Oskars Perro

HOLMAS CIETOKSNIS

ATMIÒU ZÎMÇJUMI

4. iespiedums

1989...................................................................................................................................AUTORA IZDEVUMS

Vâku zîmçjis GVIDO BRÛVERIS

COPYRIGHT 1981 BY OSKARSPERRO

All rights reserved. No part of thisbook may be repro-duced in any formwiththout permission in writing from thepublisher, except by a revieiwer who mayquote brief passages in a review.

..................................................................................................................................Printed in Canada

PRIEKÐVÂRDI

Ðai grâmatâ nebûs atrodamaizpuðíota paðslavinâðanâs, bet ganobjektîvs Otrâ pasaules kara epizoduðíçrsgriezums, balstoties uz tâ, kâ es toesmu redzçjis, izjutis un lîdzdzîvojis. Ðaisatmiòu zîmçjumos ikviens varçs redzçt, kâliktenis grozîjis manu un arî daudzu citucilvçku dzîvi.

Otrais pasaules karð ilga 1418dienas. Es tajâ piedalîjos un aktîvidarbojos lîdz 1283 dienas, un tomçr manbija lemts, kaut arî daudzreiz ievainotam,pârnâkt mâjâs. Bet ne visi karotâji pârnâkno kara mâjâs... Ðî grâmata lai tad ir kâpieticîgs piemineklis to droðo vîrupiemiòai, kas izbeidza ðîs zemes takas mîttajos lielâ konflikta gados! Dziïâgodbijîbâ pieminu katru, kam savastçvzemes mîlestîba un uzticîba savai tautaibija jâapzîmogo ar dzîvîbu!

Dzîvi palikuðie ðai grâmatâ atradîsdaudz vietâs arî savu lîdzdalîbu notikumosun to veidoðanâs secîbâs, no kuriem mûsðíir jau pietiekami ilgs laika sprîdis, laivçr-tçtu visu bez blakus iespaidiem unlokâlpatriotiskâm kaislîbâm.

Ðîs atmiòas nav rakstîtas arî kara

glorificçðanai. Karavîrs, it seviðíi tas, kaskara grûtîbâm un briesmâm cauri gâjis,karu nevçlas. Bet ja pasaules netaisnîbujûklî ir vajadzîba un atkal iespçja, tadkaravîrs tomçr ir tas, kas nekavçsiesuzòemties atbildîbu, apkaros netaisnîbu uncînîsies atkal pret tirâniju.

Un kara laiks ir arî tas laiks, kadkaravîrs var pierâdît savus augstostikumus dzîvç: godu, uzticîbu, pienâkumaapziòu, droðsirdîbu, biedriskumu,gatavîbu palîdzçt un uzupurçðanâs prieku.

Kanâdâ, 1980. gadâ. OSKARSPERRO

Moto:Dzîvîba ir tad visdârgâkâ, kad to

par neko netur ...(Kleists)

UZ ÏEÒINGRADAS PIEFRONTITOSNU

Virs Daugavas tumðajiem vçlârudens ûdeòiem no jûras puses vçlâsbieza miegla un sâka jau ietît Rîgasiekðpilsçtu savos nepatîkami drçgnospalagos. Bija 1941. gada 4. novembra rîts.Miglains, mitrs un tamdçï salîgs rîts.

Universitâtes tuvumâ, iepretimBrîvîbas piemineklim, sarindojuðâsvairâkas smagâs armijas maðînas.Smagajos kara ratos sablîvçjuðiesbravûrîgas lîksmes pâròemti jaunekïi.Tiem mugurâ Latvijas armijas zaïganaisziemas ietçrps.

Ap maðînâm baru bariem salipuðasdaþâda izskata un vecuma sievietes. Redz

arî retu vîrieti. Vecâkâs sievietespalaikam noraus pa asarai no vaigugaliem, kas tur gadîjuðâs daïçji dzestrâvçja iespaidâ, bet îstenîbâ gan iruzskatâma zîme grûtajai sirdij, atvadumirklim tuvojoties....

No kâdas kara maðînas atskan braðiuzsâkta "Nu ardievu, Vidzemîte!" Kâ uzneredzama nejaucçja mâjienu dziesmaspontâni sâk plûst arî no pârçjâmmaðînâm un nu savienojas varenâ saskaòâ,plûstot pâri Brîvîbas piemineklim un tâzeltâ mirdzoðiem iegravçtiem vârdiem: —

"TÇVZEMEI UN BRÎVÎBAI"...Vaigu galiem kaistot, meitenes

priecâjas par pazîstamâs dziesmas skaòuburvîbu ðajâ agrâ rîta stundâ un vçl pilnîgiizbauda pçdçjos atvadu mirkïus. Mâtes un

sievas þòauga mutes lakatiòus rokâs unarvien bieþâk ar tiem pieskaras vaigugaliem.

Tad noskan skarba komanda un kararatu vadîtâji salec spçkratos. No jaunajâmkrûtîm skan: "nu man drîz bûs jâdrasçidaiïâ kara pulciòâ..." Karavîri piecçluðieskâjâs un smaidoði kâ jauni kara dievisveicina palicçjus un Brîvîbas pieminekli.Smagâs armijas maðînas viena pçc otrasnogrieþas no ietnes un ieslîd Brîvîbasbulvâra satiksmes straumç, lai dotosBrîvîbas ielas virzienâ.

Vçl labu laiku redzam mutes lakatiòuun sveicieniem pacelto roku meþu, bet tadjau esam iegriezuðies Brîvîbas ielâ unbulvâra liepu zarojums aizsedz mûsuskatiem piederîgo un draugu pulku,daudziem uz mûþu. Tâ vietâ vçl laiciòu

redzam Brîvîbas pieminekli ar tâ trimzeltâ mirdzoðâm zvaigznçm, kasiesniedzas spiedîgi pelçkajâs ðî novembrarîta debesîs...

Kuri no mums ir tie, kas ðîszvaigznes tikko redzçja pçdçjo reizi?Dabîgi, ka ðo jautâjumu neizteicu skaïi,tikai nodomâju pie sevis. Man tâdadîvaina îpatnîba, ka allaþ domâs pârlçcutâlâ nâkotnç.

Kâ apmâti dziedâjâm vienu dziesmupçc otras, un rîdz'nieki apstâjâs ielâs, kurgarâm virzîjâs mûsu kara ratu kolonna.Sveicieniem paceltâs rokas nebeidzavicinâties, un uz mums lidoja mutiskumudinâjumu spieti... Cik labi apzinâties,ka tauta atzina un saprata mûsu bîstamospçli, ko bijâm uzòçmuðies, nevienaneskubinâti!

Tâ sâkâs mûsu ceïð cauri Siguldai,Apei, Igaunijas stûrim, Pleskavai, Lugaiun Gaèinai — uz Ïeòingradas frontesrajonu. Dziesmas mainîja viena otru, un tâ,mums paðiem nemanot, netâlu no ceïojumagala mçría konstatçjâm, ka nevaram vairspadziedât.

Izrâdîjâs arî, ka laiks bija kïuvisneþçlîgi auksts. Ðaurâjos Latvijas armijaszâbakos neþçlîgi sala kâjas. Tikai arpastâvîgu kâju pirkstu kustinâðanupanâcâm, ka tie nesasala ragâ.

Jo tâlâk uz ziemeïiem braucâm, joaukstâks kïuva vçjð, kas nu jau virpuïojagar lielâ âtrumâ traucoðos maðînu sâniem.Ar vçtrai lîdzîgu troksni tas sasvieda pamaðînu vaïçjâm aizmugurçm mûsu sejâssmalku, asu sniegu. Bija sâcis puteòot.Kaut jel âtrâk beigtos mûsu ðîsdienas

brauciens — tâ vçlçjâmies Visi no sirds!Vçlâ vakara stundâ un dziïâ

Krievijas ziemas tumsâ beidzotieradâmies mûsu ðîsdienas ceïojuma galapunktâ. Ciemata vârds bija Tosna. Mûsapmetinâja mâjelç, kur saimniekoja vecskrievu pâris. Mâjele sastâvçja no vienasneþçlîgi garas un smieklîgi ðauras telpas,kam vienâ galâ piebûvçta maza virtuvîte.Ja ar galvâm pie sienâm sagûlâs karotâji,tad celiòam starp gulçtâju rindâm nebijavietas, vçl sliktâk, garâkie, piemçram,Ilgvars Skaistlauks ar brâli Gunâru, pamiegam grozoties ar kâjâm spârdîja otrajâpusç guloðos.

Atnesa arî siltu uztura devu lîdz arapðaubâmas kvalitâtes un nenosakâmastipruma "garîgu padzçrienu" — tâ sauktokantînes devu. Tas viss pçc pamatîgas

pârsal-ðanas mazliet palîdzçja jaunajiemkarotâjiem pielâgoties nepierastajiemapstâkïiem un izlîdzinât spçjâ pagriezienajutoòu no ierastajâm dzîves gaitâm.

Latvieðu daba no laika gala bijusisavâda daudz un daþâdos veidos. Un vaipat dziesmâ nedziedâja: dzers viòð patsun dos man arî, tad bûs mîïa dzîvoðana...!Tâ ðajâ paðâ izpratnç arî vecais krievupâris, kas gulçja virtuvei lîdzîgajâpiebûvîtç, tovakar neaizgâja gulçt mûsustiprâ padzçriena nenogarðojis.

Neskatoties uz vispârçjo labsajûtu,nogurums tomçr darîja savu, un drîzi vienjau visi atradâmies uz grîdas salmos.Liegi plandîdamâs, Hindenburga spulgasliesma spokaini çnojâs uz telpas sienâmun griestiem, it kâ sardzi turçdama pâr ðonoguruðo jauno karotâju draudzi. Dievs

vien zinâja, cik ilgi un kâdas takas bûslemts mît katram ðîs draudzes loceklimnâkoðajâs nemiera un kauju dienâs,nedçïâs, mçneðos un gados?

Pirmo nakti piefrontç mums nebijajâizliek pat savi sargposteòi, jo vâcuvienîba, kurai bijâm piekomandçti, uzdevasavçjiem uzraudzît arî mûsu novietojumu.

Ierodoties piefrontç, mûsu transportalatvieðu karotâjus sadalîja vados padivdesmit vienam katrâ un piedalîja piejauno vâcu puiðu pilna sastâva vadiem,kas saturçja ap piecdesmit vîru. Tâ nubijâm pusrotas stiprumâ un padoti tieðibataljona komandierim.

Tâ tonakt gulçjâm visi divdesmitviens vîrs blakus viens otram. Mâliemapmestâs istabeles sienas patîkami unnomierinoði smarþoja kâ Latvijas riju

klons...Kâ tas labi saprotams, nâkoðajâ

dienâ sajutâmies kâ ekskursanti un,pulciòos sadalîjuðies, izgâjâm apskatîtnecilo sâdþu. Iepazinâmies arî ar daþâmKrievijas latvieðu ìimençm, kas turdzîvoja jau kopð Pirmâ pasaules kara.

Tiem, tâpat kâ civiliedzîvotâjiemvispâr, ïoti trûka pârtikas vielu, kas mumsbija pa pilnam, jo mûsu vâcu vienîba bijaïoti labi apgâdâta un viss, kas nâca galdâviòiem, bija arî mums. Un tad nu drîziznâca tâ, ka vai ik pçc maltîtesieturçðanas daþi vîri pazuda durvîs ardaþâda lieluma un satura sainîðiempadusçs — lai viesotos pie vietçjiemlatvieðiem.

Kâdu dienu pulciòð mûsçjo aizgâjâmarî uz tuvçjo meþiòu papriecâties par

piesniguðo eglîðu poçziju. Atgrieþotiessaòçmâm pamatîgu brâzienu. Vienîbaskomandieris bija ïoti negants. Ar savunepârdomâto rîcîbu mçs riskçjot iekristpartizânu izliktajâs lamatâs un arî arsavâm galvâm. Visi apkârtnes meþi esotpartizânu pilni, un bez pienâcîgasapsardzîbas neviens neuzdrîkstotiesnomaïus vietâs râdîties. Tas mums bijaliels un nepatîkams pârsteigums. Kas tadtâ nu bija par karoðanu, ja nedrîkst aizietpat lîdz frontes aizmugures meþiòam?

Pçc ðî piedzîvojuma neviïus bijajâsâk domât par ðo nejçdzîgo partizânuproblçmu vispâr. Kas tad varçja bût ðaiparâdîbai par iemeslu, kas nu jau pieòçmatik impozantus apmçrus? Ðeit kaut kur kautkas nebija kârtîbâ! Tâdçï apskatîsimlaikmeta notikumus secîbas kârtîbâ, un gan

tikai tos notikumus, kam sakars arpartizânu problçmu.

Visiem zinâms, ka attiecîbas starpvâcu karaspçka piederîgiem un krievuciviliedzîvotâjiem kara sâkuma periodâbija ïoti labas. Valdîja laba saskaòa.Krievijas iedzîvotâji ðai laikâ raudzîjâsuz vâcieðiem kâ atbrîvotâjiem no ienîstâboïðevisma. Valdîja doma, ka sliktâk kâpie boïðevikiem vairs nevar bût, tikailabâk.

Ar ðo krievu tautas noskaòojumuizskaidroja arî masu pârbçdzçju akcijukara sâkuma mçneðos. Kâ zinâms, krievugûstekòu un pârbçdzçju skaits sniedzâsmiljonos, un tas jau tikai pâris mçneðuspçc kara sâkðanâs. Varçja droði paredzçt,ka, ðâdai parâdîbai turpinoties tâdâ paðâgaitâ, karð varçtu beigties pavisam drîzi,

jo boïðeviku poïitrukiem âtri vienpietrûktu dzîvâ spçka rezervju, ko,nerçíinoties ar zaudçjumiem, varçtu triektpret vâcu koncentrçtâs uguns dzelzs krusassprostiem.

Tâ tas izskatîjâs kara sâkumâ, un tâtas bija arî vçl daþus mçneðus pçc tam.Gluþi dabîgi, ka ðis fainomens nevarçjapaiet garâm Kremïa varmâkâmnepamanîts. Ðâda situâcija bija kâ biðudzelonis Staïina miesâ, kas pamatotimudinâja bakurçtaino gruzînu kristdepresijas, redzot savus militâros spçkusizkustam bez nopietnas aizstâvçðanâskaujas.

Tur sâka domât, kâ pagriezt notikumuriteni uz otru pusi. Kâ panâkt, lai krievuiedzîvotâju prâtos ieviestu elliðíîgu naidupret vâcieðiem. Ja tas izdotos, tad tîri

dabîgi iedzîvotâji bûtu piedabûjami arîpie izðíirîgas pretoðanâs gribas, jâ, un patfanâtisma... Bija absolûti nepiecieðamssagandçt labâs attiecîbas vâcieðu unkrievu civiliedzîvotâju starpâ, lai maksâjako maksâdams...

Nâcis pie tâda kategoriska lçmuma,ûsainais Kremïa gruzîns uzdeva saviemtuvâkajiem lîdzstrâdniekiem domât un nâktar ieteikumiem, kâ panâkt krievu tautasdomâðanas pârorientçðanu. Staïins skaidriapzinâjâs, ka ðajâ apstâklî slçpâs sakâveun katastrofa, kas nesa sev lîdzi viòavaldîðanas beigas un komunisma norietu.Un Kremïa vadoòi domâja, arvien paturotprâtâ tos drûmi iezîmçtos ïaunumaiedîgïus, kas apdraudçja padomju iekârtu.Kâ vienmçr boïðevisma vçsturç, beidzotizðíîrâs, ka jârîkojas drastiski un

slepkavîgi...Steigâ sagatavoja speciâlas sabotieru

komandas, apgâdâja tâs ar visunepiecieðamo un tûlît nosûtîja tâs visâgarâs vâcu frontes aizmugurç. Ðo vienîbuuzdevumos ietilpa uzòemt sakarus arpretvâciski domâjoðâm aprindâm unorganizçt partizânu kustîbu. Pçc tam arpropagandas palîdzîbu nokveldinâtpartizânu prâtus lîdz baltkvçlei uniedvesmot tos uz varoòdarbiem lielâspadomju dzimtenes glâbðanai no vâcufaðistu asins suòiem un maitu putniem.

Pats par sevi saprotams, ka lîdzîga,milzîgi pastiprinâta politiskâ propagandatika izvesta arî sarkanajâ armijâ tai paðâlaikâ. Un tikai tad, kad poïitrukiem likâs,ka zeme pietiekami sagatavota — stâjâspie slepkavîgâ plâna nâkoðâs fâzes

izveðanas dzîvç.Viss sâkâs ar tuvâko vâcu ieòemto

pilsçtiòu un ciematu pamatîgu izlûkoðanu.Bija jâbût nekïûdîgâ kontrolç par visu, kastur notika. Ðo akciju izveda galvenokârt itdziïâ vâcu aizmugurç, kur vâcu pârvaldesdarbinieki bija ierîkojuðies itin çrtosdzîvoðanas apstâkïos. Daþiem noLielvâcijas bija jau pat ieraduðâs ìimenes.

Ðîs ìimenes tad nu bija boïðevikusabotieru komandu primârâs uzmanîbascentrâ. Sîki izpçtîja itin visu, kam sakarsar ikdienas dzîves stilu un paraðâm. Kâparasti, boïðeviki savus pasâkumussagatavoja ïoti rûpîgi un uzmanîgi, zinot,ka no sagatavoðanâs atkarâjâs projektaizdoðanâs vai neveiksme. Un vai drîkstçjaaizmirst, ka no ðo projektu izdoðanâsatkarâjâs viss kara iznâkums...

Un tad, kad likâs, ka viss pamatîgi unpienâcîgi izpçtîts un noorganizçts,nogaidîja, kad ìimenes galva devâsdienesta gaitu ceïojumâ, lai tad sekojoðânaktî ar lieliem spçkiem uzbruktuattiecîgajai pilsçtiòai vai ciematam unuzbrukuma laikâ nolaupîtu visus ìimeneslocekïus, izraujot tos no guïas vietâm.Daþos gadîjumos nolaupîja pat vâcucivîlpârvaldes vai karaspçka augstâkosvirsniekus, kas tobrîd boïðevikiem izlikâsnoderîgi, lai izvestu savus noziedzîgosnodomus.

Nebija grûti iedomâties tâs ðausmas,kas pâròçma no dienesta ceïojumapârraduðos ìimenes galvas, atrodot, kaviòa daudzgalvainâ ìimene pazudusi bezpçdâm un bez miòas.

Saceltâs trauksmes un rûpîgâk ;

îrmeklçðanas visâ plaðâ apkârtnç parastinedeva nekâdus rezultâtus. Vienîgais, kasbija zinâms, ka samiegojusies ìimeneizrauta no guïas vietas partizânuuzbrukuma laikâ un aizvesta. Kur — toneviens nekad neuzzinâja...

Un tad, daþas dienas pçc ïaundaruuzbrukuma, ïaudis no rîta pamostotiesieraudzîja tirgus laukumâ vai ciematacentrâ sniegâ glîti rindâ noliktas visunolaupîto ìimenes locekïu vai pârvaldesvadîtâju asiòainâs galvas...!

Vai grûti iedomâties, kâ sajutâs tie,kuru mîïie bija nogalinâti tik bezsirdîgi unbrutâli? Varçja saprast, kâ sajutâs vâcieðivispâr pçc ðâdu ziòu saòemðanas. Kasvâcieðiem nu bija jâdara? Vai jâgaida, laikâdu citu nakti notiek kaut kas tikpatdrausmîgs?

Jâatceras, ka kara laikam ir saviîpaði un bargi likumi, kas ir lietojamigadîjumos, kad okupâcijas karaspçkamrodas grûtîbas ieòemto apgabalupârvaldîðanâ. Balstoties uz ðiemlikumiem, vâcu valdîba pârmeklçjaplaðâku apkârtni un arestçja visus, kassapinâs savos nopratinâðanaspaskaidrojumos un nelikâs godîgi. Ðossagûstîtos civilistus par brîdinâjumucitiem vçlâk noðâva, lai nâkotnçdrausmîgâs slepkavîbas vairsneatkârtotos.

Bet ðis jau tieði bija tas moments, uzkuru Staïins bija bankojis un tçmçjis. Viòauzskatâ tikai ðâdâ veidâ varçja panâkt, kaciviliedzîvotâji krasi un diametrâli ap-sviedîsies un nostâsies pret vâcuiekarotâjiem. Tâ nezinot, ka patiesîbâ

partizâni speciâli bija organizçjuði ðisasins pirtis, nevainîgie vietçjie iedzîvotâjibija spiesti pârorientçties savâ domâðanâ.

Tâ, pateicoties iepriekð apskatîtiemnecilvçciskiem slepkavîbu gadîjumiem, kâari pastiprinâtai boïðeviku propagandasattîstîðanai civiliedzîvotâju starpâ, arvienvairâk un vairâk krievu iedzîvotâju pazudameþu biezokòos, lai pievienotos partizânubandâm. Velniðíâ intriga, kas varçja dzimtvienîgi Staïina slepkavîgajâ pakausi, bijapanâkusi komunisma glâbçju pagriezienu...Un to ar visâm tâ sekâm nâkotnç. Ar ðîmanevra izdoðanos uzvara pâr vâcieðiemnu bija gandrîz nodroðinâta.

Tâ izskatîjâs partizânu problçma novienas puses. Paraudzîsimies tagad, kâ ðîproblçma izskatîjâs no otras puses. Vaivâcieði varçja novçrst partizânu

problçmas raðanos? Ja varçja, tad kâ? Ðieir jautâjumi, uz kuriem jâmeklç atbildes.

Vâcu vadîba, izlutinâta ar milzîgiempanâkumiem kara pirmajâs nedçïâs, bijakïuvusi iedomîga un pat lepna. Toreizviòiem likâs, ka jâmarðç vien tâpat tikaiuz priekðu un karð drîz vien bûsvainagojies ar totâlu uzvaru. Ðâdadomâðanas veida sekâs vairs neapgâjâskaut cik cilvçcîgi ar kara gûstekòu unpârbçdzçju masâm. Neviens nepateiks kâ,bet drîz vien sarkanâ armijâ cirkulçjadroðas ziòas par to, kâ vâcieði apgâjâs arkrievu gûstekòiem un pârbçdzçjiem. Ðisziòas nenâca no aìitatoriem vien; tiemtâpat vispâr tolaik maz vien ticçja. Betsarkanarmieði tomçr jau zinâja, ka ari pievâcieðiem tos sagaida bads un nâve. Un jatâ, tad jau labâk cerçt uz laimi un palikt

ðeit pat uz vietas. Te vismaz cilvçks bijapaçdis!

Pusbadâ nonâkuðie krievu gûstekòiarvien manîjâs ari izbçgt no nometnçm.Nelîdzçja pat visstingrâkâ apsardzîba.Kâdam allaþ izdevâs pazust meþumasîvos. Tur apkârt klîstot, agri vai vçlutie uzdûrâs uz partizânu bandâm, kasvairums bija izveidojuðâs no iepriekðizbçguðajiem sarkanarmieðiem. Ar tovâcu ieòemtajos apgabalos bijaizveidojuðâs zinâmas ðûniòas ar noteiktipretvâcisku ievirzi un nostâju. Un tâsoperçja vâcu frontes aizmugurç.Boïðevikiem atlika tikai pâròemt ðogrupiòu vadîbu un apgâdi, un lieta varçjasâkt kustçties...

Vâcu kaujas vienîbâ un divîzijâmfrontç vajadzçja arî katru vîru karam, un

tâpçc daudzkârt nevarçja atïauties norîkotkâdu, kas pavadîtu saòemtos gûstekòus uzto savâkðanas vietâm. Tâ gûstekòipalaikam soïoja uz aizmuguri bezjebkâdas apsardzîbas. Daþi no tiem tadari pazuda krûmos. Un ðâdâ veidâ vâcukaraspçks patiesîbâ stâvçja kûmâspirmajâm partizânu bandâm frontesaizmugurç...

Jâ vâcieði visâm no boïðeviku jûgaatbrîvotajâm tautâm tûlît atdotu aripaðnoteikðanâs tiesîbas, esmu vairâk nekâpârliecinâts, ka lielais Krievijas karagâjiens izvçrstos par vienreizîgupanâkumu. Nolîgumos ar atbrîvotajâmtautâm varçtu uzstâdît pienâkumu atbalstîtvâcu armijas apgâdi un pçc ieskatiem uniespçjâm varbût ari ar karaspçku.

Lielvâcijai vajadzçja tikai gudras un

tâlredzîgas vadîbas, un viss gigantiskaisKrievijas plaðums un milzîgie attâlumitiktu pârvarçti bez lielâkâm problçmâm.Un galvenie boïðevisma likvidçtâji bûtupaði krievi — protams, vâcu vadîbâ... Betvisâ pasaulç ir plaði pazîstama vâcieðutradicionâlâ katastrofa: neskatoties uz to,cik pirmklasîgi tie ir kâ karavîri, naviespçjams atrast vâjâkus politiíus undiplomâtus par viòiem. Tâ tas bija sirmâsenatnç — tâ tas ir vçl ðo baltudien.

Liekas, ka ðeit ir vietâ atcerçtieskara laikâ itin bieþi dzirdçto anekdotiskovâcieðu salîdzinâjumu ar angïiem. Angïiburtiski "stâvçja uz galvas" savâm toreizpakun-dzçtâm zemçm, tajâ paðâ laikânepârtraukti pûloties tâm iestâstît, ka stâvtâm blakus kâ vienlîdzîgi partneri. Vâcieðiturpretim, stâvçdami saviem partneriem

blakus, centâs iestâstît, ka stâv tiem uzgalvas...! Cik patiess salîdzinâjums nodzîves!?

Tâ — gudras, saprâtîgas untâlredzîgas politikas vietâ tâ sauktiedzeltenie fazâni sajauca ikvienasatbrîvotâs zemes pârvaldes lietas lîdznejçdzîbai, bet Heinrichs Himlers arsavâm vâcu muiþniecîbas atjaunoðanasteorijâm iesita Lielvâcijas zârkâ pçdçjâsizðíiroðâs naglas. Ðîs teorijas attiecâs uzLietuvu, Latviju un Igauniju, kâ arîBaltkrieviju, Poliju un daïu no Ukrainas.Ðâda nostâja izraisîja visu pakundzçtotautu pasîvu un ari aktîvu pretestîbu.

Jau apskatîtâ partizânu kustîbaiekarotos apgabalos bija viens no ðâdasvâcu îsredzîgâs politikas tieðajiemrezultâtiem. Un tas izrâdîjâs milzîgi ass

ierocis boïðeviku rokâs, un to tiempiespçlçja paði vâcieði.... Vai iriespçjams iedomâties vçl kaut konejçdzîgâku? Un tomçr vâcieði to paveicaar krietni atzîstamu veiksmi...

Ðajâ sakarîbâ domâju, ka ir vietâpasteigties notikumiem mazliet priekðâ unatcerçties starpgadîjumu, kas manpersonîgi atvçra acis un nobriedinâja manîpârliecîbu, ka paðlaik notiek un veidojaskaut kas aplams, stulbs un traìiskituvredzîgs.

Pçc Holmas cietokðòanovârdzinâtajâm kaujâm, ievainojumiemun slimîbas sekâm man pienâcâs veselîbasuzlaboðanas atvaïinâjums. Tâ 1942. gadarudeni pavadîju Rîgâ. Vçl arvien skaitîjosimmatrikulçts un tâ 18. novembrî aizgâjuuz Universitâtes veco çku, lai noklausîtos

kâdu lekciju.Kâds bija dabûjis Himlera rediìçto

SS oficiozu "Das Schwarze Korps".Lekcijas laikâ tas nonâca arî manâs rokâs.Tur uzdûros rakstam, kurâ pârspriedajautâjumu par vâcu asiòu pârdçstîðanu tâsauktajâ Austrumzemç. Ðeit, protams, bijadomâta visa Austrumeiropas telpa, kâ topieminçju agrâk.

Melns uz balta ðeit manâ acu priekðâbija lasâms, ka nacionâlsociâlistu mçríisun svçts pienâkums ir vâciskot plaðu telpuEiropas austrumos un ziemeïaustrumos.Kâ pamatojumu ðai akcijai minçjuvâcieðu karâ izlietâs asinis. Tâs dodotviòiem tiesîbas spert ðâdu soli. Vâcukolonizatoru straumei bûtu jâsâk plûst uzjauno telpu, tiklîdz Lielvâcijas karaspçksbûs sasniedzis Urâlu kalnâja grçdu...

Rakstu izlasîjis, jutos neðpetnisatraucies. Steigâ pasvîtroju visas kodîgâsvietas rakstâ un to izgriezu. Lekcijaibeidzoties, piespraudu nelâgo rakstaizgriezumu pie fakultâtes melnâ dçïa un,pâris draugu pavadîts, devos uz ielasdzelzceïa pieturas vietu pie Lielâpulksteòa ar domu doties uz Brâïu kapiem,kâ tas 18. novembrî pieklâjas.

Pçc brîtiòa mums aiz mugurassapulcçjâs studenti un uztraukti pârspriedanotikumu ar savâdo rakstu pie fakultâtesmelnâ dçïa. No tiem arî uzzinâju, ka vissgaitenis ap melno dçli bijis studentupârpildîts.

Nâkoðajâ dienâ dzirdçju, kasatraukums ap melno dçli ildzis krietnulaiciòu un tikai tad, kad ziòa parnekârtîbâm nonâkusi lîdz dekâna ausîm,

raksts nekavçjoties noòemts. Esot arînoskaidrots, kas ðo rakstu piespraudis, betman lîdz ðim par to neviens vçl nav nekoprasîjis...

Bet nu atpakaï uz Ïeòingradaspievârti. Vienreiz, atgrieþoties no vietçjarakstura pastaigas Tosnâ, ðíçrsojâm mazutiltiòu. Tam abâs pusçs stiepâs èugunâlieti reliòi, un to interesantaisornamentâlais veidojums pievilka aci.Ievçroju, ka reliòu arabeska veidota noçrgïu figûriòâm, kas turçjâs kopâ arspârnu galiem. Izrâdîjâs, ka çrgïiem tomçrnolauztas abas galvas... Tâ kâ divgal-vainie çrgïi bija cara ìerbonî, bija skaidrs,ka reliòi uzstâdîti vçl pirms revolûcijas.Lai pielâgotu reliòus savai gaumei,boïðevikiem neatlika nekas cits kâ nolauztçrg-gïiem galviòas... Cik bçrniðíîgi

aizkustinoði!Jau sâkot ar pirmo vakaru, kad

ieradâmies piefrontes rajonâ, Ïeòingradasvirzienâ laiku pa laikam dzirdçjâm bargusgrâvienus. Naktî , îsi pirms grâvieniem,visa debess pamale iedegâs kâ milzuugunsgrçkâ. Sâkumâ nesapratâm, kas parlietu. Vçlâk noskaidrojâm, ka ðeitdarîðana ar tâ sauktajâm smagajâmBertâm. Tas tâ bija nosauktas jau Pirmâpasaules kara beigâs, godinot slavenâmetallrûpniecîbas koncerna mantinieciBertu Krupp. Ðie bija vislielâkâ kalibralielgabali un bija novietoti uguns pozicijâsvisapkârt Ïeòingradai izkaisîtajâs sâdþâs:Kol-pinâ, Puðkinâ, Kronðtatç un citur.Smagâs Berta apðaudîja ielenkto pilsçtunemaldîgâs un noteiktâs laika atstarpçsdivdesmit èetras stundas diennaktî...

Starplaikos dzirdçja arî tieðâsielenkuma frontes lielgabalu rûkoòu un patvispârçjo kaujas troksni ar granâtmetçjuapslâpçtiem bûkðíiem, loþmetçju tirâdçm,patðau-teòu ðvikstiem, maðînpistoïutriïïiem, kâ arî prettanku un tâ saukto raè-buma lielgabalu asiem un spalgiemsitieniem... Pa laikam kâ dzenis sausasegles galâ âtri kala kâds boïðeviku"Maksis" te ður — te tur...

Kâdu dienu dienesta darîðanâs bijajâdodas uz ne visai attâloKrasnogvardejsku. Atmiòâ palikuðibrînum-gleznainie sarmas izgreznotieskati, kurus bija prieks izbaudît toreiz unkurus ar pacilâtîbu atceros vçl ðodien. Ðisbija ari mans skaistâkais ekskursijasbrauciens ziemeïu frontes sektorâ, un kâtâds tas allaþ paliks atmiòâ uz visiem

laikiem.Reiz uzòçmâm vakara stundu ar itin

dzîvâm pârrunâm par mûsu nâkotnesizredzçm. Vçl nebija izdevies uzzinât,kâdiem uzdevumiem un kâdâ frontesiecirknî mûs iedalîs. Vâcu priekðniecîbabija mçma ðâdâs reizçs, kad mçìinâju kautko izzondçt. Neziòa — vairâk nekas kâneziòa... Bet tik ilgi, kamçr mûs apgâdâ kâlîdz ðim — nevarçja bût nekâduiebildumu par vadîbas klusçðanu — tâbeidzot nospriedâm.

Kâdu vakaru, uztura nesçji reizç arkûpoðo viru atnesa arî kantînes devu, kascita starpâ sastâvçja no itin krietnasstiprâka padzçriena "lâsîtes". Nu bijaskaidrs, ka pçc vakariòu ieturçðanasvarçsim drusku pasvinçt.

Sekojot sâkotnçjai norunai, allaþ

pirms svinçðanas ieslçdzâm pistoles unrevolverus kâdâ koferi un atslçgu glabâjusavâ kabatâ. Tas tamdçï, lai izvairîtos nonevajadzîgiem nelaimes gadîjumiem, kadkâds vairâk iesilis un straujâks savâpârgalvîbâ un neapdomîbâ varçtu sâktapdraudçt sevi vai citus. Cik gan cilvçkunav noðauti draugu pulkâ, ar ieroèiemâlçjoties? Un vienmçr noðauti ar nepie-lâdçtiem ieroèiem!

Un tâ pçc vakariòu paçðanas mûsumâliem izmestajâ istabiòâ sâkâs sirsnîgasvinçðana. Dziedâjâm un bâlamu -tçjâmies. Bijâm jautri un priecîgi. Kâdamstaigâjot, istabâ bija iespraucies arî vecokrievu kucçns. Tam lçkâjot undraiskojoties. jautrîba sakâpa vçl augstâk.Bet ðunelis sajauca salmus uz grîdas —mûsu guïamvietas, ari gaiss drîzi vien bija

pilns tâ saceltiem putekïiem. Cirtâs jaukaklâ. Kucçns bija jâmet laukâ. To gûstot,atrados garâs telpas otrajâ galâ, kadatskançja pistoles ðâviens un netâlu nomanas galvas pie mâliem apmestâs sienaspacçlâs rozâ putekïu mâkonîtis...

Satraucies ievçroju, ka daþi puiðibija sagrâbuði vienu no dzîrotâjiem ungaisâ pazibçja tam atòemtâs pistolesstobrs. No ðâviena trokðòa pârbijies,ðunelis þçli smilkstçja, pieplacis sliekðòabaïíim. Momentâ atrâvu durvis, un kucçnsizvçlâs priekðtelpâ.

Gâju atpakaï pie dzîru galda. Pistoleðâvçjam jau bija atòemta. Sâkâs ilga unnogurdinoða skaidroðanâs un mçìinâjumsizpçtît starpgadîjuma motîvus vaicçlonîbu, kur vainîgais sarunâs pats nemaznepiedalîjâs, jo bija aizgâjis jau salmos uz

grîdas. Tâ vai savâdâk — svinçðanai ar topaðu bija pielikts punkts.

Nâkoðajâ dienâ vâcu vadîba pârcçlavainîgo savâdnieku uz kâdu citu dienestavietu, un tâ nekad nenoskaidrojâs, kâdâsakarîbâ un aiz kâdiem iemesliem notikaðis tuvu fatâlais starpgadîjums. To virunekad vçlâk savâ dzîvç neesmu pçc tamsaticis.

Kâdâ pavçlâ vakara stundâ, kaddaudzi jau krâca salmos uz grîdas un laukâbija jau dziïa tumsa, mani izsauca uz vâcuvadîbas mîtni. Paòçmis ðaujamo, devosceïâ. Debess pamale Ïeòingradas pusçblâzmoja kâ kâvi savâ parastajâ ugunsjûrâ. Nebiju vçl visai tâlu aizgâjis, kadman virs galvas pçkðòi izcçlâs briesmîgarûkoòa un es neðpetni satrûkos. Ïoti zemâlidojumâ man pâri pârslîdçja

neapgaismota lidmaðîna. Jau pacçluðaujamo pie vaiga, bet tad to tûdaï atkalnolaidu.

Kas var zinât, kâdas piederîbas bijaðis lidaparâts? Varbût vâcu. Un ja tâ, tadpar ðauðanu uz savçjo lidmaðînu karatiesa neizbçgama. Nedrîkstçja rîkoties, janebija skaidrs, ko dara, Tikai brîdi vçlâk,kad lidmaðîna bija jau krietni tâlu,redzçju, ka uz to augðup lido daþâdâskrâsâs spîdoðu loþu ðaltis. Bet lidmaðînajau bija pacçlusies krietni augstu. Piesevis ðíendçjos, ka vçl nepazinulidmaðînu tipus un tâpçc varbût palaidugarâm lielo izdevîbu — nogâzt ðoboïðeviku lidmaðînu un tâ spîdoði iesâktsavu ðî kara gâjienu...

Gâju tâlâk. Nonâcis vâcu ðtâbatuvumâ, izdzirdçju kaut kur daudzbalsîgi

dziedâtu un iespaidîgi skanoðu "Volga,Volga..." Satrûkos ne pa jokam. Vai nebijadaudz dzirdçts par boïðeviku partizânuneticami pârdroðajiem un veiksmîgajiemsirojumiem? Vai tieðâm partizâni bijaieòçmuði jau arî daïu mûsu ciemata un nuuzvaras priekâ riskçjot un paðam velnamspîtçjot liktu atskançt saviem sulîgajiembasiem?

Dziesmas sabalsojuma iespaida varâaizgrâbts stâvçju pagalma vidû neziòâ kotâlâk darît. Slçpties un nogaidît kas notiks,vai iet tâlâk? Ðis mirklis iespiedies manâatmiòâ it dziïi. Kâdu laiku nevarçjuizðíirties ko darît. Tad pçdîgi ieklausîjos,ka dziesmas vârdi vâciski. Atslâbisnogaidîju dziesmas beigas un, pilnîbâizbaudîjis dîvainu tîksmi, patîkamisatraukts devos ðtâbâ. Telpâ sçdçja

vairâki virsnieki un vienîbas "ðpîss". Uzgalda ðampanieða pudeles un vairumsglâþu. Aicinâja apsçsties un, kâ apsçdos,tâ ari nosçdçju tur turpat lîdz agrai nâkoðârîta stundai... Skaista ir dziesmu vara unskaista ir kristallîgu glâþu saskarðanâsðíinda ar karavîra tçrpa otro pogu...

Nekad neizdevâs noskaidrot iemeslu,kâpçc mani toreiz aicinâja uz ðtâbu. Tikaino ðîs nakts gan sâkâs zinâma draudzîbassaite daþu mûsu vienîbas vîru starpâ, kasdaudz ko atviegloja tâlâkajâs dienestagaitâs.

VOLCHOVAS AIZMUGURÇ -CUDOVÂ -SÎPOLU CIEMÂ

Pavisam pçkðòi pienâca pavçlesagatavoties braukðanai uz jaunu dienesta

vietu. Naski sakravâjâmies un kâpâmmûsu transportam norlikotajos armijaskara ratos. Mûsu ceïð ðoreiz veda uzviòpus Volchovas purviem esoðo pilsçtuÈudovu, caur kuru veda Maskavas-Ïeòingradas lielceïð.

Ðajâ pilsçtâ krustojâs ari divas ïotisvarîgas dzelzceïa lînijas. Viena nâca noMurmanskas un gâja caur ðejieni uzNovgorodu pie Ilmenes ezera. Pâ ðodzîvîbas âderi pârvadâja rietumusabiedroto palîdzîbas sûtîjumusboïðevikiem. Angïu, bet galvenokârtamerikâòu tankus, smagâs armijasmaðînas, lidmaðînas, municiju, pârtiku unmedicîniskos piederumus. Ðî Ledus jûrasostas Murmanskas lînija bija boïðevikiemvissvarîgâkâ kara veðanas sakarîbâ.

Otrâ lînija, kas veda caur Èudovu,

bija Maskavas-Ïeòingradas dzelzceïamaìistrâle. Ar to ari bija skaidrs, ka ðaipilsçtai bija stratçìiski svarîga nozîme.Tik ilgi, kamçr Èudovâ saimniekojavâcieði, boïðevikiem abas lîni-jas bijapârtrauktas. Tiklîdz tiem izdotos padzîtvâcieðus no Cudovas, tiem tûdaïatbrîvotos netraucçtas satiksmes iespçjasabos virzienos. Bet pagaidâm Èudova vçltomçr piederçja vâcieðiem. Un ðeit bijaparedzçta arî mûsu jaunâ dienesta vieta.

Mûs nometinâja vecâ divstâvu kokaskolâ turpat netâlu no Cudovas dzelzceïastacijas. Ðis novietojums man gauþinepatika, jo pret staciju vçrstus varçjasagaidît kâ artilçrijas, tâ arî lidotâjuuzbrukumus. Bet karavîram nebija tiesîbasizvçlçties... Viòam jâdara tas, ko viòampavçl un tas pats bez ierunâm. Vienîgâs

karavîra ierunas bija paredzçtasreglamentâ, un tâs allaþ skançja pagalammonotoni: tieði tâ! — saprotu! — tâ ir! —prieks censties! Un tamlîdzîgi.

No krievu iedzîvotâjiem uzzinâjâm,ka apmçram pusstundas gâjienâ no mumsatradâs kâds latvieðu ciemats "Sîpoli".Ciemata iedzîvotâji komplektçjâs noveciem cilvçkiem, sievietçm un bçrniem.Ieroèus nest spçjîgie vîrieði bija ierautisarkanajâ armijâ. Kas zina, varbût tosdaudzkârt dzina pret mûsu pozicijâm... Akpasaule, tu ïauþu çka!

Sîpolos par ârkârtîgu prieku ciemataiedzîvotâjiem nodziedâjâm daþu labunaksniòu. Grûti aprakstît ðo cilvçkusajûsmu, ko tie parâdîja, klausoties mûsudziedâðanâ. Bet visvairâk tomçr priecâjâsmeitenes... Mums savukârt bija milzîgs

pârsteigums, dzirdot tik skaidru un labisaglabâtu latvieðu valodu. Un tas pçc tikilgiem gadiem, dzîvojot vienâ novistâlâkiem Krievijas nostûriem!

Vçlâk no mûsu vienîbas sastâvaizveidojâs tâ sauktâ "brûtgânu grupa", kasburtiski pâròçma Sîpolu ciemata aprûpi,kâ likâs, visos paveidos... Tâpçc nebijajâbrînâs, ja daþs labs no dienesta brîvsvîrs, kâdreiz arî divi un trîs kopâ,mijkrçðïa stundâ ar paciòâm padusçaizslîdçja aiz balti apsniguðâ kalnapaugura...

Mans nemiers sakarâ ar mûsu mîtnesnovietojumu izrâdîjâs dziïi pamatots. Jaupçc pâris dienâm elliðíîgs troksnisiztraucçja mûsu pçcpusdienas mieru, unbaiga rûkoòa ar pastarpçs dzirdamiemspalgiem izðâvienu trokðòiem mainîjâs ar

apslâpçtiem eksploziju bûkðíiem. Likâs,ka zeme ar debesîm vârîtos vienâ katlâ unmçs atrastos ðî katla vistieðâkajâtuvumâ... Nezinâjâm ko darît. Kur tverties,kur glâbties? Viss nâca tik negaidîti unpiepeði.

Daþi instinktîvi âtrumâ palîda zemgalda, citi pazuda vecâs skolas skapjos.Pâris jauno karotâju atmuguriski slidinâjâslejâ pa trepçm. Tomçr acumirklî visi bijapaslçpuðies. Arî es. Un tad pat jau arikâda neiedomâjami milzîga eksplozijasatricinâja zemi ar visu veco skolu unlikâs, ka nu gan beidzot pati pçdçjâstundiòa bija klât...

Bet lîdz ar to arî nelâgais troksnisnoplaka un attâlinâjâs un raganu katlsbeidza vârîties. Vçl dzirdçja retus vâcuzenîtartilerijas izðauðanas trokðòus, bet

itin drîzi norima arî tie. Tâ viss bijapârtrûcis un norimis tikpat piepeði, kâbija sâcies, un iestâjâs — kâ mums likâs— baigs klusums.

Pçc brîtiòa sapratâm, ka lîdz arpârdzîvoto mûsu pirmâs uguns kristîbasjau piederçja vçsturei. Kaunîgi, viens uzotru neskatîdamies, izlîdâm no savâmpaslçptuvçm laukâ. Pats attapos, nogâziesgarðïaukus uz grîdas ar krçslu virs galvas.Vienu bâliòu, galîgi bâlu, izvilkâm novietas, kur karavîri parasti sçþ uz kârts.Labi vçl, ka toreiz pieturçjâs stingrs sals.Bet ar visu to jaunekïa kara tçrps bijadiezgan pamatîgi cietis...

Klusçdami izgâjâm skolas pagalmâ,lai pârliecinâtos par uzbrukuma sekuapmçriem. Kas un kur noticis? Tûdaï arîatklâjâs, ka divdesmit metru no mûsu

novietnes bija eksplodçjusi smagâkâkalibra aviâcijas torpçda. Nopietnu bijîbuvisiem iedvesa torpçdas izrautais milzîgâapmçra krâteris, kura malâs nesenâseksplozijas iespaidâ vçl spçcîgi kûpçjasasaluðâs zemes kluèi. Ðajâ krâterî itinviegli varçtu ievietot vidçja lielumaLatvijas lauku pirtiòu... Tikai ar jumtu uzleju!

Acîm redzot, krievu vietçjo ziòotâjudienests darbojâs necerçti âtri un precîzi.Boïðeviku lidotâji jau zinâja, ka skola piestacijas pilna ar karavîriem, un varbût tiepat zinâja, ka ðie karavîri ir latvieði? Unboïðeviku lidotâjs droði vien noziòojasavai priekðniecîbai, ka ar tieðutrâpîjumu izbombardçjis skolu pieCudovas stacijas, kas bijusi pârpildîta arlatvieðu karavîriem...

Un zinâmâ mçrâ tâdam ziòojumambija arî drusku taisnîbas. Ïoti zîmîgâ kârtâsagadîjâs, ka tieði tûlît pçc ðî lidmaðînuuzbrukuma daþiem droðsirdîgiem latvieðukaravîriem piemetâs visvisâdas kaites.Vietçjâ vâcu ambulancç saradâs lielssasirguðo pieplûdums. Un nelaimîgi bijasagadîjies, ka nospiedoðs ambulantuvairums savâ starpâ sarunâjâs latviski unbija no mûsu vienîbas...

Un cilvçki tieðâm bija slimi. Vienamaugstais asins spiediens draudçja pârplçstsirds asins vadus, citam neizskaidrojamsspiediens deniòos izraisîja milzîgunervozitâti. Vçl kâdam nodevîgâ kârtâ bijapiemetusies dizentçrija, un daþs labsmocîjâs ar sliktu dûðu, sirds vâjumiem undaudzâm citâm nelâgâm kaitçm. Vâcuârstam bija ko noòemties. Pârbaudîjis

nelaimîgos, viòð iedeva jaunekïiem daþastabletes un sûtîja atpakaï uz vienîbu.

Bet ja kâds iedomâjâs, ka ar pâristabletçm varçja novçrst latvieðu jaunajiemkarotâjiem uzbrukuðâs likstas, tad taspavisam nelâgâ veidâ maldîjâs. Nonâkotatpakaï novietnç, sâkâs îstâs mocîbas.Daþâda veida nelaimes nebeidzapiemeklçt karotâjus vçl ilgi pçc lidotâjuuzbrukuma. Lçkmes un neiedomâjamivâjumi uzbruka citkârt staltiem unzaïoksnçjiem jaunekïiem. Piemçra dçïsarg-mainis atrada uz posteòa pakrituðuspçcîgu sârtvaidzi, kas tur vârtîjâs kâlielâs sâpçs, abâm rokâm krûtissagrâbis... Ðauteni atrada nomestuiesâòus. Þçl cilvçka...!

Tâ pagâja dienas, un mçs cînîjâmiesar visâdâm veselîbas traucçjumu klizmâm.

Parâdîjâs arvien jauni slimîbu paveidimûsu citkârt vienkârðajâ un vienmuïajâdienesta gaitâ. Bet tad ðai vienmuïîbaipunktu beidzot pielika boïðeviku tâlðâvçjaartilçrija.

Kâdâ vçlâ vakara stundâ, kad visi nodienesta norîkojumiem brîvie karotâji jaugulçja izstiepusies salmos uz grîdas, es arpâris laika kavçtâjiem uzjautrinâjos piepokera galda. Varçja bût ap pusnakti, kadspçjð sprâdziens satricinâja lielo skolasbûvi un Hindenburga spulgas uz galdamums priekðâ izdzisa tik pçkðòi, kanespçjâm ne atjçgties. Bija mçreni stipranelâga dûða. Bet tad pat arî sâkâs...

Neaprakstâms chaoss izcçlâs salmosuz grîdas. Kâdu brîdi pat radâs iespaids,ka telpâ iebrukuði boïðeviki un cînâs turtumsâ ar salmos gulçtâjiem — mûsu

bâliòiem. Kâ apstiprinâjumu ðimpieòçmumam uzskatîju faktu, ka pârmaiòusdzirdçja gan krievu, gan arî latvieðu lamuvârdus. Cik nu latvieðiem to vispâr ir!

Kâds uzðíîla uguni, un tad arî mçs —pie galda sçdçtâji !— attapâmies iedegtspulgas turpat mûsu priekðâ. Nu varçjasaskatît, kas visapkârt notika. Daþi metâsno telpas laukâ un pazuda aiz durvîm dziïâtumsâ. Citi vârtîjâs salmos, ka varçjadomât, tie ievainoti. Vispâr telpâ valdîjaneaprakstâms juceklis. Vçl ðodien redzuðo skatu, kas manâ uztverç paliksnesamaksâjams un vienreizçjs.

Kaut kur karalaukâ íçrca vistas ungaisâ dzirdçja savâdu kaucienu. Tûlîtsekoja patâls eksplozijas bûkðíis. Bet tadatkal mums pâri aizkauca troksnis unsekoja varens sprâdziens, ðoreiz pavisam

tuvu. Nu bija skaidrs — mûs taustîjaboïðeviku tâlðâvçja artilçrija. Unpieðâvâs! Acîm redzami, boïðeviki bijanolçmuði palîdzçt latvieðu karotâjiemuzturçt moþu garu un tamdçï aplaimojamûs ar ðo traucçtâju uguni.

Telpâ ieklupa pâris bâliòu unaizgûtnçm ziòoja, ka granâta sprâgusiskolai piebûvçtâ vistu kûtî. Kûtiòapamatîgi saârdîta, bet daþas vistas vçlesot dzîvas. To mçs zinâjâm, jo tâs íçrcakâ negudras.

Tâ kâ no mûsu kârðu spçles vairsnekas nevarçja iznâkt, izgâjâm laukâ arîmçs. Uz galda palika tikai kaudzîte spçïukârðu un pudele padzçriena. Drîz vienatgrieþamies ar daþam vistâm, kas vai nuaiz izbîïa, vai arî eksplozijas rezultâtâbija aizmirsuðas elpot. Savs labums tomçr

arî no ðâdas situâcijas! Taèu iznâksgardâks kumoss rîtdienas pusdienâs...

Ne tikai nu no kârðu spçles, bet arîno gulçðanas tonakt vairs nekas prâtîgsneiznâca. Brîþiem neskaidri iesnauþoties,nonîkâm visu atlikuðo nakts daïu. Ik palaikam mûs uzmodinâja kaut kur tuvumâsprâgstoða granâta. Logu rûtîs jau sâkaiezîmçties rîta gaisma, kad-pusmodâbûdami, sagaidîjâm pârnâkam brûtgânus.Laimîgie! Tiem bija aiztaupîts uztraukumsnovietnç. Likâs , ka jautrotâji bijapavadîjuði jauku dzîru nakti Sîpoluciematâ.

Sakarâ ar artilçrijas apðaudesnotikumu izvçrtçðanu un zobgalîbâm uzlaiciòu visi piedalîjâs itin spriganâjautrîbâ. Veselîgâku nervu îpaðnieki vilkauz zoba nervozâkos, kas pâr saviem

jutekïiem vai nu nevaldîja, vai arîizmantoja apðaudi kâ ieganstu baiïudramatizçðanai. Daþi uzbruka brûtgâniem.Ja paði neesot klât bijuði, tad tagad esotviegli òirgâties. Gan vçlâk redzçðot, kâpaði izturçðoties lîdzîgâs reizçs!

Kâ pçdçjos vârdus apstiprinot,nejauks kauciens atkal pârðíçla gaiðu, unvarena eksplozija satricinâja sasaluðozemi un mûsu novietni. Baiïu guntisiezibçjâs viena otra jaunâ karotâja acîs.Pa kaktiem dzirdçja pa klusam lâstam.Krievu cûkas! Nolâdçtie utainie!

Domîgi vçroju latvju karotâju"slimîbas". Tad vienu dienu apciemojuvâcu ârstu. Izstâstîju viòam mumsuzbrukuðâs likstas un uzrakstîju daþusvârdus. Neuzkrîtoði devos atpakaï uznovietni.

Pçc uztraukumos pavadîtâs naktsausa rîts ar jaunu droðîbas sajûtu man unvairumam mûsçjo, bet ar pastiprinâtuslimîgu nervozitâti daþiem citiem. Atkalpildîjâs vietçjâ vâcu ambulance arLatvijas armijas mçteïiem. Un tavubrînumu! Vâcu ârsts atbrîvoja no dienestatrîs mûsu bâliòus un aizsûtîja uz netâlokara slimnîcu tuvâkai pârbaudei.

Frontç ðos trîs vîrus vairs nekadneredzçju. Jâaizstei-dzas notikumiemmazliet priekðâ. Kad pârrados Rîgâ noGarmiðpartenkirchenas, kur 1942. gadarudenî pavadîju veselîbas uzlaboðanasatvaïinâjumu, jau nâkoðâ dienâ pçcatgrieðanâs mani apmeklçja laikrakstukorespondenti, un intervijas gaitâsnoskaidrojâs, ka esmu pirmais latvieðukarotâjs, kas apbalvots ar Dzelzskrustu.

Prese plaði aprakstîja visu, kam sakars armanâm kara gaitâm. Viens no ðiem trim"karotâjiem" apturçja mani uz ielas ungribçja dzirdçt no manis paða, kâ vissHolmas cietoksni noticis un kâ esapbalvots. Viòam ïoti interesçjot to visuuzzinât. Bet es nelaimîgâ kârtâ nesajutos,ka man ar ðo vîru bûtu kas pârsprieþamsun es steidzîgi atvadîjos...

Pçc ðo trîs jaunekïu aizsûtîðanasslimîbas pârtrauca mûs apgrûtinât. Mûsuâbolu grozâ vairs neviens auglis nebojâjâsun visi atlikuðie likâs pârklâti ar veselîguvaska kârtiòu, kas to pasargâja nobojâðanâs...

Turpat Cudovâ esot, reiz sadomâjâm,ka vajadzçtu nogarðot kâdu krievu zemesmedîjumu. Apbruòojuðies ar revolveriem,ðautençm, maðînpistolçm un pat rokas

granâtâm, devâmies pâri sniegotajiemlaukiem. Ârkârtîgas grûtîbas sagâdâjamilzîgi dziïais sniega klâjums. Nokusuðiun pârpûlçjuðies izbridâmies pa baltoputru krustâm ðíçrsâm, taèu nemanîjâmnekâdas kustîbas vai dzîvîbas zîmes. Visstukðs un kluss — kâ izmiris. Jau spriedâm,ka ðajâ Dieva un cilvçku pamestajâ krievuzemes stûrî medîjumu laikam nemaz nav.Tâdas domas vadîti, sâkâm lçnâm virzîtiesuz novietnes pusi. Nebija jau ari vairsspçka daudz pâri palicis, knapi ko vilkâmkâjas.

