hititler ve hattusa istarin kaleminden

7/21/2019 Hititler Ve Hattusa Istarin Kaleminden

1/225


2/225

Muazzez ilmiye

HTTLER VE HATTUAtar'n Kaleminden


3/225

Bu kitabn yayn haklar

Analiz Basm Yayn Tasarm Gda Ticaret ve Sanayi Ltd. ti.nindir.

Birinci Basm: Haziran 2000

kinci Basm: Kasm 2000

nc Basm: Eyll 2002

Drdnc Basm: Temmuz 2005

Kapak Resmi: Hitit mparatorluk dneminin byk krallarndan

uppiluliuma'nn icraatn anlatan belge. Olu 2. Murili tarafndan

yazdrlmtr. Burada Msr Kraliesi,

kraldan bir olunu koca olarak istemektedir.

(BO.2003, stanbul Arkeoloji Mzeleri iviyazl Belgeler Arivi'nden).

Dans eden fildii Tanra tar figr (Boazky'de bulunmutur).

(Resimleyen: Aydn Erkmen).

Teknik Hazrlk: Analiz Basm Yayn

Bask: Analiz Basm Yayn

ISBN: 9753432984

KAYNAK YAYINLARI: 307

ANALZ BASIM YAYIN TASARIM GIDA

TCARET VE SANAY LTD. T.Merutiyet Cad. Kardeler Han No: 12/3

34430 Galatasaraystanbul

web adresi: www.kaynakyayinlari.comeposla: [email protected]: (0212) 252 21 5699 Faks: (0212) 249 28 92
http://www.kaynakyayinlari.com/mailto:[email protected]:[email protected]://www.kaynakyayinlari.com/


4/225

Muazzez ilmiye

HTTLER VE HATTUAtar'n Kaleminden

Resimleyen: Nazan Erkmen


5/225

NDEKLER

NSZ

BRNC BLM: HTT LKESNE DORU

Hitit lkesine Doru

Yazlkaya'ya Gidi

Kaz Balyor

ehir Duvarlarn ve Kaplarn Dolama

Byk Tapnaa Gidi

15

17

26

35

41

50

KNC BLM: TAR'IN GNL

Gnl Yazmaya Balama (9 Temmuz 1958)

Tapnak Kurallar (10 Temmuz 1958)

Kitaplk (15 Temmuz 1958)

8 Dil (18 Temmuz 1958)

Efsaneler (19 Temmuz 1958)

Prof. Guterbock'un Gelii (20 Temmuz 1958)

Hitit Dilinin zl (22 Temmuz 1958)

Yasalar (23 Temmuz 1958)

Mahkemeler (24 Temmuz 1958)

Aile Yaps (26 Temmuz 1958)

59

61

63

66

69

73

80

84

86

91

94


6/225

iviyazlarnn zm (27 Temmuz 1958) 97

Hititlerde iir (28 Temmuz 1958) 101

Byler (29 Temmuz 1958) 103

Kale Kumandan Ynetmelii (30 Temmuz 1958) 108

Muazzez'den Mektup (1 Austos 1958) 112

Ekonomi (2 Austos 1958) 115Ticaret (3 Austos 1958) 121

Kani (Nea) (4 Austos 1958) 124

Yap Treni (5 Austos 1958) 128

Tanrlar (6 Austos 1958) 132

Boalarn Bulunuu (7 Austos 1958) 137

I. Hattuili'nin Vasiyetnamesi (8 Austos 1958) 141

siz Bir Gn (9 Austos 1958) 145

Sarayda Cinayetler (10 Austos 1958) 147

Telepinu Ferman (11 Austos 1958) 151

Mhrler (12 Austos 195 8) 154Kral uppiluliuma'nn yks (13 Austos 1958) 157

Dman Kakalar (14 Austos 1958) 162

Kyde Bir Gezinti (15 Austos 1958) 165

Fallar (16 Austos 1958) 170

Kralie Putuhepa (17 Austos 195 8) 175

Prof. Sedat Alp ve renciler (18 Austos 1958) 180

Saray Kavgalar (18 Austos 1958) 187

Alacahyk 1(19 Austos 1958) 190

Alacahyk 2 (20 Austos 1958) 194

Mzik ve Dans (21 Austos 1958) 199

kiler (22 Austos 1958) 202

Kral II. Murili (23 Austos 1958) 204


7/225

Hastalk (24 Austos 1958) 207

Doum (25 Austos 1958) 209

Antlama (28 Austos 1958) 211

III. Hattuili'nin Gnl (29 Austos 1958) 215

Boanma (30 Austos 1958) 218

Hrsz Rahip (31 Austos 1958) 220

NC BLM: BULUNAN BR DEFTER 223


8/225

ONSOZ

1996 ylnda yaymlananSumerli Ludingirra adl kitabm, S-mer kltrn, bir Smer airi ve retmeninin anlar olarak ver-mem dolaysyla byk ilgi grd. Bu kitap hakknda benimle ko-nuanlara, Hattua, Boazky ve Hititlere ait ne bildiklerini sordu-umda, hi de olumlu bir yant alamyordum. Halbuki Hititler, bun-dan 3 500 yl nce, kendi topraklarmzda yzlerce yl sren koca birimparatorluk kurmulard. Onlar, braktklar sanat eserleri, ariv vekitaplklaryla kendilerine ve o zamanki Anadolu halklarna ait bil-gileri zamanmza kadar ulatrm olan ok nemli bir ulustu.

Anadolu'nun ortasndaki Boazky'de bulunan bakentleri Hat-tua, ehir surlar, kaplar, saray ve mabet kalntlaryla meydandaduruyor. Orada yllardan beri kazlar sryor ve her yl yeni sanateserleri, yazl belgeler gn na kyor. yle olduu halde, ay-dnlar arasnda bile, onlar hakknda bilgi sahibi olmayanlarn bu-lunmas, beni olduka zd.

Dier taraftan lkemizde yetimi, hatta d lkelerde retimgrevlilii stlenmi birok Hititoloumuz var. Onlarn ok deerli

bilimsel yazlar ve kitaplar yaymlanm ve yaymlanmakta. Fakat,ne yazk ki, bunlar ancak belirli bir evrede biliniyor ve okunuyor.1

Sumerliler gibi, Hititlerin de tantlmas iin ne yapabilirim di-ye bir hayli dndm. Daha ok genlere ynelmeliydim. Sonun-

da, ocukluumuzdan lmne kadar candan arkada, dost ve mes

I Bu kitaptaki konulardan birou iin, kendi Hititologlanmzn yaynlarndan ya-rarlanlmtr.

9


9/225

Ickta olduumuz Hatice Kzlyay'n, devlet temsilcisi olarak Bo-azky kazlarna katld ve 1958 ylnda kz lar' da birliktegtrd aklma geldi. tar'n oraya gidii, orada grdkleri veyaadklar ile ilgili bir kitap yazmaya karar verdim ve hemen ya-zya baladm. Fakat, bulunan tabletlerdeki konular nasl anlata-caktm? O zaman tar'a bir gnlk yazdrmann yerinde olacan

dndm. Bylece onun gnlnde, kazda bulunan tabletlerdenblmlerle, o konularda annesinden veya baka yolla ald bilgileryazlacakt.2 Yazlar ilerledike, kendimce bunun iyi bir seim ol-duuna karar verdim.

Yaplan bu almada, ehir surlar ve kaplar, mabet ve saray ka-lntlar, Yazlkaya Tapma gibi yerleri ile Hattua, ocuk gzyle,fakat arkeologlarn yorumlarna gre tantlyor. Bunlardan baka,tabletlerde yazlm Hitit halknn sosyal yaamlar, yasalar, kitap-lklar, saray entrikalar ve cinayetleri, ekonomileri, efsaneleri, falla-r, byleri, tarihsel olaylar gibi eitli konularna kubak bakl-yor. Bu arada o gnlerdeki gelenekler, inanlar, sosyal ve siyasal ya-am, bugnle karlatrlyor. Bylece 3 500 yl nceki zamanla, bu-

gn i ie yaanyor sanki.1958 ylndan bugne kadar Boazky'deki kazlar srd. Ayr-

ca Hititlere ait tabletler kan yeni yerler de bulundu. BunlardanAnkara'nn kuzeydousunda Ankara ankr devlet yolu zerindenandk denilen yerdeki kazda bulunan birok eser arasnda, ze-rinde renkli ve kabartmal olarak Hititlerde kutsal evlenme treninigsteren bir byk keramik vazo ile Akadca yazlm arazi hediye-si ile ilgili tek bir tablet ok ilginti.3Yine Boazky'e yakn Kara

2 unu aklamadan geemeyeceim: Hatice Kzlyay ile ikimiz Dil ve Tarih Co-rafya Fakltesi'ne girdiimizde, Hititoloji blmn esas blm olarak alm veok da iyi bir eitim grmtk. Mzeye geldiimizde Smer tabletleri zerindealmaya baladk. Bylece Hititolog yerine Sumerolog olduk. Fakat, yine de ta-

mamyla Hititolojiden elimizi ekmemi, ilk i olarak, mzede yaymlanmadanbekleyen Hitit tabletlerini 3 cilt halinde yaymlamtk.3 Tahsin zg,nandk Tepe, Eski Hitit anda nemli B ir Klt Merkezi.TTK,

1988. Kemal Balkan,nandk'ta 1966 ylnda bulunan Eski Hitit ana ait bir ba- belge si, Anadolu Medeniyetleri Aratrma Vakf Yaynlar. No. 1.

10


10/225

deniz Blgesi'nin kuzeybatsnda bulunan Masat Hyk'tcki kazdabyk bir ksm mektuplardan oluan tabletler bulundu. Bunlarzerinde alan Prof. Sedat Alp bu yerin eski adnn Tapigga oldu-unu kantlad.4 Son yllarda Prof. Aygl ve Prof. Mustafa Sel'inbulup kazya balad orum'dan 50 kilometre gneyde olan Yer-ky'de 3 000 kadar tablet bulundu. Prof. Aygl Sel, bu tabletler

zerinde yapt almalar sonucu, burann eski adnn apinuvaolduunu ortaya kard.5 Sivas civarnda Kuakl'da Almanlar ta-rafndan son yllarda yaplan kazlarda da bir Hitit yerleim yeri vetabletleri bulundu. Bu tabletlere gre burann eski ad da ariaimi.6 leriki yllarda daha baka Hitit yerleim yerleri ve tabletler

bulunacandan kuku yok. Bu kazlar bilgilerimize yeni bilgilerkatacak, Anadolu'nun bu eski tarihini daha ok aydnlatacaktr.

Szlerimi bitirirken, her zaman olduu gibi, o gnk zor koul-lar iinde bize bu bilimlerin kapsn aan lmsz Atatrk' k-ranla anyorum. Kitab yazarken sorduum sorularma cevaplarnesirgemeyen ve yaynlarndan yararlandm deerli Hititologlarmz Sayn Prof. Belks ve Prof. Ali Dinol iftine, Prof. Sedat

Alp'e, Prof. Muhibbe Darga'ya, Prof. Aygl Sel'e, Hocam Prof.H.G. Gterbock'a, Prof. Ahmet nal'a, Dr. Ouz Soysal'a sonsuzteekkrlerimi sunarm.

Sevgili torunum mer Dedeolu'na, bilgisayarda takldm,yapamadm yerlerde yardmma kotuu, icabnda yazlarmayardm ettii iin candan teekkr ederim.

22 Temmuz 1999

Muazzez lmiye

4 Sedat Alp.MaatHyk'te B ulunan iviyazl Hitit BelgelerilHethitische Keilschriffttafelnaus Maa tHyk,Ankara, 1991, TTK Yaynlar. IV. Dizi, s.34.Hethi

lschc Brefe aus MaatHyk,Ankara 1991, TTK Yaynlan, IV. Dizi, s.35.5 Aygl Sel, "Ortaky'n Hitit andaki Ad", Belleten,Austos 1995, c.59, say225.

6 Gernot Wilhclm,Kcilsclvift Texte aus Gebaude A., Kuaklaria Band I, 11997.

11


11/225

RESMLEYEN NAZAN ERKMENTN

KISA ZGEM

1945 ylnda dodu. Lise eitimini Arnavutky Amerikan KzKoleji, lisans, ykseklisans ve doktora eitimini Devlet Tatbiki G-zel Sanatlar Yksekokulu ve Marmara niversitesi Gzel SanatlarFakltesi Grafik Blm'nde tamamlad. Uzun yllar Boazii niversitesi'nde ynetici olarak alt. 13 kiisel sergi at. Yurtiindeve yurtdnda 40'a yakn karma sergiye katld. ocuklar ve b-ykler iin 80'nin stnde kitap resimledi. Bunun yan sra sayszkitap kapa, afi, aktel ve kltrel dergi illstrasyonlar yaym-land. 1998 ve 2000'de Japonya ve Bratislava "Selected Worlds II

lustrators Biennali"ne (Seilmi Dnya llstratrleri Bienali) se-ildi. Posta Genel Mdrl tarafndan set uluslararas intercept pulu basld. Yaymlanm olan pek ok makale ve konferans

bulunmaktadr. Trk llstratrler Dernei, ocuk Edebiyat Ara-trma Dernei, Kadn Eserleri Ktphanesi ynetim kurulu ve ge-nel kurul yesidir. Halen Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fa-kltesi Grafik Blm retim yesi, Dekan Yardmdc ve illstratr olarak grev yapmaktadr.

dlleri:

1) Redhouse Kitap Resimleme dl, 1986; 2) Kltr Bakanl- Kitap Resimleme dl, l.lik dl, 1992; 3) Kltr Bakanl

12


12/225

Afi l.lik dl, 1992; 4) Asya ocuk Kitab izerleri UluslararasKitap Resimleme Yarmas, Japonya, Noma Concours, Unesco,Mansiyon, 1993; 5) Mimar Sinan niversitesiEczacba ADSAfi Yarmas, 3.1k dl, 1993; 6) Trkiye Byk Millet Meclisi75. Yl Afi Yarmas, 3.1k dl, 1995; 7) Trkiye CumhuriyetiKltr Bakanl Yaymlar Dairesi Bakanl Eflatun Cem GneyKitap Resimleme Yarmas, Mansiyon, 1996; 8) TBMM Afi Yar-mas dl, 1997; 9) PEN Yazarlar Dernei Kitap Resimleme d-l, 1999; 10) TBMM Afi Yarmas, Mansiyon, 2000.

