HOÄI CHÖÙNG TIEÀN ÑÌNH

PGS.TS.BS. CAO PHI PHONG

Cập nhật 2015

Mục tiêu

• Moâ taû ñöôïc caùc chöùc naêng chính vaø giaûi phaãu heä

thoáng tieàn ñình.

• Phaân bieät ñöôïc choùng maët do toån thöông tieàn ñình

trung öông vaø ngoaïi bieân.

• Neâu ñöôïc caùc phöông phaùp thaêm khaùm moät beänh

nhaân roái loaïn tieàn ñình.

• Neâu ñöôïc caùc nguyeân do thöôøng gaëp trong hoäi

chöùng tieàn ñình ngoaïi bieân vaø trung öông.

GIẢI PHẪU SINH LÝ

GIẢI PHẪU TAI

Tai ngoài

Tai giữa

Tai trong

Hoïat ñoäng cuûa heä thoáng tieàn ñình

Hệ thống mê đạo và ống bán khuyên

ống bán

khuyên

bóngTúi nội

bạch huyết

cầu nang

Soan nang

hạch scapa

Dây VII

Dây VIII

ốc tai

• Mê đạo xương

• Mê đạo màng

• Chu dịch

• Nội dịch

• Ống bán khuyên

• Cầu nang &

soan nang

Cơ quan sỏi tai(soan nang & cầu nang)

- Soan & cầu nang có vết (biểu bì cảm giác có lông)

- Lông rung (cố định): 1 sợi , dài

- Lông lập thể (nổi): nhiều, nhỏ

Macula recptor

Lông rung

Lông lập thể

Cấu tạo của vết(macula)

- Đáy tiếp xúc sợi TK tiền đình

- Đỉnh gắn có chất nền gelatin chứa CaCO3

- Gia tốc thẳng, màng sỏi tai ngã ra sau, ngã hướng lông rung kích thích (phát xung thần kinh hướng tâm)

chất nền gelanin sỏi tai

Bó

lông

Tb

lông

sợi tk

tế bào nâng đở

Nghiêng ra sau

Ra trước

Tăng tốc giảm tốc đầu ở vị trí đứng thẳng

Chuyển động thẳng tăng tốc

Vai trò soan nang: gia tốc thẳng

Vai trò cầu nang : gia tốc dọc

Ống bán khuyên

- 3 ống bán khuyên xếp

thẳng góc thông với soan

nang

- Bóng phần phình to ở đáy

- Mào cấu tạo bởi tế bào

lông nằm trong chất nền

gelatin gọi là vòm(đài)

(Soan nang)

(Caàu nang)

(OÁc tai)

(oáng baùn khuyeân)

- Giai đoạn tăng tốc nội dịch di

chuyển ngược lại

- Đẩy phía lông rung màng tế

bào tăng tính thấm cations và

khử cực, phóng thích chất

trung gian thần kinh

- Hướng ngược màng quá cực,

giảm xung thần kinh

Cấu tạo của mào (crista)

Crista receptor

Vận động kích thích tế bào lông, gởi tín hiệu

đến tế bào cảm giác

Một cặp ống bán

khuyên làm việc với

nhau khi đầu chuyển

động

xoay đầu, tb lông

một bên cơ thể gởi

tín hiệu kích thích tới

não trong khi tế bào

lông đối bên thì ức

chế

Vòm(đài)Chùm lông

tế bào lông

Tiền đình trung ương & ngoại biên

• Hệ thống tiền đình gồm nơron trung ương

và ngoại biên.

• Thụ thể nơron tiền đình ngoại biên ở mê

đạo, thân hạch Scarpa, các sợi trục đến nhân

tiền đình nằm giữa cầu và hành.