Bet tad vienam bija ienâcis prâtâizmest rokas granâtu. Un tu mîïo brînumiò!Trîs zaíi izsprâga no kupenâm un slaidoslçcienos un lokos drâzâs katrs uz savupusi. Vajadzçja redzçt, kas par medîbâmnu iesâkâs! Ðâvâm visi un cik spçjâm. Bet

tâ kâ attâlums bija krietni liels un mûsuieroèi piemçroti citiem uzdevumiem,nevarçja cerçt uz lieliem panâkumiem.Katram skaidrs, kâdas iespçjas noðaut zaíiar kara ðauteni vai pistoli. Tomçr,neskatoties uz milzîgo attâlumu, JurimJurkem laimçjâs garausi nogâzt. Varçjaredzçt, ka Juris ðo to bija iemâcîjies nosava tçva — Latvijas armijas kapteiòa...

Krievijas ziemas îsâ diena tiecâs jauuz vakaru. Mçs devâmies zosu gâjienâ uzvecâs skolas pusi. Èudovas dzelzceïastacijâ manevrçja vairâkas lokomotîves.To izgrûstie dûmi un tvaiku mutuli milzîgâaukstuma dçï, cçlâs stâvus gaisâ unspokaini çnojâs pret sarkanâm saulrietadebesim. Allaþ, kad atceros ðo skatu,pârdzîvoju to tâpat kâ toreiz. Ðim skatampiemita kaut kas neparasts, baismîgs un

satraucoðs... Vçl jâpiemin, ka, saprotamâkârtâ, medîjuma mielastâ piedalîjâs tikaimednieki un tas notika pçc kantînesspçkpadzçriena devas saòemðanas, daþasdienas pçc medîbâm.

1941. GADA ZIEMASSVÇTKI -TICHVÎNA -1942. GADASAGAIDÎÐANA

Tâ paðiem nemaz nemanot klusîtiòâmbija pienâcis decembra vidus, un lîdz ar toZiemassvçtku laiks jau stâvçja turpatdurvju priekðâ. Daþas dienas cînîjos artâdu kâ Ziemassvçtku drudzi. Domâju parvisu to, ko ðogad nevarçðu ðajâ gaiðajâsvçtku sezonâ darît. Bet nu vajadzçjaRîgai kaut kâ likt zinât, ka mçs par to vçldomâjam, bet kâ to darît — to tikai, lûk,

nevarçjâm izdomât.Beidzot man izdevâs ðo problçmu

atrisinât visai îpatnçji. No vâcugrenadieriem dabûju vienreizçjas 1941.gada Ziemassvçtku kartiòas. Uz tâmçnojâs bruòucepu-rota karavîra profils arrokâs saþòaugtu kara ðauteni.Apsveikuma teksts skançja: "Sveiciens1941. gada Ziemassvçtkos no Austrumufrontes!"

Man ðis kartiòas izlikâs ïotipiemçrotas dotajam laikam. Tâs tad arînosûtîju uz Rîgu svarîguma kârtîbâ unpakâpenîbâ... Pats jutos varen priecîgs unapmierinâts, ka varçju sveikt piederîgosun draugus ar ðâdâm kareivîgâmpastkartiòâm ðajos svçtkos tur tâlajâtçvzemç.

Laiks pieturçjâs meþonîgi auksts.

Dienâs, kad spîdçja saule, tikai patsdienvidus drusku atmaiga, lai tûdaï atkalkniebtu degunâ un vaigos. Vakaros saulepazuda aiz debess pamales kâ ugunsbumba un tik sarkana kâ boïðevikuzvaigzne... Pçc neganti niknas un skanîgassala nakts nâkoðajâ rîtâ tâ tâda patiuzrâpâs debess jumâ, lai sâktu visu atkalno gala. Sniegs kauca zem gâjçju vaibraucçju svara. Vâcu karavîriem ðisaukstums nozîmçja papildus slodzi. Tievisâdi izcînîjâs ap saviem spçkratiem,mçìinâdami tos iedarbinât. Ik rîtus tiekurinâja ugunskurus zem kara ratumotoriem un radiatoriem. Bija kaut cikjâatkausç sastinguðo "kara zirgu" iekðas.Bet nereti gadîjâs arî, ka radiatorineglâbjami sasala un tai paðâ sakarîbâpârsprâga arî motoru bloki. Un ja ðâdos

apstâkïos sâkâs kaujas darbîba? Vai tadlielâku nelaimi vçl varçja iedomâties...?

Ðâdâ veidâ izkrita no ierindas milzudaudz armijas smago kara ratu, tankus unpârçjos braucamos lîdzekïus ieskaitot. Untâ, lai arî kâ nabaga spçkratu vadîtâjinenopûlçjâs, tiem daudzkârt bijajâsamierinâs ar domu, ka motoruiedarbinâðana tâdos apstâkïos nebijaiespçjama. Un ðajâ secîbâ kaut kur citurkaut kas neveidojâs tâ, kâ tam bijajâveidojas... Radâs traucçjumiorganizâcijas darbîbâ.

Izstrâdâjot Padomju Krievijasiekaroðanas plânu, vâcu bruòoto spçkuvirspavçlniecîba cita starpâ, tûdaï pçcboïðeviku karaspçka iznicinâðanasBaltijas telpâ, paredzçja arî Ïeòingradasieòemðanu. Vçlâk Hitlers oriìinâlo plânu

grozîja. Viòð pavçlçja pilsçtu ielenkt unpiespiest to padoties, lietojotizmçrdçðanas taktiku. Bet lîdz ar ðomaiòu galvu pacçla kâda neganta uniepriekð neparedzçta problçma.

Ja vasarâ Ïeòingradu tai pieguïoðoupju, purvâju, kâ arî Ladogas ezera dçï,varçja uzskatît par pilnîgi ieslçgtu pilsçtu,tad ziemâ pçc ðo ûdens baseinuaizsalðanas stâvoklis krasi mainîjâs.Ziemâ Ïeòingradai atvçrâs septiòdesmitkilometru plati vârti uz pârçjo Krieviju.Ðos vârtus boïðeviki izmantoja lîdzpçdçjai iespçjai. Caur tiem pievedapiemeklçtajai pilsçtai visu vajadzîgo unpat uzkrâja rezerves vasaras mçneðiem.

Bija skaidrs, ka kaut kas bija jâdara,lai raduðos stâvokli likvidçtu. Un vâcuvadîba meklçja atrisinâjumu. Sazinâjâs ar

somu virspavçlnieku fon Mannerheimu.Pasâkuma izdoðanâs balstîjâs uz somuuzbrukumu no ziemeïiem. BetMannerheims nebija pierunâjams iebruktKrievijas territorijâ. Tâlâkais, lîdzkurienei somi bija ar mieru uzbrukt, bijaagrâkâ Krievijas-Somijas robeþa pieSviras upes... Tur somi sastingtu ungaidîtu no dienvidiem uzbrûkoðosvâcieðus.

Pçc konsultçðanâs ar Mannerheimuvâcu plâns izskatîjâs ðâds: uzbrukumaíîlis dzenams no Cudovas uzdienvidaustrumos no Ladogas ezera un uzVologdas-Ïeòingra-das dzelzceïa lînijasesoðo pilsçtu — Tichvinu. Ðis pilsçtasstratçìiskâ nozîme skaidri saskatâma.Pirmkârt, ar ðâdu manevru pârgriezavitâlu satiksmes maìistrâli. Otrkârt,

Tichvîna bija bâze, no kuras attîstît tâlâkouzbrukumu ziemeïrietumu virzienâ, lai turpie Sviras upes sadotos rokâs ar somukaraspçku. Ja ðis uzbrukuma plânsvainagotos panâkumiem, tad, kaut art arlielâm grûtîbâm, Hitlera pielaistâ kïûdabûtu izlabota un ap Ïeòingradu bûtuapvilkts neiedragâjams uguns un dzelzskrusas loks, ieskaitot Ladogas ezeru.

Pats par sevi saprotams, ka ariboïðeviki saskatîja briesmas, kas draudçjaÏeòingradai, ja gadîjumâ vâcu vadîbaizðíirtos par pilsçtas galîgu izolçðanu.Tamdçï uz Tichvlnas fronti dzina arvienjaunas un svaigas sibirieðu divîzijas. Ðajâfrontes sektorâ iepludinâja art milzumdaudz tikko no fabrikâm pievestos smagosun vissmagâkos tankus un citus ieroèus.Draudoðâs briesmas bija jâlikvidç par

katru cenu. Tâ ap Tichvînu norisinâjâsmeþonîgi niknas uzbrukumu un to atvaireskaujas. Kâ vçlâk izrâdîjâs, Tichvîna bijaviena no Staïina lielâkajâm uniespaidîgâkajâm "gaïas maðînâm".

Kâdas maltîtes laikâ, kad visisçdçjâm ap garajiem galdiem Èudovasskolas çdamzâlç, ieradâs kâds vâcukapteinis un pastâstîja, ka tikko atgrieziesno Tichvlnas un pats redzçjis, ka pilsçtagâjusi no rokas rokâ un tâ vairâkas reizes.Ievçrojot nâkotnes plânu diktçtokategorisko vajadzîbu Tichvînu paturçt,vâcu vadîba izðíîrusies no zemalidmaðînu lidojuma izmest saspiestâ gaisabumbas. Un vienâ râvienâ sîkstâboïðeviku pretestîba pârtrûkusi, un vâcuspçki netraucçti ieòçmuði Tichvînu.Ðoreiz uz paturçðanu!

Kapteinis teicâs pats redzçjis, kaboïðeviku karavîri palikuði ierakumostieði tâdos stâvokïos, kâdos tospârsteigusi saspiestâ gaisa bumbueksploziju iedarbîba. Viens ar ziròu zupasbïodiòu klçpi, cits sastindzis pieloþmetçja ar tâ laidni vçl arvien pie vaigaun tâ joprojâm. Tuvâk ieskatoties, redzçjisnedaudz asiòu pie deguna vai ausîm,vairâk neko.

To pateicis, kapteinis vçlpiemetinâja, ka mums paðiem arî drîzbûðot izdevîba pârliecinâties par viòateiktâ pareizîbu. Tad viòð atvadîjâs unpazuda mûsu ovâciju pavadîts. Bijâmsajûsminâti. Kas par brîniðíîgu panâkumu!Tâ tikai vajadzçja karot! Tâ tikai bijaarmija, kam tik vareni ieroèi — dzirdçjavisapkârt. Lîdz ar ðo paziòojumu vismaz

uzzinâjâm, kâdâ frontes iecirknî mûsiesaistîs.

Tas bija daudz vçlâk, kad uzzinâjâm,ka ðo notikumu ietvarâ boïðeviki bijauzstâdîjuði vâcieðiem ultimâtu pârtrauktsaspiestâ gaisa bumbu lietoðanu. Pretçjâgadîjumâ boïðeviki draudçja ar kaujasgâþu uzbrukumiem. Tâ kâ ðâdas izredzesvâcieðiem ne visai patika, tie pârtraucasaspiestâ gaisa bumbu uzbrukumus. Untagad boïðeviki uzbruka ar necilvçcîgilielu pârspçku. Tichvlnas aizstâvjiburtiski tika uzdurti "uz stiíiem" un nebijaneviena, kas izglâbtos. Dramatiski niknâkauja beidzâs ar boïðevikunostiprinâðanos Tichvlnâ un ðoreiz uzvisiem laikiem...

Nu arî vâcu bruòoto spçkuvirspavçlniecîba ieraudzîja, ka

Lielvâcijai vienkârði trûka karaspçka unapbruòojuma, lai Tichvînu noturçtu, nemaznerunâjot par Ïeòingradas pilnîgasaplenkðanas plâniem un to izveðanu. Tâdânoskaòâ un ar grûtu sirdi vâcu vadîbadeva pavçli atvilkt karaspçku noTichvlnas frontes iecirkòa, lai organizçtujaunas aizstâvçðanâs frontes pozicijas pieÈudovas un tuvajâ Volhovas purvâjâ.Tikai þçl, ka vâcu kapteinis toreizneparedzçja ðo interesanto notikumuattîstîbu...

Laimîgi tie, kas nezin! Tikai daudzvçlâk sapratâm, kâdam liktenim mçs bijâmizbçguði. Astoòpadsmit latvieðu karotâjiun èetrdesmit èetri jaunie vâcu izlasespuiði. Acîm redzot, mûsu vienîba bijanorakstîta Tichvlnas afçras zaudçjumukontâ. Nekïûdîgi droði varçja kalkulçt, ka

mûsu vienîba Tichvinas kaujâs izkustupâris dienâs, jo kâ iepriekð redzçjâm,boïðeviki ðajâ frontes iecirkni vâcupozicijâm pretim trieca ârkârtîgassarkanarmieðu masâs. Tâs mûs vienkârðisabradâtu, tâpat kâ tas notika ar turiznîcinâtiem vâcu spçkiem. Tâ, frontesstâvoklim piepeði òemot citu virzienu,mçs bijâm izglâbuðies no droðasiznîcîbas, paðiem to nemaz nezinot. Unlaimîgi mçs toreiz bijâm!

Lîdz ar Tichvlnas akcijas neveiksmi,zaudçjumos uz visiem laikiem bijajânoraksta cerîbas pilnîgi ielenkt unizmçrdçt komunisma ideoloìijasmetropoli. Izslçgta bija arî Ïeòingradasieòemðana, kas pirmajâ triecienâ uzziemeïiem bija pavisam droða lieta. Bettagad pçdçjais vilciens uz Ïeòingradu jau

sen kâ bija aizgâjis. Atkal nokavçts îstaisbridis...

Viss ap Ïeòingradu sapulcçtaismilzîgais garnizons stâvçja tur bez mazâkâattaisnojuma. Pretçji vienkârðâkajiemkara mâkslas noteikumiem, kas nosaka, kabez-izredþu stâvokïos jâatkâpjas, laiizbçgtu no nevajadzîgiem zaudçjumiem unlai atgûtu brîvas rokas jaunu operatîvugâjienu organizçðanai, ðî nejçdzîbaturpinâjâs vçl vairâk nekâ divus gadus,Tâdâs reizçs neïauj sevi nosist! Laivarçtu prasît no karavîriem upurçt savasdzîvîbas, — jâbût pietiekamamattaisnojumam.

Bet ðajâ gadîjumâ tâda attaisnojumanebija. Tâ vietâ visa astoòpadsmitâ vâcuarmija bija padota ikdienas poziciju karanovâjinâðanas taktikas ietekmei. Kâds

milzîgs, pat nejçdzîgs stulbums! Ir tieðâmnoziegums, ja nejçgam atïauj lietot savuautoritâti, kur jautâjumi skar miljoniemcilvçku dzîvîbu.

Ðeit vietâ iztirzât Hitlera kïûmîgopavçli stratçìiskâs un kara saimniecîbaitik svarîgâs pilsçtas — Ïeòingradas —neieòemðanu. Ðî pavçle bija ne tikviengrçks, bet pat arî noziegums pret karalikumiem. Un ðis solis Hitleram vçlâkpamatîgi atriebâs un atkodâs.

Raugoties no militârâ viedokïa, arÏeòingradas ieòemðanu bûtu atbruòotasturpat èetrdesmit boïðeviku divîzijas.Grûti aptverama nozîme Ïeòingradasrûpniecîbas potenciâla izslçgðanai noboïðeviku kontroles. Tâs tanku, lielgabalu,kâ arî municijas papildinâjumiem.

Pçc Ïeòingradas ieòemðanas

atbrîvotos visa lielâ astoòpadsmitâ vâcuarmija, kuras tik ïoti trûka citâs frontesizðíirîgajâs kaujâs. Bet tagad ðis lielaisspçks spçlçja sargposteòa lomuÏeòingradas pievârtç un nevajadzîginoasiòoja...

No cita viedokïa raugoties, sperotkïûmîgo soli, Hitlers galîgi aizmirsa unneiekalkulçja to lomu, kâdu Ïeòin-gradavarçja spçlçt kâ apgâdes bâze visai vâcuAustrumu frontes ziemeïu daïai. Uz ðejienipa Baltijas jûru varçja pievest visusfrontes apgâdes materiâlus. Un pie tampartizânu neapdraudçtos transportos!

Nedrîkst aizmirst, ka tieðie sakari arSomiju — dotu pavisam citu nokrâsu unpagriezienu kaujâm par Petroza-vodsku unsabiedroto apgâdes bazi — Murmanskufrontes paðos ziemeïos. Ðajâ frontes

nostûri trûka vienîgi izðíiroðâs spiedienaiespçjas spçku trûkuma dçï.

Neieòemot Ïeòingradu, Hilters visuðo acis krîtoðo priekðrocîbu vietâpieòçma milzîgus zaudçjumus un smaguneveiksmi. Pâríerot Murmanskas ostu artai pieguloðo apkârtni, bûtu pârtrauktarietumu sabiedroto palîdzîbas sûtîjumuplûsma boïðevikiem. Lîdz ar to bûtuizgaisuðas boïðeviku izredzes uzpanâkumiem. Un karð droði varçtu òemtcitâdu virzienu. Vai labâku vai sliktâkulatvieðiem un citiem pakundzçtiem, kas tolai uzmin?

Bet nu atpakaï uz Cudovu. Decembravidus posmâ pie mûsu vienîbas melnâdçïa parâdîjâs Lielvâcijas vadoòauzsaukums vâcu bruòoto spçkupiederîgajiem. ÐI uzsaukuma teksts bija

apmçram ðâds: "Mani karavîri! Sakarâ arlîdzðinçjâ armijas virspavçlniekaìenerâlfeldmarðala fon Brauchièaaizieðanu no aktîvâ kara dienestapaziòoju, ka pâròemu augstâkovirspavçlniecîbu pâr Lielvâcijas visuðíiru bruòotajiem spçkiem". Paraksts:Âdolfs Hitlers, Lielvâcijas Vadonis unAugstâkais armijas virspavçlnieks.

Jâatzîstas, ka man uzmâcâs ïotidrûms un nospiedoðs garastâvoklis. Virs,kas visu mûþu bija studçjis karavadonîbas jautâjumus un savas spçjas kâkara vadonis pierâdîjis, nu tika atvietotsar politiíi, kaut ari sagadîðanâs dçïsekmîgu un tâdu, kas savâ dzîvç karavadonîbas plâksnç neko vçl nebijaveicis... Ko gan labu varçja vai drîkstçjasagaidît no ðâdas vadîbas tik nopietnâ

vçstures pagriezienâ?Plaðâkai atklâtîbai toreiz vçl nebija

zinâms, ka Hitlera un armijas augstâkâsvadîbas starpâ valdîja ïoti lielanevienprâtîba un ka Hitlers ar visâdiemlîdzekïiem mçìinâja pâròemt absolûtovaru pâr Lielvâcijas bruòotajiem spçkiemsavâs rokâs. Un diemþçl, Lielvâcijasarmijas vadîbâ tolaik nebija neviena, kasvarçtu stâties pretim diktatora savtîgajiemnolûkiem. Tâ sâkâs traìçdija, kas vilkâs unturpinâjâs nepilnus èetrus gadus, un ðîstraìçdijas sekas vçl ðo baltu dienu izjûtmiljoniem cilvçku. Un neatkarîgi no tâ,kurâ pasaules daïâ tie atrastos.

Kâ parasts, demogogi allaþ atrodpareizos saukïus, lai attaisnotu savu rîcîbuun pat iztçlotos par varoòiem. Hitlerasauklis vçstîja, ka viòa ìenerâïi bijuði

nespçjîgi saskatît îstos ðî kara mçríus.Papildus tie galîgi nesaprotot karasaimniecîbas problçmas. Tamdçïpielaistas kïûdas no vienas vietas.Stâvokïa stabilizçðanas nolûkos un laitâlâk izvairîtos no ðâdâm nebûðanâm,viòð bijis spiests òemt groþus savâs rokâsun uzòemties armijas augstâko vadîbu...

Mûsu karavîru gaitâs Krievijasziema lika sevi manît ik uz soïa.Stindzinoðs un baigs aukstums kratîjasardzes vîrus , tâ klâtiene saldçja miesu,garu un visu karavîru dzîvi tâsdaudzveidîbâ un daudzkrâsainîbâ. Tâdosapstâkïos pienâca 1941. gadaZiemassvçtki. Skolas lielajâ çdamzâlçuzstâdîja eglîti, ko vairâk varçja saukt paregli, jo bija divu stâvu augstumâ unsniedzâs lîdz pat griestiem. Vienîgâ

dekorâcija sastâvçja no baltâm vaskasvecîtçm. Un jâsaka, ka tieði ðî dekoratîvâvienkârðîba pieðíîra ðiemZiemassvçtkiem pavisam vienreizçjunoskaòu.

Pati svinçðana izvçrtâs patieðâm kâlielos svçtkos ar diþu maltîti unbagâtîgiem spçkpadzçriena krâjumiem.Mielasts noritçja îsti frontiskâierâmçjumâ, jo ik pa laikam kaut kurtuvumâ sprâga pa boïðeviku tâlðâvçjasartilçrijas granâtai. Bet ðî traucçjoðâuguns nu jau sen vairs neatstâja uz mumsto iespaidu, ko daþas dienas atpakaï.Jaunie karotâji jau bija paspçjuði pierastpie ðiem eksploziju bûkðíiem, un tâpçc,Ziemassvçtku maltîti baudot, pçc katrastuvâk krituðas granâtas sprâdziena lîksmiiesaucâmies: "Lai arî kâdi vçji pûð, —

visiem pûðam pâri...!" Tas, protams,pazîstamâ meldijâ.

Posteòu laiks mûsu vienîbâ bijanolikts uz divi stundâm. Sargmaiòi unposteòu vîri cçlâs no svçtku maltîtes galdaun devâs ìçrbties, lai nosaluðie sargivarçtu ieòemt viòu vietas pie svçtku galdaun iebaudît savu mielasta tiesu un daïu. Untâ nu iznâca, ka pusnakts posteòu maiòaizgâja uz sardzçm milzîgi labisajuzdamies, izdzie-dâjuðies un visaipriecîgâ gara noskaòâ. Pçc oficiâlâs unneoficiâlâs daïas mçs daþi vçlpiesçdamies pie pokera spçles galda.

Lîdzîgâ gaisotnç pçc daþâm dienâmturpat atzîmçjâm arî Vecâ gada vakaru unsagaidîjâm Jauno — 1942. gadu. Paðâgadu mijâ un visskaïâkâs bezbçdîbaskòadâ uz mirkli prâtâ uzplaiksnîjâs

jautâjums — ko nesîs ðis Jaunais gadsmums, jaunajiem Latvijas karotâjiem? Kotas glabâ savâ dâvanu tarbâ ikvienam nomums?

Man allaþ lîdzi gâjusi savâdaiedaba.-Lai rastu lîdzsvaru troksnim undrûzmai visapkârt, paðâ skaïâkâ gaviïu unprieka brîdî, kaut uz pâris mirkïiem,arvien izraujos savâs domâs no apkârtnesun pârceïos reâlajâ pasaulç. Ir labiatcerçties, ka ârpus lîksmoðanâs pastâvarî vçl tieðamîba ar nepielûdzamocçlonîbu un secîbu.

Bet tad drîzi vien mani ierâvaatpakaï jautrîbas straumç, un tad retiatgadâs kâds jautrâks par mani. Tikai ðiepâris prombûtnes brîþi allaþ palikaatmiòâ ilgi, ilgi... Bet vai tur jau nenâcavienîbas komandieris? Un es skaidri

zinâju, kas viòam prâtâ. Viòam seviðíipatika klausîties manis dziedâtos "Divusgrenadierus".

Juris Jurke, viens no labâkiem tâlaika basketbolistiem Latvijâ, medicînasfakultâtes students, veiksmîgais zaíumednieks un mans studiju draugs, tajâvakarâ bija pavisam nelâga sareibis.Vienu brîdi viòð sâka atmuguriski svçrtiesatpakaï. Kâjas vien nozibçja gaisâ, unJuris bija nogâzies uz grîdas. Nejaukadoma iezagâs man galvâ... Skaïi tomçrneteicu ne vârda, lai nemâlçtu velnu uzsienas un nesabojâtu jautrâ vakaragaisotni. Likteòa zîmju tulkoðana bijajâizved vienatnç.

Ðo gadîjumu tomçr neaizmirðu. Kautkâdu likteni sakurâ ar notikuðo tuvâkajânâkotnç tomçr nevarçja konstatçt. Juris

cînîjâs kâ lauva un visâm kaujâm cauriizgâja bez skrambas vçl nepilnus trîsgadus. Bet tad 1943. gada rudenî Juriscînîjâs pie Nevelçs. Boïðeviku bandasizsita mûsçjos no grâvjiem, un mûsçjiesteigâ sakârtojâs pretuzbrukumam. Juris,kâ bija paradis, iestiprinâja triecienakârbu "kaulu zâìî", uzsvieda patðautenessiksnu pâr plecu un, ieroci rokâs valdot,pârstaigâja atkarojamâs po-zicijas,spïaujot âtrus un karstus loþu ðvirkstusbçgoðajos boïðevikos un to aizstâvçðanâsatbalsta punktos.

Pçkðòi Juris saòçma maðînpistoleskârtu mugurâ un bija uz vietas beigts.Kâds ievainots poïitruks bija notçlojiespar krituðu, palaidis Juri sev garâm un taddrâzis loþu strûklu Jura mugurâ... Liekipiebilst, ka Jura draugi gïçvo mugurâ

ðâvçju bija burtiski nosituði...Taèu daudzi mûsu vienîbas karavîri,

kas tovakar draiskojâm, krita daudz agrâknekâ Juris, kaut arî tovakar no solanenogâþas. Vçlçjâm viens otram karalaimi. Tonakt atzîmçja visai ievçrojamuspçkpadzçriena patçriòu. Bet tâda nu reizir jaunîba , tâds bija arî kara laiks!

Tâ cienîjami bijâm sagaidîjuði Jaunogadu un pamodâmies tikai ap pusdienaslaiku. Bet tad ari konstatçjâm, k;i tâsvietas, ko par galvâm sauc, visiem bijabriesmîgi smagas un sâpîgas. Vairîjâmiesno satricinâjumiem. Jau grasîjâmies sâktkaut ko darît ðo nepatikðanu novçrðanai,kad mûs pârsteidza pavçle sagatavotiespârcelties uz jaunu dienesta vietu.

STÂRAJA RUSA - VALDÂJA

AUGSTIENE – DEMJANSKATâ kâ karavîriem mantîbas nav

daudz, bijâm gatavi noòemties noposteòiem jau nedaudz minûtçs. Vçl tikaivajadzçja kaut ko uzkost un iedzert tasîtikafijas. Tad varçjâm doties ceïâ. Bet tadpat pienâca papildus pavçle, kaizbraukðanas termiòð pagarinâts par divistundâm.

Izmantojot ðo pârmaiòu, daþi bâliòi,nemaz nebçdâjot par galvas sâpçm,aizdrâzâs uz Sîpolu ciematu. Bija taèujâatvadâs no turienes latvieðiem, betgalvenais, meitençm... Tiem pakaïnosaucâm daþnedaþâdus, itin cenzçjamussaukïus...

Mûsu pârcelðanâs gala mçríis bijaHolmas pilsçta. Pçtîjâm izsniegto karti.Mûsu marðruts veda caur Nov-gorodu,

Stâraja Rusu. Valdâja augstieni,Demjansku, Molvoticiem uz Holmu.

Tâ atradâs uz Lovatas upes. krietnugabalu dienvidos no Ilmenes ezera. Ðaiekskursijai vajadzçja bût pavisaminteresantai, bûtu tikai mazinâjiesarktiskais aukstums. Tas draudçja laupîtiespçju pilnîbâ izbaudît skaistâ ceïojumaburvîbu.

Apvidus karti tuvâk aplûkojot,konstatçju, ka visapkârt Holmai pleðasplaðu meþu un purvâju apgabali. Ðîapkârtne ir ideâla partizânu nometnesvieta, jo meþa brâïiem nekas nevarçja bûtpatîkamâks kâ ðâds meþonîgs stûrîtis.

Saòemot nâkoðâ uzdevuma pavçli,mûsu aizdomas apstiprinâjâs. Ziòasvçstîja, ka visa plaðâ Holmas apkârtneesot partizânu pârpilna. Un ne tikai tas

vien. Vçl arvien Ïeòingrada vervçjotbrîvprâtîgos, kas pievienotos partizânukustîbai. Un tâ arvien naktîs virs plaðârajona ap Holmu ar izpletòiem izmetottiem pastiprinâjumus, sievietes ieskaitot.Un visi esot ïoti labi apìçrbti un apgâdâtiar visu nepiecieðamo.

Kâ zinâms, partizânu galvenâsintereses saistîjâs ar dzelzceïa satiksmestraucçðanu, auto ceïu apdraudçðanu,telefona lîniju bojâðanu, uzbrukumiemvientuïâm vâcu dienesta vietâm, arî arciviliedzîvotâju kûdîðanu uz pasîvupretestîbu frontes aizmugurç. Vai tad kâdsbrînums, ka ie sagâdâja nâvçjoðustriecienus vâcu apgâdes un apsardzîbasvienîbâm visâ dziïâ frontes aizmugurç unitin lielâ râdiusâ.

Mûsu nâkoðais uzdevums bûðot

bandîtus sekmîgi apkarot. IzmantojotHolmu kâ centrâlo operâciju bazi, mumsbûðot jâtorpedç partizânu nometnes visâplaðajâ apkârtnç.

Posteòus bijâm jau nodevuði vâcuvienîbai, un paði gaidîjâm ierodamiesarmijas smagâs maðînas. Gaidîjâmpârrodamies arî "brûtgânus" no Sîpoluciemata. Viòiem paziòoja, ka ja viòinebûs laikâ atpakaï, mçs dosimies ceïâbez viòiem. Tikai nevajadzîgasnepatikðanas ar tâdiem! Lai îsinâtunepatîkamo gaidîðanas laiku, izmetâm vçlpa pokera rokai.

Noteiktâ laikâ smagie kara rati bijaklât. Bija skaidrs, ka mûsu bâliòi laikamtomçr paliks Cudovâ un saòems arîpelnîto sodu par pavçles savlaicîgu

neizpildîðanu. Un tad pirmâs maðînassâka kustçties. Tâm pievienojâs pârçjâs,cita pçc citas. Un tikai tad, mûsuzobgalîbu saòemti un pagalam aizelsuðies,pçdçjâ maðînâ paspçja ieklupt 'brûtgâni' .Sâkâs atkal jauns posms latvieðu karotâjudienesta gaitâ.

Jau tâ bija meþonîgi auksts, betiekâpjot smagajos kara ratos likâs, kaaukstums it kâ vçl pieòemtos. Tieðâmnezinu, vai mçs ðo braucienu bûtupârcietuði un Stâraja Rusu dzîvisasnieguði, ja vienam otram tâlredzîgâkamkarotâjam nebûtu uzkrâjies pa pudeleiuguns padzçriena. Kaut arî galîgipârsaluði, tikai pateicoties iekðçjamsiltumam, dzîvi reizç ar saulrietasarkanajiem stariem iedrâþamies StârajaRusâ.

No ekskursijas, kas varçtu izvçrstiesitin patîkama, nekas nebija iznâcis.Vienîgais, ko pa ceïam novçrojâm, bijaspâòu "Zilâs divîzijas" karavîri, kasstâvçja lokâ ap degoðâm mâjâm vai citâmçkâm. Liesmâm augðup ðaujoties,karstasinîgie spâòi lçca gaisâ unpriecâjâs. Tad pat ari ievçrojâm, ka norokas rokâ ceïoja dzçriena trauks. Nu bijaskaidrs, kâpçc spâòi tik aizrautîgipriecâjâs...

Lîdz ko kâda mâja nodega, laisildîðanâs neizbeigtos, spâòi steidzîgivien aizdedzinâja nâkoðo. Tâ tas bijagâjis, lîdz Zilâs divîzijas iecirknî vairsnebijis mâju ko dedzinât. Tad spâòudivîzijas komandieris ìenerâlis Estebans-In-fantes pieprasîjis vâcu vadîbai viòadivîzijai ierâdît citu frontes iecirkni. Kad

vâcieði divîzijas komandierapieprasîjumu bija atstâjuði bez ievçrîbas,spâòi panâca, ka ìenerâlisims Frankosavus brîvprâtîgos atsauca no Austrumufrontes uz Spâniju. Karstasinîgie spâòisavu "silto" karu bija izkarojuði.

Zilâ divîzija sev lîdzi bija atvedusilielâkus speciâl-apgâdes krâjumus, konevarçja saòemt no vâcu apgâdesorganizâcijas. To starpâ bija ari milzîgaapmçra vîna mucas. Vidçja lieluma krievuistabâ tikko varçja ievietot vienu ðâdumucu. Ðo mucu saturs uzrâdîja ïotipârsteidzoði labu kvalitâti.

Vçlâkajâ kara veðanas fazç, laikâ,kad abas latvieðu divîzijas vienîgo reizivisâ kara laikâ stâvçja un cînîjâs plecu piepleca, par vienas spâòu atstâtâs vînamucas lldz-mantnieku kïuvu arî es. Tas

notika Duchnovo-Sanino sâdþu tuvumâ,kur toreiz diençju 6. armijas korpusaðtâbâ. Ðî milzîgâ muca bija novietotaspeciâli uzbûvçtâ milzîgâ bunkurâ, un tâssaturs nâca uz korpusa ðtâba virsniekukluba galda.

Daudzkârt dzirdçja jautâjam, kâpçcspâòu brîvprâtîgo divîziju sauca par Zilodivîziju. Lai ðo jautâjumu noskaidrotu,griezos pie kâda spâòu kapteiòa, kurusastapu, pârtikas lietas kârtojot StârajaRusâ. Noskaidrojâs, ka tas tamdçï, kaspâòi zem vâcu uniformas valkâja savuszilos falangieðu kreklus...

Pârsaluði, ar gandrîz ragâ sasaluðâmkâjâm izkâpâm senlaiku tirdzniecîbascentrâ Stâraja Rusâ. Ðajâ senajâ pçrlçkrustojas daudz ceïu un dzelzceïu. Cikvarçjâm novçrot, drâþoties pa

apsarmojuðo pilsçtu, tâ vçl izskatîjâspavisam impozanta. Tas seviðíi sakâmspar bûvniecîbas veidu, kas mums ïotipatika. Ðeit redzçja vçl daudz tâdâ stilâceltas bûves, kâ cçla senlatvju pilis. Kautkas teiksmains virmoja gaisâ!

Pçc izkâpðanas no kara ratiemkonstatçjâm, ka nemâkam vairs lâga paiet.Tie paði nedaudzie soïi lîdz mumsierâdîtai apmeðanâs vietai izlikâs jaugrûts pârbaudîjums. Karavîru novietne,kur mûs nometinâja, bija stâvgrûdâmpilna. Dabûjâm pârtikas devas un diezganprâvus uguns padzçriena krâjumus.Pamazâm sasildîjâmies un iebaudîjâmvakariòas. Bet no iecerçtâs pilsçtasapskates nekas neiznâca, jo ârprâtîgâaukstuma dçï nebija vçrts riskçt. Tâ vietâvisi þigli vien pazudâm salmos,

sasegûðies ar visu iespçjamo, ko vien bijaiespçjams sadabût.

Nâkoðajâ rîtâ, òemot lîdz lielâkuspârtikas krâjumus un krietni daudzmâkslîgâ siltuma lîdzekïu , devâmiesValdâja augstienes virzienâ. TuvojotiesValdâja apgabalam, sajutâmies tâ mazlietsavâdi — ðeit taèu savus augðtecespirmsâkumus veidoja Latvijas likteòupe— Daugava...

Piesniguðu meþu un lauku vidûlocîjâs mûsu ceïð, pa laikam atklâjot paitin vienreizîgai dabas poçzijas gleznai,kâdas palaikam redz uz Ziemassvçtkukartiòâm. Vçlâ pçcpusdienâ ieradâmiesDemjanskas pilsçtiòâ. Ðeit mums bijajânogaida uz tâlâkajâm pavçlçm. Taspraktiski nozîmçja, ka varçjâm rçíinâtiesar vairâkâm ðeit pavadâmâm dienâm. Nu

bija laiks atsâkt mûsu tûristu gaitas, un tâjau nâkoðajâ rîtâ izgâjâm pilsçtas apskatespastaigâ.

Nebijâm visai tâlu tikuði, kadDemjanskai uzbruka boïðeviku lidotâjueskadriïa. Lai izbçgtu sprâgstbumbu, klajalielgabalu un loþmetçju iedarbîbai,gâþamies garðïaukus turpat pilsçtasseklajos grâvjos. Pieòçmâm ðo lidotâjuuzbrukumu kâ paðu par sevi saprotamuparâdîbu, jo bijâm pie ðâdâm lietâm jaupieraduði. Bija tâda dîvaina, it kâpârâkuma sajûta, kad lasîjâm vâcieðu acisbaiïu uguntiòas... Tad pat uzzinâjâm, kaðis bijis pirmais boïðeviku lidotâjuuzbrukums Demjanskai.

Bet vienreiz taèu sâkâs itin viss, unmums tikai bija gadîjies ierasties ðajâpilsçtâ uz uzlidojumu sâkumu. No ðîs

dienas gaisa uzbrukumi Demjanskaiturpinâjâs katru dienu, prasot daudzkrituðo un ievainoto kâ vâcu karavîru, tâarî civiliedzîvotâju starpâ.

Mçs laimîgâ kârtâ tikâm cauri bezzaudçjumiem, ja neskaita pamatîgo izbîli,ko dabûjâm izjust pâris reiþu, kad gulçjâmpilsçteles nomales grâvî un kad lidmaðînuloþmetçji nokapâja sniegu turpat mûsudegunu priekðâ...

Tâ kâ kâju salðana bijavisspiedoðâkâ nâkotnes problçma, jaunâkoðajâ dienâ aizgâjâm uz vietçjovelteòu gatavoðanas darbnîcu. ÐvîtîgieLatvijas armijas zâbaciòi lieti derçjaparâdçs, bet ziemas kara apstâkïos tienederçja, par to bijâm vienis pratis. Ðajâarktiskâs ziemas aukstumâ vajadzçjapavisam ko citu. Tâ kâ darbnîcâ iegâju

pirmais, man laimçjâs iegâdâties vienîgojaunu velteòu pâri. Samaksâju krievam arsaviem âdas zâbakiem, cigaretçm (toreizvçl nesmçíçju!) un tabaku. Krievsnevarçja savaldît prieku par darîjumu, betraudzîjos nâkotnç ar païâvîbu. Ar ðodarîjumu kâjas bûs siltumâ lîdz patgurniem.

Daþi citi iegâdâjâs lietotu velteòupârus, kas savu sildîðanas darbu darîja nesliktâk par gluþi jaunajiem. îsâ laikâ vissdarbnîcas velteòu krâjums bija apmainîjisîpaðniekus, un mçs apvaicâjâmies; vaiDemjanskâ ir vçl citas velteòu darbnîcas.Noskaidrojâm, ka tuvâkâ velteòu darbnîcaatrodoties netâlajâ sâdþâ, kâdus septiòuskilometrus no Demjanskas.

Pârgâjâm novietnç, un vâcu puiði tikïoti sajûsminâjâs par velteòiem, ka ari

gribçja tâdus sev iegâdâties. Nusadomâjâm doties uz kaimiòu ciematuvilnas velteòus lûkoties. Kara rati bijapilni velteòu gribçtâju. Pats par sevisaprotams, ka man bija jâbrauc lîdz, jo tâbija iegâjies, ka bez manis nekas nekurnevarçja notikt.

Vienâ metienâ bijâm kaimiòu ciematâun tûdaï noprasîjâm ceïu uz velteòudarbnîcu. Bet ðeit nu atklâjâs, ka darbnîcupâris nakðu atpakaï bija piemeklçjusimilzîga nelaime. Tonakt bija uzbrukuðipartizâni un darbnîcu galîgi izlaupîjuði.Atkâpjoties lîdz bija paòçmuði darbnîcasmeistaru un pielikuði mâjai uguni...Tukðâm rokâm braucâm atpakaï uzDemjansku. Jâ, karð çda visu un daudz...

Mûsu mîtnes blakus telpâsaimniekoja kâda vecu vçr-machta

karavîru grupa ar grupas komandieri —kaprâli priekðgalâ. Grupas karavîriuzturçja telpâ priekðzîmîgu kârtîbu unrûpçjâs par savu komandieri kâ vienvarçdami. Tie pârnesa uzturu, uzklâjagaldu un tad aicinâja komandieri ieòemtvietu pie galda. Tajâ paðâ laikâ visigrupas karavîri stâvçja slaidi izslçjuðiesap galdu, katrs iepretim savam zupastraukam. Nevienam prâtâ neienâcaapsçsties, pirms grupas komandierisnebija ieradies un apsçdies savâ vietâ —galda galâ. Bija aizkustinoði vçrot ðîsmazâs vienîbas augsto morâles undisciplînas lîmeni.

Tovakar bija izsniegta kantînes devaar dzeramiem un varçja sirsnîginopriecâties par ðo cieði saliedçtosabiedrîbu, klausoties viòu dziesmâs. Ik

uz soïa varçja vçrot to lielo uzmanîbu, arkâdu karavîri izturçjâs pret savupriekðnieku. Pat svinçðanai ieilgstot,nemanîja ne mazâkâs frivolitâtes, kâdaparasti lîdzîgos gadîjumos parâdâs

citâs armijâs. Allaþ, kad vienatmiòâs aizkllstu uz Demjansku, acupriekðâ uznirst ðî saskanîgâ karavîruìimenîte.

Tâ var izskatîties ikviena sabiedrîba,ja vien katrs atseviðíais tâs loceklis zinasavu vietu tajâ. Kâ gleznai, katramcilvçkam ir tikai viens dzîves râmis,viòam vienam paredzçts un piemçrots.Vienîgi ðajâ râmî viòð var justiesapmierinâts un laimîgs.

Daudzreiz tomçr jânovçro, ka ðîsenâ, gadsimtos pârbaudîtâ patiesîba

aizmirta. Ðâdi gadîjumi allaþ nobeidzasar traìçdiju. Savu îsteno râmi pametuði unjaunajâ nekad neiejutuðies unneiedzîvojuðies, cilvçki nav un nevar bûtlaimîgi... Var mçìinâties, cik vien grib!

MOLVOTICOS - CEÏÂ UZ HOLMU

Drîz vien sagaidîjâm solîto pavçli.Vienîbai bija jâuzstâda vietraudþu grupa,pa astoòiem vîriem no katras tautîbas. Tadnekavçjoties ar vienu smago maðînujâdodas ceïâ uz Molvoticiem un tâlâk uzHolmu. Tâ kâ bez manis nekas nekadnenotika, man bija jâraugâs, lai pavçli bezkavçðanâs izpildîtu.

Pçc ieraðanâs Holmâ mûsu pirmaisun vienîgais uzdevums bija nekavçjotiesiekârtot telpas un saorganizçt pârçjo visasvienîbas vajadzîbâm. Pârçjiem pçc

ieraðanâs atliktu tikai iekârtoties jaunajâsmîtnçs. Saòçmâm bagâtîgu pârtikas devuun devâmies ceïâ. Lîdz ar vakara krçslucerçjâm bût Molvoticos. Tad nâkoðâ rîtâ— taisnâ ceïâ projâm uz Holmu.

Vai tas varbût bija velteòu iespaids,bet ceïâ uz Molvoticiem aukstums vairsnekratîja tik traki, kâ to varçja sagaidît.Tomçr raizes darîja ïoti dziïais sniegs unvietâm aizputinâtais ceïð. Ðie traucçjumibrîþiem noturçja mûsu transportu tâ, kabija jâkâpj laukâ un jâatrok kupenas, laipalîdzçtu spçkratiem izkustçties nonelâgajâm vietâm. Ðâdâ veidâ noizplânotâ slaidâ brauciena nekas neiznâca,un ar grûtîbâm cînoties ievçrojâm, ka îsâziemas diena âtri vien tiecas uz galu. Betlîdz ar tumsas iestâðanos katastrofâlipasliktinâjâs ceïa saskatlðanas iespçjas...

Papildus vçl sâka ari griezties vieglsputenis. Tas bija tieði tas, kâ mums visulaiku bija trûcis...

Ðajâ vietâ jâapstâjas pie kâdas citurnenovçrotas parâdîbas. Visu ceïu noDemjanskas lîdz Molvoticiem abpusceïam izkaisîtus redzçja balta bçrza krustupudurl-ðus. Daþus ieputinâtus krustugrupçjumus atrada ður tur ceïukrustojumos. Vai uz katra krusta vçlredzçja pa bruòu cepurei. Daþas bijakrietni vien saðautas... Nu man bijamateriâls rokâ, lai ieslîgtu pârdomâs.Neviïus atcerçjos ari Frièa Bârdasdzejoli: "Vagona", ko agrâk mçdzudeklamçt draugu bariòâ.

Plîvojot skrien izrobotas birzisgarâm, Rati dreb un dun un maigi ritmâdûc. Tumsâ vçrot tik man ceïa biedru

sveðo, Èetri Jura krusti tam pie jaunâskrûts.

Bronzas sejs, bet acis dziïð undîvains maigums. Nenocieðos es, sâkrunas ritçt mums. Kurp? No kurienes? —No cîòas un uz ciòu! Tâ kâ neviïus manpasprûk jautâjums:

Jûs uz ciòu? Bet ko tur vairs, sakiet,gûsiet — Varonîbas zîmes taèu visas jauGûtas jums! Kâ apmulsis viòð brîdi skatâsUn tad iesâk: Ir... bet arî nav.

Nav vçl îstâs, trûkst vçl viena krusta— Baltâ koka krusta sveðâ meþmalâ. Kasnav guvis to, tam tomçr vçl ir sveðaVaronîba pçdçjâ un augstâkâ — — —!

Kurâ sveðâs zemes meþmalâpacelsies ðis baltais bçrza krusts uz mûsukapu kopiòâm? Kâdi ir zvaigþòu rakstikatram no mums? Cik pârnâksim, bâliòi,

no kara lauka? Uzplaiksnîjâs ðâdi unlîdzîgi jautâjumi, taèu kâ vienmçr, ðîspârdomas paturçju pie sevis. Uzskatîjuðâdu jautâjumu pârrunâðanu vispârîbâ parnepiemçrotu laikam un apstâkïiem. Kâ bûslemts, — tâ notiks! Neauglîgas pârrunaspar ðâdâm lietâm notikumu gaitu unvirzienu nemainîs...!

Mûsu brauciens virzîjâs uz priekðulçni un kâ taustoties, jo krçslâ saskatît ceïunebija vieglâkâ lieta pasaulç. It seviðíi, jaðíçrsâm ceïam pâri vilkâs puteòavçrpetes. Tomçr, ar lielâm grûtîbâm undziïâ tumsâ beidzot iekuïamiesMolvoticos.

Ðajâ miestiòâ valdîja dziïð klusumsun it kâ aizsap-òojies miers. Neko citu arînevarçja sagaidît no ðî lielu purvu un dziïipiesniguðu meþu apòemtâ ciemata. Ðeit

dzîvoja nedaudz civiliedzîvotâju, undienestu ðeit pildîja kâda vâcu vçrmachtasakarnieku vienîba divdesmit èetru virusastâvâ.

Sarunâ ar sakarnieku vienîbasleitnantu noskaidrojâs, ka tieðiZiemassvçtku vakarâ Molvoticiemuzbrukuði stipri partizânu spçki. Tâ kâbandîti bijuði krietni sadzçruðies, tad pçckaujas tie atstâjuði pâri par divdesmitkrituðo un lielâku skaitu ievainoto. Pçckaujas atkar jo-ties, partizâni ievainotovietâ aizvilkuði sev lîdz vairâkassievietes. Cietuði tikai nedaudziciviliedzîvotâji. Sakarnieku vienîbalaimîgâ kârtâ zaudçjusi tikai divuskrituðos un divpadsmit ievainotos.

Pçc viòa informâcijas dziïajos meþubiezokòos mâjojot simtiem labi apgâdâtu

un apbruòotu meþa brâïu, kas kurâ katrâbrîdî varot atkal uzbrukt Molvoticiem. Bettagad lieta esot daudz savâdâka. Un viòðizteica bçrniðíîgu prieku par mûsuieraðanos un uzskatîja mûs kâ paða Dievasûtîtus palîgus ðajâ vientuïajâ unbîstamajâ krievu zemes nostûri...

Uzzinot, ka mçs ðeit esam tikaicaurbraucçji, ka jau rit mûsu ceïð vedtâlâk uz Holmu, vâcu sakarnieku sejasmanâmi satumsa. To ieraugot, palikanabaga zaldâtiòu vienkârði þçl. Numçìinâjâm tos uzmundrinât ar stâstiem parmûsu nâkotnes uzdevumiem. Izskaidrojâm,ka Holma bûs mûsu izejas bâze neþçlîgajâcîòâ pret partizâniem visâ plaðajâapkârtnç.

Tâdçjâdi, apkarojot partizânus, mçspalîdzçsim arî viòiem, jo turçsim bandîtus

pastâvîgâ vajâtu zvçru satraukumâ. Mçsvâjinâsim viòu kaujas spçku unnovirzîsim partizânu uzmanîbu no totieðiem uzdevumiem, kâ, piemçra dçï,uzbrukumiem vientuïâm dienesta vietâm...Bet arî pçc mûsu iedroðinâðanas stâstanoklausîðanâs sakarnieku sejas daudzneko neatplauka...

Bet taisnîba sensenajamsakâmvârdam: "Cilvçks domâ, Dievsdara!" Visâ dzîvç varçja novçrot, kadaudz kas arvien jâliek uz sagadîðanâsrçíina. It seviðíi kara laikâ gadâs novçrotitin asus pagriezienus, kuru pamatâ irsagadîðanâs. Tâ arî mûsu plâniem strîpupârvilka sekojoðâs nakts kluss unmiermîlîgs notikums. Un ðis notikumsvâcu sakarnieku saprasmç likâs kâ paðaliktens iejaukðanâs viòiem par labu.

Lîdz ar dziïas tumsas iestâðanos sâkaviegli snigt, un drîzi vien sniga tikbezjçdzîgi, ka jau tad radâs pamatotasbaþas par doðanos uz Holmu nâkoðajârîtâ. Kâ tovakar iesâka, tâ bezpârtraukuma sniga divas dienas un trîsnaktis. Ar grûtîbâm spçjâm turçt tîruvienîgo ciemata ceïu. Novietojumaapsardzîbas dienestâ tomçr nedrîkstçjarasties traucçjumi. Bet nu bijâm atgrieztino ârpasaules, bez iespçjâm paðiem kautko darît stâvokïa uzlaboðanas virzienâ.

Tâ kâ ðâda veida traucçjumi mûsuceïojumâ nebija iz-kalkulçti, tad jau pçcpâris dienâm mûsu lîdzpaòemtie pârtikaskrâjumi bija izsikuði. Nu bijâmpaðapgâdnieku kârtâ. Un liktens varâ!Sâkumâ mazu atbalstu saòçmâm nosakarnieku vienîbas, bet ilgstoði arî tie

nevarçja mûs atbalstît. Viòiem bijajâdomâ paðiem par sevi pirmajâ kârtâ. Nupieprasîjâm ciemata vecâkajam norîkotzirgu ar kamanâm mûsu rîcîbâ, jo neatlikanekas cits kâ braukât pa apkârtçjiemciemiem pârtikas rekvizçðanas akcijâs.

Noteiktâ stundâ zirgs ar braucçju bijaklât. Braucçju aizsûtîjâm mâjâs, bet paðimetamies kuraþâ, lai uzsâktu ne visaipatîkamo ceïojumu. Krievu iedzîvotâji,saprotams, bija visu ïoti rûpîgi un arizdomu noslçpuði, tâ ka vispamatîgâkâpârmeklçðana nedeva ne mazâkosrezultâtus. To paðu mazumiòu, ko laimçjâssagrabinât, dabûjâm vairâk sagadîðanâs,nekâ izveicîbas dçï. Ja gadîjâs, kameklçtâjs saklausîja sivçna ieurkðíçðanosvai vistas iekla-dzinâðanos....

Parasti ðajos sirojumos devâmies

pieci vîri. Tiklîdz ieradâmiespârmeklçjamâ ciematâ, tûdaï izvçrsâmiespa visiem miestiòa stûriem, lai katramiznâktu' pârmeklçt zinâmu rajonu. Kad tasbija veikts, atgriezâmies pie pajûga. Tâvienu reizi jau bijâm saklupuði kamanâsun gaidîjâm vçl tikai pârnâkot pçdçjo. Untad jau viòð arî nâca. Nâca, bet tad pçkðòikâ dzelts apsviedâs ap savu asi unskrieðus devâs uz nojumi, kurai nesen vaivisi bijâm nâkuði garâm...

Drîzi vien viòð atgriezâs ar mçrenuveprîti. Lai galdâ parâdîtos smarþîgs unnobrûninâts cepetis, pavâram bija konostrâdâties. Viòam allaþ palîdzçja viensotrs grenadieris. Lai arî kâ negribçtos"uzdzîvot", tad tomçr arvien atcerçjâmies,ka bijâm seðpadsmit vîru un ievçrojâmstriktu normçðanu. Sadalîjâm uztura

devas, kuras drîkstçjâm atïauties. Ðâdilaimîgi íçrieni negadîjâs katru dienu, unDievs vien zinâja, kad atkal tiksim piekaut kâ atzîmçðanas vçrta?

Izòçmuma stâvokïos novietojumaapsardzîbas dienesta norîkojumos gâjavisi ieroèus nest spçjîgie vîri. Ievçrojot,ka janvâra sâkuma naktis ðajâ Krievijasstûrî bija bezgala tumðas un to, kaatradâmies turpat partizânu degunupriekðâ, izðíîrâmies izlikt dubultposteòus.Lai bûtu kaut cik droðâka sajûta. Nekadnevarçja zinât.

Tâ kâdu nakti krietni pçc pusnaktsstâvçju uz posteòa, atspiedies pretstadulas nojumes stabu ar skatu uz netâlomeþmalu. Ar vislielâko piepûli unnepârtraukti acîm urbos blîvajâ tumsâ.Taèu neko nevarçja saskatît. Viss bija tik

melns kâ piíis. Mana nemiera cçlonistomçr bija tas, ka es zinâju, kaZiemassvçtku uzbrukums Molvoticiembija nâcis tieði no ðîs meþmalas. Ðeit patzem pçdçjo dienu sniguma slçpâspartizânu pçdas... Bûtu daudz vieglâkstâvçt uz ðî posteòa, ja par uzbrukumuneko nezinâtu.

Lçnâm aizslîdçju lîdz mûsu mîtnesstûrim, kur ielas pusç kustçjâs mûsupendeïpostenis. Viòð uzmanîjanovietojuma otro pusi. Bet tad gâju atkaluz savu stadulu — tas postenis bija manâaizbildlbâ. Klausîjos un skatîjos atkal.

Un tad pçkðòi man radâs sajûta, kakaut kas ir "gaisâ". Ar pastiprinâtisaspriegtu uzmanîbu vçros dziïajâ tumsâ,bet neko nesaskatîju. Bet tad likâs, kadzirdu zem soïiem gurkstoða sniega

troksni... Âtrumâ izberzu acis un skatîjosno jauna, sasprindzinâjis savus maòasorgânus lîdz galçjîbai. Un tieðâm — nomeþmalas manâ virzienâ nâca virknecilvçku... Augumi râmi ðûpojâs,soïusliekot...

Traks karstuma vilnis saskrçja mangalvâ,un es ðâvu trauksmes signâlu.Momentâ no mîtnes izskrçja pârçjie mûsuvienîbas vîri un ðaujamiem rokâ drâzâspie manis. Kas gadîjies? Izstâstîju, koredzçju un dzirdçju. Un tieðâm — arî citivarçja saredzçt lçni ðurpu lîgojoðospartizânu kolonu... Pagâja laiciòð, bettuvâk tie tomçr nepienâca. Beidzot gâjâmdziïajâ sniegâ skatîties. Bija jâredz, kastur îsti notika. Sniegs bija lîdz vçderam,un mçs vairâk peldçjâm, nekâ gâjâm.Pçdîgi partizânu kolonu atradâm. Vçjâ uz

priekðu un atpakaï lçni ðûpojâs pagâjuðâsvasaras dadþu krûma stublâjs. Tas bijaizraisîjis pârpratumu... No ðîs reizessâkot, no

meþa puses partizâni mûsu mîtneinekad vairs netuvojâs...

