hitabet ve mesleki uygulama

İMAM-HATİP LİSELERİ

HİTABET VE MESLEKİ UYGULAMA

DERS KİTABI

YAZARLARAhmet EKŞİ

Ali Sacit TÜRKERAhmet MEYDANRamazan ŞAHAN

Kadir ADIYAMANDr. Hasan ÖZKET

DEVLET KİTAPLARIÜÇÜNCÜ BASKI

.........................., 2012

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI ...............................................................: 4832DERS KİTAPLARI DİZİSİ ..........................................................................................: 1423

12.?.Y.0002.3974

Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz.

Editör : Ekrem ÖZBAY Dil Uzmanı : Muharrem OKUMUŞ Görsel Tasarım : Ertuğrul ÇAKIR Dilek ANDER Emre ANDER Rehberlik Uzmanı : Erdal USLUER Program Geliştirme Uzmanı : Dr. Yalçın BAY Eğitim Teknolojisi Uzmanı : Ahmet KOPMAZ Veysel KUBAT

ISBN 978-975-11-3341-0

Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 18.12.2009 gün ve 283 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 19.03.2012

gün ve 3398 sayılı yazısı ile üçüncü defa 62.163 adet basılmıştır.

ATATÜRK'ÜNGENÇL‹⁄E H‹TABES‹

Ey Türk gençli¤i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türkcumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir.

Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Butemel, senin, en k›ymetli hazinendir. ‹stikbalde dahi, seni, buhazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî,bedhahlar›n olacakt›r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaamecburiyetine düflersen, vazifeye at›lmak için, içindebulunaca¤›n vaziyetin imkân ve fleraitini düflünmeyeceksin!Bu imkân ve flerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahüredebilir. ‹stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar,bütün dünyada emsali görülmemifl bir galibiyetin mümessiliolabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan›n, bütün kaleleri zaptedilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün ordular› da¤›t›lm›flve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir. Bütün bufleraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketindahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâh›yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri flahsîmenfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler.Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düflmüfl olabilir.

Ey Türk istikbalinin evlâd›! ‹flte, bu ahval ve flerait içindedahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt›r! Muhtaçoldu¤un kudret, damarlar›ndaki asîl kanda, mevcuttur!

..MUSTAFA KEMAL ATATURK

VII

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE: DİN HİZMETLERİ VE İLETİŞİM 1. Din Hizmetleri ve Din Görevliliği ...................................................................................... 10 1.1. İrşat, Tebliğ ve Davette Genel İlkeler ......................................................................... 10 1.2. İmam-Hatipliğin Anlam ve Önemi ............................................................................. 13 1.3. Müezzinliğin Anlam ve Önemi ................................................................................... 15 1.4. Kur’an Öğreticiliğinin Anlam ve Önemi .................................................................... 16 1.5. Din Görevliliğinin Gerektirdiği Nitelikler .................................................................. 172. Din Hizmetlerinde Kendini ve Hedef Kitleyi Tanıma ........................................................ 193. Din Hizmetlerini Zorlaştıran ve Engelleyen Sorunları Tanıma .......................................... 204. Din Hizmetlerinde İletişim ................................................................................................. 21 4.1. İletişimin Önemi ve Temel İlkeleri ............................................................................. 22 4.2. İletişimin Temel Unsurları .......................................................................................... 23 4.3. İletişimde Dil ve Beden Dilinin Önemi ...................................................................... 24 4.4. Din Hizmetlerinde İletişim Sorunları ......................................................................... 26

2. ÜNİTE: HİTABET VE DİNÎ HİTABET1. Hitabet ve Türleri ................................................................................................................ 312. Din Hizmetlerinde Hitabetin Yeri ve Önemi ..................................................................... 343. Dinî Hitabet ve Çeşitleri ..................................................................................................... 354. Dinî Hitabetin İlkeleri ......................................................................................................... 36 4.1. Kur’an’da Hitabet İlkeleri .......................................................................................... 36 4.2. Sünnette Hitabet İlkeleri ............................................................................................. 385. Dinî Hitabette Kaynak Seçiminin Önemi ........................................................................... 416. Tarihten Dinî Hitabet Türlerine Örnekler ........................................................................... 41

3. ÜNİTE: DİNÎ HİTABET TÜRÜ OLARAK HUTBE1. Hatiplik ve Hutbe ................................................................................................................ 482. Hutbe İle İlgili Dinî Hükümler ........................................................................................... 493. Hutbe Hazırlanması İle İlgili Hususlar ............................................................................... 50 3.1. Konu Seçimi ............................................................................................................... 50 3.2. Planlama ..................................................................................................................... 51 3.3. Bilgi Toplama ............................................................................................................. 52 3.4. Bilgiyi Değerlendirme ................................................................................................ 53 3.5. Hutbe Metninin Hazırlanılışı ...................................................................................... 53 3.6. Hutbenin Sunuluşu ..................................................................................................... 544. Hutbe Duaları ...................................................................................................................... 555. Hutbe Örnekleri .................................................................................................................. 58

4. ÜNİTE: DİNÎ HİTABET TÜRÜ OLARAK VAAZ1. Vaizlik ve Vaaz .................................................................................................................... 662. Vaaz ve İrşadın Dindeki Yeri .............................................................................................. 67

VIII

3. Vaazın Hazırlanışı İle İlgili Hususlar .................................................................................. 68 3.1. Konu Seçimi ............................................................................................................... 68 3.2. Planlama ..................................................................................................................... 69 3.3. Bilgi Toplama ............................................................................................................. 70 3.4. Bilgiyi Değerlendirme ................................................................................................ 71 3.5. Vaazın Sunuluşu.......................................................................................................... 714. Vaaz Duaları ........................................................................................................................ 75

5. ÜNİTE: CENAZE ADABI1. Ölüm Anında Yapılacak İşler .............................................................................................. 802. Ölünün Yıkanması ve Kefenlenmesi .................................................................................. 833. Cenaze Namazı ve Duaları ................................................................................................. 854. Cenazenin Defni ve Taziye ................................................................................................. 875. İslam’ın Şehitlik ve Gaziliğe Verdiği Önem ....................................................................... 91

6. ÜNİTE: ÇEŞİTLİ TÖRENLERDE DİNÎ HİTABET VE DUA1. Dua ve Önemi ..................................................................................................................... 992. Dua Etmeyi Öğrenme ....................................................................................................... 1003. Mübarek Gün ve Geceler .................................................................................................. 1024. Hatim, Mevlit ve Duaları .................................................................................................. 1045. Ad Koyma ......................................................................................................................... 1076. Sünnet Merasimi ............................................................................................................... 1087. Nişan ve Nikâh ................................................................................................................. 1098. Yemek ve İftar Duaları ...................................................................................................... 1119. Kurban ve Duası ............................................................................................................... 112

10. Hacı Uğurlama Duası ........................................................................................................ 11211. Asker Uğurlama Duası ...................................................................................................... 11412. Tevbe-İstiğfar Duası .......................................................................................................... 11513. Herhangi Bir Açılış veya Kapanışta Yapılacak Konuşma ve Dua .................................... 117

7. ÜNİTE: ÇEŞİTLİ TÖRENLERDE DİNÎ MUSİKİ1. Musiki ve Dinî Musiki ...................................................................................................... 122 1.1. Musikinin Tanımı ve Önemi ..................................................................................... 122 1.2. Dinî Musikinin Din Hizmetlerindeki Yeri ve Önemi ............................................... 1232. Cami Musikisi ................................................................................................................... 125 2.1. Ezan ve Kamet .......................................................................................................... 125 2.2. Tesbih ........................................................................................................................ 128 2.3. Tekbir ........................................................................................................................ 129 2.4. Sala ........................................................................................................................... 129 2.5. Mevlit ........................................................................................................................ 130 2.6. İlahi ........................................................................................................................... 132

SÖZLÜK ............................................................................................................................... 136KAYNAKÇA ........................................................................................................................ 139

9

ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM

1. “İrşat, tebliğ ve davet” kavramlarının anlamlarını öğreniniz.

2. Din hizmetlerinin yürütülmesinde iletişimin önemini arkadaşlarınızla konuşunuz.

3. Din görevlilerinden toplumun beklentilerinin neler olduğunu araştırı-nız.

4. İnsanlarla iyi iletişim kurmak için nelere dikkat edilmesi gerektiğini düşününüz.

DİN HİZMETLERİ VE İLETİŞİM1.ÜNİTE

Caminin dış görünüşü ve iç kısmındaki mihrab, mimber, kürsü

10

1. ÜNİTE

1. Din Hizmetleri ve Din Görevliliği

Din hizmeti, dinî konularda fert ve toplumun ihtiyacı olan ve onlara yararlı olacak bir işin ya-pılmasıdır. Örneğin, dinin anlatılması, bazı ibadet ve törenlerin düzenlenip yönetilmesi gibi görevler bunlardandır.

Din hizmetleri ile ilgili görevleri yerine getirenlere din görevlisi denir. Din görevlisi, alanında uzman olmalıdır. Bu nedenle din hizmetlerini yürütecek kişinin din eğitimi alması, yapacağı işle ilgili yeterli bilgi ve beceriye sahip olması gerekir.

Ülkemizde din hizmetlerinin yürütülmesi görevi Diyanet İşleri Başkanlığına verilmiştir. Bu kurum camilerde ve cami dışındaki ce-naze, sünnet, asker uğurlama merasimleri gibi dinî hizmet görevlerini yürütmektedir. Din görevlileri, Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı ola-rak görev yapmaktadırlar. Bu hizmetleri yapacak olanlar, İmam-Hatip Liseleri ve İlahiyat Fakültelerinde eğitim ve öğretim görür. Yurt dı-şında eğitim ve öğretimini tamamlayanlar için lise seviyesinde imam-hatip liselerine, üniversite seviyesinde de ilahiyat fakültelerine denk gelen eğitim kurumlarını bitirmeleri gerekir.

