6 )+**+-+ )4+6 (// ((

    /-. P++6-+ (// )+44-+ +**++ )4+6 (// +6 47

    4/ /7+66 4/ )4* -(+-/ +*/. A-+ /++ 7()(+

    + 7+ )*-+ @-( )4+*, -+ ++6-+ -+ -

    47*4*+6+ +6+ -):*+ /++. P++ ++6 (-/(/+ 7 /7

    )7-+, * ))7+-+ -(+-/ **/ + )+67+-+ 7+

    20

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    26/92

    /7 /+ -*-+. B+*- /+/ 7()(+ + - (4/

    *+*- +*-/ /++ ?+ +6 /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    27/92

    &'. E( 0(*&&+ (0&)/,(.

    Hormon pertumbuhan)++6--+ /+// (+ /**7 / *4*7,

    )++6--+ )(4// /) )- :+6+ (/*) + +66*++

    )- /46 +:, / )+**+-+ +66*++ 6*-(/ /**7 *4*7.

    S

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    28/92

    (*-/ // /4*, + @- //@-+ )+6*47 / -(+(/ )+:

    / (/(6+-.

    P*)4*7+ *+6 )4-+ * )-+/), * *:*+6 +

    )*-+ 4+6+. P )-+/) ), *+6 +:+6 *)4*7

    ?+ 4/+ @// +6+ @//. D/+ ?+ 4* *)*- +

    *47 )+: *+6 /7+66 @// /)-+ +:+6. D -7 *4/ ?+

    + /*7 - /)* + @// -+ )+* +6+ @//, /7+66

    )47+ +:+6 *+6 47+. S7 *4/, GH - ))* 6

    ))+:+6 *+6 -+ @// /*7 )+* +6+ 4+6. P

    )-+/) ) +, GH 4-: )+6/+6 *)4*7+ ?+ @// +

    +:+6+ 4+6 *+6.M-+/) -* 7 )4*+ *+6 4* )*-+ *+6 +6

    ) (7 (/(4/ +6 (/*) + (+66 *+6. P /

    +6 /) (/(-/ ) *+6 -+ ))4*+6 // ) *+6 /4*.

    Hormon pertumbuhan )+6/+6 (/(4/ +6+ -*, /7+66 *+6

    */ )+*/ )+: 4/. C(+(7 +6 /+6 : 7 7+6 4?7

    +6 )+44-+ + 66 4?7 )+(+:(, + *+6 +6-(- +6

    )+44-+ (+:(+(+:(+ *+6 /- ).

    E@- 7 *)4*7+ ?+ -/+-+ (7 /()()+,

    7/-+ (7 7 / +6/+6+ hormon pertumbuhan. S()()+ /4*

    :*6 +/*+- 6(?7 @

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    29/92

    merangsang sekresi /()()+. GHRH bisa menghambat sekresinya sendiri di

    hipotalamus, sedangkan hormon pertumbuhan dihambat oleh /()(/+ dan

    /()()+. S()()+ + hormon pertumbuhan * )+67)4

    /-/ hormon pertumbuhan )* +6/+6+ /()(/+ /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    30/92

    -+ +6 ), - + 4/ )+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    31/92

    D) -+ */, -* 7()(+ + 4-*+6 /7+66 +)++ -(

    4-*+6 + )(4//+ 4)47, / +6+ +**++ /+// (+

    + *)4*7+.

