hÜcre dÖngÜsÜnÜn dÜzenlenmesİ ve kanserkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/genetik ve...

51
3. HÜCRE DÖNGÜSÜ VE KANSER

Upload: others

Post on 26-Jul-2020

21 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3. HÜCRE DÖNGÜSÜ VE KANSER

Page 2: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Başlıklar

1. Kanser somatik hücre seviyesinde genetik bir hastalıktır

2. Kanser hücrelerinde genom kararlılığı, DNA onarımı ve kromatin düzenleme mekanizmalarında bozukluklar bulunur

3. Kanser hücrelerinde hücre döngüsü düzenleme mekanizmalarında bozukluklar bulunur

4. Kanser hücrelerinde proto-onkogenler ve tümör baskılayıcı genler değişime uğrar

5. Kanser hücreleri metastaz yapar ve diğer dokulara yayılır

6. Bazı kanserlere yatkınlık kalıtılabilir

7. Virüsler insan ve hayvanlarda kansere katkı yapar

8. Çevresel etmenler insan kanserlerine katkı yapar

Page 3: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3

Kanser batı ülkelerinde birincil ölüm nedenidir.

Kanser tüm yaştaki insanları etkiler ve her üç insandan birine,

yaşamının bir döneminde kanser tanısı koyulur

Kanserler arasında en öldürücü olanı akciğer kanseridir, bunu meme, prostat ve kolon kanserleri takip eder.

Page 4: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.1 Kanser somatik hücrelerdeki genetik bir

hastalıktır

4

Kanser, hücresel işlevleri kontrol eden genlerdeki mutasyonlar sonucu ortaya çıkan genetik bir hastalıktır.

Page 5: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.1 Kanser genetik bir hastalıktır

5

Genellikle somatik hücrelerde meydana gelen mutasyonlar

kansere yol açmaktadır.

Kanser ile diğer genetik hastalıkların bir diğer farkı, kanserin genelde tek bir mutasyonla değil genellikle çok sayıda

mutasyondan (6-10 arası) kaynaklanmasıdır.

• DNA onarımı,

• Hücre bölünmesi• Apoptoz

• Hücre farklılaşması

• Hücre göçü

• Hücre-hücre iletişimi

Page 6: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.1.1 Kanser nedir?

6

Klinik olarak kanser;

Köken aldıkları hücre tiplerine bağlı olarak değişik

davranışlar gösteren, çok sayıda kompleks hastalığıkapsayan (100 kadar) bir olgu olarak tanımlanır.

Kanserler;

Başlangıç yaşlarına, büyüme oranlarına,

yayılımlarına, evrelerine ve tedaviye verdikleri

tepkilere göre çeşitlilik göstermektedir.

Yine de tüm kanserler moleküler düzeyde bazı

benzer özellikler gösterir

Page 7: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.1.1 Kanser nedir?

7

Tüm kanser hücreleri iki temel ortak özelliği paylaşırlar:

1. Hücre büyümesi ve bölünmesi (hücre çoğalması) ve

2. Hücrelerin yayılmasını ve istilasını (metastaz) engelleyen

kontrol mekanizmalarındaki anormallikler.

Normal hücrelerde bu olayları düzenleyen genler, olması gerektiği zamanda ve yerde ifade edilir

Kanser hücrelerinde ise bu genler ya mutasyona uğramıştır ya

da ifade düzeylerinde anormallik vardır.

Page 8: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.1.1 Kanser nedir?

8

Kanser hücrelerini tehlikeli yapan, denetlenemeyen hücre çoğalması veyayılmanın birleşimidir..

Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünü kaybederse, çok

hücreli bir yığın oluşabilir (iyi huylu bir tümör-benign tumor).

Bu tip tümör ameliyatla alınabilir ve ciddi bir hasara yol açmaz.

