İHLAS HABER AJANSI HABER YAZIM KILAVUZU

SLOGANIMIZ: “İŞİMİZ GÜCÜMÜZ HABER”

Değerli çalışma arkadaşlarım, Türkiye’nin ilk özel haber ajansı ve ilk

videolu haber üreten ajansının birer neferi olduğumuz için ne kadar

gurur duysak azdır. Ajansımız 23 yaşını doldurdu. Gencecik pırıl pırıl

bir delikanlı da diyebiliriz. İHA, bu 23 yıllık geçmişinde hafızalardan

asla silinmeyecek pek çok başarılara imza attı. Bu başarılarda, genel

müdürden stajyerlerimize kadar hepimizin büyük katkısı var.

İHA’nın en temel ve asla demode olmayacak tek bir ürünü var,

HABER. Zaten adımızdaki üç kelimeden (İhlas Haber Ajansı) biri de

haber. Bu ne demek? İHA’nın haberleri ne kadar kaliteli olursa,

kurumsal olarak o denli güçlü oluruz, vazgeçilmez oluruz. Peki, iyi

haber nasıl yazılır, Haberde hangi unsur bulunmalı, Neler olmamalı,

Başlık nasıl yazılmalı, Haberin giriş cümlesi nasıl olmalı, İmla kuralları

habercilikte ne kadar önemli, Nelere dikkat etmeliyiz? İşte bu

kitapçıkta bu sorulara cevap vermeye çalışacağız, Müşahhas (somut)

örneklerle konuyu kolay anlaşılır hale getirmeye çalışacağız. Bu

kitapçığın hazırlanmasında yerli ve yabancı pek çok kaynaktan istifade

ettik, ancak, Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Basın ve

Yayın Bölümü Başkanı Prof. Dr. Sayın Erkan Yüksel’in bilimsel

çalışmaları hepsinden farklı. Kendisine teşekkürü bir borç biliriz.

İsmail Ballı

Ekim 2016

İÇİNDEKİLER

1- Haber nedir?

2- 5N 1K nedir?

3- Haber piramidi ne demektir.

4- Haberin hazırlanmasında dört aşama nedir

5- Haberde Başlık ve giriş cümlesi neden çok önemlidir?

6- İyi bir haber metni edebi olarak nasıl olmalı?

7- Habercilikte imla (yazım) kuralları neden mühimdir?

8- Gazetecilikte “haber teyidi” niçin önemlidir?

9- Haber ne kadar uzunlukta olmalı?

HABER NEDİR?

Haberin pek çok tanımı yapılmıştır. Ancak şu tanım belki de en

güzelidir:

Haber, herhangi bir kişi, yer veya olayla ilgili bir gerçeğin yazılı veya

görsel medya için (5N 1K kurallarına uyarak) düz yazıyla yazılmış

halidir.

Dikkat edilirse “Bir gerçeğin” ibaresi var. Bu, zaten haberin olmazsa

olmazıdır. Gerçek olmayan, şüphe barındıran, muallak olan bir konu

asla haber olmaz. Olsa olsa dedikodu olur. Burada dikkat edilmesi

gereken en önemli konu şudur: Muhabir yazacağı haberin

gerçekliğinden asla şüphe duymamalı, duyuyorsa güvenilir

kaynaklardan teyit etmeli.

Burada şu hususu da belirtmekte fayda var: bir şahıs veya şahıslar

herhangi bir kişi, yer ya da olayla ilgili bir iddiada bulunuyorsa bu

iddiayı onların ağzından vermede bir sakınca yoktur. Örnek, “Karslı

Köylülerden ‘UFO Gördük’ iddiası” Bu haberde bir grup köylü UFO

gördüğünü iddia ediyor, muhabir de onlara dayanarak haberi iddia

diye yazıyor. İyi bir muhabir şunu asla unutmamalıdır. İyice

araştırmadan, teyit etmeden yazacağı bir haber hem kendisini, hem

de kurumunu çok zora sokabilir, hatta meslek hayatının bitmesine

bile sebep olabilir. Bunun sayısız örnekleri yaşanmıştır. İyi bir haber şu

hasletleri barındırmalı:

- Haber, yeni bir bilgiyi barındırmalı ve vaktinde verilmeli

- Haber, toplumda pek çok kişiyi ilgilendirmeli

- Haber, anlaşılır bir dille yazılmalı

- Haber, bilinmeyen bir gerçeği açıklamalı

- Haber, insanların, hakkında konuşacağı bir gerçek olmalı

- Haber, başlıktan itibaren, sonuna kadar kendini okutturmalı

- Haber, gazete alan okurun ödediği paraya değmelidir

- Haber, okunduktan sonra kafada hiçbir soru işareti bırakmamalı

- Haber, muhabirin görüşleri değil, gerçeğin kendisi olmalı

- Haber, köşe yazısı olmadığı için asla muhabirden yorum

bulundurmamalı

- Haber, bir gerçeğin kendisi, ya da bir/birkaç kişinin iddiası

olabilir

- Haberin bir cümlesi 25 kelimeden fazla ise kimse okumaz

- 21 kelime ve altı okunma daha şanslıdır

- Haberde, toplumun genelinin anlayamayacağı yerel kelimeler

kullanılmamalı, şayet kullanılması gerekiyorsa açıklaması da

metinde yer almalı

- Haberde katılımcılar protokol sırasına göre yazılmalıdır. Örnek:

emniyet müdürü ya da belediye başkanı validen önce yazılmaz.

- Haber, asla aşağılayıcı ve alay edici sözler barındırmamalı

- Haber, asla taraf tutmamalı

- Telaffuzu zor kelimeler ve sözcükler mümkün mertebe

kullanılmamalı

- Haber ne çok uzun, ne de çok kısa olmalı

- 5N1K’ya cevap vermeyen haber eksiktir

- Tartışmalı konularda ve ithamlarda karşı tarafın görüşü de

mutlaka alınmalıdır

- Haberin fotoğraf ve görüntüsü, metni desteklemeli.

- Haberin görüntü dökümü (Görüntülü Haber) mutlaka detaylı

olarak yazılmalı.

- Haberde en önemli detayın başlığa çekilmesi hususuna özen

gösterilmeli

- Uzun metinlerde ara başlıklar olmalı - Haberde tekrar ifadelerden kaçınılmalı. - Herhangi bir olayla ilgili alınan vesikalık fotoğraf, görüntülü

haberler servisine de mutlaka iletilmeli. - Haber muhabir tarafından direkt merkeze gönderilmemeli,

bölge merkezinde mutlaka kontrol edilmeli.

5N 1K NEDİR, NEDEN ÖNEMLİDİR?

Bir muhabir, açık sade ve kesin ifadelerle yazdığı haberinde (5N 1K),

ne, ne zaman, nerede, nasıl, niçin ve kim sorularının cevabını da

mutlaka vermelidir. Bu sorulardan birinin bile cevabı olmayan haberin

ayakları yere basmaz, dolayısı ile şüphe uyandırır, inandırıcılıktan uzak

olur. Tekrar edelim, haber, bir gerçeğin, açık, sade ve kesin ifadelerle,

okuyucunun kafasında hiçbir soru işareti bırakmayacak şekilde yazıya

dökülmesidir.

HABER PİRAMİDİ NEDİR

Haber piramidi, dünyada ajans haberciliğinde kabul görmüş bir

yöntem olup, haberle ilgili bilgilerin en önemlilerinin kısa bir şekilde

en başa yazılıp, aşağıya indikçe detayların geldiği haber yazım şeklidir.

Her bir paragraf bir öncekinin detaylı açıklamasını ihtiva ettiği ve de

üstü dar alt tarafa indikçe genişlediği için ‘Haber piramidi’ denilmiştir.

Bu kural gereği en önemli bilgiler en başa, daha az önemdekiler biraz

aşağıya, daha da az önemliler ve background dediğimiz bir takım

açıklayıcı bilgiler ise daha da aşağılara yazılmalıdır. Haberin bu şekilde

yazılmasında hedeflenen iki amaç şudur?

- Okuyucu başlıktan itibaren haberi okur, detaya ilgi duyarsa

okumaya devam eder

- Ajansın abonesi medya kuruluşu, haber için ne kadar yeri varsa

en üstten kopyalayarak aşağıya doğru devam eder. Diyelim ki

haber 5 paragraftan oluşuyor, ancak abone gazetenin 3

paragraflık bir yeri var. Yukarıdan başlayıp üç paragraflık kısmı

kopyalayıp kendi sayfasına yapıştırınca maksadı hasıl olmuş

olur. Eğer biz haber piramidi kuralına uyarak haberin önemli

kısımlarını yukarı yazmamış olsaydık, abone haberi yeniden

yazma zahmetine katlanacak ve tüm metinden kendi üç

paragraflık yerine yeni bir metin yazacak vebir sürü zaman

harcayacaktı.

Haber piramidine bir örnek verecek olursak:

Gölcük 5.2’lik Depremle Sallandı

Kocaeli’nin Gölcük ilçesinde bu sabah meydana gelen ve büyük

paniğe neden olan depremde can kaybı yaşanmazken bazı eski

binalarda ciddi hasar meydana geldi.

