h³çjççvç sác ç ³çço works (kashmiri)/3.pdfh³çjççvç sác ç ³çço pêvàn chhúm...

HH³³ççJJççççvvçç ssááccçç ³³ççççoo

ppêêvvàànn cchhhhúúmm yyààdd

A Collection of Poems

by

M. K. Raina

M.K. Raina

HH³³ççJJççççvvçç ssááccçç ³³ççççoo ppêêvvàànn cchhhhúúmm yyààdd

KKAASSHHMMIIRR NNEEWWSS NNEETTWWOORRKK ((KKNNNN)) 3

Index 1. About the Author 2. sàm (mççcç)

3. phåríyàd (Hç@ÀçÆj³çço)

4. bè ètíbàrì (yçí-SçÆlçyççjçÇ)

5. nàd (vçço)

6. hà mújähídò (nç cçápçç@çÆnoçí)

7. dalvànzúv (ouçJççb]pçáJç)

8. lådìshàh 1 (uç@[çÇ Mççn 1)

9. kathí manz kath (kçÀçÆLç cçb]pç kçÀLç)

10. adû phúti túkh (Dç[ò HçáÀìîç ìáKç)

11. jannatè kåshìr (pçVçlçí kç@ÀMççÇj)

12. dóptham, magar tòtí kyàh gav (oçôHçLçcç, cçiçj lççíçÆlç kçw³ççn içJç)

13. Ah Didi!! 14. bû marû nû (yçò cçjò vçò)

15. lådìshàh 2 (uç@[çÇ Mççn 2)

16. panún pàn sôran chhús (Hçvçávç Hççvç mJçjvç sámç)

17. màjí hûndi vêdàkh (cçççÆpç nòbÐç J³çoçKç)

18. banàmè mahjùr - télí tû az (yçvççcçí cçnpçÓj - lçôçÆuç lçò Dç]pç)



19. karúm chàray harè sàì (kçÀ©cç ®ççj³ç njí mççF&)

First Edition, December, 2004 © M.K.Raina. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means, except for criticism or review in print or electronic media, without the explicit permission of the author.


1.0 About the Author

M. K. Raina

Born on 10th February 1948, at Chhattabal, Srinagar, Kashmir, Shri Maharaj Krishen Raina (MKR) is a civil engineer by profession. Having worked in his professional capacity at Baramulla in J&K Flood Control Deptt, at Uri in Uri Hydel Project, at Kangan in Civil Investigation wing of Power Development Deptt, and finally on Upper Sindh Hydel Project – Phase-II at Kangan and Sumbhal, MKR migrated to Jammu in February 1990 at the height of militancy in the Valley. In 1995, he shifted along with his family to Mumbai for a peaceful living and for providing better education to his children. Born to Smt. Shamrani Raina and Shri Shamboo Nath Raina, MKR is the second child of his parents. He has one elder sister Usha Razdan (W/o Shri Jawahar Lal Razdan, settled in Mumbai), two younger sisters (Lalita Koul W/o Shri Maharaj Krishen Koul and Sarla Bhat, W/o Shri Ashok Bhat, both settled post-exodus in Jammu) and a younger brother (Rajinder Raina, settled post-exodus in Mumbai). MKR lost his father in 1959 at a very young age, when MKR himself was only 11 years old. Left without any regular income, mother Shamrani took up the challenge and worked hard for the survival of her children against all odds. The courageous lady did not allow her children to think even for a while, that they were without a father. And she succeeded in providing good education to her children and bring them up at par with those in the close relations and neighborhood. MKR considers all his assets as a consequence of his mother’s will and hard work and above all, her great motherhood.




In connection with his service in Kashmir, MKR spent most of his time at various scenic places, on snow-clad mountains, in dense jungles, at lakesides and the like. He got used to live a camper's life for most part of his service at the places like Booniyar (famous for heavy snowfall and Mahaseer fish), Mount Hatam Mir (famous for Budloo pine and birchwood), Nav Baalan (the high altitude snow-clad route from Uri to Gulmarg, passing through LOC at various places), Mount Viji (the high mountain separating Uri and Handwara), Bandi Brahmana, Wangath, Narain Naag (a Hindu Tirtha with old temple ruins on the banks of sacred Krenka Nadi, Mahalish (a vast meadow at the top of mountain range below Harmukh), Koul Sar, Brahma Sar, Nundakhol and Gangabal (all sacred lakes at the base of Harmukh, Gangabal being the largest, about 3.5 Kms long, half a Km. wide and more than 80 meters deep at the centre), Sonamarg and other places of tourist interest. This brought him closer to the charming scenic beauty of the Valley and also provided him the peaceful atmosphere to write. He is as comfortable with Nastaliq as he is with Devanagari script. MKR had a natural tendency to write poetry from his childhood. He wrote some poetry and short stories in his school and college days. His first published poem was ‘ya dekh kar woh chup hai, ya la-makaan hai khali’ in Urdu, published in the Srinagar Times sometime in late 80’s. Later his poems, mostly in Urdu, were also published in other Urdu dailies like Aftab and Shahmir. MKR started writing on a regular basis only after his exodus from the Valley in 1990, when he got attracted to write in Kashmiri language in Devanagari Script. Koshur Samachar of New Delhi and Milchar of Mumbai provided him a platform to make his writings public. His write-ups are a regular feature of some KP journals like Vitasta, Milchar, aalav, Panchtarni, Harmukh, Sharada Tarangini etc. MKR’s first collection of short stories ‘tsók módúr’ containing 6 short stories, was published in January 2004. He intends to publish second volume of the collection next year. His collection of poems ‘pévàn chhúm yàd’ (a collection of his Satiric, Humour, Emotional, Romantic poems etc) is also slated for release next year. He composed the title song of the Kashmiri TV serial ‘Kashmiri Bachon ki Lok Kathayen’ and worked on its 12 episode-screenplay with Shri Vikas Kapoor, writer and producer. He has also written screenplay for two Kashmiri films (both comedies) for Shri Jyoti Sarup (Director of film ‘Bub’). MKR has also written half a dozen of short stories in English under the series ‘Stories for the Children’. MKR is the Convener of Project Zaan, a joint project of Kashmiri Pandits’ Association and Lalla Ded Educational and Welfare Trust, Mumbai. His contribution to the cause of Kashmiri Literature and Kashmiri language is well known. He is the Co-author of ‘Basic Reader for Kashmiri Language’ and the 'Information Digest'



series published under the Project Zaan. MKR is the Co-ordinating Editor of ‘Milchar’, a bi-monthly KP magazine published from Mumbai and Editor (Hindi & Kashmiri) of ‘aalav’ published from Bangalore. He has also been instrumental in development of software for Kashmiri language in Devanagari-Kashmiri and the Indo-Roman Scripts, under an arrangement with the Cyberscape Multimedia Ltd., the Akruti software people. He has already transformed the Bhajans and Leelas of Swami Krishen Joo Razdan and the ‘Man Pamposh’ of Bhawani Bhagyavaan Pandit into Standardised Devanagari-Kashmiri. He has provided the Standardised Devanagari-Kashmiri text for 'A Dictionary of Kashmiri Proverbs' of Prof. Omkar Nath Kaul. He is presently working on the transliteration of some valuable Kashmiri literature into Devanagari-Kashmiri and Indo-Roman Scripts for benefit of the general KP masses.

Present address: 101-A, Pushp Vihar, Shastri Nagar,

Vasai Road (W), Dist. Thane 401 202, Maharashtra, India.

Tel: 0250-2340110.

Mob: 09422473459. E-mail: [email protected]



22 ççççccçç mm

mç@nuççyçvç kçÀuçò Hçôþîç æsþ kç@À[vçcç KçmçòJçòv³çd Dççyçvç kçÀçôjòvçmç cççj~

yççÆþ H³çþò kçÀçbæsç DçLçòjçôì kç@À³ç&lçJç sç kçÀçbn DçKççn, ³çmç çÆ³ççÆ³ç Dççj~~

iJç[ò kçÀLç yç@u³çd yçò vççÆj ]pçbiçò Jçç³ççvç

mçÓb®çácç HçvçòçÆvçmç Hççvçmç mçól³çd~ ÒçLç kçÀçbn DççJçáj HçvçòçÆvçmç kçÀçjmç

³çôçÆlç kçáÀmç Dççcçálç kç@ÀçÆcçmç yçkçÀçj~~

DçBojçÇ çÆouçvç cçô DççuçJç kçÀçôjvçcç oçôHçòvçcç lçuçò mçç@ Hççvçmç Hç=æs~

kçÀmç cç]pçuçÓcçmç ]®çô DçLçò jçôì kçÀçôjcçálç kç@Àc³çd mçòb]pç cççÆì ]pççbn nô]®çcçò]®ç Kççj~~

]pççbn ³çôçÆuç kçÀçBçÆmç çÆlç DççuçJç kçÀçô©vç³ç

oçôHçávç³ç nálç lççcç HçKçlçcç mçól³çd~ ]®çô çÆlç kç@ÀjLçmç çÆ³çnòb]pçò³ç çÆnMç Dçcçuççn

oçôHçáLçmç yçôçÆ³ç cçç sácç kçÀçbn kçÀçj~~

]®çô çÆlç cçç lççÆcç çÆJççÆ]pç ]pççbn çÆlç çÆ³ç mçÓb®çáLç ]kçáÀçÆvç cçç H³çKç ]®çò çÆlç nôçÆj H³çþò yJçvç~