Jâ, bailçm lielas acis. pamâca senssakâmvârds. Daudzkârt dzirdçts, kacilvçkiem neesot bailes. Manuprât tâducilvçku nav. Ir tikai cilvçki, kas bailestiktâl pârvarçjuði, ka var darboties zinâmâplâksnç, neskatoties uz to. kas notiek tiemvisapkârt. Tâ tas ir arî ar karavîriemfrontes apstâkïos. To esmu atkal un atkalpiedzîvojis un tâpçc zinu jo labi. ka.atgrieþoties frontç pçc atvaïinâjuma,pirmâs trîs dienas neviens nav varçjisjusties visai omulîgi. Ir jâpierod atkal nojauna.

Nu jau vairâkas dienas nebija nojauna snidzis, un mçs sâkâm pavisamnopietni domât par Molvoticu atstâðanu.Taèu pirmais priekðnoteikums ðâdaiakcijai bija sniega tîrîðana no ceïa. Bez tâmûsu spçkrati atsacîjâs kustçties. Ðimdarbam pieprasîjâm vietçjos iedzîvotâjus.Pçc daþu dienu rakðanas ceïð izskatîjâstâ, ka nu jau varçtu mçìinât doties uzHolmu. Bija izrakts vairâk nekâ septiòasverstis garð ceïa gabals. Sekojoðâlîdzenumâ kupenu vairs nebija.

Jo drudþainâk gatavojâmiesMolvoticu atstâðanai, jo spoþâk pie mûsugara apvârðòa tçlojâs mûsu apsolîtâpilsçta — Holma... Tur tikai sâksiesdzîve! Tur vairs nebûs jâracionalizçpârtika, kas ar milzîgâm grûtîbâmsarekvizçta. Tur arî nebûs ikkatru nakti

jâdzîvo vienâs bailçs no lielâ pârspçkâesoðo partizânu uzbrukumiem... Tikaiprojâm, cik âtri vien iespçjams!

Tâ 13. janvâra rîtâ sâkâm rîkoties uzMolvoticu atstâðanu. Sakravâjâmiessmagajos kara ratos un devâmies ceïâ.Brauciens sekmçjâs itin labi, un jaudomâjâm, ka nu vienreiz bûsim tikuðiprojâm no ðî nelâgâ ciemata. Bet tadsâkâs grûtîbas un tûdaï arî pamatîgiiestigâm. Nopûlçjâmies pârsvîduði, betbez vçrâ liekamâm sekmçm.

Ar to paðu mums bija skaidrs, kaHolmu todien nesasniegsim. Beidzotâtrâkâm transporta maðînu tiktâl, kavarçjâm atgriezties mûsu vecajâ mîtnç.Bet cik ðeit viss likâs nepatîkams todien!Ðâds likteòa izkârtojums tomçr ïoti paprâta, bija vâcu sakarniekiem. Un tie

nevarçja noslçpt savu prieku par mûsuneveiksmi...

Tad 15. janvâra agrâ rîta stundâ mûssasniedza telefoniska pavçle, kas prasîja,lai mçs nekavçjoties un ne ar kâdiemapstâkïiem nerçíinoties dodamies uzHolmu. Ko nu vairâk, ðî pavçle tikbrîniðíîgâ kârtâ saskançja ar mûsuvçlmçm, ka nu vairs nebija ko vilcinâties.Tûdaï devâmies ceïâ, un bija iespaids, kaðoreiz pasâkums beidzot izdosies. Tikâmdaudz tâlâk nekâ iepriekðçjo reizi, bet tadkâdâ piekalnîtç sâkâs grûtîbas. Smagiekara rati atsacîjâs râpties kalnâ. Atkal unatkal ieskrienoties mçìinâjâm uzbrauktkalnâ, bet iekaisumâ laikam pârcentâmies,un smagâ maðîna sasvçrâs tik nelâgi, kaieslîdçja grâvî un palika turneizkustinâma...

Tâ kâ rtumðana un grûðana vairsneko nelîdzçja, tad noorganizçjâm seðuszirgus, ar kuru palîdzîbu cerçjâm kararatus izkustinât. Bet arî ðis mçìinâjumscieta neveiksmi, un nospriedâm, kâ ðâdâsituâcijâ nekas cits neatliek kâ pieòemtlçmumu atstât maðînu grâvi un paðiemdoties uz Holmu sarekvizçtâs krievukamanâs.

Tûdaï uzdevâm vietçjam ciematavecâkajam gâdât par to, lai nâkoðajâ rîtâpulksten piecos mûsu rîcîbâ bûtudeviòpadsmit pajûgu. Lai smagâ maðînanevarçtu tikt izlietota pret mums, tonedrîkstçja atstât lietoðanas kârtîbâ.Tamdçï izvâcâm visas svarîgâkâs daïas nospçkratiem un sakrâvâm tâs lîdz arieroèiem, municiju un personîgâm mantâmragavâs.

Pa to laiku Krievijas ziemas îsâdiena jau bija pazudusi aiz dziïiem meþumasîviem un palsa krçsla ietina visunoslçpumainâ meþìînç. Ar visu -sparumçìinot maðînu dabût uz ceïa, bijâm tânopûlçjuðies un noguruði, ka tûdaï pçctrûcîgo vakariòu paçðanas nometamiesgulçt kur nu kurais. Nâkoðâ rîtâ mumspriekðâ stâvçja izðíiroðais ceïa posms uzHolmu. Vai ðoreiz mums beidzotlaimçsies? Neviens nevarçja neko skaidriun noteikti paredzçt...

Un tâ notika, ka seðpadsmitajâjanvâri agrâ rîta stundâ deviòpadsmitpajûgu gara karavâna devâs ceïâ virzienâuz Holmu cerîbâ to sasniegt vçl tâs paðasdienas vakarâ. Jau bijâm pacçluðies noielejâ palikuðâs sâdþas kalnâ, un es vçlpametu skatu atpakaï, pirms tâ pazuda

mûsu skata aplokam. Mûsu spçkrati gulçjabîstami slîpi lielajâ sniega kupenâ paðâgrâvja vidû. Ðo skatu redzu allaþ, kaddomâs aizklîstu pagâtnç.

Sliecçm èîkstot, krievu zemniekuragavas lçni, bet noteikti slîdçja uzpriekðu. Uz tâm atradâs visa latvju jaunokarotâju no Rîgas lîdz paòemtâ mantîba,foto aparâtus ieskaitot. Ari ieroèi,municija un kara ratiem atsavinâtâs daïas.Tikai uz priekðu — uz Holmu! Prâtusdarîja nemierîgus vakardienas pavçleskategoriskâ forma. Vai kaut kas neparastsbija gaisâ?

Tâ visi nervozçjâm un baþîjâmies.Bijâm taèu tik daudz vîluðies un daudzosmçìinâjumos pârvarçti. Tamdçï bijâm tiktramîgi. Tik ïoti gribçjâs sasniegt Holmuvçl tajâ paðâ dienâ.

Nemaz nevajadzçja piedzîvotpartizânu uzbrukurnu. Pietiktu ar to, jasâktu pamatîgi snigt vai, vçl ïaunâk — jasaceltos negants putenis, un mûsu sapòibûtu vienâ râvienâ pagaisuði. Lîdz ar toceïojums pârtrûktu un bûtu atkaljâpârnakðòo kâdâ tuvçjâ ciematâ, Holmunesasnie-guðiem... Un Dievs vien zinâja,kâdas vçl sekas nebûtu ðâdam marðapârtraukumam.

Kaujoties ar ðâdâm un lîdzîgâmdomâm, visu pilnîgi citâ plâksnç pârcçlaîstenîba ar savu nepielûdzamo kara laikaneþçlîbu. Kaut kas balts noplaiksnljâs acupriekðâ, un tûdaï arî atskançja apdullinoðssprâdziena troksnis. Iekritâm automâtiskisniegâ, taèu tûdaï bijâm atkal kâjâs, josatrakotie zirgi metâs no ceïa nost unprojâm un draudçja mûs samît. Laime

tomçr, ka dziïais sniegs tos turpat netâlunobremzçja un lîdz ar to nepazaudçjâmdaudz no ragavâs sakrautâm mantâm.

Skrçjâm pârbaudît notikuðo.Izrâdîjâs, ka pirmâs ragavas pilnîgipajukuðas un pazuduðas. It kâ nekad turnebûtu bijuðas. Arî zirgs, krievu zemnieksun mûsu vienîgais vâcu puisis. Tuvâkpârbaudot sajaukto sniegu, atradâm uzmutes pakrituðu, galîgi saplosîtu vâcu karadrauga íermeni... Turpat vaidçja arî krievubraucçjs. Ður tur redzçja pa atseviðíamdçïu gabalam vai asiòainai zarnai. Krievuzemniekam blakus atklâjâm zirga kâjukopâ ar daïu pleca. Tas bija arî viss.

Acîm redzot, partizâni bija mînçjuðimûsu ceïu, un ðî vieta tiem bija ïotiizdevîga, jo meþa mala ðeit stiepâs labugabalu itin tuvu ceïam. Bet tad atklâjâs

neaizmirstams un izmeklçti nejçdzîgsskats. Eksplozijas spçkâ netâlu stâvoðâsegles augðçjos zaros bija iesviesta un turaizíçruðies nelaimîgâ zirga galva. Tâ nu,neglîti izíçmotu grimasi pieòçmusi, òirdzauz mums, lejâ stâvçtâjiem, it kâapsûdzçdama savus nonâvçtâjus.... Kâdskarð!?

Steigâ sakârtojâm atlikuðos pajûgusun ar vislielâko steigu metamies projâmno ðis posta vietas. Labi, ka pçc pâriskilometriem ceïð aizgriezâs klajumâ, kurdroðâka kustçðanâs. Tikai tad varçjâmnomierinâties. Tâ taèu nebija nekâdakaroðana, ja cilvçks nekad nezinâja, nokura krûma sagaidît maðînpistoles kârtumugurâ...

Bet kâdreiz bija ari jâlaimçjas. Un tâatlikuðo ceïa posmu visi labie gari stâvçja

mums klât. Lîdz ar saules staru pazuðanuaiz Lovatas upes apmeþotiem krastiemnoguruði, bet priecîgi beidzot ieradâmiesmûsu ceïojuma gala punktâ un apsolîtajâpilsçtâ — Holmâ...

HOLMA - AIZMUGURES PILSÇTAUN TÂS PÂRVÇRÐANÂS CIETOKÐÒAPILSÇTÂ

Holma atradâs uz-Smiltenes-Alûksnes lînijas apmçram trîs simtkilometru austrumos no Latvijas robeþas.Tai visapkârt plçtâs neizmantojamaspurvu un meþu masas. Tâ art bija vienîgâpilsçta visâ plaðajâ apkârtnç. Ja varçjaticçt pretizlûkoðanas dienesta ziòâm, tadviss plaðais apgabals mudþçt mudþçja arpartizâniem. Tos vadîja speciâls ðtâbs

Maskavâ. To rîcîbâ bija radio raidîtâji, kâari uztvçrçjas ierîces.

Savus sabotâþu vai novçroðanasuzdevumus tie saòçma ðifrçtos ziòojumosvai arî rakstveidâ, nometot tos naksnîgosizpletòu lçcçju pasâkumos. Ari apgâdebija nevainojama. Silti kaþoki, vilnasvelteòi un aitâdas cepures nebija nekasrets partizânu apìçrbâ.

Lieki pieminçt, ka ðis bandîtuformâcijas nebija ðeit ieraduðâsatvaïinâjumâ vai ziemas manevros. No ðîsnometnes partizâni uzbruka ne tikaituvâkâm vâcu armijas apgâdes vairezerves vienîbâm, bet ari tik tâlâmvietâm kâ Ostrova, Opoèka, Veïikije Luki,Ostaðkova, Molvotici, Demjanska,Valdâja augstiene un pat Stâraja Rusa...

Partizânu uzbrukumu vâcu armijai

nodarîtie zaudçjumi pârsniedza katrufantâzijas lidojumu un priekðstatu. Un toapkaroðana maksâja ïoti daudz. Veselasdivîzijas atvilka no tieðiem frontesuzdevumiem, lai apkarotu plaðosiekarotos apgabalos mîtoðos partizânus.Un daudzkârt ðajos partizânu apkaroðanaspasâkumos iesaistîja pat smagos ieroèus,kurus visus atrâva citiem, svarîgâkiemuzdevumiem tieðâ frontes ikdienâ.

Reizç ar mums uz Holmu bijakomandçtas vairâkas citas vienîbas, kâdukalnu strçlnieku bataljonu ieskaitot. Visuðo vienîbu kopçjais uzdevums —partizânu apkaroðanu. Un ja Holmasapkârtne bija ideâla izejas pozicijapartizânu plaðajai darbîbai, tad tâds patideâls punkts partizânu apkaroðanasoperâcijâm bija pati Holmas pilsçta. No

ðejienes kâ centra varçja çrti un izdevîgiuzbrukt partizânu koncentrçjumiemvisapkârt.

Bet dzîvç daudz kas nenotiek tâ, kâsâkotnçji paredzçts un izplânots. Tâ arîðoreiz — no lieliski izdomâtâ plâna nekasneiznâca, jo daþâs dienâs viss sagriezâsneizskaidrojamâ burvju vçrpetç, un galaiznâkumâ Holma iegâja Otrâ pasaules karavçsturç kâ cietokðòa pilsçta!

Raugoties no tâ laika frontes stâvokïastratçìiskâ viedokïa. Holma atradâsapmçram deviòdesmit kilometrudienvidrietumos no boïðeviku lielâsziemas ofensîvas frontes pârrâvuma, kastiem izdevâs starp Ilmenes un Zeligeraezeriem. Holma arî bija vienîgaisstingrais atbalsta punkts saraustîtajâ frontçstarp Veïikije Lûkiem un Dem-jansku. Vçl

jâatceras, ka Holmâ kopâ satecçja septiòiceïi un tâ izveidoja it kâ ceïu zvaigzni. Arðo savu it kâ atslçgas novietojumumilzîgajâ purvâjâ Holma ieguvastratçìisku nozîmi.

Ðâdâ izpratnç Holma bija kâaizbîdnis vâcu seðpadsmitâs armijasaizmugures durvîm, un kâ tâds, ja tasturçjâs, aizkavçja boïðeviku netraucçtutriecienu uz rietumiem ar galveno mçríi —atðíelt vâcu ziemeïu armiju grupu no vidusarmiju grupas. Tam uz pçdâm varçja sekotÏeòingradas atbrîvoðana un trieciensLatvijas virzienâ ...

Te gan jâpiezîmç, ka boïðeviki savosvairâk nekâ optimistiskajos plânos arvienparedzçja visai slavenus un tâlus mçríus.Tas galvenokârt bija mçríçts vietçjam

patçriòam, lai satracinâtu savus karavîrus.Propagandas nolûkos vajadzçja allaþ turçtto acu priekðâ uzmundrinoðus un tâlusgalçjos mçríus. Naudu taèu tas nemaksâja.Un t;id visai propagandai pa virsu vçlkrietns mçriòð spirta, kâ lai tad zaldâtiòðneiet? Un pçdîgi visiem zinâms, ka aizuzbrukumâ dzîtâs divîzijas arvien modriloþòâja komisâri ar maðînpistolçm...

Kâ apriòía pilsçtâ Holmâ miera laikâdzîvoja pâri par desmit tûkstoðiemiedzîvotâju. Kara laikâ ðis skaitlis vairstuvu nebija tik liels. Jaunâko un vidçjogadu gâjuma vîrieðus bija paòçmusisarkanâ armija. Vai brîvprâtîgi vai ir varudaudzi bija iesaistîti partizânos. Vairumsjaunâko sievieðu bija pârcçluðâs uzIgauniju, Latviju, Lietuvu, Poliju un patVâciju. Tâs vilinâja dârgâs smarþas, zîda

zeíes un lûpu krâsa... Un vçl daudz kascits, par ko sarkanajâ vergu impçrijânedrîkstçja pat sapòot.

HOLMAS CIETOKSNISHolmas aizstâvju valni veidoja

vienreizçjs ieroèu ðíiru mistrojums. Tas tâallaþ notika bezizredþu un trauksmesgadîjumos. Pirmkârt, kâ tâlâkâ aizmuguresvietâ, tur dienestu pildîja armijas apgâdesvienîbas. Otrkârt, kâ visur un vienmçr,katrâ aizmugures atbalsta punktâ laiku palaikam uzturçjâs arî no kauju divîzijâmatðíeltas daïas. Ðî iemesla dçï Holmâatradâs daïa simtdivdesmit treðâs vâcukâjnieku divîzijas, pâris bataljonu tikko noçrtâs pârticîbas zemes — Dânijas uzaustrumu fronti pârceltâs divi simtiastoòpadsmitâs kâjnieku divîzijas. Tâpat

nesen pieminçtais Kaertenas Ðteiermarkasbavârieðu kalnu strçlnieku bataljonskapteiòa Spitelera vadîbâ. Aizstâvju valnivçl papildinâja kâds gaisa spçku kâjniekubataljons, kâ arî seðdesmit piektaispolicijas rezerves bataljons. Un it kâ laipataisîtu ðo tâ jau raibo sastâvu ari vçlsmieklîgu, Holmâ uzradâs pat kâda jûrasspçku ðoferu vienîba... Un beidzoc arîmûsu mazâ vietraudþu grupiòa — astoòilatvieði un septiòi vâcu izlases karaspçkapuiði, kâ ari vçl citas mazâkas cînîtâjugrupiòas.

Tomçr, neskatoties uz ðo raibomistrojumu un ðeit sakopoto vienîbuaizmugures dienesta raksturu, vâcuvadîbai izdevâs noorganizçt visapkârtHolmai spçcîgu aizsardzîbas valni. Patvçl vairâk — ar dzelzs mugurkaulu,

izðíiroði nozvçrçjuðos un nelokâmukaraspçku...

Speciâla Hitlera pavçle uzdevaaizstâvçt Holmu lîdz pçdçjam vîram unpatronai. Tûlît pçc ielenkðanas Hitlersnokristîja mûsu kaujas vietu par Holmascietoksni. Par cietokðòa komandantuiecçla divi simti astoòdesmit pirmâsaizsardzîbas divîzijas komandieriìenerâlmajoru Sçreni.

Izejot no ðîs pavçles, Holmâieslçgtie spçki, viss garnizons, dabûjaÐçrera kaujas grupas apzîmçjumu. Arðâdu apzîmçjumu Holmas aizstâvjugarnizons iegâja arî

Otrâ pasaules kara vçsturç, seviðíiuzsverot garnizona vienreizîgodroðsirdîbu, kara improvizâcijas mâksluun vispâr labâko karavîru îpaðîbu kopuma

parâdîðanu smago atvaires kauju ikdienâ.Jâ, un ko gan alas tâlâkajâ stûrî tîìeris laicitu bûtu darîjis?

Holmas cietokðòa aizstâvju zvçrestakopîbas dvçsele bija agrâkais trîs simtiastoòdesmit sestâ kâjnieku pulkakomandieris, tagadçjais Ðçrera ðtâbapriekðnieks, pulkvedis Manitius. Kadkarstais tçrauda loks ap Holmu pilnîginoslçdzâs, zemes satiksme ar ârpasaulipârtrûka. Ðtâba priekðnieks tomçr panâca,ka janvâra beigâs pie mums ar kauju vçlizdrâþas daïa no desmitâ patðauteòubataljona. Ðis ari bija vienîgais pie mumscaurtikðanas gadîjums lîdz patatbrîvoðanai maija sâkumâ. Dievs vienzina. vai bez ðî patðauteòu papildinâjumaHolmas cietoksnis vispâr bûtu noturams?

Holmas cietokðòa platîba bija

apmçram divus kvadrâtkilometrus liela.Kaujâm ieilgstot un mûsu spçkiem arvienvairâk izkustot, cietokðòa platîba sarukavçl mazâka. Tad aizsardzîbas frontespozicijas gabaliem iestiepâs itin dziïipilsçtas vidienç.

Visa Holmas cietokðòa aizsardzîbaspoziciju sistçma balstîjâs uz èetriematbalsta punktiem. Dabîgi, ka visicietokðòa aizstâvji tos labi pazina, un tiebija: ziemeïu kapsçta, matu adatas likums,policijas grava un GPU cietums. Mçs arîpazinâm katru granâtas vai lidotâjutorpçdas izrauto piltuvveidîgo krâteristarp mûsu un boïðeviku pozicijâm.

Holmas cietoksnim uzbruka sarkanaisìenerâlis Pur-kâjevs ar treðotriecienarmiju. Viòa galvenais uzdevumsbija Holmas cietokðòa pilnîga

iznicinâðana un no zemes virsasnoslaucîðana. Mçs jau pa kaktiemspriedâm, ka vai tik augstais ienaidnieksnav latvieðu izcelsmes? Ïoti varçja bût, kasarkanâ ìenerâïa priekðtecis bija sauciesPur-kâjis. Tomçr allaþ reizçs, kad bijâmatsituði kâdu boïðeviku uzbrukumu, piesevis spriedâm: atkal sapïurkâjâmPïurkâjevam pïuriòu...!

Tieðo uguns un dzelzs loku ap Holmuveidoja trîs boïðeviku divîzijas. Tâshermçtiski ieslçdza mûs savâs lâèa íetnâsun sistemâtiski retinâja mûsu rindas.Retinâja ar ikdienas uzbrukumiem, gan arîar labi tçmçtâm snaiperu lodçm... Un mûsurezerves dila. Mçs kïuvâm vâjâki iksekundes. Un lîdzi tam vâjâkas kïuva arîmûsu izredzes palikt dzîviem...

Kad Holmas cietokðòa aizstâvju

spçki sâka jau bîstami sarukt, ìenerâlisÐçrers pieprasîja Hitleram gâdâtpapildinâjumus vai atbrîvot cietoksni. Itpatâlu rietumos no Holmas stâvçjaìenerâïa fon Ukermana kaujas grupa. Ðaikaraspçka vienîbai Hitlers pavçlçjaiebrukt mûsu cietoksnî un atslogotdraudoðâs briesmas...

Fon Ukermana spçki tieðâm vairâkasreizes mçìinâja izsisties lîdz mums, betmçìinâjumi palika bez sekmçm. Kâgalveno iemeslu neveiksmçm minçjaturpat vai metru dziïo sniega kârtu, kastoziem klâja visu plaðo Holmas apkârtni.Sniegs burtiski izslçdza ikvienu kustîbu unparalizçja pasâkumus paðâ sâkumâ.

Ziemeïu kapsçtas virzienâ atradâsneliela pïaviòa. Uz tâs sapieri ierîkojaprovizorisku, apmçram septiòdesmit

metrus garu lidmaðînu nolaiðanâslaukumu. Ielenkuma pirmajâs dienâs ðeit,kaut ar grûtîbâm, nolaidâs vâcu Ju-52transporta lidmaðînas, atvedot mumspârtiku, medicîniskos lîdzekïus unmuniciju. Pçc lidmaðînas izkrauðanas tonekavçjoties pieblîvçja ar smagiievainotajiem un slimajiem karavîriem, untâ drîzi vien atkal pazuda aiz Lovataskrastu meþu masîva rietumu virzienâ. Tânotika pirmajâs dienâs pçc dzelzs unnâves loka noslçgðanas ap Holmascietoksni.

Bet tad boïðeviki attapâs un saprata,ko ðis necilais lidlauciòð mums nozîmç.To ieskatîjuði, tie sâka neatlaidîgus unniknus uzbrukumus ðajâ sektorâ. Ðî mûsupçdçjâ sakaru saitîte ar ârpasauli bijajâiznîcina. Un jâsaka, boïðeviki tieðâm

mçría sasniegðanai spçkus netaupîja. Betkamçr cîòa turpinâjâs, mçs steidzâm vçlizmantot lidlauka dotâs priekðrocîbas.

Viss izskatîjâs savâdâk, kadboïðeviki beidzot izlauzâs lidlaukampietiekami tuvu, lai apðaudîtu turnolaiduðâs lidmaðînas. Tagad katru reizi,kad parâdîjâs mûsu lidmaðîna, mçsorganizçjâm spçcîgus uguns brâzienus paboïðeviku pozicijâm. Tas tamdçï, laiturçtu boïðevikus pie kârtîbas. Un lainetraucçti varçtu izlâdçt kravu un uzòemtievainotos.

Tomçr ar visu to taisnîba senamsakâmvârdam: kur cep, tur pil. Pie katraslidmaðînu nolaiðanâs un pacelðanâs allaþgadîjâs pa krituðajam un ievainotajam, jonebija iespçjams apklusinât visusboïðeviku ieroèus. Cieta sanitârais

personâls un apgâdes savâkðanas grupas.Ðajâ laikâ vispâr viss noritçja bezlielâkiem starpgadîjumiem, ja neskaitadaþas avarçjuðas lidmaðînas...

Stâvoklis krasi mainîjâs, kadboïðevikiem beidzot izdevâs îstenot savusapni un izlauzties lîdz lidlauka malai. Nutiem pavçrâs iespçja apðaudît lidmaðînasno visai neliela attâluma, kas tik ïotiiespaido trâpâmîbu... Tagad katralidmaðînas ieraðanâs izvçrtâs parvienreizîgu piedzîvojumu. Artilçrijasuguns brâzieni pa boïðeviku pozicijâmbija tikai viens solis. Vçl apkaroja arîboïðeviku artilçrijas novietojumus. Betvisi ðie novietojumi nebija zinâmi. Notiem varçja sagaidît traucçjoðo uguni.Tâpçc nebija reti tie gadîjumi, kadboïðeviku granâta saðíaidîja lidmaðînu

gabalos...Tâ drîzi vien pïavâ redzçja daudzu jo

daudzu lidmaðînu paliekas, un nekasneliecinâja, ka drîzumâ stâvoklis varçtukaut cik uzlaboties. Saprotams, kacietokðòa vadîba vairâkkârt mçìinâjaboïðevikus no lidlauka malas padzît, betvisi mçìinâjumi palika bez paliekoðâmsekmçm. Holmas cietokðòa aizstâvjiemvienkârði trûka dzîvâ spçka masas, koarvien no jauna triekt ienaidnieka ugunsvçtrâ un granâtu krusâ...

Kâdu dienu ievainotiem karavîriempârpildîta lidmaðîna ieskrçjâs, lai dotosuz Rîgu. Bet tad, kad lidaparâts bija kâduspiecdesmit metrus gaisâ, to panâcaboïðeviku artilçrijas tieðs trâpîjums.Lidmaðîna eksplodçja un aizdegusiesnogâzâs turpat pïavâ. Izcçlâs

neaprakstâms chaoss... Maz vairs likâsglâbjams. Kas par ðauðalîgu un drûmunâves deju tâ bija!

Bet lîdz ar ðo traìçdiju pârmainîjâsmûsu cietokðòa stâvoklis. Pçc ðînelaimîgâ gadîjuma Holmas cietokðòavadîba izðíîrâs lidmaðînu nosçðanos mûsuterritorijâ vairs neatkârtot. Ðispagrieziens bija jâpârvar ar grûtu sirdi.Tagad mçs bijâm pilnîgi noslçgti noârpasaules...

Kamçr vçl nolaidâs lidmaðînas, mçsuzskatîjâm visus ievainotos par laimîgoloþu îpaðniekiem. Tos pâris dienu laikâaizrâva projâm no ðî pekles katla, kurkatra sekunde varçja bût pçdçjâ... Bet arnolaiðanâs aizliegumu laimîgâs lozesvairs neskaitîjâs. Tagad visi ievainotiepalika pie mums cietoksnî un itin bieþi

krita par upuri boïðeviku ugunsiedarbîbai.

Bet ðo laimîgo lozi savâ laikâ izvilkapâri par septiòiem simtiem granadieru —gan ievainoto, gan arî slimo. Toslidaparâti aizrâva uz Kaunu, bet visvairâktieði uz Rîgu. kur tie varçja netraucçtidziedçt ievainojumus un slimîbas. Ðolaimîgo starpâ bija arî trîs latvju karotâji— Alberts Osiòð, Alberts Oja unAleksandrs Cimdiòð.

Ievçrojot raduðos stâvokli, Hitlerspavçlçja vâcu gaisa spçkiem pâriet uzplanieru iesûtîðanu cietokðòa rajonâ. Tadpat virs Holmas cietokðòa sâka izmestbaltos zîda izpletòos pakarinâtas apgâdestorpçdas, pildîtas ar pârtiku, municiju,medicîniskajiem lîdzekïiem un visu citukara veðanai nepiecieðamo.

Cietokðòa mazâ laukuma dçï lidotâjibija grûta uzdevuma priekðâ. Tiem bijapamatîgi jâaprçíina daudz un daþâdasvarbûtîbas. Izðíirîgi faktori bija:lidmaðînas augstums, tâs âtrums, vçjastiprums un virziens. No ðiemkomponentiem atkarâjâs, vai mumsdomâta torpçda mûs tieðâm arî sasniegs.Lai gan ne visai bieþi, tomçr gadîjâs, kabaltie izpletòi savu vçrtîgo kravu aiznesaarî boïðevikiem. Tâdâs reizçs mçs nosirds vçlçjâmies, kaut nu tâs torpçdasnebûtu pildîtas ar pârtiku vai cigaretçm.

Tâ jau no janvâra beigâm visaHolmas cietokðòa garnizona apgâdenotika vairs tikai no gaisa. Paðismçjâmies, ka cietokðòa aizstâvji nu vairsdzîvoja tikai no gaisa... Ðeit interesantiatzîmçt, ka Holmas cietokðòa apgâdes

lidmaðînas startçja no Rîgas Spilveslidlauka.

Lai izbçgtu boïðeviku zenitartilerijasapðaudei, lidotâji parasti piezagâsHolmas cietokðòa aizstâvju rajonam zemâlidojumâ pa Lovatas upes ieleju, lidojotturpat tikko virs ûdens lîmeòa. Tadapzîmçjâm mûsu territoriju ar katru reizisavâdâku, iepriekð norunâtu krâsusignâlraíeðu kombinâciju. Virs mûsurajona lidotâji pacçlâs gaisâ un atkabinâjaapgâdes torpçdas. Tad râva lidmaðînasapkârt tik strauji, ka mums skatoties palikaaukstas kâjas. Ðis manevrs tieðâm bija tiknervozs, ka ikreizi likâs, ka notiksnelaime. Bet lidotâji allaþ vçja âtrumâaizdrâzâs un pazuda mûsu skatiem Lovatasielejas miglâjâ... Lidotâji taèu laikamzinâja, ko viòi dara...

Katru reizi, kad pie debesîm rietumupamalç redzçjâm parâdâmies lidmaðînu artai pieâíçtu planieri, tûlît sâkâm drudþainigatavoties tâ saòemðanai. Âtrumâsastâdîja trieciena grupas unnodroðinâjumu vienîbas gadîjumam, japlanieris nolaistos nevienamnepiederoðajâ joslâ, kur uz to glûnçja arîboïðeviki. Bieþi jo bieþi planieru dçïizcçlâs niknas kaujas, kurâs neretiiejaucâs pat vissmagâkie ieroèu stobri...

Un ðo kauju iznâkumâ kâ vienâ, tâotrâ pusç skaitîja krituðos un milzu daudzievainotos. Lielâko tiesu mums izdevâsðos vitâlos sûtîjumus pâríert paðiem, kautari ar paprâviem zaudçjumiem. Betgadîjâs arî, ka ðajâs kaujâs uzvarçtâjinebijâm mçs, neskatoties uz zaudçjumiem.Tas tad nozîmçja, ka jâsavelk vidus josta

mazliet cieðâk vai jâðauj ar mazlietretâkâm kârtâm...

Gadîjumos, ja lidotâjiem padevâsatâíçt planieri pâris sekundes par âtru vaitikpat daudz par vçlu, planierisneglâbjami nosçdâs boïðeviku territorijâ.Nelîdzçja mûsu izmisuma pilnieatzîmçðanas mçìinâjumi, nelîdzçja dûmusignâli. Planiera vadîtâjs vienkârðinevarçja savu lidierîci tâ izraustît, lai tânosçstos pie mums. Tajâs reizçs planieravadîtâjs vienâ râvienâ kïuva boïðevikugûsteknis... Holmas cietoksnî pavisamnosçdâs pâri par astoòdesmit planieriem,bet sakarâ ar Holmas cietokðòa apgâdesnodroðinâðanu vâcu gaisa spçki zaudçjapavisam divdesmit septiòus Ju-52 tipalidaparâtus.

Kara vçsture pazîst daudz cietokðòu

varonîgas aizstâvçðanâs cîòas un arîuzvaras, balstoties uz tâ îpaðâaizstâvçðanâs spçku kodola — cietokðòaartilçrijas. Neviens cietoksnis lîdz ðimnebija varçjis un nekad arî nevarçsnoturçties kaut vai tikai pâris dienu pretdaudzkârt stiprâku un apbruòojuma ziòâpârâku ienaidnieku, kas uzbruka ar visuðíiru smagiem un pat smagâkiem ieroèiem,ieskaitot tankus un lidmaðînas.

Cik vienreizçji tas arî neizliktos, kair iespçjams un ka var sekmîgi aizstâvçttik mazu ielenkuma laukumiòu tik ilgulaiku, taèu daudz vienreizçjâks gadîjumsvisâ kara vçsturç tomçr bija fakts, kaHolma bija cietoksnis bez savasartilçrijas! Lielgabalu un haubièu mumsnebija. Kâ gan tad mûsu fronte varçjanoturçties?

Holmas cietoksnis atrada atbildi arîuz ðo jautâjumu. Un ðî atbilde bija unpalika vienreizçja visâ kara vçsturç. Mûsucietokðòa artilçrija atradâs ârpus paðacietokðòa. Tikai ðîs artilçrijas ugunivadîja un koriìçja no cietokðòaiekðienes...

Glâbçjs artilçrijas uguns pabalstsnâca no smago un vissmagâko baterijustobriem, kas stâvçja kâdus desmitkilometrus attâlumâ no Holmas unpiederçja ìenerâïa fon Ukermana kaujasgrupai. Ðîs smagâs baterijas turçja zemapðaudes boïðeviku uzbrukumu izejaspoziciju rajonus dienu un nakti un ðâvasprostuguns brâzienus mûsu pozicijupriekðâ ienaidnieka uzbrukumu laikos.

Oficiâlâ frontes lînija tajâ laikâvilkâs apmçram seðdesmit kilometrus

rietumos no Holmas cietokðòa.Neskatoties uz to, vâcieðiem bija izdeviespievest lielâku skaitu smagâs artilçrijasbateriju ðauðanas pozicijâs cauriboïðeviku ieòemtajam apgabalam. Tâsapgâdâja pa ðauru vâcu kontrolç esoðuzemes strçmeli, kâ nabas saitîti, kas kurukatru acumirkli draudçja pârtrûkt.

Pretçji visiem kara mâkslas likumiemðîs baterijas stâvçja kâ parâdes laukumâun ðâva... Tur bija baterijas no divi simtiastoòpadsmitâ artilçrijas pulka. Turstâvçja un ðâva arî pieci simti trîsdesmitsestâ artilçrijas diviziona smagâs nodaïasbaterijas, mûsu glâbçjas....

Jau iepriekð minçju, ka Holmascietoksnî dienestu pildîja divi artilçrijaspriekðçjie novçrotâji: virsleitnants Feistsun leitnants Detmans. Viòi sadarbîbâ ar

saviem palîgiem vadîja un koriìçjaartilçrijas uguni. To mazajâ bunkuriòâMorzes aparâti strâdâja gandrîznepârtraukti. Ðeit pukstçja mûsu glâbçjassirds pulsi...

Retas bija tâs dienas, kad mazâk nekâtûkstotis smago artilçrijas ðâviòupârsvilpa pâr Holmas cietokðòa aizstâvjugalvâm uz boïðeviku uzbrukumu izejaspozicijâm vai triecienâ dzîto ienaidniekuviïòos un aurojoðajâs íçdçs... Laikatecçjumâ ðie artilçrijas virsnieki arsaviem palîgiem uztrençjâs tik pamatîgi,ka nekïûdîgi ar tieðiem artilçrijastrâpîjumiem iznîcinâja pat uzbrûkoðosboïðeviku tankus...

Tagad atgriezîsimies pie tâs vçlâsvakara stundas, kad seðpadsmitâ janvârîbeidzot ieradâmies Holmâ. Pçc vezumu

izkrauðanas atlaidâm visus astoòpadsmitkrievu braucçjus mâjâs. Ievainotobraucçju ievietojâm Holmas karaslimnîcâ. Saplosîtâ vâcu puiða íermeòadaïas nodevâm piekritîgai vienîbaiapglabâðanai.

Kâ zinâms, kara laikâ visas dzîvespavedieni satek vietçjâ centrâ —komandantûrâ. Tur rada atbildes uz visiemjautâjumiem. Tâpçc, tikko ieradâmiespilsçtâ, mûsu pirmais gâjiens veda uz ðodienesta vietu. Kârtojot dienesta lietas,noskaidrojâs ari, ka pastâvçja iespçjapirts apmeklçðanai. Tâ kâ ilgâku laikunebijâm mazgâjuðies, sarunâju arkomandantûras "ðpîsu", resnu, pavecufeldfçbeli, lai rezervç mums laiku pçcstundas. Tad ieradîsimies pie viòa pçcceïa zîmçm.

Mûsu pirmâ novietne Holmâ bijapaveca divstâvu mûra skola. Tâs logostrûka stiklu, tâpçc tâ skaitîjâsneapkurinâma. To arî nemçìinâjâm. Pçckârtîgu vakariòu ieturçðanas atgriezâsnormâli paçduða cilvçka labsajûta. Totûdaï ievçrojâm, jo pçdçjâs nedçïas bijâmdzîvojuði un çduði kâ èigâni pçc moto: vaineçda, kad bija, vai neçdis, kad bûs...?Kad bija... un to, kas bija!

Izsaluðies, noguruði un nu vçlpieklâjîgi paçduði... Tas nu vienkârðammirstîgajam bija par daudz! It kâ kâdaneredzama roka vilktin vilka mûs uzgrîdas salmos ierîkotajâs guïas vietâs.Taèu doma par iespçju atkal vienreizkârtîgi nomazgâties beidzot òçmavirsroku, un mçs tomçr devâmies ceïâatpakaï uz mûsu pasaules centru —

komandantûru.Mûsu Arnolds Dinsbergs bija

Latvijas armijas virsdienesta instruktors— virsnieka vietnieks. Kâ atcerçsities —instruktoru korpuss, ðis Latvijas armijasuzbûves mugurkauls un ribas, brîvvalstspçdçjâ laikâ mçdza valkât pçc mçra ðûtasuniformas. Ðos apìçrba gabalus ðûdinâjano labâkâs drânas, un tie bija krietni vienpolsterçti. Un Arnolds bija ieradiestçrpies ðâdâ tçrpâ. Apstâklis, ka Arnoldsbija visai îsa auguma, padarîja viòaizskatu visai impozantu.

Komandantûras resnais ðpîssneliekuïotâ laipnîbâ piedâvâjâs patsparâdît mums ceïu uz pirti. Pie slitaspiesiets gaidîja viòa zirgs un kuraþa.Aicinâja mani sçsties kamanâs. Bet pirmsdoðanâs ceïâ atgadîjâs arî mazs, bet

zîmîgs starpgadîjums, kas aizíçriesatmiòâ.

Ðpîss jau pliukðíinâja pâtagu ungrasîjâs braukt, kad es, neko ïaununedomâdams, ieminçjos, vai nepaòemtkamanâs arî Arnoldu, kaut vai tikai uzsliecçm? Ðpîsa labi barotajâ vaigâacumirklî ievilkâs sirpjveidîga rieva.Spîvi ieðòâcies, viòð ðíendçjâs kaut kopar ðtopçtâm lauvâm. Tad lûdza manipateikt Arnoldam, ka fronte nav cirkus unðâdi çrrri ðeit graujot disciplînu... Pa tolaiku mçs jau bijâm gabalâ, un Arnoldspalika soïojot uz pirti kopâ ar pârçjiem.

Pirts atradâs pilsçtas otrâ pusç unbija saglabâjusies vçl no cara laikiem. Tâbija pamatîgi bûvçta ar visai plaðâmtelpâm un varçja uzòemt krietni daudztîrîbas alcçju vienâ laikâ. Katram

pazîstama tâ brînumaini jaukâ sajûta, kaspâròem cilvçku, pirtî berþoties. Ðîlabsajûta pastiprinâs, ja ðâdi priekipieðíirti, kâ mûsu gadîjumâ, pçc ilgâkalaika sprîþa. Kâ apstiprinâjumuvispârçjam labam garastâvoklim varçjauzskatît priecîgâs sejas un pa kaktiemsprçgâjoðâs, itin piparotâs valodas...

Toreiz vçl neko ïaunu nedomâjâm,dzirdot lielâ Alberta ieteikumu puiðiemkârtîgi nomazgâties, jo Dievs vien zinot,vai lîdz Lieldienâm pirtî vairs tikðot. Unmeitençm nemazgâjuðies nevarot visrâdîties... Lîdzîgi uzmestajam tvaikamutulim smieklu ðalts pârlidoja telpu, unvisi priecâjâs par trâpîgo domu.

Tas tomçr bija tikai labs joks. Patsðpîss arî bija teicis, ka Holmâ esot vçlcitas pirtis. Kas gan varçtu mûs traucçt pa

laikam ierasties vienâ no tâm? Un kam ganbûtu vajadzîba mûs atturçt nomazgâðanas? Lai Alberts nebçdâjas, vissbûs labâkâ kârtîbâ! Bet par to vçlâk.

Tikko pârradâmies novietnç,nekavçjoties pazudâm salmos uz grîdas.Telpâ bija meþonîgi auksts, bet jaunîbâcilvçks var izturçt brînumdaudz un bezkomplikâcijâm. Nomodâ palika tikaisardzes dienesta vîri. Tiem vienîgiem bijaiespçja noklausîties krâcçju koncertupagalam nekurinâtajâs telpâs, kur droðivarçja reìistrçt tuvu trîsdesmit grâduaukstumu. Un tas tikko ierodoties nopirts...

Bet tad nakts klusumâ un sapòuvalstîbâ atskançja sardzes vîra trauksmesðâviens ar tam sekojoðu deþurantabriesmîgo bïâvienu : — Celties! Tas

izrâva mûs no salmiem. Vairs neatceros,cik râdîja pulkstens, bet laukâ vçl valdîjaKrievijas ziemas rîta krçsla. Sajûta tomçrbija, ka bijâm gulçjuði tikai pâris minûtes.Nosaluði un samiegojuðies lçcâm gaisâun, ðaujamos pagrâbuði, metamies vecâsskolas abu stâvu logos.

Komandantûras virzienâ dzirdçja itinspraigu kaujas troksni. Patðautenes bçrasavas loþu virknes, maðînpistolespalîdzçja, un izdalîjâs pat atseviðíuðauteòu sprakðíi. Pa starpâm iedunçjâs arîpa rokas granâtas apslâpçtam bûkðíim.Dziïais sniegs acîm redzami uztvçratroksni, kâ arî ðíembu iedarbîbu.

Jaunu vanagu acîm urbâmiesmiglainajâ krçslâ, bet acij neatklâjâsnekas aizdomîgs vai ievçrîbas cienîgs.Tikai nezin no kurienes acu priekðâ

uzbûrâs savâda vîzija. Likâs, ka ðai pirmosaulstaru caururbtai miglas pilnajaikrçslai piemistu kaut kas teiksmains...

Ðîs savâdâs sajûtas iespaidâ prâtânâca krievu klasiíu grâmatâs attçlotâsdivkauju ainas, kas norisinâjâs mazaigaismiòai caur miglas blâíiem lauþoties...Ðoreiz tomçr nekas tamlîdzîgs nebijasaredzams.Nebija duelantu, neredzçjasekundantus. Tikai pie komandantûras,varbût nâvçjoðas lodes íerts, sabrukaviens otrs ðîrîta duelants?

Kaujas troksnis tuvâk nenâca, un ðîneauglîgâ logos sçdçðana mums jau sâkakïût pavisam neintersanta. Tomçrtrauksme paliek trauksme. Garlaikodamiesun drebinâdamies kvernçjâm savosbezstikla logos vçl diezgan ilgu laiku. Kadtrauksmi beidzot atsauca, bija kïuvis jau

pilnîgi gaiðs un saules stars kliedçjapçdçjos miglas lçverus sarmotajos kokuzaros.

Kâ paði âzçjâmies, nu bûtu laiksuzçst brokastiòu. Bet ne mums. Torît tâdaslietas mums nenâca ne prâtâ. Visiemgribçjâs redzçt nesenâs kaujas vietu, unskrieðus vien devâmies uz komandantûru.Tur noskaidrojâs, ka pilsçtas nervucentram uzbrukusi labi apbruòota unskaitliski liela partizânu banda. Mçs tomçrvarçjâm skaitît sevi pie laimîgajiem. Kautarî visu ceïu no Demjanskas lîdz Holmaimums draudçja ðâds uzbrukums, bijâmieraduðies ðeit neskarti.

Laukumâ ap komandantûru untuvâkos apkârtnes dârzos gulçja prâvâksskaits krituðo partizânu. Tie bija tçrpuðiesbaltos aitâdas kaþociòos, skaistos vilnas

velteòos un zaíâdas ausainçs. Nabadzîgiekrievu iedzîvotâji bija ieskatos,ka. tâ kâmiruðais vairs nevar paiet un tam vairs arinesalst, tam vairs nevajaga ne velteòu,nedz kaþoka. Tamdçï tie izmantoja katruiespçju iegût apìçrba gabalus.

Civiliedzîvotâji arvien rûpîgipârmeklçja kauju vietas. Ja atrada kâdukrituðo, to tûdaï atbrîvoja no apìçrbagabaliem. Tâ ari ðorît. Vai visi partizânukrituðie gulçja sniegâ tikai apakðdrçbçs.Vçl redzçjâm kâdu vecenîti, kas tikkonorâva partizânam pçdçjo apìçrba gabaluun tad, bailîgi apkârt skatoties, veiklipazuda savas necilâs mâ-jeles nojumç...Ðî ideja nebija zemç metama. To derçjaatcerçties. Varbût kâdreiz nâkotnç tovarçja izmantot?

Vâcu krituðie bija jau novâkti. To

starpâ bija arî pats Holmas komandants,kâ arî viòa resnais ðpîss, mûsuvakardienas draugs un Arnolda nîdçjs unpretinieks... Cik savâda gan bija dzîve.Ari vâcu pusç skaitîja itin daudz krituðoun ievainoto.

Nolûkâ sîki izpçtît uzbrukumavirzienu un taktiku aizgâjâm lîdz pilsçtasnomalei. Izrâdîjâs, ka partizâni bijapietuvojuðies Holmai pa to paðu ceïu, pakuru Holmâ vakar ieradâmies mçs. Pçcuzbrukuma gaitas izpçtîðanas nâcâm pieslçdziena, ka partizâni organizç savuspasâkumus ïoti lietpratîgi un izved tosvisai asprâtîgi.

Galvenie spçki devâs komandantûrasvirzienâ vairâkâs baltu zirgu vilktâsragavâs pa galveno ielu. Ragavâs bijuðiuzstâdîti pat smagie loþmetçji — "makði".

Atseviðíi partizâni zagâs tai paðâ virzienâparalçli ielai pa mâju aizmuguresdârziòiem. Treðâ grupa gâja gar mâjuaizmugurçm ar uzdevumu klusâm novâktsardzes vîrus, lai trauksmes netraucçtipârsteigtu komandantûru. No visa redzçtâpâri palika atziòa, ka bandîtu rîcîbâ bijaapbrînojami precîza informâcija par vâcuspçku novietojumu pilsçtâ.

Daþus vâcu posteòus atradaapklusinâtus ar dunèu dûrieniem mugurâs.Citus izvilka galîgi pârsaluðus unpârbijuðos no patrepçm vai vçl necilâkâmvietâm. Te ir vieta atcerçties, kaaizmugures dienesta vietâs parasti iedalîjavecâka gadu gâjuma karavîrus. Togalvenais uzdevums bija apgâdât kaujuvienîbas ar visu nepiecieðamo. Viòinebija domâti un nebija ari pieraduði pie

kauju uzdevumiem. Laikâ pamanîjuðibriesmas, viòi metâs glâbties, kur pirmajâmirkli likâs droðâk. Tâpçc labi saprotams,ka vecie vîri aizmirsa domât par trauksmi.Ja jâslçpjas, tad laika arvien sasodîtimaz... Visa gala iznâkumâ partizânineatklâti pielavîjâs komandantûrai un sâkato apðaudît ar visiem to rîcîbâ esoðiemstobriem. Saceltâs trauksmes rezultâtâsâkâs nikna un asiòaina kauja, kuru mçsnoklausîjâmiem, kvernçdami savas skolaslogos.

Turpat arî satikâm posteni, kas,pateicoties savai âtrajai domâðanai un vçlâtrâkai darbîbai, varçja mums pastâstît,kopiedzîvojis.Pie mâjas stûra stâvot,pamanîjis no miglas blâía iznirstam klusubraucçju bariòu. Tikai daþus metrus noviòa, sliecçm uz ledus klusu gurkstot,

ðurpu slîdçjuðas ragavas ar loþmetçju uztâm. Visapkârt viri baltos kaþociòos...Laika tikpat kâ nemaz. Uz galvas metiespatrepç esoðâ bedrç. Tur ari nepakustçjiesnogulçjis visu kaujas laiku. Beigâs vçldabûjis noklausîties steigâ atejoðopartizânu vaidus un lâdçðanos un, izbailçsnosirmojis, kâpis no savas paslçptuveslaukâ. Un tikai tad, kad bijis izrâpies nobedres, apjautis, cik nelâgi viss ap viòuodis.

Pçc partizânu uzbrukuma sekupârbaudîðanas un pârspçlçðanas, aizgâjâmuz vietçjo friziera veikalu. To apkalpojadivi veci vîri. Pçc laiciòa laukâsadzirdçja nejauku rûkoòu un zemebrîþiem bargi nodrebçja. Nezin kurpazuda frizieri, bet mçs sakritâm guïusturpat uz grîdas. Tad mûsu galvâm pâri

pârdrâzâs daþas lidmaðînas, ðaujot noklâja loþmetçjiem. Bija skaidrs, ka Holmapiedzîvoja pirmo lidotâju uzbrukumu.

Pçdçja laikâ izdotâ pavçle noteica,lai katrs, kam vien iespçjams, apkaroienaidnieka lidmaðînas. ÐI pavçle bijavçrsta galvenokârt cîòas garastiprinâðanas virzienâ. Kaut ari arviegliem ieroèiem lidmaðînu nogâðanasiespçjas bija visai mazas, pati darbîbabija audzinoða. Un nereti gadîjâs, ka patlaimîga kara ðautenes lode panâcalidmaðînas nogâðanu. Tâdâ izpratnçloþmetçjiem bija daudz vairâk izredþu.Bet galvenais sasniegums bija, kaparâdoties boïðeviku lidmaðînâm,karavîri vairs neslçpâs kâ panikâ, bet arlabiem panâkumiem tâs apkaroja. Pavçlesmçríis bija sasniegts.

Gaisâ vçl valdîja boïðeviku lidotâji,jo motoru kaukðana nebija mitçjusies.Netâlu no mums spçcîgi ðâva kâda "kauluzâìa" patðautene, svieþot âtras loþustrûklas uz ienaidnieka lidmaðînâm.Ðoreiz tomçr visas lidmaðînas veiklipazuda no mûsu debess juma. Un tikpatpçkðòi kâ bija parâdîjuðâs. No grîdasaugðâ ceïoties, mums tomçr bija jâdomâpar savâdo sagadîðanos. Tiklîdz mçsieradâmies kâdâ vietâ, tâ tûdaïpiedzîvojâm gaisa uzbrukumus. Ko tas lainozîmçtu?

Holmas cietokðòa pirmajâs dienâsievçrojâm arî citu savâdu parâdîbu. Lîdzko kâds izgâja kâdâ ielâ, tas tûdaï sabrukatur ar lodi krûtîs vai mugurâ. Jaudomâjâm, ka nelaimîgos íçrusi kâdanomaldîjusies lode, kas nereti gadâs

frontes apstâkïos. Un tik mazâ ielenkumâkâ mûsçjâ pastâvçja daudz lielâkasiespçjas kâdai lodei nomaldîties, jo ðâvataèu no visâm pusçm uz visâm pusçm...

Bet tad, kad ðâdi gadîjumi sâkaatkârtoties arvien bieþâk, kïuvâm domîgi.Vai tikai pilsçtâ nedzîvo partizâni?Vadoties no ðâdas domas, vâcu valdîbaizveda pamatîgu pilsçtas pârmeklçðanu.Ðîs akcijas iznâkumâ Holmâ atrada divusradio raidîtâjus un vairâkus uztvçrçjus.Lielâkus krâjumus krievu ieroèu armuniciju, kâ arî piecus bandîtus. Viena nopartizâniem bija jauna komjauniete, kaspçc sievietes pavisam neizskatîjâs.

Ko darît ar sagûstîtajiempartizâniem? Tâ kâ ðajâ gadîjumâ bijapastrâdâta vesela virkne nelietîguslepkavîbu, varçja jautât: kâdu sodu

pelnîjuði ðie mugurâ ðâvçji? Ðis bija patsnebruòinieciskâkais cilvçku nomaitâðanasveids, arî pats nesimpâtiskâkais, kâdskâdreiz pasaules vçsturç atzîmçts.

Kara likumi ir bargi, un tâ,pielietojot ðos kara laika likumus, vâcuvaldîba izðíîrâs par sagûstîto partizânupublisku pakârðanu pilsçtas centralaukumâ. Tâdam sodam jânoder parbiedinâjumu citiem. Un tieðâm, pçczemisko bandîtu publiskâs pakârðanasHolmai ðâda rakstura briesmas vairsnedraudçja, un tâ tas palika visus nâkoðosmçneðus. Stiprâs zâles acîm redzot bijalîdzçjuðas....

MEISTARSPIEGA LOMALai varçtu labâk izprast tâ laika

traìçdiju un iedzîvoties tajâ, jâatskatâs

atpakaï un jânoskaidro viss, kam sakars arto, kas tolaik norisinâjâs starptautiskajâforumâ. Jau Krievijas kara gâjiena sâkumâpasaule bija sadalîjusies divi lielâs unnaidîgâs nometnçs. Sabiedrotie arboïðevikiem pret Lielvâciju, Japânu unItâliju.

Tâ kâ Staïina valstîbai ir milzîgigaras robeþas, tad ârkârtîgi garo robeþuapsargâðanai vajadzçja norîkot militârosspçkus, kas sniedzâs miljonos. Tâpçcatlika vairs nedaudz divîziju, kuras sviestpret vâcieðiem.

Ar Hitlera Vâciju Staïins atradâskarstâ kara stâvoklî . Tâ rezultâtâ vâcukaraspçks jau bija ieòçmis Maskavaspriekðpilsçtas tramvaja gala punktastaciju. No ðejienes vâcu karavîri braucadziïâk pilsçtâ... Itâlija bija tâlu projâm, un

tâ Staïinam galvas sâpes nesagâdâja.Atlika vienîgi Japâna... Tâ bija smaginobruòojusies un sçdçja turpatMandþûrijas pievârtç lçciena gatavîbâ.Un saprotamu iemeslu dçï ðeit Staïins bijasakoncentrçjis ârkârtîgi lielus militârusspçkus, kam bûtu jâatvaira eventuâlaisjapâòu uzbrukums. Ðeit dienestu pildîjagalvenokârt sibi-rieðu divîzijas, kaspieraduðas operçt arktiskos aukstumaapstâkïos.