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi, merkez üssü

Marmara Denizinin 300 metre derinleri olan depremin bu sabah

saat 05.23’te meydana geldiğini ve 5.2 büyüklüğünde olduğunu

açıkladı. Deprem sonrası, panik yaşayan Gölcüklüler sokaklara

akın ederken, kentteki yoğun arama trafiğinden dolayı cep

telefonları yaklaşık 20 dakika boyunca çalışmadı.

İhlas Haber Ajansı’na konuşan Gölcük Belediye Başkanı Hüseyin

Korkmaz, depremde can kaybının olmadığını belirterek, “Çok

şükür hiçbir vatandaşımızın burnu bile kanamadı. Özellikle Hacı

Halil ve Meydan mahallelerinde bazı tarihi binalarda çatlaklar ve

hasar oluştuğunu tespit ettik. Bu konudaki tespit çalışmalarımız

devam ediyor” dedi. Gölcüklülerden sakin olmalarını ve evlerine

dönmelerini isteyen Korkmaz, “Halkımıza sesleniyorum,

korkulacak bir durum yok. Lütfen evlerinize dönünüz” şeklinde

konuştu.

İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr.

Osman Hepsallar, İHA’ya yaptığı açıklamada Gölcük’te bu sabah

yaşanan depremin, daha büyük bir depremin habercisi gibi

algılanamaması gerektiğini söyleyerek, “Bu sabahki deprem

tamamen bağımsız olup öncül bir anlam çıkarılması son derece

yanlıştır. Gölcüklüler rahat olsunlar” diye konuştu.

Türkiye’nin en önemli deprem fay hattında bulunan Gölcükte 19

Ağustos 1999 depreminde 3 bin 200 kişi hayatını kaybetmiş, 5

bin 400 kişi de yaralanmıştı.

Yukardaki örnek haberimiz 5 paragraftan oluşuyor. İster

okuyucu, isterse bir İHA abonesi, haberin baştan kaç paragrafına

ihtiyacı varsa o kadarı ile yetiniyor. Arşiv bilgisine gerek

duymayan bir abone son paragrafı almayabilir. Ya da uzman

görüşünü kayda değer bulmayan başka bir abone de o kısmı

çıkarabilir.

Örnek haberimizde, haberin ilk cümlesi ve aynı zamanda ilk

paragrafında haberle ilgili tüm bilgiler özet olarak bulunduğu

gibi, 5N ve 1K da mevcuttur.

HABER HAZIRLAMADA DÖRT AŞAMA NEDİR?

Haber yazımında en çok işimize yarayacak bu dört aşamayı şöyle

açıklayabiliriz.

1.AŞAMA: DÜŞÜNME VE ODAK NOKTASINI BULMA

Elimizdeki konu hakkında haber yazmadan önce iyice kafa yorup

haberin odak noktasının ne olduğunu belirlememiz lazımdır.

Burada şu soruları sormamız lazımdır: Benim elimdeki bu konu

neden önemli? Bir arkadaşım bunu bana söyleseydi, can kulağı

ile dinler miydim? Haber yazacağım bu konu gerçekten önemli

mi? Bu yazacaklarım kaç kişiyi ilgilendirir? Ben, yazacağım bu

haberi bir yerde görsem okur muydum? Yukarıdaki sorulara

vereceğimiz cevaplar, elimizdeki konunun hakikaten haber

değeri olup olmadığı noktasında bize ışık tutacaktır.

2.AŞAMA: BİLGİ TOPLAMA

Konumuzun haber değeri taşıdığını belirledikten sonra bilgi

toplama aşamasına geçebiliriz. Diyelim ki, konumuz Kırşehir’in

Mucur ilçesinde yaşayan fanatik Beşiktaşlı bir çiftçi. Beşiktaş

sezonu şampiyon olarak bitirince adam gaza gelip ineklerini,

keçilerini, tavuklarını ve evinin dışını siyah beyaz renklere

boyuyor. Bunun haber değeri taşıdığı kanaati de oluştuğuna

göre şu sorulara cevap bularak araştırmamızı başlatabiliriz.

Adam niçin fanatik bir Beşiktaşlı ve ne zamandan beri böyle? Bu

duruma eşi ve çocukları ne diyor? Hiç BJK maçına gitmiş mi? Bu

duruma köylüler ne diyor. Hayvanların boyanmasına veteriner

ne diyor, boyanın hayvanlara zararı var mı? Boyama işine ne

kadar para harcadı? Bunu yaptığına pişman mı? Bu ve benzeri

sorular aslında 5N1K konusunda da işimizi kolaylaştıracak

şeyler.