HçvçòvççÇ Lç]pçjvç ìçmççn kçÀçô[vç³ç Jçvçlçcç kçÀmç Dç]pç cçbiçKç lççj~~



JJçboò kçáÀ³ç yçÓçÆ]pçLç kçÀuçò iççícç yJçvç kçáÀvç

mçÓb®çácç Hç]pçjmç çÆocçò kçw³ççn oçíuç~ lçôn Dçç@mçòcç lç³ç Dççímçámç DçkçÀçÆjLç

]pççv³ççícç cçç ]pççbn cçô çÆlç içæçÆs nçj~~

³ççÇ mççW®ççvç iççícç DççuçJç kçÀvçòvçò³ç kç@Àc³çlççcç j@ìvçcç vççÆj cçb]pç vç@j~ KçÓvç Dç@sJç çÆkçÀv³çd nç@çÆjLç ]pççívçácç

JçáçÆvç çÆlç çÆs çÆ]pçbo³ç çÆovçò Jçç@u³çd lççj~~ õõõõõõõõ



33 HHççÀÀçç ÆÆjj³³ççççoo

vç nçí yçí]pççj cçáPç mçí ³çÓb, cçíjçÇ mçávç uçí cçíjí oçlçç~ yçKMç oí nj Kçlçç cçáPç mçí náF& nçí pççí, cçíjí oçlçç~~

içjçÇyççW kçÀçí Dçiçj cçb]pçÓj nÌ uçáìvçç cçíjí nçLççW~

lççí kçw³ççíbkçÀj yççbOç jKççW DçHçvçí nçLççW kçÀçí cçíjí oçlçç~~

yçvçç³çW cçnuç Kççvçí Jçn, uçáìç kçÀj kçÀçÌcç kçÀçÇ oçÌuçlç~ cçíjí mççLççÇ yçnálç cçáPç mçí YççÇ Dççiçí nQ cçíjí oçlçç~~

kçÀYççÇ pççDççW vçnçR cçbçÆoj, cçiçj lççcççÇjí cçbçÆoj cçW~

çÆoKççJçí kçÀçí mçnçÇ, DççÆlç³çç lççí oílçç nÓb cçíjí oçlçç~~

uçiçç kçbÀkçÀj DçvççpççW cçW, vçkçwuç kçÀn oÓb çÆkçÀ DçmçuççÇ nÌ~ Hçájçvçí kçÀçb®ç kçÀçí nçÇjç yçlçç yçí®ççW cçíjí oçlçç~~

Fvçç³çlç kçÀçÇ vç]pçj lçíjçÇ Dçiçj nçí ³çÓb nçÇ mçççÆ³çuç Hçj~ kçÀçíF& kçÀçíçÆMçMç kçÀjí çÆkçÀlçvççÇ, vç mçáOçjÓbiçç cçíjí oçlçç~~

õõõõõõõõõ



44 yyçç íí--SSííçç ÆÆllççyyççççjçç ÇÇ j(DçHçvçí Gvç cçámçuçcççvç YççF³ççW kçíÀ vççcç,çÆpçvnçW vçí DççHçmççÇ YççF&®ççjç YçÓuç kçÀj çÆcççÆuçìQmççÇ kçÀç mççLç

çÆo³çç DççÌj çÆpçvnW yçço cçíb DçHçvççÇ içuçlççÇ kçÀç Snmççmç náDçç)

yçnç Dççbmçá, yçáuççlçí YççÇ jnWiçí mçávçç uççíjçÇ, mçáuççlçí YççÇ jnWiçí~

’yçnálç ªþí ná³çí nçí ³ççj uççíiççí“ ³çn kçÀn, DçMkçÀçW Oçáuççlçí YççÇ jnWiçí~~

®çuçç yçboÓkçÀ, çÆkçÀlçvçí jçQo [çuçí cçíjí uçKlçí çÆpçiçí, cççmçÓcç cçíjí~

’Hçájçvçç oo&“ kçÀn oW ’YçÓuç pççDççí“ ’vç³çí çÆjMlçí yçvççlçí YççÇ jnWiçí“~~

cçíjí mççÇvçí cçW [çuçí çÆkçÀlçvçí Kçbpçj

cçíjí ]pçKcççW cçW Dçyç YççÇ KççkçÀ nçíiççÇ~ ’uçiçç cçjncç, Hçájçvçí ]pçKcç Yçj oW“

kçÀnW ’mççÇvçí uçiççlçí YççÇ jnWiçí“~~

G[ç yççªo, oíkçÀj vççcçí kçÀççÆHçÀj ncççjí DçççÆMç³ççb kçw³ççW HçÓbÀkçÀ [çuçí?

’náDçç pççí, Dççpç Gmç kçÀçí YçÓuç pççDççí vç³çí cçmkçÀvç yçvççlçí YççÇ jnWiçí“~~

yçnálç Dçyç nçí ®çákçÀçÇ yçí-SíçÆlçyççjçÇ

cçvçç³çW uççKç, uçíçÆkçÀvç Dçyç vç cççvçÓb~



Jçn Símçí ³ççj Símçí cççÇlç ³ççjyç kçÀjç onMçlç, ©uççlçí YççÇ jnWiçí~~

õõõõõõö



55 vvççççoo (Hçuçç³çvç cçW kçÀçÌcç kçíÀ vççcç)

yççíj sá³ç lçáuçcçálç vçKçmç, mçá³ç DçìçÆkçÀ sá³ç lçç©vç yçìçí~ mç@ojò cçb]pç³ç ¬çBÀpççÆuç ¬çBÀpçuçí, Hççív³çd sá³ç Kçç©vç yçìçí~~

DçKç Dç@çÆkçÀmç ]pçç@çÆiçLç, m³çþçn vJçKçmççvç lçáuçcçálç kçÀçÌcçòvçò³ç~

JJçv³çd yçáiçámç $ççJçávç HçôçÆ³ç³ç, içj kçÀçÌcç sá³ç æsç©vç yçìçí~~

nj çÆmçcçlç oáMcçvç çÆyççÆnLç, ]pççiççvç sá³ç JçìòKçáj çÆovçmç~ kçÀçbn mç@yççÇuçç æsçb[, oáMcçvç çÆkçÀLçò ]®çô sá³ç cçç©vç yçìçí~~

mççmçò yç@Ðç j@çÆìcçòl³çd çÆsLçKç, cçMçJçjò çÆovçmç çÆ³çcç Jçç]pç-Kççvç~ lçççÆj kçáÀmç lç³ç cçççÆj kçáÀmç, vççÆJç mçjò ]®çô sá³ç æsç©vç yçìçí~~

DçKç JçvççÇ pççvççvçò sáKç, DçKç ]®çÓjò mçòb]pç HçoJççÇ çÆo³ççÇ~

DçKç JçvççÇ yço-jo, cçiçj DçLç nuçcç sá³ç oç©vç yçìçí~~

Dç]pç DçLçmç mçól³çd DçLçò juçç@çÆJçLç, kçÀçjJççvç HçkçÀòvççJç yç´çWn~ vçlçò JçKlç vççÇçÆjLç Dç@sJç çÆkçÀv³çd Kçávç sá³ç nç©vç yçìçí~~

õõõõõö



66 nnçç ccçç ááppçççç@@çç ÆÆnn çç íí oo(Gvç çÆcççÆuçìQìçW kçíÀ vççcç, pççí kçÀYççÇ ncççjí DçHçvçí náDçç kçÀjlçí Lçí)

çÆpçiçj æsd³ççôvçòcçálç, çÆouçmç scç ûçç³ç uç@pçcçò]®ç

cçô vçMlçòj Jçç³ç uç@i³çcçòl³çd kçÀól³çd mççÇvçmç~ kç@ÀçÆjLç ³çuçiççj ³ççcçLç pçuçJçò nçíJçáLç vçJçí³çcç oç@Ðç DçBojçÇ kçÀól³çd mççÇvçmç~~

cçô JçáscçKç Dçç@Kçòjmç ³çôçÆuç Jççjò JçáscçKç HçÀôçÆkçÀmç $çç@çÆJçLç DçJçí]pççvç iççíçÆuç Dççmç³ç~ pçJççvç ojpçvç ]®çô Dçç@mççÇ jç@s ªçÆ]pçLç

DçLçmç DçLçò Hçbpçò lçò yçÓìmç cçíKçò Dççmç³ç~~

]®çô $çç@JçòLç uçLç çÆvçkçÀmç c³çç@çÆvçmç çÆkçÀlççyçvç DçkçÀçÇ LççHçíçÆj ìç@çÆþmç ìÓH³çd Jçç@çÆpçLç~

vç@çÆJçmç HçMcççÇvçò Hçw³çjvçmç ®ççKç ÐçálçáLçcç kçÀuçmç c³çç@çÆvçmç yçboÓkçÀò®ç vççuç uçç@çÆpçLç~~

Jçásácç kçÀçílççn Dç@svç cçb]pç KçÓvç Dççímçá³ç vç³ç&vç ]pçç@çÆnj yç@çÆjLç HçÀçÌuçço Dççímçá³ç~ kçÀçô©Lç çÆlçkçÀòlççj HçwJçuçòJçòçÆvç JçççÆj c³ççvçí

cç@çÆMçLç Dçuuççn lçò lç@c³çmçábo KççÌHçÀ Dççímçá³ç~~

H³çJççvç sácç ³çço ...