Staïina stâvoklis visumâ bija ïotidrûms un faktiski bez cerîbâm. Ïeòingradaielenkta, desmitiem lielâko Krievijaspilsçtu pazaudçtas un vâcu divîzijasMaskavas pievârtç... Dienâm un naktîmmeklçja atrisinâjumu katastrofiskajamstâvoklim. Bet tâda nebija. Beidzot nâcauz ìeniâlâm domâm. Atrisinâjumu meklçt

uzdeva arî Staïina meistarspiegam Tokijâ,Dr. Rièardam Zorgem. Viòam uzdevanoskaidrot Japânas tuvâkâs nâkotnes karaveðanas plânus un nodomus. Pçc daþuavotu ziòâm Rièarda Zorges tçvs bijaKârïa Marksa sekretârs. Tâdos apstâkïosjâbrînâs par vâcu modrîbas trûkumu, joDr. Zorge bija ïoti uzticams lîdzstrâdnieksLielvâcijas sûtnim Tokijâ. Viòð bija arîizcili labos draugos ar augstâkiem japâòupolitiíiem. Grozoties vâcu un japâòuaugstâkajâ sabiedrîbâ, viòa rîcîbâ bijavisi slepenie vâcu un japâòu tuvâkâsnâkotnes nodomi, it seviðíi militârie.Tâdos apstâkïos nebija nekâ vieglâka kânoskaidrot japâòu nâkotnes kara veðanasnodomus.

Nobruòojies ar slepeno informâcijupar Japânas tuvâkâs nâkotnes militâriem

plâniem, Zorge izveda dzîvç Otrâpasaules kara vislielâko nodevîbu. Viòðpaziòoja Staïinam, ka Japânai nav nodomuuzbrukt Padomju valstij, bet ka tâgatavojas uzbrukt amerikâòu flotes bâzei"Pearl Harbour", jo tâ saskata savunâkotnes intereðu piepildîjumu ðajâ telpâ.Jâatceras, ka ðîs riebîgâs nodevîbas sekasir manâmas visâ pasaulç vçl ðo baltudienu...

Staïins vçl nebija aizmirsis Zorgesziòojumus 1941. gada pavasarî parLielvâcijas uzbrukuma plâniem PadomjuKrievijai. Tie visi bija vçlâksimtprocentîgi îste-. nojuðies, patmazâkajos sîkumos. Ðî iemesla dçï Staïinsuzticçjâs Zorgem un vienubrîd jau bija armieru atvilkt trîsdesmit trîs divîzijas untrîsdesmit deviòas brigâdes no tâlajiem

austrumiem uz Maskavu. Ðeit tâs varçtusviest kaujâ pret jau noguruðajâm unizretinâtajâm vâcu divîzijâm Maskavaspievârtç. Lieki pieminçt, ka bez ðî milzîgâspçka Maskavu nevarçja glâbt... Izpaliktuarî boïðeviku lielâ ziemas ofensîva...Karð òemtu citu virzienu.

Tomçr, droðs paliek droðs. Staïinsvçl nogaidîja. Bija jâuzzin vislielâkâslepenîbâ turçtais datums, kad japâòuflotes un gaisa spçku vienîbas atstâs savasbâzes, lai dotos uzbrukumâ uz PearlHarbour. Un tad Zorge paziòoja arî ðoslepeno datumu savam maizes kungam:1941. gada 8. decembrî. Ðai dienâ oficiâlisâkâs Otrais pasaules karð.

Staïins tomçr vçl pilnîgi neuzticçjâsðim datumam un pieprasîja pçdçjâs ziòasno boïðeviku izlûkdienesta. Kad arî

izlûkdienesta speciâlisti apstiprinâja ðîdatuma pareizîbu un piedevâm vçl ziòoja,ka paði ar savâm acîm redzçjuði japâòuflotes vienîbas cçlâ uz Pearl Harbour —pârlieku piesardzîgais diktators zinâja, kaarî ðoreiz Zorge ir runâjis patiesîbu. Nuvarçja ar droðu sirdi dot izðíiroðo pavçlipârcelt milzîgo karaspçku uz Maskavu...

Ðîs pavçles ietekmç drîzi vienMaskavas iecirknî parâdîjâs sibirieðudivîzijas, kas agrâk bija pildîjuðasdienestu pie Habarovskas unVladivostokas... Ðîs sibirieðu divîzijassastâvçja no izlasîtiem un ziemas karamspeciâli apmâcîtiem un apgâdâtiemkaravîriem, kas pieraduði darboties zemastemperatûras apvidos. Boïðeviku lielajaiziemas ofensîvai daudz palîdzçja arîturkestaòu jâtnieku pulki.

Ðai vietâ interesanti noskaidrot,kâpçc vâcu trieciens uz Maskavu apstâjâstieði tâs priekðpilsçtâs. Atbildes pirmâ ungalvenâ daïa slçpjas apstâklî, ka Hitlersgrozîja Krievijas iekaroðanas sâkotnçjoplânu un Maskavas ieòemðanas vietâpavçlçja triekties uz Ukrainu, lainodroðinâtu vâcu kara saimniecîbaiEiropas kvieðu klçts labumus. Tâ zaudçjaiespçju ieòemt Maskavu, kad vçl bijavasara.

Kad beidzot attapâs, ka bûtu jâieòemarî Maskava, bija jau pienâkusi ziema. Betvâcu divîzijas ðajâ laikâ jau bijanoguruðas un izretinâtas. Izrâdîjâs, kaLielvâcijas rîcîbâ bija par maz karavîruðâda apmçra un ilguma kara veðanai.

Milzîgu iespaidu uz ðo traìiskostâvokli atstâja arî tas, ka trûka

aizsarglîdzekïu pret aukstumu, karavîruziemas ietçrpu ieskaitot. Ieroèu vasaraseïïa sasala, zie-maz eïïas nebija, un ieroèinedarbojâs. Pat lielgabalu mçríierîces, kâarî tâlskatu lçcas aizsala, jo trûkaspeciâlas ziemas ziedes ðo ierîèuokulâriem. Nekad nevarçja zinât, vaiðautenes darbosies vai ne. Un vaiboïðeviku uzbrukumam sâkoties,darbosies patðautenes un loþmetçji-

Postoði uz kara attîstîbas gaituiedarbojâs ari Hitlera pârkalkulçðanâs,par zemu novçrtçjot boïðeviku cilvçkurezervju kontingentus un to propagandasmaðinçrijas darba panâkumus sarkanâarmijâ. Ðeit vietâ atcerçties kâdu zîmîgusarunu ìenerâïa fon Rundðteta un Hitlerastarpâ: "Vai Jûs, mans vadoni, esat arîrûpîgi pârdomâjis un apsvçris Krievijas

karagâjiena risku? " — "Risku? " Hitlersnoraustîja plecu. "Es no Jums prasu tikaivienu, ar spçcîgu spçrienu izgâzt durvis.Mâja tad sagâzîsies pati no sevis!"

Hitlers iedomâjâs, ka sarkanâ armijabija jau jûtami iedragâta un ka tai vçljâdod tikai izðíiroðais un nâvçjoðaisdûriens. Tâpat noziedzîgi par zemunovçrtçja boïðeviku produktivitâteskoeficientu un sabiedroto atbalstu. Tâ bijatraìçdija, ka ðâda vîra rokâs bija pavçlesspçks un vara un nebija neviena, kasuzdroðinâtos ðo spçku izðíirîgi apðaubîtvai pat pret to izaicinoði protestçt... Vçlâktas viss nâvîgi atkodâs!

Tomçr vâcu ìenerâïi izveda tikaipasîvu pretestîbu Hitlera ìeíîbâm.Neatteicâs pavçles pildît, bet tâlâkâspavçles tomçr izveidoja tâ, lai neciestu

skaidrais saprâts. To ieskats bija, kaievçrojot spçku nepietiekamîbu unnecilvçcisko aukstumu, ziemas mçneðijâpavada poziciju karâ. Tamdçï centâslabi izbûvçt ðîs ziemas kara pozicijas uniekârtoties, cik çrti vien iespçjams. Ðâdânoskaòâ lîdz pçdçjam kubikmetrampiepildîja arî pârtikas noliktavas un tâsiekârtoja, cik vien tuvu pozîcijâm apstâkïiatïâva, lai izvairîtos no partizânuuzbrukumiem tâm.

Bet tad 1941. gada decembrîboïðeviki sâka savu lielo ziemas ofensîvu.Abpus Maskavai, no Ostaðkovas lîdzJeïecai, apmçram tûkstoð kilometru garâfrontes sektorâ pret vâcu pozicijâm sâkavelties milzîgais, tikko ar ho tâlajiemaustrumiem pârsviestajiem sibirieðiempapildinâtais sarkanâs armijas spçks un

masas.Ar ðo necilvçcîgi lielo pârspçku

boïðeviki cerðja izveidot vairâkâs vietâssmagumpunktus un tad pârraut fronti, laitad ar lokveida manevriem no aizmuguresielenktu vâcu spçkus un tos tad iznîcinâtu.

Necilvçcîgo un grûto apstâkïuiedarbîba uz vâcu armijas piederîgiemdarîja savu. Ik dienas no ierindas izkritasaslimuðie un locekïus apsaldçjuðie. Ikdienas no apgâdes izskaitîja arî vçlkrituðos un ievainotos. Tâpçc vâcuvienîbas jau sen vairs nebija to kaujuspçju zenîtâ. Divîziju kaujas stiprums bijavairs tikai puse no kâdreizçjâ un tas patspavisam bçdîgâ stâvoklî.

Un tâpçc nav jâbrînâs, kaboïðevikiem bija panâkumi. Tiem tieðâmizdevâs pârraut vâcu fronti vairâkâs vietâs

un iebrukt visai dziïi frontes aizmugurç,lai tad ar kniebïu veidîgiem manevriem palabi un kreisi sadotos rokâs ar savçjiem,tâ ieslçdzot veselas vâcu armijas daïas.Bet vâcu labâ strâdâja turpat piefrontesrajonâ sakoncentrçtâs çdamo un dzeramonoliktavas.

Lîdzko sarkanarmieði uzdûrâs ðîmvilinoðâm apgâdes noliktavâm, tiemneglâbjami aizmirsâs visas pavçles unvadîbas plâni. Ar bçrniðíîgu aizrautîbu tiesâka mieloties pie nekad iepriekð dzîvçnebaudîtiem labumiem. Un kas gan viss turnebija! Daþâdi konservi, ðokolâdes,augïi, desas, cigaretes. Un kas tâs bija parcigaretçm... Nekâda salîdzinâjuma armachorkas tinumiem Pravdas vai Izves-tijas papîrâ. Jâ. un tur atrada pat franèukonjaku... Ko vçl Staïina nabaga zaldâtiòð

varçja vçlçties? Vai marmelâdi unbiskvîtus? Bija tikai jâpaskatâs, ari tâmlietâm bija tepat kaut kur jâbût. Kas gan tâbija par dzîvi! Ak, dzîvîte, dzîvîte,balodît!

Boïðeviku vadîbas plânos nebijaiekalkulçts ðâds risks. Ðîs sarkanarmieðuvâjîbas vâcu vadîbas rokâs iespçlçjabrîniðíîgu izdevîbu uztvert izðíaidîtâsvienîbas un noorganizçt spçcîgusprettriecienus. Pçkðòos uzbrukumos vâcuvienîbas iznîcinâja jautros dzîrotâjus unbez lielâm grûtîbâm atkaroja noboïðevikiem savas iepriekðçjâs pozicijas.Saprotamâ kârtâ ari apgâdes noliktavulabumi pârmainîja îpaðniekus...

Sarkanarmieðu aizrauðanâs ar vâcuapgâdes noliktavu labumiem atstâjaiespaidu arî vçl citâ plâksnç. Bija

vienîbas, kuras boïðeviku milzîgaispârspçks vienkârði samala. Nedaudzie,kam laimçjâs izspraukties no boïðevikuloka, devâs cauri meþiem un purviem, lîdznonâca kâdas aizmugures apgâdesvienîbas paspârnç. Nebija tûlîtçjusekotâju, un tâ daudzi vâcu karavîriizglâbâs no droðas nâves.

ATPAKAÏ HOLMAS CIETOKSNÎTâ visu laiku pirms Holmas galîgas

ielenkðanas drûmi vçrojâm, ka ik dienaspie mums ieklimta ðâdi laimîginelaimîgie. Daþkârt skats bija itinatbaidoðs . Tâ kâdu dienu ar vecâka gadugâjuma mûsu vienîbas vîru noskatîjâmies,kâ garâm pavelkas kâjas ar maisiemaptinis karavîrs. Viena roka tam karâjâspakârta kaklâ, vaigu gali apsaldçti un pats

izskatîjâs kâ pusdzîvs... Vecais vîrs manblakus ieskatîjâs man drûmi acîs unnoteica: "Napoleo... Napoleo!”

Ârkârtîga aukstuma laikos zem bruòucepures arvien jâvalkâ vilnas galvassildîtâjs. Daudzi to tomçr uzskatîja parlieku mâþoðanos un tâ nedarîja. Un tadnav brînums, ka kâdam karavîram, paðamnemaz nezinot un vçl dzîvam esot, galvâbija sasalis smadzeòu ðíidrums. Tâdzirdçja runâjam. Kâds necilvçcîgs karð!

Tajâ paðâ dienâ virs Holmas atkalparâdîjâs boïðeviku lidmaðînas un mçsmetamies aizsegâ, kur kurais varçdams.Bet kâ par brînumu tas neuzbruka, bet tikailidoja krustâm, ðíçrsâm pâri pilsçtai unizmçtâja skrejlapiòas, uzaicinotciviliedzîvotâjus atstât pilsçtu, jo sarkanâarmija tûdaï sâkðot uzbrukumu Holmai.

Neskatoties uz ðo aicinâjumu unbrîdinâjumu, lielâkâ daïa iedzîvotâjutomçr palika pie mums — pilsçtasaizstâvjiem. Un tâ notika, ka vienas naktslaikâ Holma kïuva par frontes lîniju uncietokðòa pilsçtu.

Nâkoðajâ dienâ arî izbeidzâs mûsuekskursantu gaitas, jo Holmasaizsardzîbas íçdç iesaistîja arî mûsu mazovietraudþu grupu. Mums ierâdîja telpasnovietnei, kâ arî savu aizsardzîbas frontesiecirkni. '

Pçc daþâm stundâm mums kaimiòospa labi pozicijas ieòçma kâds vâcuvçrmachta bataljons pilnâ sastâvâ. Un kastas bija par bataljonu! Spîdçja un laistîjâs.Tas bija tikko austrumu frontç ieradies nomierîgâs un çrtâs piena un medus zemes— Dânijas.

Bataljonam bija pavçle ierastiesStaricas-Kaïiòinas frontes rajonâ turpatMaskavas tieðâ tuvumâ un sagatavotnovietnes visai divîzijai, kas ieradîsiesvçlâk. Nu varçja vainot boïðeviku lielâsziemas ofensîvas panâkumus, ka ðisspçcîgais bataljons atdûrâs mums blakussektorâ Holmas cietoksnî. Pârçjâ divîzijasdaïa bija tikusi tikai lîdz Dno stacijai unno turienes vçlâk pievienota fon Ukermanakaujas grupai.

Bet vai nav vienalga, kur kâdskaravîrs pildîja dienestu un cînîjâs, lçjasavas asinis vai pat nolika savu galvu,paliekot uzticîgs kâdreiz dotajamzvçrastam?

Bija interesanti vçrot ðos noveselîbas vai puðu plîstoðos un elegantinokopuðos karotâjus. Skaistie, sârtie un

apaïie vaigi domas neviïus novirzîja uznobarotiem bekoniem vai vasaras saulçnogatavojuðamies augïiem, kas nule, nuleatdalîsies no koka.

Tâdi viòi tur skuvâs un mazgâjâskatru rîtu, lîdz Hermanis Buðs, ðajâsnodarbîbâs vairs noskatîdamiesnevarçdams, man jautâja, cik ilgi, esdomâjot, ðie smalkie kundziòi gan te tâkopðoties katru ritu? Paliku atbildiparâdâ.

Pçc pâris dienâm, Hermanim parnomierinâðanos, notika brînums. Smalkievâcu kundziòi aizmirsa skûðanos unmazgâðanos... Un aizmirsa ðis nodarbîbasuz visu atlikuðo Holmas cietokðòa laiku.Milzîgi daudzi no viòu vidus ðisnodarbîbas nekad vairs ari neatsâka...Mçs ðo pârmaiòu uzòçmâm ar

gandarîjumu, jo paði bijâm paspçjuði ðisaktivitâtes aizmirst jau labi sen iepriekð.Un ne tik vien tâs. Sen bijâm aizmirsuðiarî izìçrbðanâs netikumu, gulçt ejot...

Vçl pavisam skaidri atceros todrçgnâs miglas blâíos tîto nakti, kad uzposteòiem izgâja un stâvçja visi, it visiHolmas cietokðòa ieroèus nest spçjîgiekaravîri, augstâkos virsniekus ieskaitot.Tajâ nakti ap Holmu apvilkâmnepârtrauktu dubultposteòu saskarsmesloku. Un tonakt vai nepârtraukti skançjamûsu cietokðòa pirmâ parole: Lovat —Ðtengel!

Paroli izvçlçjâs tâdu tamdçï, kaHolmai cauri tecçja Lovata, bet cietokðòakomandanta ðtâbâ diençja majorsÐtengels. Smagâs, biezâs un nospiedoðâsmiglas dçï redzçt nevarçja itin nemaz.

Tieði ðî iemesla dçï bija ïoti jâuzmana, kâparoles atbildçtâja izrunâ skançja vârds"Ðtengel". Nekur nebija rakstîts, ka miglasblâíus neizmantoja ari boïðeviki. Un tâ kâmçs toreiz skaitîjâmies jau pilnîgi ielenkti,bija ieteicams turçt ausis vaïâ.

Kâdâ vçlâ vakara stundâ izgâjuapskatîties, kâ posteòu vîriem klâjas.Nolikos guïus aiz vecas sçtas un izbaudîjuzvaigþòotâs nakts skaistumu. Spalgi aukstsvçjð dzenâja pûdercukuram lîdzîgo sniegupâri nevienam nepiederoðâs zemes joslaimûsu aizstâvçðanâs poziciju priekðâ.Termometrs droði vien râdîja ap minusèetrdesmit grâdus. Bija spalgi auksts.

Visapkârt Holmas aizstâvju pozicijassçdçja modrîgi vîri un acîm urbâsstarplaukâ. Lîdz ko jutekïi uztvçra koaizdomîgu, tûdaï gaisâ noþvirkstçja

gaismas raíete. Tad varçja pârliecinâties,vai boïðeviku izlûki nav piezagusiesbîstami tuvu mûsu pozicijâm. Katra ðâdaraíete bûtîbâ pakalpoja veselai rindaiposteòu, jo tâs spilgtâ gaisma krît pâr lotiplaðu rajonu. Un nereti atgadîjâs, ka tieðivistâlâkâ stûrî no izðautâs raíetes postenissavu poziciju priekðâ atklâja itin tuvupiezaguðos boïðeviku izlûkus. Tîri netieðibija pakalpots kopçjai lietai.

No dienesta brîvajâ laikâ, klaiòojotpa ielenktâs pilsçtas rajonu, mûsu grupasvâcu puiði atrada pamestu vidçja kalibragranâtmetçju kopâ ar lielâku daudzumumunîcijas. Nostâdîjâm to uguns pozicijâmâju puduru aizsegâ. Tâ kâ ðie ieroèi bijaïoti jûtîgi pret apðaudi, labs aizsegs bijapagalam nepiecieðams. Nu sâkâmpieðauties boïðeviku pozicijâm. Tâlskatî

vçroju mînu eksplozijas vietas. Kad likâs,ka atrasts pareizais leòíis, ðâvâm stundâmilgi.

Varçja itin labi iedomâties, kaboïðevikiem ðis mûsu ierocîtis nepavisamnepatika, vçl vairâk tâdçï, ka municijunetaupîjâm. Bija jâizmanto laiks. Kaszina, vai jau citudien mûsu labo ierocîtinesaplosa kâda nomaldîjusies granâta? Unja municija paliek pâri, tad iespçjamaisienaidnieka grauðanas darbs paliktupusdarîts. To nevarçja pielaist. Tamdçïlai karst stobrs! Kâds gûsteknis vçlâkizteicâs, ka mûsu granâtmetçja mînasnodarîjuðas boïðevikiem vçrâ liekamuszaudçjumus.

Pçdîgi bijâm sakaitinâjuðiboïðevikus tiktâl, ka vienu dienu pâr mûsugranâtmetçja uguns poziciju un visu tuvâko

apkârtni sâka krist visâda kalibra unsmaguma ðâviòu krusa. Kâ jaubaiïojâmies, pçc ðîs viesuïuguns brâzienaatradâm mûsu labo ierocîti galîgisaðíaidîtu. Labi vçl, ka bijâm izlietojuðigandrîz visu municiju. Holmâ mîtoðieboïðeviku ziòotâji acîm redzot paziòojamûsu ielencçjiem granâtmetçja ugunspozicijas vietu,, uò tiem tikai atlika nodotartilçrijai attiecîgos kvadrâtiòus uz kartes,lai sâktos viesulis pâr mûsu galvâm. Arðo atgadîjumu visâ mûsu cietoksnî vairsnebija neviena granâtmetçja...

Pçc ðî zaudçjuma no dienesta brîvajâlaikâ atkal atsâkâm iepriekðçjossirojumus, lai turçtos allaþ aktîvi un bûtukur piesaistît interesi ârpus tieðâ frontesdienesta. Pastâvçja arî cerîba atrast vçlkâdu ieroci. Kâpçc nepârbaudît? Un ðâda

klaiòoðana nesa sev lîdz vçl to labumu, kasîkumos iepazinâm visu mûsu cietokðòarajonu. Kaujas apstâkïos tas kâdreizvarçja it labi noderçt.

Tâ ðajos sirojumos pagâja nedçïa, unmaz vairs bija to vietu, kas nebûtupârmeklçtas mûsu ikdienas pârgâjienos.Bet tad uzduramies kâdam palielam stobragalam. Tas rçgojâs no lielas kupenas, kasbija pârvçrtusies ledû. Sâkumâ domâjâm,ka stobrs tikai palicis pâri no lielgabalapçc vasaras kaujâm, kad vâcu armijatriecâs ðeit cauri uz Kaïiòinu un Rþevu...Bet tad iekðçja nemiera urdîtinospriedâm, ka nevaram taèu neko zaudçt,ja apskatâmies un pârbaudâm, cik garð ðisstobrs îsti ir?

Ar cirvjiem un kapïiem drupinâjâmbiezo ledu visapkârt stobram. Bija ko

noòemties, un vîri strâdâja slapjâmmugurâm. Beidzot bijâm atbrîvojuði noledus turpat vai visu itin pagaro vieglâprettanku lielgabala stobru. Bet vai ledusneslçpa vçl arî pârçjo lielgabala daïu?Varbût mûsu skatam palika apslçptslafetes veidojums ar visiem riteòiem? Jajau bijâm tik tâlu tikuði, arî to tomçrvajadzçja pârbaudît. To nedarot, karotâjinevarçs labi pa naktîm atpûsties...

Nâkoðajâ dienâ íçrâmies pie tâlâkâledus drupinâðanas darba. Beidzot galîgiizlâdçjuðies un pârkarsuði, no ledusbedres izvilkâm visu prettankulielgabaliòu. Trûka tikai municijas, kâ arîtçmçjamâs ierîces. Citiem par lieluizbrînu stiepâm tomçr jaunatrasto ieroci uzsavâm pozicijâm.

Nu sâkâs gudroðana, kur lai òemam

municiju, kur mçríçjamo ierîci? Parastosapstâkïos nebûtu liela problçma, bettagad, kad mûsu apgâde bija iespçjamavairs tikai no gaisa, stâvoklis sareþìîjâs.Tomçr neko nevarçjâm zaudçt un tâpçclûdzâm iecirkòa komandantam pieprasîtgaisa spçku vadîbai PAK 3.7 cm.tçmçjamo ierîci un iespçjami lielâkoskaitu granâtu.

Paði maz vien ticçjâm, ka tiknopietnâ un pat kritiskâ vispârçjâ situâcijâmûsu pieprasîjumam pieðíirs ievçrîbu, betjutâmies labâk, ka vismaz bijâm darîjuði,kas bija mûsu spçkos, lai dabûtulielgabaliòu uguns pozicijâ. Cerîbas jaunaudu nemaksâja, un mçs varçjâmatïauties cerçt.

Tik tieðâm brînumi tomçr notika patHolmas cietoksnî. Pçc daþâm dienâm

saòçmâm ziòu ierasties municijasnoliktavâ, lai saòemtu pasûtinâjumu.Pusteciòus vien devâmies uz noteiktovietu. Bija atsûtîts itin prâvs skaits spoþogranâtiòu, skaistas kâ rotaïlietiòas... Taèugara. stâvokli galîgi zem nulles nositapaziòojums, ka tçmçjamâ ierîce neesotnekur sadzenama. Nezin vai to vispârkâdreiz varçðot saòemt.

Tâ, ne visai pacilâjoðâ garastâvoklîpârradâmies savâ novietnç. Visiem bijaskaidrs, ka pat ar visskaistâko municijunevarçja neko izdarît, ja trûka mçríçjamâsierîces. Tomçr prâti strâdâja tâlâk.Uzplaiksnîjâs visvisâdi projekti,visvisâdas idejas, tomçr netikâm ne piekâda gala slçdziena. Izejas no ðî nelâgâstrupceïa laikam pavisam nebija. No ðînelaimîgâ strupceïa mûs beidzot izrâva

laimîga sagadîðanâs. Izrâdîjâs, kaboïðeviki bija nolçmuði mums palîdzçt unrâdît pareizo ceïu, kas mums ejams, ja ðaiproblçmai gribam tikt garâm. Nâkoðâ rîtamiglas pielijuðâ krçslâ tie uzbruka mûsupozicijâm ar tankiem. Nu vairs nebijalaika spriedelçt.Kaut arî nezinâjâm,kodarîsim, steigâ vilkâm savu labo ierocîtiuguns pozicijâ, ko iepriekð bijâm pamatîginomaskçjuði. Bet tas arî bija viss. kozinâjâm, kas jâdara. Ko nu tâlâk?

Pa Molvoticu ceïu mûsu pozicijuvirzienâ lçni gâzelçdamies ðurpu vçlâspieci boïðeviku tanki. Jâatzîstas, ka kautkur pakrûtç savçlas tâds savâds un ïotinelâgs kamols, kas negribçja pazust. Arîsirds likâs iekâpusi tepat vai kaklâ unsitâs tur kâ negudra... Vispârçjo saju-ðanos vçl vairâk zem nulles nosita skaïð

iekliedziens un Aleksandra Cimdiòanogâðanâs turpat netâlu no lielgabala.Divi vîri aizstiepa Aleksandru, bet mçsvçl nebijâm izgudrojuði, kas mums îstitagad bûtu tâlâk jâdara.

Beigâs âtrumâ nospriedâm, kavienîgâ iespçja mûsu rîcîbâ, ja mçs vispârgribçjâm kaut ko darît, bija mçríç-ðanacaur stobru... Tâ arî darîjâm. Tad vienâapsviedienâ lielgabalu pielâdçjâm. Katraidroðîbai daþi vîri apíçrâs ap ieroèariteòiem un lafeti, lai noturçtu ierociiespçjami stabilu. Atskançja spalgsizðâviena troksnis. Lafetes turçtâjiatsprâga no lielgabala, bet viss cits izlikâsesam kârtîbâ. Tikai granâta nebijasasniegusi mçríi, un tanki netraucçti, tâpatkâ iepriekð, lçnâm tuvojâs mûsupozicijâm. Bet tad pat arî ievçrojâm, ka

treðais tanks sâk nelâgi svârstotiesgriezties riòíî un tâdçjâdi aizsprostojaceïu sekotâjiem tankiem. Tie bija spiestiapstâties un uzsâkt mûsu poziciju apðaudino nevçlama attâluma. Iznâca un izrâdîjâs,ka mûsu pirmais ðâviens bija aizdrâziespirmiem diviem tankiem garâm un ieíçriestreðâ tanka kâpuríçdç. Divi priekðçjietanki drusku pagriezâs un suverçnâ mierâlçni, bet neatvairâmi tuvojâs vâcubataljona pozicijâm.

Drudþaini rîkojâmies ap lielgabalu,un drîz vien atkal atskançja izðâvienatroksnis. Un tavu brînumu, — pie pirmâtanka toròa kaut kas spilgti nozibsnîja...Sâkumâ domâjâm, ka tanks izðâvis nosava lielgabala, bet kad ievçrojâm dûmustrûkliòu pie toròa, sapratâm, ka bijâmpanâkuði tieðu trâpîjumu. Ðis panâkums

vareni pacçla mûsu garastâvokli, un esjutu, ka nelâgais kamols pakrûtç noslîdkaut kur sâòus...

Lai neïautu ierocim rûsçt, lâdçjâm unðâvâm, cik vien âtri varçjâm, atkal unatkal. Un tad vienâ lâdçðanas starpbrîdî,granâtas nesot, ar dobju bûkðíi nogâzâsgarais Horsts un palika klusi guïot...Lçnâm no viòa rokâm izslîdçja granâtas unnoripoja sâòus. Labi, ka tâs neeks-plodçja. Zibens âtrumâ aizvilkâm krituðoaizsegâ, bet paði ar vçl lielâku niknumuðâvâm, cik vien tagad spçjâm. Saðâvâmarî vçl otro tanku, kâ arî to, kurakâpuríçdes saraustîjâm ar pirmo ðâvienu.Pârçjie tanki, likâs, atzina par droðâku unizdevîgâku griezties atpakaï un bçgt.Droðs paliek droðs... Pa to laiku mûsçjiesarîkoja îstas zaíu medîbas uz tankistiem,

kas mçìinâja glâbt savu âdu un laidâs bçgtuz savâm pozicijâm.

Mçs vçl pavadîjâm bçgoðos ardaþiem goda ðâvieniem. Bijâm panâkumuiedroðinâti un kaujâ tâ iekarsusi, kanevarçjâm tik pçkðòi norimties. Drîz vienpârstâja arî kâjnieku uguns, un gaismaiaustot, tikai degoðo mâju liesmas un dûmiliecinâja, ka nesen ðeit norisinâjusiesvisai sîva un asiòaina atvaires kauja.Izskatîjâs, it kâ mçs bûtu izcînîjuði ðî rîtakaujâ uzvaru...

Vilkâm lielgabaliòu aizsegâ un gâjâmuz novietni. Tad arî atradâm sejâ bâlu, betvçl dzîvu zemç guïam AleksandruCimdiòu. Viòð bija uzstâjies, lai viòuatstâj turpat zemç. Viòð pats aizvilkðotiestâlâk. Lai viòa stiepçji dodoties atpakaïpalîdzçt mums kaujâ...

Lâga vîrs savus spçkus bija tomçrpârvçrtçjis... Varbût arî gribçjauzupurçties. Viòu tûdaï nogâdâjâmpârsieðanas punktâ. Tur noskaidroja, kakâdus desmit centimetrus zem pleca lodelauzusi kaulu. Kâ mçs toreiz teicâm, viòðbija izvilcis laimîgo lozi, jo viòð tika noielenktâs pilsçtas laukâ vçl ar vienu nopçdçjâm lidmaðînâm. Tâ viòam tikaaiztaupîtas ilgâ ielenkuma grûtîbas un,Dievs vien zina,kas viss vçl...

Kaut gan laukâ bija zvçrîgi auksts,mçs tomçr varçjâm lepoties ar slapjiemkrekliem. Pârrodoties novietojumâ,uzbruka tâda kâ nervu atslâbuma sajûta.Seviðíi klusi un pârdomâs iegrimuði bijaHorsta draugi Heincs un Francis. Bâli,netîrâm sejâm viòi nesarunâdamies sçdçjasavâs guïas vietâs un sûca cigaretes, ar

trulu skatu urbjoties kaut kur nebûtîbâ...Horsta kriðana bija íçrusies draugiemdziïi pie sirds.

Tâds ir karð. Viena spçka pilna vçjapûsma un piene-nltes vairs nav... Lielaisatslâbuma nogurums jau grasîjâs mûspagalam nomâkt. Neredzams spçks vilktinvilka uz guïas vietu. Tomçr neskatoties uzzaudçjumiem, vispârçjais garastâvoklisbija varen pacilâjoðs. Mçs taèu bijâmizcînîjuði ðî rîta kaujâ spoþu panâkumu.Un tas bija pats galvenais. Lîdzturpmâkam bija pagarinâts îres lîgums...

Ðeit interesanti atcerçties, ka mûsulielgabaliòð bija vienîgais smagâkaisierocis Holmas cietoksnî. Kad kâdâ naktsuzbrukuma laikâ artilçrijas granâtasaðíaidîja mûsu lepnumu, smagâkie ieroèiHolmâ visu atlikuðo cietokðòa laiku bija

loþmetçji un tâ sauktie "kaula zâìi" —MG-42 patðautenes. No mûsu lielgabaliòapâri palika tikai tâ riteòi un lafetes stûris.Tas viss!

Turpretim boïðevikiem netrûka nekâ.To rîcîbâ bija visâda veida smagie un patsmagâkie ieroèi, tankus un lidmaðînasieskaitot. Ðî iemesla dçï tad arî mûsu ciòaHolmas cietoksni ieguva pavisam traìiskunokrâsu...

Kâ mums izdevâs izturçt ðonesalîdzinâmi nevienâdo un bezcerîgociòu ðos èetrus mçneðus, man vçl ðodiennav skaidrs. Un kaut ari ar milzîgiemzaudçjumiem, kâdiem vçl palikt pie tamdzîviem... Visas zîmes râdija uz mûsugalîgas iznicinâðanas iespçjâm. Tajâsreizçs, kad domâjâm loìiski, tâ likâs arimums paðiem.

Drîz vien ievainoja Albertu Osiòu unpâris dienu vçlâk no ierindas izsita arîAlbertu Oju. Arî tiem abiem vçl izdevâstikt no Holmas cietokðòa laukâ pirmslidmaðînu nolaiðanâs aizlieguma. Ar toarî beidzâs laimîgâko latvieðu karotâjusaraksts.

Pârçjie pieci palikâm uz vietas unbijâm spiesti pieòemt visus sitienus, kasnâca, kauju naktîm mainoties ar kaujudienâm... Palikâm padoti visâm peklesiespçjâm, visïaunâko neizslçdzot, betgalvenais, katrs savam liktenim.

Kâ nu kuram viòa zvaigþòu rakstosbija atzîmçts, vienu pçc otra ievainojavâcu puiðus, vienu agrâk, otru vçlâk.Holmas cietokðòa apstâkïi bija traìiski arîvçl tamdçï, ka ðeit nebija tâ kâ parasts, kaievainotos aizvâca tâlâ aizmugurç, kur tie

neapdraudçti varçja dziedçt kauju cirstâsbrûces. Ðeit nâve glûnçja uzievainotajiem tâpat kâ uz pozicijassçdçtâjiem...

Neskatoties uz vispârçjo stâvokïanopietnîbu, klusâkos brîþos mçs arvienvçl spçlçjâm pokeru. Vienu pçcpusdienuatkal sçdçjâm pie kârðu galda, kad laukâsacçlâs neganta rûkoòa. Tâ kâ vâcusmagie kara rati daþkârt, municijuizvadâjot, braukâja pa cietokðòa rajonu,taisot briesmîgu troksni, rûkoòainepiegriezâm vçrîbu.

Bet tad izsludinâja trauksmi. Steigâaizmirsâm izdalîtâs kârtis un naudasèupiòas uz galda un nesamies laukâ uzmûsu pozicijâm, cik âtri vien iespçjams.Tad pat arî ievçrojâm, ka mûsu aizmugurç,uz sâniem un priekðu lîgodamies, braukâja

pâris boïðeviku tanku. Nu bijâm slazdâ.Sarkanarmieði no priekðas un tanki noaizmugures... Ko darît, kur glâbties?Âtrumâ sagatavoja rokas granâtu saiðíus,un vîri devâs tanku medîbâs. Uzmanîgi,slçpdamies aiz bûdâm un nojumçm, tiemçìinâja piezagties tçrauda kolosiemiespçjami tuvu, lai tad pasviestu saiðíuszem milzeòu kâpuríçdçm.

Vienam izdevâs saspridzinâtkâpuríçdes, un smagais tçrauda milzenisdraudîgi gaudodams centâs tikt uzpriekðu, bet bez panâkumiem. Beidzot tasapstâjâs griezties un sâka ðaudîtiesvisapkârt ar loþmetçjiem un pa retam arilielgabalu. Otrais tanks pa to laiku drâzâstikai uz priekðu un drîz vien bijasasniedzis Lovatas stâvo krastu pilsçtascentrâ.

Stâvoklis nesolîja neko labu. Bijajâgaida, lîdz saðautajam tankam apniksiesðaudîties, lai tad uzmanîtu, ko darîstankisti. Otram tankam neko nevarçjapadarît, jo tas stâvçja uz atklâtas vietas unbija neiespçjams tam piezagties. Tâloþmetçjiem par upuri bija kritis jau viensno rokasgranâtu saiðía medniekiem. Kâdanelâga nervu spçle! Tanku novçroðanainorîkojâm vîrus, bet paðikoncentrçjâmies uz starplauka aktivitâtçm.

Mûsu pozicijas veidojâs no kâdazemç guloða telefona staba, kam steigâpâri uzmetâm mazu sniega valnîti. Cituneko nevarçjâm darît, viss sasalis kramâ.Gulçjâm aiz staba, ik pa laikam paceldamigalvas un skaitîdami lîdz deviòi... Pârimûsu galvâm spindza boïðeviku loþulapsenes, bariem vien.

Salîdzinâjumâ ar kreiso un laboflanku, mûsu pozicijas bija izvirzîtas tâlupriekðâ. Tâpçc mçs saòçmâm boïðevikuuguni no priekðas un arî abiem sâniem.Brîþiem uzmâcâs pavisam nelâgas domas,jo likâs, ka esam ielenkti un atðíelti nopârçjiem Holmas cietokðòa aizstâvjiem.

Pamazâm sâka krçslot, un drîzi vienbija jau tumða nakts. Nu bija laiksnodibinât sakarus abos spârnos. Tie bijaneskarti. Palika labâk ap dûðu.

Boïðeviki bija laimîgi. Tie varçjakontrolçt mûsu pozicijas arî nakts laikâ.Tiklîdz ieðâva aizdedzinoðo municijumâju salmu jumtos mums aiz muguras, vissnedaudz minûtçs pret ðo milzîgo gaismasjûru pârvçrtâs kâ dienâ. Mçs nevarçjâm nepirkstiòu pakustinât, ka boïðeviki tonepamanîtu. Viòi paði sçdçja meþmalâ, un

mums vienkârði nebija iespçju to kustîbunaktî novçrot.

Tâ nogulçjâm sniegâ un ledû visu tonakti un arî nâkoðo dienu. Labi, kaDemjanskâ iegâdâjos velteòus un mçsvarçjâm bankot uz zelta vçrto jaunîbu.Otrâs dienas pievakarç, kad sâka jau atkalkrçslot, ievçroju, ka pus pa labi priekðâpa ceïu tuvojâs amerikâòu dþips. Bet tadturpat pie maðînas noplaiksnîjis zilganauguntiòa un dþips apstâjâs. No tâ izlçcavirsnieks. Tâ sânos skaidri varçja saskatîtnagâna siksnu. Bailîgi apkârt paskatîjies,viòð þigli ielçca dþipâ, kas apmetalîkumu un pazuda ceïa lîkumâ tikpat âtri,kâ bija parâdîjies.

Laikam biju tâ aizrâvies, ðo notikumuvçrojot, ka pavisam aizmirsâs skaitîðana.Un tâ tîri ne no kâ sajutu spçcîgu sitienu

sejâ un aumaïâm no pieres vai vaigiemsâka gâzties asinis. Zibenîga domaieðâvâs smadzençs : — lode galvâ! Tûlît,tûlît, tûlît... Jau sâku uztraukties. Ja ðimmirklim jânâk, kamdçï tas nenâk? Betvairâk par asins plûðanu nekas nenotika.Un tad pat sâku sajust asas dedzinoðassâpes kaut kur sejâ. Kur, to nevarçjupateikt. Bet kâpçc nenotiek tas, kamjânotiek?

Bet laikam tas, kas notika, bija viss,kam jânotiek. Mulsumâ paskatîjos sâòus.No turienes man pretim blenza blakusguloðâ vâcu puiða izbailçs pârgrieztâseja. Acis nemirkðíinot, viòð raudzîjâsmanî un , likâs, gribçja ko teikt, betnedabûja sev pâr lûpâm ne skaòas.Beidzot sevi pârvarçjis, viòð skaïiizgrûda: "Mensch, geh doch zu-rueck!"

Tad arî sapratâm, ka tas ir vienîgais,kas ðajâ mirklî jâdara. Asinîm vçl arvientâpat gâþoties, pus râpus, pus lienot vilkosuz novietni. Aiz manis sniegâ palika tumðisarkana strîpa... Ievilcies mîtnç, ieklupukrçslâ, lai atvilktu elpu. Uz galda sevpriekðâ ieraudzîju trîs kaudzîtes ar nauduun trim rokâm izdalîtâs kârtis...

Tâ sçdçju viens pats un skatîjos uzasinîm noplûduðo maskçðanâs pârvalku,kas tagad râdîjâs brûni sarkans. Ieradâsmûsu iecirkòa sanitârs un aizveda mani uzpârsienamo punktu. Tur jauns dakterisnotîrîja ievainojumu un paziòoja, kaðautenes lode izurbusies cauri degunam.Ievainojumu rûpîgi pârsçja un atlaidamani uz netâlo ievainoto savâkðanas vietupieteikties pie galvenâ ârsta. Pçc visâmoficiâlâm kârtoðanâm saòçmu vakariòu

devu. Tâ pçc divâm gavçòa dienâmgarðoja vienkârði burvîgi... Un kur tad vçlar cukuru saldinâtâ tçja... Taisnîbaparunai, ka izsalkums esot vislabâkaispavârs!

Tagad varçja pârdomât notikuðo.Visas zîmes râdija, ka mans ievainojumsbija snaipera darbs. Tie mçríç tikaigalvâ,un tçmçts bija labi.Tikaj mazlietnorauts pa kreisi, un galvas vietâ lodeipriekðâ gadîjâs deguns. Bet kara laimeibija jâbût, un man tâ bija uzsmaidîjusivaren koði... Atcerçjos vecâs mâtesteicienu: Ko tu tam padarîsi, kam Dievspalîdz!?

Tâ kâ balti pârsçji ap galvu unsapampusi seja nebija iemesls, lai gulçtuievainoto savâkðanas vietâ, es staigâjuapkârt pa cietokðòa rajonu, meklçdams un

apmeklçdams mûsu vienîbas ievainotos.Ðajâs gaitâs satiku un lîdz ðim arî pçdçjoreizi dzîvu redzçju mûsu Çvaldu, slaidaauguma gleznoðanas entuziastu. Vçlâk parviòu vairs nebija iespçjams nekâdu ziòusadzît. Domâju, ka viòð krita par upurislepkavîgam boïðeviku uzbrukumampilsçtas centrâ koncentrçtâm ievainotosavâkðanas vietâm. Pie vienîbas viòðvairs nekad neatgriezâs. Tâ klîstot ikdienas pa cietokðòa drupâm pârpilnoapvidu, laiks pagâja pavisam interesantiun âtri. Pastâvîgi biju ceïâ un atgriezossavâ ievainoto bûdelç tikai pârtikasizdales reizçs. Ðâdi varçja novçrotîpatnîbas, kas sçþot pozicijas nekadnebûtu iespçjams.

Jau agrâk ievçroju, ka krievu veèuki,uzkrîtoði skubinot savus sibrakus, trakos

braucienos drâzâs pa ielenkuma rajonu,poziciju joslas ieskaitot. Redzçja tos aripiebraucam pie kâdas no daudzajâmHolmas baznîcâm, lai pçc îsa brîtiòa arslaidu loku no tâm atkal pazustu. Toreiznepiegriezu ðai parâdîbai lielu vçrîbu unnodomâju, ka krieveïi iesaistîti cietokðòasaimniecîbas darbos un tâdçjâdiatslogoja vîrus tieðiem kauju uzdevumiem.

Tagad, klimstot pa visu cietokðòarajonu, redzçju, ka uz krievu ragavâmuzkrauti pâris krituðie vâcu karavîri,lielajâ salâ sastinguði tieði tâdâs pozâs,kâ pakritusi. Ja nelaimîgais bija sasalisskrçjienâ un ar izplestâm rokâm, tad uzmazajâm muþika ragavâm nevarçjauzkraut vairâk par vienu krituðo.

Krituðie krievu veèukiem bijajâuzlasa poziciju tuvumâ. Daudzâs vietâs

apvidu pârredzçja ari boïðeviki, ungadîjâs, ka noðâva krievu sibraku, vai aripaðu braucçju. Tamdçï nu varçja saprast,kâpçc krieveïi pâtagoja savus sibrakus tiktraki. Pie ðî darba tûïâðanâs nebijaieteicama!

Tiklîdz pie baznîcas piebraucakrievu ragavas ar savu kluso kravu, nosvçtnîcas izsteidzâs pâris vâcu karavîru unsteidzîgi iestiepa krituðos zvçresta brâïusbaznîcâ. Uzmâcâs ârkârtîga ziòkârîba.Man taèu bija jâredz itin viss, kas notika.Piegâju pie durvîm un paraudzîjos. Turtad arî ieraudzîju kaut ko tâdu, ko sâkumâbija grûti aptvert.

Visa plaðâ baznîca bija piesviestapilna ar krituðiem karavîriem... Veselskalns zaïi pelçku nekustîgu, daþâdâs pozâssasaluðu cilvçku... ÐI kalna galotnes

sniedzâs krietni augstâk par balkonasçdvietâm. Kïuva pavisam savâdi apdûðu,un âtri vien taisîjos projâm. No tâlaika ðis skats uzplaiksnâs manu acupriekðâ ik reizes, kad ieeju kâdâ baznîcâ...

Kad biju jau nomierinâjies, maniatkal sagrâba ziòkâres velniòð un gribçjâspârbaudît, vai pârçjâs baznîcâs ari bijasakrauti krituðie? Tâdâ noskaòâapciemoju visas baznîcas, kâ ari vienîgomoðeju. Tajâs visâs milzîgâs kaudzçs,krustâm ðíçrsâm, bija sasviesti mûþîbaskara-laukos aizgâjuðie Holmas cietokðòaaizstâvji, kas tagad klusi gulçja savupçdçjo miegu... Kopð tâ laika, kad viendomâs aizklîstu Holmas cietoksni,kinematogrâfiskâ secîbâ redzu ðosvienreizîgos skatus...

Gadu simtos izveidojies uzskats un

prakse, ka lîdz ar ievainoðanu karavîrskïûst kaujas nespçjîgs, un kâ tâdu toevakuçja uz aizmuguri, kur tas droðîbâ unvislabâkajâ kopðanâ atguva veselîbu,spçkus un gara moþumu, lai tad varçtu nojauna atgriezties kauju grâvos pie savasvienîbas. Holmas cietoksni, kâ zinâms,ðâdas iespçjas pastâvçja tikai tik ilgi,kamçr lidmaðînas vçl varçja nolaisties unpacelties. Kad tas vairs nebija iespçjams,ievainotos izvietoja turpat cietokðòarajonâ. Bet arî ðajos apstâkïos ievainotosnovietoja iespçjami droðâkâs vietâs.

Pilsçtas centrâ atradâs vairâkstâvîgumûra mâju puduris. Ðî vieta toreizçjosapstâkïos izlikâs visdroðâkâ. Tâpçc ðajârajonâ nometinâja visus cietokðòaievainotos. Viss ðis rajons bija kâ vienakara slimnîca. Liela priekðrocîba ðim

rajonam bija, ka tas atradâs tâlu projâm nokauju pozicijâm.

Ievainoto ârstçðanas problçmai ïotinopietni piegâja Holmas cietokðòavadîba, jo tâ saprata, ka ievainotie bijamûsu vienîgâ dzîvâ spçka rezerve unpapildinâjuma cerîba... Un visas zîmesrâdîja, ka vadîbas izraudzîtais ievainotoizvietoðanas rajons baudîja vislielâkodroðîbu visâ cietokðòa territorijâ. Kamçrskaitîjos ievainotais, ðeit atradâs arî managuïas vieta.

Bet tad stâvoklis krasi mainîjâs.Pretçji visiem starptautiski atzîtiemlikumiem, kas noliedz kaujas nespçjîgukaravîru apslaktçðanu, boïðeviku smagâartilçrija sâka slepkavîgi graut tieði ðoievainoto ârstçðanas vietu pilsçtas centrâ.Ar to bija skaidrs, ka Holmâ vçl arvien

darbojas boïðeviku radioziòotâji. Un tasneskatoties uz vairâkkârtçjâm pilsçtaspamatîgâm pârmeklçðanâm. Acîmredzami, ziòotâji paziòoja boïðevikiempçdçjo sîkumu, kam varçtu bût vai nustratçìiska, vai arî taktiska nozîme. Unboïðeviki nekavçjâs ðo informâcijuizmantot sev par labu, bet mums parzaudçjumiem, novâjinâjumu, cieðanâm unnâvi...

Civilizçtâs pasaules pieòemtâs unrespektçtâs normas boïðevikiemneeksistçja. To acu priekðâ bija tikaiviens mçríis — iznîcinât Holmascietoksni. Un lai ðo mçríi sasniegtu, tienerçíinâjâs ne ar kâdâm traucçtâjâmietekmçm. Tâ tagad tie grâva pretotiesnespçjîgus nelaimîgos bez þçlastîbas, laiiznîcinâtu mûsu vienîgâs cerîbas uz kaujas

spçju rezervçm un papildinâjumu.Ârprâtîgs chaoss izcçlâs visâs

ievainoto savâkðanas vietâs. Redzçjâmneiedomâjamus skatus, piedzîvojâm vçlneizjustas ðausmas. Vaimanas, kliedzieniun citu necilvçcîgu skaòu jûklis kopâ arsmago granâtu kaucieniem un detonâcijâm,bija viss, ko varçja apjaust un uztvert.

Lielâs mûra mâjas dega, un to sienas,tumði dunçdamas, gâzâs un gruva,apveldamas visu ar biezu putekïu unsodrçju masu. Ievainotie kampa pçc elpasun rîstîdamies klepoja. Uz vietasnogalinâja simtiem ievainoto. Daudzus jodaudzus ievainoja vçl smagâk, nekâ bijaievainoti sâkotnçji... Kas vçl spçja, tieizbîlî pârgrieztâm sejâm traucâs râpuspâri beigtajiem un smagâk ievainotajiemcîòu biedriem, paði nezinâdami kurp. Kâ

negudri tie metâs laukâ no telpâm, it kâ turbûtu droðâk... Panika! Lielas,nesavaldâmas bailes..

Pârçjie streipuïoja, râpâs, vilkâs,stûmâs un grûdâs, kâ nu kurais to vairsspçja un varçja, uz kaut kurieni, cerîbâatrast droðâku patvertni. Bet tâdas ðajâelles grautiòâ jau vispâr nemaz nebija.Atkal un atkal visapkârt dzirdçja riebîgiðauðalîgos nâves granâtu kaucienus, kasvisi vçstîja nâkoðo nâves izkapts pïâvienaloku... Un turpat daudzos jo daudzosdroðâkas paslçptuves meklçtâjuspiepulcinâja mûþîgi klusajiem karotâjupulkiem. No ðî brîþa sâkot, tiem droðâkaspaslçptuves vairs nevajadzçja...

Visiem zinâms sakâmvârds: —palîdzi pats sev, tad arî Dievs tevpalîdzçs. To allaþ esmu turçjis prâtâ. Tâ

arî ðoreiz iznîcîbas kanonâdei sâkoties,âtri izrçíinâju savas izredzes un pa puseiinstinktîvi nolîdu lielâs pârsienamâstelpas attâlâkajâ stûrî aiz tradicionâlâskrievu krâsns — peèkas un pie masîvâskursteòa. Kas bûs, bûs. Citur arî nebijazaïâku pïavu ðodien. Lielâkâs briesmasðim stûrim draudçja vienîgi, ja tieðstrâpîjums iesitâs skurstenî vai krâsnî. Bettad mçs paði to vairs nemanîsim... Betallaþ bija jâcer uz labâko. Ko gan cilvçkivispâr dzîvç iesâktu bez cerîbâm? Undaudzkârt cerîbas attaisnoja uz tâm liktâscerîbas....

Savâ slçpnî nogulçju ðîs, kâ likâs,bezgalîgi garâs kanonâdes stundas. Kadslepkavîgais artilçrijas uzbrukums pçkðòibeidzâs tikpat spçji kâ bija sâcies, sajutuspalgas galvas sâpes. Nabaga nervi

laikam varçja izturçt tikai zinâmu slodziun kas pâri par mçru, tas uz ïaunu. Nu bijajâpameklç mugursomâ kâds stiprâksmalks... Mans slçpnis paliks neizjaukts unbija pamats domât, ka lieku reizi manatkal laimçjies... Bez laimes bija grûtikarus pârdzîvot!

Bet pçc katras uzvaras tûdaï jâsâkgatavoties uz nâkoðo kauju. Nekadnevarçja zinât, kad ienaidniekamlabpatiksies uzsâkt jaunu avantûru. Droðsvarçja justies tas. kas allaþ sagatavots.Tad, kam jânâk, lai nâk!

Tâ arî es. galvas sâpes ârstçdams,sâku nekavçjoties pârdomât visasiespçjas, ar kurâm bûtu jârçíinâs. Vaiboïðeviku uzskatîja ievainotolikvidçðanas akciju par pabeigtu? Pazîstotboïðeviku domâðanas veidu, bija

pavisam skaidrs, ka pilsçtas centrubombardçs vçl ilgâku laiku. Pat tik ilgi,kamçr íieìelis stâvçs uz íieìeïa, tiem nebûsmierîgs prâts, ka darbs paveikts pçc plânaun grafikas. Un mûsu rezerves avotsaizbçrts. Tâpçc pavisam droði varçjaparedzçt, ka nâkoðais uzbrukums pilsçtascentram sagaidâms visvçlâkais nâkoðajâdienâ.

Kâ ievainotais es varçtu uzturçtiescentrâ vçl ilgâku laiku, tâlu projâm notieðâm frontes lînijâm. Tomçr apsverotraduðos stâvokli, nolçmu cik âtri vieniespçjams no ðejienes pazust. Otrreizvairs negribçju piedzîvot ðo ârprâta orìijuðeit pilsçtas centrâ. Tâpçc nekavçjotiespieteicos pie jaunâ ârsta un pieprasîjumani izrakstît dienestam derîgu. Bezkavçðanâs jâdodas atpakaï uz kaujas

iecirkni un jâstâjas no jauna cietokðòaaizstâvju rindâs.

Artilçrijas viesuïugunis parasti gûlâspâr cietokðòa aizstâvçðanas pozicijassçdoðo galvâm, uzbrukumasagatavoðanas reizçs un îsi pirms tâ. Betarî tad tas reti kad bija tik koncentrçts untik masîvâ veidâ kâ tas, kuru pârcietâmievainoto savâkðanas punktâ. Tâpçc manâuzskatâ pozicijas vajadzçja bût daudzdroðâk nekâ citâs cietokðòa territorijasvietâs.

Un tieðâm, ierodoties vecajâ kaujuiecirknî, salîdzinâjumâ ar ðodien pilsçtascentrâ piedzîvoto, viss bija patîkams,mierîgs un kluss... Ðeit nedrîkstçja skaitîtloþmetçju traucçtâju uguni un vienu, otruðautenes granâtu. Tâdas lietas taèupiederçja pie mierîgas frontes

neatòemamâm sastâvdaïâm...Nâkoðajâ dienâ boïðeviki tik tieðâm

atsâka artilçrijas uzbrukumu ievainotoizvietojumiem, un viss pilsçtas centrsatkal kûsâja nepârtrauktos detonâcijudârdienos. Vai pieminçt, ka par savuizðíirðanos es jutos ïoti apmierinâts? Manðoreiz vairs nebija jâtrîc aizkrâsnç parsavu âdu.

Boïðeviki uzbruka pilsçtas centramvçl daþas dienas, îsâ laikâ tur vairsneredzçja nevienas celtnes vai lielâkaspussagruvuðâs mûra sienas... Íieìeïu,drupu un gruveðu kaudzes. Daudzas notâm kûpçja vçl ilgi, ilgi... Varbût turgruzdçja un izkûpçja daudzo karotâjuaizmûþîgâ esîbas daïa... Sajaukta armirstîgo atlieku sûrajiem dûmiem? Kasgan lai to izzinâtu, kas izpçtîtu...