3.AŞAMA: HABER METNİNİ YAZMA AŞAMASI

Haberi yazmaya başlamadan önce, elde ettiğimiz bütün bilgileri

gözden geçirmeli ve eksik bir şey olup olmadığını kontrol

etmeliyiz. Yazacağımız haberin türüne göre karşıt görüş almamız

gerekiyorsa onu da mutlaka almalıyız. Bütün bunları yaptıktan

sonra haberi yazmaya geçebiliriz.

Burada haberin başlığı ve giriş cümlesi dikkat etmemiz gereken

en önemli iki husustur. Çünkü bu ikisi, (tıpkı oltanın ucundaki

yemin her açıdan balığı cezbettiği gibi) okuyucuyu/dinleyiciyi

cezbetmeli ve haberin tamamını okumaya/dinlemeye

zorlamalıdır. Haberin başlığını ve giriş cümlesini yazmamadan

önce şu soruyu kendimize sormalıyız. Ben, bunu bir arkadaşıma

anlatacak olsaydım, iki üç kelimeyle nasıl anlatırdım?

Habere şu başlık pek de fena olmadı:

Fanatik çiftçi evini ve hayvanlarını siyah beyaza boyadı

Şimdi 5N1K sorularımızı da cevaplayacak olan giriş cümlesine

geçebiliriz:

Kırşehir Mucur’da çiftçilik yapan fanatik Beşiktaşlı Necati

Demirci, takımının şampiyonluğunu evini ve hayvanlarını siyah

ve beyaz renklere boyayarak kutladı.

Fena bir giriş cümlesi olmadı.

Şimdi ikinci paragrafa geçebiliriz

İlçeye bağlı dağlık Gökbakar köyünde yaşayan 51 yaşında 2

çocuk babası Necati Demirci iki katlı evinin dış cephesiyle

birlikte 2 ineği ve 4 keçisi ve kümesteki 23 tavuğunu da siyah

beyaz renklere boyadı. Bu işe sezon ortalarında karar verdiğini

söyleyen Demirci, “20. haftada Gaziantepspor’la deplasmanda

oynadığımız maçın devre arasında şampiyon olmamız halinde

evi ve hayvanlarımı takımımın renklerine boyayacağıma karar

verdim. Şampiyonluğu garantileyince da kasabaya gidip 600 TL

ödeyerek 7 teneke boya aldım” dedi. Boyama işinin bir haftada

bittiğini ifade eden Demirci, “Zaman zaman, benim kadar

olmasa da fanatik Beşiktaşlı olan komşulardan da destek aldım.

En çok da tavukları boyarken zorlandım” şeklinde konuşu.

Yaklaşık 30 yıl önce, askerdeyken fanatik bir komutanı yüzünden

Beşiktaşlı olduğunu kaydeden Necati Demirci, “En büyük

hayalim Vodafone Arena’da çocuklarımla birlikte maç izlemek”

dedi.

Kocasının bu fanatik eylemini asla anlayamadığını söyleyen 47

yaşındaki Zehra Demirci, “Hadi evi boyamasını anladım,

ineklerden, keçilerden ve tavuklardan ne istiyorsun be adam. O

günden beri eşimle tartışıyoruz. Evde tadımız tuzumuz kalmadı”

diye konuştu.

Necati Demirci’nin, kendisi gibi Beşiktaşlı olan 11 ve 15

yaşlarındaki iki oğlu Necdet ve Burak da bu tartışmada

babalarını desteklemişler.

İlçede veterinerlik yapan Leyla Anlayan, hayvanların

boyanmasının son derece tehlikeli olduğunu belirterek, “Deri

üzerindeki gözenekler kapandığı için hayvanların hayatı ciddi

tehdit altında. Üstelik de kimyasal bir madde olan boyanın uzun

süre solunması bile sağlık açısından zararlı” şeklinde konuştu.

Necati Demirci, boyanın hayvanlarına zarar vereceğini

düşünemediğini söyleyerek, “Galiba işi biraz abarttık. En kısa

zamanda kasabaya gidip hayvanlardan boyayı çıkarmada

kullanacağım tiner satın alacağım” dedi.

Bu şekilde haberi bitirdik.

4.VE SON AŞAMA: DENETİM VE DOĞRULAMA

Habercilikte en çok yapılan hataların başında bu aşamanın

terkedilmesi gelmektedir. Oysa daha yapmamız gereken bir sürü

şey var.

- Öncelikle, muhabir haberini yazdıktan sonra elini klavyeden

çekip haberi baştan sona okumalıdır.

- Daha sonra, haberde imla hatası var mı bunlar kontrol edilmeli. Kelimelerin doğru yazılışları, Türk Dil Kurumunun internet sayfası tdk.gov.tr adresinden kontrol edilebilir.