1.1. İrşat, Tebliğ ve Davette Genel İlkeler

Din hizmetlerini ifade eden bazı temel kavramlar vardır. İrşat, tebliğ ve davet bu kavramların başında gelir. Din hizmetlerinin temelini oluşturan bu üç kavram, dinin doğru ve güzel anlatılmasıyla ilgilidir.

İrşat; hidayete erdirme, yol gösterme ve doğru yola yönlendirme anlamlarına gelir. Terim ola-rak ise; ikna edici söz ve davranışlarla doğru yolu göstermek, hakkı, hakikati anlatmak ve İslam’ın esaslarını öğretmektir.

SIRALAYALIMDin hizmetleri denilince aklınıza hangi görevler gelmektedir? Sıralayınız.• Toplumu dinî konularda aydınlatma.• ....................................................................................................• ....................................................................................................• ....................................................................................................

11

Din Hizmetleri ve İletişim

İrşat, din hizmetleri alanında yeri-ne getirilmesi gereken önemli bir görevdir. Bunu yapan din görevlileri irşat yoluyla İslam’ı doğru bir şekilde insanlara ulaştırma-ya çalışmaktadır.

İrşat faaliyetleri genellikle camilerde yapılır. Örneğin, vaaz ve hutbelerle Müslü-manlar bilgilendirilir ve aydınlatılır. Zaman zaman farklı mekânlarda da irşat faaliyetleri yürütülebilir. Örneğin, sünnet ve ad koyma törenlerinde dinî içerikli konuşmalar yapılır.

Tebliğ; ulaştırmak, iletmek, duyurmak ve bildirmek anlamlarına gelir. Kur’an’da ise tebliğ, Allah’ın vahyini insanlara ulaştırmak anlamında kullanılmıştır. Bir ayette buna şöyle işaret edilmektedir: “Resulün üzerine düşen yalnızca tebliğdir...”1 Tebliğci, ulaştırmakla yükümlü oldu-ğu bilgileri, herhangi bir katkı ve eksiltme yapmaksızın yerine ulaştırır.

Peygamberlerin sıfatlarından birisi de tebliğdir. Çünkü onlar, Allah’tan aldıkları vahyi eksiksiz olarak insanlara iletmekle görevlidirler. Kur’an’da bu görev şu şekilde ifade edilmiştir: “Ey pey-gamber, Rabb’inden sana indirileni tebliğ et. Eğer yapmazsan Allah’ın elçiliğini yapmamış olursun...”2 Onlar bu sorumluluklarını hakkıyla yerine getirmişlerdir.

Tebliğ ifadesi, Kur’an’da, genellikle peygamberler için kullanılır. Onların dışında müminlerin yaptığı tebliğ faaliyetleri için iyiliği emretmek, kötülükten alıkoymak veya davet etmek ifadeleri yer almaktadır.

Davet, çağırmak ve dua etmek anlamlarına gelir. Kur’an’da ise hak yoluna çağrı anlamında kullanılmıştır. Bir ayette davet, Müslümanlara yüklenen bir görev olarak şöyle ifade edilmiştir:

ĊȴćȾĊȱĈǻǠ ĆǱĆȿ ĈǦĆȺ ĆȆ ĆǶĊȱǟ ĈǦ ĆȚĈȝ Ċɀ ĆȶĊȱǟ Ćȿ ĈǦ Ćȶ ĊȮ ĈǶĊȱǠĈǣ ĆȬƍǣĆǿ ĈȰɆĈǤ Ćȅ ɂĆȱĈǙ ćțĊǻćǟ ... ćȸ ĆȆ ĊǵĆǕ ĆɄĈȽ ɄĈǪƋȱǠĈǣ

“Rabb’inin yoluna hikmetle, güzel öğüt-le davet et ve onlarla en güzel şekilde mücade-le et…”3

Tebliğ ve davet faaliyetleri cami dışında da yürütülmektedir. Vaaz ve hutbelerin yanı sıra düzenlenen sempozyum, konferans ve benzeri programlarla tebliğ ve davet yapılmaktadır. Bunların yanında ferdî olarak İslam dini ile ilgili bilgi edinmek isteyenlere din görevlileri, gerekli bilgiler vererek İslam dini hakkında onları aydınlatmaktadır.

1 Mâide suresi, 99. ayet.2 Mâide suresi, 67. ayet.3 Nahl suresi, 125. ayet.

Camiler irşat görevinin yapıldığı yerlerin başında gelir.

Konferans

12

1. ÜNİTE

Hz. Muhammed (s.a.v.)1, son peygamberdir ve ondan sonra başka peygamber gelmeyecektir. Onun irşat ve davet görevini genelde bütün Müslümanlar üstlenmiştir. Ancak din görevlilerine bu konuda daha fazla sorumluluk düşmektedir. İrşat ve davet görevi insanları zorlamadan, güzellikle ve özveriyle yerine getirilmelidir. Bir ayette Allah şöyle buyurmuştur: “O hâlde (Resulüm), öğüt ver. Çünkü sen ancak öğüt vericisin. Onların üzerinde bir zorba değilsin.”2

Dinin insanlara ulaştırılması önemli bir sorumluluktur. Bu sorumluluğu üstlenen kişiler önce-likle söz ve davranışlarıyla örnek olmalıdırlar. Ayrıca İslam dinini doğru bir şekilde insanlara ulaştır-malıdırlar. Muhatapların inanıp inanmamaları veya bunları yerine getirip getirmemeleri ulaştıranın sorumluluk alanına girmez. Çünkü Allah insanı bilgilendirdikten sonra seçiminde özgür bırakmıştır. Din görevlisi, davet ve irşat faaliyetlerini yürütürken insanın seçme özgürlüğünü dikkate almalıdır.

İrşat, tebliğ ve davette etkili olabilmek için karşılıklı güven ortamının oluşması gerekir. Bu görev yerine getirilirken sevgi, saygı, sabır, samimiyet, anlayış ve hoşgörü ilkeleri esas alınmalıdır.

İrşat, tebliğ ve davette zorlama yoktur. Yüce Allah bir ayette şöyle buyurmuştur: “Dinde zor-lama yoktur. Artık doğrulukla eğrilik birbirinden ayrılmıştır...”3 Bu durumda dileyen inanır, di-leyen inanmaz. Peygamberimiz de tebliğinde hiçbir zaman zorlayıcı olmamıştır. “Allah beni ancak tebliğci olarak gönderdi.”4 buyurarak bu duruma işaret etmiştir.

Tebliğ edilen esasların doğru, açık ve anlaşılır olması gerekir. Nitekim İslam’ın tebliği ve Pey-gamberimizin daveti, “…gecesi gündüz gibi açık olan bir yol…”5 olarak nitelendirilmiştir.

Tebliğ edilen esaslar; sağlam kaynaklarla desteklenmeli, tutarsızlıklardan uzak, düşünme-ye ve değerlendirme yapmaya açık olmalıdır. Yüce Allah bir ayette şöyle buyurmaktadır: “İşte bu (Kur’an), kendisiyle uyarılsınlar, Allah’ın ancak bir tek İlah olduğunu bilsinler ve akıl sahiple-ri iyice düşünüp öğüt alsınlar diye insanlara (gönderilmiş) bir çağrıdır.”6

Din görevlisi muhatabına samimi duy-gularla yaklaşmalı ve onun saygınlığını zedele-yici tavırlardan kaçınmalıdır. Onun görüşlerine değer vermeli, söz ve davranışlarında kırıcı ol-mamaya dikkat etmelidir. Ayrıca davetçi yaptı-ğı işin önemini bilmeli ve karşılaşacağı engeller karşısında sabırlı olmalıdır. Allah, bu konuda

şöyle buyurmuştur: “O vakit Allah’tan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın! Şayet sen kaba, katı yürekli olsaydın, hiç şüphesiz, etrafından dağılıp giderlerdi. Şu hâlde onları affet; bağışlanmaları için dua et; iş hakkında onlara danış. Kararını verdiğin zaman da artık Allah’a dayanıp güven. Çünkü Allah, kendisine dayanıp güvenenleri sever.”7

1 Sallallahu aleyhi ve sellem: Allah’ın rahmet ve bereketi üzerine olsun.2 Gâşiye suresi, 21,22. ayet.3 Bakara suresi, 256. ayet.4 Tirmizî, Tefsiri Suver, 66.5 İbn Mace, Mukaddime, 6.6 İbrahim suresi, 52. ayet.7 Âl-i İmrân suresi, 159. ayet.

PAYLAŞALIMTebliğ ve davetle ilgili üç

ayet veya hadis bulup arka-daşlarınızla paylaşınız.

13


İrşat, tebliğ ve davet, tarih boyunca çeşitli unvanlarla anılan din görevlileri tarafından yerine getirilmiştir. Bunların nasıl yerine getirileceğinin en güzel örneklerini Peygamberimiz göstermiştir. Bu nedenle bu görevi yerine getirenler de Peygamberimizi örnek almalıdırlar.

1.2. İmam-Hatipliğin Anlam ve Önemi

İmam, kendisine uyulan, önde bulunan ve önderlik yapan kişi demektir. Terim olarak ise topluma önderlik ya-pan ve cemaatle kılınan namazlarda kendisine uyulan kişi-ye imam, yapılan bu göreve de imamlık veya imamet denir. Hatip, topluluk karşısında etkili ve güzel konuşan, cuma ve bayram namazlarında hutbe okuyan kişidir. Ülkemizde her iki görevi de bir arada yürüten cami görevlilerine imam-hatip denir.