Kaut arî vecajâ frontes iecirknîpaðlaik bija kluss un mierîgs, man tomçrbija ïoti grûti pierast pie skata, kas tagadðeit atklâjâs. Biju projâm no pozicijâmtikai nedaudzas dienas, bet pozicijuapvidus pârmaiòa bija neaptverama. Likâspat, ka nekad iepriekð ðo vietu nebûturedzçjis... Pagâja vairâkas dienas, kamçracs pierada pie pârmaiòâm, kas bijaraduðâs tik relatîvi îsâ laika sprîdî.

Kur agrâk stâvçja koka mâjas, tagadpacçlâs tikai mazas sabrukuðu skursteòubriesmîgi apkvçpuðâs íieìeïu èupiòas.Bija nodegusi arî "mûsu" mâja ar visu, kasbija tajâ. Ar to paðu bijâm pazaudçjuðivisu, ko ðajâ "ekskursijâ" dodoties bijâmpaòçmuði lîdz. Koki bija pârvçrtuðiesartilçrijas saðíaidîtos skalu pinumos. Ðurtur rçgojâs pa stumbra gabalam vai

celmam ar uz augðu izgâztâm saknçm.Pârmaiòas bija art vienîbas kaujas

sastâvâ. Manâ prombûtnes laikâ Holmascietokðòa aizstâvju nozvçrçjuðos vienîbubija atstâjis uz mûþu Arnolds Dinsbergs,tas pats Latvijas armijas virsniekavietnieks, kas sava impozantâ mçteïa dçïnebija paticis resnajam Holmaskomandanta ðpîsam, mums Holmâierodoties.

Nu abi pretinieki bija apklusuði uzmûþiem... Cik savâda tieðâm ir dzîve!Kamçr vçl dzîvi, cilvçki uzvedas tâ. it kâtaisîtos dzîvot ðai pasaulç vismaz tûkstoðgadu vai vçl vairâk. Tiem nenâk ne prâtâ,ka jau nâkoðajâ mirklî varbût jâdodas uzkafiju pie svçtiem ellç... runâjot dziesmasvârdiem. Un vecâmâte allaþ tâdâs reizçsteica: — "çdas kâ zivis ûdenî!"

Lai arî cik bezcerîgs izlikâs mûsustâvoklis, tomçr laiku pa laikam pie mumsieradâm arî pa boïðeviku pârbçdzçjam.Galvenokârt tas notika pirms plânotalielâka uzbrukuma. To allaþ apstiprinâjapârbçdzçji paði. Un savâdi, ikkatru reizipârbçdzçju ieraðanâs sev lîdzi atnesakâdu cerîbas stariòu... Ja jau citi vçlieradâs pie mums, tad jau tik bçdîgi armums laikam nemaz nav? Izturçt, tikaiizturçt...!

Laikam pâri frontes lînijâm bijaaizgâjuðas ziòas, ka mçs ar saviemgûstekòiem apejamies ïoti civilizçti. Tiebrîvi un neapsargâti kustçjâs pa visucietokðòa rajonu, izòemot tieðo pozicijujoslu. Tas viòu paðu droðîbas labâ, ko tiearî ïoti labi saprata, jo tur ar gumijaslodçm neðâva, kâ paði teica.

Gûstekòi saòçma tikpat daudzpârtikas kâ visi pârçjie cietokðòa rajonâ.Tâ tiem bija jânopelna. Viòus iesaistîjapârtikas un municijas torpçdu savâkðanasdarbos. Gûstekòu pienâkumos ietilpa arîtumðâs nakts stundâs izlîst starplaukâ unatbrîvot tur guloðos sasaluðos boïðevikukrituðos no tiem vairs nevajadzîgiemapìçrba gabaliem.

Gûstekòu savâktie boïðeviku ziemasapìçrba gabali vispirms gâja cauriatutoðanas un mazgâðanas iestâdei. Pçctam apìçrba gabali nonâca provizoriskâðuvçju darbnîcâ, un tikai pçc tam tosnodeva kauju vienîbu lietoðanai.

Ar ðâdas asprâtîgas idejasîstenoðanu radâs iespçja apgâdât Holmascietokðòa kaujiniekus ar siltiem vilnasvelteòiem, biezâm vatçtâm jakâm, aitâdas

kaþociòiem, jçrâdas un zaíâdas cepurçm.Pats par sevi saprotams, ka ðâds grûtâsproblçmas atrisinâjums ievçrojami pacçlakaravîru morâli un uzlaboja to kaujasspçjas visâ cietokðòa laikâ.

Izklausâs pavisam savâdi, bet visâHolmas cietokðòa laikâ nedzirdçjaneviena gûstekòu bçgðanas gadîjuma, kautarî tie brîvi kustçjâs pa visu cietokðòarajonu. Tiem nebija kur bçgt, jo ïoti labizinâja, kas tos sagaida pie savçjiem.Jânogaida cietokðòa atbrîvoðana, un tadjau varçs redzçt, kas tâlâk darâms.

No gûstekòiem arî uzzinâjâm, kamûsu sîkstâ pretestîba izraisot boïðevikukomandieros visâda veida lamu vârdus.No tiem arî sapratâm, ka laikam nebijatâdu negatîvi iesvçrtu epitetu, kâdusneizlietoja mûsu apzîmçðanai... Protams,

visi stachanoviski vairâkstâvu augstumâ...Bet kaía lâsti jau debesîs nekâpa!

Tas bija savâdi, bet paði jau brîþiembijâm samierinâjuðies ar savu drûmolikteni. Sapratâm, ka agri vai vçlumilzîgais pârspçks mûs vienreiz samals(bija pavisam liels brînums, ka tas jaunebija noticis!). Mûsu izmisîgai cîòai bûspienâcis gals. Cik necili tikt uzdurtam uzboïðevika, varbût par òirdzoða mongoïa,durkïa.... Brrr —

Bet cilvçks grib dzîvot! Un tâ atkalun atkal, nezin no kurienes, radâs spçki unneatlaidîba. Ikvienu draudîgu, neretivairâk nekâ kritisku stâvokli allaþsaglâbâm. Kâ paði tâdâs reizçs teicâm: —pagarinâjâm îres lîgumu uz nenoteiktulaiku...

Daþdien mums uzbruka vai astoòas

reizes. Itin biei.i ielauzâs arî pavisamdziïi mûsu poziciju aizmugurç. Tad âtrinoorganizçja brâzmainus pretuzbrukumusar rokas granâtâm un liesmu metçjiem.Asiòainu kauju iznâkumâ allaþpârpalikuðos iebrucçjus izsvieda, un mçssavedam kârtîbâ savas saârdîtâs pozicijas.Un tâ vai katru dienu un nakti... Vai mçsnebijâm pavisam traìiskas figûras?

Cik neticami tas arî neizliktos, betbija taisnîba, ka boïðeviki paði mumspalîdzçja rast spçkus un neatlaidîbu cîòaipret tiem. Kâdâ parastajâ rîta krçslasmasu uzbrukuma gaitâ ar tankiem un visupârçjo boïðevikiem izdevâs ielauzties itindziïi pilsçtas vidienç. Lai novçrstukïûmîgo stâvokli un atgûtu pazaudçtâspozicijas. kâ parasts nekavçjotiessakârtojâmies spçcîgam prettriecienam.

Un tâ sîvas cîòas iznâkumâ atguvâm uzneilgu laiku zaudçto apvidu, un tadpamazâm spiedâm iebrucçjus atpakaï.Atgûstot jau agrâk pieminçto pirts celtni,kur vâcu vadîba vçlâk bija ierîkojusismagi ievainoto savâkðanas vietu, atklâjâsbriesmîgâkâ ainava, kâdu lîdz tam bijuredzçjis vai bûtu spçjis iedomâties.Boïðeviki tur bija izrîkojuðies kâvâjprâtîgi zvçri...

Sakarâ ar pilsçtas centra ievainotomîtòu noslaucîðanu no zemes virsas,vâcieði meklçja jaunas iespçjas ievainotoizvietoðanai. Mâcoties no rûgtâspieredzes, tagad izraudzîjâs nomaïasvietas un tad arî ïoti izklaidus, lai atkalmasîva uzbrukuma laikâ neciestu visskopums. Tâ ðajâ pirtî, kur vçl nesen jautrimazgâjâmies, tagad gulçja vairâk nekâ

simts smagi ievainoto.Boïðevikiem ðo rajonu pârskrienot

un triecoties tâlâk, tie bija atraduði laikuun iznesuði visus smagi ievainotos laukâun sasvieduði nelaimîgos sniegâ un ledûkaudzçs un gar celtnes sienâm. Beigâsaplçjusi jau daudz asiòu zaudçjuðoskroplîðus ar aukstu ûdeni un atstâjuði...Tâs ziemas arktiskais aukstums darîjasavu, un var iedomâties, ka jau daþuminûðu laikâ smagi ievainotie sasalaragâ... Tâdus mçs viòus tur atradâm,atkarojot îslaicîgi zaudçto apvidu... Vaiðâdas zvçrîbas ar savâm acîm skatot,vçders nesagrieþas otrâdi?! — Un ja ðâdiun lîdzîgi gadîjumi neceï cîòas sparu unapòçmîbas sîkstumu, tad gan gribçtoszinât, kâdiem tad jâbût tiem gadîjumiem,kas celtu?

Vçrojot sev pa kreisi un pa labisabrûkam draugu pçc drauga, pa laikamatkal un atkal piestâjâs drûmas domas.Visapkârt redzçja tik vien kâ iznîcîbu,ðausmâs pârgrieztas sejas, sâpes un postu.Ne par velti vçlâk dzirdçju, ka Holmascietoksni cînîjâs, badojâs, lamâjâs,raudâja, lûdza, sala, asiòoja un mira...

Katru dienu dzirdçja visâdu ieroèugaudoðanu, kaucienus un nepârtrauktâsurravas no uzbrûkoðo boïðeviku rîklçm.Nâve pie mums bija pastâvîga vieðòa. Tâbûtîbâ mûs ari vairs nebiedçja. Tikaigrûta bija ðî nepârtrauktâ gaidîðana. Cikreiþu sev klusîbâ nejautâju: — kadpienâks beidzot mana reize? Bet es jau totad vairs nezinâðu...

Un pat tad, kad kaujas troksnispârstâja, likâs, ka ievainoto palîgâ

saucieni nâca no kâdas citas plançtas. Parvçl nupat nikni plosîjuðos kauju liecinâjavairs tikai degoðâs mâjas, kâ arîboïðeviku ievainotie, kuru vaidiem unpalîgâ saucieniem atbildçja tikai asaisvçjð...

Sen pazîstama patiesîba, ka patmazâkais cerîbu graudiòð spçj brînumusdarît. Tas pierâdîjâs ari Holmas cietoksnî.Nemaz nevaru iedomâties, kâ karotâjiizturçtu ilgo posta un cieðanu laiku, jaHolmâ necirkulçtu visfantastiskâkâsbaumas. Un cînîtâji pie tâm stiprinâjâs ungarîgi sasildîjâs. Tâs ienesa mûsudrûmajâ, nospiedoðajâ un bezcerîgajâikdienâ vismaz mazu pârmaiòu. Tâs ïâvafantâzijai vaïu, un tâm kâ pavasara asnsizdîga cerîbas atvase. Un vai tad ikviensslîcçjs jau arî neíçrâs pie kaut vai mazâkâ

stiebriòa?Katru dienu ienâca jaunas ziòas, kas

visas bez izòçmuma solîja mûsubrînumainu atbrîvoðanu un izglâbðanospçdçjâ mirklî. Kamçr vçl zaïoja cerîbaszaïais mirtes zariòð, saplosîtâs dvçselessaslçjâs jaunâ spçkâ. Bija vçl jâiztur! Bijavçl jâsagaida nâkoðâs dienas kaujas untâm lîdzi ari vçl kâda jauna un pavisam"droða" ziòa...

Lai ari skaidrais un loìiskais prâtsatteicâs ticçt daþâdâm iespçjâm, kâdasatklâja droðâs ziòas, tomçr ïoti patikâsïauties baumu izraisîtajiem sapòiem. Jâ,un kâpçc lai ðie sapòi neaizved izmocîtoskaravîrus projâm no skarbâs tieðamîbas,kaut tikai uz nedaudziem mirkïiem?

Mûsu cietoksnis atradâs apmçramseðdesmit kilometrus austrumos no vâcu-

krievu frontes galvenâs kaujas lînijas.Citiem vârdiem — dziïâ boïðeviku frontesaizmugurç kâ maza saliòa turçjâs Holmascietoksnis. Iepretim Holmai vâcupozicijas turçja jau pieminçtâ ìenerâïa fonUkermana kaujas grupas vienîbas. ÐI bijatuvâkâ zinâmâ mûsçjo karaspçka daïa, untîri dabîgi, ka visas droðâs ziòas nâca noun vijâs ap ðo kaujas vienîbu. Un netikvien ap ðo vienîbu, bet gan galvenokârtap ðîs kaujas grupas komandieri. Kâ ðîvarenâ karaspçka priekðnieks viòðvienîgais mûsu acîs tika iztçlots par visuiespçjçju varoni.

Un tâ variâciju daþâdîbâ baumascirkulçja ar spontânu sajûsmu un kvçli.Visiem interesçja izglâbðanâs no ðîsbezcerîbu situâcijas un nepatîkamâstâvokïa. Visi bijâm pârliecinâti arî par

to, ka cietoksni reiz atbrîvos. Bet svarîgibija, lai tas notiktu, kamçr mçs vçl bijâmd/îvajo skaitâ...

Dabîgi, ka pçc katras jaunâkâs"droðas" ziòas saòemðanas no dienestabrîvie tûdaï plaði pârsprieda visastûkstoð un vienu variâcijas, kâ viss varçtuizskatîties gadîjumâ, ja fon Ukermanakaraspçks bûtu vairs tikai pâris kilometruno mums.

Visi bijâm vienis pratis, ka tâdâgadîjumâ mûsu pienâkums bijauzbrûkoðiem spçkiem palîdzçt arspiedienu uz boïðeviku loku ap mums.Tâdçjâdi mçs vâjinâtu boïðevikupretoðanâs spçju fon Ukermana vienîbâmun manâmi atvieglotu mûsu atbrîvotâjuuzdevumu. Un kâ gan netika iztçlota mûsusadoðanâs rokâs ar atbrîvotâjiem!

Bet tad loìika un skaidrais saprâtsturpat ari sagrâva daudzas mûsu sapòupilis. Tas spieda atzît, ka turpat metrudziïais sniegs jau vien padarîja mûsuatbrîvoðanas uzbrukumu nereâlu. Dziïâsniega nepârvaramlba skâra kâ fonUkermana vîrus, tâ arî mûs paðus. Un kurnu vçl tâs ziemas arktiskais aukstums! Taslikâs sabiedrojies ar boïðevikiem untamdçï pret mums. No vietçjiemiedzîvotâjiem dzirdçjâm, kaparasti.ziemas tai apvidû nekad neesotbijuðas tik neganti bargas un aukstas kâpaðreizçjâ. Bet mums tas maz palîdzçja.

It kâ apstiprinot daþâdo baumustâstus, rietumos no mûsu cietokðòa, kuratradâs ìenerâïa fon Ukermana kaujasgrupa, dzirdçja spçcîgu kaujas troksni,kas, kâ mums likâs, pienâca pavisam tuvu

mums. Tâ tas notika pâris reiþu ar daþunedçïu atstarpi. Nu ielenkumâ sâkacirkulçt vismeþonîgâkâs un reizç arivispârliecinoðâkâs baumas. Nu tuvumâdzirdamais kaujas troksnis tâm noderçjakâ neapgâþams atbalsts. Tagad pamatizem kâjâm sâka krietni vien ðíobîties patvisskeptiskâk noskaòotajiem karotâjiem.

Te taèu notika kaut kas reâls, konevarçja apðaubît. Jau sâka nopietniorganizçt trieciena grupas, iekalkulçjot tomainîðanas laikus un kâdâ stiprumânoteikt rezerves spçkus. Bet tad pavisamnegaidot ìenerâïa fon Ukermana lielgabalugrâvieni un rûkoòa atslâba un it kâaizslîdçja aiz sniegotâs meþmalas Lovataskrastâ... Drîz vien tâ apklusa pavisam...

Tomçr neviens nevarçja iznîcinâtbaumas. Tâs zinâja izskaidrot ari ðâdas

parâdîbas. Ðoreiz uzsvaru lika uz jaunâmkombinâcijâm, kas nâkot no ìenerâïaÐçrera ðtâba. Sadarbîbâ ar fon Ukermanimûsu cietokðòa komandants gatavojotjaunus plânus. Pçc kâdas neizpauþamasviltîbas izveðanas fon Ukermans no jaunaar pârsteidzoði postoðu triecienumetîðoties pret boïðevikiem vietâ, kurienaidnieks to vismazâk gaidot.

Ðâdi sagatavots uzbrukuma plânsslçpa sevî panâkumu iespçjas un atslçgu.To nevarçja noliegt pat skeptiíi. Un vçlvairâk. Ukermans plânojot ne tikaiatbrîvot Holmas cietoksni, bet lîdz arpavasara tuvoðanos no ðejienes lauztiestâlâk uz Rþevu, Kaïiòinu un patMaskavu... Nu bija visiem mutes vaïâ.Lûk, tâds izskatîjâs îsts jaunlaikuatbrîvotâjs un varonis.

Bet lîdz tam mçs vçl skaitîjâmiesnotiesâti gaidît, lîdz kaut kur dziïâKrievijas aizmugurç izlçja to lodi, kuraijâpanâk savs liktenîgais un vienîgaismçríis... ðeit Holmas cietoksnî. Pelçkâikdiena kâ arvien iepriekð prasîja savutiesu. Gan enerìiju, gan materiâlus, gan arîmilzîgus cilvçku upurus, ievainotos unkrituðos. Jâ, karð çda visu un daudz!

Darbs dara meistaru. Tas vistieðâkparâdîjâs Holmas cietoksnî. Ik dienu,atvairot vienu uzbrukumu pçc otra, ir tîridabîgi, kâ âtri ievçrojâm ikvienas granâtaskauciena îpatnîbu. Skaidri zinâjâm kosagaidît, klausoties vien. Pazinâm visas.

Kâdu rîtu, kad kâ parasts visigulçjâm íçdç savos niecîgajos slçpòos unatvairîjâm niknu boïðeviku uzbrukumu,gaisu pârðíçla vçl lîdz ðim nepazîts

drausms kauciens. Nesavaldâmâs bailçsinstinktîvi pieplaku netîrajam sniegam, cikvien iespçjams. Bet tad turpat manâ tieðâtuvumâ sprâga vçl lîdz ðim nepazîtagranâta. Íermeni spçji it kâ paralizçja, unsavâdas tirpas pârskrçja mugurai lîdz patkâju pirkstgaliem... Un tad gaisâ atkaliekaucâs tâ pati neðpetnâ skaòa un sprâganâkoðâ ðausmas izraisoðâ granâta. Jaudomâju, ka nu vienreiz bûs mana pçdçjâðîs zemes kauja izkarota. Savâdâk jaunemaz nevarçja bût, ja ðâdas torpçdaskrita tepat deguna priekðâ. Bet tadievçroju, ka visas nâkoðâs draudîgâstorpçdas krita rindâ no manis tâlâk unlokveidâ aizvirzîjâs tâlu frontes blakusiecirknî.

Saprotams, ka pçc kaujas pârrunâjâmpiedzîvoto un vçl ilgi nevarçjâm

nomierinâties no pârdzîvotâ. Neviensnezinâja, ar ko mûs apðaudîja. Tikai pârisdienu vçlâk jaunâ noslçpuma plîvuripacçla kâds sarkanarmietis, kadnopratinâðanâ pastâstîja, ka jaunaisierocis bija uz smagâs maðînas uzmontçtaraíeðu izðauðanas ierîce. Tas bija tâsauktais jaunais zalvju lielgabals. Grupaðo ieroèu allaþ ieradâs vietâs, kur veidojakatra îsta militâra panâkumapriekðnoteikumu — smagumpunktu. Ðeitizðâva noteikto zalvju skaitu un atkal âtripazuda uz citu frontes sektoru, lai nedotulaiku mûsu artilçrijas novçrotâjiemaprçíinât to atraðanâs vietu un apðaudîttos. Ðo briesmîgo ieroci nosaucâm par"Staïina çrìelçm".

Bet cik savâdi viss notiek dzîvç.Vçlâk tâ pieradâm art pie ðî neðpetnâ

ieroèa, ka nekad vairs nekritu tâdâ izbîli,kâ kad to dzirdçju pirmajâ rîtâ...

Lîdz Staïina çrìeles parâdîjâsatklâtîbâ, visvairâk respektçja un bijâs tâsaukto "raè-bumbu". Ðis ierocis bijagatavots tanku apkaroðanai, un tâ vârdumçs atvasinâjâm no trokðòa, kas saistîjâsar to. Bija tâ, ka vispirms dzirdçja asu,vairâk gan spalgu "raè" troksni, un tadturpat tûdaï sprâga ari granâta: "bums". Jagranâta ceïo tik âtri, tad ðâviòatrajektorijai vajadzçja bût pilnîgi taisnailînijai. Raè-bumu iedarbîba bija viena novispostî-gâkajâm, kâdu pazinâm lîdzStaïina çrìelçm. Visnepatîkamâkaiskaravîram bija tas, ka ðis ierocis neatstâjalaiku nokrist aizsegâ, kad jau atskançjaeksplozija...

Pçc katra sekmîgi atsista uzbrukuma

nâca parastâ atelpas stunda, kad, kam vieniespçjams, visi steidzâs pakrist,kurpagadâs, lai bûtu uz vietas aizmidzis.Parastos posteòus pâròçma vieglâkadienesta pildîtâji kaujas laikâ —municijas piegâdâtâji un patðauteòu kârbupildîtâji. Bet lai cik paguruði mçs arinebijâm, vairâk par stundu neviensnegulçja. Nervi bija tik pârpûlçti, ka ilgâkgulçt nebija iespçjams.

Biju jau pamodies un grasîjosslieties augðâ, kad pienâca ziòa, ka ðî rttaatvaires kaujas laikâ kritis AlfrçdsZeibe... Lai gan visi bijâm jau pamatîginorûdîjuðies ikdienas saskarsmç ar karanepielûdzamîbu, taèu tomçr katrreiz, kadneatvadîjies aizgâja tuvs draugs — sirdssaþòaudzâs klusâs, spalgâs sâpçs...

Tas bija noticis ðî rîta uzbrukuma

sagatavoðanas viesuïuguns laikâ. Bunkurâpaðreiz bijis Alfrçds un divi vâcu puiði.Viesuïuguns aizsegâ bunkuram pavisamtuvu bija pielavîjies boïðeviku tanks.Laikam atklâjis bunkura atraðanâs vietu unsâcis to apðaudît. Tieðâ trâpîjumâ tankagranâta eksplodçjusi Alfrçda krûtîs. Arîabi vâcu puiði bijuði uz vietas beigti, betno Alfrçda nekas nebija palicis pâri.Vienkârði izkûpçjis gaisâ... Jâ, kurð gannepazîst tanku lielgabalu granâtu neðíistiârdoðo spçku?

Kad pirmais satraukums sakarâ arAlfrçda Zeibes piepulcçðanos aizsaulespulkiem bija kaut cik aprimis, sâkâmpârspriest jautâjumu, cik droðs karavîrsîsti varçja justies savâ bunkurâ? Ilgâkupârrunu iznâkumâ vienojâmies unnospriedâm, ka ja gadâs tieðs trâpîjums,

bunkura nozîme sarâvâs itin maza. Tadgulbja dziesmu varçja uzskatît parizdziedâtu... Izredzes pârdzîvot tikpat kânekâdas!

Vâcieðiem bija domu grauds: — kopalîdz man bruòu cepure, ja mani ievainovçderâ? Tas bija radies apmâcîbulaukumos, lai atspçkotu pârliecîgo bruòucepures slavinâðanu un uzsvçrðanu. Ar topierâdîja, ka bruòu cepure ir vçrtîgsatribûts karavîra apbruòojumâ, bet tikaisavâ vietâ. Tâ nebija visu sargâtâja mâte.

Visi vienbalsîgi ieskatîja, ka frontesapstâkïos gandrîz nekur karavîrs nebijaabsolûti droðs. Eksistçja tikai vienapatiesîba, ka bija vietas, kuras bijadroðâkas nekâ citas. Kâdu slçptuvi tomçrvajadzçja. Bet liktenim un laimei bijavieglâks darbs... Tikai trakie un tiem

lîdzîgie gâja karâ bez slçpðanâs! Vçlâkpieskarðos leitnantam Karolum ðajâsakarîbâ.

Diena, kad krita Alfrçds Zeibe, tuvsdraugs un pokera spçles partneris, lçnâmgâja uz beigâm. Laukâ pâr boïðeviku pilnomeþmalu krita pçdçjie tâs dienas saulesstari. Laimîgie saules stari, jûs vismaznâkoðajâs nakts stundâs varçsit bûtprojâm no ðis iznîcîbas vietas...Salîdzinâjumâ ar mûsu iespçjâm, arî tas irsasniegums. Bet karotâj, sakod tikaicieðâk zobus! Tev jâsaprot un jârespektçdzîves îstenîba. Cita ceïa nav. Ðî acîmredzami ir tava sûtîba ðai pasaulç. Nekasnenotiek tâ, kâ tam nebûtu jânotiek...

Tâ paða drûmâ vakara stundâ mûsubunkurâ atskançja mutes harmonikasskaòas. Vâcu puisis, ieritinâjies savâ

kaktâ, spçlçja sentimentâlas dziesmiòas unðlâgerus. Lipîgâkâs dziesmiòas citi vilkalîdz, bet daudzas tikai noklausîjâs.

Ðî arî bija vienîgâ reize visâ èetrumçneðu laikâ, kad tâ kaut kas atgadîjâs.No ðî vakara man atmiòâ aizíçruðies vçldziesmiòas melodija: Hoerst Du meinheimliches Rufen. To dzirdot, allaþ vienârâvienâ esmu atpakaï bezgala pârkurinâtâun pustumðâ bunkurâ tur tâlajâ Holmascietoksnî, trîsdesmit seðus gadus atpakaï...Sajuzdamies bezgala traìisks un galîgiiegrimis bezcerîbâ...

Latvieði arvien bijuði pazîstami arsavu nemiera garu un cenðanos iekârtotiesarvien labâk. Tâ arî ðoreiz. Pçcgranâtmetçja un prettanku lielgabalaizkriðanas no ierindas prâts arvien vçlbija nemierîgs. Blakus tieðiem dienesta

pienâkumiem vajadzçja kaut kam piesietdomas un darbus, lai nepaliktu laikadrûmâm domâm. Bija kaut kas jâdara.Jâturas arvien kustîbâ. Tâ bieþi jo bieþiklusâkos brîþos aizlavîjâmies lîdzlidlauka malai. Tur dziïâs sniega kupenâsiepûtinâti, krustâm ðíçrsâm izkaisîti gulçjaJu-52 avarçjuðie íermeòi. Bet lidlaukaotrâ malâ glûnçja boïðeviki. Te bija jâbûtseviðíi uzmanîgiem. Neuzmanîgâkamdraudçja vissliktâkâs iespçjas.

Ðî apsvçruma dçï atzinâm, kalabâkais laiks ðeit ierasties un pârmeklçtavarçjuðo lidmaðînu vrakus bija tumsasstundâs. Bet arî tad droði varçjâm justiestikai, kad izlikâm paði savu apsargposteni.Neviens nevarçja pateikt, kad boïðevikuizlûku grupai labpatiksies piezagtieslidmaðînu vrakiem un mûsu slepenajam

darbîbas laukam.Pârmeklçðanas darbos noskaidrojâs,

ka lidmaðînu paliekas jau sen bijaatteikuðâs no visiem noderîgieminstrumentiem un visa tâ, kas vieglâknomontçjams.

Vairs neredzçja pulksteòus,kompasus un citas vitâlas lietas. Pazudisbija itin viss, ko varçja kaut kur izmantot.Atlicis bija tikai metâla skelets unlidmaðînas aizsarg -ieroèi. Tos neviensnevarçja izlietot.

Un tâ vai ikvienâ vrakâ nenomontçtsstâvçja âtrðâ-vçjs loþmetçjs. Mçs sâkâmnodarboties ar domu, vai nevarçtu izlietotðo ieroci. Bet laikam bija neprâts tâ kautko iedomâties. Bet mums ðî doma nedevamiera un sâka pat iepatikties...

Nospriedâm, ka nevarçjâm taèu neko

zaudçt, ja izmçìinâjâm. Slapjâm mugurâmnoòemamies ap neçrto kabîni, pie kurasgala loþmetçjs bija piemontçts. Beidzotglîtais ierocîtis bija atbrîvots no tâsaistîbâm ar lidaparâtu. Nu atlika stieptsmago laupîjumu uz mûsu novietojumupilsçtas otrajâ pusç.

Bunkurâ ilgi domâjâm, mçìinâjâm unatkal domâjâm. Jau sâka likties, ka zemesoperâcijâm ðo ieroci nevarçs izmantot. Nejau par velti ðos ieroèus neviens nebijaaizticis vai íçries tiem klât. Lai to varçtulietot, tam bija jâbût stacionâram, kâ tasbija lidmaðînâ. Tas bija paredzçtsðauðanai no piemontçtas nekustîgas bâzes,un tikai tâdâ stâvokli tas varçja pildît tamparedzçto uzdevumu. Mûsu rokâsloþmetçjs ðaujot lçca pa gaisu kâ negudrs.Nemaz nevarçjâm to savaldît. Bija

jâuzmanâs, ka neno-ðaujamies paði, tomçìinot. Jau nospriedâm, ka ðî avantûramums ar grûtu sirdi bûs jâaizmirst, jonesaskatîjâm nekâdu iespçjamuatrisinâjumu.

Tâ atstâjâm ðo projektu daþas dienasmierâ. Pats par sevi saprotams, ka visiklusîbâ domâjâm joprojâm par loþmetçjuun tâ lietoðanas iespçju. Un tâ gadîjâs, kapa brîþam kâds nâca ar pavisam praktiskuun labu ideju. Tâdâ veidâ tikai arvientuvâk pie praktiskajâ plâksnç meklçjamâvienîgâ pareizâ atrisinâjuma.

Mûsu problçmas atrisinâjums likâsvienkârðs. Loþmetçjs jâpiestiprina piekâda ïoti smaga priekðmeta. Tad tas vairsnevarçs lçkât un bûs radusies iespçja tokontro lçt. Bet kâda priekðmeta? Kur laitâdu òemam? Jo smagâks, jo labâk, kâds

aizrâdîja. Vislabâkais bûtu cementa bluíisvai smagumâ kas lîdzîgs... Bija jâsagâdâtâdi paði apstâkïi, kâdos loþmetçjs bijaparadis darboties. Tad bûsim tikuði vaïâno mûsu vienîgâs nelaimes — loþmetçjalçkâðanas. Lçkâðana jânolikvidç par katrucenu!

Izmeklçjâmies dienu dienâm.Sameklçt tomçr neko nevarçjâm. Bet tadkâds bija sadzinis pçdas kâdam smagam,milzîga apmçra bçrza bluíim. Tas atradâsmûsu aizstâvçðanâs frontes otrâ galâ pieslavenâs kauju vietas — Policijas gravas.Pagalam nomocîjâmies, mçìinot milzîgobluíi izkalt no ledus. Nostrâdâjâmies pârisdienu, lîdz beidzot dabûjâm smago bluíitik tâlu, ka varçjâm to pakustinât.

Bet lîdz ar to galvu pacçla nâkoðâproblçma. Kâ dabût milzeni uz mûsu

frontes iecirkni? Aizvilkt vienkârði nebijaiespçjams. Beidzot pagatavojâm kaut kolîdzîgu ragavâm un ar to palîdzîbu galîginomocîjuðies beidzot aizvilkâm bluíi lîdzmûsu bunkuram. Ak, grûtîbas, grûtîbas...

Nu varçja sâkt domât par montçðanasdarbiem. Vispirms jâsagâdânepiecieðamie montâþas lîdzekïi.Grûtâkais bija sadabût krietni garasskrûves. Lai visu sadabûtu, katrs devâs uzsavu pilsçtas pusi ar uzdevumusaorganizçt vajadzîgo. Viss, izòemot garâsskrûves, bija jau sagâdâts. Bet bez tâmneko nevarçja iesâkt. Pçdîgi laimçjâsskrûves sadzît kâdâ darba rîku noliktavâ.

Tagad kalâm un tçsâm, lai piemçrotuskrûves mûsu vajadzîbai un reizç bluíamasai. Un tâ pçc necik ilga laika, betlielas cînîðanâs, masîvais ierocis beidzot

bija stingri piemontçts bçrza bluíim.Bijâm droði, ka tagad varçsim lietotîpatnçjo ieroci it parocîgi.

Visi zinâja, cik laba sajûta, jauzbrukuma atvairîðanas kaujâ blakusstâvçja vesela kaudze piepildîtuloþmetçja trieciena kârbu. Tâpat tamvajadzçja bût arî tagad, it seviðíi, jaatcerçjâs ðî ieroèa ârkârtîgi âtrâs loþustrûklas, tâ milzîgo izðauðanas âtrumu...Vajadzçja pçc iespçjas vairâk îpaðâssedlu veidîgâs patronu kârbas, vienîgi artâm varçja ieroci lietot visiespaidîgâk...

Tûdaï gatavojâmies ceïâ uz lidlaukuar nodomu savâkt visas iespçjamâspatronu kârbas. Par daudz to nekadnevarçja bût. Aptîrîjâm visas lidmaðînas,un tur nepalika vairs nevienas kârbas. Bettad atcerçjâmies, ka nepârbaudîta palika

vçl viena lidmaðîna, kas gulçja vairâk uzMatu adatas lîkuma frontes pusi. Iekarsusisavâ sûtîbâ, devâmies ari uz turieni. Betjau pçc pâris soïiem tai virzienâ pçkðòiizcçlâs neganta apðaudîðanâs. Gaisâaizðvirkstçja raíete, un mçs gulçjâmpieplakuði asâ sniega garozai kâ miesîgaimâtei.

Apðaudîðanâs ilga vçl kâdas desmitminûtes. Pçc tam bijâm nomierinâjuðiesun uzsâkto gâjienu vairs neatsâkâm. Piemûsçjo posteòiem noskaidrojâm; kastarplaukâ manîti boïðeviku izlûki, un tienevarçjuði nociesties, tos neapsveikuði.Loþmetçja kârbu pilniem maisiemdevâmies uz savu bunkuru.

Nu bijâm droði, ka visas mûsuproblçmas bija pçdîgi atrisinâtas. Tagadjâsâk karot ar jauno ieroci. Stiepâm to

pozicijâ paðpaïâvîbas vaibstiem sejâs.Bet jau pie pirmâs izmçìinâðanas rûgtivîlâmies. Loþmetçjs lçkâja gandrîz tikpatnevaldâmi kâ iepriekð... Nu nolaidâsrokas gar sâniem paðamvisentuziastiskâkam mûsu projektadalîbniekam. Kâ tikt garâm ðainebûðanai? Gudrojâm atkal visi. Beidzotsâkâm pierast pie domas, ka mûsu priekðâbija problçma, kuru ierobeþotajoscietokðòa apstâkïos nebija iespçjamsatrisinât. Vienkârði trûks iespçju unlîdzekïu.

Turpinâjâm ikdienas kaujas arparastajiem ieroèiem, tikai spîdîgaislidmaðînas loþberis izaicinoði gulçjabunkura stûrî nekustinâts. Bet tadHermanim iekrita prâtâ apzeltîjama doma.Mûsu apstâkïos tâ bija ari vienîgâ pareizâ,

ja gribçjâm darbinât savu eksotiskoieroclti Holmas cietoksni.

Hermaòa plâns paredzçja, ka divivîri katrs no savas puses apkampj bluíapamatni un ar savu svaru mçìina turçt topçc iespçjas stabilu pie zemes. To tûdaïarî izmçìinâjâm. Un tik tieðâm, nu jauvarçjâm kaut cik cilvçcîgi paðaut, tçmçtun varbût pat trâpît...?

Lîdz ar ðâdu labvçlîgu atrisinâjumubija nodroðinâts darbs èetriem vîriem.Diviem kâ bluía turçtâjiem, treðam kâðâvçjam un ceturtam kâ patronu kârbumainîtâjam. Varçja strâdât ar sviedriemvaigos, un bieþi vien tâ arî strâdâjâm. Untas neskatoties uz visai atzîstamiemaukstuma grâdiem...

Atceroties, ka mûsu rîcîbâ bijamilzîgi liels patronu kârbu skaits, mçs

varçjâm atïauties izlietot èetrus vîrus pieloþmetçja, jo ietaupîjâm laiku uz patronukârbu pildîtâjiem, piegâdâtâjiem unlâdçtâjiem. Patronu kârbas mums allaþpietika visam kaujas laikam un daþkârtpalika vçl pâri. Tâ gâzâm âtras, nâvçjoðasun specifiskas rûkoòas pavadîtas loþustrûklas boïðeviku rindâs gandrîz vai bezapstâjas. îss pârtraukums iestâjâs vienîgipatronu kârbas pârmainîðanas brîtiòos...Bet tad gâja atkal vaïâ ar pirmatnçjoniknumu. Tukðâs kârbas piepildîjauzbrukumu starplaikos, lai allaþ bûtu parokai un gatavîbâ.

Lidmaðînas loþmetçjam nebija ilgijâgaida uz uguns kristîbâm. Jau nâkoðajârîtâ boïðeviku uzbrukumam sâkoties,vilkâm ieroci pozicijâ un Ðâvâm, kasniegs un grants vien pa gaisu juka.

Paðiem likâs, ka ðâvâm ar itin labiempanâkumiem. Arî ðauðanas troksnis bijapavisam atbaidoðs, bet mums paðiempatika. Tas loþmetçja âtrâs izðauðanassecîbas iespaids. Ar savu brînumierocikïuvâm pazîstami un slaveni visâcietokðòa rajonâ pavisam îsâ laikâ. Mûsukaimiòi abâs pusçs atzinâs, ka tiklîdzdzirdot mûsu âtrðâvçja ierieðanos, tûdaïpaliekot labâk ap sirdi un paðiem rodotiesjauns spars cîòai...

Kâ drîz vien uzzinâjâm nopârbçdzçjiem, boïðeviki, turpretim, bijadaudz atðíirîgâkâs domâs par mûsuloþmetçju. Pârbçdzçji izteicâs, ka visaboïðeviku fronte iepretim mûsu pozicijâmpazîstot un ïoti bîstoties no mûsu jaunâieroèa. Lîdz ko dzirdot mûsu âtrðâvçjaneðpetno troksni ar sekojoðâm zibenîgâm

loþu ðaltîm, daudzi krîtot vai panikâ...Tikai ðî iemesla dçï daudzos

boïðeviku uzbrukumos galvenais kâjniekutrieciens novirzoties mums abâs pusçsgarâm. Un ðî novirzîðanâs uz vienu vaiotru pusi, vai tâ nenozîmçja, ka mûsudarbs kïuva ievçrojami vieglâks? Karaapstâkïos nav nekas izdevîgâks kâ apkarotienaidnieku no flanka, paðiem nesaòemotfrontâlo uguni...

Kâ jau agrâk minçts, boïðevikiapkaroja mûs ar visiem ieroèiem,ieskaitot lidmaðînas. Tâ kâdu dienu gaisatelpâ virs mûsu cietokðòa parâdîjâsboïðeviku bumbvedçju tipa lidmaðînas,lai sâktu savu parasto grauðanas darbu.Boïðeviku lidotâju uzdevums nebût nebijavieglais. Lai izmestu nâvçjoðo kravu uztik maza laukumiòa, bija jâriòío un

jâgrieþas virs mûsu territorijas lokulokos. Un bieþi jo bieþi gadîjâs, kasmagâs, mums domâtâs torpçdas nogâzâsuz boïðeviku pozicijâm vai arî tâlâkaizmugurç.

Todien virs mûsu galvâm riòíojot,divâm lidmaðînâm kaut kas samisçiâs. untâs, pretçjos lokos grieþoties, saskârâs arspârnu galiem un sâka neglâbjami gâztiesslîpi uz leju. Viena pat aizdegâs un, liesmuvçrpetçm apòemta, akmens kritiena âtrumâtuvojâs egïu galotnçm iepretim Policijasgravai...

Liekas, ka nebûs grûti iedomâtiesmûsu prieku un gaviles, ðo impozantoskatu vçrojot. Vairs neviens karotâjsnesçdçja bunkuros. Visi gribçjapapriecâties par tik neikdieniðíu gadîjumupelçkajâ ikdienâ. Nu bija pienâkusi mûsu

reize saukt: urrrâ!Tâ, prieka aizrauti, nomaz

nepadomâjâm, ka varçtu gadîties, ka mumspar ðo priecâðanos vçlâk bûs jâsamaksâ.Un tâ arî notika. Lielo priecâðanospârtrauca artilçrijas apðaudes ðâkSanâs.Boïðeviki taèu nevarçja pielaist, ka mçspar viòiem smejamies. Viòi ari nevarçjapalaist garâm izdevîbu uzbrukt nobunkuriem iznâkuðiem pretiniekiem, kasneslçpjoties lçkâja apkârt kâ bçrni...

Lîdz tikâm savos bunkuros, bijaievainotie un bija ari pa krituðam... Kasgan varçja izrçíinât visus ðos leòíus?Cilvçcîga sajûsma daudzkârt bijajâsamaksâ ar locekïiem vai pat galvu.Traucçjoðâ boïðeviku artilçrijas ugunstovakar turpinâjâs ilgi, ilgi, lîdz pârielenktâs pilsçtas siluetu nolaidâs dziïas

un tumðas nakts plîvuri...Vçl atcerçsities agrâk pieminçto

slaveno bijuðâ GPU cietuma namu. Pie tâapstâsimies vçlâk vçlreiz, lai apskatîtu ðofainomenu tuvâk. Ðobrîd gribu pieskartiestikai ðî vienreizçja atbalsta punktakomandantam kapteinim Bî-keram.

Bet pirms tam svarîgi noskaidrotdaþas lietas, kam sakars ar apskatâmovielu. Kâ zinâms, vâcu armijâ pastâvçjasenas, visos laikos atzîtas un koptastradicijas. Viena ðâda tradicija nosaka, kavâcu armijâ pastâv èetras karavîru kastas:ìenerâlitâte, virsniecîba, apakðvirsniecîbaun vienkârðo karavîru masa. Striktinoteiktas lînijas iezîmçja un nosacîja, koviena vai otra kasta drîkstçja atïauties unko ne. Tâ, piemçra dçï. nekad nebijagadîjies, ka kâds ìenerâlis izrâda savas

emocijas pret kâdu virsnieku, toapkampjot...

Ðo mûþseno tradiciju tomçr pârkâpaHolmas cietoksnî. Ðajos ârkârtçjosapstâkïos izðíiroðais faktors bija vienîgitikai virs un tradicijas ðeit klusçja unatkâpâs... Un tâ notika,ka, apbalvojotkapteini Bîkeru ar Bruòinieka pakâpesDzelzskrustu, ìenerâlis Ðçrers, apsveicotapbalvoto, to lielâ sirsnîbâ apkampa! Vaipieminçt to, ka abiem arî acu kaktiòitoreiz nepalika sausi?

Kapteinis Bîkers vçl ilgi un varonîgiaizstâvçja par atslçgas punktu kïuvuðoatbalsta punktu — GPU cietuma drupas.Liktenim tomçr bija labpaticies, kaBruòinieka krusta kavalieris krita èetrasdienas pirms Holmas cietokðòaatbrîvoðanas... Labi, ka viòð pats to nekad

neuzzinâja...Jâpatur prâtâ tâs ziemas arktiskais

aukstums. Tâ iespaidâ visa mûsu dzîvecietoksnî pamatîgi pârveidojâs. Uzradâsvisâdas problçmas. Seviðías grûtîbassagâdâja sasaluðâs pârtikas vielas. Betpie visa ar laiku pierada un atrada veidus,kâ problçmas atrisinât. Tad tâmnepiegrieza vairs nekâdu uzmanîbu.

Lielas nepatikðanas tomçr sagâdâjasasaluðâ maize. Klaipi bija jâsadala starpkaravîriem vienlîdzîgâs daïâs un mazosgabaliòos. Bet kâ lai to izdara? Mçìinâjacirvjus, bet ar tiem allaþ atðíçlâs visaidaþâda lieluma gabali. Beidzot nosprieda,ka. lai sadalîtu maizes kukuli lîdzîgâsdaïâs, jâlieto asi zâìîði. Zâìçðanasiznâkumâ raduðâs maizes "skaidas"pielika zupai. Tâ nevienam nenodarîja

pârestîbu. Nevienu neinteresçja, kâkaravîri apstrâdâja sasaluðo maizesklucîti, sagatavojot to çðanai. Laisasaluðo pârtiku pârveidotu, izstrâdâjavisâdas metodes. Visâs metodçs galvenolomu spçlçja kâda kurinâmâ ierîce.Asprâtîgi kaujinieki pat sadalîja apgâdestorpçdu dzelzs apvalkus îsâkos gabalos unizgatavoja no tiem provizoriskaskrâsniòas. Paði sauca tâs par kamîniem.Pie spirgtâs liesmiòas varçja ne tikvienapsildîties paði, bet arî atkausçt sasaluðomaizi. Uz ðiem kamîniem varçja patuzsildît kafiju... Tie tik bija kamîni!

Visai impozants skats atklâjâsnaksnîgajâs stundâs,kad pâr kaujas laukulidinâjâs daþâdâs krâsâs spîdoða

municija. Parastais piía melnums

tagad bija loþu spietailuminçts. Gribçjâsïauties uzburtâs vîzijas skaistumam. Betapziòas skaudrâs ðíautnes brîdinâjaneaizrauties ar ðâdâm çrtîbâm. Tâatgâdinâja, ka uz katras spîdoðâs lodîtesspârniem sçdçja kaulainâ vecene... Un tâceïoja lodei vienmçr lîdzi, cerîbâ,ka ðauðalas un aukstas tirpas pârskrçjamugurai un visiem kauliem. Brrr! Un tûdaïðis skats likâs krietni vien mazâkfascinçjoðs. Vai nebija tomçr daudz labâk,ja ðâva ar parasto municiju? Neredzamâsbriesmas nebija jâgaida. Tâs piezagâs bezgaidîðanas. Un cik labi ir tiem, kas nezin...

Skaisti lieli koki greznoja mumsierâdîtâ frontes iecirkòa tieðo aizmuguri.Dziïumâ aiz tiem pletâs milzîgi liels ungarð zirgu stallis. Toreiz tur mitinâjâsbaltraibi zirgi. Tagad pazuduði un

sakropïoti bija koki, jau sen kâ nodedzisbija stallis un pazuduði bija arî zirgi.Artilçrijas saðíaidîti v'ai sadeguði.

Izmantojot kâdu klusâku brîdi,aizgâju apciemot draugus blakus bunkurâ.Atgrieþoties, nodeguðâ zirgu staïïatuvumâ savâdâ kârtâ tikai tagad ievçrojukupenâs iegrimuðu mazu nojumîti. Taigarâm ejot, saules atstars iedzçla acî. Kasgan varçja tâ spîdçt ðâdâ postaþasnostûrî? Lai pârliecinâtos, paspçru pârissoïus sâòus. Starp veciem maisiem gulçjasidrabaini balta konservu kârbiòa. Pacçlumaisa stûri. Jâ, tur jau bija pusmaisapilnums skaistâm kârbiòâm. Neuzticîgiapkârt palûkojies, steidzîgi piebâzu pilnaskabatas ar konserviem. Pârpalikuðâsnoslçpu dziïâk nojumes stûra tumsâ.Dârgais atradums bija jânoslçpj

garâmgâjçju ziòkârîgajiem skatiem.Priecîgs devos atpakaï uz mûsu bunkuru.Nu varçjâm atïauties drusku papilddevasnoliesçjuðajâ çdiena kartç...

Vçlâk uzmâcâs domas, kâ tas varçjagadîties, ka neviens cits nebija atklâjis ðogardumu maisu pirms manis? Laikamnevienam nebija iznâcis tur garâm iet tieðitai laikâ, kad saules staru leòíis atstarojaliktenîgo signâlu. Kâda sagadîðanâs?

Bija skaidrs, ka kâds karavîrs vaigûsteknis zinâja par ðo noslçpumu un palaikam atzagâs papildinât pârtikas devas.Bet laika tecçjumâ konservu maisazinâtâjs varbût aizsteidzâs uz turieni, kurðâdu zemes mantu vairs nevajaga. un visabagâtîba palika bez saimnieka it vientuïa.Un tad man gadîjâs tai nejauði uzkultiesvirsû....

Nogarðojot sidrabaino kârbiòusaturu, atklâjâs, ka tâs saturçja bezgalagarðîgas portugâïu sardînes. Mansatradums bija neatsverams, jauks unnesamaksâjams mûsu vârgâs pârtikaspapildinâjums. Itin bieþi tagad aizzagos uztikai man zinâmo nojumîti. To darîjulielâkoties un parasti naktîs, lai ðajâsslepenajâs gaitâs neviens mani nevarçtunovçrot. Cilvçks grib dzîvot un tamdçï iregoists. Tâds ir dabas iekârtots nolikums:arvien mçìinât saglabât sevi cerîbâ, ka...

Mana papildus pârtikas noliktavadarbojâs ar labâm sekmçm visai ilgulaiku, un slçptuvîtç krâjumi jau gâja uzbeigâm, kad kâdu nakti vairs nevarçjuatrast nojumi. Kâ apstulbis tekâju apkârt,bet viss izlikâs kâ sveðs un nekad iepriekðneredzçts. Acîm redzot, kâda

nomaldîjusies granâta bija uzodusi manuslepeno papildus pârtikas krâjumunoliktavu un to pamatîgi saârdîjusi...

Bijâm paspçjuði garðîgâs sardînesârkârtîgi iecienît. Tieði tamdçï ðis likteòasitiens trâpîja mûs pavisam nelâgâ vietâ.Kâ vienmçr dzîvç, zaudçtâ vçrtîbu tâîsteni saprotam tikai tad, kad kaut kâ vairsnav. Mums nu atlika vienîgi kavçtiespatîkamâs atmiòâs, ik pa laikam norijotmutç sakrâjuðâs siekalas...

Tautas mutç bieþi dzird izteicienu:— "garðo pçc suòa!" Kaut kam lîdzîgigarðoja arî mûsu kopkatla izsniegtâsviras. "Gulaða lielgabala" viras jau labulaiku garðoja tâ savâdi, it kâ salkani... Tâkâ nebija speciâla pamata aizdomâm,sâkumâ nepiegriezâm ðim apstâklimnekâdu ievçrîbu. Bet kad ðî îpatnçjâ

piegarða ne tikvien nepazuda, bet vçlpastiprinâjâs, sâkâm interesçties un meklçtizskaidrojumu. Ðîs akcijas iznâkumâuzzinâjâm, ka nelâgais salkanums zupâsbija vedams sakarâ ar tur pievienoto zirgugaïu...

Neskatoties uz to, ka jau ilgâku laikubijâm ðîs viras çduði, nu sâkâs grûtîbas.Karotâji vairs nevarçja zupâm virsûskatîties, un tiem nedaudziem, kam bijavienalga, tagad sâkâs zelta laiki... Cilvçkstomçr bija savâds radîjums!

Bet bada laikâ velns muðas çd. Untas mâca pierast pie visa. Tâ pie visapieradâm arî mçs, smalkie kundziòi...Mâcîjâmies cienît jebkuru çdienu, zirgugaïas zupas ieskaitot. Un ne tik tas vien.Ielenkuma beigu posmâ, kad nesaðíaiditaslauku virtuves visâ cietokðòa rajonâ vairs

nevarçja atrast, mçs ar izjustu labsajûtuatcerçjâmies tos labos laikus, kadkopkatls vçl izsniedza garðîgas zirgu gaïaszupas... O tempora, o mores...!

Uz pavasara pusi cietokðòa aizstâvjuuzturs sastâvçja tikai no tâ sauktâs sausâsdevas un kaut kâda, kafijai vai tçjailîdzîga ðíidruma. Tad daþkârt pa bunkurastûriem dzirdçja karotâjus sapòojam: —kaut jel kâdreiz dzîvç dabûtu atkal iestrçbtmçriòu siltas zupas... tikai pârmaiòasdçï...

Holmas cietoksnis izcçlâs, citastarpâ, arî ar to, ka viss ðeit bijasavâdâks. Tas attiecâs arî uz mûsubunkuru. Arî tas savâ bûtîbâ bija îpatns.To bijâm iekârtojuði kâdas nodeguðasmâjas puspagrabâ un tajâ varçjâmkustçties tikai tupus un râpus. Virs

puspagraba uzbûvçjâm masîvu griestukârtu, kas pasargâtu no artilçrijas vaigranâtmetçju uguns. Tagad viss bijapiesnidzis un pieputinâts un arî sasalis. Nutas veidoja stipru patvertni. Kâ tâds tasbija pieòçmis apkârtnes pelçko un gaiðipelçko iekrâsojumu un pilnîgi iekïâvâsapvidû. Karojot normâlos frontesapstâkïos, bunkurs bija vieta, kur karotâjsvarçja atvilkt elpu un izslieties visâaugumâ, tai paðâ laikâ jûtoties samçrâdroðs.

Tâ kâ mûsu bunkura griesti bijasliekðòa augstumâ, tajâ ierâpojâm. Tâvienâ galâ pastâvîgi kvçloja èugunakrâsniòa. Dienesta norîkojumu kârtîbâviens vîrs allaþ gâdâja par to, lai krâsniòapildîtu tai paredzçto uzdevumu. Ik reizesieklûpot bunkurâ, sejâ iesitâs milzîgs

karstuma vilnis. Un tikko tajâ ievçlies,katrs tûdaï uzmeklçja brîvu vietu starpgulçtâjiem un lîda tajâ iekðâ.Vienalga, vailielgabali ðâva vai lidotâji izmetatorpçdas, visi tûdaï aizmiga, lai pçc pârisstundâm atkal dotos no siltâs vietas laukâ.

Kâ nebûs grûti iedomâties, biezisaìçrbtiem guïot pârkurinâtâ bunkurâ,karotâji pagalam sasvîda un dabûja patslapjus kreklus. Krâsniòas kurinâtâjsbieþi vien pârcentâs un nokveldinâja topagalam sarkanu. Tâdâs reizçstemperatûra bunkurâ sakâpa ârkârtîgiaugstu un svila pat ausis... Bet karotâjinebija ðeit ieraduðies, lai izvçlçtos. Tiembija jâpieòem viss tâ. kâ tas nâca. Un mçsto tâ arî pieòçmâm.

Lîdz slapjiem krekliem pârsvîduðiekarotâji metâs no bunkura karstuma

Krievijas ziemas nakts puteòos, vçtrâs unarktiskâ salâ. Tad, uz vçdera lienot un arelkoòiem airçjoties, virzîjâs pa ledûpârvçrtuðos taku uz savâm posteòuvietâm. Uz vçdera lîðanu piekopa, joboïðeviku loþmetçju uguns bija ievizçtaun gûlâs turpat pirksta platumâ virs mûsumugurâm. Gadîjâs pat, ka daþi norâvâskârtîgas strîpas pâr mugurâm, ja nebijapietiekami pazemîgi lîduði... Strîpas tadârstçja dienâm ilgi, bet muguras bijakïuvuðas itin lokanas... Tâ gâja, janerespektçja kara ikdienas nopietnîbu!

Vislielâkais brînums tomçr bija, kaneskatoties uz visâm grûtîbâm unneregulâritâtçm, nenovçroja, ka kâds bûtusaslimis. Nevienam nebija pat iesnu... Untâ visus Holmas cietokðòa mçneðus. Ðajâsakarîbâ paði mçïojâm, ka tam, ko liktens

iemîïojis, tas pat vistrakâkajos apstâkïosnesûta ne tik daudz kâ iesnas.

Citu atmiòu starpâ seviðíi asi izdalâsepizode, ko piedzîvojâm kâdu svçtdienaspçcpusdienu. Saules staru zelts lija pârHolmas cietokðòa ðâviòu dûmunomelnoto sniegu, kas ður tur râdîjagaiðâku plankumiòu. Visapkârt valdîjanepierasts un savâds miers un klusums,kâds labi piederas svçtdienaspçcpusdienai.