Tiền đình ngoại biên

Tiền đình trung ương

Tiền đình

trung ương:

từ nhân TĐ

ở cầu hành

Tiền đình trung ương & ngoại biên

• Tiền đình trung ương từ nhân cho các sợi

trục đến nhân vận nhãn (tiền đình mắt), tủy

sống (tiền đình tủy), hệ lưới và củ não trên

tạo phản xạ điều chỉnh tư thế và ổn định thị

giác.

Chức năng tiền đình

• Cung cấp cảm giác vận động khách quan trong không gian 3 chiều.

• Duy trì tư thế thẳng đứng cơ thể: điều chỉnh phản xạ cơ ở chi (px tiền đình sống, px sỏi tai tủy sống).

• Tiền đình hoạt hóa làm ổn định vị trí đầu trong không gian.

Chức năng tiền đình

• Kiểm soát cơ vận nhãn giúp mắt ổn định

một điểm trong không gian khi đầu di

chuyển (px tiền đình mắt).

Phản xạ tiền đình mắt (vestibulo

ocular reflex , VOR)

• Vào nhân tiền đình

từ ống bán khuyên

• Đi ra từ nhân tiền

đình đến nhân dây

sọ III,IV ,VI

• Sợi trục đi theo bó

dọc giữa (MLF)

hướng lên

Nơron tiền đình

Nơron vân nhãn

Phản xạ tiền đình tủy (VSR)

TRIỆU CHỨNG HỌC

Cảm giác về thăng bằng

Bình thường có sự cân bằng thông

tin đi vào từ cả 2 hệ thống tiền đình

Chóng mặt xảy ra khi sự hoạt động

tiền đình mất cân xứng

Bệnh lý tiền đình 2 bên : thất điều

thân (truncal ataxia)(vận động gây chóng mặt tư thế: dáng đi

không vững, trong tối, lắc lư (oscillopsia)

khi đi, xoay đầu và thân)

- Định nghĩa: ảo giác

vận động(chủ quan

hay khách quan)

- Chóng mặt sinh lý:

say tàu xe

- Chóng mặt bệnh lý:

tổn thương tiền đình

- Chóng mặt do tổn

thương trung ương &

ngoại biên

ngoại biên trung

ương

chóng

mặt

ngaét quaûng,

naëng neà

nhẹ vaø

thường

xuyên

giật nhãn

cầu

ngang, xoay dọc

giaûm

thính lực

có không

daáu thaân

não

không có

Chóng mặt

Chóng mặt tiền đình & không tiền đình

tiền đình không tiền đình

Mô tả chung quay tròn bập bềnh

Diển tiến cơn thường xuyên

Yếu tố làm tăng đầu cử động sang chấn, tăng

thông khí, loạn

nhịp

Triệu chứng

phối hợp

nôn, lảo đảo, ù

tai

đổ mồ hôi, nhợt,

dị cảm

Rung giật nhãn cầu

• Gịât nhãn cầu 2 loại

- giật đu đưa (pendular)

- giật kiểu giật (jerk)

• Gịât tự phát & theo tư thế

• Nystagmus đặt tên cho pha nhanh

N (P): pha nhanh (p),pha chậm (t)

2. Giaät nhaõn caàu ñu ñöa

1. Giaät nhaõn caàu kieåu giaät

Nghiệm pháp nhiệt

Ch

iều

di

chu

yển

dòn

g n

ội

dịc

h

COWS

NP Nylen- Bárány (Dix-Hallpike)

- Đầu ngữa ra sau 45°

- Quay đầu 45°

37

Characteristic Peripheral positional vertigo

Central positional vertigo

Latency (time to onset of vertigo or

nystagmus)

0-40 sec (mean, 7.8 sec) Begins immediately

Duration (signs and symptoms of

single episode)

<1 min Symptoms may

persist

Fatigability or habituation (lessening

signs and symptoms with repetition of

provocative maneuver)