    Makan protein

    Insulin

    Somatomedin

    GH

    Sintesis proteinPertumbuhan

    Penyimpanankalori

    Puasa

    Insulin

    Somatomedin

    GH

    Sintesis proteinPertumbuhan

    Penyimpanankalori

    Makankarbohidrat

    Insulin

    GH

    Somatomedin Penyimpanan

    kaloriSintesis proteinPertumbuhan

    G)4 9. P+6*+ /-/ hormon pertumbuhan dan insulin

    '. G&::;& ;:,/ hormon pertumbuhan

    Kekurangan hormon pertumbuhan pada masa kanak-kanak dapat

    disebabkan oleh 6+66*+ @*+6/hipotalamus, *)(hipofisis, molekul hormon

    pertumbuhan yang secara biologis - -()+, -66+ )4+*-+

    somatomedin, dan 4-*+6+ /(. Akibatnya adalah tubuh yang pendek

    dan pematangan tulang yang terlambat (?@/)&. B6* :*6 + -+

    /- 6)*- + *4/+ )4. P ?/, - -+ +

    26

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    32/92

    --*+6+ hormon pertumbuhan +6 :/, + 6+(// 7+ -+

    +6+ )+*+:*--+ - hormon pertumbuhan + /()()+ /) +6

    +7. P+6(4+ +6+ )4+ hormon pertumbuhan -+ )+44-+

    :+ +/ +(6+, ++6-+ + 4( )//, + +**++ )//

    )- -+--+- )++6--+ -

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    33/92

    )+44-+ + ))4*+6-*-. B6* :*6 :+6+ *+- / 7,

    7, + 6+:, )+: /+6 4/.

    2. G(+((+ %LH FSH&.

    LH %*+;+6 7()(+& + FSH %@(

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    34/92

    )'. P(:&0;*& S(*(,/ ,(9&*& F(()&9.

    S-/ 6(+((+ * (7 7/ /-/ 6(+ /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    35/92

    HIPOTALAMUS

    '$&%-N

    EN'$!1-N

    ADENOHIPOFISIS

    GONAD

    "E,"$,"E!$N

    2 E,"!'-$L

    STIMULASI

    INHIBISI

    1,#

    L#!#

    C"-3-N

    -N#-.-N

    N$!E&-NE1!-N

    L#

    G)4 10. P+6*+ /-/ 6(+((+

    K7*/*/ ?+ @- @4

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    36/92

    3. P(-+.

    P(-+ 7 7()(+ (+ +6 4-: )+6/+6 -)4+6+

    ))) + (*-/ ASI. S/ )))((@ +6 )+6/ 1025 (*/

    7(@// +(, -+ )++6- :*)7+ ?-* -7)+, -/, +

    (7 )4+ /(6+. K +() (-+ -- + )*+

    /), * 10 +6) +6+ ?-**7 20 )+.

    &'. S(*(,/ P*&0/

    P(-+ )* /-/ +6+ - +6 )-+ )++6- /:-

    -7)+ 5 )+66* /) 7+ 4, * 1020 - - 4*-+7).

    K+ + 4-)*+6-++ 4+* (7 ++6-+ /(6+ +6

    )+44-+ 7/ // +67/ (-+ + )+6/+6 +/-/

    6+ *+*- /+// 7()(+ /4*. E/(6+ - /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    37/92

    )'. E( B/:/, P*&0/

    P(-+ 4++ ) *)4*7+ ? :+6+ ))) +

    7/ 47 +:* ?-* 7). S?-* ):, (-+ 4/)

    +6+ /(6+, (6/(+, -(/(, + hormon pertumbuhan, )+6/+6

    (@/ +

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    38/92

    )* /:- 1012 )+66* ) -+*+6+, 44 / /4*) *)4*7+

    -(-/ + )*. ACTH 4+*- )

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    39/92

    /-/+ /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    40/92

    III. HORMON PANKREAS

    Pulau-pulau pankreas (Langerhans) menghasilkan dua hormon utama,

    yaitu +/*+ + 6*-6(+yang merupakan pengatur metabolisme yang kuat dan

    bekerja cepat. Mereka bersama-sama mengatur 6*-(/, /) )- 44/, /)

    )+(, dan )(-*)(-* /*4/lainnya untuk memastikan bahwa kebutuhan

    enerji dapat dipenuhi dalam keadaan basal dan pada waktu berkuat (exercise).

    Fungsi-fungsi ini terutama dilakukan dengan bekerja pada 7, )// ((, + :

    +6+ )-. P(*- + // ** / )+, +-/+, /()(/+,

    + ( +-/, 4-)*+6-++ ))+-+ + )4+* )

    +6*+ )4(/).

    P +-/ /- /* :* **** -

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    41/92

    A. INSULIN

    I+/*+ )*-+ 7()(+ ) +6 /(/ 4++6 *+*-

    6*+-+ ) +6(4+ +6+ @- +)+ :? +6 )/. I

    )*-+ 7()(+ ) +6 /*/*++ /) )+(+ -7*, + 7()(+

    ) +6 4* +6+ 4(/+/ )* -+((6 -()4+/ DNA.

    1. S-/ I+/*+

    S:*)7 4/ @-( )+6/+6 * )+67)4 /-/ +/*+.