H³çJççvç sácç ³çço, jd³çlçòkçÀç@çÆuçmç lçò no&mç

Ün³ç Dçç@mç cçç@pç c³çç@v³çd DççÆmç kçÀçB]pç ®ççJççvç~ yçáuçç@çÆJçLç Kççmç c³çç@çÆvçmç JççônjòJçç@çÆomç

]®çô Dçç@mçò³ç ³ç[ yç@çÆjLç cçnçmççÇj K³ççJççvç~~

]®çô sá³ç vçç ³çço, ³çôçÆuç Dç@m³çd ]®ççìònçuç³ç ]®ç@çÆuçLç DççÆ[ Ün, Jçmççvç Dçç@m³çd pççÇçÆuç [uçmçò³ç~

DçLçmç cçb]pç DçLçò j@çÆìLç çÆkçÀLçò æsçbþ Jçç@çÆ³çLç çÆvçJççvç Dçç@m³çd ]®çÓçÆj kçw³çvçò yç@y³çd Mçnçyçò cçuçòmçò³ç~~

nvçç kçÀj ³çço, çÆ³çkçÀòJçìò Mççcçò yç´çWþá³ç

jìçvç Dççímç kçÀççÆ]®ç lçuç DççÆmç ìçíþ mççívçá³ç~ cçMkçÀ uçíKçòv³çd H³çJççvç Dçç@mç kçÀç@j JçáçÆþLçò³ç ]pçònòv³çd cçç lç@c³çd Hçvçávç ³çç Hç©o ]pççívçá³ç~~

]®çô sá³ç vçç ³çço, mçáuçlççvç yççiçòJççvçvç

kçáÀçÆuçmç HçôçÆþc³çvç uçbpçvç j@ìîç ]®çÓbþîç Jççuççvç~ nlçyç ]pçbiçvç uçiçç@çÆJçLç [çKç kçÀçô©vçcç

]®çò ªoáKç o@³ç Ünmç lçmç kçÓÀlç vççuççvç~~

kçÀjçvç sámç ³çço kçÀç@]®ççn cçç³ç yç@jLçcç cç@mççÇyçLç Dççcç ³çôçÆuç DçLçò jçôì ]®çô kçÀçô©Lçcç~

]®çô Hççvçmç Òççívç ³çç Dç[ò Òççívç uççíiçáLç cçiçj c³ççv³çvç ]pç®çvç kçw³çcçKççyç pççô©Lçcç~~



]®çò DççímçáKç vç]pççÆj lçuçò DçKç jbiçò yçáuçyçáuç ]®çô HçLç Dççímçámç yçò Hçvçávçá³ç Hççvç nçjçvç~

cçiçj ®çç@v³çd mç@v³çd JJçiçòv³çd cçç Kçç@y³çd Dçç³çcç Jçácçòj DçKç Jçç@]®ç ³ççôoJç³ç pççíçÆj cççjçvç~~

çÆjJççvç sámç kçÓÀlç mçç@jçÇ KJççyç jç@çÆJçcç

[@çÆKçmç Dçç@çÆmçcç Hçvçòv³çd pççvççvçò jç@çÆJçcç~

mçlçvç‡ Jç@çÆj³çvç pçJçç@vççÇ Jçç@]®ç yçáçÆpçjmç vç@çÆvçmç lççHçmç Hçvçòv³çd Dçjcççvç mçç@çÆJçcç~~

kçÀçô©Lç onMçlç lçò içjò çÆvççÆMç oÓj kçÀçô©Lçmç uJçkçÀòìîçd cççímçÓcç ¿çLç çÆ]pçboçvç yççô©Lçmç~

uççôiçámç Kçócçmç çÆyççÆnLç lççôboÓjò lççJçmç ]®çô sáçÆ³ç Snmççmç kçWÀn, çÆkçÀLçò Kççj kçÀçôáLçmç?

m³çþçn uçç®ççj Dççímçámç yçççÆ³ç cççívçácç yçcçvç lççíHçvç yçò KçÓ]®çámç yçççÆ³ç cççívçácç~

HçMçmç c³çç@çÆvçmç ]®çô ³ççôoJç³ç kç@Àv³çd uçiçç@JçòLç yçò ªoámç oççÆj $ççôHçòçÆjLç yçççÆ³ç cççívçácç~~

Dçiçj yççí]pçKç, n@kçÀçÇkçÀLç yççí]pçòvççJçLç

çÆouçmç scç kçw³çççÆ]pç vçjcççÇ yççí]pçòvççJçLç~ cçô ]p³çvçò JçKlç³ç kçÀvçvç kç@À³ç&cçòl³çd yçá]pçiç&Jç ]pçjçÇvç DçkçÀJççuç kçÀcç kçÀcç yççí]pçòvççJçLç~~



cçô Jççôvçácçálç cçç@u³çd nvçç içæçÆs vç@çÆcçLç jçí]pçávç çÆ³ç kçWÀæsç çÆ]pçþîç Jçvçvç, içæçÆs Jççjò yççí]pçávç~ cçô Hçvçòv³çvç yçá]pçiç&Jççjvç çÆvçMç çÆ³ç ¿ççôsácçálç Kç@çÆjuç $ççJçòv³çd, MçjçHçÀ@]®ç mçól³çd jçí]pçávç~~

iJçjvç Jççôvçácçálç, Hç]pçj JçvçòvçákçÀ ocç& kçÀj Dç@mççÇuçLç ÒççJç, yçokçÀçjvç Mçcç& kçÀj~ jóçÆlçmç lç³ç uççíuçòmçò³ç kçÀj Dççy³çç@jçÇ

yçvçKç ³çáLç kçÀcç&³çÓiççÇ, çÆlçL³çd kçÀcç& kçÀj~~

uçuçò oôçÆo JççKç Jç@v³çd çÆ³çcç, ³çço kç@À³ç&cçòl³çd vçáboò jô<³çdçÆvçmç kçÀuççcçmç H³ççuçò yç@³ç&cçòl³çd~

lçáuçcçáuç vççiç lç³ç ]®ççjò®ç çÆ]pç³ççjLç DçkçÀçÇ Dçvçcççvçò ÜMçJçòv³çd cJçKlçò pç@³ç&cçòl³çd~~

Jç@uççÇ-GuuççnJç lçò DçJçlççjJç ³ççôn³ç Jççôvç çÆ³çvççí Dççocç lçò Dççocç ]pççvçònKç y³ççôvç~ Hçvçávç DçKç Hççvç H³çlçòjçJçávç yçpçj sç

yçpçj içJç ÜKç oo& içæçÆs uçÓkçÀònábo ¿ççôvç~

cçô jçôìácçálç içáHçwlç ®çç@çÆvçmç yççyçò pççvçávç ’jôMçJç HççÇjJç çÆ³ç HçÀjcççíJç lççÇ sá cççvçávç~ ojmç Ðçálçácçálç çÆlçcçJç DççÆmç Hççvçòv³çç©kçÀ

cçámçuçcççvç Kçb[ lçò yçìò içæçÆs MççÇj ]pççvçávç“~~ ]



®çò çÆkçÀLçò yçou³ççíKç, ]®çô çÆkçÀLçò kç@Àv³çd cçç³ç jç@Jçò³ç? kçÀcçJç lçáuçn@Kç, kçÀcçJç JçLç jçJçòjç@Jçò³ç?

]pçnj yççô©n@³ç Ðçcççiçmç ³çÓlç kçÀçílççn DçHçá]pç ÒççíJçáLç lçò Hç]pçjò®ç ]pççvç jç@Jçò³ç~~

Kçyçj Jçç@]®çòcç ]®çô ]pçç@çÆuçLç Kççvçò kçÀç@l³ççn yçmçícçòl³çd içjò ]®çô çÆ³çjòJçòv³çd vçççÆJç kç@À³ç&LçKç~

ÐçálçáLç vçKç mçç@çÆjmçò³ç içjJçíçÆþ c³ççvçí HJçlçáuç lç³ç ¸ççJç Dç@çÆkçÀmçò³ç vçççÆJç yç@³ç&LçKç~~

çÆouçmç sácç kçÀçMç DççÆkçÀ uççÆì yçç]pç yçvçònç@ JçáçÆ[Lç DççkçÀçMç, yJçvçkçáÀvç vç]pçjò içjònç@~

Dçcççj³ç æsçB[ çÆocçònç@ mçÓjò yçvçòvçò³ç yçò iççÆj®çvç Dç@ðçòkçÀvç oçÇoçj kçÀjònç@~~

‡ ³çn kçÀçÆJçlçç 1997 cçW çÆuçKççÇ içF& LççÇ~

õõõõõ-



77 oouuççJJçççç bb ]]ppçç ááJJçç (yçç@]®çvç Üvç nòb]pç lçÓ lçÓ - cçQ cçQ)