Uz muguras sniegâ atgâzies,raudzîjos debess zilumâ un ïâvos sapòiemar vaïçjâm acîm. Domas neviïus aizklîdanetveramos tâlumos, un uz brîdi aizmirsâsdzîves rûgtâ tieðamîba visapkârt. Domâjupar visu to, kas pasaulç vçrtîgs, labs unskaists. Bet kâda tam visam jçga, ja mumsðeit jâsmok kâ stûrî iedzîtiem zvçriem.

Kaut kur dzîve vçl ir dzîves vçrta, bet mçsesam noíerti lamatâs. Mçs velkam savunoþçlojamo eksistenci kâ ar Damoklazobenu virs galvas. Zobens varçjaatraisîties kuru katru mirkli un saðíaidîtgalvu.

Gandrîz vai atbaidoðs klusums. Bettad to pârtrauc jautra èivinâðana. Skatosun ieraugu uzkrîtoði mazu putniòu, kaslçkâ turpat netâlu virs manis artilçrijassaðíaidîtâ bçrza ðíçpelçs. Tas izskatâsvaren jautrs un priecîgs. Nu lasîjumazajam nebçdniekam pamâcîbu: tumazais, jautrais draugs! Kam esi tikneprâtîgs un kavç laiku uz nâvi notiesâtam,kas nevar no ðî nolâdçtâ sprostaizlauzties? Kas gan tev te bûtu ko meklçt?Kukaiòu visur citur ir daudz vairâk nekâðajos saârdîtajos kokos. Tu taèu esi savu

spârnu pavçlnieks, kam nelaidies tâluprojâm. Projâm no ðî neðpetnâ zemesnostûra, kur nâve un iznîcîba dzîres svin...Un ja tev tas nav skaidrs, tad es tev topateikðu, ka starplauku pârlidojot, parolitev neviens neprasîs... un nevienâvirzienâ! Tâtad, rîkojies un sveicinibrîvîbu tur tâlu aiz trejdeviòiem kalniem,kad tur nonâc. Un kâdreiz noskaiti lûgðanupar visu to, ko ðeit redzçji... Vai jâ?

Bet brîvais un neprâtîgais putns, kamvisas iespçjas brîvam pazust no ðîneðpetnâ cietokðòa, kur izkûp vienadzîvîba pçc otras, to nedara. Tâ vietâ tasjautri lçkâ pa sakropïotâ koka zariem,izmantodams paðreizçjâ brîþa miermîlîgoklusumu, kas katru mirkli var pârvçrstiesdraudoðâ ellç un aprît mazo putniòu reizçar simtiem citu jaunu dzîvot gribçtâju...

Vai bûs vçl kâdreiz lemts redzçt kaut kono tâ, kas sirdij tuvs un nepiecieðams?Vai bûs?

Lîdz ar pçkðòu vçja brâzmu kâatbilde uz pçdçjo jautâjumu mûsupozicijâm pârðalca asi cirstas boïðevikuloþmetçja kârtas: — Tra-tra-ta-ta-taâââ,tra-tra-ta-ta-taâââ! Un tad ðîmizaicinoðâm loþu ðaltîm atsaucâs citas.Beidzot balsis pacçla arî mûsu ieroèi, untâ drîzi vien viss mûsu frontes iecirkniselsoja dziïas uguns izmaiòas kaismç...

Biju jau pazudis bunkurâ, un viensman bija skaidrs: ja vien kâdreiz dzîvsizkïûðu no ðîs pekles, allaþ atcerçðos ðokluso svçtdienas pçcpusdienas meditâcijuun sprediíi elles priekðtelpâ...

Dziïajâm sniega kupenâm piemitaslavçjama îpaðîba — boïðeviku granâtas

tajâs bieþi vien nesprâga. Tâm vajadzçjauzsisties uz cieta pamata, lai eksplodçtu.Tâ bija mûsu laime daudzos gadîjumos...

Viesuïuguns beidzâs. Trauksme! Kâparasts, pçc ikviena viesuïuguns brâzienavçl ður tur krita pa retai granâtai, betcitâdi viss bija savâdi kluss. Krita biezs,austrumu vçja dzîts sniegs. Tas nelâgisitâs mûsu sakarsuðajâs sejâs. Mûsu acisnemitîgi urbâs puteòa baltajâs vçrpetçspriekðlaukâ, mçìinot saskatît koaizdomîgu, bet bez panâkumiem.

Ðis bija savâds rîts. Vienu brîdi manlikâs, ka saklausîju metallisku skaòu.Pavisam sasprindzis klausîjos ar milzîgupiepûli atkal. Bet viss, ko varçjasadzirdçt, bija skaudrâ vçja gaudoðana.Bet kas te ðorît notika? Nupat metalliskaskaòa, tagad, likâs, degunâ iesitâs

marchorkas smaka. Un tad pçkðòi likâs, kaputeòa grieztâ sniega vçrpete nedabîgisakustçjâs un acu priekðâ viss sâka òirbçtun grîïoties...

Uguni! Un karotâji ðâva baltâ puteòavçrpetçs, îsti nemaz neredzot kam. Bet taddrîzi jau arî varçja redzçt, ka apmçrampiecpadsmit soïus no mûsu pozicijâmlîgojâs, bruka, lûza un juka baltu eglîðumasa un boïðeviku kâjnieki aiz tâs unstarp to. Nu gâzâm zemç íçdi pçc íçdes,lîdz jaunas vairs nesagaidîjâm...

Ar boïðeviku tâ rîta velniðíîgo plânuvisâ pilnîbâ iepazinâmies, pçc kaujasnopratinot saòemtos gûstekòus. Bijaizgudrots pavisam bezdievîgs triks, kasbalstîjâs uz psîcholoìiskas viltîbas. Katrssarkanarmietis vienâ rokâ turçja sevpriekðâ balti apsmidzinâtu eglîti tâ, lai tâs

zari cieði sakïautos ar blakus nesto eglîti.Otrâ rokâ katram bija tâ sauktâ "kazaskâja" — septiòdesmitdivreiz ðaujamâmaðînpistole. Ðâdâ veidâ lçnâmtuvojoties, uzbrucçji varçtu paliktnepamanîti art bez puteòa sniegupalîdzîbas... Balto eglîðu "sçta" bijavienreizçjs maskçðanâs sasniegums, tasjâatzîst! Viltîbas izveðana: slçpjoties aizeglîðu sçtas, pievirzîties mûsu pozicijâmtik tuvu, lai ar nâkoðo soli jau bûtu mûsuslçpòos. Tad nosviest eglîti un triekt mûsurindâs iznîcinâtâju automâtisko ieroèuuguni... Ja plâns bûtu izdevies — neviensmûsçjais tâ rîta uzbrukumu nebûtupârdzîvojis. Tas nu bija pavisam skaidrs!

Kad mums likâs, ka nav vairsneviena uzbrucçja, kas varçtu izrâdîtiesmums bîstams, pârstâja strâdât mûsu kaulu

zâìi, un pâr mûsu frontes iecirkni atkalnolaidâs liels miers un klusums. Neviensnevarçtu pateikt, ka te vçl nesen elsojasmaga un nikna kauja.

Pa to laiku bija kïuvis jau itin gaiðs,un nu jau varçja redzçt, kâ izskatîjâsstarplauks mûsu poziciju priekðâ. Ðî rîtaboïðeviku uzbrukums bija atstâjis mûsupoziciju tieðâ tuvumâ milzîgu krituðovalni. To jau varçja arî saprast. Nebijataèu nekâdu iespçju atkâpties, ja bija tiktuvu mûsu pozicijâm. Visus noguldîjamûsu ieroèi. Vajadzçja tikai redzçtstrâdâjam mûsu lidmaðînas âtrðâvçjuloþmetçju... Ar to vienu paðu jau bûtupieticis. Starp krituðajiem lielâ nekârtîbâredzçja izsvaidîtas baltâs eglîtes, krustâmðíçrsâm izjauktas.

Bet drîzi vien viss kaujas lauks

apsniga — maz vien vairs kas liecinâja,ka tepat netâlu no mums gulçja cilvçkumasa, kas vçl nebija paspçjusi patatdzist... Kas to varçja pateikt, kas bijalaimîgâki — tie tur mûsu poziciju priekðâuz mûþiem apklusuðie vai mçs, kas vçldzirdçjâm, darbojâmies un jutâm? Un tadnedaudz vçlâk arî es varçju vairs tikaidzirdçt un just... just bezgala skaudrassâpes... Bet par to runâsim, kad bûsim tiktâlu.

Kâ jau agrâk pieminçju, mçsdaudzçjâdâ ziòâ bijâm paðapgâdnieki. Laitikai atceramies apìçrba gabalu akcijas.Jau pieminçju arî mûsu cenðanos iegûtpersonîgâ lietoðanâ "kazu kâjas", kas bijadaudz pârâkas par vâcu maðînpistoli.Tagad, kad boïðeviki paði bija pienesusisimtiem kâroto ieroèu tepat mûsu deguna

priekðâ, vajadzçja tikai pastiept roku unizvçlçties kâdu ðâviòu nesadragâtuðaujamo. Tâ arî darîjâm. Un drîzi vienvisiem bija sava "kazas kâja". Palika pârilielâks daudzums vçrtîgo ieroèu. Tosnodevâm noliktavâm izdalîðanai citâmvienîbâm. Nâkoðâ dienâ dzirdçjâm, kamaðînpistoles izíertas tik neiedomâjamiâtri, ka nevarçjuði pat attapties.

Mçdz teikt, ka katram labumam lîdzinâkot arî zinâms sliktums. Ðoreiz mûsusliktums izrâdîjâs tas, ka tik daudzstobriem nepietika municijas. Jâatceras,ka "kazu kâjas" ripveidîgâ magazîna ierijasevî septiòdesmit divas patronas un kaujâtâs âtri iztukðojâs.

Normâlos frontes apstâkïos varçtunoorganizçt izlûkoðanas iebrukumuboïðeviku pozicijâs un tuvâkâ aizmugurç

un pârvest municiju visam bataljonam.Mûsu apstâkïos ðâdus luksus gâjienusnevarçjâm atïauties, un tamdçï bija vienjâgrieþas pie gaisa spçku vadîbas unjâpasûta krievu maðînpistoïu municija.

Vâcu aizmugures noliktavas glabâjamilzîgus visâdu municiju krâjumus, kaskrita vâcu rokâs kara sâkuma posmâ. Nubija pienâcis laiks sâkt ðos krâjumusizlietot pret ðo krâjumu kâdreizçjiemîpaðniekiem. Tâds ir kara laiks!

Ðeit vietâ atcerçties, ka kara sâkumâHitlers ar speciâlu pavçli aizliedza vâcuordeòus pieðíirt ârzemniekiem.Ârzemnieku apbalvoðanai nodibinâjaveselu rindu citus, tikai tiem pieðíiramus,kâ mçs tos saucâm, "bïen-dakus". Krievubrîvprâtîgie bija sajûsminâti arî par tiem.Tâpat lietuvieði. Bet latvieðu karotâjiem

deguns turçjâs daudz augstâk. Mûsunostâju spârnoja doma par izlieto asiòuvçrtîbu. Mçs uzskatîjâm, ka latvieðukarotâja asinis ir vismaz tikpat augstuvçrtçjamas kâ vâcu...! Un izejot no ðîloìiskâ sprieduma, ieskatîjâm, kalatvieðiem pienâkas tie paði apbalvojumi,kas mûsu vâcu kara draugiem!

Jau janvâra beigu cçlienâ pçc kâdasekmîgi atsista boïðeviku uzbrukuma maniun pâris vâcu puiðus stâdîja priekðâapbalvoðanai ar Dzelzskrusta otrâspakâpes ordeni. Pçc daþâm dienâm abusvâcu karotâjus izsauca uz kaujas iecirkòakomandanta bunkuru. Kad tie atgriezâsvienîbâ, pie abu krûtîm izaicinoði gailçjameln-balt-sarka-nâs lentçs iekârtiDzelzskrusti.

Sâkumâ domâju, ka vçlâk varbût uz

iecirkòa komandiera komandpunktuaicinâs ari mani. Aiztecçja vairâkasdienas, un nekas nenotika. Pie sevisklusîbâ nospriedu, ka man kâ ârzemniekamðo apbalvojumu laikam nekad neredzçt.

Daudzkârt virs mûsu cietokðòarajona izmeta boïðeviku propagandasskrejlapas ar visdaþâdâkâm idejuapakðstrâvâm. To teksti lielâko tiesu bijaïoti naivi un, tâ sakot, ar baltiem diegiemðûti. Tamdçï vâcu karavîri uz skrejlapâmnopietni neuzíçrâs. Bija pat lozungi nokomunistu partijas vârdnîcâm, kasvâcieðiem pavisam nebija pazîstami untamdçï neatstâja ne mazâko iespaidu.

Bet cita starpâ bija kâdspslcholoìiski dziïi pamatots un tâpçcpavisam bîstams propagandas materiâls.ÐI skrejlapa ar zîmçjumu un tekstu uz tâs.

Fotomontâþas ceïâ skrejlapa attçloja vâcukaravîra sievas guïamistabu ar paðakaravîra fotogrâfiju pie sienas. Uzkrçsliem un galdiòa nekârtîbâ sasviestidaþâdi apìçrba gabali, sievietes unvîrieða. Gultâ aizmigusi blonda"Annchen" tipa sieviete, tai blakusmelniem matiem un bârdu piegulçtâjs —acîm redzams ârzemnieks... Un taduzraksti: "Kamçr vâcu karavîri cînâsfrontç, vienpadsmit miljoni ârzemnieku-strâdnieku—uzturas Vâcijâ, kur Hitlers tosaizvilinâjis vai atvedis, kamçr miljoniemvâcu vîru bezjçdzîgi un bezmçríîgi krîtAustrumu frontç."

Lûk, kur slçpâs riebîga intriga! Ilgielaika posmi, kas parasti ðíîra karotâjus noviòu ìimençm, padarîja ðâda veidapropagandas âíus par pavisam bîstamiem

ieroèiem. Tas seviðíi sakâms par militâroneveiksmju periodiem. Uz tiem tasattiecâs visefektîgâk un visvairâk.

Kâ labi saprotams, boïðeviki gribçjaieòemt un iznîcinât Holmu ar vienalgakâdiem zaudçjumiem un visiem to rîcîbâesoðiem lîdzekïiem. Holmas cietoksnis,mazâ saliòa lielajâ meþu un purvâjuapvidû, aizsprostoja ceïu visai ìenerâïaPurkâjeva treðajai boïðevikutriecienarmijai uz rietumiem, Latviju unIgauniju, kas bija boïðeviku tâlâkaisoperatîvais mçríis.

ÐI apsvçruma dçï uzbrukumicietoksnim kïuva arvien niknâki unniknâki. Boïðeviki dzina kaujâs arvienlielâkas kâjnieku masas cerîbâ, ka,cînoties pagalam pârguruði un pretdaudzkârtçju pârspçku, varbût viòu

spiedienu neizturçsim... Pret mûsupozicijâm raidîja uzbrukumus gan dienâs,gan arî naktîs. Visu laiku mçìinâja atrastmûsu lînijâs vâjâku vietu, no kurienesuzspridzinât visu cietoksni. Bet laimîgâkârtâ boïðevikiem neizdevâs tâdu vietumûsu cietokðòa aizsardzîbas pozicijâsatrast. Tiem atlika tikai dzît kâjniekumasas mûsu iznîcinoðajâ uguni...

Vçstures skatîjumâ krievukaravadoòi arvien operçja ar masâm unnerçíinâjâs ar zaudçjumiem. Cilvçkulielajâ vergu impçrijai bija pietiekami.Arî boïðeviki varçja atïauties nerçíinâtiesar zaudçjumiem, jo viòu rîcîbâ bijatûkstoðiem sibirieðu, kas tikko ieraduðiesno tâlajiem austrumiem, lai glâbtuMaskavu un tâs valdnieka, ûsainâ gruzîna,plânus.

Mûsu spçki tai paðâ laikâ ne viennevarçja tikt papildinâti, bet katru minûtidiltin dila. Dila nepârtraukti, tai paðâlaikâ laupot mums katru izdevîbu kaut cikatpûsties... Mûs sita un dauzîjanepârtraukti. Boïðeviki spçlçja arî uz ðostîgu. Pârguruðos karotâjus vieglâkpârspçt... Un mçs prasîjâm viens otram:cik ilgi viss vçl varçs tâ iet un turpinâties?Bet tik gudrs nebija neviens, kas varçtupareizi atbildçt uz ðo jautâjumu...

Jau agrâk pieminçju stratçìiskivissvarîgâko punktu Holmas cietoksnî —bijuðo GPU cietumu. Tagad cietokðòaaizstâvju rîcîbâ bija vairs tikai ðîmarkantâ cietuma mûri un drupas.Vairâkstâvîgais liela apmçra akmeòu uníieìeïu cietuma masîvs pats izskatîjâs kâcietoksnis. Tajâ bija vairâk desmit istabu.

Ârçjâs tâpat kâ iekðçjâs sienas ' lielajaiceltnei bija bieza mûra. Èeka jokusnepazina.

Visam vajadzçja bût stingram undroðam. GPU cietums atradâs itin padziïipilsçtas iekðienç. Bet tiekdamies pçc ðîprestiþu cçlçja objekta, boïðevikiaizmirsa zaudçjumu rûgtumu. Uz mûsuaizstâvçðanâs pozicijâm ðajâ vietâattîstîja nepârtrauktu spiedienu. Ðîspiediena iznâkumâ ar laiku mûsupozicijâs atspieda atpakaï lîdz pat cietumatieðam tuvumam. Ðeit galvenâ kauju lînijaapstâjâs uz visu Holmas cietokðòa laiku...Ðeit tâ palika neiedragâta unnesadrupinâta...

Bet ðis bija vienîgais ðâda veidaielocîjums Holmas cietokðòa aizstâvjupoziciju lokâ. Abas puses apzinâjâs GPU

cietuma stratçìiskâs priekðrocîbas, untâpçc ðî vieta izvçrtâs par visa cietokðòagalveno atbalsta punktu, un tâpçc arîcietuma drupâm uzbruka ar vislielâkajiemspçkiem un vairâkas reizes katru dienu.

No cietuma drupâm varçja apkarotplaðu rajonu. Dabîgi, ka mçs izmantojâmðîs priekðrocîbas. Bet ja boïðevikiemizdotos pâríert ðo punktu, to rîcîbânonâktu iespçja paralizçt visu cietokðòaiekðçjo dzîvi. No cietuma mûru augðçjiemstâviem atklâjâs ieskats mûsu cietokðòavidienç lîdz pat Lovatas krastiem...Tamdçï GPU cietuma mûri bija kâ dadzisboïðeviku komandieru acîs, nemaznerunâjot par prestiþa jautâjumu. Kâ tasgan izklausîjâs: vâcu asinssuòi, tâboïðeviki mûs sauca, saimniekoja GPUcietumâ...

Vçl vairâk. Gadîjumâ, ja mçs zaudçtuðo stratçìiski svarîgo punktu, mûsuaizstâvçðanâs pozicijâs bûtu jâatvelkdaudz dziïâk pilsçtas iekðienç. Jâ, bet ciítâlu dziïâk tad mçs savas frontes lînijasvispâr vairs drîkstçjâm atvilkt? Tad jaumçs varçtu atspiest mûsu muguras pretcietokðòa otras puses aizstâvju mugurâm...Tad kaujas apstâkïos nedrîkstçtu vairsdroði ðaut aiz bailçm, ka netrâpâmsavçjiem. Mûsu cietokðòa rajons lîdz arto bûtu pârvçrties par ðauru strîpiòu...

Tâtad bija pavisam skaidrs — mçsvienkârði nevarçjâm atïauties pielaistðâdu situâciju... Un nu bija mûsu reizeizteikties: lai maksâ ko maksâdams, mumsGPU cietuma drupas jâtur

Noskaidroto iemeslu dçï ap GPUcietuma mûriem tad arî norisinâjâs

asiòainas un meþonîgi zvçrîgas kaujas.Pret ðo vietu vçrsa vismaz vienu spçcîguuzbrukumu katru dienu, bet daudzkârtatbalsta punktam Uzbruka lîdz astoòâmreizçm dienâ. Un bieþi vien cietumadrupâm uzbruka boïðeviku kâjnieku masasvairâku smago tanku atbalstâ. Tankusapkaroja ar vienîgo mûsu iespçju — rokasgranâtu saiðíiem. Ai, kâdas aknas prasîjaðâda tanku apkaroðana! Bet mçs jau pa ðolaiku bijâm iztrenç-juðies mednieki. Unbijâm auguði reizç ar uzdevumu...

Mûsu laime vçl bija, ka èekisti savâlaikâ padomâjuði par to, ka Holmascietokðòa aizstâvjiem vajadzçs masîvu,ârkârtîgi stipri nobûvçtu atbalsta punktu,kam daudz nekaitçja pat smagâko tankulielgabalu granâtas. Labais biezo unmasîvo sienu labirints un reþìis...

Visi jau sen zinâja, ka bieþi vienpirmajâ un daþkârt pat otrajâ stâvâiebruka boïðeviki, bet augstâkajos stâvossaimniekoja cietokðòa aizstâvji. Ðeit nubija izdevîba izlietot daþâdusizgudrojumus un improvâcijas. No kaujâmbrîvajos brîþos karotâji gudroja, kâdustrikus varçtu pielietot nâkoðajâ kaujâ. Kaðî nâkoðâ reize nepaies garâm un ka uz tonebûs ilgi jâgaida, par to bijâm visivairâk kâ pârliecinâti. Mûru augðçjosstâvos uzglabâja visus izgudrojumus, arkuru palîdzîbu sekmîgi apkarotboïðevikus, kad tiem atkal izdotosielauzties apakðçjos stâvos. Bet ne katrureizi tiem tas izdevâs.

Vçl kâ ðodien atceros to visai pagarokârti, ar kuras palîdzîbu nolaida rokasgranâtu saiðíus lîdz apakðçjo logu vietâm,

lai tad ar spçcîgu pasitienu iesviestugranâtas boïðevikiem uz galvas... Protams,viss bija jâdara, lietojot psîcholoìiju. Tastâdâs reizçs nozîmçja, ka daþiemmûsçjiem itin atklâti riskçjot, bija jâsaistaiebrucçju uzmanîba uz trepju telpas ðachtunama vidienç. Citi pa to laiku rîkojâs arspeciâlizgudrojumiem no otras puses...

Ir vispâr atzîts uzskats, it seviðíimilitârâs aprindâs, ka brîvprâtîbasprincips ir un paliek visu uzvaroðais.Tieði ðî iemesla dçï, uzstâdot kaujasgrupas bîstamu uzdevumu veikðanai,vienîbu priekðnieki vadâs vienîgi nobrîvprâtîbas principa. Tâda rîcîba bijadroða íîla panâkumiem.

Kaut arî kaujas ap GPU cietumadrupâm bija vairâk kâ zinâma veidamedîbas, kas prasîja no dalîbniekiem itin

izcilas veiklîbas spçjas, kâ labisaprotams, zaudçjumi tomçr bija ïoti lieli.Varçtu uzmâkties jautâjums, kâpçc tadnekad nepietrûka izveicîgu un spçjîgukarotâju GPU cietuma drupu aizstâvjurindâs?

Atbilde meklçjama apstâklî, ka parGPU cietuma drupu aizstâvju veiklîbasdemonstrçjumiem runâja visa lielâHolmas cietokðòa aizstâvju saime. Un tâno mutes ausî ejot, ziòas allaþ mçdzapârveidoties, lîdz beidzot pat sîkâkânianse pieòçma impozantus apmçrus. GPUcietuma drupu aizstâvjus pavadîjaspeciâls slavas aureols. ÐI iemesla dçïkarstgalvîgâkie karotâji no citâm vienîbâmallaþ pieteicâs nâkt cietuma drupuaizstâvjiem palîgâ, jo gribçja paði izjustðo visu apbrînoto cîòu un bût tâs

dalîbnieki.Kauju dienâm mainoties ar kauju

naktîm, pienâca diena, kad atkal manistâdîja priekðâ apbalvoðanai. Ðoreizkopâ ar mûsu bâliòu — Hermani Buðu unkâdu vâcu puisi. Bet atkal pçc daþâmdienâm uz iecirkòa priekðniekakomandpunktu izsauca tikai vâcu puisivienu paðu. Arî tas atgriezâs koðidekorçts, un mums vçl pârliecinoðâkkïuva skaidrs, ka mums kâ otras ðíiras,gan tikai izcelsmes dçï, karotâjiemDzelzkrustu pie savâm krûtîm nesajust.Karâtavu humora iespaidâ ar HermaniBuðu spriedâm, ka mums kâ otras ðíiraskarotâjiem tieði un droði varçja pieðíirtotras ðíiras ordeni... Bet kas to deva?

Nedaudz vçlâk trîs mûsu bunkurus arto aizstâvçðanâs pozicijâm piedalîja

bataljonam pa kreisi. Lîdz ar to mçsnonâcâm cita iecirkòa komandanta rîcîbâ.Bijâm pakïauti jaunâs vienîbas pavçlçmun iekïauti tâs apgâdes sistçmâ.

Un atkal nâca smagu atvaires kaujudienas un naktis. Bez tâm Holmascietoksnis nemaz nebija iedomâjams. Betkaravîra pienâkums bija tikai pildît tamuzdoto pienâkumu. Un to pildît nemaznebija tik grûti, ja vien deva iespçjukârtîgi pierast pie apstâkïiem, kâdos tasjâdara.

Bet Holmas cietoksnî pats liktensbija mums þçlîgs, jo ïâva tik pamatîgipierast pie visa, kam sakars ar karavîrapienâkuma pildîðanu, kâ reti kur citur. Untad gadîjâs, ka pçc kâdas ïoti smagas, betarî sekmçm bagâtas atvaires kauju naktsmani atkal stâdîja priekðâ apbalvoðanai

ar Dzelzskrustu. Jau treðo reizi ne visaigarâ laika sprîdî...

Ikdienas karstâs un asâs pârbaudesmûsu frontes iecirknî mums allaþ laimçjâsizturçt izðíirîgi neiedragâ-tiem. Beidzotvienu rîtu visapkârt manîja to îpatnofrontes apstâkïu nervozitâti, kas raksturîgagaisotnei pirms lieluzbrukumiem. Bieþimainîjâs trauksmes ar to atsaukumiem.Varçja novçrot gan tanku, gan arîprettanku lielgabalu pieðauðanos pie mûsupoziciju mçríiem. Bija skaidrs, kagatavojas kaut kas neikdieniðís.Boïðevikiem bija padomâ ðajâ frontesiecirknî kaut kas pavisam neðpetns, Tasbija skaidrs! Ienâca ziòojums, kaboïðeviku pieðauðanâs prasîjusi krituðosun lielâku skaitu ievainoto arî mûsubataljona rajonâ.

Tâ kâ kopð Arnolda Dinsbergakriðanas mçs ar Hermani Buðu bijâmpalikuði vienîgie latvieðu karotâji visâcietoksnî, paði pie sevis spriedâm, kapastâvçja labas izredzes, ka mçs tuvâkajânâkotnç pievienojamies pârçjiem mûsukrituðajiem draugiem.

Vai tiksimies ar draugiem aizsaulç?Varbût..., varbût arî ne? ! Vai bija kâds.kas varçja mums to droði pateikt? Labi, katoreiz vçl nezinâjâm, ka mums abiem vçlpriekðâ trîsreiz tik ilgs kauju un cieðanulaiks ðeit pat Holmas cietoksnî!

Iepriekðçjâ naktî pâri frontei bijaieraduðies pâris sarkanarmieði, kasziòoja, ka iepretim mûsu aizsardzîbaslînijâm pçdçjâs dienâs ieraduðâs daudzasjaunas vienîbas, labi apgâdâtas unnobruòotas lîdz zobiem. Tas bija

apliecinâjums mûsu minçjumiem.Stâvoklis bija kritisks. Mums draudçjalieluzbrukums.

Kâ parasts, katastrofisku izredþureizçs ìenerâïa Ðçrera ðtâbs allaþ saòçmapaða Hitlera speciâluzsauku-mus. Tievienmçr sâkâs ar: — Mani mîïie Holmascietokðòa varoòi! Uzsaukumi visumâatgâdinâja, ka mûsu varonîgajai cîòai irmilzîga stratçìiski svarîga pozitîvanozîme vispârçjâ frontes skatîjumâ. Solîjaarî, ka mûs atbrîvos, tiklîdz radîsies pirmâizdevîba to darît. Apliecinâja arî. ka mçsneesam aizmirsti...

Vienreiz bija pat pieminçts, ka mûsubrîvîbas stunda sitîs tad, kad bûssagatavots lielais trieciens cauri Holmaiuz Kaïiòinu un Maskavu... Sekojauzmundrinâjums izturçt vçl ðo grûto laiku

lîdz mûsu galîgâs atbrîvoðanas stundai....Saspîlçtîbâ un trauksmçs pagâja

diena. Sâka krçslot. Domâs mçìinâjâmuzminçt, ko slçpa meþu masîvs aizboïðeviku pozicijâm? Vai nevarçtu paðíirtegïu zariòus un paskatîties? Cik tûkstoðusarkanarmieðu tur stâvçjaizejas.pozicijâs. gaidot pavçli mestiesmums pie rîkles...?

Rijâm visi manâmi sanervozçjuðiesun pamatoti baþîjâmies, kas bûs. kasnotiks? Vai varbût boïðeviki pârtrauksbezjçdzîgos pârspçka uzbrukumus, kuruiznâkumâ paði arvien zaudçja tik ârkârtîgidaudz krituðo un ievainoto, kas vçl ilgipçc kaujas vaidçja un sauca pçcpalîdzîbas.. .?

Tomçr nç! Tad arî sâkâs viens nonecilvçcîgâkiem viesuïuguòiem. Tam bija

jâsagatavo ðis masveida lieluzbrukums.Zeme drebçja, gaiss auroja un kauca.Mûsu bunkurâ kïuva grûti elpot. Smiltisbira aiz kakla un acîs. Putekïu pilnsgaiss... Un tâ tas ilga vai veselu stundu.

Tad drausmîgais negaiss kïuvamierîgâks. Lîdz nori-mâs tik tâlu. ka ðurtur krita vairs tikai pa atseviðíai granâtai,kas nu jau izklausîjâs kâ patîkama mûzika,salîdzinâjumâ ar ðausmâm iepriekð. Tadpat ari pienâca trauksmes pavçle. Vçlatceros, tas bija îsi pirms desmitiemvakarâ, kad visi pa galvu, pa kaklu metâsno bunkura laukâ, lai saliedçtu mûsuaizsardzîbas valni pret uzbrucçjiem.

Bunkurâ parasti palika tikai krâsnskurinâtâjs un automâtisko ieroèu lenðu unkârbu pildîtâji un mums piegâdâtâji. Kadvisi karotâji bija no bunkura laukâ, kâ

pçdçjais izvçlos arî es. Tâ bija izdevîgaiespçja, ka varçja neatklâties ienaidniekagranâtu ðíembu iedarbîbai kaut daþaspâris minûtes...

Uz mûsu kaujas pozicijâm veda tikaiviena teka. Dienu un nakti pastâvîgâlietoðanâ tâ jau sen bija kïuvusi par ledusiedobîti. Tikko izvçlos no bunkura, tûdaïuzsviedu kazkâjas maðînpistoli uzmuguras, ar zobiem turot tâs siksnu unsâku kâ ronis veikliem elkoòu vçzieniemgrozîties uz priekðu. Ieðïûktâ teka vedacauri dçïu sçtâ izðautam caurumam. Tâ kâboïðeviku loþmetçju uguns ðajâ vietâgulâs tikai kâdu sprîdi virs sniegotâ lauka,bija jâlien ðíçrskârtij pa apakðu. Sçtasðíçrskârts bija virs manas muguras, kadsatrûkos ne pa jokam. Boïðevikuloþmetçja kârta plosîja sçtas dçïus tepat

netâlu no manis un likâs, ka loþu virknenâca uz manu pusi. Ieplaku tekasiedobîtç,cik vien varçju. Koka ðíçpelçmpa gaisu jûkot, loþu kârta pârðalca manpâri un aizskrçja pa kreisi. Cik varçjasaskatît degoðo mâju apgaismojumâ, sçtabija pamatîgi saârdîta — dçïi ðíçpeïuðíçpelçs.

Jâ ður tur gaisâ uzlido pa sniega vaismilðu mâkonîtim, liecinot par granâtaseksploziju, tad pieradis fronti-nieks tâdaslietas maz vien ievçro. Ikdienas parâdîba,nekas seviðís. Tâ arî ðoreiz visapkârtkrita pa granâtai, bet man bija jâdodas uzpriekðu. Sâku atkal airçties tâlâk, bet tadarî ievçroju, ka uz priekðu vairs netieku...

Biezâ apìçrba dçï nevarçju veiklikustçties. Tâpat balt-melnais maskçðanâspârvalks kavçja savu tiesu. Kâdçï netiku

vairs no vietas? Kas noticis? Beidzotizdevâs sagriezt bruòucepuroto galvuiesâòus tik tâlu, lai varçtu saskatît, kas parvainu. Atklâjâs, ka maskçðanâs pârvalksaizíçries sçtas ðíçrskoka naglâ...

Stiepu roku, lai atsvabinâtu pârvalkuno aresta, bet tai paðâ mirklî turpat plîsaapdullinoðs sprâdziens, turpat priekðâ.Neskubinâts atkal ieplaku tekas iedobîtç,galvu nedabîgi sagriezis... Centos slçptgalvu, cik vien iespçjams. Nejauka piía unzçveles smaka iesitâs degunâ, un pârbruòucepuroto galvu un mani paði nobirakarstu ðíembu, ledus un sasaluðas zemessmalkumu lietus. Pârsteigts konstatçju, kaneesmu ne beigts, nedz ari ievainots. Tasbija itin svarîgs konstatçjums, jo kâdreizun itin bieþi gadîjâs, ka atrada karotâjuneievainotu, bet tomçr beigtu...

Pazîstamâs degoðâs sâpes nesajûtu.Atvçru acis un tûdaï arî ievçroju, ka pârissoïu priekðâ uz taciòas granâtas tieðstrâpîjums sasaluðajâ zemç izrâvis paprâvubedrîti. Tâ raudzîjâs man pretim kâbîstams akacis. Bet bîstams vai ne, vienâacumirklî biju ðajâ akacî iekðâ... Tikaitagad varçju îsti atelsties un atvilkt elpu.Tad arî aptvçru, ka esmu pagalamnosvîdis. Nu arî sapratu visu, kas nupatðeit bija norisinâjies. Un sapratu arî to, kâviss bûtu izskatîjies, ja mans maskçðanâspârvalks nebûtu aizíçries sçtas naglâ... Untas tajâ sekundç...

Karotâjs nekur nevarçja justies tikdroðs kâ tikko izrautajâ granâtas bedrç.Ðeit nomierinâjos no pârdzîvotâ, sakopojudomas un spçkus, lai dotos pie pârçjiem.Granâtu kaucienus un to sprâdzienu

bûkðíus vairs neievçroju.Pirms doðanâs uz fronti man jautâja,

kam es îsti ticot? Drusku padomâjis,atbildçju, ka absolûti nekam. Vçlâk, guïotkara lauka slimnîcâ, bieþi jo bieþiatgriezos pie ðî zîmîgâ gadîjuma manâHolmas cietokðòa kauju laikâ... Un Lijajâatzîst, ka daþkârt notika savâdas lietas.To var daþâdi nosaukt, bet bija kâdaVara, kas liek visam notikt zinâmâ,iepriekð paredzçtâ un stingri noteiktâkârtîbâ... Viss. kas notiek vai arî nenotiek— notiek tâ, kâ tas zvaigþòu rakstosiepriekð paredzçts...

Ieðaut aizdedzinoðo municiju mâjusalmu jumtos bija sens boïðevikupaòçmiens. Nebija ilgi jâgaida, kad nojumtiem izðâvâs pirmâs liesmu mçles, unitin drîz mûsu aizmugure bija gaiði

iluminçta. Ienaidnieks redzçja visu, kasnotiek mûsu pusç. Mums tâdçjâdi òçma ariapmeðanâs vietas. Tâdâs reizçs nekâdasatiksme nebija ieteicama.

Tâ ari ðoreiz. Mums aiz mugurasdega viena no nedaudzajâm vçlatlikuðajâm mâjâm. Viss apkârtnessniegotais lauks atblâzmoja ðo liesmuzaigu. Sçdçju uz ceïa blakus mûsulidmaðînas âtrðâvçjam loþmetçjam un tâapkalpei. Jauna vanaga acîm urbosstarplaukâ un asi vçroju boïðevikupoziciju strîpu iepretim guloðajâmeþmalâ. Varçja redzçt daþus boïðevikustrçlniekus lçni sniegâ lienot uz mûsu pusi.

Pçkðòs patðautenes ðvirksts nogâzamani aizsegâ. Pieceïoties ievçroju, kablakus karotâjs neceïas augðâ, betklusçdams mçtâjas ar rokâm. Satraukumâ

pazaudçju piesardzîbas apziòu un kaujasapstâkïu nopietnîbu. Kâjâs pielecis, metospie pakrituðâ. Bet tad jau viòð bijabeidzis kustçties. Atlika tikai konstatçt, kajaunais vâcu puisis Francis kritis arienaidnieka lodi kaklâ...

Pirms kâda laika, klusâkâ dienâ unjautrâkâ brîdî, man iznâca ar viòunopietna saruna. Tâs iznâkumâ uzzinâju,ka viòð ir slavena Berlînes tçlnieka dçls.Izstâstîja visu ìimenes stâstu un uzdevavecâku adresi, lûdzot mani viòa ìimeninoteikti apciemot, ja man gadîtos Berlînçierasties pirms viòa... Tad varçtu viòapiederîgajiem pastâstît, ka esam bijuðikopâ vienâ frontes iecirkni. Nekadtomçr#neiznâca viòa ìimenes locekïusapciemot. Kad pirmo reizi braucu cauriBerlînei, nebiju vçl spçjîgs kâjâs stâvçt.

Un braucot atpakaï uz Latviju, domâju, kaar savu parâdîðanos tikai vairotu cieðanasun uzplçstu ap-dzîjuðâs brûces.

Kâ ðodien vçl redzu tumði sarkanasasinis râmi plûstam no viòa brûces.Saskaroties ar ziemas auksto gaisu, tâsdrusku kûpçja... Municijas piegâdâtâjssagaidîja nâkoðo un tad par abiemaizvilkâm krituðo draugu uz bunkuru, lainodotu to attiecîgai dienesta vietaiapbedîðanai. Viena jauna dzîvîba izkûpçjauz kara altâra. Kauja gâja savu gaitutâlâk...

Likteòu pavedieni risinâjâs zinâmâ,jau iepriekð stingri noteiktâ sakarîbâ. Betkas tos visus varçja uzzinât un izprast?Liekas, tâda vispâr nemaz nebija. Viss, kovarçja uzzinât un saprast, bija tas, koredzçja notiekam. Tâtad varçja konstatçt

tikai notikuðos faktus un tos uzglabâtvçsturei. Tas bija viss, ko varçjâm darît.

Kauja gâja savu gaitu, kâdâ tâsâkotnçji bija iesvçrta. Zibsnîdamasautomâtisko ieroèu ugunis, mûsu pozici-jâm arvien tuvâk nâca boïðeviku íçdes.Mûsu ieroèi vçl klusçja, vçl nebija îstaislaiks... Ak Dievs, kas tâ par nervu spçli...!Ðâvienu uzliesmojumos nu jau skaidriredzçja pazibam uzbrucçju durkïus un aiztiem pârgrieztâs mongoïu sejas...

Uz viena ceïgala atbalstîjies, tupçjumûsu âtrðâvçja loþmetçja tuvumâ.Sviedienam sagatavotâ rokas granâta it kâdega manâ delnâ. Uguni! Un duèiem rokasgranâtu aizsvilpa uzbrucçju rindâs.Automâtiskie ieroèi kâ satrakoti suòiiekaisuði dobjiem rûcieniem raidîjanâvçjoðas strûklas mongoïu masas jûklî.

Tur grîïojâs, krita un plaka triecieníçdesviena pçc otras.

Jau kaujas karstumâ jutu, kâ jâatraujkakla aizsçjs. Bija kïuvis milzîgi karsti.Pçkðòi sajutu íermeòa kreisajâ pusçdedzinoði karstu sitienu. Kâ neredzamasrokas grûsts, kâ nopïauta zâle nogâzossniegâ. Visu skaidri sapratu, bet tad arîitin skaidri sajutu asi dedzinoðas sâpeskreisajâ pusç. Likâs, ka kaut kas lipîgsplûda gar muguru, un mani sâka kratîtpamatîgi drebuli. Tûlît bija klât arî pâriskarotâju, kas aizvilka mani uz mûsubunkuru. Tikai ðeit sâku pats tâ îsteniaptvert, kas ar mani bija noticis... Un tadpat sâku arî sajust lîdz kaulam ejoðasspçcîgas sâpes.

Bunkurâ sanitârs izdarîja ievainotâpirmo pârsieðanu. Latvijas armijas

uniformas bija jâvelk pâri galvai. Tâdasizrîcîbas ðoreiz nebija iespçjamas. Laiâtrâk tiktu pie ievainotâ sâna. uniformupriekðâ pârgrieza. Brûces notîrîja unkatrai atseviðíi uzlika marles pârsçju. Pçctam apkârt visam íermenim aptinavairâkkârtîgus platas marles apsçjus cieðijo cieði...

Pçc pirmâs palîdzîbas sniegðanasmani izstiepa laukâ uz ragaviòâm. Uz tâmguïot, sâpes jau bija sasnieguðas tik vçrâliekamus apmçrus, ka radâs sajûta, ka visakreisâ puse atdalâs no manis paða... Topateicu sanitâriem un lûdzu mani apgrieztuz labajiem sâniem, kâ arî palikt kaut kopagalvim. Tâ vismaz tiku vaïâ no sajûtas,ka sâns krita no manis nost... To visuizpildîja, bet man bija jâsakoþ zobi, laineizgâztos...

Divi sanitâri iejûdzâs ragaviòâs, unsâkâs brauciens uz tuvâko ievainotosavâkðanas punktu. Mûsu ceïð vedabrîþiem degoðo mâju þilbinoðâapgaismojumâ, kas mainîjâs ar aklu naktstumsu ielejâs vai zemâkâs vietâs. Vietâs,kur dega vairâkas çkas blakus viena otrai,liesmu mçïu zîmçjumi spokaini çnojâs uzvispârçjâs postaþas fona. Tur arî attîstîjâstâ raksturîgâ un îpatnçjâ rûkoòa, kas allaþpavada orkânveidîgas uguns jûras...Granâtâm izklaidus visapkârt sprâgstot,sanitâri pusskrieðus devâs viòiem vienzinâmajâ virzienâ. Arî viòi gribçja pçcpadarîtâ darba âtrâk tikt atkal droðîbâ...Vienmçr, kad mûsu tuvumâ sprâga granâta,sanitâri lâdçdamies izstiepâs garðïaukus,un man arvien radâs sajûta, ka kâdu notiem ievainoja. Bet tad tie allaþ slçjâs

kâjâs un trakâ skrçjienâ devâs putenî... Laino ragaviòâm nenokristu, bijupiestiprinâts, un tamdçï sanitâri nevarçjamani pazaudçt.

Tâ kâ vairs nevarçju slçpties, manbija pilnîgi vienalga, kurâ mirklî kâdagranâta izbeigs manas ðîszemes gaitas...Ko gan varçja sagaidît ievainots karotâjs,guïot klajâ laukâ uz ragaviòâm, kadvisapkârt trakoja mînu metçju unlielgabalu ðíembu putenis, jaucoties arsalta vçja dzîtu asu sniegu?

Visiem zinâms, ka nakts melnumâ irdaudz vieglâk turçties pa pareizo ceïunekâ ugunsgrçku liesmu atblâz-mojumumirâþâ un dûmu mutuïu sajukumâ. Tâpçcnevarçja pârmest, ja cilvçki brîþiemnebija vairs droði, kurp tiem jâdodas.Reizçm sanitâri apstâjâs tik spçji, ka es

netiku gudrs, kas nu sagaidâms. Laikamviòi skatîja ceïu... Es pa to laiku izbaudîjusâpju un ðî mirkïa vienrei-zlgumu. kasnenâks vairs... Asâm domu lînijâm zîmçjuizjûtas un sâpes apziòas robotajâ virsmâ,lai tâs neaizmirstas it nekad. Tâs naktspieredzçjumiem bija jâieòem ievçrojamavieta manu atmiòu labirintos...

Nezinu kamdçï, bet mûsu tâs naktsbrauciens ieilga un veda tikai caur.liesmuapòemtu mâju puduriem. Varçja jau bût,ka ievainotam karavîram tas tikai tâizlikâs. Tieðâm neatstâjâs iespaids, ka tastamdçï, ka ðis bija pats lielâkaisboïðeviku uzbrukums . nabaga Holmascietoksnim, kâds lîdz ðim bijaorganizçts...

Sanitâri apstâjâs mazâ laukumiòâstarp degoðâm mâjâm, kur liesmas

aurodamas nesâs gaisâ. Kaujas troksnisjau izlikâs tâlu. Pçkðòi laukumâ ieskrçjaapjucis ziònesis. Ar kaklâ pakârtumaðînpistoli viòð tur grozîjâs,un bijaskaidrs, ka viòð nebija droðs, uz kuru pusijâdodas. Visur uguns, visur dûmi,unvisapkârt kaujas troksnis. Acis svilinâjadûmu rûgtums un ass sniegputenis.

Ar satraukta zvçra bezcerîgumu acisviòð blenza visapkârt, lîdz beidzotsadurstîjâs un kâ bulta âtri pazuda starpdegoðajâm mâjâm. Pazuda liesmuorkânâ... Vai viòð paspçja izpildît tamdoto uzdevumu? Vai nonesa ziòojumuattiecîgâ komandpunktâ? Dievs vien tozina...

Granâtu sprâdzienu pavadîts, mûsubrauciens devâs tâlâk. Vçl arvien gaidîju,ka nomaldîjusies granâta skars mazâs

ragaviòas. Zinâju, ka pats to vairsneapzinâðos un tâtad arî neko nejutîðu.Bet tas nenotika. Tâ vietâ nikns ziemeïuvçjð kratîja sanitârus un vçrsa mani paðuvai ledû...

Beidzot atradâmies vietâ, kur ceïðveda stâvus lejâ. Nu bija skaidrs, kaatradâmies uz stâvâ Lovatas krasta.Sanitâri pazuda tumsâ un ugunsgrçkuspokainos atplaik-snîjumos un atstâjamani kalna galâ uz ragaviòâm. Domâju, katie aizgâja izpçtît ceïu. Man visapkârtputenis plosîjâs ar neizmçrojamu sparu unlikâs, ka asinis brûcçs sasala. Asikniebieni mainîjâs ar sâpju norimðanu.Kur sanitâri?

Visiem zinâms, cik grûti gaidît. Unseviðíi vçl tâdâ stâvokli, tâdos apstâkïosun tâdâ vietâ! Ik sekunde jau likâs tuvu

mûþîbai. Kur nu vçl ilgais laiks, gaidot uzsanitâru atgrieðanos. Bet pats vairs nebijupavçlnieks pâr saviem locekïiem,un citasiespçjas nebija. Jutos pusnoasi-òojis unpusnosalis. Likâs, ka kreisais sâns jau senatdalîjies un pazudis kaut kur puteòasniegos...

Pârgaidîjies un pârsalis jau domâju,ka sanitâri krituði par upuri kâdainoklîduðai granâtai, un tâdâ sakarîbâ mansliktenis izðíirsies ðeit pat kalna galâ,drausmîgâ vçja neþçlîbâ... Bet pçc laiciòasanitâri beidzot tomçr atgriezâs. Bet tadpat virs mums gaisu pârðíçla spçjðiekauciens — momentâ sekoja eksplozija.Sanitâri pazuda sniegâ turpat pieragaviòâm, bet arî ðoreiz nedabûjâm neskrambas. Vedçji iejûdzâs ragaviòâs, unmûsu brauciens turpinâjâs, ðoreiz lejup pa

stâvslîpu nogâzi.Lovatas upes ielejâ valdîja dziïa

tumsa. Pçc laiciòa piebraucâm pie tiktikko samanâmas mâjeles. Ievçroju, ka noskursteòa stâvus gaisâ kâpa balti rozâdûmu strûkliòa. Tâ skaidri iezîmçjâs prettumðajâm ziemas nakts debesîm. Nomâjeles iznâca pâris citu sanitâru,sagrieza ragaviòas, lâi çrtâk pârceltu manipâr augsto durvju slieksni. Pa atvçrtajâmdurvîm pretim plûda vârga gaismiòa unomulîga siltas istabas labestîba...

Divi pie kâjâm un divi pie pleciemsanitâri cçla mani pâri krievu mâjuaugstajam slieksnim. Bet tajâ brîdî, kadmana mugura bija apmçram sliekðòa vidû,atskançja atkal apdullinoðs sprâdziens unsamanîju, ka tieku nomests uz sliekðòa arkâjâm laukâ un pleciem jau istabâ-.· Kaut

kas krita, plîsa un gâzâs. Vârgâ gaismiòabija pazudusi; sâku sajust stipru izdegumapulvera smaku, sajauktu ar sodrçjiem,mâliem un sçru... Tâ kâ es viss jau sâpçju,tad jaunas, seviðías sâpes sakarâ arnokriðanu uz sliekðòa nesajûtu. Varbût tasstâvçja sakarâ ar izbîli, pâr-salðanu unsatraukumu?

Verdammte Sau! Lâdçjâs sanitâri uniededza Hinden-burga spulgas. Nunoskaidrojâs, ka skurstenî sprâgusigranâta, saðíaidot dûmvadus, ierûs un arîdaïu krâsns. Pa saârdîto vietu istabâ plûdastindzinoðs aukstums. Omulîgâ siltâsistabas labestîba bija izgaisusi uniznîcinâta. Gaisâ vçl plîvoja dûmu unsodrçju maisîjums. Daþi sâka satîrîtnodarîto postu. Citi iededzinâja vçl pârisspulgas.

Ja vien no operâcijas neatkarâjâskarotâja dzîvîba tajâ mirklî, kritiskosizòçmuma apstâkïos ârsti lielâkasoperâcijas neuzòçmâs. Sanitâro apstâkïutrûkuma dçï negribçja un nevarçjanevajadzîgi riskçt.

Vienâ râvienâ biju uzcelts uzoperâcijas galda. Nu atklâjâs, ka pamatîgisaârdîts kreisais vaigs, plecs, sâns un daïamuguras. Tâ kâ pârâk daudz ðíembu bijasatriekts manî, ârsts operâciju neieteica.Un ðâda apmçra operâcija Holmascietokðòa apstâkïos robeþojâs ar droðupiepulcçðanos aizsaules pulkiem.Jâsadziedç brûces — tad vçlâk,civilizçtos apstâkïos, varçðot operçt cikpatîkas.

Biju ïoti nobçdâjies par atklâjumu,ka krietni vien saðíaidîts mans kreisais

vaigs. Likâs, ka ðâdi ar mani izrîkojoties,Liktens nodarîjis man lielu pârestîbu.Ârstam to tâ arî pateicu. Uz to ârstsatbildçja, ka ievainojums sejâ esot"Ehrensache". Jâatzîstas, ka ðâds ârstaatgâdinâjums manâmi uzlaboja manugarastâvokli. Atcerçjos korporantuizieðanu uz strîpas un to salâpîtos vaigus...

Nakti pârlaidu ïoti nelâgi turpatpârsieðanas punktâ uz grîdas. Laiks vilkâsneiedomâjami lçni. Kâvos ar sâpçm unpârgurumu, un tajâ paðâ laikâ arî arneizskaidrojamu bezmiegu. Burtiskiskaitîju ikvienu mâjelei tuvâk krîtoðugranâtu. Nekas tâ nenospieþ kâ nakts untumsa. Tumsâ viss izliekas kâ ðausmupiesûcies un tamdçï vairâk draudoðs. Arlielâm grûtîbâm beidzot sagaidîju rîtablâzmu, kas, kâ parasts, nomierina, jo nes

sev lîdzi jaunu droðîbas sajûtu.Kopð boïðeviki slepkavîgi iznîcinâja

Holmas cietokðòa centrâ novietotogalveno ievainoto savâkðanas vietu, vâcuvadîba meklçja jaunu, droðâku vietu ðaivajadzîbai. Lovatas satecç ar tâs pietekuizveidojâs paprâva sala. Tâ kâ to sargâjaLovatas augstie krasti, to tad izvçlçjâs parjauno ievainoto savâkðanas novietni. Ðeitsapulcinâja galvenokârt smagâkievainotos karotâjus. Cerîba, kaboïðevikiem nebûs viegli apkarot ðoievainoto novietni, bija attaisnojusies.

Pçc sîkâm brokastîm mani sagatavojapârcelðanai tâlâk un ievietoja savâdâkuraþâ, kas sastâvçja no vairâkiem dçïiemar vienu galu uz augðu un ðaurâku kâlaivai. Arî ðo ierîci vilka divi sanitâri.Devâmies lejup pa Lovatas krastu virzienâ

uz tikko pieminçto salu, kur paredzçjamani novietot. Mûsu brauciens apstâjâspie krievu bQde-les, kurâ viens blakusotram uz grîdas gulçja smagi ievainotiekarotâji. Saskaitîju divdesmit divus un uzgrîdas redzçja tikai vienu brîvu vietu. Kurbija palicis tajâ gulçtâjs pirms manis?Apakðâ redzçju paklâtu vecu, kâdreizvatçtu segu. Tâ tad arî bija viss starpmanu muguru un veco dçïu grîdu. Ciklabprât tagad ïautos sevi ieguldît mîkstâsalmu klâjienâ! Bet salmi Holmascietoksnî jau sen vairs nebija dabûjami.Visi sadeguði.

Iebrukums dabas likumu valstîbâsagandçja íermeòa normâlo darbîbu. Tâdsakts allaþ bija jâsamaksâ ar paaugstinâtutemperatûru. Ðeit ir vienalga, vaiiebrukums ir operâcijas vai ievainoðanas

sekas. Ðajâs sakarîbâs arî mana sajuðanâspirmajâs dienâs pçc ievainoðanas bijavisai neapskauþama. Paaugstinâtâtemperatûra bija augstâka, nekâ parastsðâdâs reizçs, sakarâ ar pârsalðanuievainoðanas naktî. Jutos ïoti, ïotinospiests.

Ja vien iespçjams, katrs cenðasizvairîties no sâpçm. Bet man pati mazâkâkustîba maksâja bezgala skaudras sâpes.Tâpçc centos gulçt nepagrozoties, lai tikainekaitinâtu brûces. Bet pasaulç nevienslabums nenâca bez ïaunuma. Nekustîgâsgulçðanas iznâkumâ dabûju vçl vienubrûci klât. Dçïu grîda gâdâja par to, lai uzkrustiem rastos liels jçlums. Tas turgadîjâs jau daþu dienu laikâ un nesadzijavisu laiku, ko pavadîju ðajâ kara laukuslimnîcâ.

Gulçjâm sasegti ar visu iespçjamo,kas bija sadabûjams. Pâr krûtîmievainotajiem pârsedza uniformas svârku.Tâ pogcaurumâ ievçra "ievainotâ zîmi" aratzîmçm par vârdu, vienîbu unievainoðanas datumu. Ðâdâ sakarîbâ manpâr krûtîm pletâs Latvijas armijas ziemasblûze. Tâ bija vilnas auduma un patîkamipieturçja siltumu.

Boïðeviku lieluzbrukums Holmascietoksnim turpinâjâs vçl pâris dienas pçcmanas ievietoðanas kara lauka slimnîcâ.Tad tas pagura intensitâtç un spçkâ, lîdzbeigâs pârtrûka pavisam. Nu bija kaujuvilkiem grâvjos laiks atvilkt elpu unsalaizît brûces, kâ arî padarît paiestâvçjuðamies darbiòam.