    S

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    42/92

    50 )6, /(+/ /-/ )-/)*) -*-+ - 6*-(/ 7

    300 )6, + /(+/ 50 : - 6*-(/ 7 150 )6.

    R/(+/ +/*+ 7 )4+ 6*-(/ ))- * @/. I+@*/

    6*-(/ -+ )+44-+ +/*+ )++6- +6+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    43/92

    R+6/+6+ /)/ ))- @- -)4 7 /-/ +/*+. E@-

    +6 */-+ )* /( +6- -+ )+6/+6 /-/ +/*+,

    @- )* +6- -+ )+67)4+. A-@/ /)/ )*

    N. V6*/ )+6/+6 )44/+ +/*+, + )*+6-+ 4@*+6/ )

    @/ /@-, * ++6-+ /-/ +/*+ )+:+6 )/*-+ )-++ -

    ) /*+ +

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    44/92

    :*6 )+6/+6 )4+*-+ 6-(6+ G!P, + (// *47+ G!P

    )+: * * - ) (// )

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    45/92

    9'. M(0&)/,( +*0(/.

    I+/*+ 7 7()(+ +4(- +6 4-: )++6--+ +/( /)

    )+( - ) // (( + *47+ /) )+( /4* ) /

    )+: (+. P(// ((// * )

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    46/92

    -* (7 /-/ /*+ +

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    47/92

    +6/+6 (7 ++6-+ 6* 7, ++6-+ /) )+(, ++6-+

    /) )-, + ++6-+ 446 7()(+ +

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    48/92

    T+66+ - 6* 7 -+ )+44-+ 6*-(/ +6 ((/

    6()**/ - *4* 47 4+- -))*+ ++ *4*

    -4+ 6*-(/ -+ -+ ) *+. G*-(/ *4* )+44-+

    4)47+ +-+ - ) *4* /7+66 :*)7 *+ )++6-

    %(*&, + :+ 7/ +6 -* (7 /+6 )+*) %(/&.

    D7/ )+44-+ +**++ (*) 7 +6+ -4 -66+ /-*/

    + +*/*+ *-*+ /, )+44-+ 6+66*+ @*+6/ /@ +6

    )+44-+ -)+.

    K 6* 7 +6 +66 -+ )+-

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    49/92

    NIDDM 8090 DM, 4/+ )*+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    50/92

    IV. HORMON-HORMON TIROID

    K+: ( +6 4?7 +6/ --++ + -

    )+67/-+ * 7()(+ ++6, * (-/+ %T#& + (((++ %T3& +6

    ))- @- -* ) )++6--+ )4(/) *4*7. K+: + :*6

    )+67/-+ -/(++ +6 4 ) )4(/) -/*). T+ 7()(+

    (, )4(/) -+ **+ )+: #050 4?7 +(), /+6-+

    -47++ +6 -/) -+ )++6--+ )4(/) /) !0100

    / +(). S-/ 7()(+ + -(+( (7 TSH %7(/)*+6 7()(+&

    +6 7/-+ (7 7()*/.

    A. PEMBENTUKAN DAN SEKRESI

    K+: ( @(- +6+ ) 100300 +6 4/

    -((, +6+ ++6+ // ( -*4(. K(( 4/

    6-((+ (6(4*+ +6 7/-+ // @(- + /-/ - /+. P

    )(-* (6(4*+ +(+:(+ $0 /) )+( (/+ +6 )*-+

    /*4/ *) *+*- 464*+6 +6+ (*) ) +6- )4+*-+

    7()(+ (.

    P)4+*-+ 7()(+ ( ) :*)7 +() ))*-+ 50 )6

    ( / 7*+ ) )-++, * /- 1 )6)+66*. P+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    51/92

    /* (, * (((/+ %DIT& +6+ * (. P+664*+6+ + 4+*

    (7 +;) (+/ +6 : ?-* (6(4*+ /-/ 4+

    4+ G(6 - /(/) / @(-, * -- /-/ / @(- -

    ) -((. D ) -(( -+ : +664*+6+ MIT +6+ DIT

    ))4+*- (((++ %T3&, + +664*+6+ * DIT )+:

    (((++ %(-/+, T#&. D ) -(( + 7()(+7()(+ /4* -

    (6(4*+, + / )(-* (6(4*+ 4/ 13 T#, + /*

    T3*+*- / 1# T#. P+)++ 7()(+ ( ) -((

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    52/92

    )+-/-+ 7()(+7()(++, /7+66 7-+ - 7()(+ /4*

    -)4 +().