DççMçôv³çd

]®çò mçáyçnvç lçò Mççcçvç ®çJççvç oçcçò oçcç³ç~ Jçvçlçcç yçò kçÀçílççn ]pçj³ç~~

KççJçbo

³ç@n³ç kçÀLç ]®çò uçÓkçÀvç Jçvççvç Mçnjò iççcç³ç~ Jçvçlçcç yçò kçÀçílççn ]pçj³ç~

DççMçôv³çd

oçôHçòn@cç ]®çò DççímçáKç lçç@mççÇuçoçj³ç Hçôþîç Jçç@v³çd ªoçn Jçìçvç~

HçlçJçuççKç mçç@m³çávç ]®çò lçvçKJççn oçj³ç Jçvçlçcç yçò kçÀçílççn ]pçj³ç~~

KççJçbo

kçÀLçvç cçb]pç sá ¿ççôj yJçvç içæsvç iççn yçô iççní JJçHçjvç Jçvçávç cçç jJççn~

]®çò sKç oççÆj cçò]®ççÆjLç cçòukçÀ MççíuçòvççJçvç Jçvçlçcç yçò kçÀçílççn ]pçj³ç~~



DççMçôv³çd çÆ³çJçvç sáKç ]®çò HçÀçÇçÆjLç içjò jç@]®ç Hç@njvç

çÆ³ç sç içjò çÆkçÀvççí s³ç mçjç³ç~ ]®çô cçç cçÓuç ¿ççôlçácçálç iç³ç&ákçÀ kçÀçbn çÆlç yççj³ç

Jçvçlçcç yçò kçÀçílççn ]pçj³ç~~

KççJçbo içjç sKç ]®çò mçç@uçmç, içjç sKç ]®çò cçç@uçmç

içjç sá³ç lç@yççÇ³çlç Kçjçyç~ içjç sácç lçá©vç K³ççôvç, içjç HçÓjò HçÀçkçÀ³ç


DççMçôv³çd DççÆkçÀ Ün ]®çò kç@À¿çlççcç y³çÓþáKç içjmç cçb]pç

lççÆcç Ün çÆlç DççôvçáLçcç JJçuççcç~ HççBmçò HççBmçò ¿ççôlçáLçcç Kç®ç&mç çÆnmççyç³ç


KççJçbo yçò vççÇçÆjLç ]®çò uççiçvç, KçuçJçLç içjmç cçb]pç

mç@ojvç J³çmçvç nòb]pç mçyçç~ iç³ç&ákçÀ jç]pç uçÓkçÀvç jæs jæs ]®çò yççJçvç




DççMçôv³çd níj]®ç lçò vçJçjôn, yçôçÆ³ç JççônjòJçç@çÆomç

nçônJçáj H³çJççvç sá³ç ]®çô ³çço~ Dçjoçn Jçònò³ç& JçáçÆvç çÆlç ÒçÓiçvç ]®çò Òççjvç


KççJçbo Dç@lççÇ sKç ]®çò jçíMçvç, Dç@lççÇ sKç ]®çò lççíMçvç

Dç@lççÇ cççÆì ]®çò Kççjçvç cççj~ JJçv³çd $ççJç HçLç kçáÀvç, sá³ç kçWÀn cçuççuç³ç

nçÆì cJçKlçò nçjçn pçj³ç~~

DççMçôv³çd sácç vççí ]pçªjLç, mJçvçò cJçKlçò nçj³ç

Jççj³ç ]®çò jçí]pçácç mçoç~ oçÇJççÇ kçÀjvç smç Ün jçlç ]pççj³ç

yçJçò mççiçj³ç Dçoò lçj³ç~~

KççJçbo çÆouçò kçáÀ³ç kçÀjçjçn, ]®çô³ç çÆvççÆMç yçò æsçj³ç~

yçò çÆlç cçç ]®çô jçômlçá³ç oj³ç~~ õõõõõõõ



88 uuçç@@[[ççÇÇ MMççççnn -- 11 kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç

(nvçç kç@ÀçÆjJç ³çço - pçvçJçjçÇ 1990~ ³çôçÆuç cç@MççÇoJç cçb]pçò ¬çÀkçÀò vçço içJç~ Dç@svç içJç DççÆvçiççôì~

Jçásçvç Jçásçvç iç@çÆ³ç kç@ÀMççÇj çÆ³ç o@H³çdçq]pç çÆlç, yçìJç çÆvççÆMç Kçç@uççÇ~ uç@[çÇ Mççnvç ¿ç@]®ç nçuççlçvç mççcç~ mçÓb®çávç, ’o@¿çáuç ]p³ççoò içJç Dçç]pçç@oçÇ æsçjçvç, cçiçj nç@çÆmçuç vçoçjo~ cçápçç@çÆnoJç ]®ç@uçòjç@J³çd yçìò

mçç@jçÇ, cçiçj kçÀçÌcçmç kçw³ççn c³çÓuç?“ DççÆkçÀ Ün êçJç mçá cçb]pç cççjkçÀmç lçòí kçÀçô©vç kçÀçÌcçmç Kçlççyç~)

DçmçuççcççuçÌkçáÀcç uç@[çÇ Mççn DççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~

HçÀçvç içJç Dççuçòcçmç çÆcçuçìvç ]pççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

nbiçò cçbiçò ¬çÀKç iç@çÆ³ç Dçç]pçç@oçÇ

cççqmpçoJç cçb]pçò iç@çÆ³ç vççjò yçç@]pççÇ~ ocç HçáÀìîç yçìò içJç kçÓÀvçvç ]®ççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

oçôHçán@mç mçáçÆuç iççÆj ]®çuç mçç@ ní

]®çuçKç vç³ç lçôçÆuç JJçv³çd içuç mçç@ ní~ yçìò içJç KçÓçÆ]®çLç, KJçHçÀlçvç êçJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

çÆcçuçìvç pççíjçn Jç@çÆìmç cçb]pç ]®çç³ç æsçW[áKç oj mçç@yç yçôçÆ³ç oj yçç³ç~

oççÆuç yçìò Jç@v³çd Jç@v³çd lçáuçòn@Kç ìçJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~



oçôHçán@Kç yçìò içJç YççjlçákçÀ Dçbiç

³çôçÆlç sá kçÀ©vç DççÆmç mçy]pçò³ç jbiç~ kçíÀmçòçÆjmç kçÀjòvççJçávç ®çuçípççJç

kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

Dçj]pçvç oçÇJçmç DççôvçáKç nçí HçÀMç uçÓìò³ç& ]®çç³çmç kçÀçô©n@mç içMç~

mJçvç sá³ç kçÀçílççn ³çôçÆlçvçmç LççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

JçççÆjçÆkçÀmç oHççvç Dçç@mç n@çÆmç³çLç pççvç

mççí©³ç v³çÓn@mç kçÀçô©n@mç HçÀçvç~ yçQkçáÀkçÀ Hççmç yçákçÀ oçôHçán@mç nçJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

MçíKç Dççímç iççícçálç pççvçò kçÀçíuçávç yçá]pçiç& çÆuçLçòçÆJçLç yJçvç Jççíuçávç~

pççÇçÆHç cçb]pç kçÀç@çÆoj kçÀcççb[j DççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

Hçw³çjvçò lçuçò kçÀç@çÆojvç yççôboÓkçÀ kçÀçô[ oçôHçávçmç çÆcçuçìvç yçò sámç³ç yççô[~

Hççìça LççíJçvçcç cçápçç@çÆno vççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

cçKçvçmç æsòçÆvçKç nçí ÜnçÆuç³ç $çþ



yçÓçÆ]pçLç lçmç içJç çÆpçiçjmç Jçþ~ vçôçÆ®ççÆJçmç LççíJçòn@mç cçáKççÆyçj vççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

HççBmçò jBi³çd pççvç Dççímç içáHçò pçÓ yççvç

]pçò Dçç@çÆmçmç nçíìuç, $çô Dçç@çÆmçmç Jççvç~ oçôHçán@mç [ç³ç uçs DççÆmç kçáÀvç $ççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

kçÀcççb[j mçç@yçvç kçÀçôj lçkçÀjçÇj

yçìmç içæçÆs [îçkçÀmç H³çþ HçÀçìòJçòv³çd mççÇj~ Hçlçò içJç Jçvçávç lçmç DççôMç cççí $ççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

pççôcç kçáÀvç ]®çuçòvçmç nçJçámç JçLç

yçìò mçábo cççuç sá³ç $ççJçámç KçLç~ uç@çÆsçÆvçmç cçjuçmç mççmç çÆomç yççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

(Jçásçvç Jçásçvç êççÆ³ç yçìò mçç@çÆj³ç~ ]pç@cççÇvç pççoço $ççíJçáKç HçLç kçáÀvç~ cçápçç@çÆnovç, ³çÓlç çÆHçuçáKç, l³çÓlç

kçÀçô©Kç yçìò cççuçmç uçÓþ~)

cç@pççÆuçmç uçç@çÆpçKç yçlçò kçÀçuçmç çÆnmçò sá kçÀ©vç JJçv³çd yçìò cççuçmç~ jçômçòçÆuçmç oçboò nçíj, lçç@çÆjkçÀmç iççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~