- Bu aşamada haberin kesinlik, açıklık ve sadelik unsurlarını

taşıyıp taşımadığı kontrol edilmelidir. Haber kesin ifadelerden

oluşmalı, açık ve kolay anlaşılır olmalıdır.

- Haberde gereksiz ayrıntı var mı, bu da kontrol edilmelidir.

Özellikle uzun haber metinlerindeki lüzumsuz ayrıntılar haber

katkı sağlamaz, bilakis haberi zayıflatır.

- Haberde eksik bilgi var mı? Yani 5N1K cevapları mevcut mu?

- Bu haberde muhabiri ve kurumunu hukuki açıdan sıkıntıya

sokacak bir unsur var mı?

Bütün bu denetimlerden sonra nihayet haber gönderilmeye hazır

demektir.

HABERDE BAŞLIK VE GİRİŞ CÜMLESİ NEDEN ÖNEMLİDİR?

Biz bir haber yapıyoruz ve bizim gibi daha binlerce kişi o gün haber

yapıyor. Yani bizim haberin binlerce rakibi var. Televizyonlar,

gazeteler neden bizim haberimizi tercih etsinler ki! Burada, seçtiğimiz

konu, konuya odaklanma kalitemiz ve haberin başlığı ile giriş

cümlesine gösterdiğimiz özen belirleyici olmaktadır. Yukarıda da

belirttiğimiz gibi haberimizin başlığı ve ilk cümlesi oltanın ucundaki

yem gibi olmalı ve okuyucuyu/müşteriyi cezbetmelidir. Gazetelerin,

televizyonların ve web sitelerinin önüne her gün binlerce haber

gelmekte, onlar da haklı olarak sadece başlığa bakarak ilk

değerlendirmeyi yapmaktadırlar. Zira bütün haberleri okuyacak ne

vakitleri ne de güçleri vardır.

Diyelim ki Sağlık Bakanı Ankara Numune Hastanesi’ni ziyarete gitti.

Orada da bir hastane çalışanına tokat attığını düşünelim.

Muhabir habere giderken bu bir ziyaret haberiydi. Ancak tokat işi

olduğu andan itibaren ziyaret otomatikman geri plana düşmüş oldu.

Dolayısı ile odak noktası değişti. Bu habere “Sağlık Bakanı

Akarca’dan, Ankara Numune Hastanesi’ne Ziyaret” başlığı atmak

hem habere hem de mesleğe ihanettir.

Oysa odak noktası değişmiştir. Hem başlık, hem de haberin giriş

cümlesi yeni odak noktasını taşımalıdır.

“Sağlık Bakanı’ndan, hastayı yanlış taşıyan görevliye tokat”

Yeni Başlık bu olmalı. Haber de mutlak surette o konuyla başlamalı

Sağlık Bakanı Prof. Dr. Osman Akarca Ankara Numune Hastanesi’ni

ziyareti esnasında bir hastayı sedyede yanlış taşıyan sağlık görevlisiyle

tartıştıktan sonra tokat attı.

Haberin birinci cümlesi böyle olmalı. Pek çok arkadaşımız haberin

odak noktasını doğru tespit ediyor ve başlığa onu yazıyor. Ancak

başlığa yazdıkları hususa haberin giriş cümlesinde değil, sonunda yer

veriyor. Bu ciddi bir hatadır.

Habere başlık atmada dikkat edilecek bazı hususlar:

- Başlık, haberin özetini içermeli

- Başlık, haberin unsurlarını barındırmalı

- Başlık, kısa ve anlaşılır olmalı

- Başlık, okuyanın dikkatini çekmeli

- Başlık, haber metniyle çelişmemeli

- Başlık, abartıdan uzak olmalı

- Başlık, imalı anlamlar içermemeli

- Başlık, yorum içermemeli

- Haberin tek başlığı olmalı. Birden fazla başlıktan mümkün

mertebe kaçınılmalı.

Doğru ve yanlış ilk cümle örnekleri. Önce doğrular:

- Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Yavuz Sultan Selim

Köprüsü’nün gelecek yıl Şubat ayında hizmete açılacağını

söyledi.

- Bursa’nın Orhangazi ilçesindeki bir apartmanda doğalgaz

kaçağından çıktığı sanılan yangında 5 kişi hayatını kaybetti, 11

vatandaş da yaralandı.

- Tem otoyolunun Kızılcahamam mevkiinde akaryakıt yüklü

tankerle yolcu otobüsünün çarpışması sonucu 13 kişi öldü, 21

kişi de yaralandı.

- Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu,

AK Parti’ye karşı başarı şanslarının olmadığını belirterek genel

başkanlıktan istifa ettiğini açıkladı.

Şimdi de aynı cümlelerin yanlış halini yazalım:

- Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Beştepe külliyesinde

muhatlara hitaben yaptığı konuşmada, Yavuz Sultan Selim

Köprüsü’nün gelecek yıl Şubat ayında hizmete açılacağını

söyledi. (Burada esas önemli olan köprünün açılması, bunu

nerede söylediği çok önemli değil. Zaten ikinci cümlede

yazacağız)

- Bursa’nın Orhangazi ilçesi Çınar Mahallesi Sarızeybek sokak

No:13’teki bir apartmanda doğalgaz kaçağından çıktığı sanılan

yangında 5 kişi hayatını kaybetti, 11 vatandaş da yaralandı. (İlk

cümle haberin özetidir. Öz bilgi yer almalıdır. Detaylar aşağıda

olmalıdır)

- Tem otoyolunun Kızılcahamam mevkiinde Hasan Erdoğmuş’un

kullandığı 43 NL 3421 plakalı akaryakıt yüklü tankerle Yılmaz

Sallayan’ın yönetimindeki 54 HJ 546 plakalı yolcu otobüsünün

çarpışması sonucu 13 kişi öldü, 21 kişi de yaralandı. (Burada da

özet yerine lüzumsuz detaylar birinci cümleyi bozmuş)

- Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu,

partisinin dün akşam yapılan MKYK toplantısında AK Parti’ye

karşı başarı şanslarının olmadığını belirterek genel başkanlıktan

istifa ettiğini açıkladı.

İYİ BİR HABER METNİ EDEBİ OLARAK NASIL OLMALIDIR?

İyi bir haber metni, hem maksadı açık kesin ve sade bir dille anlatmalı,

hem de Türkçe’nin dil kurallarına uygun olmalıdır. Bazı temel ipuçları

şunlardır:

- Cümleler ne çok basit, ne de romanlardaki gibi aşırı uzun ve

ağdalı olmamalıdır.

- Mümkün mertebe bir kelimeyi aynı cümlede iki defa

kullanmamalıyız. Kötü örnek: “Olayın ardından çok sayıda polis

ekibi olay yerine intikal etti” Şöyle olmalıydı: “Kazanın/saldırının

ardından çok sayıda polis ekibi olay yerine intikal etti.

HABERCİLİKTE İMLA (YAZIM) KURALLARI NEDEN ÖNEMLİDİR?

Haber yazımında imla kurallarında dikkat etmeyen muhabir

işine olan sadakatini ve meslekteki karizma ve kalitesini ayaklar

altına almış olur. Nasıl ki iyi bir anahtarcı, anahtar yapımı ile ilgili

bütün incelikleri bilmek zorundaysa, iyi bir gazeteci de işini dört

dörtlük yapmalıdır.

- Orijinali Arapça olan bazı kelimeler ek aldıklarında maalesef

hatalar da beraberinde geliyor. ‘Cami’, ‘mevki’, ‘sanayi’ ve ‘bayi’