    S- 93 7()(+ ( +6 4 7 (-/+ %T#& + $

    (((++ %T3&. H) /)*+ 4-+ +6+ (+ /), *)

    +6+ 7(+4++6 6(4*+ %TBG& + /46+ -

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    53/92

    / *+*- 6*+-+ ) + ) )4+*-+ (+ 4*, * *47

    )+: +6.

    2. E@-@- *)*) *4*7.E@- +6 +6 + 7 ++6-+ -(+/*)/ (-/6+ +

    )4+6-+ +/ %)(6+//&. P-:+ + /**7 :+6+

    -

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    54/92

    P++6-+ )4(/), (*-/ +/, +* :+*+6, -@/

    )((-, + +6/+6+ //) /@ */, :*6 /44-+ (7

    --()+ +6- / +@+ + +(+@+. H()(+ ( -

    )+44-+ ++6-+ --()+ * *+ 7/ )4(/)+ 7,

    *+, * :+6+. S+6/) + --()+ + 7()(+ ( )*+6-+

    4**7-+ *+*- ))4-+ @- )-/)*) (*-/ +/, (//,

    6-(6+(//, + 6*-(+(6+//.

    3. E@- *)4*7+ + -)4+6+

    H()(+ ( ))- @- *)4*7+ *) +-+-.

    P 4++6, 7()(+ ( 4*- 4+ ) )+6 ( %+-

    --& )+: -- ?/. H((/) )+44-+ *)4*7+

    7+6, /+6-+ 7( )- *)4*7 +66 +6+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    55/92

    4/ -+ 7()(+ +6 4 -+ )+-+ /-/ ((+ /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    56/92

    9'. C/*/-9/*/ H/+0/*/

    G:+ 7(( + + /+ )+6+*- /7+66 * 4/

    )+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    57/92

    V. METABOLISME KALSIUM

    DAN FOSFAT

    A. KALSIUM, FOSFAT, DAN DINAMIKA TULANG

    U/7 *+*- ))7+-+ 7()(/// -/*) + @(/@ /+6

    ++6 ) ))7 446 (// )4(/) / + -(+-/ ((.

    K/4+ - )- 6+*+6 ++ 6a sistim) yaitu /*+

    +

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    58/92

    /-/-+ - ) */*/ )47 +6+ +6 4*+6 )* *+. K/*)

    + -* + )/*- )*

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    59/92

    250 )6 +6 -)-+ - *+6 6+ +6+ :*)7 +6 /) +6 4/

    ++ *+6. P+6*+ - @(/@ /) 6+*+6

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    60/92

    /+:*+ (// ++ -+ )47 (// )4+*-+, + )//

    *+6 7+7+ )+**+.

    P(// *47+ *+6 ?/ /4* /46 (// )(+6,

    + )*-+ /* + )-+/) *) 7()(/// -/*). S 7*+

    /- 15 )// *+6 4*47 (7 (// +. T6 // *) ) *+6

    7 (/(4/, (/(/, + (/(-/.

    P)4+*-+ *+6 -*-+ (7 (/(4/ +6 ))4* +

    )+6+-+ -(6+ - (+66 -// -, /*/* (7 )+//.

    S7 * // + -@/+ )+**+ + 4*47 )+: (/(/ +(.

    P(// )+// ))*-+ - -/*) + @(/@ /) +6 +() +

    6+*+6 )+ D.P(// ++ *+6 (7 (/(-/ - /: )+ -/*),

    :*6 )+67+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    61/92

    P+++ 47 +:* -+ )+44-+ 6/+ )+: (*- +6 -

    -@, : )7 :*6 )+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    62/92

    C. HORMON PARATIROID 2PTH3

    K+: ( )+67/-+ 7()(+ ( %PTH& +6

    )*-+ +6* *) )4(/) -/*). E@-+ +6 *) 7

    + -/*) *+6, *4* 6+:, + /+// 1,25%OH&2D3. E@- PTH

    ) +67)4+ 4/(/ @(/@ 6+: )+44-+ - @(/@

    4-*+6.