13


13/225

BIRINCI BOLUM

HITIT LKESINE DORU


14/225

HTT LKESNE DORU

tar, annesi ile birlikte Haydarpaa stasyonu'na geldiinde, b-yk bir sevin ve heyecan iinde adeta uuyordu. Nihayet aylardan

beri bekledii an gelmiti. Annesi, o yl Boazky kazsna gider-se, onu da gtrmek iin sz vermiti. O artk 14 yandayd ve or-taokulun son snfna, hem de birincilikle gemiti. Bu seyahati haketmiti dorusu.

tar, arkadalarna kazya gideceini sylediinde, ona, "Nekazs, mezar kazs m, ukur kazs m gidecein yer" diye yleglmlerdi ki, onlara bunun eski kltrleri, yerleim yerlerini bul-

mak iin bilimsel bir kaz, yani "arkeolojik kaz" olduunu anlat-maya almsa da, "Onlar bulunca ne olacak sanki!" diye dudakbkmlerdi ona. Byle sylemekte haksz da deillerdi. nk,

Trkiye'de arkeoloji biliminin okutulmas ve kazlar yaplmasCumhuriyet'ten sonra balam olduundan, henz halk arasndaarkeolojinin ne demek olduu ve nemi bilinmiyordu.

tar, annesi ile ok gururlanyordu. Bunda da yerden ge ka-dar haklyd. Kzlarn yeni okutulmaya balad yllarda, annean-nesi annesini Ankara'ya yeni alan faklteye gndermi; annesi de

byk bir baaryla orada Smer, Hitit yazlarn ve dillerini re-nerek, stanbul Arkeoloji Mzelerine iviyazlar Uzman olarakatanmt.

Annesini ok seviyordu tar. Onun sakin, sevecen hali, hibirzaman yznden eksilmeyen glmsemesi; dier taraftan BirinciDnya Sava'nda ehit den, yzn bile tanmad babasnn

17


15/225

yokluundan duyduu eziklii yanslan baklar ona byk etkiyapyor, hi kopamayacak bir ba, candan bir sevgi ile annesine

balanyordu.

Trenin kalkma zamanna ok az kalmt. stasyona geldiklerin-de kendilerini ve bavullarn zor attlar ieri. Kompartmana yerle-

tiklerinde derin bir nefes aldlar. Artk istasyonda kouanlar, itiip

kakanlar onlar ilgilendirmiyordu. Biraz sonra hrltlarla tren yo-la koyuldu. nlerinde ok uzun bir yolculuk vard. Ne yazk ki,trende yatakl vagon yoktu. Buna ramen tar, bu yolculukta anne-si ile uzun sre ba baa kalabilecei iin pek sevinliydi. kisinin

de evde oturup konumaya zamanlar olmuyordu. Gndzleri birigrevde, dieri okulda, akamlan da anne ev ileriyle, kz da ders-

leriyle meguld.

Gidecekleri Boazky'de uzun zamandan beri Alman arkeolog-lar tarafndan kaz yaplyordu. tar'n annesi Hatice Kzlyay da,

kazda Trk hkmetinin denetleyicisi olarak grevlendirilmiti.

tar'n imdi en byk merak, Almanlar burada kaz yapmay

nasl dnm ve bulmulard? Almanya neresi, Anadolu'nun orta-sndaki Boazky neresi? Ne ileri vard orada? Ne bulmay umutetmilerdi? Bunlar daha nce hi dnmemiti tar. imdi yolcu-

luk kesinleince sorular durmadan aklna geliyordu.

stasyondan ayrldklarndan itibaren pencerden dary gzle-

mek tar'n pek houna gitmiti. stanbul'da yaadklar halde, ilkkez gryordu buralar. Fenerbahe, Caddebostan, Erenky, Bos-

tanc ve Suadiye'den geerken, yeil aalar arasnda bazs terkedilmi, bazs harap olmu grnen kkler, konaklar onu pek et-

kilemiti; vaktiyle kim bilir ne kadar gzeldi bunlar diye dnd.Annesine, "Anneciim, bu gzel binalara neden hi baklmam

acaba?" diye sordu. Annesi, "Kzm, bunlarn sahipleri Osmanl

Devleti tarafndan eitli unvanlar ve bol paralar verilen mutluaznlklard. Savalar, Osmanl Devleti'nin yklmas, Cumhuri-

yet in kurulmas arasnda sahiplerinin kimisi ld, kimisi o eski pa

18


16/225

rasal gc bulamadndan yaplara bakamad" diye cevap verdi.

slar, "Keke bunlar onarlabilsc de yok olmasalar" dedi.Vaktiyle bunlarn iinde uzun etekli, darack belli, rengrenk

giysilerle salna salna gezen gen hanmlar; zenci dadlaryla bah-elerde kouan ocuklar; evin en gzel odasnda pamuklu hrkala-r, beyaz ba rtleriyle oturan byk hanmlar; takkeli uzun gece-likti byk beyler; onlara hizmet eden halayklar tar'n birer birergzlerinin nnden geiyordu. Bunlar, o hi grmemiti, ama ro-manlarda okumutu. Dier tarafta sanki gkle birlemi gibi gr-nen masmavi denize de bakmaya doyamyordu. Bir doa harikasolarak dnd bu denizin bambaka bir deeri ve nemi vard.Onun iin, "Ne mutlu bize, taraf denizle evrilmi dnyann engzel yerinde lkemiz" diyordu. Bir mddet sonra tren kvrla kvrla akan bir nehre paralel gitmeye balad. tar, "Bu nehrin adne?" diye sordu. Annesi, "Sakarya kzm. Kurtulu Sava'nda d-mann bu nehri geip Anadolu ilerine yrmesini nlemek iin,bata krk kaburgasyla Atatrk olmak zere, askerlerimizin gece-li gndzl 22 gn lm kalm sava yapt topraklar bunlar" de-

di. tar, "Kim bilir ne kanlar dkld, ne canlar gitti, ne kadar o-cuk babasz, ne kadar kadn kocasz, ne kadar ana baba evlatsz kal-d, vatanmz uruna onlar hep teekkrle anmalyz" diye dn-d kendi kendine.

Eskiehir snrna gelinceye kadar yemyeil aalklar, sebzebahelerini ve tarlalar seyretmekle vakit geirdi. Bahar bitmi, yazbalamt. Bir renk cmb iindeki kr ieklerini grdke,trenden atlayp onlar toplamak geliyordu iinden. Doa ne kadargzeldi. Uzaktan grnen dalarn tepelerinde beyaz kar izleri g-zne arpt; demek henz karlar tam olarak erimemiti. Birden da-a trmanmak geldi aklna, "Ama ne gzel olur daa kmak" dedi

kendi kendine. "Her ykselite yeni bir grnt ile karlar, ge> aklam gibi hissedersin kendini" diye dnrken, birdenbirejnki dadan dyormu gibi oldu ve titreyerek annesine sarlver

19


17/225

di. Annesi de kzna btn sevgi ve efkatiyle sarlarak "Ne var, neoldu?" dedi. tar durumu anlatnca ikisi birden kahkahalarla gl-meye baladlar.

Zaman getike etraftaki aalklar, yeillikler azalmaya, gzalabildiine krsal bir blge iinde gitmeye baladlar.

Darda tar' ilgilendiren pek bir ey kalmamt. O annesine,

"Bu tren ne zaman yaplm acaba?" diye sordu. "Kzm bu okuzun bir yk" dedi annesi. "Geen yzylda Osmanl Devleti'ningszln anlayan Avrupallar, Anadolu'yu iinden elde etmekiin, Sultan'a, stanbul'dan Badat'a (Badat o zaman OsmanlDevleti'nin elindeydi) byle bir demiryolu yapmay nermiler. Ya-pacaklar yolun her iki tarafndan 200'er kilometrelik arazi de onla-rn olacakm. Osmanl Devleti'nin paras yok ki, kendi yaptrsn.Her tarafa borlanlm. Uzun tartmalar, pazarlklardan sonra,yalnz iletmesi Almanlara verilmek kouluyla, yaplmaya balanantren yolu 21 yl sonra Ankara'ya ulam. stanbul'dan Ankara'yaaraba ile 10 gnde gidiliyormu. Trenle 3 gnde gidilmeye balan-m. Vagonlar, zeytinya kandiliyle aydnlatlyormu. Cumhuriyet'ten sonra (tren idaresini devletimiz ald) yaplan birok deiik-likle, stanbulAnkara aras 10 saate indi. Bu arada yeni yollar da

yapld. Belki gelecek yllarda daha abuk gidilme olana bulunur"diye bitirdi szn annesi. tar, yle yorgun hissediyordu ki ken-dini. Halbuki annesinden renmek istedii o kadar ok ey vardki. Annesinin omzuna dayad ba arlamaya balaynca, anne-si yavaa onu dizlerine koydu. Kz uyanmasn diye kmldamayakorkuyordu. Kendisi de yol hazrl ve heyecan iinde ok yorul-mutu. Onun da oturduu yerde ii geti. Trenin tkrtlar arasndayar uyur yar uyank Ankara'ya, oradan da son istasyon olan elikli'ye geldiklerinde, hemen hemen gece yars olmutu.

Kk bir istasyon binasnn nndeki solgun birka k dn-da her taraf kapkaranlkt. Bavullaryla birlikte trenden indiler, et-rafta kimseler grnmyordu. Geceyi nerede geireceklerini bilmi

20


18/225

yorlard. Annesi istasyon memuruna kendisini tantp, geceyi gei-rebilecekleri bir yer bulup bulamayacaklarn sordu. Yakn bir otelolduunu renince ok sevindiler. stasyonda bunlarn yer sordu-unu duyan bir delikanl yanlarna yaklaarak, "Sizi otele kadar g-trebilirim" dedi. Annesi gece karanlnda, ssz bir yerde, yaban-c biri ile gitmekten korktuu halde, baka seenek olmadndankorkusunu belli etmemeye alarak delikanlnn teklifini kabul et-

ti. Gen adam bavullar ald. Nereye bastklarn bilemeden bykbir dikkatle yryerek, hana benzeyen bir binaya geldiler. Oteldekalabilecekleri oda bulunduunu renince sanki dnya onlarn ol-du. Annesi, kendilerini getirene para vermek isteyince, o iddetlekar geldi ve onun "Siz bizim misafirimizsiniz, nasl sizden paraalabilirim" demesi her ikisini de artt. Annesi ondan korktuu vefazla para isteyeceini dnd iin pek utand ve "Neden ben

bizim Anadolu insanmzn byle olacan dnemedim" diyeok zld. Ne yapsn, stanbul'daki kapkalard onu byle d-ndren. Otelin bo odasna girdiklerinde arp kaldlar. nk,odada en az on yatak vard. "Bundan sonra gelen olmaz buraya" di-

ye otelci onlar oraya brakp gitti.Byle ok yatakl kocaman bir yere girince yine bir korku aldonlar. Anne kz yataklarn altn aradlar. Korkulacak bir ey olma-dn anlayarak hemen kendilerini yataklara attlar. Yorgunluk veuykusuzluktan, araflar kirli mi, temiz mi onu bile dnecek gibideillerdi. Ertesi sabah eski bir otobsle Boazky'e gittiler. Yoldatar' en ok Kzlrmak Nehri ilgilendirdi. Her zaman ona nedenKzlrmak dendiini dnrd. zerindeki kprden geerken, su-larn gerekten krmzya alar bir renkte olduunu grnce, bu adona koyanlara hak verdi. Annesi tar'n sulara dikkatle baktn g-rnce, "Kzm, sana Hititlerin bu nehre verdikleri ad syleyeyim:Maraantiya"dedi. tar ilk olarak Hitite bir kelime renmiti.

Boazky, orum'un Sungurlu ilesine yakn bir yerdi. Orayavardklarnda tar biraz ard. Bol aal, ormanlk bir yere git

21


19/225

tiklerini sanmt. Fakat henz kyn bulunduu ovann ne kadar

aal ve yeil olduunu grmemiti.Onlar kaz yerinin bekisi Ahmet Aa bekliyordu. Hemen ba-

vullarn alp, iki katl olduka byk bir konaa geldiler. Konannndeki bahe olduka aalkt, binann orta ksmna gelen yer-

de 67 basamakl bir merdiven vard. Kyn aas ahin Bey'in evi

olan bu konak, kaz yapanlar tarafndan kiralanmt. Merdivenler-den st kata ktklarnda, Ahmet Aa "te sizin odanz" diye birkap at. Oda olduka bykt; iinde iki yatak, bir de duvar iin-

de yklk denilen dolap grnyordu. Pencerelerdeki ular iliperdelerin ak olan ksmlarndan, talk, kuru bir tepe grnyor-

du. Eyalarn yerletirip aaya indiklerinde, kaz iin gelenlerinkendilerini beklediklerini grdler. Onlarn, annesi ile Almanca ko-

nutuklarn duyunca, tar, "yi ki okulda Almanca derslerine gir-miim" diye sevindi. Ne konutuklarn pek anlamyordu, ama hi

olmazsa dile tamamyla yabanc deildi. "Onlar dinlerken, Almancam ilerletirim" diye dnd, sonra da "kendi dilinden baka dili

bilmek ne kadar iyi, insan ikinci bir kimlik kazanyor, keke daha

baka diller de renebilsem" diye dnd tar.