kelimeleri bizim arkadaşların en çok hata yaptığı kelimeler. Oysa

azıcık kafa yorulsa hiç de zor değil. Cami=mescit, mevki=yer,

sanayi=üretim, bayi=satıcı. Bunlar cümlede kullanılırken ne

zaman tek ‘i’ ile, ne zaman iki ‘i’ ile yazılacak? Bu da son derece

basit. Cami kelimesini bir cümlede kullanacağınız zaman önce

cami yerine ‘mescit’ yazın. Şayet mescit diye ek almadan

yazılıyorsa demek ki cami de tek ‘i’ ile yazılacak. Örnek Ulu

Mescit= Ulu Cami. Kocatepe Mescidi=Kocatepe Camii. Çifte

Minareli Mescit=Çifte Minareli Cami, Mevlana Mescidi=Mevlana

Camii. Başka bir formül: cami kelimesinin önüne gelen sözcük

sıfat ise cami tek ‘i’ ile, eğer isimse iki ‘i’ ile yazılır. Koca Mustafa

Paşa (isim) Camii, Taş Kubbeli (sıfat) Cami. Buna rağmen

karıştırıyorsanız. Camisi deyiniz. Yani Sultanahmet Camisi. Zaten

‘Camisi’ sizi hata yapmaktan da koruyacaktır. Ulu Camisi

denmeyeceği gibi, Ulu Camii de denmez. (Not: Bir çok şehirde

caminin duvarına asılan tabelada Ulu Camii yazıldır. Bu u-

yanlıştır). Mevki de kural aynıdır. ‘O mevkide=yerde

yapılaşmaya izin yok. Kireçburnu mevkii=mevkisi. Sanayi,

üretim demektir. Sanayi/üretim/endüstri üçü de aynı manaya

gelir. Sanayii ise üretimi demektir. Sanayii/endüstrisi/üretimi de

doğal olarak aynı manaya gelen kelimelerdir. Savunma Sanayii,

Sanayi Bakanlığı, Makine Kimya Sanayii/Endüstrisi, Bitkisel Yağ

Sanayii, Üçler Sanayi ve Ticaret AŞ. Bayi satıcı demek. Bayii ise

satıcısı demek. Kola Bayii (Kola satıcısı) Bayiler Toplantısı

(satıcılar toplantısı. Satıcısılar toplantısı ne kadar saçma ise

Bayiiler toplantısı yazmak da o kadar saçma)

- ‘De’ ‘da’ lar, ‘mi’ ‘mı’ lar, ‘ki’ler. Maalesef kurumumuzda en çok

yapılan hatalar bu alanda olmaktadır. Pek çok arkadaşımız ‘dahi’

manasına gelen ‘de’ ve ‘da’ları bitişik yazıyor. Bu da çok üzüntü

verici. Dahi manasına gelen ‘de’ ve ‘da’lar kesinlikle ayrı

yazılmalı. Bir kişinin gazeteci olduğunu veya olmadığını ispat

eden en önemli ayrıçlardan biri bunları doğru ya da yanlış

yazmasıdır. Senin kalemin bende. Yarın sizinle ben de

geliyorum. Sende kaç lira var? Yarınki toplantıyı ona da haber

ver! Zaten konuşurken bile dahi manasına gelen ‘de’ ve ‘da’lar

ayrı söyleniyor. Bende geliyorum diye konuştuğunuz zaman ne

kadar sakil oluyor. Soru eki olan ‘mi’ ve ‘mı’ lar da mutlaka ayrı

yazılır. Yanlışlar: Gördünmü? Aldınmı? Gidiyormusun?

Geldilermi? Dikkat edin bilgisayar bile yazdıklarımı yanlış diye

altını kırmızı ile çiziyor. Doğrular: Dünkü toplantıda sen de var

mıydın? Olanlardan haberin var mı? Böyle olacağını düşünmüş

müydün?

Gelelim ‘ki’ lere. Bunların bazıları bitişik, bazıları ise ayrı yazılır.

Görüyorum ki sen de yan çiziyorsun. Öyle adamlar var ki, Böyle

de olmaz ki, Seninki yine burada. Benim arabam onunki kadar

pahalı değil. Şu kadarını söyleyeyim ki. Burada, hata yapmamak

için şu formül işimize yarayabilir: Diyelim ki kafamız karıştı, ‘ki’yi

ayrı mı yazacağız yoksa bitişik mi bilemiyoruz. Kafamızı

karıştıran ‘ki’ ve önüne gelen kelime ile kafamızda bir cümle

kuralım. Mesela ‘Seninkini dün başka biriyle gördüm’

cümlesinde ‘seninkini’ kelimesi mantıklı. O zaman ‘seninki’ diye

yazmak doğru. Benzer cümleyi bu sefer ayrı yazılanla kuralım:

Bir de baktımkini gözlerime inanamadım. Burada gördümkini ne

kadar anlamsız değil mi? O halde onu ayrı yazacağız.

- Bir kişiyi haberde konuşturacaksak çok uzun uzun konuşturmak

hem metni sıkıcı yapar hem de görsel olarak güzel görünmez.

Her üç cümleden sonra biz araya girerek metni süslemeliyiz.

Diyelim ki Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı üç cümle konuşturduk.

Araya girip şöyle diyebiliriz: Konuşmasında muhalefet

partilerine de yüklenen Erdoğan, “Maalesef Türkiye’de Batı

standartlarında muhalefet yapan bir parti yok. Bu ülkemiz için

bir kayıp” şeklinde konuştu. Sonra yine araya girip

konuşmasının sonunda muhtarların ‘birlikte resim çektirelim’

teklifini kırmayan Erdoğan, “Hadi gelin o zaman. Ancak bu kadar

kalabalık bir grup tek karede nasıl yer alacak” diye latife yaptı.

- Haberde eylem ve söylem bildiren fiillerin doğru kullanımı ve

çeşitlendirme yapılması da metne zenginlik ve kalite katar.

Metni yazarken doğrudan ve dolaylı anlatımda kullanacağımız

fiillerde çeşitlilik yapmak monotonluğu da ortadan kaldırır.