İmamlık, namazın farz kılınması ile başlayan ve günümüze kadar gelen önemli bir görevdir. İlk imam Peygamberimizdir. Peygamberimiz hayatta iken imamlık yapmış ve imam olacak insanda olması gereken vasıfları bir hadiste şöyle belirtmiştir: “Cemaate, Kur’an’ı en iyi okuyan kimse imam olur. Eğer kıraatte (okumada) herkes eşitse, sünneti en iyi bilen imam olur…”1

Peygamberimiz, cemaatle namaz kılmayı teşvik etmiş ve şöyle buyurmuştur: “Cemaatle kılınan namaz, tek başına kılınan namazdan yirmi yedi derece üstündür.”2 Bu nedenle toplu ibadet edilen yerler olarak cami ve orada yapılan imamlık görevi önem kazanmıştır.

Peygamberimiz ve ondan sonra yerine geçen halifelerin imamlık yapmaları bu mesle-ğin önemini kat kat artırmıştır. İslam beldele-rinin sınırları genişleyip Müslümanların sayısı arttıkça camilerin ve imamların sayısı da art-mıştır.

1 Müslim, Mesacid, 290; Tirmizî, Salat, 174.2 Buharî, Ezan, 30; Müslim, Salat, 272.

“…Kur’an’ı en iyi okuyanı-nız imam olsun.”

Ebu Davut, Salat, 61.

Hadiste vurgulanan düşünce nedir?

Cemaatle namaz

LİSTELEYELİMBir davetçide hangi özellikler bulunmalıdır? Listeleyiniz.• Yeterli ve doğru bilgiye sahip olmalıdır.• Tatlı bir dil ve güzel bir üslup kullanmalıdır.• ....................................................................................................• ....................................................................................................• ....................................................................................................

14

1. ÜNİTE

Günümüzde cami merkezli din hizmetleri Diyanet İşleri Başkanlığının seçtiği imam-hatipler tarafından yürütülmektedir. İmam-hatip; camide namaz kıldırmak, camiyi her zaman ibadete hazır bulundurmak, cenaze namazı kıldırmak, irşat ve davet yapmak gibi görevleri yerine getirir.

BİLGİ KUTUSU

Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi’nin 107. maddesinde belirtilen imam-hatiplerin görevlerinden bazıları şunlardır:

Camilerde vakit namazları ile cuma, bayram, teravih ve cenaze namazlarını • kıldırmak.

Cuma ve bayram hutbelerini, zamanında ve usulüne uygun olarak okumak. • Cami içinde, müftülükçe yapılacak programa göre cemaati dinî konularda aydınlat-• mak. İsteyen vatandaşlara müftülüğün izni ile camilerde veya uygun görülecek yerlerde • Kur’an-ı Kerim okumayı öğretmek ve dinî bilgiler vermek; yaz Kur’an kursları ile ilgili olarak verilen görevleri yapmak. Cami dersleri uygulaması yapılan camilerde, bu uygulama için gereken tedbirleri al-• mak. İhtiyaca göre, vakit namazlarından önce veya sonra Kur’an-ı Kerim okumak. • Müftülükçe yapılacak programa göre mukabele okumak, gerektiğinde dinî gün ve • gecelerde düzenlenecek programlarda görev almak. Medeni Kanuna göre akdedilen nikâhtan sonra olmak üzere isteyenlere evlenmenin • dinî merasimini icra etmek. Vakit namazlarından en az yirmi dakika, cuma namazlarından en az bir saat önce ca-• mide bulunmak, gerekli hazırlıkları yapmak ve ezan okunmadan önce yerini almak. Cami ve çevresinin temizliğini sağlamak ve bunun için gerekli tedbirleri almak; şa-• dırvan, abdest alma yeri ve tuvalet gibi yerlerin temizliğinin vakıf, dernek, köy tüzel kişiliği, belediye veya ilgililer tarafından yapılmasını sağlamak. Belediye cenaze teşkilatı bulunmayan yerlerde cenaze teçhiz ve tekfin işlerini yap-• mak.

RÖPORTAJ YAPALIM

Bir imam-hatiple görüşerek görevlerinin özelliği ile ilgili röportaj ya-pınız.

15


1.3. Müezzinliğin Anlam ve Önemi

Müezzin kelime olarak ezan okuyan anlamına gelir. Müezzin; camide ezan okuyup namazın cemaatle kılınma-sında ibadet düzenini sağlayan, Müslümanları camiye davet eden din görevlisidir. Müezzinlik ise yapılan bu görevin adı-dır.

Ezan, İslam’ın şiarıdır. Müslümanlar günde beş defa ezanla namaza davet edilmektedir. Ezanı oluşturan cümleler İslam’ın temel esaslarını ifade etmekte-dir. Ezan okumayı Peygamberimiz bir hadisinde şöyle teşvik etmiştir: “Müezzin, sesinin gittiği yer boyunca mağfiret olunur. Yaş ve kuru her şey onun lehinde şehadet eder…”1

İnsanları namaza davet etmek önemli bir görevdir. Bu konuyu Pey-gamberimiz bir hadisinde şöyle vurgu-lamıştır: “İnsanlar, eğer ezan okumak ile namazın ilk safında yer almada ne (gibi bir hayır ve bereket) olduğunu bilselerdi, sonra da bunu elde etmek için kura çekmekten başka çare kal-masaydı, mutlaka kura çekerlerdi.”2

Müezzinlik görevi, ezanın ilk okunmaya başladığı günden zamanımıza kadar devam etmiştir. İlk ezanı okuyan ve ilk müezzin Hz. Bilal’dir. O devirde onunla birlikte başka müezzinlerin varlı-ğı da bilinmektedir.

Ülkemizde müezzinlik görevi, Diyanet İşleri Başkanlığının seçtiği kişiler tarafından yürütül-mektedir. Müezzin, imamın yardımcısı konumundadır. Bu nedenle müezzin, imam olmadığı zaman, imamın görevlerini yerine getirmekle de sorumludur. Müezzin, ayrıca caminin bakımı ve korunması ile ilgilenir, camiyi namaz vakitlerinde açar, caminin düzenini sağlar.

1 Ebu Davut, Salat, 31.2 Buharî, Ezan 9.

“Ezanı işittiğiniz zaman, müezzinin söylediğini tekrar edin!”

Buharî, Ezan, 7.Hadisi yorumlayınız,

PAYLAŞALIM

Bir müezzinle görüşerek görevleri hakkında bilgi alınız. Edindiğiniz bilgi-leri arkadaşlarınızla paylaşınız.

Ezan okuyan müezzin

16

1. ÜNİTE

1.4. Kur’an Öğreticiliğinin Anlam ve Önemi

Kur’an öğreticiliği, Kur’an-ı Kerim’i okumayı bil-meyenlere öğretmek demektir. Diyanet İşleri Başkanlığı-na bağlı Kur’an kurslarında görev yapan din görevlilerine Kur’an öğreticisi denilmektedir.

Kur’an-ı Kerim’i okumayı hem öğrenmek hem de öğretmek önemlidir. Peygamberimiz bu konuda şöyle buyurmuştur: “Sizin en hayırlınız Kur’an’ı öğrenen ve öğretendir.”1 Bütün Müslümanların ibadetlerinde okuyacakları kadar Kur’an ezberle-meleri ve onu rehber edinebilmeleri için mealini okumaları gerekir.

Din görevlileri, isteyen herkese Kur’an-ı Kerim’i öğretmek için gayret ederler. Kur’an öğreti-cisi ise kurslarda düzenli bir şekilde bu görevi yürü-tür. Öğrencilerin Kur’an-ı tecvitli, hatasız bir şekilde güzel okumalarını sağlar. Kısa surelerden başlayarak Kur’an’ın bir kısmını ezberlemelerine yardımcı olur. İstekli ve yapabilecek durumda olanlara hafızlık yap-tırır.

1 Buharî, Fedailu’l-Kur’an, 21.

“Hafızasında Kur’an’dan hiç ezber bulunmayan kişi harabe ol-muş bir ev gibidir.”

Tirmizî, Sevabu’l-Kur’an, 18.Hadisi yorumlayarak Kur’an

öğrenmenin önemini vurgulayınız.

BİLGİ KUTUSUDiyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi’nin 108. maddesinde

belirtilen müezzinin görevlerinden bazıları şunlardır: Camiyi müftülükçe tespit edilecek zamanlarda ibadete açmak ve kapatmak. • Namaz vakitlerinde, vakit cetveline göre ezan okumak. •

Vakit namazları ile cuma, bayram, teravih ve cenaze namazlarında ibadetin gerektir-• diği her türlü müezzinlik hizmetlerini yapmak, gereken hâllerde tekbir almak ve sala vermek. Camilerdeki ses cihazları ile diğer teknik araç ve gereçlerin bakımını, korunmasını ve • çalışır durumda bulundurulmasını sağlamak. Cami minaresi ve ses cihazının ibadet maksadı dışında kullanılmasına engel olmak. • Ehil olmayan kimselere ezan okutmamak, müezzinlik yaptırmamak. • İsteyen vatandaşlara Kur’an-ı Kerim okumayı öğretmek ve dinî bilgiler vermek ko-• nusunda imam-hatibe yardımcı olmak. Müftülükçe yapılacak program gereğince mukabele okumak, gerektiğinde dinî gün • ve gecelerde düzenlenecek programlarda görev almak. Medeni Kanuna göre akdedilen nikâhtan sonra olmak üzere isteyenlere evlenmenin • dinî merasimini icra etmek. İmam-hatibin bulunmadığı zamanlarda imam-hatiplik görevlerini de yapmak.•

17


1.5. Din Görevliliğinin Gerektirdiği Nitelikler

Din görevliliğinin gerektirdiği bazı kişisel özellikler vardır. Bunları; görevini benimseme, gö-revin gerektirdiği bilgi ve beceriye sahip olma, ihlas ve samimiyet olarak sıralamamız mümkündür.