O arada tar'n yalarnda bir kyl ocuu yanlarna geldi.Beki Ahmet Aa, "Bak kzm, bu benim olum Osman. O da se-

nin gibi ortaokula gidiyor, ikiniz arkadalk ederseniz, sklmazs-nz" dediinde, tar'a dnyalar verilmi gibi oldu. Kendi yanda

bir arkada bulmak ne kadar iyiydi. Yalnz onunla arkadalk ede-bilecek miydi, huylan uyacak myd, ocuk ona bir sululuk yapar

myd diye dnmekten kendini alamad. Fakat, daha sonralaronun hakknda byle dndne ne kadar can sklm ve zl-

mt. nk, ok gemeden Osman ona bir arkadatan fazla dostgibi olmutu. Ne kadar iyi anlamlard. Osman ona, "Nasl olsa

bugn kaz balamayacak, istersen gel seni gezdireyim" deyince,byk bir sevinle kabul elti teklifi. nce kyn iinde akan kk

derenin kenarna gittiler. Etrafnda birka aa olan bu derenin ter

22


20/225

temiz bir suyu vard. Ky evlerinin etrafn dolatlar. Osman, evle-rinin nnde oturan kyl kadnlara srekli olarak, "Fatma Teyze,Aye Abla" diyerek yanap, slar, "Komiserimizin kz" diye ta-ntryordu. Onlar da byk bir sevecenlikle, "Ho geldin, bize de

buyrun" szleriyle onu evlerine davet ediyorlard. tar, gleryzl,sevecen, grdn renmeye ve tanmaya alan bir kzd. Bu

yzden kyllere abuk alacan, onlarla dost olacan anlam

ve "Burada stanbul'dan daha iyi vakit geireceim" diye karar ver-miti.

Osman, "Biliyor musun, ben her yaz vaktimin byk ksmnkaz yapanlarn yannda geiriyorum. Onlar izlemek yle zevklioluyor ki, yerler kazlrken, bir mlek paras veya bir yazl bel-ge knca iilerin sevincini grme. nk, nemli bir para bul-duklarnda bir bahi alacaklarn bilirler.

Eve dndklerinde, le yemei vakti gelmiti. Osman, "Eeryorulmadysan, leden sonra seni, ok sevdiim Yazlkaya'ya g-trrm" dedi. tar o kadar sevinliydi ki, her ne olursa olsun Yazlkaya'y bir an nce grmek istiyordu. "Yemekten sonra biraz

dinlenir ve hemen gideriz" diye sz verdi.tar'n stanbul'dan yola karken, Almanlarn buralar nasl

bulduklar merak buraya gelince daha da artmt. Annesi ile din-lenmek zere odalarna girdiklerinde, tar hemen annesine sorula-r arka arkaya sormaya balad. Anadolu'nun ortasnda orak ve ka-yalk bir tepenin bu kadar nemli bir yer, Hititlerin bakenti olaca- nasl bilinmiti. Doru drst yolu, barnacak bir yeri olmayanburada, kaz yapmaya nasl gelmi ve balamlard Almanlar?

Annesi, "Bu ok uzun bir yk, fakat sana ksaca anlatmaya a-lacam" dedi. "Tevrat'ta Het oullar denilen bir milletten szediliyordu."

"Anne Tevrat nedir?" diye sordu tar."Tevrat, Musevi ve Hristiyanlarn din kitab, bizim Kur'an gibi.Bilginler hep merak etmiler, 'Het oullar hangi millet, nerede ya

23


21/225

amlar, varlklar ne kadar srm' diye. Msr hiyeroglif yazlar-nn zlmesiyle, onlarn kimliklerini belirten kk bir kap al-m. Hiyeroglif yazsnn ne olduunu biliyor musun?" diye sordu

annesi.

"Evet, istenileni resimle yazmak, deil mi?"

"Evet yle" dedi annesi ve szn srdrd:"Msr'da Karnak Mabedi'nin duvarnda hiyeroglif yazsyla ya-

zlm bir kitabede, Het oullarndan, onlarla yaplan bir savatanve bu savan sonundaki antlamadan sz edildii okundu."

tar, "Arkeoloji Mzesi'nde sergilenen tabletteki antlama my-d?"

"yi bildin kzm. Hititler ayn antlamay, bir de gm tablete

yazdrdklarn bildirmiler, ama o bulunamad. Yine geen yzylMsr'da El Amama denilen yerde yaplan kazlarda, iviyazsylayazlm birok mektup bulunmu."

"Hangi dilde yazlmt bunlar?" diye sordu tar."Onlar ve tablet zerine yazlan antlama, o zamann uluslarara-

s dili olan Akadca idi. Bunlar arasnda ayn yazyla, fakat o gne

kadar hi bilinmeyen bir dilde Arzava Kral'ndan gnderilmi birmektup kyor. Bu kez bilginler bunun hangi millete ait olduunu

dnmeye balamlar. Dier taraftan, Bat'dan gelen birok gez-ginci, Anadolu'nun ve Suriye'nin eitli yerlerinde Msr yazsnabenzer, fakat ayn olmadklarn syledikleri yazlar buluyorlar veonlar kopya ederek yaymlyorlar. O zaman fotoraf da yok. Bubuluntularda ilgin bir olay bizi bir hayli gldrmt."

"Neydi anne o ilgin olay?" diye sabrszca sordu tar.

Annesi, "Suriye'de bir cami yaplrken, duvarna bu yazyla ya-zlm byk bir ta bloku da koymular. Oradaki halk, her naslsa,

bu tan gz arsna iyi geldiine inanm. Belki de birisi laf olsun

diye byle sylemiti. nsanlar gzlerinde rahatszlk olunca, gelip otaa elini, yzn sryormu. nanr msn, bu srnmelerden tanyz cilalanm gibi parlam" diyerek tar'n sorusunu yantlad.

24


22/225

"Hani mzedeki Suriye'den gelmi, l konan tataki insan ba-nn yanaklar da bu sebepten parlamam myd?" dedi tar.

"yi hatrladn. O da bu ta gibi hastalklara iyi geliyor diye elsrmekten anm. te eitimsiz insanlarn sylenenlere dnme-den inandklarnn somut rnekleri bunlar. Evet nerde kalmtk?"

"Gezgincilerin buluntularndan sz ediyordun.""Anadolu'yu gezenler, burada ve buraya yakn Alacahyk'te

kaln ehir duvarlarn, kap yerlerindeki heykelleri, kyllerin Yazlkaya dedikleri birok duvar kabartmalar olan yeri, onlarn ya-nnda da ayn hiyeroglif yazsn gryorlar. Btn bunlarn n-da, burann ok nemli bir yer olduuna karar veriliyor ve kazyabalanyor. lgin olan, ilk kazdklar bir tapnak kalntsnda biryn iviyazl tablet kmas. Bir de bakyorlar ki, bu tabletlerindili de Msr'da bulunan mektubun dilinde. Bylece buralarn birHitit lkesi, Boazky'n de onun bakenti olduu kansna var-yorlar."

"Kazlar ne zaman balam burada?""lk kaz 1906 ylnda yaplm ve 1912'ye kadar srm. 10 bin

kadar tablet bulunmu o kazlarda. Birinci Dnya Sava kncakaz durmu. Almanlar kan tabletleri temizlemek, okumak ve ya-

ymlamak zere, devlet kararyla Almanya'ya gtrmler. YazlarSmer iviyazsyd, ama dili bakayd. Yaymlanan tabletlerden

bir ek bilgini 1915'te dili zmeyi baard. Bundan sonra Avrupa-l bilginler btn gayretleriyle, bir taraftan tabletlerin kopyalarn,dier taraftan evirilerini yaparak, Hititlerin tarihi kltr, yaam-lar hakknda inanlmaz bilgileri karyorlar. Savalar yzndenara verilen ve 1931 ylndan itibaren, Atatrk'n izniyle yeniden

balayan kaz bugne kadar srmekte, belki de daha yllarca sre-cektir ve her buluntu yeni bilgiler getirmektedir."

"Peki, dil nasl zld anne?" diye sordu tar."O ayr bir konu. imdi ok uykum geldi. Biraz uyuyup dinlen-mek istiyorum" dedi annesi.

25


23/225

YAZILIKAYA'YA GD

tar'n bir trl uyku girmiyordu gzne. Akl Yazlkaya'ya

gitmekteydi. Hemen yavaa kalkp aaya indi. Osman' kapda

buldu. ki ocuk byk bir nee iinde yola koyuldular. Osman,

"Yazlkaya epeyce uzak, yolu da yoku, ok yorulacaksn" dedi.

tar, kendini yle gl hissediyordu ki, hemen "Hi de yorul-

mam!" dedi. Yokuu kmaya baladklarnda, Osman, "Biliyor

musun tar, Hititler yeni yl bayramlarnda, l trenlerinde, nde,

ellerindeki yere vurunca ses karan gne kurslaryla rahipler ve

rahibeler, arkada kral ve kralie, en arkada da halk, bu yoldan gi

derlermi. Kim bilir ne grkemli yryt onlar!" dedi.tar, "Rahiplerin ellerindeki gne kurslar bana bizim mehter

takmndaki ngrakl sopalan hatrlatt. Belki onlarla birlikte al-

gclar da vard. Onlar alglarn alarken, gzel sesli rahip ve ra-

hibeler de arklar sylyor, ilahiler okuyorlard" dedi.

kisi bir ara gzlerinde canlandrmaya altklar trenlere dal-

m, ses karmaz olmulard.

Sessizlii bozan tar oldu:

"Annem bana Yazlkaya'y anlatmaya alt, ama onu bir trl

gzmde canlandramamtm. imdi kendim greceim diye ok

seviniyorum" dedi. Konuurken yokuu nasl ktklarn anlaya-

madlar. Yol kayadan bir duvarla sona erince "te geldik" dedi Os-man, "imdi kayalar arasnda, oda gibi bir yere gireceiz". Osman,

eliyle iaret ederek, "Bu taraftakine A odas veya bat kaya odas,

26


24/225

bu taraftakinc de B odas veya dou kaya odas diyorlar. Biz nce

A blmesine gireceiz. Grdn gibi bunun girii olduka geni"

dedi. eriye girdiklerinde, tar koca kayalarn yzlerine yaplm

insan kabartmalarn grnce birden ard. Onun aknln fark

eden Osman, byk bir gururla rendiklerini anlatmaya balad:

Osman: "Ben saydm, burada tam 64 tane Tanr ve Tanra ka-

bartmas var."tar: "Ne kadar okmu bunlarn Tanrlar!"

Osman: "Duyduuma gre szde 1 000 Tanrlar varm. Bak!

Bak! Bizi ilk karlayanlar Tanralar" diyerek sa taraflarndaki

kabartmalar gsterdi Osman, "gryorsun ya hepsi insan boyun-

dan daha byk yaplm. Onlarn nnde boa zerinde durana

bak, bu batanra Hepat imi. Arkasnda duran ksa boylu erkek ise

onun olu."

tar: "Tanralarn giysileri ne ilgin! st ksmda uzun kollu bir

bluz, altlarnda pilili gibi bir etek, bellerinde bir kemer. Bugn de ay-

n giysiler var. Balarnda eski fesler gibi bir balk, ama bunlar da-

ha yksek. Hepsinin kpeleri de var."

Osman: "Annem sylyordu, eskiden orum'da kadnlar byle

balk giyerlermi. Baln etrafna elmasl ineler taklrm. Te-

pesinde de sra ile dizilmi altnlar bulunurmu."

tar: "Desene Hitit modas gnmze kadar srm. Batanr

ann karsndaki iki adamn omuzlarna ayaklarn koymu olan

kimmi?"

Osman: "O da Frtna Tanrs imi. Ad da Teup. Onun arkasn-

da iki da zerinde durandan ndeki Hava Tanrs, arkasndaki Ta-

hl Tanrs imi."

tar: "Sen bunlar nasl rendin?"Osman: "Buraya gelen yabanclar genellikle ben gezdiriyo-

rum."


25/225

i


26/225

Itar: "Sen onlarn dillerini biliyor musun ki?"

Osman: "Okulda Almancaya balamtm. Tanr, Tanra, kap,aslan gibi burada geerli kelimeleri aratrp ezberledim. Bileme-

diklerimi kazda alanlara soruyorum. Buray grmeye gelenleri,srayla gezilecek yerlere gtrmem bile onlar iin ok nemli. Bu

koca yerde nereden nereye gideceklerini ne bilsin insanlar! Burada,

onlar gezdirecek zel bir kimse yok ki! Bylece yaz aylarnda bi-raz para da kazanyorum."

tar: "Anlattklarna gre buraya hep yabanclar geliyor gali-

ba?"

Osman: "yi bildin. Hem de ellerinde buraya ait kitaplarla geli-yor ve her grdklerini karlatryorlar yazlanlarla."

tar: "Eitimli insanlarn hali baka. Koca Trkiye'de ka kii-

nin haberi var ki Hititlerden, Boazky'den ve kazlardan!"

Bunlar konuurken, Osman yanna yaklatklar bir kabartmaygstererek, "Bu Hava Tanrs imi. Banda sivri bir klah var. K-

lahn zerindeki kntlar, onun Tanr olduunu gsteriyormu. -kntlar ne kadar oksa, Tanr o kadar byk ve nemli imi" dedi.

tar: "Mevlevilerin klah gibi."

Osman: "Kyafet kanunu kmadan nce, halkmz arasnda bu

biim keeden klahlar giyilirmi. Bazen obanlarn banda ayn-sn gryorum."

tar: "Bu Tanr neden iki kiinin omuzlarna km?"Osman: "Szde onlar da simgeliyormu. Eteklerinin n ks-

mnda di di izgiler var ya, onlar da. Hititlerde da ve kayalarkutsal saylyormu."

tar: "Erkek Tanrlarn giysileri de bir baka. stlerinde birgmlek, altnda dizlerine kadar gelen ksa pantolon, ayaklarndakvrk burunlu bir papu."

Osman: "Biliyor musun, onlarn bu giysileri de yakn zamana ka-dar srm buralarda. Dedemin paalar ksa, alvar gibi bir pantolo-

nu olduunu ninem syler."