Eğer tümördeki hücreler (birincil tümör); Bu yapıdan kurtulabilme,

Kan dolaşımına girebilme,

Diğer dokuları istila edebilme ve

İkincil tümörler oluşturabilme (metastaz)

yetisini kazanmışlarsa, o zaman malignant (kötü huylu, tehlikeli) tümörler

olurlar.

Malignant tümörlerin tedavileri zordur ve hayati tehlike oluşturabilirler.

Page 9: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.1.2 Çoklu-adım süreci:kanser çoklu mutasyonlar gerektirir

Bir tek mutasyon, normal bir hücreyi kanserli hücreye

dönüştürmek için yeterli değildir.

Birinci kanıt:

İnsanlarda, 10-6 oranında mutasyon meydana gelir.

Bir insan vücudunda yaşam boyunca yaklaşık 10¹⁶ hücre bölünmesi olmaktadır.

Bir insan, hayatı boyunca vücudunun herhangi bir

yerinde gen başına 10¹⁰ oranında mutasyona maruz kalabilir.

Bununla beraber, üç kişiden yalnızca biri kanserden olmaktadır.

9

Page 10: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.1.2 Çoklu-adım süreci:kanser çoklu mutasyonlar gerektirir

10

İkinci kanıt:

Bir çok kanserin meydana gelme sıklığı yaşla birlikte katlanarak ortaya çıkar.

Bu mutasyonların birikmesi gerektiğinin bir göstergesidir.

Eğer tek bir mutasyon yeterli olsaydı yaştan bağımsız

olarak ortaya çıkmalıydı.

Yaş ile bağlantılı olarak malignant bir kanserin ortaya

çıkması için yaklaşık 10 kadar bağımsız mutasyonun meydana gelmesi gerekmektedir.

Page 11: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

11

Üçüncü kanıt:

karsinojenlere (kansere yol açan ajanlar) maruz kalma ve kanserin

ortaya çıkışı arasındaki gecikmedir.

Örneğin; Hiroşima ve Nagazaki’deki patlamalarda radyasyona

maruz kalmış insanlarda lösemi başlangıçları 5 ila 8 yıllık

inkübasyon döneminden sonra olmuştur.

Page 12: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

12

Mutasyonlu hücre

HiperplaziAnormal büyüme, hücreler normal

DisplaziAnormal büyüme, hücreler anormal

İyi huylu Kanser

Aynı doku içinde

Kötü huylu kanser

Başka organlara yayılma

Tümörigenez (kanserli bir tümörün gelişimi), hücrelerin çoğalma ve

yayılmaya karşı normal çalışan kontrollerden kaçmalarını

sağlayan bir ya da daha fazla genetik değişikliğin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.

Page 13: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.2 Kanser hücreleri, genomik kararlılığı ve DNA tamirini etkileyen genetik kusurlar taşır

13

Kanser hücreleri kromozomal anormallikler,

genomik kararsızlık ve normale göre daha yüksek

mutasyon oranları gösterirler.

Genomik bütünlüğün yitirilmesi;

1. Hücre çoğalması,

2. Programlı hücre ölümünü ve

3. Hücre-hücre bağlantısını

çeşitli yönlerden kontrol eden bazı özel genlerde

mutasyonlara yol açar.

Bu süreçleri kontrol eden genlerdeki mutasyon

birikimleri kansere yol açmaktadır.

Page 14: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

14

Page 15: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.3 Kanser hücreleri hücre döngüsünündüzenlemesini etkileyen genetik kusurlar içerir

15

Hücre çoğalması üzerindeki normal düzenleme,

Hücre döngüsü aşamalarını,

Hücre ölümlerinin programlanmasını ve

Aşırı büyüme sinyallerine karşı hücrelerin cevaplarını

kontrol eden çok sayıdaki gen ve ürünlerinin varlığını

gerektirir.

Kanserli hücrelerde, bu işlevleri kontrol eden bir

çok gen mutasyona uğramıştır ya da yanlış(normalden az veya fazla) ifade edilirler.