İslam, insanların yararı-na olan ilkeler getirmiştir. Müs-lümanlara da her alanda başarılı ve örnek olmayı, güzeli ortaya koymayı emretmiştir. Din gö-revlisi de yaptığı işi severek yapmalı ve faydalı olabilmek için gerekli çabayı göstermeli-dir. Görevini sorumluluk bilinci içerisinde güzel bir şekilde ye-rine getirmelidir.

Din Görevliliğinin Gerektirdiği Nitelikler

Din Görevliliğinin Ge-rektirdiği Kişisel Özel-likler1. Görevini benimseme2. Görevin gerektirdiği bilgi ve sanata sahip olma3. İhlas ve samimiyet

Din Görevliliğinin Gerek-tirdiği Toplumsal Özellik-ler1.Temsil2. Tanıma3. Toplumsal dayanışma4. İletişim 5. Güven 6. Meslektaşlarıyla iş birliği

SÖYLEŞİ YAPALIM

Bir Kur’an kursuna giderek orada yapılan eğitim-öğretimle ilgili Kur’an öğreticisiyle söyleşi yapınız.


belirtilen Kur’an kursu öğreticilerinin görevlerinden bazıları şunlardır: Kurs öğrencilerine usulüne göre Kur’an-ı Kerim’i yüzünden okumayı öğ-•

retmek. Tecvit konularında bilgiler vererek Kur’an-ı Kerim’i bu kurallara uygun •

okumayı öğretmek. Hafızlık yapmak isteyenlere, Kur’an-ı Kerim’i usulüne göre ezberletmek. • Namaz sureleri ile dualarının aslına uygun okunuşlarını sağlamak, ezberletmek ve • meallerini öğretmek. Müfredat programına göre öğrencilere itikat, ibadet ve ahlak konularında bilgiler ver-• mek ve ibadetlerin yapılışını uygulamalı olarak öğretmek. Kursun temiz ve düzenli tutulmasını sağlamak. • Ramazan ayı ile dinî gün ve gecelerde müftülükçe verilecek görevleri yapmak.•

18

1. ÜNİTE

Din görevlisi, görevinin önemli olduğunu bilir. Bu konuda Peygamberimizi kendisine örnek alır. Bildiklerini yaşamaya, irşat, tebliğ ve davette bulunmaya çalışır. Yaptığı işi güzel yapması, gö-revini sevmesi ve söylediklerini davranışlarıyla göstermesi onun görevini benimsediğini gösterir. Peygamberimiz bir hadisinde, “Allah yaptığı işleri güzel ve sağlam yapanı sever.”1 buyurarak işlerini güzel yapanları övmüştür.

Her görev, belli bir bilgi birikimi gerektirir. Sadece bilgi sahibi olmak, başarılı olmak için yeterli değildir. Çünkü elde edilen bilgileri uygulayabilme becerisi de en az bilgiler kadar önemlidir. Din görevlisi, mesleğiyle ilgili yeterli bilgi sahibi olmalıdır. Bilgi düzeyi, din görevlisinin kendisine güvenini ve toplumdaki etkisini artırır. Diğer taraftan bilmediği konularda ise bilgiye ulaşılabilecek kaynakları bilmesi gerekir. Din görevlisi elde ettiği bilgileri insanlara en güzel şekilde sunacak bilgi ve beceriye de sahip olmalıdır. Bu nedenle kendisinden beklenen görevlere önceden hazırlıklı olma-lıdır.

Din görevlilerinde bulunması gereken özelliklerden biri de ihlas ve samimiyettir. Din görevli-si, inanç, fikir, söz ve davranışlarında önderlik ettiği insanlara örnek olacak nitelikte ihlas ve samimi-yete sahip olmalıdır. Söz ve davranışlarında sırf Allah’ın rızasını umarak hareket etmeli, yaptığı gö-revin karşılığında şahsi ve maddi bir çıkar beklememelidir. Ayrıca din görevlisi, her tür gösterişten, yapmacık hareketlerden kaçınarak sözü, işi, giyim kuşamı, yeme içmesi, oturup kalkması itibarıyla ölçülü ve samimi olmalıdır. Çünkü samimiyet söylediğini yapmayı, söz ve davranışlarda uyumlu olmayı gerektirir.

Din görevliliğinin gerektirdiği bazı toplumsal özellikler vardır. Bunları şu şekilde açıklayabi-liriz:

Temsil Gücü: Her insan yaptığı işi veya mesleği temsil eder. Din görevlisi de İslam dinini, bütün Müslümanları, bağlı olduğu Diyanet İşleri Başkanlığı Teşki-latını ve meslektaşlarını temsil eder. Bu önemli bir sorumluluktur. Her din görev-lisi bu sorumluluğun bilincinde olmalı ve buna uygun hareket etmelidir.

İnsanları Tanıma: Din görevlisi, insanı ve içinde yaşadığı toplumu iyi ta-nımalıdır. İçinde yaşadığı toplumsal şart ve özellikleri çok iyi değerlendirmelidir.

Peygamberimiz, sahabilere şu tavsiyede bulunmuştur: “Sizden kim halka namaz kıldırırsa namazı (kısa) tutsun. Zira cemaatte zayıf, sakat, hasta ve ihtiyaç sahibi olanlar vardır…”2

1 Suyutî, el-Camiu’s-Sağir, C 1, s.126.2 Buharî, Ezan, 62; Müslim, Salat, 186.

19


Toplumsal dayanışma: Toplumda yaşamanın getirdiği sevinçlerin paylaşılması ve sıkıntıların giderilmesindeki iş birliğine toplumsal dayanışma denir. Din görevlileri toplum içerisinde bunu teş-vik etmenin yanında kendileri de bu dayanışmada yer almalıdır. Ayrıca din görevlilerinin katılımcı olması, hizmet alanını cami ile sınırlamayıp toplumun her alanına hizmet götürmesi gerekir. Örneğin, mahallesinde bulunan hastayı ilk önce din görevlisi ziyaret etmeli ve cemaati de buna teşvik etmelidir.

İletişim: Din görevlisi kadın, erkek, çocuk, yaşlı ve genç, Müslüman veya Müslüman olmayan herkesle iletişim kurabilmelidir. İnsanları oldukları gibi kabul etmeli, onlara değer vermeli ve kimseyi dışlamamalıdır.

Güven: Din görevlisi, insanlara her konuda güven vermeli ve onlara, işlerini istişare edecek ka-dar da yakınlık göstermelidir.

Meslektaşlarıyla iş birliği: Din görevlisi, üst-lendikleri hizmetlerdeki verimliliği artırmak ve top-lumsal problemleri çözmek için meslektaşlarıyla iş birliği yapmalı, örnek bir dayanışma sergilemelidir.

2. Din Hizmetlerinde Kendini ve Hedef Kitleyi Tanıma

Hizmet alanlarında başarılı olabilmenin ön şartı, hizmet veren kişinin kendisini, çevresini ta-nıyıp buna göre hareket etmesidir. Din görevlileri de hizmetlerinde başarılı olabilmek için öncelikle kendilerini tanımalıdır.1

İnsan, içinde yetiştiği çevreden etkilenir. Bununla birlikte doğuştan getirdiği çeşitli özellikleri ve yetenekleri vardır. Bunları geliştirip kullanma imkânına da sahiptir.

İnsan, özü itibariyle değerli bir varlıktır. Kur’an-ı Kerim’de bu durum şu şekilde ifade edil-mektedir: ąƇĈɀĊȪĆǩ Ĉȸ ĆȆ ĊǵĆǕ ɄĈȥ ĆȷǠ ĆȆȹĈĊɋǟ ǠĆȺĊȪĆȲ Ćǹ ĊǼĆȪĆȱ “Gerçek şu ki biz insanı en güzel şekilde yarattık.”2 Kişi kendine verilen bu değerin farkında olmalı, kendine saygı duymalıdır.

1 Cemal Tosun, Recai Doğan, Hitabet ve Meslekî Uygulama Ders Kitabı, s. 26.2 Tîn suresi, 4. ayet.

ARAŞTIRALIMÇevrenizdeki insanların din görevlilerinden ne gibi beklentileri vardır?

Araştırınız.

20

1. ÜNİTE

İnsanın kendisiyle, toplumla, bütün dünyayla barışık olması kendini tanımasıyla mümkündür. Bir din görevlisi gerektiğinde öz eleştiri yapabilmelidir. Kişilik açısından kendini tarafsız olarak değerlendirebilmelidir. Kişilik özelliklerini, kabiliyetlerini, becerilerini anlayabilmeli, nefis muha-sebesi yapabilmelidir.

Kendini iyi tanıyan bir din görevlisi zamanı iyi kullanır. Sahip olduğu, güç, yetenek ve imkân-ları bilir ve yeteneklerini geliştirmeye çalışır. Böylece mesleğini daha iyi yerine getirir ve insanlara faydalı olur.

İyi hizmet verebilmek, hizmet verilecek birey ve toplumu yani hedef kitleyi iyi tanımaya bağ-lıdır. Günümüzde toplum gelişmekte, ihtiyaçları farklılaşmaktadır. Nüfus artışı, teknolojik ve sosyal alandaki hızlı gelişmeler, değişmeler, kişileri ve toplumu büyük ölçüde etkilemektedir. Toplumsal değişme ve gelişme beraberinde bazı problemleri de getirmektedir. Dolayısıyla din görevlisinden beklentiler de değişmektedir. Bütün bunların farkında olan din görevlileri toplumun beklentilerine cevap verebilecek şekilde kendilerini yetiştirmelidirler.