30


27/225

Islar: "Zeybeklerin kyafeti gibi."

"O kvrk burunlu pabuca biz 'ark' diyoruz. Hl buralarda gi-

yiliyor. Eskiden halkmzn ayanda yalnz ark varm" diye ek-ledi Osman.

"nsanlar binlerce yldan beri bu topraklara gelip gittikleri halde,

ayn kyafetlerin srmesine amamak elde deil. Bu erkek Tanrlar

arasnda, ellerinde bir nesne tayan garip grnl iki figr var."

Ne olduklarn, ne tadklarn biliyor musun?" diye sorunca tar, Osman "Neden bilmeyecek misim?" der gibi bir tavr alarak,

"Onlara boa adam diyorlar. Szde yeri simgeleyen bir knt ze-

rinde durarak g tayorlarm" dedi.

"lgin" dedi tar ve "erkeklerin ellerinde de bize hi yabanc

gelmeyen, orak, topuz, hanere benzeyen ucu kvrk kllar gr-

yorum".

Osman: "Gel unlara bak" diye tar' kadn ve erkeklerden olu-an bir grubun yanna ekti ve "bak, urada, omuzlarnda kanat gi-

bi bir eyler km, banda da erkeklerin klahna benzer bal

olan var ya, o Ak ve Bereket Tanras auka, dier ad tar. Ar-

kasndaki pilili etekli, balar rtl iki kk kadn da Tanra'nnfahieleri imi."

tar: "Ha, anladm. Annem Sumerlilerde, zellikle Ak Tanra-

s nanna'nn mabetlerinde byle fahieler olduunu sylemiti.

Onlar da dier kadnlardan ayrlmalar iin balarn rtmek zorun-da imi. Onlardaki bu gelenek Hititlere de gemi demek."

Osman: "Bizdeki kadnlar da balarn rtmyor mu? Onlar bil-seler rtnn neyi anlattn, herhalde rtmezlerdi balarn deil

mi?! Bak bu kadnlarn arkasnda oturan da Ay Tanrs. Balnda

hilal eklinde Ay' gryor musun? Ondan sonraki de Gne Tanr-

s imi. Banda takke eklinde bir balk, zerinde uzun bir giysi

ve al biimindeki mantosu ile dier Tanrlardan ayrlyor. Krallartrenlere Gne Tanrs'nn kyafetinde giderlermi. Bak, Tanr'nnbann stndeki gne kursu onun simgesi imi."

31


28/225

tar, dalm bir ekilde onlar incelerken, Osman, "Buray gezipbitirdik, imdi B blmne gideceiz; yalnz dikkat et! Kayalarnarasna skp kalma" dedi.

tar hayretle, "Yoksa yle bir tehlike mi var?" demekten kendi-ni alamad. Osman glmeye balad ve "Yok canm aka yaptm.

Yalnz gerekten dar bir geitten geeceiz o kadar!" dedi.

tar, "Ben, erkek Tannlar srasndan balayarak srayla hepsineyeniden bakmak istiyorum" diye erkek Tanrlarn bulunduu tarafaynelince Osman da onu izlemek zorunda kald. tar, Tanrlar bi-rer birer sayyor, bir taraftan da yksek sesle grntlerini anlatma-

ya alyordu. "112'ye kadar olanlar hep ayn grntde. 13, 14,15. Tannlar eteklerine ve boynuzlu balklarna gre da Tanrlaridi." tar saymasn srdrerek, "21, 23, 24 numaral Tanrlarnelinde birer topuz var. 20, 22, 24, 26 numaral Tanrlarn zerinde

bir bacan ak brakan, dier bacan topuuna kadar kapatanmanto veya pelerin gibi bir giysi bulunuyor. 26, 27 numaralar elle-rinde orak gibi bir alet tayor. 28, 29 g kaldran yaratklar."

Osman, "32 numaraya kadar ne olduklar bilinmiyormu, ama33 bir sava Tanrs imi."tar, "38 numaral olan arkasnda iki fahiesiyle Ak Tanras

auka.""Bu fahielerden birinin Ad Ninatta, dierinin Kulitta olduu-

nu sana sylemeyi unuttum. 39. Su Tanrs, 40 da Kumarpi olabi-lir" dedi Osman.

tar, "Tanrlarn ortasna geldik. Da Tanrlarnn omzunda du-ran Frtna Tanrs Teup 42 oluyor. 43. onun kars Tanra Hepat.""44, 45 ve 46 numaralar da onlarn olu ve kzlar oluyormu" di-

ye ekledi Osman. Bundan sonra Tanralar 63 kadar sayan tar"Tanralar tam 18 taneymi" dedi. Osman "Bunlar arasnda zer-

lerindeki yazlara gre adlar saptananlar varm. rnein 53. SuTanrs'nn ei Tapkinu; 54. Ay Tanrs'nn ei Nikkal imi. Kral Tuthaliya da 64. oldu" dedi Osman.

32


29/225

A blmnden kar kmaz, Osman sol tarafta kayann zerin-deki kabartmay gsterdi: "Bak burada bir Tanr ve Tanra kar-lkl oturmu. Aralarnda bir masa var. Fakat, ok silik grnyor.Bilmem fark edebiliyor musun?"

Yaklaan akamn solgun gne klar, kayalar eitli renkle-re boyam gibiydi. tar bu klarn yardmyla, yzyllar boyu ol-

duka anm kabartmalar grmeye alrken, "Evet, evet onlargrebiliyorum. Aralarndaki masa ok ilgin; bizdeki alp kapa-nan masalare benziyor" dedi.

"yi benzettin" dedi Osman, "gerekten yleymi." Konuurken,B blmne gelmilerdi. Kayalar arasndaki dar geitten ieriyegirdiler. Girer girmez iki tarafta karlkl yaplm, balan hayvan,altlan insan eklinde kanatl birer kabartma ile karlatlar.

Osman: "Bunlar burann bekileri imi, kt olanlar ieri sokmazlarm. 'Demon' diyorlar. Bizdeki cinin karl herhalde."

tar: "u eski insanlar ne garip. Bu kabartmalar nasl sokmazktleri buraya acaba!"

Osman: "Sanki bizde yok mu yle inanlar. Boynumuza muskatakyoruz cin arpmasn, hastalk gelmesin diye. Ayn inan deilmi?"

tar: "Doru, demek yzyllar boyu insanlarn inanlar pek de-imemi. Bana kalsa eitimsizlikten."

Osman: "Bak kayalarn bu tarafnda, A blmesinde grlen er-kek Tanrlar var. Onlar da ayn. Hepsi 12 tane."

tar: "Neden 12 acaba? Yoksa bunlar yln 12 ayn m simgeli-yor? Bunlarn da ellerinde oraklar, balarnda klahlar grnyor.zerlerinde de yine zeybek kyafeti."

tar dalm onlan incelerken, Osman, "Gel, gel bak una, nekadar byk" dedi.

tar, Osman'n gsterdii tarafa ynelip, ba klahl, elleriylek aslan ayaklarndan tutmu, ayak ksm kl eklinde upuzun birinsan kabartmas grnce ard.

33


30/225

Osman: "Bu da kl Tanrs imi. Fakat, asl yeralt dnyasnnTanrs diyorlar. Alt ksmnn sivrilii 'yeri delecek' anlamna geli-yormu. Bu blmede, len krallar iin tren yaplyormu."

"Kayalardaki pencere gibi olan u oyuklar niin yaplm aca-ba?" diye sordu tar.

Osman, "Oralara k konuyormu, ya kandili gibi bir ey ol-

mal" diye yantlad soruyu. "u ereve eklinde oyulmu kayanniindeki kabartma da, Tanr arumma Kral Tuthalya'y koruyormu. Kral, Tanr'nn yannda ne kadar kk yaplm."

tar, "Tanr'nn kraldan byk olduunu gstermek iin san-rm. Bunlarn adlarn da herhalde hiyeroglif yazs denilen u ia-retlerden okumular" dedi tar. Osman bunlar tar'a rettiinidnerek ok memnun oluyordu.

Sessizlik, Osman'n, "Ge kalmadan dnelim artk" szleriylebozuldu. Gne batmak zereydi. Yava yava tepeyi inmeye ba-ladlar. tar, "3 500 yl nceki koullarda, bu kayalarn yzlerininasl dzeltmi, nasl bu kabartmalar yapmt insanlar?" diye d-

ncelere dald. Her figr bir sanat rnyd. "Hem sanat, hem tek-nik bir arada" dedi kendi kendine. "Acaba bunlar ne kadar zaman-da tamamlanabilmiti? Ka insan almt? Bu ekilleri kayalarauydurmak iin, nce krokilerini yapan sanatlar m vard?" diyebirok soru geldi aklna. Fakat, bunlar zmesine olanak yoktu. Budnceler arasnda Osman ile hi konumadan yerlerine gelmi-lerdi bile.

34


31/225


32/225

gnlk yaantlarndan haber verirler. Bu haberleri de ancak dilci-ler ortaya karabilir. Yazl belge ynnden Boazky ok ansl.

Fakat, orada bile nerede tablet bulunabileceini saptamak kolay de-ildir. Bazen rastlant sonucu mit edilmedik bir yerden bir ariv

kverir.

Kaz, byk kalede yaplacakt. Oraya Kral Kalesi de deniyor-

du. Daha nceki kazlarda, burada saray ile baz dinsel yaplarn ka-lntlar bulunmu. Btn bu binalar, byk bir kaya zerine yapl-m. Tabletlere gre, sarayn kaya zerine yaplmas, Hititlilerde

kayalarn kutsal sayldndan ve dalardaki kayalarn Tanrlarntaht olduuna inanlmasndan dolay imi. Kaya, kraln bamsz-

ln, egemenlik gcn simgeliyormu.

Mis gibi tereya, taptaze yumurta ve gzel bir marmelattanoluan kahvalt tamamlannca, kaz yapanlarn kimi kt kalemini,

kimi kk eki ve frasn alarak yola ktlar.

tar, annesine, "Kahvaltda bizim peynir ve zeytin niin yoktu?"

diye yavaa sormadan edemedi. Annesi de, "Almanlar bizim beyazpeyniri ve zeytini yemeye alk deiller de ondan" diye yantlad.

Bir sre yrdkten sonra, krmz talarla denmi bir yola

geldiler.

Kafileye katlan Osman, tar'a, "Biz imdi Saray'a giden Kralyolunda yryoruz. 3 500 yl nce, krallar kim bilir bu yoldan negrkemli geiyorlard" dedi.

Osman her frsatta, bildiklerini tar'a anlatmaktan byk gurur

duyuyordu. O arada kardan gelen baz kimseleri gstererek, "Bakbunlar kazda alacak iiler. Burada insanlarn yapaca i olma-dndan, btn kyller almak istiyor. Hepsinin alnmas ola-

naksz. Daha ok tablet veya bir eser bulup getiren ie alnyor.Onun iin kyller yl boyunca onlar bulmak iin aranr dururlar.

Onlar kazp karmak yasaktr. Ancak, yamurun veya rzgrn et-kisiyle rastlant olarak toprak yzne km olanlar toplayabilir-ler. Getirilenlerin nerede bulunduunu gstermek zorundadrlar"

36


33/225

dedi Osman. Itar, "Neden bulduklar yeri gstermeleri zorunluimi?" diye soracakken, birden, "O yerlerde kaz yapmak gerekirherhalde" diye dnd.

Kalenin tepesine ktklarnda, birok duvar kalnts grdler.Osman bilgi bilgi, "Bunlar eski kazlarda karlmlar. Babamnanlattna gre, ilk balarda burada ok tablet bulmular. Hatta,

daha Hitit dili zlmeden iviyazs bilindii iin, tabletlerin bi-rinde Hatti lkesi ve Hattua kenti kelimelerini okumular ve he-men burann Hatti krall ve bakenti olduuna karar vermiler"diye burann tarihesini anlatverdi.

Herkes, kaz yerine toplanmt. Kaz bakan iilere, kazyanerelerden balanacan gsterdi. Bir duvar kalntsnn ykntlar-la dolmu ksmn yava yava kazmaya balad iinin biri. Orada

bulunanlar byk bir heyecanla, "Ne kacak acaba?" diye bekli-yorlard. Kaz yeri gittike derinleiyor ve etrafa doru geniliyor-du. iler byk bir dikkatle alyorlard. Bir ara birisi, "Burada

bir ey var gibi" diye seslenince, herkes o tarafa yneldi. Kaz ba-kan elindeki ekile yava yava kazy srdrd. Krmz renkte

bir anak paras grnd. Bu kez eserin etrafn daha dikkatle a-maya alt bakan. Topraklar giderilince yan yatm, bir ksm k-rk, az gaga gibi olan bir testi paras ortaya kverdi. Herkestehazine bulmu gibi bir sevin... imdi onun krk paralarn bulupona eklemek gerekliydi. Toprak aldka testiye ait birka paradaha kt.

Osman hemen, "Biliyor musun, bu az ku gagas olan testilerburada ok bulunuyor. Eski Orta Anadolu'nun simgesi gibiymi bun-lar" diye szn tamamlad.

"Sen ne kadar ok biliyorsun Osman, gerekten sana ayo-rum" dedi tar. "Eer renmek iin merak edip drt kulak dinler-

se, herkes bilgili olur" diye karlk verdi Osman.Gne ykselmi, hava olduka scak olmutu. le zamanyaklat halde, bir testi parasndan baka bir ey bulunmamt.

37


34/225

Herkesin yz aslmaya balamt ki, iinin biri, "Buldum, bul-

dum!" diye heyecanla bard.