[ç³ç Kçç@j ®çkçÀ içJç mçáuçmç lçò ]®çô yççiç içJç ³çÓmçáHçÀmç, yçòbiçuçò içJç cçô~

kçÀçj çÆvççÆ³ç Dç@çÆuç³çvç jçôìávç kçw³ççn ®ççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

(mççí©³ç iç@³ççíJç þçÇkçÀ, cçiçj Dçç@Kçòjmç kçÀçôlç Jçç@l³çd Dç@m³çd? DççÆmç cççÇpçç Dçç]pçç@oçÇ?)

yçìò kç@À[îç mçç@jçÇ Dç@m³çd ªÐç ³çôl³çd mçÓ[çv³çd DçHçÀiçç@v³çd Jçáuçòcç@v³çd Kç@l³çd~ Dçuç-Gcçj êçJç lç³ç çÆn]pçyçáuç ]®ççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

kçÀçÆlç ª]pç yçôçÆvç lç³ç kçÀçÆlç ª]pç cççípç

kçBÀçÆouçmç $ççíJçáKç Dçmçuçcç nç@pç~ çÆcçuçìvç lçmçòb]pçò³ç kçÓÀj ¿çLç êçJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

jçLçkçw³çálç Dçç³çmç içvç ¿çLç ]®çÓj jncççvç içÓçÆjmç uçç@çÆ³çKç lçÓj~ okçÀò çÆoLç vççÇn@mç pç@mçça iççJç

kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

vç çÆs JJçv³çd Dççíj lç³ç vç çÆs JJçv³çd ³ççíj vç çÆs JJçv³çd DçLçò lç³ç vç çÆs JJçv³çd Kççíj~

Dçç@Kçòjmç ªoá³ç çÆ®çkçÀò vççí ®ççJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~



kç@Àc³çd mçç@ ]p³çÓvç lç³ç kç@Àc³çd mçç@ nçíj DççÆmç LççôJç ÜnçÆoMç Dçkçwuçí lççíj~

KJçoç³ççn Dçmçuçò®ç JçLç JJçv³çd nçJç kçÀvç çÆoLç yçÓçÆ]pçJç Hçlçò vççí ûççJç~~

õõõõõõ



99 kkççÀÀçç ÆÆLLçç ccçç bb ]]ppçç kkççÀÀLLçç (Òççípçíkçwì ]pççvç kçíÀ çÆuç³çí çÆuçKççÇ içF& yç®®ççW kçÀçÇ jçFcç~ Fmç jçFcç cçW oíJçvççiçjçÇ-kçÀMcççÇjçÇ çÆuççÆHç kçíÀ mçYççÇ

mJçj DççÌj J³çbpçvç MçççÆcçuç nQ)

DçKç Dççímç DçKççn, yçáLç kç@ÀçÆjLç $çKççn~ ¬çÀóçÆuçmç $çç@Jçòvç $çÝô<³çd mçòb]pç cçKççn~~

Dç@çÆkçÀmç yçôçÆ³çmç nçbæsçn uçç@çÆpçvç~ lçípçmç oçôHçávç jçíJçácç mJçKççn~~

vçKçò H³çþò Jçç@çÆpçvç ]®ççoj kçÀçkçÀmç~ ìç@çÆþmç JçáçÆsLç uçç@çÆpçvç ¬çÀKççn~~

®çkçÀò®çKç yçÓçÆ]pçLç, v³çákçÀ iççÌJç ªçÆ]pçLç~ [Ì[çÇ [çÇçÆMçLç $ççíJçávç ÖçÀKççn~~

õõõõöõõöõõ



1100 Dçç[D [òò HHçç áá ÀÀììîîçç ììááKKçç (Go&Ó-kçÀMcççÇjçÇ JçCç&cççuçç DççÆuçHçÀ, yçí, Hçí, lçí ... Hçj DççOçççÆjlç jçFcç)

Dç@çÆuçHçÀvç lçáuçávç³ç Dççuçcçí yççuçç

yçínvç oçôHçvçmç yçôn~

Hçínvç oçôHçávçmç Hççvç³ç Hç=æsd³çlçJç

lçínmç kçÀLç H³çþ lçôn~~

ìínmç H³çþò kçÀçÆvç ì@npçç, lç@L³çd cçb]pç

mçínvç mçcçj Dççôvç

pççÇcçvç Dççôvçávçcç pçvçlçákçÀ H³ççuççn

®ççÇcçvç uççíiçácç ®ççôvç~~

n³ç Dççímç nç@uççÇ mçç@uççÇ Dççcçálç

Kç³ç ¿çLç Kç@ocçLçiççj~

oçuç o³ççuçvç DççuçLç kç@À[vçmç

[çuççn çÆoLç içJç [çj~~

]pççuç ]pç@uççÇuççn ]pçç@çÆvçLç cçç@çÆvçLç

]®çÓjí cçÓjí ªo~ jíMçuç jí lçmç æsçjçvç ªoá³ç

kçÀçôlç yçç içJç vççyçÓo~~

[ínmç uçç@çÆvçmç [çKççn iççícçálç



]pçíyçvç oçôHçávçmç HçKç~

]®ççíiçòu³çd ]®çínmç ]pççlçáKç nçJçJç

kçÀj içæçÆs yççkçÀvç LçKç~~

mççÇvççn Dççímçá³ç mççÇvççn oç@çÆjLç

yç´çbomç uççiççvç jyç~ MççÇvçvç HçMçòkçáÀ³ç MççÇvççn Jççíuçámç

lç@L³çd H³çþ Ðçálçávçmç oyç~~

mJçço mçjçHçÀvç mçÓoçn Kçç@çÆjLç

Hççb]®çvç Hçb]®ççn kç@À³ç&~ ]pJçço ]pç@³ççÇHçÀmç vçKçò H³çþò Jçç@çÆuçLç

]®ççoj vççÇvçmç Kç@³ç&~~

lJççÆ³ç oçj lJç³ç Dççímç nçlçcç DçKççn

¬çÀKççn çÆoJççvç ní~ yççí³ççn kçÀçbn cçç nçpçLç cçboçn

yçôçÆvç cçç HçÀçkçÀ³ç sí~~

]pçç@çÆuçcç ]pJç³ç Dççímç Òççjçvç mççlçmç

Kççlçmç kçÀçÆjní ]®çÓj~ Dçç@kçÀòuç Dçç@vççn yç´çWn kçÀçÆvç ªoámç

mçólççÇ içç@vç iç@³çÓj~~



HçíÀ HçÀjçMçvç HçÀjMççn kçÀçô©vçcç

yççô©vçcç cçç³ç lçò uççíuç~ oçôHçávçcç çÆ³çkçÀòJçìò ªçÆ]pçLç yçç³ççn

vçHçÀj@]®ç iççuçJç y³ççíuç~~

kçÀçHçÀ kç@ÀjçÇyçvç mçlçLç Jççôn©³ç

yçáçÆ[Lç iççícçálç yç´íþ~ kçÀþòkç@ÀM³çd Dçç@þcç oçÇJççÇ çÆvççÆMç JççôLç

cççiçmç yçÓ]pçávç ]pçíþ~~

kçÀçÇHçÀ kçÀ]pçáuç cçç ®çôMcçvç uçç@çÆiçLç

yççiçmç uçÓìòçÆvç DççJç~ iççìáuç iççHçÀçn ]pççiçí ªoámç

KJçjò cçb]pçò kç@À[vçmç ¸ççJç~~

uççjòkçw³çd uççcçvç Dçç@vççÇ cçç@vççÇ

ÜnçÆuç³ç ]®ççWiççn ]pççíuç~ cçôb]pçò³ç& cççÇcçvç LççHçòj kç@À[vçmç

uççjçvç DççJç lçmç cççíuç~~

vççoçvç vçÓvçmç vçôboòj Hçícçò]®ç

Jç@njç@]®ç JççJçmç cçb]pç~

ní ní kç@ÀçÆjLçò³ç oç@çÆjLç Ðçálçávçmç

nçb]pççÆvç nçÆ®çJçá³ç kçbÀ]pç~~



³çíjçÇ Kççvçmç ³ççJçávç Dççcçálç

]pççcçálç lççuçí cçmç~ oçôHçávçcç kçÀjKçç æsdJçHçò çÆkçÀvçò Jççuç³ç

yçj cçbÐçòvçvç JJçv³çd þmç~~ õõõõõõõ-



1111 pççVVççllçç íí kkçç@@ÀÀMMçççç ÇÇjj p(ìçÇ.JççÇ. mççÇçÆj³çuç ’kçÀMcççÇjçÇ yç®®ççW kçÀçÇ uççíkçÀ kçÀLççSW“ kçÀç ìçFìuç iççÇlç)

Dçcçvççí-DççMlççÇ nábo Hç³ççcç ¿çLç ]®çò jçí]pç~

pçVçlçí kç@ÀMççÇçÆj nòb]pç çÆ³ç uçÓkçÀò kçÀLççn yççí]pç~~

³çôçÆlç ³çççÆj kçáÀu³çd kçÀLçò kçÀjvç Hç@çÆjçÆ³ç ³çôlççÇ Ün yçjvç~

içáuç vç@JççÇ vç@JççÇ HçwJçuçvç lçò Dççjò JçççÆ³ç mççí]pç pçVçlçí kç@ÀMççÇçÆj nòb]pç çÆ³ç uçÓkçÀò kçÀLççn yççí]pç~~