PIRMAIS DZELZSKRUSTS

LATVIEÐIEMJo skaidri atceros to vakara stundu,

kad logâ ziedçja Hindenburga spulgasgaismâ izplaukuðâs ledus rozes, kas sedzaskatam pievçrto slçìu dçïus. Telpâ valdîjatas miers, kas iestâjas pçc vakariòuiebaudîðanas. Bet tad sanitârs skaïiiekliedzâs: "Achtung!", un tai paðâacumirklî bûdeles durvîs parâdîjâs sârts,ziemas vçja appûsts virsnieks. Vaigâ viòuvçl nekad nebiju redzçjis. Maskçðanâspârvalka dçï neredzçja arî viòa dienestapakâpi. Toties viòa stâja, kustîbas undroðais acu skats pauda ko savâdu, kasmomentâ iedvesa dziïu uzticîbu, kam lîdzinâca arî nomierinoða droðîbas sajûta.Apsveicinâjies viòð uzaicinâja paceltroku un piecelties sçdus visus, kuruvârdus viòð izsaukðot. Izsauca manu

vârdu. Bet es nevarçju ne pacelt roku,nedz arî piecelties'sçdus. Tad sanitârsmetâs man palîgâ un paskaidrojasveðajam, ka es vçl nevaru kustçties unpieveda virsnieku pie manas guïas vietas.Ðeit sveðais virsnieks pieòçmapamatstâju un skaïâ un noteiktâ balsî teica:"Vadoòa un vâcu armijas augstâkâvirspavçlnieka vârdâ kâ Holmascietokðòa ziemeïaustrumu iecirkòakomandants pieðíiru jums ðo otrâspakâpes Dzelzskrustu par pçdçjâ lielkaujâparâdîto "varonîbu!" Tad noliecies piemanas uniformas blûzes, viòð ievçra tâspogcaurumâ meln-balti-sarkanâ lentçkarâjoðos Dzelzskrustu... Pirmspiecelðanâs vçl viegli paspieda manuveselo roku. Sirsnîgi apsveicu, uzvaraisveiks!

Piecçlies iecirkòa komandantsizsauca citu vârdu. Gaisâ pazibçja roka,unkâds karotâjs telpas otrâ pusç uzrausâssçdus. Komandants atkârtoja jau dzirdçtoun, lenti uniformâ ievçris, novçlçja visiemlabu un drîzu atveseïoðanos. Tad veikliapgriezâs un, sanitâra pavadîts salieciespazuda istabeles zemajâs durvîs.

Pçc mûsu frontes iecirkòakomandanta aizieðanas vienu mirkli telpâvaldîja dziïð klusums. Tad noapmeklçtâja pavadîðanas atgriezâssanitârs un apsveica jaun-apbalvotos.Noskaidrojâs, ka no istabâ gulçtâjiemdivdesmit trijiem karotâjiem nu jauèetriem pie krûts vizçja Dzelzskrusts. Divito bija ieguvuði jau agrâk.

Kaut arî sâpes mocîja ar agrâkoskaudrumu, mans garastâvoklis tomçr bija

neaprakstâmi izcils. Turpat acu priekðâ uzmanâm krûtîm gailçja spulgas gaismâmirdzoðais ordenis. Gandarîtâ sirdssatraukta sitâs turpat zem ordeòa... Pçc tikdaudz vilðanâs rûgtuma nu varçjaatviegloti uzelpot...

Vienâ no nâkoðajâm dienâm maniapciemoja mûsu vienîbas feldðeris.Blakus parastajiem medicîniskâs aprûpesdienestiem, viòa pienâkumos ietilpa arîapmeklçt mûsu vienîbas ievainotos. Viòðpastâstîja par citu mûsçjo ievainojumiem,kur un kâ tie gadîjuðies un kâdas izredzeskatram izveseïoties. Visumâ ðieapciemojumi ienesa pârmaiòu ievainotakaravîra ikdienâ.

Apmeklçtâjs novilka maskçðanâspârvalku un apsçdâs manas guïas vietaskâjgalî. Bet pirms sâkâm sarunu, viòð jau

ieraudzîja Dzelzs krusta lenti uniformaspogcaurumâ. Manâmi sadurstîjies, viòðitin paskarbi pamâcîja, lai nejokojoties arnopietnâm lietâm un dodot uniformuatpakaï tâs îpaðniekam. Atbildçju, kauniformas îpaðnieks esmu es pats un kaapbalvojumu saòçmu no jaunâ frontesiecirkòa komandanta pirms pâris dienâm.To dzirdot.feldðeris sâka bezgala skaïismieties. Teica, ka te esot noticis nelâgspârpratums. Bet tad pârçjie ievainotieapstiprinâja manis teikto, liecinot, kamans vârds tomçr izsaukts. Un to taèuvarçja redzçt arî apbalvojumam lîdzidotajâ apliecîbâ.

Bûtîbâ par feldðera izturçðanos jutospagalam aizskarts .Liku viòam nouniformas kabatas izòemt apbalvoðanasapliecîbu un pârliecinâties paðam.

Ciemiòð ilgi pçtîja apbalvoðanasapliecîbu un to kabatâ atpakaï novietojisteica, ka tagad gan viòð neko vairsnesaprotot...

Mani intriìçja uzzinât, kas slçpjas aizmana apmeklçtâja savâdâs izturçðanâs. Toviòam arî pateicu. Tad viòð, uzmanîgiapkârt paskatîjies, noliecâs pie manis unklusinâtâ balsî sâka stâstît, ka jau Holmascietokðòa sâkuma dienâs mûsu zemâkaistieðais priekðnieks leitnants Karo-lusnoteicis, ka tik ilgi, kamçr viòa acis vçlbûðot platas, sveðtautieðiem Dzelzskrustuneredzçt... Tâda esot Hitlera pavçle, unviòð savâ laikâ esot svçti zvçrçjis izpildîtsava Vadoòa pavçles bez laipoðanas. Nubija skaidrs, ka viòð bija nolikvidçjisvisus iepriekðçjos apbalvojumapriekðlikumus, tos vienkârði tâlâk

nelaiþot...Tagad tâlâkajâs pârrunâs pastâstîju

savam apmeklçtâjam ari pariepriekðçjiem apbalvoðanaspriekðlikumiem, kas nedeva nekâdurezultâtus. Viòam bija jâzina ari, ka sakarâar trîs bunkuru piedalîðanu bataljonam pakreisi, mçs bijâm izsprukuði no Karolusnagiem un pirmie rezultâti parâdîjâs jauitin uzskatâmi. Lietas virzîjâs savâriormâlajâ gaitâ. Tas attiecinâms arî uzmanis apbalvoðanu...

Tiesa gan, Hitlera uzticîbaskaraspçku pazina kâ tâdu, kasneðaubîdamies pildîja pavçles,neraugoties uz apstâkïiem visapkârt vaidraudoðâm briesmâm. Pavçle ðimkaraspçkam bija viss. Un audzinâðana bijapanâkusi, ka fanâtismâ un aklâ paklausîbâ

to nevarçja pârspçt... Ðis karaspçksiedvesa ne mazums baiïu ne tikvienboïðevikiem, bet arî vçrmachtapiederîgajiem.

Mans apmeklçtâjs aizgâja, atstâjotmani pavisam nemierîgu un saraustîtu.Likâs,ka- uzzinâjis par manuapbalvoðanu, Karolus noteikti mçìinâspanâkt apbalvojuma atsaukðanu. Jauiedomâjos, cik daudz labâk bûtu bijis, jaapbalvojums vispâr nebûtu pieðíirts. Tadbûtu aiztaupîtas ðîs nemiera stundas tagad.

Un viena lieta bija pavisam skaidra— to nevarçja noliegt — Lielvâcijaspavalstnieks es nebiju. Un Dzelzs-krustalentîte taèu bija ievçrta Latvijas armijasuniformas pogcaurumâ... No konflikta ðeitnevarçja izbçgt!

Dalîtas bçdas esot pusbçdas.

Pagalam nomocîjies daþâdâm domâm, kâatvieglinâjumu meklçjot, sava nemieracçloni pastâstîju arî citiem ievainotajiem.Pçc stâsta noklausîðanâs, pârçjie maninorâja. Noòemðanâs ar ðâdâm neauglîgâmdomâm esot nervu un enerìijas ðíieðana.Mans galvenais uzdevums paðreiz esotizveseïoðanâs, un nevajadzîganervozçðana to tikai bremzçjot.

Mani likteòa lîdzgaitnieki visi kâviens ieteica bût pavisam droðam unmierîgam. Viss esot vislabâkajâ kârtîbâ.Vadonis nekad savu vârdu atpakaïneòemot. Kas padarîts, tas arî tâ paliekot.Atsaukðana neesot iespçjama... Jâatzîstas,ka ðâdi apgalvojumi mani ïoti. ïotinomierinâja — es pamazâm atguvusâkotnçjo païâvîbu un mieru....

Nâkoðajâs dienâs mani apmeklçja

draugi no mûsu un ari citiem bunkuriem.Iepriekð nemaz nezinâju, ka man tik daudzdraugu... Visi gribçja zinât, kâ tasgadîjies, ka esmu beidzot apbalvots? Visijau zinâja, kas vainojams agrâkoapbalvoðanas priekðlikumu novirzîðanâsâòus. Un nevienam nepatika ðâda rîcîba.Draugi it seviðíi interesçjâs, kâ notikusiapbalvoðana, jo paði vçl nebijaapbalvojumu izpelnîjuðies.

No apmeklçtâjiem arî uzzinâju, arkâdu nepatiku Karolus bija uzòçmis ziòupar manis apbalvoðanu. Bija ârdîjies kânegudrs un arvien atkârtojis, ka tâdaslietas varot notikt tikai tad, ja kâdâdienesta vietâ neesot kârtîbas. Bet tâ kâdarît vairs neko nevarçja, Karolus pçcpâris dienâm nomierinâjies. Beigâs patnoteicis, ka velna puikas tie latvieði tomçr

esot... Ðis pats — jau divreiz iepriekðstâdîts apbalvoðanai priekðâ... Pelnîjisjau noteikti esot, bet Vadoòa pavçle tomçresot jârespektç visam pâri. Jâ, pat viòatçvs, vecs Landesvçra feldfçbelis, arîviòam Vïçl mazam esot daudz stâstîjis parlatvieðiem kâ karotâjiem. Vecais esotizteicies pavisam atzinîgi, kaut arîdaudzkârt pozicijâs bijis latvieðupretinieks...

Karolus visumâ bija pavisam traìiskscilvçks. Gadu simteòos pârbaudîtie un parslavçjamiem atzîtie kara mâkslas likuminosaka, ka karavîru pienâkums ir, paðamsevi cik iespçjams saudzçjot, mçìinâtnodarît pretiniekam vislielâkoszaudçjumus. Karâ viss vçrsts uzienaidnieka karaspçka iznîcinâðanu. Ne tâto bija sapratis Karolus. Viòð vispâr bija

iesvçries savâdâ, grûti izskaidrojamâarogantumâ. Nevarçja saprast, uz ko viòðbija izgâjis. Viena lieta tomçr bijapavisam skaidra — uz visai saprâtîgacilvçka statusu viòð visnota] nevarçjavairs pretendçt. Piemçra dçï, viòð bijaattîstîjis pagalam nelâgu paraðu.Trauksmes laikos viòð parasti metâs laukâno bunkura vai nu pavisam bez cepures,vai arî tikai ar drçbes laiviòu uz auss...Ko viòð gribçja ar Ðâdu rîcîbu pierâdît?Vai to, ka viòð var spîtçt Staïina çrìelçmun kara rûgtajai un nepielûdzamajaiîstenîbai? Varbût viòð domâja tâpat kâNapoleons, ka tâ lode, kas panâks viòu —vçl vispâr nebija izlieta...

Manâ uzskatâ Karolus tukðibravurîgâ âlçðanâs robeþojâs ar absolûtomuïíîbu. Un tâ vienâ nakts uzbrukuma

laikâ Karolus deniòos ari ieurbâs granâtasðíemba, un viòð izstiepâs visâ slaidajâaugumâ uz vçju sadzîtâs sniega kupenas unbija uz vietas beigts... Viòa bruòu cepureuz bunkura galda velti gaidîja uz savuîpaðnieku. Tâ noteikti bûtu liktenîgogranâtas ðíembu aizturçjusi, tâds bijaaculiecinieku spriedums. Lielvâcijasvadonim bûtu vairâk palîdzçts, ja daþiviòa uzticîbas vîri nebûtu bijuði tikbezgala vieglprâtîgi un bravûrîgi.

Kâdu ritu pamostoties ievçrojâm, kaviens no ievainotajiem bija uzdevis savuðîszemes cîòu. Hamburga viòu nekadvairs neredzçs... Bet dzîve iet tâlâk. Jaupçc pâris stundâm viòa vietâ ieveda unnovietoja kâdu citu karotâju, kas krâcapilnîgâ nesamaòâ. Likâs, ka nelaimîgaisdzîvîbas un nâves cîòu ilgi neizturçs. Bet

jau nâkoðajâ dienâ, visiem par prieku,sveðais tomçr ne tikvien atguva samaòu,bet ari dzîves prieku. To uzskatâmipierâdîja viòa piedalîðanâs vispârçjâssarunâs. Noskaidrojâs, ka viòð nâca nomana frontes iecirkòa, daþus bunkurus uzziemeïiem bija viòa komandpunkts.

Sarunas novirzîjâs uz nesenpârdzîvoto boïðeviku liel-uzbrukumu. Torisinâjumâ man kïuva skaidra viena otralieta, kas iepriekð nebija tik skaidra.Sveðais stâstîja, ka lieluzbrukuma pirmajânakti mûsu frontes iecirkòa komandantskâdu laiku esot cînîjies ar mums kopâmûsu sektorâ.

Kaujas naktî visi izskatâs vienâdimaskçðanâs pârva-ku nçsâtâji. Ja arî mçsviòu pazîtu, mçs tomçr nezinâtu, ka mumsblakus cînâs pats iecirkòa komandants.

Katrs darîja labâko un pildîja savupienâkumu, tas viss. Var jau bût, kakomandants bija novçrojis manu darbîbukaujas laikâ. Bet kas tik seviðís tur bija konovçrot? Pildîju tikai pienâkumu. Tâpçcman jâatzîstas, ka man paðam vç! ðobrîdnav skaidrs, kâdçï mani apbalvoja. Tâpatbiju cînîjies visu laiku...

Lîdz ar krçslas iestâðanos sanitârsrûpîgi aizklâja logus, lai pasargâtos noboïðeviku "kukuruzòiku" naktsuzbrukumiem. Kukuruzòiki bija ïotiprimitîvi bûvçti lidaparâti. To maziemotoriòi òurrâja pa naksnîgajâm debesîmkâ neredzami kaíi. Pilots modrîgiuzmanîja laukumu zem sevis. Pat cigaretesguntiòa izraisîja nepatîkamo ðvîkoòu, kasradâs, primitîvâm bumbâm lejup krîtot.Bumbas bija pildîtas ar sarûsçjuðâm

naglâm, sîki sagrieztiem drâðu gabaliòiemun vispâr citu, vârdâ nenosaucamu drazu.Kam gadîjâs ðo neðpetno bumbu saturujust uz savas âdas, tas droði varçjarçíinâties ar asins saindçðanos. .. Tâ jauboïðeviki arî bija kalkulçjuði! Jo riebîgâk,jo labâk. Tâpçc nav brînums, ka ðos naktsmaitu çrgïus visi ïoti baidîjâs un gâdâjapar to, lai ne mazâkâ gaismas strîpiòaneizsprauktos savvaïâ.

Pçc logu pamatîgas aizklâðanasiededzinâja spulgas. To palsajâ gaismânecilâ krievu mâjele pieòçma sapòainuizskatu. Telpâ it kâ valdîja romantiskanoskaòa... Tad pat sanitârs sâka rosîties uzvakariòu devu izsniegðanu, un gaiduspriegums lidinâjâs telpâ.

Jau pirmajâs dienâs pçc manasieraðanâs kâds cits ievainotais piedâvâja

man maiòas darîjumu. Viòð lika priekðâmainît savu ðoka-kola devu pret manâmcigaretçm. Tâ kâ tolaik tabakas preces vçlnepatçrçju, vâcieða piedâvâjumupieòçmu. No tâs reizes sâkot, sanitârs manallaþ izsniedza dubultdevu ðokolâdes, betmanam darîjuma partnerim divas devascigareðu.

Maiòas darîjuma partneris nebijavisai smagi ievainots. Ðautenes lodes bijacaururbuðas tikai tâ abu kâju muskuïus.Ðâda veida ievainojumus parasti bezlielâm komplikâcijâm sadziedçja pavisamîsâ laikâ. Bet ðtetînie-tis nebija uz toizgâjis. Viòð, kur vien varçja, organizçjasev pîpçjamo un çda arvien mazâk. Totiessmçíçja vienâ laidâ. Daþas çdamvielasviòð atdâvinâja blakus gulçtâjiem. Tamdçïnebija brînums, ka ðtetînietis izdila turpat

mûsu acu priekðâ kâ koka dieviòð. Gansanitârs stingri vien uzbârâs, un arî citiievainotie brîdinâja viòu vairâk domât parsavu veselîbu, bet nekas nelîdzçja.

Redzot cilvçku ejam bojâ arvienâtrâkâ tempâ, es uzteicu viòam darîjumalîgumu. Bet viòð jau prata tik pazemîgi unmîïi lûgties, ka es atïâvu viòam saòemtmanas cigaretes ari turpmâk. Tikaiatsacljos pieòemt viòa ðokolâdes devu.Taèu reiz iesâkto dzîves stilu viòðnemainîja un iznâkumâ sadila arvienvairâk. Pârsieðanas reizçs jau redzçjâm,ka ðtetînieða paðnâvîgais dzîves veidsbija par iemeslu tam, ka viòa brûèuapkârtne sâka pieòemt tumði zaïu krâsu.

Nepagâja ilgs laiks, kad kâdu ritukaislîgo smçíçtâju atrada nekustîgu. Tikaiviòa kâre uz nikotînu bija to novedusi

aizsaulç. Atkal viena zvaigzne izdzisusi— viena no miljoniem... Telpâ ienesabaltos apgâdes torpçdu izpletòu audumugabalus. Tajos ietina aizgâjçju, un divisanitâri iznesa to laukâ. Mûsu telpâ palikatukða vieta. Bet cik ilgi tâ tâda paliks?

Jau nâkoðajâ rîtâ miruðâ ðtetînieðavietâ ieguldîja milzîga auguma tçviòu.Viòð visumâ atgâdinâja miesnieku. Tâapaïie vaigi bija gandrîz uguns sarkani,kas liecinâja, ka vîram bija daudz asiòu unka viòð bija smagâ karsonî. Acisaizvçrtas, bet mute plati vaïâ, kas laikambija vajadzîgs pagalam skaïai krâkðanai.Mûsu telpas puskrçslâ tuvâk ieskatotiesievçroju, ka turpat zem bruòu cepuresmaliòas milþa pierç ieurbuðies ðauteneslode. Puse no lodes rçgojâs ârâ...

Visiem bija brînums, kâ tas nâcâs, ka

milzis vispâr vçl bija dzîvs? Savâdaisievainotais mûsu istabâ palika tikai pârisdienu un visu ðo laiku nogulçja nesamaòâkrâcot. Tad viòu aizveda uz galvenopârsieðanas punktu operçðanai. Nekadneuzzinâjâm ðî karotâja tâlâko likteni, betmûsu istabâ viòu atpakaï vairsneredzçjâm.

Sâkumâ pieminçju, ka Holmascietoksnî bijâm palikuði vairs tikai divilatvieðu karotâji. Tâ tas bija arî vçl tagad.Hermanis bija pie manis ciemos vçliepriekðçjâ dienâ. Bet Holmâ bija arî vçlèetrdesmit latvieðu ðoferu, kas vçl pçdçjâbrîdî ieveda pilsçtâ vâcu bataljona daïu.

Kad uzdevumu izpildîjuðisarindojuðies atpakaï braukðanai uz Rîgu,izrâdîjâs, ka atpakaï ceïð jau noslçgts. Tâviòi palika Holmâ. Viòus kâ civilistus

iesaistîja visâda veida saimnieciskajosdarbos. Tie palîdzçja savâkt pârtikas unmunicijas torpçdas. Viòi strâdâja arî pieievainoto pârvietoðanas un krituðoapglabâðanas. Viòus satiku jau tad, kad arcaurðauto degunu klejoju apkârt pacietokðòa rajonu. Toreiz pasildîjâmies pieogïu pilnâs krâsns viòu novietnç unpârstaigâjâm atmiòu tekas tçvzemç...

Kâdu rîtu tûlît pçc brokastuieturçðanas sanitârs paziòoja, ka manjâdodas uz ârstu komisijas pârbaudigalvenajâ pârsieðanas punktâ. Drîz vienmûsu mâjelç ieslîdçja pâris civilistu unnoprasîja pçc manis. Kad atsaucos, tûdaïuzrunâja mani latviski un teica, ka viòiemuzdots mani nogâdât uz ârstu pârbaudisalas otrajâ galâ. Paskaidroju tiem, ka patvismazâkais satricinâjums sagâdâ man

milzîgas sâpes. Sanitâriem piepalîdzot,mani saudzîgi novietoja uz ragavâm. Acisneðpetni þilba, kaut nebija saulains. Tassniega iespaids. Nemaz nevarçtuiedomâties, ko bûtu darîjis, ja spîdçtusaule.

Gulçju uz labajiem sâniem. Lîdz aracu pierâðanu pie gaismas sâku vçrotapkârtni, tâ sakot, gandrîz no vardesperspektîvas. Mani vedçji centâs maniuzjautrinât un stâstîja man kaut ko vienâlaidâ. Kâ viens beidza, tâ otra jauiespraucâs ar savu sakâmo. Iznâkumâ espavisam netiku pie jautâðanas.

Braucot ievçroju, ka starp mâjâm unto dârzos no vienas vietas paceïasapsniguðas kaudzes. Latvijâ tâdâsieziemoja kartupeïus, bietes, runkuïus uncitas saknes. Cik tâlu vien acjs varçja

saredzçt, visi mâju dârzi bija pilni ðokaudþu. Cieðâk ieskatoties likâs, ka zemsniega kârtas it kâ veidojas cilvçkuíermeòa formas...

Viss atklâjâs, kad braucâm garâmvienai kaudzei pavisam tuvu. Ðî kaudzebija pârsegta ar balto izpletòu audumu.Vienâ stûrî vçjð bija pacçlis audumu, untur skatam atklâjâs kaili cilvçku íermeòi...Skaïi iekliedzos, un mani vedçji apstâjâs.Izskaidroju, kâpçc uztraucos. Bet manivedçji, skâbi pasmaidot paziòoja, ka tâ tasesot viscaur Holmâ...

Tad mûsu ceïð veda garâm milzîgaapmçra brâïu kapam. Gûstekòi raka lielokapu. No vienas puses vaïâ, no otras atkalciet. Ciet pçc tam, kad kapâ vairâkâskârtâs bija saguldîti kluso karotâjuíermeòi. Ðeit vajadzçja bût tûkstoðiem

krituðu Holmas cietokðòa aizstâvju. Kâvçlâk noskaidrojâs, tad tieðâm bijatûkstoðiem krituðo mûsu cietoksnî...

Ârstu komisijas pârbaudeapstiprinâja sâkumâ pieòemto nostâju.Sanitâriem nosacîjumiem trûkstot,cietokðòa apstâkïos operâciju nedrîkstçjataisît. Manu vispârçjo atveseïoðanâsprocesu uzskatîja par ïoti labu. Ârsti likâsapmierinâti. Ar to mana audience piecietokðòa ðefârsta un viòa kollçìijas bijabeigusies un varçjâm kârtotiesatpakaïceïam.

Ðî ekskursija man palikusi atmiòâ, jobija interesanta pârmaiòa manâneiedomâjami vienmuïajâ ikdienâ.Dienâm ilgi domâs vçl kavçjos pie ðîsekskursijas iespaidiem.

Sakarâ ar pavasara tuvoðanos laiku

pa laikam pie mums ieradâs siltâkasdienas, nesot sev lîdzi it kâ vçrâ liekamasatkuðòa patapas. Atkuðòos gan atlaidâsboïðeviku uzbrukumi, bet dzîve Holmascietoksnî tâpçc nebût neuzlabojâs. Tagaduzbruka citas nelaimes un sâkâs iepriekðnemanîtas nedienas.

Kâ atcerçsities, Holma pârvçrtâs parcietokðòa pilsçtu janvâra beigâs, kadzeme sasalusi. Sniega vaïòi, kurusuzmetâm un kas visu laiku mûs teicamipasargâja no loþu un ðíembu iedarbîbas,siltâkam laikam iestâjoties izkusa un mûsupoziciju iedobîtes pârvçrtâs par straujâmupîtçm un loþmetçju ligzdas vçrtâs dubïubedrçs... Ûdens plûda iekðâ visur... arîbunkuros!

Arî ievainotajiem karotâjiemdaudzâs vietâs sâkâs vçl grûtâkas dienas.

Ja krievu bûdele, kurâ tie gulçja, atradâsdrusku zemâkâ vietâ, bieþi vien ûdenslodâja tiem gar mugurâm un padarîjacietokðòa elli par slapju cietokðòa elli...Sanitârais personâls strâdâjapaðaizliedzîgi, lai paceltu nelaimîgos virsûdens lîmeòa. Bûvçja visâdus kokareþìus, ko likt zem vîru mugurâm,undaudzus pat pârcçla uz sausâkâm vietâmsalas austrumu pusç.

Man labajâ pusç gulçja fon Ðverîns.Viòam ap galvu bija biezs marles apsçjureþìis, no kura uz kaklu un zodu stiepâsdaþâdu atsaiðu stari. Vîrs bija smagiievainots, jo gulçja naktis un dienascçlieniem vien. Retajâs reizçs, kad viòðpamodâs un jutâs tik moþs, ka varçjasarunâties, pârspriedâm mûsu nâkotnesiespçjas. Izsapòojâmies, cik patîkami bûtu

ârstçties kâdâ skaistâ Eiropas pilsçtas tîrâun klusâ kara slimnîcâ, kur glîtuþçlsirdîgo mâsiòu klâtiene paceï un uzturcilvçka dzîves prieku...

Mums tikai bija kâda krievuskolotâja, kas palîdzçja sanitâram undaþkârt pabaroja tos, kas paði tonevarçja. Pirmajâ dienâ, kad ierados ðajânovietnç, viòai uzdeva mani pabarot. Todarot, tâ pielçja man bârdu pilnu arkâpostiem, un man tieðâm radâs ïotinepatîkama sajûta. Cik slikti, ja cilvçksnevarçja pats sevi apkopt.

Mans kaimiòð fon Ðverîns ar katrudienu kïuva klusâks un klusâks. Viòagulçðanas cçlieni nu jau pieòçma pavisamnepatîkamus apmçrus. Reti bija tie brîþi,kad viòð uz mirkli pamodâs, lai atkalieslîgtu galîgâ bezsamaòas miegâ.

Apkopðanas un çdinâðanas reizçs sanitârsbija bezspçcîgs viòam palîdzçt, jo viòuvienkârði nevarçja pamodinât. Varçjamçìinât cik grib.

Tad kâdu pievakari mans kaimiòðpçkðòi pamodâs, ko nebija darîjis kâdastrîs dienas. Tûdaï arî nodomâju, ka nulaikam vîrs bija beidzot ticis krizei pâriun tagad varçs sâkties îstâ atveseïoðanâs.Kâ apstiprinot manu domu gâjienu, fonÐverîns uzcçlâs savâ guïas vietâ patsçdus, ko nekad agrâk nebija darîjis. Bettad es ieraudzîju meþonîgi drudþainoskatu viòa acis un spçjâ nepatikâ sarâvos.Tâ viòð nu sçdçja kâ sâls stabs labu brîdi,lîdz ar nedabîgi âtru rokas vçzienu norâvarûpîgi sakârtotos apsçjus sev no galvas...Pçc tam ar triumfçjoðu skatu pavçrâsvisapkârt un viegli sagrîïojâs, turot

asiòainos marles apsçjus cieði saþòaugtusrokâ. Pçdîgi fon Ðverîns strauji zaudçjalîdzsvaru un smagi atgâzâs savâ guïasvietâ, kur palika mierîgi un klusi guïot.

Mçs pârçjie bijâm visai pârsteigtipar ðâdu piedzîvojumu un daþâdipârspriedâm redzçto. Tad kâdam ienâcaprâtâ pasaukt sanitâru, lai apskatâs, kâmans blakus gulçtâjs jûtas.

Sanitârs noliecâs pie fon Ðverîna untaustîja ievainotâ pulsu. No blakus guïasvietas ievçroju, ka pçkðòi viòa vaibstisastinga. Viòa acis pievçrâs un smakrsatdûrâs pret krûtîm. Tâ sanitârs îsu briditur klusçja, tad izslçjâs un pieceldamiespaziòoja, ka fon Ðverîns ir miris...

Jau atkal viens karotâjs bija aizgâjisun ðoreiz vçl pie tam man blakus guïasvietâ. Nu kïuva pavisam savâdi ap dûðu.

Cik ðâdu vçl bûs? Vai tâds reiz nebûðuari es pats? Aizsaules ceïu staigâtâjs? Betnebija neviena, kas varçtu ðos jautâjumusatbildçt!

Bet tad apíçros, ka tagad gulçjublakus mironim, un baisma sajûta izskrçjacauri íermenim un apstâjâs papçþos.Sliktâkais bija tas, ka pats neko nevarçjudarît, lai stâvoklis grozîtos. Druskunomierinâja doma, ka telpâ bez manis bijaari vçl citi cilvçki.

Atviegloti uzelpoju, kad ieradâspâris sanitâru ar izpletòu drânu vîstoklipadusç, lai gâdâtu par aizsaules ceïiniekapienâcîgu apglabâðanu. Viòi ietina fonÐverîna nekustîgo íermeni baltajâ audumâun bez liekâm ceremonijâm iznesa nomâjeles. Ilgi nevarçju tikt vaïâ no domas,ka droði vien arî fon Ðverîna izdçdçjuðo

íermeni uzsvieda uz kâdas no tâm miruðokarotâju kaudzçm, kuras redzçju, braucotuz ârstu komisijas pârbaudi... Un varbûtari viòa galva vai kâja rçgosies laukâ nopârklâja malas.

Dzîve Holmas cietoksnî ritçja tâlâk.Mums, vçl dzîvajiem, bija atïautsbaiïoties, ka kâda granâta pçkðòi saârdîsmûs visus. Mûsu dzîvîbas bija uz spçlesik sekundi visas divdesmit èetras stundasdiennakti... Un tas tâ visas simt divdesmitseptiòas dienas, kuras pavadîju Holmascietoksni...

Tâ atkal viena guïas vieta mûsuistabelç bija brîva, un tâ bija man tieðiblakus. Ar visai lielu interesi gaidîju,kâds bûs mans nâkoðais kaimiòð. Pçc dividienâm to beidzot atnesa. Nelaimîgaisgulçja dziïâ karsonî, tâ seja bija satvlkusi

tumði sarkana un uzpampusi. Tâ kâievainoðanas zîmi viòa uniformaspogcaurumâ neatrada, sanitârs izdarîjapârbaudi. Tam atrada mazu, pussadzijuðuievainojumu. Bet mazâ brûclte nevarçjabût par tik dziïa karsoòa cçloni. Kasviòam îsti kaitçja? Izmçìinâjâs daþâdaszâles, bet karsonis pieturçjâs iepriekðçjâstûrgalvîbâ. Ârsti neziòâ kratîja galvas,lîdz beidzot jauns apakð-ârsts sâka runâtpar izsitumu tîfu... Bet vecâkie negribçjapielaist un atzît, ka jaunâkajam varçtu bûtpareizâka diagnoze.

Un tâ nelaimîgais tur tvîka sarkaniuztûkuðu seju. Gulçja ilgiem dziïa miegacçlieniem, kas mainîjâs ar ïoti retiempusnomoda un murgu brîþiem. Mçs jaubijâm paspçjuði pierast pie viòa nemitîgâskrâkðanas un gârgða-nas. Tîri vai þçl

cilvçka.Manas granâtas ðíembas kreisajâ

rokâ, plecâ, padusç, sânos un mugurâ pretlâpstiòu un plauðâm, kâ arî kreisajâ vaigâ,uzvedâs teicami. (Vçlâk rentgenauzòçmumos noskaidrojâs, ka vaigâ bijaiestrçguðas septiòas, bet sânos un mugurâtrîsdesmit deviòas ðíembas...) Brûcesuzrâdîja ïoti labu dzîðanas progresu, un.sanitârs bija vairâk kâ apmierinâts. Viòðdomâja, ka es itin drîz varçðu atstât ðobçdu vietu. Pats uz ðâdu iespçju stingrivien priecâjos, jo pagalam apriebusiesbija apsaluma brûèu riebîgâ smirdçðana,kas bija jâpacieð katru dienu, kad ðosslimniekus pârsçja.

Kâ zinâms, apsaluma jçlumi bijajâtîra un jâpârsien katru dienu. Brûcesvienkârði nedzija. Vienîgais veids, kâ no

tâm varçja tikt vaïâ, bija locekïuamputâcija. Liekas, ka laikam nav otrasnelâgâkas brûces par íermeòa daïasapsaluma jçlumu...

Ievainojumus tîrîja un glîti pârsçjaarî pârçjiem lik-tens piemeklçtajiemkarotâjiem, bet ðîs nodarbîbas neizplatîjane mazâkâs smirdoòas. Visumâ ievainotospârsçja, vadoties no ikkatra karotâjabrûèu rakstura. Sakarâ ar pârsçjumainîðanu jâapstâjas arî pie ikviena karaîpaðâ fainomena — utîm... Dzîvojotfrontes apstâkïos, visu laiku lîdz Holmascietoksnim utis nemanîjâm. Bet lîdz aratgrieðanu no ârpasaules ieradâs utis. Kâun kur tâs uzradâs — to neviens nezinâjapateikt. Bet fakts bija un palika, ka tâs bijaklât un pie tam tâdos vairumos, kapavisam nepatîkas to visu pat atcerçties...

Mçs, ievainotie un slimie, dabûjâm noutîm ciest visvairâk, jo vairs nevarçjâmpret tâm cînîties tik efektîgi, kâ kad vçlbijâm savu locekïu pavçlnieki.

Jau pirmajâs dienâs pçcievainoðanas jutu, ka papildus brûèuparastajâm sâpçm klât vçl nâca utukodienu nepatîkamâ sajûta. Pie brûèumalâm tâm nebija jâpiepûlas, lai tiktu piesvaigâm asinîm. Tur âliòìi bija jau vaïâ,— tikai atlika nodzerties kâ pie avotiòa...

Brînumdaudz utis tomçr iznîcinâjaikkatru pârsieðanas reizi, marles apsçjusun saites kopâ ar utîm sadedzinot. Betvispârçjais stâvoklis jau ar to negrozîjâs.Utis allaþ uzradâs atkal no jauna unturpinâja savu postoðo darbîbu.

Blakus brûèu pârraudzîðanai utislabprât uzturçjâs arî padusçs, ap kaklu un

jostas vietu. Utis tramdot, daþkârt tîrineviïus plaukstâ bija ieíçruðâs daþasneveiklâkas. Tâs tad þigli mçìinâja pazustLatvijas armijas frencîtî uz manâm krûtîm.Bet tad prâtâ iekrita eleganta ideja.Palûdzu sanitâram mazu dçlîti, kas uzliktsuz krûtîm kalpotu kâ galds çdienu reizçs,bet galvenokârt noderçtu kâ brîniðíîgaarçna laika îsinâðanas nodarbîbâm. Uz ðîdçlîða izvedu aizrautîgas utu izkauðanasnodarbîbas. Pietika izbraukt ar rokupadusei un pçc tam izkratît uz dçlîða visuplaukstâ aizíçruðos saturu. Tad bija koredzçt. Tûdaï uz visâm pusçm sâka veltieslçni, krietni nobarojuðies un daþâdaizskata un lieluma radîjumi.

No manis noskatîjâs citi istabasiemîtnieki, un drîz vien visi sâkâmaizrautîgas utu medîbas. Stundas pagâja it

kâ frontes teâtra izrâdçs. Paði spriedâm,kâ nokristît daþâdos utu tipusvispiemçrotâkajos vârdos. Tâ drîz vienutis ar krustiem uz muguras iesaucâm parvâcu tîìer-tankiem, citas, resnâkâs, parStaïina T-34 un tamlîdzîgi. Labâs rokasîkðía nags bija nodarbinâts gandrîz bezpârtraukuma...

Kâ iepriekð, blakus vietâ gulçtâjs vçlarvien murgoja un brîþiem nesamaòââlçjâs. Bet pa ðîm pâris dienâm lîdz mûsumâjelei bija atnâkusi ziòa par karsoòaupura likteni, pirms viòu pârveda piemums.

Kâ labi atcerçsities, pçc boïðevikuslepkavîgâ uzbrukuma Holmas cietokðòacentrâ novietotam galvenajam ievainotosavâkðanas punktam, trûka droðas vietasun telpas, kur izvietot ik dienas klât

nâkoðos ievainotos. Izmantoja ikvienuiespçju, improvizçja, kâ vien varçja.

Sâkumâ pieminçju, ka Holmâsatecçja paprâvâ Lova-ta ar vienu nosavâm pietekâm. Abu upju krasti ðeit bijapagalam stâvi un smilðaini. No mieralaikiem krastos bija saglabâjuðâs bçrnuizraktas itin dziïas alas. Kâds saprâtîgssanitârs bija nâcis uz domâm alâs uzîsâkiem laika sprîþiem izvietotievainotos, gaidot lîdz rastos iespçjas tospârvietot pastâvîgâs novietnçs. Tâ arî bijadarîjis, jo nevarçja taèu likteòapiemeklçtos atstât zem skaidras debessziemas laikâ. — Vienu laiku ðeit bijamituði seði ievainotie. Pa vienam viensanitârs bija izvietojis savus aprûpçjamosievainoto savâkaðanas vietâs. Pârçjos ikdienas apmeklçjis un rûpîgi kopis. Pçc

pâris nedçïâm sanitâra aprûpç alâs vairsbijuði tikai divi ievainotie, katrs savâ alâ.

Bet tad samarietis pçkðòi pazudis.Dienesta vietâ brînîjâs, kâ var cilvçkspiepeði pazust no zemes virsas pilnîgi bezpçdâm? Daþi negribot pielaida varbûtîbu,ka sanitârs, varbût prâta aptumðoðanâsbrîdî, pârbçdzis pie boïðevikiem.Oficiâlos sarakstos atzîmçja, ka viòð bezmiòas pazudis... Ticamâks tomçr bijapieòçmums, ka liktenim bija labpaticies,ka to panâk nomaldîjusies granâta... Bettai paðâ laika divi ievainotie, palikuði bezaprûpçtâja, savâs alâs vadîja drausmîgasdienas un naktis. Ðâdas lietas varçjanotikt tikai tajos elliðíîgajos apstâkïos,kâdos mums bija jâiztur viss Holmascietokðòa laiks. ·

Viss atklâjies, kad, no boïðeviku

granâtmetçju uguns slçpdamies, kâdskarotâjs bija noðïûcis pa stâvo upeskrastu, aizsegu meklçdams, un ieklupisvienâ no alâm. Tas, ko viòð turieraudzîjis, bijis vienkârði briesmîgi.'Izvandîtâ alâ smiltîs gulçja ievainotskarotâjs, jau miris. Izskatîjies tâ, ka viòðnâves agonijâ mçìinâjis râpties no alaslaukâ, bet tâlu tomçr nebija ticis...Miruðajam ap galvu vçl turçjies marlespârsçjs, kam cauri redzams sarecçjuðuasiòu plankums. Bez kopðanas unmedicîniskâs palîdzîbas palicis,nelaimîgais nebija varçjis pârciestievainojuma sekas. Varbût savu vârdu bijateicis arî milzîgais aukstums, kas, kâzinâms, nebija pa draugam ar daudz asiòuzaudçjuðiem ievainotajiem karotâjiem...

Drausmîgâ atklâjuma iespaidâ

karotâjs pârbaudîjis pârçjâs piekrastçizkaisîtâs alas. Visas tukðas atradis, jaugrasîjies doties uz vienîbu, lai ziòotu paratklâjumu. Savâ nodomâ tomçrsastomîjies, jo licies, ka sadzirdçjisgârdzoðu skaòu. Klausîjies uzmanîgi, betnekâdi nevarçjis uztvert vietu, no kurienesskaòa nâkusi. Pçdîgi skaidri sadzirdçjis,ka skaòa nâkusi no kaut kurienes tuvâkûdenim. Slidinâjies pa krastu lejup un tadtur atradis alu ar to viru tajâ, kas tagadkarsoni gârdza man blakus... Sâkotnçjaismedicîniskâ personâla pieòçmums bija, kasakarâ ar drausmîgo pârsalðanu manskaimiòð saíçris plauðu karsoni un cînâspar slimîbas pârvarçðanu. Bet vçlâkizrâdîjâs, ka ðis pieòçmums bija maldîgs— vîram bija piesitusies lîdz tamcietoksnî nepazîta slimîba — izsitumu

tîfs... Manu kaimiòu nekavçjoties pârcçlauz kâdu izolâcijas nometni — tîfniekubaraku.

Kâ zinâms, utis ne tikvien barojas noasinîm, bet ir vçl ïoti bîstamas arî kâslimîbu iedîgïu pârnçsâtâjas. Kâ vçlâkizrâdîjâs, ârsti nebija laikâ uzíçruði manakaimiòa slimîbu, un tâpçc viòa pârcelðanauz speciâlo tîfa nodaïu nâca par vçlu. Utisbija paspçjuðas savu darbu pastrâdât, untâ radâs jauni, neparedzçti sareþìîjumi, unari tie bija jâiznes uz saviem pleciem man.Bet par to vçlâk, kad bûsim tik tâlu.

Kâ jau iepriekð redzçjâm, mûsuatbrîvotâjas — fon Ukermana kaujasgrupas uzbrukums cietoksnim bijagaidâms no rietumu puses. Tas nozîmçja,ka uzbrukumam galvenokârt izmantosHolmas — Lokòas ceïu.

Lokòa bija neliela dzelzceïa stacijaspilsçtele uz Ïe-òingradas-Vitebskasdzelzceïu lînijas. To pieminçjatûkstoðkârtîgi visâs meþonîgajâs baumâs,un tâ bija mûsu ilgu sapnis, kas saistîjâs armûsu atbrîvoðanu. Vai tad kâds brînums,ka ap ðo staciju vijâs daþnedaþâdâkâsHolmas cietokðòa aizstâvju cerîbas?

Drîz vien manas ðíembu cirstâsbrûces bija tiktâl sadzijuðas, ka varçjuatïauties jau staigât apkârt. Ðajâs gaitâsapciemoju arî jau pieminçtos latvieðuðoferus. Tie dzîvoja mâjâ netâlu noLokòas ceïa. Arî ðoferi nebija izòçmums.Tie tâpat kâ citi dzîvi piedalîjâsbaumoðanâ un visâdâs spekulâcijâs sakarâar cietokðòa atbrîvoðanu.

Un vai tajâ situâcijâ varçja bût kasdabiskâks kâ pa laikam uzkâpt mâjeles

bçniòos un palûkoties Lokòas ceïavirzienâ? Sak , vai gadîjuma dçï tur kasnenotiek? Vai nevarçja ieraudzîttuvojamies kâdu tanku vai armijas daïu?Tâ nu ðoferi pa laikam brîvâkajos brîþosuzkâpa bçniòos, lai pie mazâ lodziòapavçrotu daudzsoloðo debess pamali...

Itin drîzi vien ðajâs novçrotâju gaitâsvisaktîvâkais izvirzîjâs kâds drûmsðoferis. Lai nerastos sareþìîjumi, sauksimviòu par Mârtiòu. Mârtiòð pamazâmburtiski pâròçma novçroðanas dienestusavâs rokâs. Tikai retajam no pârçjiemlaimçjâs uzkâpt bçniòos, kad Mârtiòð turnesçdçja jau priekðâ... Viòð tur pavadîjavisu no darba norîkojumiem brîvo laiku.

Ðai vietâ svarîgi atcerçties, ka mçsvisi tolaik bijâm apauguði itin kuplâmbârdâm un izskatîjâmies visai atbaidoði.

Diendienâ cerîbu apvârsni vçrojot,Mârtiòð kïuva nervozâks un nervozâks.Bija skaidri nomanâms, ka Lokòas ceïavçroðana un ar to sakarâ vedamâsadomâðanâs lâga vîru pagalam nomâca.Un tâ, ðîs ilgu pilnâs gaidîðanas rezultâtâ,Mârtiòð bija sâcis plûkât savu melno,kupli sazçluðo bârdu...

Tas arî bija viss, kas pârçjiemðoferiem bija vajadzîgs. Vienâ râvienâMârtiòð bija kïuvis savu likteòa biedruacîs par itin kodîgu zobgalîbu ieganstu. Pato laiku Mârtiòð jau bija paspçjis izravçtvisu kreisâ vaiga un pazodes kuplumu. Arto viòa izskats tieðâm bija kïuvis pagalamatbaidoðs, lai neteiktu vairâk.

Pieòemams, ka sakarâ ar pârçjopastâvîgâm zobgalîbâm Mârtiòð kïuvapavisam drûms savâdnieks. Lieta nonâca

pat tik tâlu, ka Mârtiòð sâka vairîtiessatikt pârçjos, lai nebûtu jâklausâs tojautâjumi un vîpsnâðana. Lai bûtu pavisamnost no pârçjo ceïa, viòð pat ierîkojâsbçniòos gulçt, jo acîmredzot nevarçjaatturçties no bârdas plûkâðanas. Vietâs,kur bârda bija izplûkâta, uz âdas parâdîjâsslimîgi plankumi. Zem kuplajâm uzacîmtumðos, dziïi iekrituðos dobumos gailçjasasarkuðas acis. To skats pauda kaut kolîdzîgu vajâta zvçra izbaiïu kaismei...

Viòa skats un izturçðanâs kïuvaarvien atbaidoðâki un çrmotâki. Likâspavisam skaidrs, ka Mârtiòð bija pagalamnelaimîgs cilvçks, kas nevarçja pagarinâtnervu izturîbas spçju. Un nebija neviena,kas varçtu viòam palîdzçt.

PAR MATA TIESU

Kaut arî laiks bieþi vien bija atkusnî,visu aprîïa beigu daïu visapkârt Holmaidzirdçjâm visâdus neparastus trokðòus.Motoru rûkoòa un skaïa bïaustîðanâs jausen vairs nebija nekas jauns. Izzîlçjâmiesdaþâdi, bet kâ lai uzmin, kas boïðevikiempadomâ? Bet kad nâca tuvâk maijam,kïuvâm pavisam aizdomîgi... Vai tikaisavâdie, iepriekð nemanîtie trokðòinenozîmçja milzu uzbrukumu mûsucietoksnim? Vai ìenerâlis Purkâjevsneorganizçja slepkavîgu Holmascietokðòa iznîcinâðanu? Lai uz strâdniekusolidaritâtes svçtkiem pasniegtu mûsucietoksni "visu tautu draugam unskolotâjam", lielajam Staïinam, kâ mazudâvaniòu? Un blakus tam, kas varçja zinât,varbût atlec kâds apbalvojumiòð vaipaaugstinâjums?

Bet tad aprîïa pçdçjâ dienâ pie mumsieradâs pâris pârbçdzçju, kas ar saviemstâstiem apstiprinâja mûsu aizdomas.Atzîmçjot 1. maija svçtkus, boïðevikigatavoja grandiozu pçdçjo lieluzbrukumuHolmas cietoksnim. Nu gan bûs jâsaturas,sprieda vîri, un to sejâs ievilkâs panoteiktai lînijai...

Un tad pirmâ maija agrâ rîta stundâpâr Holmas cietokðòa aizstâvju galvâmsâkâs elliðíîgs, vçl lîdz ðim nepiedzîvotsgranâtmetçju, artilçrijas un pârçjo smagoun smagâko ieroèu viesuïuguns... Sarkanasliesmas spïaujot, simtiem stobrukoncentrçja uguni cietokðòa territorijâ.Granâtu ðíembu putenis gâza kokus unârdîja zemi. Eksploziju troksnis arvienpieòçmâs, un granâtas brâzâs cauri arîviena otra bunkura griestiem. Lieki

pieminçt, ka viss, kas bija bunkuros,pârvçrtâs pelnos, arî karotâji... Kodîgâsçra smaka lîda cietokðòa aizstâvju rîklçs,un likâs ka dega viss gaiss visapkârt... Vaiðis jau nebija pastardienas ievadîjumszemes virsû?

Cietokðòa aizstâvji nekustîgi gulçja,iespieduðies ieroèu ligzdu iedobumos, kaspilni dubïiem, putekïiem un dûmiem. Tâviòi gaidîja brîdi, kad sâks veltiesboïðeviku uzbrucçju íçdes... Granâtu unmînu krusa un uguns vçtra ilga apmçramdivas stundas. Tâ arî apliecinâjaboïðeviku nodomus — beidzot noslaucîtHolmas cietoksni no viòu ceïa uzrietumiem. Jau tâ par ilgu ðis neðpetnaismazais cinîtis bija laupîjis viòiem ðoiespçju...

Tiklîdz ilgais uguns vçtras brâziens

pâr mûsu galvâm sâka atslâbt, bija laiksfon Ukermana artilçrijai sâkt ðautiznîcîbas zalves uzbrukuma izejpozicijâssapulcçtajâs boïðeviku masâs. Bet tad patpoïitruki arî dzina aziâtu ordas starplaukâ.Nekavçjoties mûsu artilçrija uztvçraaurojoðâs masas ar saviem labi tçmçtiemsmago granâtu brâzieniem. Mûsuartilçrijas uguns virzîjâs lîdz ar uzbrucçjuíçdçm mûsu virzienâ...

Holmas cietokðòa aizstâvjuautomâtiskie ieroèi strâdâja bezpârtraukuma. Patðauteòu un loþmetçjustobri pârkarsa. Tie kïuva sarkanbrûni, unto mainîðanas reizçs ne viens vienkarotâjs sadedzinâja rokas ârprâtîgâssteigas dçï... Bija tieðâm jâbrînâs, ka tikdaudzas íçdes tika cauri milzîgajamartilçrijas sprostam. Nâca íçde pçc íçdes

un saïima turpat valnî mûsu pozicijupriekðâ. Nâca un nâca... atkal un atkal unatkal...

Boïðeviku taktika allaþ balstîjâs uzkâda velniðía psîcholoìiska apsvçruma.Ðoreiz tas likâs esam: — triekt pret mûsupozicijâm viïòus nepârtrauktas karavîrumasas ar nodomu novest mûs ârprâtâ vaipanikas stâvoklî. Un kad mûsu nervi vairsneizturçtu, boïðeviku pçdçjâs íçdes varçtunetraucçtas pârstaigât kaujas kauku uniznîcinât vçl aizíçruðâs atseviðíâspretestîbas saliòas...

Un tad parâdîjâs arî pirmieboïðeviku tanki... Cik viss bija velniðíîgiizrçíinâts! Necilvçciskâ kaujas pârspçkapriekðâ mûsu spçki sâka zust. Kad mûsupatðautenes un loþmetçji vairs nespçjanoðaut visus uzbrucçju tûkstoðus, mûsu

pozicijas sâka lçnâm, bet neatvairâmibrukt — viena pçc otras... Boïðevikumasu spiediens bija vienkârði par spçcîguun neatturams. Mums trûka karavîru, kasvarçtu stâties krituðo un ievainoto vietâ unnopïaut tos tûkstoðus uzbrucçju, ko mçsnespçjâm pieveikt. Zinâms ieroèu skaitsvar izðaut tikai matemâtiski noteiktuðâviòu skaitu... Visam bija robeþas. Tâarî ðoreiz!

Jau likâs, ka nu vienreiz bûs pçdçjâstundiòa pienâkusi. Mûsu izmisuma cîòabeigsies — lieka bûs bijusi visa varonîbaun lieki visi upuri... Visapkârt pelçkasboïðeviku íçdes, un to tanki jau braukâ pamûsu aizmuguri, meklçjot izdevîgaspozicijas, lai tad apðaudîtu mûs arî noaizmugures... Urrrrrââââ! Riebîgaisbïâviens bija dzirdams visapkârt un

griezâs ausîs. Te trakam jâkïûst. Betboïðeviki tâ to bija plânojuði. Ðî nu bijaviòu reize...

Boïðeviku masas bija jau ielauzuðâsdziïi mûsu cietokðòa vidienç. Vçl vairstikai kâdi simt metri tos ðíir no Lovataskrasta, kas tajâ vietâ uzmetis augstu krokuun tâpçc veido apvidu pârvaldoðuaugstieni. Nav ðaubu, ka boïðeviki to jauir atklâjuði un tâpçc neatlaidîgi uzbrûkðajâ virzienâ. Ja viòiem izdotos sasniegtaugstieni, tie netraucçti iznîcinâtu visuHolmas cietoksni no iekðpuses. Lîdz ar tomçs bûtu zaudçjuði pçdçjo aizstâvçðanâsiespçju. Mçs bûtu zaudçti tâpat kâ Holmascietoksnis...

Nâves apzîmogotam tuksneðaceïotâjam pçdçjâ brîdî vçl pie debesspamales parâdâs oâzes vîzija — fata

morgana. Tâds pats fainomens bijasaklausâms gaisâ, un mçs negribçjâm ticçtsavâm ausîm. Vai vçl pastâvçja tâdi ieroèikâ ðtukasi? Viens skats debesîs, un bijaskaidrs, ka tâdi ieroèi tomçr vçl bija... NoSpilves lidlauka tie bija atsteigusies, laipalîdzçtu Holmas cietokðòa aizstâvjiem.Pçdçjâ brîdî...!

Nu tie vilni pa vilnim grâvaboïðeviku caurrâvuma vietu un tâs tuvâkoaizmuguri dziïumâ. Boïðeviku tâs dienasnodomus un panâkumus izjauca ðtukasuiejaukðanâs pçdçjâ minûtç... Liktenîgospçdçjos simt metrus todien tiem neizdevâsveikt. Ar dziïu gandarîjumu krûtîsizbaudîjâm ikvienas ðtukasa torpçdaseksploziju.

Bet, kur cep, tur pil! Kaut ganatzîmçjâmies ar zinâmâ krâsu secîbâ

izðautâm signâlraíetçm, ðtukasi tomçrnometa pâri torpçdu turpat mûsu degunupriekðâ, un ðo kïûmju dçï mums bijaievainjotie un pat pâris krituðo. Uzvarasdievs gribçja, lai tam nes upurus...

Bet vai varçja vainot lidotâjus?Tâdos apstâkïos nav viegli noteikt fronteslîniju pat mums turpat klât esot, kur nu vçllidotâjiem gaisâ un kustîbâ esot... Kaujasmainîgajos apstâkïos, kur vienâ ielokâbijâm mçs, bet otrâ jau ietriekusiesboïðeviki, bija neiespçjams novçrst ðâdusstarpgadîjumus. Lidotâju darbs bijaapbrînojami precîzs. Tik mazâ vietiòânomest torpçdas ar deviòdesmit deviòuprocentu pareizu trâpâmîbu nebija niekadarbs. Krievu lidotâji tajos apstâkïos bûtusagâzuði visas torpçdas pâr savçjiem unvarbût tikai pâris pâr mûsu pozicijâm.

Varçja iedomâties ìenerâïa Purkâjevasaðutumu, kad droðâ uzvara izkûpçja kâzili dûmi tad, kad laime bij' tik tuvu,tuvu... Pie sevis atcerçjâmies tik bieþilietoto teicienu: Pïurkâjevam atkal sagâjaðíidrajâ...!

Tâ boïðevikiem lieku reizi bijajâliecas Ðçrera vîru aukstasinîbas, fonUkermana artileristu un ðtukasu priekðâ.Uzbrukumu atsita un atjaunoja sâkotnçjâspozicijas. Pçc tam vîri laidâs pelnîtajâmiegâ. Dievs vien zinâja, vai ilgi bûslemts atvilkt elpu...

Bet neskatoties uz ârkârtîgopârgurumu, daudzi nevarçja iemigt. Nervivçl arvien bija savilktas stîgas, kasdraudçja trûkt. Vai tâdâ stâvoklî varçjaiemigt? Daudzi íçrâs pie kantînç izsniegtâskonjaka pudelîtes... Jâ — tâ jau bija

pavisam cita lieta! Pçc tam gan varçjadomât par atpûðanos...

