Energiezuinige verlichting: hoe kiezen?

Duurzaam Wonen in Brussel

Groen Licht VlaanderenCatherine Lootens

Agenda

Groen Licht VlaanderenEnergiebesparing met beter LichtAanbevelingen

Groen Licht Vlaanderen

Energiebesparing met Beter Licht

Stimuleren van – Energiezuinige verlichting– Innovatie

Motivatie

Kyoto protocol / Bali post 2012REG decreetRichtlijn Europa Ecodesign (uitdoofscenario Gloeilamp)Energie Prestatie Regelgeving (EPR)

– E-peil– EPU (kantoren en scholen): ook verlichting

ElektriciteitsprijzenJaarlijkse stijging verbruik: 1-3%

Doelgroepen

Voorschrijvers en eindgebruikers:– Bouwheren, Facility Managers, Intermediairen, Technische

diensten, bouwpromotoren, financiële instellingen– Architecten, Installateurs, Aannemers, Ingenieurs– Overheden, Lokale besturen, Instellingen,

Huisvestingsmaatschappijen

Potentiële Innovatoren:– Verlichtingsfabrikanten– Ontwikkelaars– Designers– Federaties

Opdracht

Kennisverspreiding– Promoten, stimuleren, sensibiliseren

ProfessionelenParticulieren

– Vertrouwen brengen in nieuwe technologieën– Advies uitbrengen

Innovatie stimuleren in Vlaanderen– Synergie bevorderen in de verlichtingsector

Zwaartepunten

Kennisverspreiding– Website, Nieuwsbrief, Publicaties, Voordrachten– Database energiezuinige toestellen– Cursus Verlichtingstechnieken– Studiedagen

Technologiewacht– Nieuwe technologieën bekend maken

Sensibiliseren– Energie-efficiënte verlichting– Subsidies– GreenLight Program

Vertrouwen brengen in innovatieve ontwikkelingen

Folders

www.groenlichtvlaanderen.be

IWT

IWT – Vlaanderen: – Instituut voor de aanmoediging van innovatie door

Wetenschap en Technologie in Vlaanderen– www.iwt.be– 80% van de financiering– Innovatie stimulering

Vlaams Innovatienetwerk (VIN)2004-2008 en 2008-2012

Gegevens

KaHo Sint-Lieven (Technologiecampus Gent)Laboratorium voor LichttechnologieGebroeders Desmetstraat 19000 Gent

WTCB (Energie en Klimaat)Laboratorium Licht&GebouwAvenu Pierre Holoffe, 211342 Limelette Website: www.groenlichtvlaanderen.be

Contact: info@groenlichtvlaanderen.beContactpersoon: Catherine Lootens (09/265.87.13)

Partners in het samenwerkingsverband

→20% van de financiering

Globaal verbruik verlichting per sector

DienstenIndustrie

Residentieel

Openbare Verlichting

Elektriciteitsverbruik verlichting

Aandeel verlichting tot totaal elektrisch verbruik:– 35-45% in kantoren en horeca– tot 70% in scholen– ~30% in industrie– ~16% in woningen

Besparingspotentieel kan gemakkelijk oplopen tot 50% (kW) en meer…

Waar zit het besparingspotentieel?

1/3 van de straatverlichting in Europa gebruikt oude, achterhaalde en inefficiënte technologie– Renovatiegraad bedraagt slechts 3% per jaar– gemiddelde ouderdom van de installaties = 40 jaar– nieuwe technologie bestaat nochtans die energie-efficiënter is en een beter

lichtcomfort oplevert

Meer dan 75% van de kantoorverlichting is nog altijd inefficiënt– Renovatiegraad bedraagt slechts 7% per jaar– gemiddelde ouderdom van de installaties = 25 jaar– Grote verschillen in efficiëntie tussen de oude en de nieuwe systemen

(energiebesparing 30-80%)

Ongeveer 85% van de lampen die vandaag in de EU woningenvoorkomen zijn energieverslinders.

De 4 grootheden in lichttechniek

F Lichtstroom = lumen (lm)

I Lichtsterkte = candela (cd)

E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²)

L Luminantie = candela/m²

De 4 grootheden in lichttechniek

F Lichtstroom = lumen (lm)

I Lichtsterkte = candela (cd)

E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²)

L Luminantie = candela/m²

Lichtsterkte

De 4 grootheden in lichttechniek

F Lichtstroom = lumen (lm)

I Lichtsterkte = candela (cd)

E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²)

L Luminantie = candela/m²

De 4 grootheden in lichttechniek

F Lichtstroom = lumen (lm)

I Lichtsterkte = candela (cd)

E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²)

L Luminantie = candela/m²

Energiebesparing met beter licht

3 niveaus:– Daglicht– Kunstlicht– Automatisatie

I. Daglicht

Daglichtfactor

Verhouding van de hoeveelheid licht binnen en de hoeveelheid licht buitenBij een daglichtfactor van 5 is er door daglicht een verlichtingssterkte van 500 lux gedurende 70% van de kantooruren