    T # -+: ( +6 4-)4+6 /:- -7)+ 51#

    )+66*. B ( ?/ /- 130 )6 +6+ 4 )/+6)/+6+

    + 3050 )6. S *), /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    63/92

    &'. P(*&& / T;&:

    PTH ))

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    64/92

    /). S-/ -/(++ :*6 )++6- ?-* )-+ ?* *+ -

    -/*) - )++6-, -+ + +6/+6 (7 7()(+ +

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    65/92

    G)4 13. R/(+/ -()+// 7 --*+6+ -/*)

    K-*+6+ @(/@ )* 7(@(/@) -+ )+6/+6 (*-/

    1,25%OH&2D3, +6 -+ )++6--+ @(/@ /) )* ++6-+

    +++ */*/ + +6+ )+6/+6 ++ *+6 %G)4 1#&.

    K/*) +6 -* / -+ )+-+ /-/ PTH, /7+66 (// 4/(/

    @(/@ 6+: )++6-, + -47+ -/*) -*-+. S7 - @(/@

    /) -)4 +(), 2#,25%OH&2D3 -+ )++6-, )4+*-+ 7()(+

    1,25%OH&2D3)+**+, + (// + 47+.

    KALSIUM PLASMA

    $,0/-2OH30-D

    $,0/-2OH30-D

    FOSFAT PLASMA

    KALSITONIN

    FOSFAT URIN

    SEKRESI PTH

    KALSIUM PLASMA

    PENYERAPAN DI USUS

    PENYERAPAN DI TULANG

    FOSFAT GINJAL

    FOSFAT PLASMA

    SEKRESI PTH

    0+,0/-2OH30-D

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    66/92

    G)4 1#. R/(+/ -()+// 7 --*+6+ @(/@

    2. P+- -+: ( + *+6

    &'. H/++&*&0/*//,(

    T+ /-/ 7()(+ ( +6

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    67/92

    &enderita juga memiliki tendensi untuk mendapatkan batu

    ginjal.

    9'. R/9(0,/&

    P+- + *) +-+- +6 - )+-+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    68/92

    VI. KORTEKS ADRENAL

    K+: + )*-+ (6+ +(-+ +6 -()-/ +

    )*@*+6/, +6 /+6 ++6 *+*- -7*+. A(@ + 4/

    )+44-+ /- 4, /+6-+ )4*+6++ )+44-+ -)+.

    S -+: + )*-+ 64*+6+ * -()(- +6 44. B6+

    *, -(-/ + +6 )+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    69/92

    P4++6+ +6+ 446 ; + +6 ))- -* (+/ )

    7 T4 #. K(-(/(+ ))- (+/ 6*-(-(-( /+67

    -(/(, + (+/ )+(-(-(+ 0,003 (/(+. D)7/(+,

    /** 6*-(-(-( /+-, ))- (+/ 6*-(-(-( 30 - -(/( +

    (+/ )+(-(-( -

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    70/92

    + /7+66 /-/ -(/( +- +6+ /. P++6-+ -(+- ACTH +

    :*6 )+6/+6 ++6-+ :*)7 )(-(+, + ))4+- :*)7

    /( ACTH %*6*/& -(-/ +.

    S)* @-( +6 ))+6*7 /-/ ACTH -+ ))+6*7

    /-/ -(/(. K(/( ))- /-*/ *+ / ACTH, +6+ *+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    71/92

    &'. M(0&)/,( K&*)/*&0

    E@- )4(- +6 +6 -+ -(/( 7 +6/+6+

    6*-(+(6+//, * )4+*-+ -4(7 (+ + ; + (7 7.

    E@- + -/+-+ +6+ )++6--+ - /)* +;) +6 * *+*-

    )+6*47 /) )+( )+: 6*-(/ + +6+ )+6/+6 )(4// /)

    )+( )) +)+++, *) ((. S* + 7/

    6*-(+(6+// 7 )++6-+ +)++ -4(7 /46 6-(6+

    7 /)+6 +-+ - 6* 7.