Oradakiler, "Ne buldu?" diye merakla ona doru kotular. K-ck bir tablet parasyd bulunan. Dr. Neve, zerindeki toprakla-

r fralayarak, Prof. Otten'e uzatp, "Bakn bakalm, nemli mi?"diye tableti verdi. Bulan ii de dierleri kadar merakla "profesr

ne syleyecek?" diye azna bakyordu. Osman, "Eer bulunannemliyse, bulana bir dl verirler. O yzden ii o kadar dikkatle

bekliyor" dedi. Profesr, "Yazlar pek okunmuyor, ileri amur dol-mu, yazlarn temizlenmesi gerek. Fakat, okunabilen birka iare-

te gre, bir bayram trenini anlatan tabletin paras olduu anla-lyor" dedi. inin hemen yz asld.

lk kazlarda bayram trenlerine ait o kadar ok tablet kmt

ki, onlara dl vermekten vazgeilmiti. Bu yzden iiler bir tab-let buldular m "dinsel tren" demesin diye, dil uzmannn gznn

iine bakyorlarm.

Gerekten bulunan tabletlere gre, Hititler, hi durmadan bay-

ram yapyorlarm. Bir ylda kutlanan 18 bayram biliniyor. Bunlar-

dan bazlarnn adlar yle: Orak bayram, harman bayram, ba-bozumu bayram, uzak yerdeki insanlarn bayram, yal adamlarnbayram, ykanma bayram, daa gtrme bayram, yap yapma

bayram, yakarma bayram, Tanr analar bayram, ejder ldrmebayram gibi. lgin olan, bu bayramlardan bir ksm, Hititlerden

nce o topraklarda bulunan halklarn, bir ksm da ayn ada yaa-yan Hunilerin bayramlar olmasym. Bu bayramlarda, trenlerin

nasl yaplaca ayrntlaryla yazlm tabletlere. ounlukla bun-larn anlatm bir tablete smam, 3, 5, hatta 32 tablete kadar uza-m konu. Bu yzden bunlarn krk paralan durmadan kyor ka-

zlardan. Bu bayram trenleri, kral ve kralie veya kral ailesininbakanlnda yaplyor. Bu bayramlardan en nemlisi Purilliya ad-

l ejder ldrme bayram. Bu baharda oluyor. Byk olaslkla ye-ni yl bayram. Baharda her eyin canlanmas, yaamn lm yen

38


35/225


36/225

meini gsteriyor. Bu byk trenlerle kutlanyor. Bu bayramn il-gin iki yks var: Frtna Tanrs, lluyanka denilen bir ejderle sa-vayor, fakat sava kaybediyor. Bunun zerine Tanrlar yardmaaryor. Tanra nara, eer kendisini bir lml ile yatrrsa yar-dm edeceini sylyor. Byle bir lml bulunduktan sonra, ikisibyk bir ziyafet hazrlayarak ejderi aryorlar ve onu iyice sar-

ho edip adamakll balyorlar. Frtna Tanrs da gelip onu ldr-yor. Bu ykde, bizim masallara giren bir motif bulunuyor, o da,Tanra bu lmlye pencereden bakmamasn sylyor. O dayana-mayp bakyor ve evinde brakt karsn ve ocuklarn hatrlayponlara gitmek isteyince, Tanra adam ldryor. kinci ykde,ejder savata Frtna Tanns'nn kalbini ve gzlerini alp gtryor.Frtna Tanrs lml bir kzla evleniyor. Ondan olan olu ejderinkzn seviyor ve evleniyor. Frtna Tanrs ejderden kalbini ve gz-lerini almasn sylyor oluna. Olu kabul etmeyince, Frtna Tan-rs hem ejderi hem de olunu ldryor.

O gn le zamanna kadar yaplan almann rn, bir testive bir tablet paras oldu.

Herkesin temiz havada karn ackmt. Binaya geldiklerinde,yemek kokular ackm midelere tam bir itah ilac gibi geliyordu.

Osman, tar'dan ayrlrken, "A Glbek Usta'nn yemekleriniok beeneceksin. Gzel yemek yapar. Ben sizlerle yemiyorum,ama gzel bir yemek olunca hemen beni arr ve bir tabak verir"dedi. "Glbek ad, galiba Ermeni ad, deil mi?" diye sordu tar."Evet, kendisi ok iyi bir adamdr. Hepimiz ok severiz onu" diye

yantlad Osman. tar, kendi kendine, "Ermeni, Laz, Krt, Trk,Hristiyan, Yahudi, Mslman diye lkemizin insanlarn ayrma-mak gerek, herkes insan ve bu topraklarn ocuklar" diye dnd.

40


37/225

EHR DUVARLARINI VE KAPILARINI DOLAMA

Yemekten sonra Osman, "Bugn kaz ok verimli olmayacak ga-liba, istersen gel sana ehir surlarn ve kaplarn gstereyim" dedi.tar da ertesi gn gidecekmi gibi, her yeri bir an nce grmek is-tiyordu. Hemen anlap yola koyuldular.

Osman, yrrlerken, bir taraftan bildiklerini anlatmaya al-yordu: "ehri dmanlardan korumak iin etrafna bir i, bir de dolmak zere iki sra halinde sur yaplm. Tepenin alt ksmnda birtarafta Yazr Deresi, dier tarafta byk Kaya Deresi bir tr doalsnr olmu ehre. Surlar da onlara paralel uzanyor. Surlarn epe-evre uzunluu 6 kilometre, genilii de 48 metre imi."

tar, birden, "imdi 6 kilometre yol mu yryeceiz?" diyehayretle sordu.

"Sanki o kadar zor mu, topu topu bir saatlik yol. Fakat, korkma!Surlarn zaten hepsi belli deil, byk ksm yklm. Ben sana da-ha ok surlardaki kaplar gstereceim" dedi Osman.

tar, "Yok, yok. Ben yrmekten korkmuyorum!" diye yantlad.Osman: "Gryor musun, arazi ne kadar engebeli. Surlar ona

uydurmak iin baz yerleri yapay doldurarak, baz yerlerde kayala-r duvara katarak yapmlar. Hatta iki kaya arasn bir kpryle bir-letirmiler. Bunlar yapabilmek iin byk bir mimarlk yeteneigerekmi."

tar: "Desene Hititlerin ok nemli mimarlar varm. Neredereniyorlard acaba onlar mimarl? Bu konuda okullar var my-d? Sorup renmeli."

41


38/225


39/225


40/225

da vaktiyle kapnn i ksmnda iki, d ksmnda iki olmak zere 4sfenks varm. Sen sfenksin ne olduunu biliyor musun?" diye Os-man soruverdi tar'a.

tar, Osman'n kendisini bu kadar bilgisiz alglamasna skld,ama belli etmemeye alarak cevap verdi:

"Gvdesi hayvan, ba insan eklinde tatan yaplma bir yontuite. Eski Msr'da bunlardan ok yapmlar. Kitaplarda resimleri

var. Ayrca, annemin mzesinde buradan gtrlen sfenksi de gr-

dm. Ba ve kuyruk taraf var, ortas krk. Ba kadn ba gr-nmnde, kuyruu yukar doru kvrk olarak kalkm. Anneminanlattna gre, kapda bulunan tekini de Almanlar onarlmak

44

i


41/225


42/225

"ehrin bu kadar korunma altna alnmasna neden, herhalde etraf-larnda dmanlar oktu" dedi Osman. tar'n aklna birdenbireannesinin anlattklar geldi. O anlatrken, pek candan dinlememesi-ne ramen, yine de anlatlanlarn hafzasnda kaldn fark etti veonlar anlatmaya balad:

"Bulunan bir tablette yazldna gre, bundan drt bin yl nce,

imdiki Kayseri ehri yaknnda Kani veya Nea adl bir ehir kral-l ile bir de yeri tam bilinmeyen Kuara adndaki ehir krallvarm. Sondaki ehrin kral Anita, nce Kani ehrini ele geirmi,ardndan Hattua'ya saldrarak yakp ykm. O zaman Hattua'nnad Hattu, kralnn ad da Piyuti imi. O, Hattua'y ykmakla ye-tinmemi ve 'Kim burasn yeniden ehir yapar, canlandrrsa, Frt-na Tanrs'nn lanetine urasn' diye yazdrtm."

Osman, "Frtna Tanrs onu dinlemedi herhalde ki, Hattua ye-niden byk bir ehir olmu, krallarn biri gelmi biri gitmi, deilmi?" diyerek araya girdi.

tar, "Onlar da hi durmadan savamlar. Ne olurdu dnyadasavalar olmasayd! Ama ilk Hitit Kral Hattuili, hemen savaa

balam ve dnebiliyor musun, buradan ta Suriye'ye kadar ordu-larn gtrm. kinci kral olan olu Murili de Babil'e kadar git-mi. Getikleri yerleri yakp ykmlar. Hele Babil'i ve onun basa-makl kulesi ziggurat' ykmak kolay myd?! Kule de, bu yknt-dan sonra, doru drst bir daha ayaa kalkamam. Ykmak kolay,yapmak zor. Sumerliler bak ne demi: 'Dmann lkesine saldrpykarsan, o da gelir senin lkeni ykar.' Hititlerin saldrdklar d-manlar da frsat bulduka buraya saldryorlard ki, o yzden bu ka-dar gl korunma altna alnm ehir!"

"Byk kaledeki kral saray bile ayrca koruma duvaryla ev-rilmi" diye ekledi Osman.

tar, "Birden aklma geldi, annem Nea ehri kraliesine ait tab-

lette yazl bir yky anlatmt, istersen onu sana da anlataym" de-yince, Osman yeni bir eyler renme sevinciyle, "Hemen dinliyo-rum" dedi. "yk yle" diye balad tar:

46


43/225

"Nea Kraliesi bir karnda 30 erkek ocuk douruyor. Kralie,'Ben ne biim bir ey dourdum' diye ayor ve kaplar pislikledoldurup ocuklar iine koyarak rmaa atyor. Irmaktan denizekadar gidiyor ocuklar. Tanrlar onlar alp bytyor. 'Irmak deni-len Kzlrmak'm, deniz de Karadeniz.' Aradan zaman geiyor. Bukez kralie yine 30 kz birden douruyor ve onlar bytyor. O

arada olanlar annelerini aramaya kyorlar. Tamarmara ehrinegeldiklerinde, 'imdiye kadar geldiimiz ehirlerde kadnlarn yl-da bir ocuk dourduunu grdk. Halbuki bizim annemiz bir ke-rede bizi 30 ocuk olarak dourmu' diye konuurlarken, bunu du-yan birisi, 'Bizim Kani kraliemiz de bir karnda 30 kz dourdu.Yine yle dourduu olanlar kaybolmu' diye syleyince, ocuk-lar sevinir ve 'te bizim annemiz o olacak, haydi Kani'e gidelim'derler. Oraya varnca, anneleri onlar tanmaz ve kzlarn bu ocuk-larla evlendirmeye kalkar. ocuklardan biri, 'Biz ne yapyoruz,kendi kardelerimizle evleniyor ve gnah iliyoruz, onlar almaya-lm, brakalm' der."

tar, "Ne yazk ki, tabletin sonu krk olduundan, gerisini -renemiyoruz. Belki bir gn sonu bir kazda bulunur" diye sznbitirdi.

Osman, yeni'bir bilgi rendiinden ok memnun olmutu.Yerlerinden kalkp yrmeye baladklarnda, tar da Osman'a

bir eyler anlatabildii iin seviniyordu.

Osman, "Sonuncu kapya doru gidiyoruz. Greceksin bu kapda ilgin. Ad, Kral Kaps" dedi. Bir mddet yrdkten sonra, "-te geldik" dedi Osman. Kapnn ehir tarafnda, bir kayaya oyularakyaplm byk bir insan kabartmas bulunuyordu. Kapnn ereve-sini oluturan ta, tepesi biraz sivri bir kemer eklindeydi. Osman,"Bu kabartma asl deil, kopyas. Asln buradan skp, Ankara M

zesi'ne gtrmler. Bunu nce kral sanmlar. Fakat, sonra banda-ki boynuzdan ve zerinde ok silik grnen hiyeroglif yayndanTanr olduu anlalm, ama yine ilk ad ile syleniyorhep" dedi.

47


44/225

48


45/225

Itar, "Ksa eteklik giymi, banda da Roma askerleri gibi mi-fer var. ok ilgin, tepesi sorgu eklinde sivri olan bandaki mi-fere, kulaklar korumak iin kanallar eklenmi. zerinde senin sy-

lediin Tanr simgesi olan boynuzlar var. Vcudun st ksm plakgaliba. Belindeki kemere kl taklm. Sa elindeki neymi aca-ba?" diye sordu.

"O da tren baltasym; iyice bak, ne kadar deiik: kl vebalta, onun Sava Tanrs olduunu gsteriyormu. yle olduuiin, dmanlar ehre sokmayacakm" diye yantlad Osman.

Tanr'y iyice incelemeye baladlar. lk bakta ba yandan ya-plm gibi grnyor, ama bir bakma ndenmi gibi de duruyor-du.

tar, "Burnu kartal gagasna benziyor, bizim Osmanl padiah-larnn burnu gibi. Yanaklar ne kadar etli duruyor, dudaklar ise in-

cecik" dedi.

Osman, "Yznde sakal yok, ama salar dirseine kadar uzan-

m. Sen 'st ksm plak galiba' diyordun; gsndeki kllara bak,onlardan da plak olduu belli. plak ayaklarnda parmaklarndan

baka trnaklarn bile yapmlar" dedi.Osman, "uraya bak!" diye kaplarn sve talarn gsterdi ve

Kaplar kaln bir aa direk yoluyla bu tan stnde dndrlerekahyormu. Kaplar her akam grevliler tarafndan sk srgleniyor, mhrleniyor, sabahleyin de yine grevliler tarafndan mhr-leri kontrol edilerek ahyormu" dedi.

ocuklar bu Tanr kabartmasn uzun uzun inceledikten sonra,birden yorgunluklarnn farkna vardlar ve hemen kaz evine do-

ru yrdler.