Otrajâ maijâ boïðeviki atkopâs no todivîzijâs sistajiem zaudçjumiem. Tagadbija laiks pievest rezervju spçkus unaizpildît tukðâs vietas un sakârtotiesjaunajam uzbrukumam. Tas viss prasîjalaiku. Tâpçc tajâ dienâ neuzbruka. Bet tâkâ lieluzbrukumi nekad nebeidzâs vienâdienâ, tad droði varçja paredzçt, kauzbrukumu atsâks. Kad, to nevarçjaparedzçt.

Un tad treðâ maija rîta agrâ stundâarî atkal sâka vârîties sen pazîstamaisraganu katls ar tâdu paðu intensitâti kâpirmâ maija rîtâ.

Tikai mçs pamatoti nervozçjâm. Taèugalvenais iemesls tam nebija sagaidâmaislieluzbrukuma bieds, bet gan tas, ka ausa

lietaina, miglas blâíiem pilna diena.Redzamîba tuvu nullei. Ðâdi laika apstâkïiizslçdza ðtukasu darbîbu, un visas zintisuz to vien râdîja, ka vieniem paðiemmums vairs nebija pa spçkam atvairîtboïðeviku masas.

Pirmajâ maijâ izsita no ierindas atkalmilzîgi daudz krituðo un ievainoto. Kur laimçs òemtu rezerves? Tâdu nebija. Mûsupozicijas bija ðíidri vien aizstâvçtas... Kâmums varçja veikties bez efektîgâ ðtukasuatbalsta? Ak nedienas, ak bçdas...

HOLMAS CIETOKÐÒAATBRÎVOÐANA

Bet izrâdîjâs, ka liktens bija beidzotvisu pareizi ie-kalkulçjis. Kauju vîriempalîgâ nâca cits uzmundrinâjums. Un ðiscerîbas stars ðoreiz ieòçma ðtukasu vietu

un deva karotâjiem spçku izturçt ðo vienuno pçdçjâm un zvçrîbâs grûti pârspçjamokauju arî bez ðtukasu palîdzîbas...

Tiklîdz beidzâs slepkavîgâlieluzbrukuma sagatavoðanas viesuïuguns,jau itin skaidri varçja sadzirdçt kaujastroksni nâkam mûsu virzienâ no Lokòasstacijas puses... Un kaujas troksnis nâcaarvien tuvâk un tuvâk. Nu beidzot nâcamûsu glâbçji un atbrîvotâji! Tagad tikaimums paðiem vçl bija druskujâpiespieþas un jâiztur tik ilgi, kamçrieradâs ìenerâïa fon Arnîma komandçtâskaraspçka daïas. Kad tas notiks — mçsbûsim atbrîvoti no pasaules nejçdzîgâkâsprosta...

Un tik tieðâm, ðis atslogoðanasuzbrukums mûsu ielencçjiem deva mumsspçkus izturçt vçl pçdçjo boïðeviku

necilvçcîgi neþçlîgo un nospiedoðâpârspçka iezîmçto lieluzbrukumu.

Pçc pâris dienâm ìenerâïa fonArnîma divîzijas jau stâvçja Holmaspievârtç. Sekoja divu dienu un nakðunepârtraukta Lokòas ceïa bombardçðana,un mûsu atbrîvotâjas divîzijas atkalpârgâja uzbrukumâ.

Ar tâlskatiem pie acîm skatîjâmies ungaidîjâm, gaidîjâm un skatîjâmies. Un tadit kâ varçja jau kaut ko redzçt. Likâs pat,ka redzçtais kustçtos... No piepûles,tâlskatî blenþot, sâka jau sûrstçt acis. Patasaroja nedaudz. Tur, pus pa kreisipriekðâ — vai tur kaut kas nekustçjâs?Uzmanîbu! Slçpties! Vai tikai boïðevikinetaisa te kâdu cûcîbu? No tiem varçjasagaidît visu... Labâk piesargâties,uzmanîties. — Bet vai tie tieðâm nav

mûsçjie? Skatieties uz bruòu cepurçm... unmçteïiem! Tieðâm, tie taèu tomçr bijamûsçjie! Urrrâââ! Tâ saucâm tagad mçsârkârtîgâ sajûsmâ....

Neaizmirstams skats allaþ stâvçsmanu acu priekðâ. Pa tikko atbrîvotoLokòas ceïu un abpus tâ lçnâ. apdomîgâ unmierîgâ gaitâ, íçdes þvadzinot un viegligâzelçdamies, uz mûsu pusi veïas vâcutanki un triecien-lielgabali. Smagie râpuïimeistarîgi nomaskçti ar koku zariem unizskatâs kâ krûmu grupiòas, kas nâk uzmûsu pusi... Holmas cietokðòa vaþaslûza, un tas savu cîòu bija izturçjis,paliekot neieòemts... Un mçs apbrînojâmsavus atbrîvotâjus kâ bûtnes no citaspasaules...

Jâ, lai nu kâds saka, ka nebijaiespçjams izglâbties paðâ pçdçjâ minûtç.

Ar mums tas ðoreiz tâ bija noticis.Ïauns murgs aizpeldçja kaut kur

zemapziòas labirintos. No ðî laika skaitot.Holmas pilsçta bija galvenâ kauju lînijâ.Un tâ tas bija un palika lîdz pat 1944.gadam.

Bet cik daudzi jo daudzi vairsnepiedzîvoja ðo karsti ilgoto un cerîgigaidîto brîdi, tie tagad uz visiem laikiemapklusuði gulçja aprakti starp grâvjiem,mâju dârzos un vispâr ikvienâ brîvâvietiòâ cietokðòa rajonâ... Vai mûþîgsmiers palika nodroðinâts viòu kauliem turtâlajâ Krievijas nostûrî?

Ja Holmas cietokðòa sâkumâ mûsuspçkus lçsa uz apmçram piectûkstoðpiecsimt vîriem, tad mûsu atbrîvoðanaslaikâ strçlnieku bedrîtçs, grâvjos undrupâs sçdçja vairs tikai apmçram tûkstoð

vîru, tie paði visi vairâkkârt ievainoti, unzaudçjumu ailç jâieraksta apmçram èetrar-pus tûkstoði karotâju. Divi tûkstoði undivi simti no tiem pastaigâjâs mûþîbasdârzos, bet divi tûkstoði un trîs simtikvernçja savos neþçlojamos ievainoto unslimo savâkðanas punktos un alâs.

Neviens nevarçja pateikt, cik daudzciviliedzîvotâju bija gâjuði bojâ tamdçï,ka nebija paklausîjuði boïðevikuaicinâjumam pilsçtu atstât, pirms toielenca.

Nu bija pâri palikusi vairs tikaiviena doma — âtrâk tikt no ðîs nîstâsposta vietas projâm. Bet cietokðòagarnizona evakuâcija bija padota stingrinoteiktai kârtîbai. Vispirms bija kârtasmagâk ievainotiem karotâjiem. Un tâviena pârlâdçtâ transportmaðîna pçc otras

ðûpojâs pa izbraukto, dubïu jûrâ slîkstoðoceïu Lokòas virzienâ. Tur ievainotosgaidîja sarkanâ krusta vilcieni, bettransport-maðinas steidzîgi atgriezâs pçcnâkoðâs kravas —

Bet boïðeviku tâlðâvçja artilçrija vçlarvien iespçja apðaudît ðo mûsu vienîgodzîvîbas un brîvîbas saitîti... Un tâgadîjâs, ka lîdz pçdçjai iespçjai pârpildîtsievainoto transports uzlidoja gaisâ un mazvien palika no tâ pâri. Vai ðie nelaimîgienebija jâpieskaita Holmas cietoksnîkrituðajiem kaujiniekiem?

Kas to varçja, tie marðçja laukâ noHolmas rajona grupâs pa divpadsmit unzinâmâs laika atstarpes. Bija it kâ sportasacîkstçs, kur no starta nolaidasacensoòus. Mûsu grupai ðis gâjiens bijajâsâk devîtâ maija agrâ rîta stundâ.

Lai gan taisnâkais ceïð uz Lokòu bijapa paðu ceïu, sakarâ ar boïðeviku apðaudimçs to nevarçjâm lietot, un mûsu marðrutsveda pa Lovatas ieleju. Sâkuma posmâieleja pletâs mums vçlamâ virzienâ, tikaivçlâk tâ sâka mest nepatîkamu lîkumunevçlamâ virzienâ. Par laimi nu jau bijâmtik tâlu no Holmas, ka bez riska varçjâmatgriezties uz ceïa. Te tâlðâvçja artilçrijavairs netika mums klât. To jau bijuizlûkojis.

Astotâ maija vakarâ rûpîgigatavojâmies ceïam. Ceïam, par kuru gannomodâ, gan sapòos tik daudz bijafantazçts. Rît agri mçs beidzot atstâsim ðovietu un pacilâtâ garastâvoklî dosimiesceïojumâ uz mâjâm... Saòçmâm pârtikuvisam gâjiena laikam un atkal un atkal itinvisu pârdomâjâm. Visam bija jâbût

vislabâkajâ kârtîbâ. Tâds gâjiens gadîjâstikai vienreiz dzîvç...

ATPAKAÏ IZSITUMU TÎFABARAKÂS

Bet drîzi vien mans pacilâtaisgarastâvoklis saplaka. Mani sâka mâktpagalam neðpetna sajûta. Iedzçru patabletei, bet labsajûta neatgriezâs. Gluþiotrâdi, — dûða saðïuka arvien vairâk.Bija zudis viss moþums un dzîves prieks.Nesapratu, kâpçc nekas vairs nepatika unnelikâs saistoðs. Nelâga gurums tirdîjakaulu locîtavas, sâpçja visas malas. Gâjusûdzçties tuvumâ mîtoðam ârstam unprasîju papildus tabletes. Jaunais ârstsieteica nomest kreklu. Tad arî atklâjâs, kamans íermenis kâ Purvîða glezna novienas vietas pârklâts ar sîkiem rozâ un

sarkaniem ziediòiem... To ieraudzîjis,jaunais ârsts paziòoja, ka mani tûdaïjâievieto izsitumu tîfa karantînes nodaïâ...Lîdz ar to bija aprakti mani sapòi rît soïotlaukâ no Holmas. Kamdçï gan man vissnâca visgrûtâkâs cîòas iznâkumâ?

Tâtad utis bija pârnesuðas slimîbu noman blakus karsonî gulçtâja uz mani. Bijapagâjis vajadzîgais slimîbas dîgðanaslaiks, un nu sâkâs krize. Kas zinâja, kâ teviss vçl izkârtosies?

Laika tecçjumâ latvieðu ðoferi bijatîfa nodaïai piegâdâjuði ne mazumssaslimuðo. Nu tie piedâvâjâs maniaizvest. Tas bija drûms ceïojums ar laivupâri upei, kas râdîjâs kâ ðausmupiesûkusies, melna... Tad tâds izskatîjâsmans ceïojums tâ vietâ, kam bija jâsâkascita rîta agrâ stundâ?

Pie tîfa karantînes ðoferi steidzîgiatvadîjâs un veikli pazuda vakara krçslâ.Tad jau biju pie tîfa nodaïas durvîm unieklupu tajâ pâr augsto slieksni. Turvaldîja tumsa un nospiedoðs karstums.Kâds ierâdîja guïas vietu. Tâ kâ papârcelðanâs laiku mana sajuðanâs bijakïuvusi vçl daudz nospiedoðâka, tûdaïsâku iekârtoties gulçðanai.

Pa ðo laiku acis bija pie tumsas tiktâlpieraduðas, ka varçju jau ðo to saskatît.Tâ arî ievçroju, ka tîfa barakas apkopçjs— krievu civiliedzîvotâjs, tâ savâdi uzmani noskatâs... Man pat radâs pavisamnelâga sajûta. Kas viòam padomâ? Jâ, unpat aizgâjis savâ nostûrî apsçdâs unneizlaida mani no acîm... Tad viòðsadûðojâs un râdîdams uz Latvijas armijasuniformu, noprasîja manu tautîbu.

Atbildçju. Uz to viòð lauzîtâ, bet vçldiezgan skaidrâ latvieðu valodâ paziòoja,ka arî viòð esot mûsu tautas. Pçc Pirmâpasaules kara bijis spiests palikt pieboïðevikiem. Pats ðo nelâgo slimîbu jauesot izslimojis, un tamdçï vâcieði esotviòu norîkojuði strâdât tîfa slimo barakâ.

Sarunas laikâ ievçroju, nu jau bijaiededzinâta spul-j.a, ka voèuks tâ savâdimîòâjâs un viòa acîs iemirdzçjâs tâds kâvalgums. Vai atkalredzçðanâs prieks artautas brâli, vai kas cits? Un tad viòðtûdaï stâstîja tâlâk. Maizes deva ðeit esotïoti liela un to neesot pa spçkam veikt. Vaies nevçlçtos, ka viòð katru maltîtes laikuman pasniegtu krûzi piena? Viòð to varotiemainît no pazîstamiem krieviem par pusino manas maizes devas. Piens man ïotipalîdzçtu cîòâ ar nelâgo slimîbu un

milzîgo karsoni, kas man stâvot priekðâ.Tîfa slimam cilvçkam nevajagot daudz,bet gan spçcinoðu barîbu...

Atïâvu viòam manâm vajadzîbâmiemainît pienu, kâ arî paturçt paðam daïumanas maizes devas. Noteicu, ka mandodamas mazas, bet spçcinoðassviestmaizîtes ar krûzi piena piedevâm.Mani jâmodina ikkatru maltîtes reizi, kautar varu. Lai nepieïaujas nekâdiemvâjumiem un kaprizçm, bet gan izved cauristingru disciplînu. Mans jaunatrastaisdraugs to visu apsolîja izpildît. Pats vçlpiebilda, lai tikai païaujoties uz viòu.Viòð dabûðot mani atkal "uz pekâm"visîsâkajâ laikâ.

Jau taisîjos likties guïus, kad nejaukssprâdziens aizsita elpu. Tuvumâ atskançjaskaïas vaimanas un kliedzieni pçc

palîdzîbas. Manai guïas vietai râpusgarâm aizsteidzâs vairâki slimnieki.Krievijas latvietis ziòoja, ka barakastâlâkajâ stûrî sprâgusi granâta. Valdîjaârkârtîga nekârtîba, un gaiss bijanebaudâmu skaòu pilns. No saârdîtâbarakas stûra vilka spçcîga ledaina vçjaplûsma...

Bet tad jau arî es aizslîdçju aizzemas debess maliòas, un lîdz ar toapziòas filma pârtrûka. Nekad neuzzinâju,cik slimnieku skaitîja toreiz krituðajos uncik ievainotajos... Ar to biju pilnîgâ tîfakarsoòa varâ.

No visa tîfa barakâ pavadîtâ laikaatceros tikai pâris brîþu, kad puspamodieskaut cik apzinâjos, kur esmu un kâpçc.Vienâ ðâdâ brîdî redzçju pa istabu apkârtrâpojam savus likteòa biedrus un meklçjot

sanitâru. Visumâ redzçtam bija grûtiizskaidrojama, çrmîga pieskaòa... Kâspokaina vîzija!

Kaut gan maltîtes reizes patsneapjautu, tomçr radâs iespaids, kaKrievijas latvietis mani uzmanîja tieði tâ,kâ to viòam biju noteicis. Kâ bûtuuzmanîjis pats savu dçlu. Ar grûtîbâmviòð cînîjâs, lai dabûtu mani sçdus. Betkad tas izdevâs, bija jâtur pie pleciem vaipadusçm. Tikko palaida neturçtu, smagiatgâþos atpakaï savâs cisâs. Pâris reizeskâ pa sapòiem likâs, ka viòam ar mani tiktgalâ palîdzçja kâds vairâk atþirdziskarotâjs.

Kâ zinâms, cilvçka dzîvîba izbeidzaskaut kur ap èetrdesmit diviem grâdiem.Atceros, ka manâ temperatûrasatzîmçðanas listç visas temperatûras

svârstîbu lîknes bija iezîmçtas paðâaugðçjâ malâ. Tas praktiski nozîmçja, kakarsonis plosîjâs turpat dzîvîbasizbeigðanâs robeþas tieðâ tuvumâ...—

Tolaik vçl nemâcçju spçkratus vadît.Atrodoties izsitumu tîfa slimo barakâs,vairs neskaitîjâs arî Holmas cietoksnis.Boïðeviku klâtieni vçl tikai atgâdinâja totâl-ðâvçja artilçrija, kas laiku pa laikampagodinâja Holmu ar traucçjoðu uguni.

Bet mums ir arî zinâms, ka murgos unsapòos ir iespçjamas lietas, kas nav neîstenîbâ iespçjamas, nedz arî loìiskiizskaidrojamas. Tâ es reiz pa murgupilniem sapòiem redzçju, ka braucu baltâkreklâ izmeties un labi nokopies vaïçjâmaðînâ prom no Holmas... Maðînasdurvis, pie kurâm sçdçju, turçju vaïâ.Lokòas ceïð râdîjâs asfaltçts un speciâla

stila dçï kreiso kâju turçju ârâ uz kâpðïa...Braukðana bija it kâ uz Rîgu ciemos piesavçjiem...

Ap Holmu stiepâs biezi, tumði meþi.Citreiz murgos redzçju, ka vairâki mûsçjiedomâjam jâðus tikt cauri mûsu ielencçjulokam. Tumðo meþu aizsegâ domâjâmaizmanîties boïðevikiem garâm... Tikairetajos stâvokïa at-skârðanas brîþossapratu, ka tepat vien vçl esmu un ka vissiepriekð redzçtais bijis, kaut arî skaists,tad tomçr tikai sapnis...

Kâdu rîtu jutu, ka mani spçcîgi purinaaiz pleca. Pamodies ieraudzîju tîfanodaïas ârstu. Viòð uzmundrinoðinoprasîja, vai gribu braukt mâjâs.Atbildçju, ka gribçtu gan. Tad jautâja, vaipats varçðot saìçrbties. Nezinâju, koatbildçt, bet tad ieraudzîju Krievijas

latvieti râdot piekriðanas zîmi un teicuârstam, ka varçðu pats saìçrbties. Ârstsnoteica, lai ìçrbjoties un pazuda barakasnâkoðajâ nodalîjumâ.

Visiem zinâma patiesîba, ka izsitumutîfa karsonis izsûc spçku rezerves tikpamatîgi, ka pçc pârciestas slimîbascilvçks uz ilgâku laiku ir pilnîgibezspçcîgs. Bet es taèu solîjos ârstam, kapats saìçrbðos,un nu tas bija jâdara.Krievijas latvietis jau bija klât ar apìçrbagabaliem. Mçìinâju ìçrbties, bet no tânekas neiznâca. Mçìinâjuma iznâkumâturpat gultâ sabruku galîgâ nespçkâ...

Mans draugs nu pâròçma ìçrbðanu unar vçrâ liekamâm grûtîbâm mani tomçr arîsaìçrba. Tad viòa atbalstîts izvilkossçtvidû. Tur, pret sçtâm atspieduðies, jaukûkoja daudzi citi vairâk atlabuði

slimnieki — mâjâs gribçtâji. Arî manieteica pieíerties pie vârtu staba, unKrievijas latvietis aizsteidzâs palîdzçtcitiem slimniekiem. Bet tiklîdz pietrûkaviòa balstîtâjas rokas, kâ nopïauta zâlenogâzos dubïos visâ garumâ...

Man taèu vçl vienmçr pieturçjâs itinaugsta temperatûra — tâs iespaidâ vçlarvien biju pagalam nespçcîgs. Kâ pamiegam apjautu, ka kaut kur netâlu sprâgapa granâtai, bet man tobrîd likâs, ka uzmani tas pavisam vairs ne-attiecas. Vissizlikâs kâ garâm slîdoðs, netieðs un bezmazâkâs nopietnîbas...

Balstot kâdu slimnieku, pçc brîþasçtvidû atkal parâdîjâs mans draugs. Manidubïos sabrukuðu ieraudzîjis, kâ lingaKrievijas latvietis bija pie manis un,kâdam spçcîgâkam karotâjam piepalîdzot,

uzstâdîja mani atkal uz kâjâm. Katraidroðîbai ieteica man apíerties abiem appleciem. Pa to laiku plaðais un dubïiempârpilnais Krievijas viensçtas pagalmsjau bija piepildîjies ar mâjâs brauktgribçtâjiem. Nu arî beidzot varçja sâktiesðis dîvainais un satriecoði patçtiskaisgâjiens brîvîbâ...

Krievijas latvieða un vâcu karotâjubalstîts, noklun-kurçju pa pagalam stâvoLovatas krastu lîdz upei. Tur mûs jaugaidîja lielâs vâcu gumijas triecienlaivasun to apkalpes vîri — pâri cçlçji.Pavadoòi mani burtiski iekrâva laivâ.Krievijas latvietis vçlçja drîzuatveseïoðanos un lika sveicinât Latvijasauli. Tad pieklupa pie mana vaigasirsnîgâm atvadâm... Pçc tam viòð devâsprojâm un, atpakaï neskatîdamies, sparîgi

cînîjâs pret dubïaino un stâvo Lovataskrastu, lai dotos atpakaï uz savu darbavietu.

Jau pçc pâris minûtçm laivas atsitâspret upes otru krastu. Arî ðis krasts bijagauþi stâvs. No triecienlaivas mûs izcçlapâris sanitâru, bet tad mums paðiem bijajâpûlas tikt krastâ augðâ. Stiprâkie jau itindrîzi pazuda aiz krasta augðçjâs krokas,bet vâjâkie vçl ilgi íepurojâs pret stâvonogâzi. Man un vçl pâris nespçcîgâkiemno kalnup râpðanâs nekas daudz neiznâca.Ja arî paveicâs kaut cik parâpties uzaugðu, drîzi vien kopâ ar kâdu slîdoðudubïu nobrukumu noðïûcâm lejâ...

Beigâs visi slimnieki jau bija kalnâaugðâ un pazuduði manam skatam. Tikaies vçl vârtîjos kalna piekâjes dubïos...Redzot, ka man nav pa spçkam vienam tikt

kalnâ augðâ, pâris sanitâru noðïûca piemanis un ne visai ainnas frâzes lietojot,uzvilka mani kalna galâ. Lai mîkstinâtusavas vainas apziòu pret sanitâriem,mçìinâju, tiem palîdzot, spçcîgi íepurotiesarî pats.

Holma un visa tâs apkârtne bijapavasara atkuðòa varâ. Paðreiz bija taslaiks, kad nevarçja pabraukt ne pavirsu,ne pa apakðu, kâ teica veci ïaudis.Tâ sakot, bija pavasara zemes rûgumalaiks. Vienîgais transporta lîdzeklis, kasvarçja tikt cauri ðai dubïu jûrai, bija vâcuarmijas tâ sauktâs "cugmaðînas". Ðomilzîgâ apmçra vilcçj-inaðînu spçjasbalstîjâs uz to platajâm kâpuríçdçm,un tâsvarçja izmantot visvisâdiem uzdevumiem.

Kâ bija parasts vâcu armijâ, viss bijapamatîgi noorganizçts. Kalna galâ uz

mums gaidîja vairâkas lielâs vil-cçjmaðînas, kas katra varçja uzòemt itinprâvu daudzumu slimnieku. Bet kad es turierados, izrâdîjâs, ka visas maðînas jaupâri mçram pârpildîtas. Atskanot pçrkonagrâvieniem lîdzîgiem trokðòiem, lielâsmaðînas tûdaï arî sâka kustçties un drîzvien pazuda meþmalas priedîtçs.

Biju nokavçjis pirmo transportu.Aizbrauca visi, kas kalnâ uzrâpâs pirmie.Bet man par mierinâjumu izrâdîjâs, kabijâm apmçram divdesmit, kuri netikalîdzi pirmajam transportam. Tâtad manbija likteòa biedri... Gaidîjâmvilcçjmaðînu atgrieðanos.

Tomçr nezinâmu iemeslu dçïvienîgais sakaru lîdzeklis ar ârpasaulitodien vairs neatgriezâs. Bija jâgaida lîdzcitam rîtam. Bet tad, kad pâr Holmas

neseno kauju laukiem krita pçdçjie saulesstari un sâka manâmi krçslot, nez nokurienes pie mums ieradâs slimîgi salkanasmaka, kas riebîgumâ pârspçja visuiepriekð piedzîvoto... Apprasîjoslikteòbiedriem, un tie stâstîja, ka pretîgâsmaka nâkot no pavasara saulç atkusuðâmkrituðo boïðeviku kaudzçm, kas augstosvâlos sakrâvuðâs apkârt visai Holmaspilsçtai... Cik riebîgi!

Nakts pârlaiðanai mums ierâdîjakrievu bûdu, kur pa logiem un durvîmiekðâ plûda nejçdzîgâ smaka. Novârtîðanâs kalna piekâjes dubïos maniapìçrba gabali bija vçl visai slapji. Betmaija naktis Krievijâ mçdza bût gauþiaukstas. Tamdçï meklçju ar ko segties.Neko tomçr nevarçju atrast. Beidzotsagrâbstîju pâris slapju maisu. Sedzu tos

paðus sev virsû. Taèu labâk nekâ nekas.Citi jau gulçja, nu tiem pievienojos arî es.Sals tomçr neþçlîgi kratîja. Laikam bûtunosalis tonakt, ja tik vien nebûtu tik augstatemperatûra... No îstas gulçðanas tâdosapstâkïos tomçr nekas nevarçja iznâkt.Aukstums un nelâga murgi gâdâja par to,lai pastâvîgi svaidîtos uz cietâs grîdas.Kaut kâ bija jâsagaida rîta stunda, kadieradîsies vilcçj -maðîna, lai beidzotpaòemtu mûs lîdzi. Bet tad uz paða rîtapusi pârgurums laikam bija òçmisvirsroku un, paðam par pârsteigumu, bijuit dziïi iemidzis.

Tieðamîbâ atgrieza spçcîgspurinâjums. Modinâtâjs teica, ka vilcçjmaðînas ieraduðâs un, ja negribot tur atkalnonâkt par vçlu, lai tûdaï skrieðusdodoties turp. Pametu skatu apkârt. Telpâ

vairs nebija neviena gulçtâja. Tâtad visijau bija maðînâs. Tenteru tenteriem metosuz maðînu pusi. Tâs visas bija atkal pilnasar ievainotajiem un slimajiem karotâjiem.Mans modinâtâjs iestûma mani vienâmaðînâ. Bet tâ kâ sçdvietu sen vairsnebija brîvu, sabruku turpat citiem piekâjâm. Viens nu bija skaidrs, ðo maðînues vairs nevarçju nokavçt. Nu vismaz bijumaðînâ iekðâ...

Tâdâ stâvoklî pusaizmidzis nonîkuvisu ceïa gabalu. Kâ miglâ vçl atceros, kâsmagâ un spçcîgâ vilcçj maðînalîgodamâs un sprauslodama zvârojâs cauripavasara atkuðòa dubïu purviem. Un tadiegrimu atkal sen pazîstamâ bezsamaòâ.Ar to manas gaitas Holmas cietoksnî bijabeidzot izbeiguðâs... Cik necilsatpakaïceïð uz mâjâm!

LÇNÂM VERAS CIVILIZÂCIJASVÂRTI

Holmâ daþas dienas ilgâk vçl palikatikai viens latvietis — mûsu HermanisBuðs. Tad arî viòð sagaidîja savutransportu. Svaigas vâcu vienîbaspamazâm pâròçma frontes dienestapildîðanu un bija atbildîgas par visu, kasnotika.

Smagâs kâpuríçþu maðînas izvedamûs no purvainâ Holmas apvidus unizkrâva kâdâ sausâkâ piekalnîtç, nokurienes uz Lokòu varçja doties smagajâskara maðînâs. Gaidîjâm smago maðînuieraðanos, lai turpinâtu ceïu uz Lokòu. Uzlaiciòu mûs novietoja glîtâ un ïoti tîrâbunkurâ, kur nepârtraukti smçla ûdeni nocauruma grîdâ un izlçja pa logu laukâ. Kâ

no akas... Pacienâja ar ðokolâdi, bet novisa atceros tikai to, ka citkârt tik garðîgaisaldum-vielai nesajûtu nekâdu garðu un tâmani vispâr nemaz neinteresçja....

Drîzi vien ieradâs smagâstransportmaðînas, kam bija jânoved mûsuz Lokòu. Salmus nebijâm redzçjuði kopðHolmas cietokðòa sâkuma, bet nu tie bijabagâtîgi izkaisîti pa maðînas grîdu. Ðâdamîksta gulçðanas iespçja bija nekavçjotiesjâizmanto, un tâ visi slimie un ievainotiedrîz vien jau bija dziïi iemiguði. Ðeit savulaikam darîja arî augstâ temperatûra,vispârçjâ novâjinâtîba, kâ ari pârgurums.

Manas ievainojuma brûces vçl tomçrnebija pilnîgi sadzijuðas. Likâs, kauzbrukusi slimîba bija dzîðanas procesupavisam apturçjusi vai pat iespaidojusipretçji. Ja gadîjâs, ka blakus gulçtâjs,

sâpçs valstîdamies uzgrûdâs manâmbrûcçm, tad negribot brîþiem paspruka paskaïam iekliedzienam. Bija sajûta, kaðautenes durkïa asmenis ietriektos manâsânâ lîdz pat stobra galam.

Bija jau kïuvis itin tumðs, kadsasaukðanâs troksnis mani pamodinâja.Brauciens bija pârtrûcis,un maðînasvadîtâjs ar daþiem spçcîgâkiemievainotiem iegâja ceïmalas mâjâ. Izlikâs,ka tie nakti pârlaidîs mâjas siltumâ, betmçs bijâm atstâti maðînâ uz ceïa. Bijâmatstâti Krievijas pavasara naktsuntumainam aukstumam un salam.

Kaut arî gulçjâm salmos, tomçrpamatîgi salâm. Bet vai tad mçs nebijâmpieraduði pie salðanas? Viena naktsvairâk vai mazâk. No rîta skaista sarmabija sametuðies kara ratu stûros. Arî

apkârtnes koki, ceïð un lauki mirdzçja kâburvîgâ plîvurâ tîti... Dabâ viss ritçja savâgaitâ...

Atskaitot vienu ievainoto, kas tainaktî bija aizsteidzies uz mûþîbas karalaukiem, mçs pârçjie kâ par brînumu vçlkustçjâmies un, kâ likâs, bijâm bargo naktipârlaiduði cieðami. Transporta vadîtâjsnodeva miruðo vietçjai karaspçka daïaiapglabâðanai, un mûsu .ceïð uz rietumiemvarçja turpinâties.

Lokòâ ieradâmies tâs paðas dienaspievakarç. Biju vçl visnotaï pussamaòasstâvokli. Mûs vadâja pa visâdâmsanitârâm un atutoðanas dienesta vietâm.Katrâ vietâ kaut ko darîja un piespraudamûsu tçrpiem kâdu zîmi ar datiem. Bet tasviss notika bez manas tieðas un ap. .alaslîdzdalîbas. Mani veda, stumdîja un

grûda....Vienîgais gaiðâkais moments, kas no

ðî laika kâ pa miglu vel aizíçries atmiòâ,saistâs ar Lokòas pirti. Ieveda pirtî unnoìçrba. Tad nostatîja uz koka redelçmzem spçcîgas ûdens strûklas. Bet lîdz kopietrûka sanitâra roku balsta, tûdaïsagrîïojos un nogâzos uz redelçm... Turtad arî izbaudîju jauko silta ûdensðïakðanos uz kailâs miesas... Ðâdusvçtlaimi nebiju izjutis jau vairâk nekâèetrus mçneðus tur Holmâ.

Redzçdams mani nogâþamies,sanitârs âtri nometa virsdrçbes un metâsman palîgâ. Turpat uz koka redelçmpakrituðu mani pamatîgi noberza unnomazgâja. Lîdz ar pirls atstâðanu bijusagatavots stâties ârstu komisijas priekðâ.Nekad neuzzinâju, kâds bija komisijas

lçmums, bet zinu, ka man parakstîjaspeciâlas pârtikas devas, lai paâtrinâtuatlabðanas procesu. Bija taèu jâsadziedçvçl nesadzijuðâs brûces, kâ arî jâatkopjasno izsitumu tîfa atstâtajâm galîgâ nespçkasekâm...

Lokòâ pavadîju vairâkas dienas. Tâspagâja, guïot kâ pa murgiem dziïâ miegâ.Kara slimnîcâ valdîja stingra kârtîba.Mazgâðanâs un maltîðu laikos visus bezþçlastîbas modinâja. Kad biju pamodinâtsðajos laikos, tad ari apzinâjos, ka tie bijaretie skaidrâs apziòas brîþi. Pçc milzîgâkarsoòa bija iestâjies neizmçrojamsnespçks. Bija tieðâm jâbrînâs, kâ izsitumutîfs varçja tik spçcîgu un jaunu karotâjunosist tik iespaidîgi pie zemes...?

Holmas cietokðòa atbrîvoðana bijaradîjusi sastrçgumu ievainoto un slimo

pârvietoðanâ. Pârslogotie kara slimnîcasspeciâlvilcieni ripoja dienas un naktis. Ðîiemesla dçï mûsu transportu uzkavçjaLokòâ vairâkas dienas. Jâgaida vilciens.Bet tad kâdu dienu ieradâs mumsparedzçtais speciâlvilciens. Mûs katruievietoja ar baltu palagu pârklâtâ gultâ untad vçl ar spilvenu... Nu jau bijâmpaspçjuði ðâdas lietas gandrîz vaiaizmirst. Mçs jutâmies kâ ieraduðiespavisam citâ pasaulç. Pamazâm mûsu ceïðveda no elles priekðtelpas atpakaïcivilizâcijâ. Cik tas gan bija jauki!

Mûsu ripojoðâ kara slimnîcavispirms joòoja uz dienvidiem, virzienâun Novosokoïòikiem. Tad ripojoðaissastâvs sagriezâs gandrîz deviòdesmitgrâdos uz rietumiem un tçmçja Latvijasrobeþas virzienâ. Ar lielu nepacietîbu un

saspriegtu uzmanîbu gaidîju mirkli,, kadpârslîdçsim Latvijas robeþai. Bet notikapavisam savâdâk, nekâ biju domâjis.Laikam biju noguris no uzmanîbaskoncentrçðanas un iesnaudies. Pa to laikubija pienâcis mirklis, kad sanitâraisvilciens pârbrauca Latvijas robeþu. Kadpamodos, vilciens tuvojâs kâdai pilsçtai.Tûdaï arî iebraucâm Ludzâ... Slieþu ceïðveda vçl arvien rietumu virzienâ — uzRçzekni, kur tas iesvçrâs dienvidaustrumulîknç. Vçl izripojâm cauri vai garâmdaudzâm mazâkâm vietâm, un drîzi vienmûsu kara slimnîcas speciâlvilciensaizelsies iedârdçja Daugavpilî.

Daugavpilî bija paredzçta ilgâkaapstâðanâs. Sanitâri stâstîja, ka transportaceïð vedîðot uz Rîgu. Ðâda ziòa bija manseviðíi pa prâtam. Neko labâku nemaz

nevarçju vçlçties. Tas taèu nozîmçjadoðanos uz mâjâm...

Bet tad vçlâk paziòoja, ka plânimainîti un mûsu ceïð ved uz Kaunu. Ar tomanas izredzes ierasties Rîgâ bijaizslçgtas. Nu bija pienâcis laiks paziòotpiederîgajiem, ka esmu vçl dzîvs.Rakstâmpiederumus dabûju no sanitâra.Vajadzçja tikai sâkt rakstît. Bet norakstîðanas nekas negribçja iznâkt. Tiklîdzcçlu galvu no spilvena un mçìinâjuuzslieties uz elkoòa, viss gar acîmsagriezâs daudzkrâsainâs vçrpetçs unpçdçjâ spçka drusciòa likâs pazudusi uzmûþîgiem laikiem. Pagalam nomocîjies,pçdîgi íeburainiem burtiem îsos vârdosmâjniekiem izskaidroju, kas man lçcies.Apsolîju arî, ka tiklîdz bûðu nonâcispastâvîgâ kara slimnîcâ, tûdaï uzòemðu ar

tiem sakarus...Knapi kâ biju pabeidzis grûtâko

vçstuli savâ mûþâ, kad ievainoto vilciensatstâja Daugavpili un cauri Grîvai traucâsLietuvas virzienâ. Nebija jâbrauc visaiilgi, kad ieripojâm Kaunas stacijâ. Mûsapmetinâja kâdâ Kaunas kara slimnîcâ.Ðajâ slimnîcâ strâdâja daþas Latvijassarkanâ krusta mâsiòas, un man tûdaïradâs itin sirsnîgs kontakts ar tâm. Kâ labisaprotams, viòas visas mçìinâja manipalutinât. Lai gan ðo palutinâðanumçìinâja izvest pagalam neuzkrîtoði,tomçr mçìinâjums neizdevâs visai teicami.Tâ drîz vien mani Holmas draugi vilkamâsiòas uz zoba par speciâlvçrîbaspiegrieðanu man... Izveidojâs pavisamnelâga situâcija, un arî man bija ïotinepatîkami... Kâpçc es nebiju ievietots

atseviðíâ istabâ?Kaunâ laimîgâ kârtâ mûs nepaturçja

ilgi, un tâ âtri likvidçjâs nepatîkamâgaisotne sakarâ ar mâsiòâm. Nâkoðaissanitârvilciena skrçjiens noveda mûsTilzîtç. Tad Holmas grupu, kâ mûs toreizsauca, uzlâdçja uz neliela kuìîða unnopludinâja uz Karajauèiem.

Un zîmîgi, it visâs vietâs mûs saòçmaar oríestra skaòâm un sagaidîja vâcusievieðu organizâciju piederîgâs arvisâdiem dzçrieniem, siltiem çdieniem undâvanâm... Tâ vâcu sievietes râdîja, koviòas domâja par saviem karavîriem. Kautarî biju sveðinieks, tomçr silti, silti apsirdi kïuva arî man...

Karaïauèu slimnîcâ mûs paturçjatikai pâris dienas. Pçc tam mûsu ceïð vedavçl tâlâk uz dienvidiem. Vçl kâ ðodien acu

priekðâ nostâjas kâds zîmîgs skats vienâno Berlînes stacijâm.

Pçc âtra un slaida skrçjienaievainotiem un slimiem karotâjiempârpildîtais Sarkanâ krusta vilciensieripoja stacijâ. Pie atvçrtajiem vilcienalogiem stâvçja jau atveseïojuðies karavîri.Tiem labi, jo varçja pârvietoties bez citupalîdzîbas. Es un man lîdzîgie gulçjâm pieatvçrtiem logiem ar skatu uz peronu, kurliela kustîba un troksnis. Bet tad stacijaspriekðnieks spalgi nosvilpâs un smagiembûkðíiem aizcirtâs vagonu durvis. Nu vissripojoðais sastâvs bija atkal gatavs atsâktskrçjienu caur vâcu zemes pavasarîgajiemkalniem un lejâm. Bet tad pçkðòi noperona trepju telpas izlidoja jauka meitenear ziedu puðíîti rokâ. Vilciens jau sâciskustçties, bet meitene vçl paspçja

pieskriet pie mana loga un, brîniðíîgiuzsmaidot, piesarkusi iespieda puðíîti manrokâ. Bitte schoen!

Pa to laiku ripojoðâs slimnîcassastâvs bija jau uzsâcis itin nasku gaitu.Tikko vçl paspçju ieraudzît meitenesgaiðâs matu bizes pazûdam perona trepjutelpâ. Savu iekðçjo patriotisko vajadzîbuapmierinâjusi, meitene droði vien bijapriecîga un devâs savâs ierastajâsikdienas gaitâs. Tikai tâlas ziemeïu zemesvientuïam karotâjam tomçr bija sagâdâtsprieka mirklis, kuru laikam nevarçsaizmirst nekad...

GARMIÐPARTENKIRCHENA UNATGRIEÐANÂS RÎGÂ

Kara slimnîcas vilciens milzîgâ

âtrumâ traucâs uz dienvidiem. Âtraisrumaka skrçjiens pârtrûka tikai lielâkajâsstacijâs un tad arî tikai uz îsiem mirkïiem.Gar logu garâm slîdçja skaistas pilsçtasun ciemi. Kultivçtâs saimniecîbas negantikontrastçja ar vçl svaigâ atmiòaesoðajiem krievu zemes necilajiempriekðstatiem.

Nedaudz ilgâks uzkavçðanâs brîdismûsu speciâlvil-cienam bija lemtsMinchenç. Ðeit no sastâva atvienoja unMinchenç atstâja vairâkus vagonus lîdz arto iemîtniekiem. Tos uzòçma vietçjâs karaslimnîcas. Vienubrîd dzirdçja pat baumas,ka ðeit izvietoðot arî Holmas grupu. Mûsuvarâ nebija izvçlçties. Viss atkarâjâs notransporta vadîbas un slimnîcu pârvaldeslçmumiem. Ja vien bûtu iespçjams, mçslabprâtâk dotos tâlâk uz dienvidiem.

Varbût pat uz slavenoGarmiðpartenkirchenu?

Ilgâku laiku nebija nekâdasskaidrîbas — bijâm neziòâ. Bet tad nâcaziòa. kas mûs dziïi satrieca. Mûs arîizvietoðot ðeit pat Minchenç. Vîripaklusâm nolamâjâs, bet tas jau nekonegrozîja. Sâkâm sakârtoties vilcienaatstâðanai.

Bet tad vagonâ ienâca viens notransporta ârstiem un platu smaidu sejâ. itkâ noslçpumu izpauþot, paziòoja, kaðefârsts esot nolçmis Holmas grupu tomçrizvietot tâlâk dienvidos —Garmiðpartenkirchenâ... Ak prieks, kur turodies — laime, kur tu esi?

Ârsts vçl paskaidroja, ka ðefârstsesot ieskatos, ka holmieði ar varonîgajâmcîòâm visu garo ziemu pret tik milzîgu

pârspçku un tik traìiskos apstâkïos tieðâmesot nopelnîjuði ðâdu palutinâðanutçvzemç kâ mazu atzinîbu. Gandrîz vaisâka kïût paðiem sevis þçl...

Vagonâ bija gadîjies kâds þurnâls.To visi kâri lasîja. Beidzot þurnâludabûju arî es. Cita starpâ tur redzçjugarâku balâdveidîgu dzejojumu arvirsrakstu: "Holmas cietokðòa varoòi".

Balâdç dzejnieks apdziedâja mûsuvaronîgo stâju un izmisuma pilnâsnebeidzamâs kaujas. Stils tiecâs visaiaugstos superlatîvos. Taisnîbas uzvarabeigâs vainagojusi mûsu cieðanas. Un kurizturîbas gars un morâlais spçks tik stiprsun nesalauþams, tur arî dievi nevarotpalaist garâm izdevîbu, varoòdarbusneatalgojuði...

Bet jau atkal stacijas priekðnieka

griezîgais svilpiens pârðíçla gaisu, unmûsu tagad jau saîsinâtais kara slimnî-cac

transports straujâ stiepienâ traucâs tâlâkuz dienvidiem. Jau sâkâm pastiprinâtiuzmanît dienvidu debess pamali. Untieðâm, drîz vien tur zîmçjâs miglâjâ tîtasAlpu kalnu masîvâs galotnes.

Pacilâtâ garastâvoklî nepârtrauktivçrojâm Alpu panorâmas abpus dzelzceïalînijai. Zîmîgi, ka tagad neviens vairsnesûdzçjâs par sâpçm un sanitâramneienâca neviena sûdzîba, kas parastiatgadîjâs itin bieþi.

Ðeit vietâ atcerçties, ka Holmâpartizânu apkaroðanai bija ieradies kalnustrçlnieku bataljons. Tâ piederîgiekomplektçjâs no Ðteiermarkas unKertenas. Daþi ðî bataljona karotâji bijamûsu grupâ. Kâ Alpu apstâkïu pazinçji

viòi tagad vadîja sarunas un neskopojâs arpaskaidrojumiem. Viòi jutâs savâelementâ, jo nu bija. viòu reize paspîdçtar zinâðanâm. Bet pârçjiem bija intersantiklausîties, jo rçíinâjâmies ar iespçjâmdzirdçto izmantot, kad bûsim galâ.

Stâstîtâji runâja îpatnçjâ izloksnç,kas raksturîga Alpu kalnu apgabaliem.Man izlikâs savâdi, ka vâcieði saprata ðoizloksni tikai ar vçrâ liekamu piepûli. Tâkâ man no laika gala bija "laba auss" uzsveðvalodâm un nu biju kopâ arbavârieðiem jau kopð Holmas tîfabarakâm, biju paspçjis labi iekïausities.Varçju sekot stâstîtam pavisamapmierinoði, daþbrîd pat labâk nekâ viensotrs vâcietis...

Vilciens drâzâs kalnu panorâmaiaizvien tuvâk, un krûtîs kaut kas patîkami

kòudçja. Vagonâ valdîja tâda kâ svçtkugaisotne. Un nu jau tepat paðâ priekðâmûsu slieþu ceïð ievijâs starp milzuaugstâm kalnu grçdâm, kuru galotnes vairsnevarçja saskatît. Tâs bija ieplîvurotasbiezas miglas ðíidrautâ.

Pa ieleju lîèu loèu vijoties, slîdçjâmarvien tuvâk Garmiðpartenkirchenai. Jauvarçjâm saskatît baznîcu toròus, kas asiiezîmçjâs pret sniegcepurotiem kalnumasîviem. Mûsu skatam atvçrâs tâidilliskâ ainava, kâdas palaikam redzçjauz Ziemassvçtku kartiòâm. No visâmpusçm augstu kalnu ielenktâ ielejâ snaudapilsçtiòa...

Pçc daþâm minûtçm sanitâraisvilciens apstâjâs mazâ stacijiòâ. Tûdaïsâkâs intensîva kòada, un mûs ievietojasanitârmaðînâs. kas tûdaï devâs ceïa uz

"Kurlazarett Haus Partenkirchen".Brauciena laikâ izbaudîjâm ðîs bavârieðupilsçtas îpatnçjo skaistumu. Vienîgais, kasðeit pârsteidza, bija pavisam vçsais gaiss,kaut bija jau jûnija sâkums. Par to ariieminçjos blakus sçdçtâjam. Tâds esotkalnu gaiss, bija atbilde, un lîdz ar to manviss acumirklî bija skaidrs.

Tâ kâ slimîbas sekas bijaneaprakstâms spçku trûkums, slimnîcasvadîba bija nozvçrçjusies darît visuiespçjamo, lai visîsâkâ laikâ atdotu mumszaudçtos spçkus. Lai uzvestu mûs atkal uzceïa kâ sendienâs. Visus pârbaudîja nogalvas lîdz kâjâm, un laboratorijasizdarîja neskaitâmas analizçs. Veids, kâmûs ârstçja, izskatîjâs pçc medicînasmeistardarba.

Atcerçsimies, ka manâ kreisajâ vaigâ

iestrçga septiòas lielâkas un daþasmazâkas ðíembas. Nu vairums brûèu jaubija sadzijuðas, bet ðíembas vçl arviensçdçja iekapselçjuðâs starp muskuïiem.

Atmiòâ aizíçries starpgadîjumszobârsta kabinetâ. Izvçrtçjot zobu sakòuuzòçmumus, ârsts ievçroja, ka pret saknçmprojicçjas sveðíermeòu çnas. Kas varçtuðeit slçpties? Teicu, ka tâs droði vien bijagranâtas ðíembas. Izbrînîjies zobârstslaipni smaidot noprasîja, vai manâíermenî esot arî kâda vieta, kur ðíembuneesot?

Kâ jau agrâk teicu, rentgenauzòçmumi atklâja, ka tajâ liktenîgajâ naktîHolmâ manî bija satriektas èetrdesmitseðas ðíembas. No tâm septiòas tai vaigadaïâ, kas atklâjâs zem bruòu cepuresmaliòas. Kas gan uzzinâs, kâ viss bûtu

izskatîjies, ja es bûtu piedalîjies kaujâ bezbruòu cepures, kâ pieminçtais Karolus?

Izvedot dzîvç apòemðanos, ârstimums parakstîja speciâldiçtu, kurâ atradavisas pasaules labâkâs barîbas vielas, kascçla dzîves prieku un labsajûtu no stundasstundâ. Un tad vçl vâcu medicînas fineses!Radâs iespaids, ka mûsu labâ nekonetaupîja...

Vçl jâpiemin atklâjums 1942. gadanovembrî, kad Rîgas drçgnajam laikamlabpatikâs izprovocçt manas kreisâs aussdumpoðanos. Notika, ka dienas laikâ bijupavisam slims. Spalgi sâpçja kreisâ aussun atdalîja pat nevisai patîkama satura unsmarþas ðíidrumu. Gâju pie vienîbasârsta. Pietika ar viena skata pameðanuauss labirintos, un dziednieks paziòoja, kaauss pamatîgi iekaisusi. Tûdaï íçrâs pie

auss un kanâla tîrîðanas. Un tikai i ad ârstsmani nopietni uzskatîjis jautâja, kâ tasnâkoties, ka manâ ausî kopâ ar strutâmparâdoties melna aramzeme.Izgudrojâmies visâdi, bet pie îstasskaidrîbas tomçr netikâm. Beidzotnospriedâm, ka laikam tajâ Holmascietokðòa kaujas naktî, kad maniievainoja, ausî satriekta sasaluðâmelnzeme, kam visu ðo laiku nebijaizdevies nekâdas nekârtîbas sacelt. Numelnzemei tas tomçr bija izdevies. Bettagad tiku vaïâ arî no tâs ïaundarîgiemapkampieniem.

Lai gan visas ievainojumu brûces nujau bija sadzijuðas, viena tomçr vçlvienmçr turçjâs vaïâ. Pârâk liels brînumstas nemaz nebija, ja atcerçjâs, ka brûcçsparasti lîdz ar ðíembâm satrieca auduma

driskas, utis un visâdus netîrumus.Ðoreiz vainîga bija vaiga kaulâ

iestrçguði ðíemba, kas neïâva brûceiaizvçrties. Ârsti nolçma, ka ðainebûðanai jâdara gals un nolikaoperâcijas datumu — èetr-pasmito jûliju.Ðajâ datumâ iekrita mana vârda diena, kâarî franèu nacionâlie svçtki sakarâ arBastîlijas ðturmçða-nu...

Operâcija bija paredzçta Kalnuartilçrijas kazarmu slimnîcâ, kas atradâspilsçtas tâlâkajâ nostûrî, skaitot no mûsunovietojuma. Sanitârâ maðîna stâvçjabraukðanas kârtîbâ, bet es jutos jau tikspçcîgs, ka no transporta atteicos. Kas turliels—aiziet uz operâciju un pârnâktpaðnm atkal mâjâs! Tâ arî izdarîju.

Operâcija tomçr izrâdîjâs daudznelâgâka, nekâ to ·j&priekð varçja

iedomâties. Izrâdîjâs, ka vainîgâ ðíembaiestrçguði kaulâ ne tikvien dziïi, bet arîïoti blîvi. Neatlika nekas cits kâ ðíembuno kaula vienkârði izkalt. Bet ðî kalðanaatstâja pagalam nejauku iespaidu, un mandrîz vien sâka nepatîkami sâpçt galva.Viss pasliktinâjâs pçc fam. kad chirurgsnolauza kaltam stûri. Kas tiem latvieðiempar cietiem kauliem, viòð tikai noteica unturpinâja Kalðanu. Zvçra vîri!

Pçc nepatîkamâs operâcijas lçnâmsoïoju atpakaï uz "Haus Partenkii^hen".Lai gan nejutos visai labi, tomçr domâjupçc pusdienu ieturçðanas aiziet uz biljardazâli.

Izmçìinâju daþas spçles, bet visaspazaudçju. No itin laba spçlçtâja pçkðòibiju kïuvis pavisam nesekmîgs.

Tad citi ieteica labâk iet uz istabu un

likties gultâ. Bijis neprâts man vispârðodien ðeit nâkt. Devos uz istabu un likosgultâ. Tâ arî nogulçju trîs dienas arpaaugstinâtu temperatûru. Tad arî tikaiatskârtu, ko nozîmç operâcija galvâ.

Augusta sâkumâ, kad jutos kâ pilnîgiatjaunots garâ un miesâ, mani nokûrlazaretes atlaida un taisnâkajâ ceïâdevos atpakaï uz sirmo Rîgu, kuru bijuatstâjis kâdâ drçgnâ un miglainâ novembrasâkuma rîtâ nepilnu gadu atpakaï. Rîgâierados divpadsmitâ augusta vçlâpçcpusdienâ. Bet tas jau ir cits stâsts!

AUTORA TÂLÂKÂS KARAGAITAS

Pçc atgrieðanâs Rîgâ pieðíirtsveselîbas uzlaboðanas atvaïinâjums unpçc tâ izbeigðanâs paturçts par mâcîbas

spçku instruktoru sagatavoðanas kursos.1943. gada pavasarî atkal ievietots Rîgaskara slimnîcâ traucçjoðo ðíembuizoperçðanai. Pçc atlaiðanas no slimnîcasdiençjis Latvieðu Leìionaìenerâlinspekcijas ðtâbâ un iecelts par 11

ðî ðtâba sakaru virsnieku Rîgas radiofonâ.1944. gada 5. aprîlî Leìionaìenerâlinspektors ìen. Bangerskiskomandçjis autoru kâ sakaru virsnieku uzVI Armijas korpusa ðtâbu laikâ, kad abaslatvieðu divîzijas vienîgo reizi visâ karalaikâ cînîjâs blakus frontes iecirkòos aizOpoèkas pie Aloi ezeriem. Korpusa ðtâbstolaik atradâs Duchnovo — Ðaninosâdþâs.

VI Armijas korpusa komandieris ìen.Pfeffer-Wil-denbruch ieceï autoru parsavu personîgo adjutantu. Kâ tâds autors

piedalâs visos korpusa komandieraizbraukumos un iepazîstas ar visiemèetriem korpusâ ietilpstoðo divîzijukomandieriem un daudziem ðtâbuvirsniekiem. Ðo kontaktu dçï autoramatveras daudz, daudz ceïu vçlâkajâs karagaitâs. Armijas korpusa ðtâbâ pildîjis arîpretizlûkoðanas daïas priekðnieka amatuar uzdevumu ik dienas ierasties pieKorpusa komandiera ar ziòojumu.

Pçc liktenîgajâm jûlija kaujâm, kurgalîgi saðíaidîja 15. latvieðu ieroèudivîziju, atkâpðanâs rezultâtâ ierodasLatvijâ.

Tur sakarâ ar VI Armijas korpusakomandieru maiòu atkomandçts uz 19.latvieðu ieroèu divîziju. Tur iedalîts ðtâbavirsnieku rezervç, kur atkal satiek tikko noVâcijas ieraduðos pulkvedi Aleksandru

Plensneru, kapteini Kir-ðteinu, mâcîtâjuVerneru Voitkusu virsleitnanta dienestapakâpç un citus latvieðu virsniekus.

Vçlâk pildîjis dienestu daþâdâs 19.divîzijas vienîbâs. Bijis arî 19. divîzijaskomandiera ìen. Ðtrekenbacha adjutants,bet Kurzemes cietokðòa beigu posmâkomandçjis rotu 43. ieroèu grenadierupulkâ. 1945. gada 27. aprîlî piekto reiziievainots un kapitulâcijas dienas vakarâevakuçts no Ventspils uz Vâciju ar pçdçjokuìi "Rudolf Albrecht". Tikai 12. maijâierodas ar kuìi Íîles reidâ, kur jâgaida lîdz30. maijam, kad angïu iestâdes atïâva kuìiatstât.

PÇCVÂRDITIKAI VIENREIZ STAÏINS

VARÇJA UZVARÇT

Karojot pret Krieviju, nekad vairsnaidîgu armiju vadoòi neatkârtos Kârïa12., Napoleona un Hitlera kïûdas.

Nekad vairs sarkanâ armija nekarosvienâ frontç, kamçr tâs pretinieks irsaistîts vairâkâs frontçs.

Nekad vairs Amerikas bumbveþuflotes nenosviedîs savas nâvçjoðâs kravasuz civiliedzîvotâjiem Staïina uzvaras dçï.

Nekad vairs brîvo demokrâtijuarsenâli, strâdâjot lîdz iespçju robeþai, notankiem lîdz penicilinam — nepiegâdâsKremlim par brîvu.

Nekad vairs krievu tauta nesaredzçsmazâku ïaunumu Kremïa varmâkâs nekâ tâpretiniekos.