Page 16: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.3.1 Hücre döngüsü ve sinyal iletimi

Bir hücre bölünmesinden diğerine kadar geçen süreçte meydana gelen hücresel olaylar,

İnterfaz aşaması, mitoz bölünmeler arasındaki süreçtir.

Bu arada, hücre büyür ve DNA’sını kopyalar.

G1 sırasında hücre, DNA kopyalanması için gerekli olan enzim ve

molekülleri biriktirerek DNA sentezi için hazırlık yapar.

16

S evresi: hücrenin kromozomal DNA’sı

kopyalanır

G2: hücre büyümeye devam eder ve bölünmeye hazırlanır.

M evresi: mitoz

Page 17: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.3.1 Hücre döngüsü ve sinyal iletimi

17

Genel olarak kanser hücrelerinin sinyal iletimleri kusurludur

Anormal sinyal iletim molekülleri, çekirdeğe, dış büyüme

sinyallerinin yokluğunda bile sürekli büyüme sinyallerigönderebilir.

Veya dışarıdan gelen çoğalmayı durdurucu sinyallere

tepki vermezler çünkü bu iletim adımlarındaki proteinleri

kusurludur.

Page 18: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.3.2 Hücre döngüsü kontrolü ve kontrolnoktaları

Hücrenin kendi iç dengesini izlediği ve kontrol ettiği en az üç farklı nokta vardır.

Bunlar, G1/S, G2/M ve M kontrol noktalarıdır.

18

Eğer hücre uygun boyuta ulaşmayı

başaramamış, DNA’sı hasar görmüş, DNA kopyalaması ya da herhangi bir DNA

kusurunun onarımı tamamlanmamış, bu süreçler tamamlanıncaya kadar hücre

döngüsü durdurulur.

Eğer iğ iplikçikleri uygun bir

şekilde biçimlendirilmemiş ya da

bağlanmaları uygun olmamışise, mitoz durdurulur.

Page 19: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.3.3 Hücre döngüsü kontrolü ve kontrolnoktaları

Hücre döngüsü, döngüyü ilerleten ya da baskılayan genlerin

karşılıklı etkileşimleri tarafından düzenlenmektedir.

Hücre döngüsünü kontrol eden herhangi bir gende oluşan

mutasyon ya da yanlış ifade, kanserin gelişimine katkıdabulunur.

Ö: G1/S ya da G2/M kontrol noktalarını denetleyen genlerkusurluysa, hücre DNA hasarını onarmadan döngüde ilerlemeye

devam edebilir.

Bu durum genlerde daha fazla mutasyon birikmesine ve

böylece kontrolsüz çoğalma ve metastaza neden olabilir.

19

Page 20: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.3.3 Hücre döngüsü kontrolü ve kontrolnoktaları

20

Normal hücrelerde eğer DNA eşlenmesi, DNA onarımı ya da kromozom

düzenlenmesinde hata ya da sapmaolursa,

Hücreler, koşullar düzenleninceye dekdöngüdeki ilerlemelerini durdururlar.

Buna rağmen, eğer DNA hasarı ya da kromozomlardaki hasar onarımı imkansız

derecede ciddi ise, hücre kendini öldürür;

apoptoz ya da programlı hücre ölümü

adı verilir.

Apoptoza girmiş bir hücre (üstte)

Apoptoz genetik olarak, süreci tetikleyen ya da engelleyebilen

özel gen ürünlerinin düzenlenmesi ile kontrol edilmektedir.

Page 21: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.3.3 Hücre döngüsü kontrolü ve kontrolnoktaları

21

Programlanmış hücre ölümü, hasarlı hücreleri ortadankaldırır

Bir sonraki nesle kalıtım yoluyla geçecek ve kansere

sebep olabilecek olası genetik mutasyonların sayısını

azaltmaktadır.