³çôçÆlç yççiçvçò³ç yçnçj DçççÆmç cçmçJçuçvç Kçácççj DçççÆmç~

KJçMç çÆ³çJçávç vç]pççjò DçççÆmç, oçÇoyçç]pç jçí]pç pçVçlçí kç@ÀMççÇçÆj nòb]pç çÆ³ç uçÓkçÀò kçÀLççn yççí]pç~~

õõõõõõõõõ-


1122 ooçç ôôHHçç ááLLççccçç,, ccççiiççjj llçççç ííçç ÆÆllçç kkçç ww³³ççççn iiççJJçç? n ?(mJçiçça³ç DççWkçÀçj Sícçç kçÀçí mçcççÆHç&lç)

KJçjvç ¸ççJç Dçç@mçòcç, kçÀuçmç lççHçò ¬çÀç³ççn Kçmçávç Dççímç oáMçJççj yçálçMçíçÆj yççuçmç~ o@çÆsv³çd vççj KççôJçò³ç& çÆyç³ççyççvç ]pççbiçáuç

oçôHçáLçcç, cçiçj lççíçÆlç kçw³ççn içJç?

mçHçÀj ¬çÓÀþ Dççímçácç, m³çþçn oÓj cçBçÆ]pçuç cçooiççj kçáÀmç lç³ç kçÀmç H³çþ sá oçJçç? náçÆcçmç pççíMç mççí³ç&Jç, ³çôçÆcçmç vççí cççônuçLç


mç@êmç mçô-cçb]pçmç Dçuçcç mçç@v³çd ³ççÇj³ç

lçjvçmç cçô Dçç@mçòcç DçKç ]pçç@v³çd‡ vççJççn~ cç@MççÆjLç ]pçyççvç sámç, çÆkçÀLçò çÆocçò yçò DççuçJç





kçÀçÆlç mççívç Dççiçáj lçò kçÀLç pçççÆ³ç ]pççcçòl³çd kçáÀmç içJç çÆmçkçbÀoj lçò MççncççÇj, yç[Mççn?

kçÓÀlççn Hç©vç H³ççícç kçÀunCç #çícçWoj oçôHçáLçcç, cçiçj lççíçÆlç kçw³ççn içJç?

Dç[mçççÆj cç[mçççÆj ³çÓlççn çÆlç ¿ççôkçáÀcç³ç

³çLç HççíçÆMç Jççjí mçiçJççvç ªoámç~ kçWÀ]®çvç ná³ç&j içJç lçò kçWÀn ªÐç vççuçvç oçôHçáLçcç, cçiçj lççíçÆlç kçw³ççn içJç?

çÆyççÆnLç ]pçç@v³çd vçcçmçò³ç DççuçJç ]®çô ÐçálçáLçcç

oçôHçáLçcç jJççb sámç, cçô scç DççMç Hçiçnò®ç‡‡~ ’HçiçnákçÀ çÆmççÆ³ç& JçásçÆvç içj Dç@m³çd vç DççmçJç“


DçKç DçKç mç@çÆcçLç içJç mçHçÀj mççívç Dççmççvç cçBçÆ]pçuç Dç@svç lçuç, cçiçj ®ççívç oÓ³ç&j~

DççJçç]pç ®çç@vççÇ DççkçÀç@M³çd Dçç³çcç oçôHçáLçcç, cçiçj lççíçÆlç kçw³ççn içJç?

‡ Òççípçíkçwì ]pççvç

‡‡mJçiçça³ç oçÇvçç vççLç vçççÆocç kçÀçÇ SkçÀ Hçbçqkçwlç, pççí Sícçç mçççÆnyç kçÀçí yçnálç çÆÒç³ç LççÇ~ õõõõõõõõõ


13 Ah Didi! A Tribute to Shantaji Kapoor

My frame is deep frozen A long tongue protruding out in distress

My eyes lost into the vacuum And paralysed.

My heart is sinking

I have no questions to ask No sermons to deliver

My words are failing me.

I remember when I met you first You caught me by my hand I sought your introduction

You said "I am Shanta, call me Didi".

And I concluded I had someone to support me

Show me the way in a world strange Lead me and give me love.

You called me 'Bhaijan'

From the core of your heart Showered upon me extreme affection

But, departed so soon, untimely ...




True ... Whoever is born, is to die We are only spectators

Mute witness to the happenings around Moving statues and powerless.

We will wail for a while

And revert back to our 'Karma' Look out for the livelihood

And live our lives till we meet our own end.

But that again... Will not be the end of the world

There will be no blackouts World will move on, as it always did

And that is the life ...

-------------------------------------



1144 yyçç òò ccççjòò vvçç òò j(Hçuçç³çvç kçíÀ mçboYç& cçW~ yçò ’kçÀMcççÇjçÇ HçbçÆ[lç“ kçÀç ÒççÆlççÆvççÆOçlJç nÌ)

kçÀocç sácç lçáuçávç yç´çWn HçkçáÀvç sácç oJçávç sácç

çÆ³ç içáo³ç&Jç cçô ³ççôlççcç Kç@çÆvçLç mçá³ç LçJçávç sácç~ Jçsmç cçb]pç sá JçánòJçávç ]®³çlçákçÀ vççj kçÀçílççn DçcççÇ vççjò vççÇçÆjLç HçwJçuçávç yçôçÆ³ç vçJçávç sácç~~

kçÀocç sácç lçáuçávç ....

Jçlçvç c³ççívç yç´çWn Dçç@mç DçKç HççíçÆMç Jçç@jçn kçÀjçvç Dçç@m³çd ]pççÇçÆþmç [uçmç vçççÆJç mçç@jçn~ uçiççvç Dçç@mç çÆoJç³ç kçw³ççn çÆvçMççlç Mççuçòcçç@j³ç

kçw³ççn Dçç@mç Mççíuççvç yççoçcç Jçç@j³ç~~

içæsçvç Dçç@m³çd lçáuçcçáuç, Jçásçvç jbiç vççiçmç içjç ®çôMcçç Mçç@nçÇ vç]®ççvç HçÓjò yççiçmç~

kçÀjçvç ¿ççôj lçò yJçvç MçWkçÀjç®ççj yççuçmç içjç uçÓj [@KççÆjLç Kçmççvç ¬çWÀkçÀò vççuçmç~~

çÆyççÆnv³çd jbiçò cçboçíçÆj kçÀç@uççÇvç $çç@çÆJçLç

LçJçòv³çd mçíçÆj HçÀçÆuçJçò³ç o@ncç yççvçò vçç@çÆJçLç~ içjç oJç kçÀ[òv³çd MççÇvçò cçiç&vç lçò yççuçvç

lçHçòv³çd vççjò kçÀçbiçòj lçò jdJççÆvç oçj ]®ççuçvç~~



cçiçj ]pçvç vç]pçj uç@pç kç@ÀnB]pç lççcç yççiçmç J³çlçmlçç nçôçÆKçLç iç@çÆ³ç, ]®çc³çJç Hççív³çd vççiçmç~

]®ç@çÆmçLç DçççÆ³ç Mççncççj Dççvçvç lçò HçÀçvçvç çÆMçkçÀcç ®ççKç kçÀçô©n@cç cççímçÓcç pççvçvç~~

nál³çvç ìç@þîç kçÀç@l³ççn DçJçí]pççvç $çç@çÆJçKç ³çôl³çvç kçÀól³çd yççboJç cçmç vçôboçÆj mçç@çÆJçKç~ náçÆcçmç vççj çÆoLç v³çÓKç içjòyççj ]pçç@çÆuçLç ³çôçÆcçmç cççuç uçÓìáKç yçyç cçç@pç içç@çÆuçLç~~

Hçvçòv³çd pçç³ç $ççJçòv³çd m³çþçn ¬çÓÀþ Dççímçácç mçBiççÇvç yç´çbomç Hçvçávç [îçkçÀò cçô þçímçácç~

yç@çÆvçLç Dççcç kçÓÀlççn JJçHçj pçççÆ³ç ªçÆ]pçLç cçô kçw³çç kçw³çç Jçásávç H³çJç, içæsKç vçç çÆ³ç yçÓçÆ]pçLç~~

³çôl³çvç nçuç yçouç³ç, çÆs JçôKç]®çò³ç çÆ³ç pçç³ççn vç kçáÀçÆvç ]p³çÓþ ÖçÀmlçò³ç, vç kçáÀçÆvç yççíçÆvç æsç³ççn~

J³çlçmlçç JçáçÆscç vç³ç JçáçÆscç ]®çBêyççiçç vç yç´ô[îç cçáçqMkçÀ mççWlççn, vç kçáÀçÆvç kç@ÀþîççÆMç cççiççn~~

Dç@sJç lççÇ Jçásávç H³ççícç, Jçáscçálç vçò JççBmçvç

kçÀ]®çu³çvç Dçboj $çíMç cçíuççvç HççBmçvç~ Jçvççvç kçÀçBçÆmç cçç@pççÇ vç kçÀçbn kçÀçBçÆmç yçç³ççn