Din görevlisinin, cemaati tanıması, onların ihtiyaç ve beklentilerine doğru karşılık vermesine yardımcı olur. Toplum; yaş, akıl, eğitim düzeyi, öğrenme isteği, cinsiyet gibi nitelikler bakımından birbirinden farklı bireylerden oluşur. Din görevlisi bu farklılıkları dikkate alarak dini en güzel şekil-de onlara ulaştırmalıdır.

Din görevlisi cemaatle iç içe olmalıdır. Onlarla güven, sevgi ve saygıya dayalı, seviyeli bir iletişim kurmalıdır. Karşısına gelen insanları, özenli ve dikkatli bir şekilde dinlemeli ve anlamaya çalışmalıdır. Rehberlik yaparak doğru yönlendirmede bulunmalıdır. Kişilerle konuşarak onların özel-likle kendi problemlerine kendilerinin çözüm bulmalarına yardımcı olmalıdır.

3. Din Hizmetlerini Zorlaştıran ve Engelleyen Sorunları Tanıma

Dinin kendine has özellikleri, prensipleri, evrensel yönleri ve kutsal değerleri vardır. Dinin bireysel ve toplumsal yönleri bulunmaktadır. Hemen herkesin din konusunda bilgi, yorum, duygu, tutum ve davranışları vardır. Din, herkesi ilgilendiren bir özelliğe sahiptir. Bütün bunlar din hizmet-lerinin ne kadar özenle yürütülmesi gerektiğini göstermektedir.

LİSTELEYELİMİlk defa bir yere din görevlisi olarak gittiğinizde öncelikle neler yaparsınız?

Listeleyiniz.• Kendimden önceki görevlilerle görüşürüm.• ....................................................................................................• ....................................................................................................• ....................................................................................................

21


Bir meslek ve hizmet alanı olarak din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen bazı sorunlar vardır. Bu sorunlar bazen din görevlisinin kendisinden bazen cemaatten veya ortamdan kaynaklana-bilir.

Din görevlisinin bilgi yetersizliği, din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen nedenlerin başın-da gelmektedir. Bu nedenle din görevlisi temel dinî bilgiler ve genel kültür bakımından yeterli dona-nıma sahip olmalıdır. Din hizmetlerinde gönüllülük esas olduğu için mesleğini sevmeli, benimsemeli ve işine özen göstermelidir. Cemaati önemseyip vaktinde görevinin başında olmalıdır.

Din görevlisi ile ilgili bir diğer problem ise işine gereken önemi vermemesidir. Dini ve din gö-revliliği mesleğini gereği gibi temsil edememesi, kendisine yakışmayan ortamlarda ve davranışlarda bulunmasıdır. Ayrıca görev alanını cami ile sınırlı tutup toplumun her kesimi ile yeterli derecede iletişim kurmaması da önemli sorunlardan birisidir.

Din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen sorunlardan bir kısmı ise cemaatten kaynaklanır. Cemaatten kaynaklanan sorunların temelinde, onların yaş, cinsiyet ve kültür seviyelerine göre ilgi, bilgi ve beklenti farklılıkları bulunmaktadır. Örneğin, gençler din görevlisinden kendileriyle iletişim kurmasını beklerken, bazı yaşlılar gençlerle iletişim kurmayı bir hafiflik olarak görebilmektedir. Bu tür sorunların önüne geçmek için din görevlileri, insan ilişkileri, iletişim, sosyal ve kültürel bakım-dan kendilerini geliştirmelidirler.

Din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen sorunlardan bazıları da ortamdan kaynaklanmakta-dır. Din hizmetlerinin gerçekleştiği ortam her yönüyle hizmetlerin başarılı veya başarısız olmasında önemli bir etkiye sahiptir. Örneğin, bulunulan yerin büyüklüğü, biçimi, rengi, aydınlanma derecesi, ısısı, ses düzeni gibi birçok faktör din hizmetlerinin gerçekleşmesini olumlu veya olumsuz yönden etkilemektedir. Din görevlisi bütün bunları göz önünde bulundurmalı ve din hizmetlerini yerine ge-tirirken ortamın özelliklerine dikkat etmelidir. Örneğin, din görevlisi camiyi daha ferah, temiz ve kullanışlı hâle getirmek için çeşitli önlemler almalıdır.

4. Din Hizmetlerinde İletişim

İletişim; bilgi, düşünce, duygu, tutum ve davranış biçimlerinin, bir insandan diğerine aktarıl-ması sürecidir. İletişim hem bireysel hem de toplumsal bir süreçtir. Dolayısıyla iletişim, din hizmet-lerinde başarıyı etkileyen temel faktörlerden birisidir. Din hizmetlerinin yerine getirilmesinde, din görevlileri toplumla veya fertlerle hem cami içinde hem de dışında iletişim hâlindedirler.

PAYLAŞALIM

Bir din görevlisi ile din hizmetlerinde karşılaştıkları zorluklar ve çözüm öne-rileri hakkında konuşunuz. Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız.

22

1. ÜNİTE

İnsanları iyiye, doğruya ve güzele yönlendirmek, toplum içinde birlik ve beraberliği sağlamak kolay değildir. Bu nedenle din görevlisi sabırla, fedakârlıkla görevine devam etmeli, söyleyeceği sözleri itina ile seçmelidir. Söylediğinin dinleyenler tarafından nasıl anlaşılabileceğini dikkate al-malıdır. Kime, neyi, nasıl ve nerede söyleyeceğini bilmeli, karşısındaki kişinin anlayacağı bir üslup seçmelidir.

4.1. İletişimin Önemi ve Temel İlkeleri

İletişim, günümüzde üzerinde önemle durulan bir kavramdır. Hem bireysel hem de toplum-sal bir süreçtir. Özellikle eğitim ve insan ilişkileri alanlarında temel bir kavram hâline gelmiştir. Günlük hayatta, belirli bir sosyal çevre içinde yaşayan insanlar, farkında olsunlar ya da olmasınlar birbirleriyle iletişim içerisindedirler. İletişim kurmak için belirli bir davranış göstermek gerekmez. Hiçbir davranışta bulunmama da bir iletişim biçimidir. Bu nedenle konuşmak kadar susmak, bir şey söylemek veya sadece gülümsemek de iletişim süreci içinde anlamlı bir ileti oluşturur.1

İletişim, eğitim ve insan ilişkilerine dayalı hizmetlerin temelini oluşturur. Hizmetlerin yerine getirilmesi ve amacına ulaşması için iletişimin sağlıklı olması gerekir. Çünkü hizmeti veren kişi ulaştırmak ve paylaşmak istediği bir mesaja sahiptir. Bu mesajını, hizmet vermek istediği kişi veya kişilere belli bir yolla ulaştırmak ister. Böylece karşısındaki insanda bir davranış oluşturmayı amaç-lar. İletilen kişi bu davranışı kazanıp kazanmadığını bir şekilde iletene yansıtır. Bu süreç böylece sürüp gider.

Din hizmetlerinde de din görevlisi yukarıda dile getirilen aynı süreci takip ederek muhatapla-rıyla iletişim kurar. Dinî konularda insanlarla bilgi paylaşımında bulunur. Bu nedenle din görevlisi için iletişim bilgi ve becerisi oldukça önemlidir.

Başarılı bir iletişim için öncelikle karşımızdaki kişileri olduğu gibi kabul edip onlara saygı duymalıyız. Onların önemli ve değerli olduklarını hissettirmeliyiz. Muhataplarımızın bilgi seviye-lerini ve ihtiyaçlarını dikkate alarak anlayacakları bir dille konuşmalıyız. Dışlayıcı ve incitici bir dil

1 Cemal Tosun, Recai Doğan, Hitabet ve Meslekî Uygulama Ders Kitabı, s. 40.

YAZALIM“Söz insanın esiridir, ağızdan çıktıktan sonra insan onun esiri olur.” sözüyle

verilmek istenen mesajı açıklayan bir yazı yazınız.

DRAMA YAPALIMİmam ile cemaat arasındaki iletişim nasıl olmalıdır? Drama yaparak gös-

teriniz.

23


kullanmaktan kaçınmalıyız. Konuşurken doğal davranmalı, yapmacık ve abartıdan uzak durmalıyız. Ayrıca beden dilinin de iletişimde önemli rol oynadığının farkında olmalıyız.

Sağlıklı bir iletişim için neyi, ne zaman, nerede ve nasıl söyleyeceğimizi bilmeliyiz. Anlattık-larımızı örneklerle somutlaştırmalıyız. Bu hususlara dikkat ettiğimiz sürece iletişimde başarı sağlar ve insani ilişkilerimizi daha olumlu bir biçimde gerçekleştiririz.

4.2. İletişimin Temel Unsurları

İletişim, karşılıklı bilgi, duygu ve düşünce alışverişidir. İletişimi meydana getiren unsurlar sırasıyla; kaynak, ileti, kanal ve alıcıdır. Bu öğelerin harekete geçmesiyle iletişim gerçekleşir.