Daglichtsimulatie

Daglichtdetectie

II. Kunstlicht

Te vermijden

Halogeen uplightersAlgemene plafond verlichting op basis van halogeen

Energiezuinige Verlichtingsinstallatie

1. Efficiënte lichtbronnen

2. Armaturen met een hoog rendement

3. Elektronische voorschakelapparatuur

4. Optimalisatie van de lichtuitstraling, goed lichtplan

1. Lichtbronnen

Elektrischelichtbronnen

Thermischestralers

Gasontladings-lampen

Vaste stoflichtbronnen

Kies voor efficiënte lichtbronnen

Kies voor efficiënte lichtbronnen

Referentiewaarden verbruik verlichting (Nieuwe installaties)– Gloei- en halogeenlampen

43,4 W/m²

– Spaarlampen16W/m²

– Fluorescentielampen - EVSA10W/m²

Kies voor efficiënte lichtbronnen

Gloeidraadlampen

Klassieke gloeilamp wordt uitgerangeerd op basis van zijn efficiëntie

– Met onmiddellijke ingang: alle matte gloeilampen– Gefaseerd volgens vermogen vanaf 1 september 2009:

heldere lampenHalogeen lampen worden ook gefaseerd uitgesloten op basis van hun efficiëntie.Lichtopbrengsten nu:

– Gloeilampen: van 8 tot 17 lm/W– Halogeen: van 12 tot 28 lm/W

Alle heldere lampen uitsluiten?

Neen: nieuwe productintroductiesVerbeterde halogeenlampen met B-label

Recente innovaties gloeidraadlampen

Minder elektriciteitsverbruik (tot 30%) door– IR(C) - technologie

IR coating op glasTemperatuur↑

– Xenon - technologieWordt toegevoegd aan vulgasGroter atomen in vulgas: warmteverliezen↓Temperatuur↑

Langere levensduur

Nieuwe generatie

Fluorescentie lampen

Lage druk kwik gasontlading3 types lampen– Lineaire (TL: tubular lamp) fluorescentie– Circulaire fluorescentie– Compacte fluorescentie

Gasontlading – onder invloed van UV geven fluorescerende

fosforpoeders zichtbaar licht

Fluorescentielampen

Halofosfors:– Vroegere standaard – slechtere kleurweergave (kleur 33, 29,..)

Tri-fosfor:– mengsel van 3 fosfors– minder kwik– betere CRI (kleur 830, 942,…)– hogere lumen-output

Kenmerken fluorescentie lampen

Kleurweergave (CRI)– 80 en meer

Kleurtemperatuur (CCT)– 2700K tot 6000K– Warm-wit tot Koud-wit

Schakelcycli:– 100.000 en meer

Levensduur:– 6 jaar=6000 uren– Beter >10.000 uren– Soms tot 40.000 uren

Lineaire Fluorescentie

T12 (60-78 lm/W): 38 mmniet meer gebruiken, vervangen door T8

T8 (52-100 lm/W): 25,4mmGespecificeerd bij 25°Coudere types T8 (kleur 33,…) vervangen (830,..): <80lm/WLet op bij lage temperaturen

T5 (83-104 lm/W): 16mmHoogste lichtopbrengst bij 35°CEchter gespecificeerd bij 25°C Let op bij lage temperaturen

5/8 inch= 16mm

Ra 80 – CCT:3000K

Impact temperatuur

Opgelet!In catalogi: lichtstroom T5 (in lumen) meestal bij 25°CMaar armatuur is zo gemaakt dat lamp bij 35°C zou werken. Geeft dus soms armaturen met rendementen >100%

Recupel

Europese richtlijn 2002/96/EG Gasontladingslampen zijn onderhevig aan aanvaardingsplicht voor afgedankte elektrische en elektronische apparatenVoor spaarlampen, buislampenNiet voor halogeen en gloeilampen

Lineaire Fluorescentie

Opgelet met:– T8 naar T5 adaptoren

Minder lichtGarantie (?) lampen, armatuurCE-label, Enec keurmerk vervallenFotometrie armatuur (?)

– LED-TL lampenMinder vermogen, maar ook minder lichtZijn duur in aankoop

Lineaire T5-T8

Circulaire Fluorescentie

T8 en T5Vanaf 70 lm/W tot 85 lm/WWordt steeds meer gebruikt

Circulaire T5-T8

Compacte fluorescentie

CFL-i:– Met geïntegreerde ballast (E27 en E14)– Huishoudelijke Spaarlampen– vanaf 40 lm/W (CFL-I)

CFL-ni:– Zonder geïntegreerde ballast (steekfitting)– Professionele spaarlampen– vanaf 70 lm/W (CFL-nI)– Kies EVSA

2 pins4 pins (mogelijkheid tot dimming, mits EVSA daarvoor bestemd)

Steeds meer modellen ter beschikkingFolder: “Feiten en Mythes rond Spaarlampen”Voorbeelden via www.topten.be