49


46/225

BUYUK TAPINAA GD

O sabah Osman gelerek tar'a, "Haydi seni bugn byk tap-naa gtreyim" deyince, sanki bunu bekliyormu gibi, "Hemen gi-diyoruz" szleriyle yerinden frlad tar. Biri bildiklerini anlataca-na, dieri yeni bir yer greceine sevinerek yola koyuldular.

tar, "Sen, 'byk tapmak' dedin, daha baka tapnaklarda mvar?" diye sordu.

"Evet 5 kk tapnak yeri daha bulunmu. lerideki kazlardadaha ok bulunaca tahmin ediliyormu" diye yantlad Osman.

tar, tapman ne olduu hakkndaki bilgisini kantlamak ister

gibi, "Biliyorsun deil mi? Tapnak, Tanr evi demekmi. Nasl in-sanlarn evi varsa, Tanniann da evi olmal diye dnm insanlarve onlar iin tapnak ad verilen evler yapmlar."

Osman, "Bu gideceimiz byk tapnak, iki nemli Tann iin ya-plm. Bu Tanrlardan biri Nerik ehrinin Gne Tanras, dieri deFrtna Tanrs'ym" dedi.

tar, "Tanrlara byle ayr ayr ev yapmlarsa, 1 000 Tanr iinne kadar ok ev yapm olmalar gerek. Bu yzden herhalde, kazar-lar daha ok tapnak yeri bulacaklarn tahmin ediyorlar" dedi.

tar, annesinden rendiklerinin tam anlatlmas zaman geldi-ini dnerek, "Biliyor musun, bu 1 000 Tanr, yalnz HititlerinTanrs deilmi. Bunlardan bir ksm kendilerinden nce bu toprak-

larda yaayan, adlarn onlardan aldklar Hattilerin, bir ksm da Hi-titler zamannda Anadolu'nun dier yerlerinde yaayan halklarnTanr larym. Hititler, o halklar snrlar iine alnca, kendilerine

50


47/225


48/225


49/225


50/225


51/225

derlerken, girip stlerini deitirdiklerini anmsatt. Ne garip, birokgelenek yzyllar boyu srp gidiyor" dedi.

"Padiahlarn yaad o saraylar grmeyi nasl istiyorum bilsen"dedi Osman.

tar, Osman'a, eer stanbul'a gelirse, onu grlmesi gerekli heryeri gezdireceine sz verdi. Osman, Hitit treni hakknda ren-diklerini brakt yerden anlatmay srdrd:

"Kral ve kralie tren kyafetleriyle avluya kyorlar. Avludabirok algc, arkc, dans ve sarayl onlar byk bir saygylakarlyorlar. Hemen bir ibrik iinde getirilen su ile kral ve kralie-nin elleri ykattrlyor. Ellerini kurulamak iin bir pekir veriliyor.O arada alglar alnyor. Gzel sesli rahipler ve rahibeler koro ha-linde arklar, ilahiler sylyorlar. Danslar eitli hareketlerle dansediyorlar. Bunlardan bir ksm ellerini ge doru kaldrp durma-dan dnyorlar."

tar, Osman'n szn keserek, "Mevleviler gibi" dedi.Osman, Mevlevilerin ne olduunu sordu.tar, Osman'n bunu bilmediine biraz ararak, "700 yl nce

Konya'da yaam Mevlana'nn yolundan gidenler. Onlar toplanr-lar, kamtan yaplm ney denilen alg ve defler eliinde bir el

yukanda dner, dnerler" diye anlatt.Osman, "O da Hititlerden mi gemi onlara" diye alayla sylen-

di. Tapnak trenini bir trl anlatp bitiremediine biraz can skl-m gibiydi. Bunu belli etmemeye alarak szlerine kald yerdenbalad: "Bahede kral ve kralie eilmek suretiyle, verdikleri ia-retle alanda olanlarn hepsi srayla tapnaa giriyor ve yerlerini al-yorlar. Kral ve kralienin nnde yol gsterenler, arkalarnda koru-yucular olduu halde, onlar da tapnan kapsndan eilerek giri-yorlar. Eilme, Tanrlara bir sayg gsterisiymi. Tapnan iine gir-diklerinde, aba, kurban edilen hayvann etlerini para para

ocaa, kraln tahtna, pencere ve kaplara koyuyor. Krala sundukla-r arap kabna, kral elini dedirdikten sonra, iindeki arab kutsal

55


52/225

saylan yerlere dkyorlar. arap genellikle gaga gibi az olan tes-tilerle dklyormu. Kral ve kralienin nlerine, rtl masa geti-riliyor."

"O zaman onlar masada yemek yiyorlarm, biz hl yerde yi-yoruz" demeden edemedi Osman. Sonra da szne devam etti:

"Bata kral ailesi olmak zere, tapnakta olan herkese tatl ek-

mekler, eitli yemekler ve biralar veriliyor. Yiyip ime bittiktensonra, kadehler iinde arap datlyor. Herkes Tanrlar erefinekadehlerini kaldrarak iiyorlar."

"Bu erefe kadeh kaldrma gelenei de o zamandan kalma de-mek, ama imdi Tanrlarn erefine deil de, bir byn, bir dos-tun veya sevgilinin erefine kalkyor kadehler" diye yine araya gir-di ttar.

"Bu trenlerde gldrc oyunlar, yarmalar, sava oyunlar dayaplyormu. Sava oyunlarnda bir tarafta elinde madenden kl,dier tarafta kam tayanlar olurmu. Madenden klc olanlar Hi-titler, dierleri dman askerleri. Oyunu hep Hititler kazanrm.Kral ve kralie, yiyip, iip, elendikten sonra tapnaktan ayrlyorlar.

"Bu trenler niin yaplyormu, bak anlataym sana" dedi Osman."Tanrlara sunulan ekmek, eitli yiyecekler, ya, bal, meyveler,

bira ve arap ile Tanrlarn karnlar doyuruluyor; arklar, danslarve oyunlarla onlar elendiriliyor; ama bunlar bouna deil! Oradaolanlarn da Tanrlardan istedikleri var. Bu isteklerden bir ksmyle: ilerinde baar, salkl olmak. Uzun mr, bolluk iinde bir

yaam. Krallara ayrca savata ve ynetimde baar. Bunlar iin ay-rca dualar okunuyormu. Duac kendisinin ne denli dinsel grevle-rini yerine getirdiini, zellikle tapnaklar ve Tanrlar iin sunduuarmaanlar sayyormu; eer istei yerine gelirse, daha ne gibi ar-maanlar getireceini anlatrm."

"Desene al glm, ver glm, her ey karlkl. imdi de yledeil mi? Bir iinin olmasn isteyen Allah'a kurban keser, adak ya-

par. Allah'n onlara ne ihtiyac var acaba?" dedi tar.

56


53/225


54/225


55/225


56/225

GUNLUGU YAZMAYA BALAMA

9 TEMMUZ 1958

Sevgili defterim! Bugnden itibaren sen benim arkadamsn!Annem rendiklerimi yazaym diye seni bana verdi. Dorusunuistersen bata bu hediye pek houma gitmedi, ama sonradan "ma-demki her eyi renmeye merakm var, rendiklerimi de unutma-mam gerek. yleyse unutmamak iin de yazmak iyi olur" dedimkendi kendime.

Buraya gelirken nasl heyecanlanmtm bilsen! Bir taraftan,herkesin kolay kolay elde edemeyecei bir seyahat! Birok zorluaramen buraya gelinse bile, ancak bir iki gn kalp etraf grlebi-lir. Halbuki, ben iki ay kalacam burada. Kaznn nasl yapld-n, neler karldn, tabletlerde nelerin yazldn renebilece-im. Benim yamda bir ocuk iin bundan daha iyi bir frsat olurmu? Gelir gelmez Osman adl bir arkada buldum. Bak defterim,sakn onu kskanaym deme. O darda, sen ieride arkadam ola-caksnz. Buraya gelir gelmez o bana her taraf gsterdi. Btn bil-diklerini anlatt. Ondan ok bilgi aldm, ama imdi onlar sana aktaramam. Fakat, bundan sonra rendiklerimi hep seninle paylaa-cam.

Buraya gelince beni ilk gldren ne oldu biliyor musun? Kaz-

da bulunan Almanlarn banyosu! Bu konakta banyo yok. Haremlikolarak kullanlan odalarda bir dolap var, kapsn anca yeri imen-le olan ve bir su delii bulunun bir ykanma yeri. Buna hamamlk

61


57/225

deniyormu! Oraya mutfaktan su stlp getiriliyor. O su ile kkbir taburede oturup ykanlyor. Annem, eskiden evlerde hep bylehamamlk olduunu sylyor. Almanlar burada ykanmay becerememi olacaklar ki, onlar ne yapmlar biliyor musun? Bir teneke-

ye su doldurup gneli bir yere asmlar. Tenekenin alt ksmna birmusluk, muslua bir boru, ona da bahe sulamaya yarayan szge

li bir ba takmlar. Etrafn bir insan sacak ekilde kapatmlar.Oraya girip girip gnete snan suyla du yapyorlar. lk grdmzaman ne gldm ne gldm, bir bilsen! nsanlar istedikleri zamanher duruma bir zm yolu buluyorlar. Eer yle olmasayd, bu-gnk uygarlk meydana gelir miydi desene!

Burada bir de beni gldren Kaz Bakan Dr. Neve'nin konu-mas. O, iilerden renmi Trkeyi. Ayn onlar gibi konutukaglmekten katlacam geliyor. iler ona Nifi Bey diyorlar. Prof.Otten ondan byk olduu halde, onu da Oton Efendi diye ar-yorlar. Anneme bunun nedenini sorunca, annem, "Osmanl Devleti'nde ehzadelere 'efendi' derlerdi. Yksek dzeydeki devlet idare-cilerine de 'bey', belki o yzdendir" dedi.

imdilik bu kadar. Bundan sonra seninle hep konuacaz def-terim! Bakalm buradan dnnceye kadar seni doldurabilecek mi-yim? Hoa kal dostum!

62


58/225


59/225

Tapnaa getirilen yiyeceklerin hepsinin nce Tanrlara sunul-mas gerek. Ondan sonra ancak personel onlar yiyebilir. Bir metin-de, 'Tanr nasl olsa anlamaz, bir ey yapamaz1 diye alr veya ba-kasna verirseniz, 'Tanrlarn buyruu gldr, yakalamakta aceleetmez, fakat bir yakalad m da bir daha brakmaz' eklinde yazlimi."

Annem tapnaklarn yangna kar korunmasn da nemle elealdklarn ekledi szlerine. Akamdan btn ocaklardaki atelersndrlecek. Eer grevli grevini yapmaz da yangna nedenolursa, oluu ocuu ile ldrlecek. Ne korkun bir ceza! Belkicezann bu derece ar olmas, grevlileri daha dikkatli olmayamecbur etmitir.

Annemin anlattna gre, tapnakta bir kadnla yatan ..imse kir-li saylyormu. Gne doar domaz batan aa ykanmas veTanrlarn kahvalt zamanna temiz olarak hazr bulunmas gerek-mi. Eer biri ykanmadan Tanrlarn ekmeklerine, iki kaplarnadokunursa, durumunu saklarsa veya gizlice bir arkadana syler deo da gizlerse ikisine de lm cezas varm. Ne ar cezalar.

Annem, Hititlerdeki bir kadnla yattktan sonra, ykanma gele-neinin bizde gusl aptesi olarak devam ettiini syledi. Bunlar,geleneklerin halklar zerinde ne derin etkileri olduunu gsteriyordiyor annem.

Anneme, "Tapnaklarda gnah karlyormu" deyince, hemenbuna ait bildiklerini anlatmaya balad. Gnah karmak, Tanr'danbir tr af dilemekmi. Nasl bir ocuk bir su iledii zaman aile-sinden saklamayp onlara anlatr da zr dilerse, ailesi onun suu-nu bir daha tekrarlamamak kouluyla balarsa, Tanrlar da bu e-kilde davrananlar balar diye dnm bu eski insanlar. Bu su-u ve zr de rahipler yoluyla Tanrlara ulatrmak istemiler veyarahipler insanlara byle bir inan alamlar. Annemin bu konuda

anlattklarndan bana en ilgin geleni, hasta bir kraln Tanr'ya kar- kendisini temize karmak iin duas oldu. Bu kral Tanrsna y-le sylyor:

64


60/225


61/225


62/225


63/225

masndan anlalyor. Bu listelerde yazl konularn pek ou bu-lundu. Onlar da kitaplklarn varln kantlyor" diye yantlad an-nem.

Dorusu amamak elde deil. Binlerce yl nce yaayan insan-lar hi de dndmz gibi ilkel deillermi. Onlarn attklar te-meller zerine bugnk uygarlk kurulmu. Annemin anlattna g-

re, yaplan bu kataloglarda, dinsel trenler, bayramlar, kral yllkla-r, krallklar aras antlamalar, mektuplamalar, sihir metinleri gibikonularna gre ayr ayr gruplandrlm bu belgeler. Bunlar arasn-da, efsaneler, hikyeler gibi edebi olanlar da bulunmu. Hatta dahanemlisi Mezopotamya'dan Gilgame Destan, anneye mektup gibi,Akadca, Sumerce yazlm tabletler bile varm. Bunlar o alardakltr alveriinin tam bir kant. Kitaplk iin yazlan tabletlerin ensonunda tabletteki konunun ad, konu bir tablete smamsa kan-c tablet olduu, yazcnn ad, babasnn, bazen dedesinin, hatta de-desinin baba ismi bile yazlm. Bu altyazlardan, knlan veya bozu-lan bir tabletin yeniden yazldn, bazen bir rak ktibin, baktipdenetimi altnda onu yazd reniliyor. Bu yazclar veya ktiple-

rin "baktip, ktip, rak ktip" diye unvanlar da varm. Baktip-ler son derece deerlilermi. Kral IV. Tuthaliya her nedense Hattua'dan sonra Tarhuntaa'y bakent yapt zaman, Hattua'nn ida-resini bayazcMitannamuva'yabrakm. Ayrca tahta tablet yazanyazclar da varm. Metinlerin nce tahta tablete msvedde olarakyazlp, sonra kil tablete geirildii, baz kataloglarda "tahta tabletegre dzenlenmitir" diye yazlmasndan anlabyormu.