    K(/( :*6 )+**+-+ +66*++ 6*-(/ (7 / /**7 *4*7,

    /7+66 )+44-+ )++6-+ - 6* 7 + ++6+ 6*-(/

    6()**/. T+66+ - 6*-(/ +6 ((/ 6()**/ )+44-+)*+ +6- 4/(4/ 6*-(/ *4* (-/) 6+:, + ((/+

    6*-(/ - *+. E@- +6 -+ /46 4/ + + ) +6+

    4/ * +6 /44-+ (7 ++6-+ /-/ 7()(+ *)4*7+

    %/()((+&. P 4/ + )4+ +/*+ )+**+-+ -

    6* 7 /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    72/92

    9'. M(0&)/,( L(&

    K(/( :*6 )+((+6 )(4// /) )- :+6+ (/*)

    /7+66 )++6--+ - /) )- 44/ ) 7 +

    +66*+++ /46 +6. K(/( :*6 )++6--+ (-// /) )-

    //. P++6-+ )(4// /) )- + (-//+ )+44-+

    46/+ +66*++ 6*-(/ )+: +66*++ )- *+*- +6.

    M4/) )- (7 -(/( + ))*-+ ?-* 4:):) /4*)

    4-)4+6 +*7, + - /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    73/92

    +44 +6, +

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    74/92

    &'. S(*(,/ A,0(* & S/,0( R(/-A:/0(,/-A,0(*

    F-(@-( *) +6 4 ) +6*+ /-/ (/(+

    7 ++6-+ - (+ (//*) )

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    75/92

    G)4 15. H*4*+6+ /(*) /), -++ 7 + //) RAA.

    ACE +6(+/+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    76/92

    P+-+ /(*) (7 (/(+ - -+ )+44-+ ++6-+

    - /(*) /) -+ -+ -* (7 +-+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    77/92

    G)4 1!. E@- +-+ N 6+: 7 -++ 7

    K47+ (/(+ * )+44-+ (//*) 4*+6 - )

    *+ ) :*)7 +6 47 4+-, -4+ - +() (//*) #,5 5,5

    )EL 4/ **+ )+: 12 )EL. K+ 7(-) +

    )+44-+ :+ -)7+ (( +6 4. S4-+ --*+6+

    (/(+ -+ )+44-+ ++6-+ - (//*) /), +6 -*

    )+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    78/92

    )+- /7+66 4-*)* -((+ + )+)4*-+ . -4

    /+:*+ 7 /)-+ 7+6+ /(*) *4*7.

    C. ANDROGEN ADRENAL

    P+7** /( /-/ -+: 4* *) ) ;(+ -*/

    +6+ (*- +(6+- *) 7 7(+(/(+ %DHEA& +

    +(/+(+. A+(6+ +6 )7 + -+ *47 )+: /(/(+ +6

    47 -* :+6+ @. K4**7+ +(6+ + -- -

    46* ++6 -+ /*7 /-+ (7 /(/(+ /*7 47 -*, +)*+

    )*+ )- ++6 ) ++ 50!0 @- +(6+-.

    P*47+ +(6+ )+: /(6+, * *47+ /(/(+ )+:

    /(, + +(/+(+ )+: /(+, - 46* 4 46 )*+

    /) (*) 47+ 4@*+6/ )+(*/.

    A+(6+ + )+: ++6 ) -+ +6 /4* /+()

    +(6+. K+ + /44-+ (7 *)( +6 )+67/-+ +(6+

    ) :*)7 4/ /7+66 : )/-*+// +6 -* /**7 *4*7. P

    ?+ -+ + -+ )+)4*-+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    79/92

    )+(-(-( (/(+ )+44-+ 4/(4/ /(*) /+6 +7

    /7+66 (+ N, C, + -* ) *+ ) :*)7 4/. A-4+

    (*)

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    80/92

    S**

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    81/92

    VII. REPRODUKSI

    A. HORMON REPRODUKSI PRIA

    1. T/(/(+ + 7()(+ /-/ ++

    T// )+6*-+ 446 7()(+ /-/ +6 /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    82/92

    :*6 )+44-+ 4-*+6+ *)4*7+ )4* *+. L-- /: - /* )+: 4(- -+ :*6 +6*7

    6+- 7 -)4+6+ 4(-, /)+6 4+-+ :*)7 +(6+.

    '+ +6 ))- 4-+6 4(- /

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    83/92

    (// /)(6+//. S+- +6+ *, /(/(+ // L6 :*6

    ))4 @- *)4*7+ 46 /)(6+//.