Compacte Fluorescentie integrated

Compacte Fluorescentie non integrated

Speciale spaarlampen

Spaarlampen met licht- of bewegingssensorDimbare spaarlampen

– Spaarlampen met 2 standen– Stapsgewijs dimmend– Volledig dimbaar

E274 pins

Combinaties met andere lampen:

– LED

Compacte Fluorescentie

Light Emitting Diodes

Wit licht: – RGB– Blauwe led + gele fosfors– Blauwe Led + rgb fosfors

Powerled, Led Clusters, Chip on board, …Efficiëntie:

– Warmwit: 45 lm/w, Koudwit: 65 lm/wVerwachtingen 2009: 100 lm/W koudwit

– Lichtbron met meeste potentieel naar energie-efficiëntie

Folder: Led’s toegelicht

3 methodes voor het maken van witte LED’s:

Kleur

LED’s vandaag

Opwarmen grote publiek voor transitie

LED’s

2. Kies voor efficiënte armaturen

Kies voor efficiënte armaturen

Rendement η of LOR liefst >70%

Hou rekening met het stralingsprofiel

Alles zit vervat in de flux (CIE) codes– CIE (.N1/.N2/.N3/.N4/.N5): 0.60 / 0.99 / 1.00 / 1.00 / 0.92

Voorbeeld:–Lamp : 58W - 5000 lm

–Rendement optiek (η, LOR): 92%

–Armatuurlichtsterkte : 4600 lm

–Lichtverlies : 400 lm

Introductie

Elektrisch verbruik in passieve gebouwen– < 27 kWh/m².jaar– (verlichting + andere elektrische toepassingen)

Verlichting in woningen ongeveer 15%– < 4 kWh/m².jaar

Gemiddeld gebruik voor een lamp is 1000 uren/jaar– < 4 W/m²

Niet alle verlichting brandt tegelijk: slechts 1 op 3Een gemiddeld geïnstalleerd vermogen over het ganse gebouw van 12W/m² is haalbaar

Voorbeeld

Berekening ReluxBelgisch armatuur: “Be Cool”(η=59%)Lights of the Year 2004 Totale lichtstroom van alle lampen 8900 lmTotaal vermogen 108.0 W (2x59W)Totaal vermogen per vlak (15.00 m²): 7.20 W/m²Gemiddelde verlichtingssterkte Em 267 lx

Databank energiezuinige armaturen

Ism. partner e-sterEuropees project: EnerlinVia website Groen Licht Vlaanderen

– http://ingenieur.kahosl.be/projecten/licht/_nl/projecten_groenlichtvlaanderen_links_databank.xml

Let op het stralingsprofiel

UGR

VermijdWeerkaatsing Verblinding

3. Kies voor een efficiënte ballast

Elektronisch voorschakelapparaat– Klasse A (A1,A2,A3)– A1: Dimming

Voordelen:– Verbruik 20-25% lager dan elektromagnetische ballast– Kleiner in omvang en gewicht– Betere cos phi– Efficiëntie lampen (vb. T8): 15-20% hoger– Flikkervrije ontsteking van de lampen– Levensduur lamp hoger– Bij einde levensduur wordt de lamp uitgeschakeld– Mogelijkheid tot dimming– Mogelijkheid tot automatisering (daglichttoetreding, aanwezigheidsdetectie,..)

Klasse C (conventionele elektromagnetische ballast): – verboden sinds 21 november 2005

4. Kies voor een goed lichtplan

Laat u adviseren door lichtspecialisten

Tip 1: Stralingspatroon

Tip 2: Verblinding

Slecht

Goed

Tip 3: Schaduw

III. Automatisatie

Dimmen: beperken vermogen– bij overdimensionering (Ei)– bewegingsafhankelijke dimming– persoonlijke dimming– daglicht afhankelijke dimming

CentraalLokaalEnergiebeheerssysteem

Uitschakelen: beperken branduren– Bewegingsafhankelijk– Tijdsgestuurde schakeling– Manual on - Automatic Off

Opgelet:– Lampen 100 uren laten

inbranden zonder dimmingBesparingspotentieel:

– 35 tot 45%

– Veelvuldig schakelen kan de levensduur van de lampen beperken

Indirecte Besparingen

Op airconditioning – dankzij lagere warmteafgifte van verlichting

Langere levensduur van lampen– lagere onderhoudskost (kost lampen + plaatsing)

Lampen met extra lange levensduur– bij moeilijk bereikbare armaturen– productie

Andere aanbevelingen

Kies lichte kleuren voor plafond, vloer en muren en hou ze proper

Doe geen aanpassingen aan commercieel te verkrijgen armaturenZorg voor een goed onderhoudsplangoed onderhoudsplan van de armaturenGebruik lampen met goede referentiesLet op bij

– Koelruimtes vanwege lage temperatuur– Hoge plafonds– Smalle gangen

Tot slot

Dank aan– Brussels Energie Agentschap– IWT– Laboratorium voor Lichttechnologie– Partners consortium– KaHo Sint-Lieven