Artk ok yoruldum ve uykum geldi. Bugnlk rendiklerimve yazdklarm yeter de artar bana!

68


64/225


65/225


66/225

Neredeyse yazmay unutacaktm. iviyazl metinlerde, bir de

lahta tabletlerden sz ediliyormu. Bunlarn yzne balmumu srlerek zerine yazyorlarm. Belki de hiyeroglif yazsn halk bu

tabletler zerine yazmtr. Ama onlar yangnlarda kl olup gitti

kukusuz.

Altnc dil Palaca. Bu da Hitit dili grubundan. Bu dil Ziparva ad

ci l bir Tanr iin yaplan trenlerde kullanlyormu. Yedinci dil Akadca. Hititler buna Babilce de diyorlar. Arap ve brani dil kke

ninden; Sami dil deniyor bunlara. O zamann uluslararas haberle

me dili olarak kullanld gibi, o dilde birok edebi metinleri Ba

bil'den getirterek, onlar Hititeye evirtmiler. Hitit Saray'na hep

n Babil'den yazclar getirtilmi. Onlar hem yazc olmular, hem de

Hititlerden yazc yetitirmiler. Hititlerde halkn okuma yazma -

renmesi iin, Smer'de olduu gibi, okullarn bulunduunu gste

ren kantlar ne yazk ki bugne kadar ele gememi.

Annem, "Belki de bizim Osmanl Devleti'nde olduu gibi, hal

kn okuma yazmasna nem verilmemiti. Ayrca Osmanl Devleti

yazmalar da halkn anlayaca bir dilde deildi. Arapa, Farsave biraz da Trke karm acayip bir dildi. Ben bile ounu anla

yamam" dedi.

Sekizinci dil Sumerce. Sumerce aslnda Mezopotamya'da ko-

numa dili olmaktan en az 300 yl nce ortadan kalkm. Fakat, on-lardan sonra gelen Ortadou halklar onlarn yazlarn aldklar gi-

bi, bu yaz ile yazlan kltr de almlar. Hititler de onlardan biri.Hititler, Smer yazsn alnca, onlardan birok kelimeyi ideogram

olarak kullanmlar. Bunu pek anlayamamtm. Annem yle ak-

lad bana: "Sumercede genellikle bir kelime tek iaretle yazlr. On-lar Hitite yazlmak istenirse, hece olarak birka iaret kullanmak

gerek. Onu yapacaklar yerde, Sumercenin tek iaretini yazp onu

Hitite okumular. Sumerceyi bir tr stenografi haline getirmiler."j Annem bunu yine iyice anlamadm grnce, daha ok aklamak

gereini duydu. "Bak kzm, bir kitap resmi grsen, ona kitap der

71


67/225


68/225

EFSANELER

19 TEMMUZ 1958

Bugn perembe. Her zamanki gibi kyde pazar var. iler pa-zara gidip kendi rnlerini satyorlar, kendilerine gerekli olanlarda oradan alyorlar. in ilgin yan, pazarda pek para gemiyor.Mala kar mal alnyor; takas derler buna. Kyde daha ok basma,pazen, ayakkab gibi nesnelere gerek var. Onlarn yerine kyller-den tereya, peynir, bal, tavuk, yumurta veriliyor. lk grdmde,"Ne kadar ilkel" dedim. Para bilinmedii alarda byle yaplyor-mu, ama bizim lkede byle olmas beni ok zd, "biz hl bukadar ilkel miyiz?" diye. Annemin anlattna gre, Cumhuriyet'tennce daha da ilkelmiiz. O zaman hi fabrikamz yokmu. Herke-sin evinde dokuma tezgh varm. Kadnlar ailenin giyeceklerinikendileri dokurmu. Atatrk, Sumerbank fabrikalarn atmnca,rengrenk basmalar kyllerin ok holarna gitmi. Onlar almayabalamlar. Eskiden erkekler iin giysi yaplan ayak adl kuma-lar bile kadnlar dokurlarm. Pabu yerine de yine kyllerin ken-dilerinin yapt arklar giyerlermi. eker bile yokmu. eker ye-rine, bal, pekmez yerlermi. Atatrk, kuma fabrikalar yannda, e-ker fabrikalar, savalarda yanp yklan yerlerin onarlabilmesi iinimento fabrikalar yaptrm. Osmanl Devleti yeni bulularn hi-

birine kulak asmad iin kp gitmi. Bereket, Atatrk bizi d-manlardan kurtarm, uygarlama yolunu am; hem de hi bor-lanmadan!

73


69/225


70/225

dedi ve szn srdrrken, birden daha nce annemden rendi-im, Kani Kraliesi'nin 30 ocuu ile Frtna Tanrs'nn lluyankaadl ejderi ldrmesi ykleri aklma geliverdi. Hemen szn ke-serek bunlarn dnda kalanlar anlatmasn rica ettim.

En nemli yk. Frtna Tanrs Telepinu'nun Hitit lkesini bra-

kp gitmesi. Frtna Tanrs, bir kralieye kzm. Neden kzd bel-

li deil! Kznca, sa ayana sol pabucunu, sol ayana da sa pa-bucunu giyiyor ve ortadan yok oluyor. O gidince, her taraf sis kap-

lyor. Dalar, aalar, ayrlar, pnarlar, kaynaklar kuruyor. Hay-

vanlar, insanlar sis ve susuzluktan perian oluyor. Hayvanlar yavrulamyor. nsanlarn ocuklar olmuyor. Tanrlar bundan akna

dnm, ne yapacaklarn bilemiyorlar. Buna zlen Gne Tanr-

s bir ziyafet yaparak, btn Tanrlar davet ediyor. Ve onlara Fr-

tna Tanrs'n arayp bulmalarn sylyor. Hepsi Tanr'y aramak

iin bir tarafa dalyor, ama bulamyorlar. Onun zerine bir kar-

tal gndermiler, arasn diye. O da bulamam. En son bu grevibir ar alm. Ar, Tanr'y bir korulukta uyurken yakalyor ve onu

inesiyle sokarak uykusundan uyandryor. Tanr buna daha ok k-

zyor ve lkeye baka felaketler getiriyor. Tanrlar akn. Ne yapa-

caklarn, nasl onu bulup getireceklerini dnrlerken, ilerinden

biri "sihir yapalm" diyor. Bunun zerine, Kamrusepa adnda bir

kadn dinsel tren dzenleyip orada yle konuuyor: "Kapc 7 ka-

py at, 7 srgy ekti. Kara topran altnda tuntan kazanlarvardr. Onlarn iine giren bir daha kmaz. Onlar Telepinu'nun

kzgnln ve fkesini alsnlar, onlar geri brakmasnlar" diyor.

Bylece Telepinu geri dnyor. lkede sis kalkyor. Aalar bitki-

ler canlanyor, insanlar douruyor, hayvanlar yavrulamaya bal-

yor. Memlekete canllk geliyor.Bu ykdeki 7'ler de ta Sumerlilerden gelen etkiymi. Onlarn yklerinde de 7 kap, 7 da, 7 kat gk

gibi yediler bulunuyormu.

Anneme, "Neden acaba 7?" diye sordum. Gne, Ay ve 5 geze-geni simgeliyormu bu 7 rakam.

75


71/225

Annem bu yknn uydurulmasna neden olarak, "Belki bir za-manlar lkede yamursuzluktan byk bir kuraklk oldu. Kuraklkuzun srerse, insanlar, hayvanlar susuzluktan ve gdaszlktan lr-ler. Bir ksm da lmemek iin lkelerini bile brakp baka yerleregerler. Byle bir olayn anlar kald akllarnda, onu da Tanrla-ra balayp byle bir yk meydana getirdiler" diye aklad.

Trkler de, o yzden Asya'dan g etmiler ya!Bir de Gne Tanrs yok olmu. Doa canszlam, her ey ku-

rumu. Onu da sihir yoluyla bulup getirmiler. Ve hayat yenidenbalam. Bu tablette ok krk olduundan, Gne Tanrs'nn yokolmasnn nedeni ve nasl bulunduu renilemiyor.

Bir de Kumarbi efsanesi veya destan varm. Bunlar dinlemekyle houma gidiyor ki. Bunlardan binlerce yl nceki insanlarnneler dndklerini, neler uydurduklarn reniyoruz. Tanrlarhep insan gibi alglamlar, genellikle onlar insan gibi davrandrmlar, ama bazen de insanlarn yapamayacaklar ileri yaptrmlaronlara. Bunlar bana ok ilgin geliyor.

Kumarbi yks yle:

ilk alarda gn Alalu adl bir kral varm. O gkte bir taht-ta otumyormu. lk var olan Tanr Anu, onun ayaklar ucunda du-ruyormu ve Tanr'ya iki sunuyormu.

Annemin sylediine gre, Tann Anu, aslnda Sumerlilerin GkTanrs An imi. Akadlar gelince ona Anu demiler; Hititler de onualmlar, ama kendi Tannlarmdan daha kk grdkleri iin belki,

Alalu'nun aya ucuna oturtmular onu.

Gelelim ykye:Alalu, 9 yl gk krall yaptktan sonra, Anu ona sava ayor;

sava kazanarak gk kralln onun elinden alyor. Alalu da yeral-t karanlna kayor. Alalu'nun Kumarbi adnda bir olu var. Oda yeni Gk Tanrs'nn aya dibine oturup, ona ikiler sunuyor.

Fakat, 9 yl geince, o da Anu'ya bakaldrp sava ayor. Anu, Ku-marbi ile ba edemeyeceini anlayarak, ge doru kamaya ba

76


72/225

^VH

77


73/225

lyor Kumarhi, onun ayaklarndan yakalyor ve erkeklik organn

azyla koparp yutuyor. Buna ok seviniyor Kumarhi. Ant, "Ona

sevinip durma! Senin iine yle ar ykler koydum ki! nce seni

Frtna Tanrs'na, sonra Aranzah denilen Dicle Nehri'ne ve iki k-

t Tanr'ya gebe braktm" diyor ve ge gidiyor. Kumarhi, iinde-

kileri karmak iin tkrp duruyor. lk kan Tanr Teup Kumar-

hi'yi grevinden indiriyor.

yknn bundan sonras, tablet krk olduundan bilinmiyormu. Yeni tabletler bulunursa diye bekleniyormu. Bu ykdeki 9rakam da eski Trklerde ok kullanlyormu.

Annem, "Bak! Bir de Ullikummi hikyesi veya arks var. Ol-du olacak onu da anlataym" dedi.

"Kumarbi, kendisini tahttan indiren Hava Tanrs Teup'a kz

yormu. Ona bir ktlk yapmay planlyor. Bunun iin eline bir asa

alyor. Ayana rzgr pabu yapyor. ehri olan Urki'ten ayrlp

"Souk Gl" denilen yere geliyor. Orada ok ok byk, bir utan

bir uca uzanan bir kaya gryor. O kaya ile yatyor Kumarbi. Efsa-

ne bu ya! Kaya ondan gebe kalyor ve bir ocuk douruyor. Kumar-

bi onun adn Ullikummi koyuyor. (Anlam, Kummiya ehrinin yk-cs.) Kumarbi onun ge gitmesini, Tanr Teup'u ayayla karnca

gibi ezmesini. Tanrlar gkten kular gibi datmasn sylyor ve

onu Ubelluri adl, dnyay zerinde tayan bir devin omuzlarna

koyarak denizde bymesini istiyor. yle de yapyor. ocuk bir gn-

de bir metre, bir ayda 250 metre byyor. yle ki, deniz onun ancak

beline kadar geliyor. Ba da ge ulayor. Onu Tanrlar arasnda

ilk gren Gne Tanrs, gidip durumu Hava Tanrs Teup'a haber

veriyor. Teup ok korkuyor ve 70 Tanr'y toplayarak, onu yok etme-

ye alyor, fakat baaramyor. Onun zerine Tanrlar Sumerlilern

Bilgelik Tanrs olan Ea'ya gidip, onlar bu kayadan kurtarmas iin

yakaryortar. O da Tanrlarn g ve yeri birbirinden ayrmak iin

kullandklar bir aletle bu kaya ocuu paralyor, bylece Teup

kurtuluyor."

78


74/225

Annem, Ullikummi'yi omzunda tayan devin Yunanllara "At-

las" olarak alndn belirtti.

Annem, "Benim syleyeceklerim imdilik bu kadar. Bu yk-

lerin o kadar krk ve okunamayan yerleri var ki, belki o yzden ne

amala yazldklar anlalamyor, ben de ok zetledim. Metindeok tekrarlar bulunuyor. Ayrca birka kk yk de var, ama on-

lar da o kadar krk ki, ne balar ne de sonlar belli. O yzden sz

etmeye demez" dedi.

Bunlar yazp tam yataa gideceim zaman, masann zerinde,

annemin yazd bir kt gzme iliti. Merakla okumaya bala-

dm. Kzlrmak ile ilgili bu yazy da nemli bulup, hemen defteri-me yazmaya karar verdim:

"Sen ey Marasanta (Kzlrmak)! Nerik Frtna Tanrs'nn kal-

bine yaknsn!"

Marasanta eskiden yatandan kmt.

Fakat, Nerik Frtna Tanrs onu dndrerek gnee doru

aktt.

Bylece o Nerik yanna doru akt.

Frtna Tanrs Marasanta Nehri'ne dedi ki:

"Eer birisi Nerik Frtna Tanrsn kzdrrsa, o Nerik'ten ay-

rlr."

"Sen ey Marasanta, sularn baka bir nehre, baka bir men

baa gnderme!"

Gn Frtna Tanrs Marasanta'ya dedi ki:

"Bu senin iin bir yemin olsun, yatan deitirme!"

Marasanta yatan deitirmedi.

Elim ok yoruldu yazmaktan, ama yine sermayeyi oalttm. yi

geceler sevgili defterim.