Eğer apoptozu düzenleyen genlerden bir veya daha

fazlası hasarlı veya ifadeleri hatalı olursa, hücrelerde

yanlış giden hiçbir süreç durdurulamayacak ve hücre

bu hasarları daha da biriktirerek çoğalmaya devam

edecektir – Bir çeşit kısır döngü

Page 22: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.4 Proto-onkogenler ve tümör baskılayıcı genler

22

Kanser hücrelerinde mutasyona uğrayan veya

yanlış ifade edilen genler,

Proto-onkogenler ve

Tümör baskılayıcı genler

olmak üzere iki genel gen kategoriye ayrılır

Page 23: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.4.1 Proto-onkogenler

23

Proto-onkogenler: ürünleri hücre büyümesini ve bölünmesini ilerleten

genlerdir.

Kanser hücrelerinde bir ya da daha fazla proto-onkogen değişmiş

olup, bunların aktiviteleri kontrol edilemez.

proto-onkogenin mutasyonu sonucu anormal davranan bir

proteinin üretilmesi olabilir.

veya, normal protein ürünleri kodlamasına rağmen,

Proto-onkogenler aşırı ifade edilir ya da

Doğru zamanda transkripsiyonu baskılanmazsa kanser oluşumuna

yatkınlık olabilir

Page 24: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

24

Bir proto-onkogen:Mutasyona uğradığında ya da

Hatalı ifade edildiğinde ve kanser gelişimine katkıda bulunduğunda

onkogen (kansere sebep olan gen) adını alır.

3.4.1 Proto-onkogenler

Page 25: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.4.2 Tümör baskılayıcı genler

25

Tümör baskılayıcı genler: ürünleri hücre döngüsü kontrol

noktalarını düzenleyen ve apoptoz sürecini başlatan genlerdir

Normal hücrelerde tümör baskılayıcı genler tarafından

kodlanan proteinler, DNA hasarına ya da dış çevreden gelen büyümeyi baskılayan sinyallere yanıt olarak hücre döngüsü

sürecini durdurur.

Tümör baskılayıcı genler mutasyona uğradıklarında ya da inaktive olduklarında hücreler,

Hücre döngüsü kontrol noktalarına yanıt verme ya da artan

DNA hasarında hücreyi ölüm programına geçirme yeteneklerini

kaybederler.

Page 26: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.4.2 Tümör baskılayıcı genler

26

Sonuçta;

Mutasyonlarda artış gözlenebilir,

Hücre, apoptoza giremez veya

Hücre, sessiz döneme girme yetisini

yitirebilir

Page 27: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.5. Kanser hücreleri metastaz yapar

27

Kanser hücreleri;

Orijinal tümör bölgesinden

ayrılıp,

Kan veya lenf sistemine girip,

Çevre dokuları istila edip,

ikincil tümör oluşturma

özelliğine,

yani metastaz yapma

yeteneğine de sahiptir.

Page 28: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

28

Normal hücrelerde istila mekanizması çok sıkı şekildekontrol edilir.

Kanser hücrelerinde ise bu kontrol tamamen

kaybolmuştur.

Metastaz, hücre tutunma molekülleri ve

parçalayıcı enzimleri kodlayan çok sayıda gen

tarafından kontrol edilir

3.5. Kanser hücreleri metastaz yapar

Page 29: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.6. Bazı kanserlere yatkınlık kalıtımsalolabilir

29

tüm kanserlerin çok az bir kısmı

da (%1-2’si kadar )

kalıtımsal ya da aileseldir.

Bugün neredeyse 50’ye yakın

kalıtımsal kanser tipi olduğu bilinmektedir.

Page 30: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.6. Bazı kanserlere yatkınlık kalıtımsalolabilir

30

Hücrenin tümör oluşumuna doğru yönlenmesi için aynı genin diğer

kopyasında en az bir somatik mutasyon daha oluşmalıdır.

Buna ek olarak, tam bir kanser fenotipinin ortaya çıkması için,

diğer genlerde de mutasyonların oluşması gerekmektedir.

Bir tümör baskılayıcı gendeki kalıtımsal mutasyonlar, bireylere

çeşitli kanserlerin gelişimini hazırlar ve yatkın kılar.