İleten (kaynak): Haber ya da bilgiyi alıcı durumunda olana göndereni temsil eden kavramdır. Kaynak; bilgi yayan, kendisinden bilgi edinilen herhangi bir kişi, bir olay veya bir makine olabilir. Haber veren mesaj iletendir. İleti (mesaj): Kaynaktan çıkan bilgi, haber, olay, düşünce ve duygu me-saj anlamındadır. İletilecek olandır. İletiş biçimi (kanal): İletilen mesajı kaynaktan alıcıya ulaştıran yoldur. İletilen (alıcı): Kaynaktan gönderilen iletiyi algılayan, alan unsura alıcı denir. Alıcı kendisine ulaşan iletiyi geriye başkalarına yansıttığı zaman tepkisini ortaya koyarken kendisi kaynak durumu-na dönüşür.1

Din hizmetlerinde kaynak din görevlisi, ileti dinî bir mesaj, iletilen ise cemaattir. İletinin ulaş-tırıldığı kanal ise kullandığı araç-gereç ile yöntem ve tekniklerdir. Örneğin, kaynak kişi olarak ver-diğiniz vaazda, sizi dinleyen pek çok alıcı vardır. Gönderdiğiniz ileti aynı olduğu hâlde, her alıcının algılaması kendine özgü olduğundan camiden herkes farklı izlenimler ve yorumlarla çıkar. Bunun için bir din görevlisinin, din hizmeti götürürken kendisinin bir kaynak olduğunu, cemaatin alıcı ol-duğunu unutmaması gerekir.

İletişimin başarılı olabilmesi için iletişim ögelerinin işlevlerini iyi bilmemiz gerekir. Bu da din hizmetlerinde daha başarılı olmamızı sağlar. Örneğin, din görevlilerinin cemaate dinî konularda bilgi öğretebilmesi, dinî tutum ve beceri kazandırabilmesi iyi bir iletişimin kurulmasına bağlıdır.


İLETİ(MESAJ)

İLETEN(KAYNAK)

İLETİLEN(ALICI )

İLETİŞ BİÇİMİ(KANAL)

BELİRTELİMSınıf ortamında iletişimin temel unsurlarının karşılıkları nelerdir? Belirti-

niz.

24

1. ÜNİTE

4.3. İletişimde Dil ve Beden Dilinin Önemi

İnsanlar konuşarak arzu, istek, duygularını, düşüncelerini, yaşadıkları tecrübe ve bilgilerini başkalarına akta-rırlar. Konuşma günlük hayatımızın bir parçasıdır. Örneğin, bir gün içerisinde yakınlarımızla, çevremizdekilerle, ar-kadaşlarımızla günün olayları üzerinde konuşuruz. Medyadan okuduklarımızı, duyduklarımızı, kişisel ve toplumsal so-runlarımızı birlikte değerlendiririz. Bu sorunlar üzerindeki düşüncelerimizi açıklar, görüş alışverişinde bulunur ve tecrübelerimizi paylaşı-rız. Bütün bunlar toplum içinde yaşamanın bir sonucu ve günlük hayatın bir parçasıdır.

Konuşma, günlük bir ihtiyaç olduğu gibi iş hayatımızın da vazgeçilmez bir aracıdır. İş haya-tında başarılı olmak, insanlarla daha iyi iletişimde bulunmak, büyük ölçüde konuşma ve düşüncele-rimizi açıklamadaki yeterliliğimize bağlıdır.

Konuşma, en etkili iletişim araçlarındandır. İnsanlar konuşarak karşılıklı görüş alışverişinde bulunur ve tecrübelerini birbirleriyle paylaşırlar. Bazı insanlar sıradan bir konu üzerinde bile kendile-rine inandırarak zevkle ve dikkatle dinletirler. Bundan dolayı dilin kullanımı hayatımızda çok önemli bir yere sahiptir.

Konuşma, geniş anlamda sözlü bir iletişim biçimi olduğuna göre temel aracı sözcüklerdir. Söz-cükleri cümle içinde yerinde kullanma, her birinin ses ve anlam hakkını verebilme, açıklayıcı bir dil kullanma, konuşmamızın etkisini ve güzelliğini art-tırır.

Konuşmacılar, üzerinde konuştukları konu-nun içeriğine, konuşmadaki amaçlarına, muhatapla-rın ilgi, istek, ihtiyaç ve seviyelerine, konuşma ye-rine ve zamanına göre farklı üslup tercih edebilirler. Her konuşmacı gibi din görevlisi de konuşmalarında kullanacağı dile özen göstermek zorundadır.

İnsanlar konuşarak anlaşmanın yanında, be-den diliyle de anlaşabilirler. Beden dili insanların farklı bir anlaşma aracıdır. Beden dili aracılığıyla insanlar duygularını, düşüncelerini, isteklerini ve ihtiyaçlarını başka insanlarla paylaşırlar.

NOT EDELİM

Konuşmayı daha etkili ve güçlü kılan önemli unsurlar şunlardır:

İşitilebilirlik• Akıcılık• Telaffuz• Ses tonu ve vurgular• Kelime hazinesi• Üslup•

25


İnsan hayatı boyunca çoğunlukla farkında olmaksızın beden dilini son derece etkili olarak kullanır. Ancak genellikle bedenini, cümleleri kontrol ettiği gibi kontrol edemez. Bedenimiz olaylara veya durumlara karşı kendiliğinden tepkiler verir. Gerçek duygu ve düşüncelerimizi cümlelerin ar-kasına gizlemek belki mümkündür. Ama beden dilimizi gizlememiz çoğu kere mümkün olmayabilir. Duygu ve düşüncelerin anlaşılmasında cümlelerden daha çok beden hareketleri esastır.

Beden dili, jest ve mimiklerle gerçekleşir. Yüz kaslarının bir anlam ifade etmek için kullanımı mimikleri; baş, el, kol, ayak, bacak hareketleri ya da bedenin tümünü kullanmak jestleri oluşturur. Hareketsiz bir elin yere doğru hareket etmesinde, düz duran bir alnın kırışmasında olduğu gibi jest ve mimik her zaman değişimle ilgilidir.

Jest ve mimikler bazen isteyerek bazen de kendiliğinden hatta istenmedik hareketler olarak ortaya çıkar. Ancak hepsinin bilinçli ya da bilinçsiz bir nedeni, bir amacı vardır.

Jest ve mimikler, duygu ve düşünceleri destekleyen, onları somut hâle getiren hareketlerdir. Örneğin, bir şeyi istediğimizi ya da onayladığımızı belirtmek için başımızı aşağı doğru sallamamız bu grupta yer alan jestlerdendir.

Yüz ifadeleri, el kol hareketleri, bakışlar da insanın duygu ve düşüncelerini dile getirir. Sağlık-lı bir iletişim için beden dilinin dikkate alınması gerekmektedir.

BİLGİ KUTUSUKişilerle yüz yüze iletişimimizde beden dilinin çok önemli rolü vardır. Yüz

yüze iletişimin yapılandırılmasında ortalama olarak sözcükler %10, ses tonu %30 ve beden dili %60 oranında rol oynar. Bu oranlar kişiler arası ilişkilerin ve iletişim ortamının özelliklerine göre artma ve eksilme gösterse de beden dilinin iletişimdeki rolünü reddedilemez bir biçimde ortaya koymaktadır.

ÖFKE

HAYRET

TİKSİNTİ

MUTLULUK

Biyo- Psikolojik Temel Duyguların Yüze Yansıması

KORKU

ÜZÜNTÜ

26

1. ÜNİTE

ÖZ DEĞERLENDİRMEİletişimde dil ve beden dilini kullanırken etkili olup olmadığınızı anlamak için kendinizi değerlendiri-niz. Bunun için aşağıdaki yargılardan size uygun olan seçeneklere (X) işareti koyunuz.

Öz değerlendirme Bunu çok iyi yapabiliyorum.

Bunu kısmen yapabiliyorum.

Bunu yapamıyorum.

Söylediklerimi karşımdakiler kolayca anlayabi-liyor.Düşüncelerimi açık ve etkili bir biçimde belir-tebiliyorum.Sözcükleri telaffuz ederken dil yanlışları yapmı-yorum.Sesimi, duygu ve düşüncelerimi zenginleştire-cek bir yönde kullanabiliyorum.Akıcı bir biçimde konuşabiliyorum.Konuşmalarımda beden dilini etkili bir şekilde kullanabiliyorum.Anlattıklarımın önemine, değerine inanıyorum.Beni dinleyenlerin ilgisini dağıtacak, ayrıntılar-dan kaçınabiliyorum.Sözü başka alanlara kaydırıp konunun dışına çıkmıyorum.

4.4. Din Hizmetlerinde İletişim Sorunları

İnsanlar, ne kadar iyi niyetli ve anlayışlı olurlarsa olsunlar, aralarında zaman zaman anlaşmaz-lıkların çıkması kaçınılmazdır. İhtilaf ve tartışmanın çıkmasını önlemek ancak kızgınlık ve kırgınlık duygularını kontrol ederek mümkün olur.

Birbirleriyle iletişim kuran kişiler arasında sorunların çıkması doğaldır. Ne var ki bu sorunlar yüzünden ilişkinin bozulması normal değildir. İnsanlar aralarında çıkan sorunları birbirlerini daha iyi anlayabilmek için bir araç olarak kullanıp dostluklarını pekiştirebilirler.

BİLGİ KUTUSUKişiler arasında sorun çıkmasına neden olabilecek davranışlar ve bunun so-

nucunda meydana gelen düşüncelerden bazıları şunlardır:• Aşırı genelleme• Kutuplaştırma• Kişiselleştirme (üzerine alma)• Mutlakçılık (“meli”-”malı” konuşma)• Değiştirme gayreti• Keşkecilik

27


Bir meslek ve hizmet alanı olan din hizmetleri yerine getirilirken bazı çatışma ve sorunların çıkması doğaldır. Din görevlileri din hizmetini yaparken iletişim kurmak zorunda oldukları her yaş ve kültür seviyesinden insanla karşılaşabilirler. Cemaatin yapısı, eğitim düzeyi, sosyal statüsü, eko-nomik durumu, yaşı gibi faktörler iletişimi büyük ölçüde etkiler. Örneğin, cemaatin bir kısmı çocuk-ların gürültülerini bahane ederek onların camiye gelmemelerini, bir kısmı ise mutlaka gelmelerini ister. Bir kısmı namazların uzatıldığından, bir kısmı ise kısa tutulduğundan şikâyet edebilir. Din gö-revlisinin anlattıklarından bir kısmı memnunken bir kısmı şikâyetçi olabilir. Bu nedenle din görevlisi her kesimi ikna edici ve kuşatıcı olmalıdır.