79


75/225

PROF. GTERBOCK'UN GEL*

20 TEMMUZ 1958

Bugn annem ok sevinliydi. nk, oktan beri grmedii ni-versitedeki Hititoloji retmeni Prof. Hans Gstav Gterbock Ame-rika'dan geldi. Annem bana onun resimlerini gstermiti. Faklteyegeldiinde ok genmi. Hatta profesr olduuna inanamamlar.Buna karn salar beyazsiyah karm gri renkteymi. Gen olma-sna ramen, Hititeyi ok iyi retirmi. O yzden annem ve arka-da Muazzez Teyzem bu dili pek sevmi ve iyi renmiler. Bir ke-resinde tablet arivine almak iin gelen bir ngiliz bilim adamna

Hitite bir tableti okurlarken arm, "Siz tableti kitap gibi okuyor-sunuz" demekten kendini alamam.

Prof. Gterbock, Boazky'e ilk kez 1931 ylnda gelmi. O ylAtatrk'n verdii izinle, 1912 ylnda braklan kazya yenidenbalam Almanlar. Atatrk, Hititolojiye ok nem veriyormu.nk, yaadmz topraklarn iinde ilk tarihsel belgeleri onlarbrakm. Daha nce Kayseri yaknndaki Kltepe'ye, Asur tccar-lar gelerek birok yazl belge brakmlar, ama onlar daha ok ozamanki Anadolu'nun ticaret, ekonomi ve sosyal yaam hakkndabilgi veriyorlarm,' Halbuki Hititler koca bir imparatorluk kurmuve o gnlerdeki siyasal olaylar hep yazya geirmiler. Byk Ata-trk, Osmanl anda hi nem verilmeyen Anadolu tarihi ileTrklerin tarihinin aratrlmasn ve tarafsz olarak yazlmasn is-temi. Bunun iin aratrmalar planlamak ve ynetmek zere Trk

80


76/225


77/225

ykm, milletleri ortadan kaldrm. te Sumerliler, Hititler ve on-lardan sonra gelen nice milletler ortadan kalkm. Dnmektenkorkuyorum, "Bizim Trkiye Cumhuriyeli'mize de byle bir songelir mi?" diye. Samalamaya baladm galiba.

Hitler de insanlar bata Yahudi olduklar iin ldrtm. kinci

Dnya Sava'n karp Hristiyanlar yok etmeye alm. O dacezasn bulmu, ama o kadar insann canna kydktan sonra!

Hitler nce niversitelerdeki Yahudi profesrleri ilerinden -karm. Bu zavalllar isiz ve parasz kalnca, ne yapacaklarn a-

rmlar. Hemen birlik olup baka devletlere kendilerine i verme-leri iin bavurmular, hibiri vermemi. Szde Hitler'den kork-mular. Bir adam koca dnyay nasl korkutmu bir trl aklm al-myor. En sonra bizim hkmete bavurmular. Sevgili Atatrk hikorkmadan, "Hemen gelsinler!" diye onlara kucak am. Almanhkmeti onlar gndermemek iin ok zorluklar karm, ama bi-zim hkmet ne yapm etmi, onlarn gelmelerini salam. An-nem, "1933 ylnda biz ancak on yllk bir cumhuriyet devleti idik.yle olduu halde nasl herkesin korktuu Hitler hkmetine laf

anlatp onlarn gelmelerini salad, ayorum" diyor.O zaman lkemizde stanbul niversitesi'nden baka hi ni-

versite yokmu. O da hi ada bir eitim vermiyormu. Atatrkonlarn gelmesinden yararlanarak birok yksekokul atrtm. B-yk bir eitim kalknmas balam lkemizde. Anneme gre, eeronlar olmasa imi bizde yksekretim byle geliemezmi. zel-

likle, opera, bale, tiyatro yksekokullar ve konservatuvarlarn al-mas ok nemli imi. nk, daha nce bu sanatlar hi yokmu

bizde. "Hepsi dine kar" diyerek dinciler onlar nlemi. Aslndasevgili Ata'mz daha ilk meclis kurulur kurulmaz bir eitim refor-munun gerektiini dnerek, almasn istedii okullara, eitlidallarda uzman yetitirilmek zere d lkelere yetenekli genlergndermeye balam. Onlarn istenilen dzeyde yetimesi, kuku-suz ksa srede olmayacakt. Bu sre, getirtilen bu uzmanlarla ka

82


78/225

patlm. Bunlar arasnda Yahudi olmayp, Hitler rejiminden ho-lanmayanlar da varm. O zaman bir taraftan darda okuyan gen-lere, dier taraftan bu getirilen uzmanlara nasl para yetitirdi bizimhkmet diye annem ayor.

Annemin Smeroloji hocas Prof. Benno Landsberger de aynekilde Alman Yahudisi imi. Birinci Dnya Sava'nda Alman or-dusunda askerlik yapt halde, onu da biz kurtarmasaymz, ldreceklermi.

Ne yazk ki, Atatrk ldkten sonra halkmzn uyanmasn is-temeyen karclar onlar ilerinden atmaya balam. Bereket, sa-

va bitmi, Hitler lm. Baka devletler onlar armaya bala-m. Annemin hocalar da Amerika'ya gitmi. Bylece hem onlarncanlar kurtulmu, hem bizde Smeroloji, Hititoloji gibi birok ye-ni bilimin temeli atlm, hem de onlar bilim dnyasna yeni bulu-lar getirmiler.

Byk Ata'mz yalnz bizi dmanlardan kurtarmakla kalma-m; hem lkemizde byk bir kltr a balatm, hem bize, hemde dnyaya birok bilim insan kazandrm.

Ne mutlu bize ki, onun gibi bir kurtarc, karanlk adan aydn-la kmamzn yolunu aan bir nderimiz olmu; ama ne yazk, benonu gremedim! Fakat, anneciim her konumamzda, Atatrk'ten,onun lkemize ve biz kadnlara kazandrdklarndan, kendisinin g-rp geirdii o sava ve ban gnlerinden bir eyler anlatr; byleceonu grm, o gnleri yaam gibi olur, onu daha ok severim.

83


79/225

HTT DLNN OZULUU

22 TEMMUZ 1958

Bugn yine annemi biraz bo buldum ve buraya geldiimizden

beri sormak istediim, fakat bir trl vakit bulamadm veya dahailgin sorularm olduundan atlattm "Hitit dili nasl zld?"sorusunu sordum. Annem benim anlayabilmem iin olduka ayrn-tl olarak aklamaya alt. lk zlen kelimeleri yazd. Bylecebu sorumun yantn da renmi oldum. "Unutmadan defterimegeireyim" dedim. Annemin anlarm yazmak zere bu defteri ba-na vermesi ne iyi oldu. Dorusu bunu hi akl edememitim. Oku-

la gidince bunlar arkadalarma hem okuyacam, hem de onlarnda anlarn yazmasn nereceim.

Hitit dilinin zlmesi, Akadca ve Sumercenin zlmesi gibiuzun zaman almam. Birincisi, onlarn dillerini yazmak iin aldk-lar iviyazs iaretlerinin okunuu biliniyor; ikincisi, Hititler keli-meleri, isimleri bizim gibi birbirinden ayrarak, aralarnda birazboluk brakp yazmlar. Konular paragraflara ayrmlar. Halbu-ki, Akad ve Sumerliler kelimeleri ayrmadan birbiri ardnca yazyorlarm. Bu yzden kelimeleri, eklerini anlamak kukusuz okzor. imdi ben yazdklarm hi ara vermeden yazsam, dili bildii-miz halde, onlar okumak ne zor olurdu! Bir de dil bilinmezse okdaha zor olaca akta. Bilim insanlarna ayorum, bu bilinme-yenleri nasl zebiliyorlar diye. Hititlerin bu yaz yntemi dilinzlmesine ok yardmc olmu. lk olarak 1915 ylnda ek bil

84


80/225

gini olan Hrozny (Hrozni okunuyor) bir cmleyi zm. Cmleyiburaya yazmadan olmayacak; ama onu bizim harflerle yazacam.Annem iviyazlann bizim harflerle yazmaya "transkripsiyon"dendiini syledi. Cmle yle:

"nu NiNDAan ezzateni watarma ekkuteni."

Bu cmlede NiNDA kelimesi Sumercede "ekmek" demekmi.

Onu Hititler kendi dillerinde okuyormu. Ondan sonraki an ile"ekmei" oluyormu, ezzatkelimesi Almanca yemek anlamna ge-len essen olabilir, teni'yi de Latincedeki "sizler" olmal demi

Hrozny. Bylece cmleyi "ekmek yiyorsunuz" olarak zmlemi.Arkasndan gelen cmlenin de ona parelel olacan dnm.nk, ondaki watarkelimesini de ngilizcedeki su anlamna gelen

water kelimesine benzetmi. Sudan sonra gelen ekku kelimesininimek olacan, arkasndaki teni kelimesinin de "sizler" olduuaklanmt. Buna gre cmleyi "ekmek yiyorsunuz, suyu iiyorsu-nuz"olarak zm. Ondan sonra birok bilim insan bu dil zerin-

de almaya balyor ve bu almalar durmadan sryor. Dilin -zlmesine Hititlerin yapm olduklar Sumerce, Akadca kelimelerinHitite karlklarn gsteren szlklerin byk yarar olmu.

Bu konuyu bizim tarih retmenine soracam, bakalm biliyormu? Bilmiyorsa, arkadalarma anlatmam isteyecek mi? Annem,bu konularda Trke yazlm bir kitap olmadn, retmen ba-

ka dil bilmiyorsa pek bilgisi olacan tahmin etmediini syledi;daha dorusu retmeni sulamamam istedi. Ne olacak, kendisi deretmenlik yapm, savunacak onu kukusuz.

Ben arkadalara Hitit dilinin nasl zldn bu defterden

okurum. imdi birdenbire aklma geldi, neden anneme iviyazlannn ve dillerinin ilk olarak nasl zldn de sormadm. Bunuda bir vakit bulduum zaman sorarm. Bylece iin ban da

renmi olurum. Yaa, var ol sevgili anneciim, bana neler reti-yorsun!

85


81/225

YASALAR

23 TEMMUZ 1958

Bugn yle ok yoruldum ki. Hava da bir hayli scakt. Kaz ye-rine gittim. Dnk yaplan kazdan bugn oka tablet kacatahmin ediliyormu. Bunu nasl anlyorlar bilmem! Ben de, tahmin-leri bakalm doru kacak m diye merak ettim. Hakikaten birbiriardnca tablet paralar bulunmaya balamaz m! Kimisi st ste,kimisi oraya buraya dalm olarak ortaya kyordu. Bulundukla-r bina yklnca yine de un ufak olmamlar. Onlar, tozlar, kuru-mu amur ynlar, talar arasndan karmak yle kolay olmuyor.

Fralar, kk ekiler, malalar, baklar kullanlarak byk birdikkatle karlyor. ilerden bazlar bu hususta uzman olmu.Yine de kaz bakan her ne olursa olsun onlar yalnz brakmyor,hep yanlarnda duruyor.

Akam yemekten sonra, kan tablet paralan elden geldiincetemizlenmeye, ayn tablete ait paralar bulunup birletirilmeye al-ld. Birletirilenlerden okunabilen iki tablet parasnn, daha ncebulunan yasa tableti grubundan olduu anlalm. Hemen annemeHitit yasalar hakknda bilgi vermesini rica ettim. "Yasalar, tophmiinde yaplmas veya yaplmamas gereken davranlar, yanl dav-ranlara verilecek cezalan, insanlar arasndaki anlamazlklarn hakgeirmeden nasl zleceini aklar. Bir toplumda atmalar ya-

sa ile nlenirse, o toplumda adalet gl olur" diye hemen sze ba-lad annem. Bugne kadar bilindiine gre ilk yasa yapanlar Sumerlilermi. Hititler onlarn yasalarndan rnek alm olmallar.

86


82/225

Daha nceki kazlarda 2 yasa kitab, daha dorusu tableti bulun-mu. Bunlar da o kadar tam deilmi. Krk yerleri sonradan bulu-nan paralarla tamamlanmaya allyormu. Hititler bu yasa ki-taplarnn kopyalarn yaptrarak, baka ehirlere, yarglar onlaragre yaplsn diye gnderiliyormu. Bu tabletlere ait bulunan par-alar da asl yasa tabletinin krk ksmlarnn tamamlanmasna yar-dmc oluyormu. Bu iki yasa tabletinde 186 madde varm. Bunlar

bireylerin haklarn, mallarn, tarla, hayvan, ara ve gerelerini ko-rumaya ynelikmi. Yazlanlara gre, bir nc tabletin daha ol-mas gerekmi, ama henz bulunamam.

Annemin anlattna gre, Hititler, hakl ve haksz yarglayan-larn ancak Tanrlar olduuna inanyormu. Onlar her varln, hat-ta konuamayan hayvanlarn ve aalarn bile hakszla uramas-n istemiyorlarm.

Hayvan ve aa hakkn korumay duyunca, hemen anneme,bizde byle bir yasa olup olmad sordum. O da, "Herhalde yok,eer olsayd aalar geliigzel kesilmez, sokak kpekleri zehirlen-mez veya tabanca ile ldrlmezlerdi" dedi. Birden o zavall hay-

vanlarn hali geldi gzlerimin nne, ok fena oldum. Byynceben de hayvanlann hakkn korumak iin elimden geleni yapmayakarar verdim.

Hititlilerin hak ve hukuka ok nem verdikleri, sava karan-larn bile hakl veya haksz olabileceini, Tanrlarn onlar yargla-mas gerektiine inandklarndan anlalyormu. lkelerine her-hangi doal bir felaket geldi mi, ya krallarn ya da halkn sularn-dan dolay Tanrlarn cezas olarak dnmler.

Tanrlarn yargladna inanld halde, onlarn bu yasa

hititler ve hattusa istarin kaleminden

Documents