Doğrudan anlatım fiillerinin bazıları şunalardır: açıkladı, dedi,

söyledi, belirtti, diye konuştu, şeklinde konuştu, ileri sürdü,

vurguladı, ifadelerini kullandı, işaret etti, savundu, şu görüşlere

yer verdi, üzerinde durdu, hatırlattı, şöyle konuştu, anlattı.

Dolaylı anlatım fiillerinin bazıları ise şunlardır: belirtildi,

açıklandı, bildirildi, önerisinde bulunuldu, ileri sürüldü.

Uyarısında bulunuldu, öğrenildi, dikkat çekildi, şu görüşlere yer

verildi.

- Haberde yer isimlerinin doğru ve eksiksiz bir şekilde yazılması

lazımdır.

- Tarihlerin doğru yazılması da habercilikte son derece önemlidir.

Haberde kullanılan tarih, bulunan yıl içindeyse yıl rakamı

yazılmaz. Örnek: 1 Mayıs Perşembe günü (2016 yazmaya gerek

yok) 3 Ekim’de (2016 yazmaya gerek yok). Haberde kullanılan

tarih başka bir yıl içerisindeyse, yıl rakamı yazılır. Örnek 21 Ocak

1988 tarihinde, 15 Şubat 2001 tarihli, 1976 Kasım

ayında…1970’li yıllarda üniversiteler çok karışıktı.

- Haberde saatlerin doğru yazılması da önem arz eder. Saat

16.00’da, Saat 17.45’te, Saat 09.30’da. Kesin saat verilemiyorsa

ifadeler genel kullanılır. Saat 14.00 sıralarında. Özellikle deprem

haberlerinde kesin saat yazmak gerekir. Gölcük, dün saat

19.45’te 6.4 şiddetindeki depremle sarsıldı.

- Haberde sayıların doğru yazılması da çok önemlidir. Türkçede

sayılar genellikle rakamlarla yazılır. Ancak bazı durumlarda

sayıların yazıyla yazılması gerekir. Haber dilinde rakamların

yazımına ilişkin temel kurallar şunlardır: Sıfır ve (1) daima yazıyla

yazılır. (Çocuk sınavdan sıfır aldı. Bir kişi yaralandı). 2’den 999’a

kadar olan sayılar rakamla yazılır. Binli haneler yazı ve rakamla

karışık yazılır: 2 bin 999, 15 bin 778, 12 milyon 35 bin 315, 4

milyar 312 bin 554. Rakamla yazılmış sayıya gelen ekler,

“kesme” (‘) işaretiyle ayrılır: 87’de, 1973’te, 11.45’te. Yüzdeler

yazı ve rakamla gösterilir: yüzde 43. Isı dereceleri rakamla

yazılır. Adana bugün 43 derece.

GAZETECİLİKTE HABER TEYİDİ NEDEN ÖNEMLİDİR?

Ok yaydan çıkınca asla bir daha geri gelmez, söz ağızdan çıkınca

asla geri gelmez. Yeterince araştırmadan, kontrol ve teyit

etmeden yapılan yanlış bir haber hem muhabirini hem de

kurumu rencide eder. Sonradan yapılan düzeltmeler sadece

zevahiri kurtarmaya yönelik olup asla yerlere serilen itibarı

yukarı kaldırmaz. Bir kazada ölü ve yaralı sayıları, bir çatışmada

şehit ve yaralı sayısı, ünlü birinin hayatını kaybettiği şeklindeki

haberler mutlaka teyit ettirilmeli, sadece bir kaynaktan değil,

gerekirse birkaç ayrı kaynağa başvurulmalı. “Efendim, çok

acelemiz vardı, haber gecikmesin diye teyit ettiremedim. Onun

için şehit sayısı biraz fazla oldu” Bu tür açıklamalar tam bir

skandaldır. Kural şudur: “Bir şeyi yanlış yapmaktansa hiç

yapmamak daha iyidir”.

HABER NEKADAR UZUNLUKTA OLMALI

Haber şu kadar uzun olur gibi bir kural asla yoktur. Önemli olan

5N1K’nın cevaplarının haberde bulunmasıdır. Bir paragraflık

haber nasıl çok kısa sayılırsa, aşırı uzun (2 A4 kâğıdından daha

uzun) haberler de okunmaz. Elbette istisnaları vardır ve bazen

bir haber uzun uzun yazılabilir (sanıkların ifadeleri, aday listeleri,

çok büyük toplumsal olayların haber metinleri vb). Normal

şartlarda, muhabir haberi için aldığı notları en önemlileri en üste

gelecek şekilde yazar, aşırı uzun olması durumunda en az

önemli kısmı çıkarabilir.