İletişimin kaynağı, yapıldığı ortam ve içeriği gibi etkenler dinî iletişim sürecini etkiler. Yanlış olarak yapılan bir dinî iletişim bazen dinî tutumların olumsuz ve ters yönde değişmesine neden ola-bilir. Bu nedenle din görevlisi üslup konusunda hassas olmalıdır.

Din görevlisinin, din hizmetleri alanında ortaya çıkabilecek sorunları aşabilmesi için bazı ye-terlilikleri kazanmış olması gerekir. Örneğin, cemaatin yapısından haberdar olmak, iletişim teknikle-rini bilmek ve becerilerini artırmak üzere çalışmak bu yeterliliklerden bazılarıdır.

Din hizmetlerinde iletişimde ortaya çıkabilecek sorunları tek tek tespit etmek mümkün değil-dir. Ancak yukarıdaki iletişim sorunlarının din hizmetlerinde de geçerli olduğu bilinmektedir.

Din görevlisinin güler yüzlü ve tatlı dilli olması, herkese sevgi ve saygı ile yaklaşması, bilgi ve becerisi ile cemaatine kendini kabul ettirmesi gerekir. Böylece doğabilecek iletişim sorunları en-gellenmiş olur.

TARTIŞALIMSizce din hizmetlerinde karşılaşılabilecek sorunlar neler olabilir? Tartışınız.

28

1. ÜNİTE

ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM

A. Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız.

1. İrşat, tebliğ ve davetin genel ilkeleri nelerdir? Açıklayınız.

2. Din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen sorunlar nelerdir? Sıralayınız.

3. Din görevliliğinin gerektirdiği özellikler nelerdir? Yazınız.

4. Din hizmetlerinde kendini ve hedef kitleyi tanıma niçin önemlidir? Belirtiniz.

5. Din hizmetlerinde iletişimin önemi nedir? Söyleyiniz.

B. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi din görevlilerinin sorumluluklarından birisi değildir?

A) Namaz vakitlerinde camide bulunmak.

B) İnsanların bütün sorunlarına çözüm üretmek.

C) İnsanları irşat etmek.

D) İsteyenlere Kur’an okumayı öğretmek.

E) Söz ve davranışlarıyla insanlara örnek olmak.

2. Aşağıdakilerden hangisi din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen sebeplerden biridir?

A) Din görevlisinin kendini geliştirmesi

B) Mesleki alanla ilgili eksikliklerini tamamlamak için çok okuması

C) İnsanlarla iyi iletişim kurması

D) Görevini aksatmaması

E) İnsanların her işine karışması

3. Aşağıdakilerden hangisi iletişimin temel unsurlarından değildir?

A) Kaynak B) Alıcı C) Mesaj D) Kanal E) Zorlama

4. Aşağıdakilerden hangisi din görevlisinin sorumluluklarını yerine getirirken dikkat etmesi gereken özelliklerinden biridir?

A) Kendini ve hedef kitleyi iyi tanımalıdır. B) Spor yapmayı sevmelidir.

C) Sadece namaz vakitlerinde cemaatle iletişim içinde olmalıdır.

D) Muhataplarına mesafeli yaklaşmalıdır.

E) Her şeyi bilmelidir.

29


C. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanı “D”, yanlış olanı “Y” ile işaretleyiniz.

(…) Duygu ve düşüncelerin anlaşılmasında cümleler değil, beden dili esastır.

(…) İrşat, hakkı ve hakikati anlatmak, İslam esaslarını öğretmektir.

(…) Din hizmeti, dinî konularda kişilerin ve toplumun ihtiyacı olan ve onlara yararlı olacak işlerin yapılmasıdır.

(…) Din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen sorunların hepsi cemaatten kaynaklanır.

(…) Din görevlisinin iyi hizmet verebilmesi, hizmet verilecek birey ve toplumu yani hedef kitleyi iyi tanımasına bağlıdır.

Ç. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen ifadelerden uygun olanları ile dol-durunuz.

(İmam, müezzin, hatip, imamlık, din görevlisi, Diyanet İşleri Başkanlığı, iletişim, tebliğ)

1. Din hizmetleri ile ilgili görevleri yerine getirenlere ………….. …………. denir.

2. Cemaatle kılınan namazlarda kendisine uyulan kişiye …….., yapılan bu göreve …….., ezan okuyana …………, topluluk karşısında etkili ve güzel konuşana ise …………. denir.

3. Ülkemizde din hizmetlerini ………… ………….. …………. yürütmektedir.

4. Bilgi, düşünce, duygu, tutum ve davranış biçimlerinin, bir insandan diğerine aktarılması sürecine ……………. denir.

30


1. Duygu ve düşüncelerinizi muhataplarınıza nasıl ifade edersiniz? Düşününüz.

2. Sizi etkileyen bir konuşmada konuşmacının hangi özelliklerinden etkilendiğinizi defterinize yazınız.

3. Katıldığınız bir konferans, sempozyum veya panele dair gözlemlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

4. Dinî hitabette konuşmacıda hangi özelliklerin olması gerektiğini defterinize yazınız.

HİTABET VE DİNÎ HİTABET2.ÜNİTE

Konferans

31

Hitabet ve Dinî Hitabet

1. Hitabet ve Türleri

İnsan, yaratılışı gereği diğer insanlarla bir arada bulunur ve onlarla iletişim kurar. Bu iletişimi sağlayan olguların başında ses, işaret, resim, yazı ve söz gibi birtakım unsurlar gelir. İnsan, bunlardan birini veya birkaçını kullanıp kendini ifade eder ve başkaları ile iletişime geçer. Sözlü iletişimin etkili olması, konunun planlı, metotlu ve bir amaca yönelik sunulmasına bağlıdır. Bu da dilin inceliklerini kullanarak yapılan konuşmayla mümkündür. Bu konuşmaya hitabet, konuşana da hatip denmekte-dir.

Hitabet; belirli bir mekânda, bir hatibin dinleyici kitlesine ulaştırmak istediği mesajı, etkili ve güzel bir konuşmayla sunmasıdır. Hatip; bilgi, duygu ve düşüncelerini muhataplarına ikna edici ve etkileyici bir üslupla sunar.1

İhtiyaçlara göre düzenlenerek hazırlanıp aktarılan bilgiler, hitabetin konusunu oluşturur. Bu ihtiyaçlar dinleyicilerin özelliklerinden kaynaklanabileceği gibi, özel günleri veya genel durumları da kapsayabilir. Bu nedenle konularına göre hitabet, değişik türlere ayrılır. Ayrıca hitabet, konuşma-nın yapıldığı mekân, hatibin özellikleri, hitabetin tarzı ve sunuş biçimi açısından da çeşitli şekillerde olabilir.

Konularına göre hitabet türleri şunlardır:

Siyasi hitabet: Değişik zaman ve mekânlarda siyasetçilerin, siyasetle ilgili yaptıkları konuş-malardır.

Askerî hitabet: Bir savaş esnasında veya barış durumunda, genelde komutan konumunda olan bir kişi tarafından askerlere hitaben yapılan, motive edici veya bilgilendirme amaçlı konuşmalardır. Bu tür konuşmalara tarih kitaplarında sıkça rastlayabiliriz. Tarihe geçmiş askerî hitabet örnekleri olarak; Alparslan’ın Malazgirt Savaşı öncesi yaptığı konuşma, Tarık b. Ziyad’ın İspanya Seferi’nde ordusuna yaptığı konuşma ve Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı sırasındaki konuşmalarını sayabiliriz.


HİTABET TÜRLERİ

Konuları Yönünden Hitabet Türleri:

Siyasi hitabet• Askerî hitabet• Akademik hitabet• Hukuki hitabet• Dinî hitabet•

Şekil Yönünden Hitabet Türleri:Panel • Sempozyum• Monolog• Diyalog• Seminer• Kurs• Münazara•

Konferans• Tören konuşmaları• Nutuk• Hitabe• Sohbet• Açık oturum• Medya konuşmaları•

32

2. ÜNİTE

Akademik hitabet: Bilimsel konuların ele alındığı konuşmalardır. Bu konuşmalarda konular, alanında uzman olan insanlar tarafından bilimsel bir anlayış ve üslupla sunulur.

Hukuki hitabet: Mahkeme ortamında yapılan konuşmalardır. Mahkeme ortamında yapılan ko-nuşmalarda hukuki terimler ağırlıklı olarak kullanılır ve konuşma kanunlar çerçevesinde şekillenir. Bu tür konuşmalar hâkim, savcı, avukat gibi hukuk adamları tarafından yapılan veya yargının hu-zurunda kendini savunmak durumunda olan insanların yaptığı konuşmalardır. Ayrıca hukukçuların farklı ortamlarda, diğer insanları bilgilendirmek amacıyla yaptığı konuşmalar da bu tür içinde değer-lendirilebilir.

Dinî hitabet: Din görevlileri veya ilahiyat alanının uzmanları tarafından yapılan dinî içerikli konuşmalardır. Bu tür konuşmaların vaaz, hutbe, konferans, sohbet vb. değişik şekilleri olabilir. Baş-ta cami olmak üzere farklı mekânlarda dinî içerikli konuşmalar yapılabilir.