Tümör hücrelerinin tam malignant özelliğe kavuşması için diğer proto-onkogenlerde ve tümör baskılayıcı genlerde de

bazı mutasyonların oluşması gerekmektedir.

Page 31: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.7. Virüsler insan ve hayvanlarda kanseroluşumuna katkıda bulunur

31

Bir retrovirüs kansere iki farklı yolla neden olabilir:

1. Virüs DNA’sı şans eseri hücrenin normal proto- onkogeniyakınına girebilir.

• Virüsün güçlü promotoru, proto-onkogenin yüksek

miktarlarda ya da hiç uygun olmayan zamanlarda

transkripsiyona uğratılmasına ve

• böylece konak hücre çoğalmasının uyarılmasına neden olur.

2. retrovirüs, konağın proto-onkogeninin bir kopyasını kendi genomuna

ilave eder - onkogene dönüşebilir

Bu onko-genleri taşıyan retrovirüsler diğer hücreleri enfekteederek, normal hücreleri tümör hücrelerine dönüştürebilir.

Page 32: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

32

Virüs enfeksiyonu tek başına insan kanserlerini tetiklemek için yeterli değildir!!

Bir ya da daha fazla hücrenin onkogenlerinde ve tümör

baskılayıcı genlerindeki mutasyonların birikimi ve DNA hasarı

gibi diğer faktörler gerekmektedir

Page 33: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.8. Çevresel etmenler insanlarda çeşitlikanserlere neden olmaktadır

33

Çevremizde doğal ya da yapay pek çok kanserojen bulunmaktadır.

Bunlar;

Kimyasallar,

Radyasyon,

Bazı virüsler ve

Kronik enfeksiyonlar

Sigara dumanı

Page 34: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

3.8. Çevresel etmenler insanlarda çeşitlikanserlere neden olmaktadır

34

Pek çok kimyasal karsinojen türü, DNA ile etkileşir.

Her ne kadar, bu maddelerin bazıları insan tarafından üretilse de, pek çoğu doğal olarak meydana gelmektedir.

Örneğin, bitkilerde bulunan doğal pestisit ve antibiyotiklerkarsinojenik olabilirler.

İnsan vücudu bağırsağın asidik ortamında alkilleyici ajanlarüretmektedir.

insanlar tarafından oluşturulan yapay pestisit ya da asbest gibi karsinojenler.

Ayrıca DNA hasarlarına neden olan ultraviyole ve X ışınları da kansere neden olan etkenler arasında yer alır.

Page 35: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Popüler yanlışlar - Bazı besinler Hücre veya hayvan çalışmalarında çeşitli besinlerin

kanseri önleyici veya artırıcı etkileri gösterilmiştir

Fakat birkaç istisna dışında henüz hiçbir besinin insanlarda kansere yol açtığı veya önlediği kanıtlanmamıştır

Kırmızı şarap içerisindeki bazı maddelerin kanseri önlediği gösterilse de kırmızı şarap içmenin kanser riskini azalttığı veya önlediğini gösteren herhangi bir bilimsel çalışma yoktur

Page 36: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Antioksidanlar: A,C,E vitamini, selenyum, beta karoten

Hiçbir antioksidanın insanlarda kanser riskini azalttığına dair kanıt yoktur

Aksine bazı kanserleri artıcı özelliği de gösterilmiştir

Tatlandırıcılar, mangal eti, florür: kanser riskini artırdığına dair herhangi bir kanıt yoktur

D vitamini, sarımsak: kolon kanserini azalttığı söylense de böyle bir bilimsel kanıt yoktur.

Popüler yanlışlar - Bazı besinler

Page 37: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Şeker yemek kanseri kötüleştirir mi? HAYIR.

Araştırmalar kanser hücrelerinin, normal hücrelere göre daha fazla şeker tükettiğini gösterdi

Hiçbir araştırmada, şeker yemenin kanseri kötüleştirdiği veya şeker yememenin iyileştirip tümörleri küçülttüğüne dair sonuç bulunmamıştır.