]pç@cççÇvççn, çÆ]pçjçLççn, vç mçLç lççkçÀ pçç³ççn~~



cçiçj Dç@L³çd Üuççyçmç Dçboj çÆ]pçboò ªoámç vç mç@v³ççmç oçí©cç, vç HçÀçkçÀ³ç yçò cçÓoámç~

vç oçí©cç nuçcç êçmç vç³ç yçíçÆsJççívçá³ç vç $ççíJçácç Hç©vç, vç³ç yçò ªoámç Dç]pççívçá³ç~~

oò³çávç $ççíJç HçLç kçáÀvç lçò cçvç içç@çÆMçjçíJçácç

cçô scç JçáçÆvç çÆlç ¿çcçLç, ]pçcççvçmç çÆ³ç nçíJçácç~ nô]®çòcç uççbHçÀ lççjòv³çd, ]®ççôìácç ]pçáJç lçò pççvç³ç kç@ÀçÆjLç Dçì yçò ªoámç Mçá³ç& yçç@]®ç Hççvç³ç~~

jJçç@vççÇ LçJçòv³çd scç, çÆyççÆnLç sácç vçò jçí]pçávç cçô ÒçLç lçHç&Àò ]pçiçlçmç çÆ³ç Hçç@iççcç mççí]pçávç~ mç@ojvç lç©vç sácç Kçmçávç kçÀçônmççjvç

HçwJçuçvç HççíMç c³ççv³çvç vçJ³çvç HççíçÆMç ]pççjvç~~

kçÀocç sácç lçáuçácç yç´çWn HçkçáÀvç sácç oJçávç sácç~~ õõõõõõõõõ



1155 uuçç@@[[ççÇÇ MMççççnn -- 22 DççÆmç cçç jç@Jçcçò]®ç kçÀçnvç Dç]pç iççJç

(DçHçvçí mçcçáoç³ç Jç vçílççDççW mçí)

jçÆì kçáÀmç vçcç lç³ç JçáçÆs kçáÀmç JççJç DççÆmç cçç jç@Jçcçò]®ç kçÀçnvç Dç]pç iççJç~

Hççvç³ç Hççvçmç lçáuçácçálç ìçJç DççÆmç cçç jç@Jçcçò]®ç kçÀçnvç Dç]pç iççJç~~

uçççÇ[òjvç HççvçòJç@v³çd içJç vççí c³çáuç

Dç[îçJç jçôì pççôcç lç³ç Dç[îçJç j@ì çÆouç~ Dçoò uççôiç lçkçÀjçÇjvç ®çuçípççJç

DççÆmç cçç jç@Jçcçò]®ç kçÀçnvç Dç]pç iççJç~~

Dç@kçw³çd Jççôvç cçô³ç HçLç ªçÆ]pçJç ní Hç]pçjmç H³çþ sámç yçÓçÆ]pçJç ní~

c³çççÆvç jçômlç mçç@çÆj³ç HççBmç³ç KççJç DççÆmç cçç jç@Jçcçò]®ç kçÀçnvç Dç]pç iççJç~~

yçô³ç Jççôvç çÆmçjò kçÀLç yçÓçÆ]pçJç c³çç@v³çd cççuçmç JçásJç lç³ç içæsJç cçç pçç@v³çd~ mçjò içJç kçÀ©vç iJç[ò DçHçç@çÆjcç JççJç




nác³çd Lç@Jç ³ççj]pç jç]pçmç mçól³çd oççÆ³ç lç³ç cççônçÆvçJ³çd j@ìîçcçòl³çd kçÀól³çd~

kçÀçôjcçálç cçç lç@c³çd DçmçÓuçvç yççJç DççÆmç cçç jç@Jçcçò]®ç kçÀçnvç Dç]pç iççJç~~

Dç[îçJç Jççôvç DççÆmç içæçÆs Dçuçiçò³ç pçç³ç Dç@L³çd cçb]pç HççvçòJç@v³çd uççíiçáKç v³çç³ç~ pçç³ç ª]pç Dç@çÆlçLçò³ç sçÆuç içJç vççJç


nác³çd kç@Àj æsdJçHçò lç³ç ³çôçÆcçmç uççôiç cço oçôHçòvçmç JJçv³çd iç@çÆ³ç mçç@çÆjmçò³ç no~ yçò sámç³ç jç]pçò nçW]pç ]®çò kçÀ=návç kçÀçJç


HççvçòJç@v³çd çqyççÆnlçJç kç@À³ç&lçJç ]pççvç Dç@çÆkçÀmçò³ç uç@c³çd lçJç jçÆ]pç içJç pççvç~

kçÀçícçákçÀ çÆ]pçbo³ç Lçç@J³çdlçJç vççJç lçôçÆuç cçç jççÆJçní kçÀçnvç DççÆmç iççJç~~

õõõõõõõõ-



1166 HHççvvçç áávvçç HHççççvvçç mmJJççjvvçç sj sáámmçç

HççRçÆlç HççRçÆlç içjò yçò yçjvç Hçvçávç Hççvç mJçjvç sámç~ Hççvçòmçò³ç yçò cJçKlçò pçjvç Hçvçávç Hççvç mJçjvç sámç~~

uçáKç çÆs kçÀjvç oçvç ocç& kçÀcç& kçÀjvç cçç@³ç&cçBÐç~

yçò ]®Jçoçn $ç@çÆkçÀmç Kççj kçÀjvç lçcççÇ lççjò lçjvç sámç~~

Hçvçávç Hççvç mJçjvç sámç~~~

çÆHçlçáj o@ncç kçÀç@Mç kçÀjvç cççiç ojvç HçÓçÆj HçÓj~

]p³ççoò K³ççôvç cçô yçççÆj Hçô³çcç lçôuççÇ HçÀçkçÀò kçÀjvç sámç~~ Hçvçávç Hççvç mJçjvç sámç~~~

[ç³ç içbìò HçÓ]pç kç@ÀçÆjLç

cççuçò ]pçHçvç uççuçò c³ççívç~ yçò kçÀçuçò yçáçÆLçmç ìîççôkçÀçn kç@ÀçÆjLç

DçHçá]pç mççbiç kçÀjvç sámç~~ Hçvçávç Hççvç mJçjvç sámç~~~



oHçvç s@ncç Dç@çÆvçmç kç@ÀçÆuçmç cçoo kçÀ©vç jJççn sá~ Hççô]pç, cçiçj kçÀjmç çÆkçÀLçò HççW[ò oççÆo cçjvç sámç~~

Hçvçávç Hççvç mJçjvç sámç~~~

Hçvçávç Hç©o vçço uçççÆ³ç cçô vççí yçççÆ³ç cçnuç scç~

nkçÀmç Hç@çÆ]pçmç HçíÀMç çÆovçmç Hçvçávç JçKlç yçjvç sámç~~ Hçvçávç Hççvç mJçjvç sámç~~~

cç@çÆjLç iççôæs§Kç lççj uçiçávç uçÓKç DçJç³ç Hçjvç JççÇo~ cçô sácç ìçíþ ³çôl³çákçÀ lççj

lçc³çákçÀ mçyçkçÀ Hçjvç sámç~~ Hçvçávç Hççvç mJçjvç sámç~~~

çÆvçkçÀmç sácç Dçcççj cç@çÆlçmç yJççÆs n@çÆlçmç K³çççÆJçní~

mçá³ç cçô kçÀ³ç&cç Kççj Hç@çÆlçmç mçÓb®³çd mçÓb®³çd njvç sámç~~ Hçvçávç Hççvç mJçjvç sámç~~~

õõõõõõõõ-


1177 n oo ccçççççç ÆÆppçç nòò bbÐÐçç JJ³³çç ççKKçç (mJçiçça³ç JççÇjWê jç]pçoçvç kçÀçí mçcççÆHç&lç)

nlççí kçÀçJççí! ]®çò ³çôçÆuç DççkçÀçMç DççímçáKç ]®çô iççô³ç vçç [çRþîç kçáÀçÆvç pççvççvçò c³ççívçá³ç~ ]®çô $çç@JçòLç vçç vç]pçj yçálçjç@]®ç yJçvç kçáÀvç

JçásáLç vçç yçççÆkçÀ ]®ççôìcçálç Hççvç c³ççívçá³ç~~

JçásáLç vçç Jççjò ¿ççôj kçáÀvç mJçiç&ò Üçjmç iç@çÆjLç ]®ççÇv³çvç JçásáLç vçç mçbiçí HçÀçjmç~ Dç@YççÇjòkçw³çd JççÇi³çd $çç@çÆJçLç pçççÆ³ç pçç³çí JçásáLç vçç uçÓKç Òççjçvç yççuçò ³ççjmç~~

iç@³ççÇ vçç vç]pççÆj cçKçcç@u³çd mçç³çíyççvç³ç Oç=lç jç]pçávç JçásáLç vçç cçnuç Kççvç³ç~ yç@çÆ[mç Üçjmç JçásáLç vçç ¬çÓÀuç Kçç@çÆjLç


çÆlçcçvç çÆ³çvçò Jççíuç Dççímçá³ç cçôncççvç³ç~~



pççÆjLç Dçjlçuç JçáçÆsLç vçç Mççn mçJçç@jçÇ ]®JçJççHçç@³ç& yçáuçyçáuçvç nábo yççíMç pçç@jçÇ~