Yes (in 87%) No

Nystagmus direction Direction fixed, torsional,

upward, upper pole of eyes

toward ground

Direction changing,

variable

Intensity of signs and symptoms Severe vertigo, marked

nystagmus, systemic

symptoms such as nausea

Usually mild vertigo,

less intense

nystagmus, rare

nausea

Reproducibility Inconsistent More consistent

Kết quả test Dix Hallpike

Nghiệm pháp Dix-Hallpike

Các triệu chứng khác

• Dấu Romberg

• Nghiệm pháp đi hình sao

• NP giơ thẳng hai tay

• Các khảo sát đặc biệt

- Thính lực đồ

- Điện rung giật nhãn cầu

- Điện thế gợi dây thần kinh VIII

Test chức năng tiền đình tuỷ sống

giai đoạn cấp, dễ bù trừ, không nhạy

Test Romberg• Ñaây laø nghieäm phaùp ñôn giaûn, cho

beänh nhaân ñöùng chuïm hai chaân sau ñoù

nhaém maét vaø quan saùt söï thaêng baèng

cuûa beänh nhaân, coù theå laøm theâm thuû

thuaät Jendrassik cho nghieäm phaùp

nhaïy theâm.

• Trong tröôøng hôïp maát thaêng baèng

beänh nhaân seõ teù veà moät hay hai beân.

• Ngöôøi bình thöôøng khi laøm nghieäm

phaùp naøy cũng coù theå laûo ñaûo nhaát laø

ngöôøi lôùn tuoåi

Romberg test

Nghieäm phaùp ñi hình sao

Babinski-Weill

• Nghieäm phaùp naøy cho beänh

nhaân nhaém maét ñi tôùi vaø lui

naêm böôùc trong naêm laàn,

ngöôøi bình thöôøng coù theå ñi

thaüng hoaëc leäch khoâng quaù

30 ñoä,

• Trong tröôøng hôïp leäch

nhieàu hôn laø coù toån thöông

cô quan thaêng baèng

Căn nguyên

Trung ương Ngoại biên Hệ thống

*Ảnh hưởng thứ

phát trên hệ

thống tiền đình:

tiền ngất, hạ

huyết áp tư thế

*Tai giữa, mê

đạo,dây VIII

tiền đình

*Nhân tiền đình,

thân não, các đường

nối trung tâm

Chóng mặt ngoại biện

1. Triệu chứng cơ năng:

Chóng mặt dữ dội, từng cơn

2. Triệu chứng thực thể:

+ Rung giật nhãn cầu (ngang-xoay tròn), ngang và xoay

+ Romberg dương tính, rối loạn dáng đi.

+ Các triệu chứng cùng về một phía thường là bên bệnh

+ Kèm ù tai, giảm thính lực.

• Rối loạn tiền đình ngoại biên

- Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính

- Chóng mặt sau chấn thương đầu

- Bệnh Ménière

- Viêm mê đạo

- Viêm thần kinh tiền đình

- Bệnh lý nhiễm độc tiền đình

Chóng mặt trung ương

1. Do tổn thương nằm xa đường ốc tai nên không có ù tai,

điếc tai, chóng mặt ít hơn, không rõ như trong hội

chứng tiền đình ngoại biên. Trong khi đó mất thăng

bằng nhiều hơn

2. Rung giật nhãn cầu thường tự phát, dọc hay ngang

3. Ngoài ra còn có hiện diện các tổn thương thần kinh như

dấu hiệu tiểu não, tổn thương thân não (dấu hiệu tháp:

yếu liệt, tổn thương vận nhãn

• Rối loạn tiền đình trung ương

- Thiếu máu thân não thoáng qua

- Đột quỵ hố sau

- U não hố sau

- Xơ cứng rải rác

• Dựa trên bệnh sử, lâm sàng xác định rối loạn trung ương,

ngoại biên hay hệ thống

• So sánh triệu chứng lâm sàng với đặc điểm phân loại bệnh

• Một số trường hợp vẫn còn giới hạn chẩn đoán( 9%-22%)

Chẩn đoán phân biệt

CẢM ƠN