Yanıltma: «Türkiye’deki durum da artık çok farklı değildir. Çılgınca şeker ve beyaz un kullanılmaktadır. Bütün bu bilgiler kanserlerin niçin arttığını göz önüne açıkça sermektedir.»

Önemli nokta: yüksek şekerli beslenme kilo alımı ve obeziteye sebep olur – obezite bazı kanserlerin riskini artırır.

Page 38: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

1924 - Dr. Otto Warburg nobel ödüllü bir biyolog: “Kanserin birincil nedeni normal hücrelerdeki oksijen kullanımının şeker fermentasyonu ile yer değiştirmesidir”

Bu zor cümle, sonraki yıllarda başka kişiler tarafından “kanser şekeri sever” olarak kısaltılmış.

Esas söylenen: ortamda oksijen olsa da olmasa da kanser hücresi şekeri kullanabiliyor.

Gözlemleri sonucu bir hipotez geliştirmişti ve bugün yanlış olduğunu bildiğimiz bir sonuca ulaşmış, kanserin sebebini “hücredeki oksijensiz enerji üretimi” olarak öne sürmüştü. Kanser hücreleri ile ilgili bulguları doğru, ama çıkardığı sonuçlar

yanlıştı.

Şeker yemek kanseri kötüleştirir mi?

Page 39: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Yanlış fikir: Kanser devamlı açlıktan ölmenin eşiğindedir ve vücuttan kendisini beslemesini talep etmektedir. Besin alımı kesilirse kanser açlıktan ölmeye başlar.

Doğrusu: Kanser büyürken fazla enerjiye ihtiyaç duyar. Ancak açlıktan öldüğü ve vücuttan çeşitli talepleri olduğu düşüncesi yanlıştır. Şeker alımının artması ile kanserin büyümesi hızlanmaz.

Besin alımı kesilirse de kanser açlıktan ölmeye başlamaz.

Bu iddiaların bilimsel bir dayanağı yoktur.

Şeker yemek kanseri kötüleştirir mi?

Page 40: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Daha büyük yanlış - insanları yanlış tedavilere yönlendirme: «peki doktorunuz bu gerçekleri size neden söylemez? Belki doktorunuz kanseri tedavi edecek kişinin siz değil, kendisi olduğunu düşünmektedir. Belki de beslenmeyle ilgili hiçbir şey öğrenmemiştir.»

Doğrusu: Belki de bilim ilerlemiştir? sebep sonuç ilişkilerini daha iyi ortaya koymuşuzdur?

Doktorları egoist, bencil, düşüncesiz ve eğitimsiz olarak kabul ettiğimizde bu ciddi hastalıkla ilgili çok yanlış kararlar veririz.

Şeker yemek kanseri kötüleştirir mi?

Page 41: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Tatlandırıcılar kansere yol açar mı?

HAYIR.

Sakarin, aspartam, sukraloz (Splenda®), sislamat gibi tatlandırıcıların güvenilirliği konusunda araştırmalar tamamlandıktan sonra satışı onaylanmaktadır.

Bunlardan sadece sislamata izin verilmemiştir.

Kansere yol açtığına dair bir

bilimsel çalışma yoktur

Page 42: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Kanser bulaşıcı mıdır?

HAYIR.

Tek bulaşabileceği şekil organ naklidir. Eğer kanser geçirmiş bir kişinin organı nakledilirse

Bu tip dokular kabul edilmemektedir.

Page 43: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Ruh hali kanseri etkiler mi? Olumlu ruh hali kanser tedavisi sırasında hayat kalitenizi artırır

Fakat Kanseri iyileştirdiğine dair herhangi bir bilimsel kanıt yoktur.

Ruh haline böyle bir önem yüklenmesi elinde olmayan sebeplerle sağlığı kötüleştiğinde insanda suçluluk duygusuna sebep olabilir.