DçLçvç kçw³çLç cççuçò ¿çLç kçÀçíjJç lçò Hççb[Jç oáHççmçí Dçç@m³çd vçç Fmlççoò mçç@jçÇ~~

kçÀçô©Lç vçç oçÇo lç@c³çd mçábo ®çôMcçò Jç@nçÆjLç LççôJçáLç vçç çÆmççÆ³ç& ÒçJçòvçò³ç Hççvç oç@çÆjLç~

]®çò cçç vçlçò êçKç Hç@]p³çd çÆkçÀv³çd kçÀçJçò iççìáuç ]®çò Hçw³çÓ©Kç Dç[òJçlççÇ cçç æsçuç cçç@çÆjLç~~

cçuççuç³ç iççícç kçw³ççn lçmç kçw³çççÆ]pç ªþácç uJçkçÀòìîç cççímçÓcç $çç@çÆJçLç kçw³çççÆ]pç y³çÓþácç~

cçô mççí³ç&Jç iççMç ®çôMcçvç Òçç@³ç& Òçç@jçÇ mçá JççHçmç Dççcç vççí, vç³ç Kçç@y³çd [îçÓþácç~~

lçáuçKç vçç JçáHçÀ içæsKç vçç Kçç@j kç@ÀçÆjLçò³ç çÆ³çn@cç lçLç mJçiç&ò uçÓkçÀmç mçç@j kç@ÀçÆjLçò³ç~

çÆJçoáj uçç@çÆiçLç lç@lççÇ pççvççvçò DççmççÇ mçYççmço Dççmçòvç³ç lçmç Dçç@j kç@ÀçÆjLçò³ç~~

Jçvçávç yçí-Jçç³ç kçWÀn MçÓyççvç Dççm³çç?

kçÀ©vç lççÆlç ìçJç ìçJç³ç pççvç Dççm³çç? iç@çÆæsLç yç´çWnkçáÀvç ]®çò Jç@çÆvç]p³çmç c³çç@v³çd ]pççj³ç lç@çÆcçmç c³ççv³çvç içcçvç nòb]pç ]pççvç Dççm³çç?

õõõõõõõ


1188 yyççvvççççccçç íí ccçç çç ÓÓjj -- llçç ôôçç ÆÆuuçç llçç òò DDçç ]]ppçç nnpp

cçnpçÓj Jç]pççÆvç uççôiç yçôçÆ³ç çÆ]pçboiççÇ nábo mçç]pç c³ççívç~

mçç]pç c³ççívç F]pçnçj kçÀçÆj JJçv³çd jç]pç c³ççívç~~ yçò

lççjò HçáÀçÆ®çcç]®çò, y³çÓþ iççícçálç mçç]pç c³ççívç~ cçjnyçç, jç]pçò³ç cçô jÓoácç jç]pç c³ççívç~~

cçnpçÓj

Kçlcç iççÆæs ®çbiçí]pçKçç@vççÇ Mççíj Jç Mçj~ jçíçÆ]pç kçÀç@çÆ³çcç lçç Dçyço MççÇjç]pç c³ççívç~~

yçò uçÓìò v³çáJç mçjcçççÆ³ç kçÀçícçákçÀ uççÇ[jJç~

Kçç@u³çd içJç cçjç]pç lç³ç kçÀcçjç]pç c³ççívç~~




cçnpçÓj kçÀçÆcç cç]pçnyçò KçÓvç c³ççívç ]pççívçáKç nuççuç~

mçÏçôiç kçÀòvçávç $ççíJçáKç Jçlçvç H³çþ cçç]pç c³ççívç~~ yçò

kçáÀmç kç@ÀçÆjLç çÆcçmçcççj içJç cçnuççí ®çcçvç~ kç@Àc³çd mçvçç Ðçálç y³ççôvç kç@ÀçÆjLç MççÇjç]pç c³ççívç~~

cçnpçÓj

Hçbpçjò cçb]pçò vççÇçÆjLç JçáHçáÀvç ³ççcçLç ¿ççôsácç~ Dççmçcççvçmç H³çþ çÆlç içJç HçjJçç]pç c³ççívç~~

yçò yç´´çboò Jç@çÆmçLçò³ç Jçç³ç ³ççcçLç KJçj LççôJçácç~ MççÇvçò çÆjkçw³çdvçí vçççÆuç uçç³ç&Jç cçç]pç c³ççívç~~

cçnpçÓj

jçlçò cJçiçuçmç ]pçòjçÆJç kçáÀmç ®çcçvçmç Dçboj~ HçbçÆpç çÆoLç lçmç uçbçÆpç kçÀçÆ[ Mçnyçç]pç c³ççívç~~

yçò yççí³ç yçç@çÆ³çmç Hççvçò Dççcçálç cççjvçmç~

]pçççÆiç y³çÓþácç Dççímç ³çámç ncçjç]pç c³ççívç~~

cçnpçÓj ncçuçò kçÀçÆj ³çcçjç]pç ¿çÓ oáMcçvç Dçiçj~

HçLç kçÀçônvç lçmç uççj kçÀçÆj kçÀcçjç]pç c³ççívç~~



yçò yçç]pçÓ³çí HçÀçÌuçço içç@cçò]®ç yççBmçò kçÀç@v³çd~

HçlççÆpç uçç³ç&Jç ©mlçcçí Dçboç]pç c³ççívç~~

cçnpçÓj DçççÆmç ³ççôo HçÀçÌuçço-lçvç FmçHçBÀÐç³ççj~

lçmç Dç@sJç çÆkçÀv³çd cçççÆj lççÇj Dçboç]pç c³ççívç~~ yçò

Dççm³çdlçvç mçbyçuç lçáçÆuçLç Fmçcççuç Kççj~ ]pçáJç kçÀ[îçmç iJçMçlççyçò nç@çÆJçLç Jçç]pçò c³ççívç~~

cçnpçÓj

yççiç c³ççívçá³ç içáuç çÆlç c³ççívç mççWyçáuç çÆlç c³ççívç~ yççíuçòJçávç yçáuçyçáuç sá KJçMç DççJçç]pç c³ççívç~~

yçò Dçç@Kçjmç YççÆ³ç nçôlç c³ç $ççíJçácç ³çBê-uçÓkçÀ~ c³çççÆvç yç´çWþá³ç êçJç lççÆlç ³çBêç]pçò c³ççívç~~

cçnpçÓj

oçôHç çÆ³ç mçç]pçvç yççíçÆ]pç kçáÀmç c³ççívç mççí]pçí çÆouç~ kçáÀmç sá cçnpçÓjmç Jçjç@³ç ncçjç]pç c³ççívç~~

yçò Kçlçjò [çÇçÆMçLç oJç kç@À[òvç içjò kçáÀvç Hçvçávç~ Jççoò HçáÀìjç@çÆJçLç ]®ççôuçácç Dç³çç]pç c³ççívç~~

õõõõõõõõ


1199 kkççÀÀ©© j FFccçç ®®ççççj³³çç nnjjíí mmçççç && bb Yçpçvç

yçjmç lçuç çÆ³çLç nuçcç oçj³ç, kçÀ©cç ®ççj³ç njí mççF¥~ j@çÆìLç oçcçvç lç@lççÇ Òççj³ç, kçÀ©cç ®ççj³ç njí mççF¥~~

Ün³ç yçò lçò c³ççívç kçÀçôjcçálç sácç, vç mççôjcçálç ®ççívç vççJçò³ç ]pççbn~

Hç@çÆlççÆcç Jçíuç³ç kçÀj³ç ]pççj³ç, kçÀ©cç ®ççj³ç njí mççF¥~~

cçô cçç kçÀçôjcçálç ]pçònòv³çd DçLçò jçôì, ³çôlççÇcçmç kçÀçBçÆmç cç]pçuçÓcçmç~ o]pçávç cçç sácç lçcççÇ vççj³ç, kçÀ©cç ®ççj³ç njí mççF¥~~

cçô sçíJçácç kçÓÀlç içbiçç ]pçuç, cçvçmç sácç cçuç, ]®ççôuçácç vççí ]pççbn~

yçKMçlçcç vçlçò içæs³ç cççj³ç, kçÀ©cç ®ççj³ç njí mççF¥~~

kçÀ©cç Dçvçáûçn #çcçç HççHçvç, n©cç JJçv³çd ªiç MççHçvç nábo~ HçLçj sámç ³ççÇlçvç³ç Dççj³ç, kçÀ©cç ®ççj³ç njí mççF¥~~

yçò Hçw³çÓ©mç lççÇLç&vç Oççcçvç, kçÀcçvç Mçnjvç kçÀcçvç iççcçvç~ JçáçÆscç ÒçLç pçççÆ³ç ³ççÇ Hççj³ç ’çÆoJççvç lççj³ç njí mççF¥“~~




KKAASSHHMMIIRR NNEEWWSS NNEETTWWOORRKK ((KKNNNN)) (( hhttttpp::////iiKKaasshhmmiirr..nneett))

h³çjççvç sác ç ³çço works (kashmiri)/3.pdfh³çjççvç sác ç ³çço pêvàn chhúm...

Documents