    K66+ )4+*-+ /) )+44-+ /-/ FSH )++6-

    +6+ //, /4-+ -* /)(6+// 4+6/*+6 +6+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    84/92

    +**++ -@/ (/(4/ /+6 )+44-+ (/(((// -+ +**++

    )-/ *+6 + 4-*+6+ +*)*-+ -/*) + @(/@.

    E/(6+ )+44-+ -* )+: )4*, +)*+ 47 4 -+

    +*)*-+ )- +6 47 4+- 4?7 -*. V/-*// :*6 47

    4+- /7+66 -* 47 7+6 +)*+ :*6 47 )*7 *-.

    2. P(6/(+

    F*+6/ (6/(+ +6 +6 ++6 7 ) )+((+6

    ++6-+ /-/ -+: +()*) /) /+67 -7 /-*/

    )+/*/, * /7 (*/. F*+6/ + ++6 ) /+ **/ *+*-

    )+) )+/. P++6-+ /-/ :*6 : // *4, +6

    46*+ *+*- +*/ 46 (*) +6 7-+ -+ )?+ /7

    (*/. C+ *4 +6 )++6-, 4/)+ +6+ */ +6 )4*-+

    (7 6-+ /, -+ ))*7-+ (*) *+*- 4+7 )* *4

    )+*:* - **/.

    T7 ))), (6/(+ )+((+6 -)4+6+ (4* +

    ( /7+66 // ( ))4+- , ))4/, + 4/@

    /-(. P-)4+6+ (4* + (, + -4 ++6-+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    85/92

    &'. P(*;)&& H*

    M+:+6 -7 @/ **), - FSH + LH )+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    86/92

    /) #8 :). K+ + )+44-+ -@/ @(- G@ )+: /+6

    +66 + )+44-+ (*) /. F(- 4*47 )+: -(*/ **),

    /7+66 )4+*-+ /( )+**+ +6+ :), /+6-+ +**++

    /(+ + +(6+ : 47 7+. P @/ (*/ + -(*/ **)

    )* ))4+*- (6/(+ /7+66 -+ )* )++6-.

    P @/ **) +6 )* /7 (*/, /-/ (6/(+

    -(*/ **) )++6- /) 10 - . K(*/ **) :*6 )+67/-+

    /(, /(+ + +74+, /7+66 - )- )++6- -)4, +)*+

    /-/ +(6+ */ )+**+. B-*+6+ ((+6+ LHRH, +

    )++6-+ @4

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    87/92

    S7 (*/ :, ++6-+ (6/(+ +6 +6 -(*/

    **) )+44-+ (@/ +()*) 4-*+6, + 4+ )+**+

    )+: 5! )). K+: +()*) 47 -@ + /*++ )+:

    44(-4(-. G-(6+ -*)*-+ -*( / +()*), +6

    -)*+ 4+7 - )*-+. V-*( + +6 7 4/ 6-(6+ + :*6

    - (7 6-((+ + 6-( +6 7-+ )+(-(+6

    -7+ 7/ )4*7+. S() +()*) )+: /)44 (7

    ++6-+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    88/92

    C. HORMON PLASENTA DAN LAKTASI

    1. H*)+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    89/92

    H()(+ 7CG /-/-+ / /+/((@(4/ - + 7 4* +

    /+:*+ 4 /**7 *4*7. K 7()(+ + *-* ) -

    ) 7 /7 89 7 /7 (*/, * /6 /7 4/(-/

    +) ) +()*). S-/ -)*+ )++6- +6+

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    90/92

    P(6/(+ /+ 4-: )+6/+6 *)4*7+ // /*

    *+*- +*/ )4( )*, )+6*+6 -(+-/ **/, )++6--+

    /-/ *4, + ))/-+ ))) *+*- -/.

    3. H()(+ -/

    S 7 4

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    91/92

    DAFTAR BACAAN

    1. B+, R(4 M., + L, M7? N., PH"SIOLOG", T7 E(+,

    M(/4 " B((-, S. L(*/, 1993.

    2. G+(+6, ') F., REVIE' OF MEDICAL PH"SIOLOG", S++7

    E(+, A(+ L+6, N(?-, C(++

  • 7/22/2019 Hormon 2008

    92/92

    DAFTAR INDEKS

    gap junction....................................35