Page 44: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Cep telefonları kansere sebep olur mu? Tamamlanan en iyi çalışmalara göre HAYIR

Kanser DNA üzerindeki hasarlar sebebiyle olur fakat cep telefonları düşük enerjili radyo dalgalar yayarlar ve bu DNA’ya zarar vermez

Yeni geniş kapsamlı ve uzun vadeli çalışmalar devam etmektedir

Page 45: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Kanseri yok edebilen bitkisel ürünler var mıdır? HAYIR

Çalışmalar, bazı tamamlayıcı tedavilerin hastaların tedaviyle başa çıkmasına yardımcı olabileceğini göstermiştir

Fakat kanseri tedavi eden bir bitkisel ürün bulunmamaktadır.

Hatta bazı bitkisel ürünler tedaviyi engelleyebilir çünkü kanser ilaçlarının işleyişini bozarlar.

Hastalar herhangi bir yan ürünü

kullanmadan önce mutlaka doktorlarına

danışmalıdır.

Page 46: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Deodorant ve terlemeyi önleyici ürünler meme kanserine yol açar mı? HAYIR

Bu ünlerde kullanılan alüminyum benzeri maddelerin hormon değişimlerine yol açtığını gösteren bazı çalışmalar vardırKansere de yol açabileceğini düşünmeye sebep olmuştur

Yapılan çalışmalar bu ürünlerde

kullanılan kimyasallar ve meme kanseri

arasında bir ilişki bulamamıştır.

Page 47: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Saç boyaları kansere yol açar mı? HAYIR

Araştırmalar böyle bir ilişki bulamamıştır

Fakat bu kimyasallara hayatları boyunca sürekli maruz kalan kuaförlerde mesane kanseri riskinin arttığını öneren bazı çalışmalar bulunmaktadır.

Page 48: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Kanser teşhisi konan herkes tedaviye alınır mı?

HAYIR hemen alınmayabilir

Eğer çok başlarında tespit edilmişse hemen tedaviye başlamak yerine izlenebilir

Çünkü bazen tümör büyüme göstermez ve ömür boyu zararsız bir şekilde durur.Gereksiz yere ilaç kullanımı engellenmiş olur

Page 49: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

İlaç firmaları ve hükümetler kanserin çaresini saklamakta mıdır? Böyle bir mucize ilaç yoktur

Kanserin 100’den fazla çeşidi vardır

Aynı kanser tipi bile kişiden kişiye farklılık gösterirTedaviler de kişiden kişiye değişir

Son 5 yılda meme ve akciğer kanseri gibi hakkında en çok bilgi olan tiplerde, bildiğimizden daha fazla genetik değişiklik olduğunu öğrendik

İşler gittikçe karmaşıklaşıyor!!!

Page 50: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Nobel ödüllü bir bilim adamı değil.

Almanya’da, isminin önüne ‘profesör’ eki getirmesi mahkeme kararıyla yasaklanmış

Kanser üzerine bir tane bile bilimsel çalışması yok.

Almanya savcılığı tarafından Mısırlı bir polis müdürünün ölümüyle ilgili yürütülen soruşturmanın şüphelilerinden.

Mısır’daki klinik aracılığıyla siroz nedeniyle tedavi olmak isteyen hasta, 70 bin Euro ödemiş.

Tedaviyi alan hasta kısa süre önce hayatını kaybetmiş

Onkolog değil. Herhangi bir Amerika ya da

Avrupa üniversitesinde görev alan gerçek

bir profesör değil.

Kayıtlarına göre hiçbir uzmanlığı bulunmayan bir pratisyen hekim.

Page 51: HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN DÜZENLENMESİ VE KANSERkisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Genetik ve biyotek/5... · Bir hücre, hücre büyümesi üzerindeki genetik kontrolünükaybederse, çok

Her duyduğumuza inanmayalım

DOĞRU BİLGİYE NASIL ERİŞİRİZ???