Şekline göre hitabet türleri ise şunlardır:

Konferans: Herhangi bir konuyu, bir fikri ya da bir tezi izah için yapılan bilimsel ve akademik konuşmalardır. Konferansta, alanında uzman olan bir insan, bir konuyu enine boyuna, detaylarıyla ele alır. Konfe-ransın gayesi bir şeyler öğretmek, bir ko-nuya yeni yorumlar katmak, bir problemin çözümü konusunda fikir yürütmek olabilir. Konferansta yazılı bir plan esas alınarak konuşma yapılır. Sonunda gerekirse soru-lara yer verilebilir.

Tören konuşmaları: Önemli bir gün, olay veya bir kişiyi anmak amacıyla; önemli bir işin baş-laması veya bitmesinden dolayı yapılan konuşmalardır. Törenlerde genelde yazılı bir metinden kısa ve öz bir konuşma yapılır.

Nutuk: Her düzeyden geniş halk kitlesine, siyasi veya millî konularda bir düşünceyi, bir duy-guyu anlatmaktır. Devlet büyüklerinin yaptığı önceden hazırlanmış konuşmalardır. Nutuk tarzındaki konuşmalarda verilmek istenen mesaj belgeler ve delillerle sunulur. Böylece dinleyicilere güven veren bir konuşma yapılır.

ARAŞTIRALIMPeygamberimiz (s.a.v.), savaşlardan önce müminlere kısa ve etkili konuş-

malar yapmıştır. Bunlardan birinde şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Düş-manla karşılaşmayı arzu etmeyin. Belalardan emin kılması için Allah’a dua edin. Ama onlarla karşılaştığınız zaman da sabredin... ”

Buharî, Cihad, 156.Siz de tarihten askerî hitabet örneklerini araştırınız.

33


Hitabe: Herhangi bir konuyu veciz ve etkileyici ifadelerle bir dinleyici kitlesine kısa ve heye-canlı bir üslupla anlatmaktır. Cuma hutbelerini bu gruba dâhil edebiliriz.

Sohbet: Farklı konulardaki fikir ve düşüncelerin, samimi ve sıcak bir ifadeyle anlatılmasıdır. Sohbetler genelde küçük mekânlarda, az sayıda insan kitlesine yapılan konuşmalardır.

Açık oturum: Bir konu hakkında, alanında uzman olan insanların tartışması, konuyu değişik yönleriyle ele alması, tenkit yoluyla karşılıklı olarak konunun işlenmesidir. Açık oturumu yöneten kişi sırasıyla herkese söz hakkı verir.

Münazara: Karşılıklı olarak iki gru-bun, bir konuyu tartışmalarıdır. Gruplar konunun birbirine zıt iki yönünü savunur-lar, karşılıklı olarak eleştiriler getirirler. Bir başkan yönetiminde yapılan münaza-ralarda yarış havası hâkimdir. Savunulan tezlerin doğruluğunun ispatı beklenir.

Panel: Alanında uzman olan bir-kaç kişinin, bir konunun değişik yönlerini sırasıyla anlatmasıdır. Panelde bir başka-nın yönetimi doğrultusunda konuyla ilgili değişik fikirler ortaya konulur. Tartışma havası değil, sohbet havası vardır. Panel sonrasında dinleyicilerin soruları cevap-landırılır.

Sempozyum: Bir konunun değişik yönleri hakkında, alanında uzman insanların art arda konuş-malar yapmalarıdır. Konuşmacılar belirli sürelerde konuşurlar. Bütün konuşmalar sonunda, konu-nun uzmanı olan kişiler konuyu müzakere eder, eleştiri ve fikirlerini ortaya koyarlar. Sempozyumda konular bilimsel bir üslupla ve yazılı bir metin esas alınarak yapılır. Sempozyuma genelde konu ile ilgili olan insanlar dinleyici olarak katılırlar.

Monolog: Genelde güncel konularda, esprili bir üslupla bir kişinin konuşma yapmasıdır. Mo-nologda jest ve mimikler daha çok kullanılabilir, taklit yapılabilir. Bu tür konuşmalar genelde eğlen-dirme maksadıyla yapılır. Ancak insanları rencide edici ve kırıcı davranışlardan kaçınmak gerekir.

Diyalog: Bir sahnede iki kişinin karşılıklı konuşmasıdır. Bu kimseler herhangi bir konu hak-kında, belirli bir düzen içerisinde karşılıklı olarak düşüncelerini ifade ederler.

MONOLOG YAPALIMHitabette konuşma hatalarını ve diksiyon bozukluklarını konu edinen bir

monolog hazırlayarak sınıfta sununuz.

MÜNAZARA YAPALIMSınıfta iki grup oluşturup “İnsanlar

geçmişte mi daha mutluydu, yoksa şim-di mi?” başlıklı bir münazara yapınız.

34

2. ÜNİTE

Medya konuşmaları: Radyo, İnternet ve televizyon konuşmalarıdır. Bu tür konuşmalar mo-nolog veya diyalog tarzında olabileceği gibi açık oturum veya münazara tarzında da olabilir. Jest ve mimikten daha çok konuşma üslubu ve ses tonu etkilidir. Sesi iyi ayarlama, samimiyet ve inandırı-cılık ön plandadır.

2. Din Hizmetlerinde Hitabetin Yeri ve Önemi

İnsanlar, isteklerini dile getirmek, düşüncelerini yay-mak ve duygularını belirtmek için güzel konuşmaya ihtiyaç duyarlar. Hitabet, fertlerin toplumdaki yerine ve iş hayatında-ki başarısına önemli katkıda bulunur. Bütün bunlar, hitabetin sosyal ve kültürel açıdan önemini gösterir. Ayrıca insanlar, haklarını da bu yolla savunurlar.

Din görevlisi dinî bilgileri aktarırken güzel konuşmalıdır. İnsanlar bilgi ve görgünün yanında güzel konuşmadan da etkilenirler. Bir idarecinin ve bir öğretmenin hitabet kurallarını bilmesi ve iyi bir hatip olması da başarısını büyük ölçüde etkiler.

Din hizmetlerinde, hitabet kurallarına uyularak yapılan konuşmalar, bilgilerin muhataplara verilmesini kolaylaştırır. Güven, saygı ve anlayış ortamının oluşmasına katkı sağlar. Anlaşılmayan kısımların karşılıklı soru ve cevaplarla giderilmesi, konuların daha iyi anlaşılmasına yardımcı olur.

Kur’an-ı Kerim’in gayelerinden biri, in-sanlara öğüt vermek ve onların anlatılanlardan ders almalarını sağlamaktır. Bir ayette bu duru-ma şöyle işaret edilmiştir:

ĈǡǠĆǪ ĈȮĊȱǟ ĆȸĈȵ Ċȴ ćȮĊɆĆȲ Ćȝ ĆȯĆȂĊȹĆǕ ǠĆȵĆȿ Ċȴ ćȮĊɆĆȲ Ćȝ Ĉǃǟ ĆǦ ĆȶĊȞĈȹ ǟȿćȀ ćȭĊǽǟĆȿ...

ĈȼĈǣ Ċȴ ćȮ ćȚĈȞĆɅ ĈǦ Ćȶ ĊȮ ĈǶĊȱǟ Ćȿ“...Allah’ın size olan nimetini ve size

öğüt vermek için indirdiği kitap ve hikmeti düşünün...”1 Nisâ suresinin 63. ayetinde ise “…Onlara öğüt ver ve onların içlerine tesir edecek güzel söz söyle.” buyrularak konuşmanın etkili ve güzel bir üslupla sunulması istenmiştir. Çünkü insanlara hakikatleri anlatmanın en önemli vasıtalarından biri etkili hitabettir.

1 Bakara suresi, 231. ayet.

GRUP ÇALIŞMASISınıfınızda gruplar oluşturunuz. Her bir grup bir hitabet türüyle ilgili

konuşma hazırlasın. Hazırlanan konuşmaları sınıfta sununuz.

“Söz ola kestire başı,Söz ola kese savaşı.”

Yunus EmreYukarıdaki şiirde ne anlatıl-

mak istenmektedir?

DEĞERLENDİRELİM“Mümin kullarıma söyle;

en güzel sözü söylesinler…”İsrâ suresi, 53. ayet.

Yukarıdaki ayeti din hizmetlerinde hi-tabetin önemi açısından değerlendiriniz.

35


Kur’an-ı Kerim’de Peygamberin görevinin insanları uyarmak, Kur’an’ı insanlara anlatmak ve tebliğ etmek olduğu belirtilmiştir: “Ey Peygamber! Biz seni hakikaten bir şahit, bir müjdeleyici ve bir uyarıcı olarak gönderdik. Allah’ın izniyle, bir davetçi ve aydınlatan bir kandil olarak (gönderdik). ”1 Peygamberimiz, kendine verilen bu görevi hakkıyla yerine getirmiş, insanlara Allah (c.c.)’ın emirlerini etkileyici ve güzel bir üslupla anlatmıştır. Peygamberimiz, “Din nasihattir…”2 buyurarak hitabetin dinî hayattaki önemini belirtmiştir.

Hz. Muhammed, irşat ve tebliğ görevini yerine getirirken hitabet becerilerini en güzel biçimde sergilemiştir. Özellikle edebiyat ve hitabetin revaçta olduğu bir dönemde, insanlara itibar edecekleri bir dille, güzel bir konuşma şekliyle hitap etmesi irşat ve tebliğde etkili olmuştur. Peygamberimizi dinleyen insanlar onun konuşmalarından etkilenmiş ve hayranlıklarını gizleyememişlerdir. Peygam-berimiz, söz söyleme sanatının önemini şöyle dile getirmiştir: “…Şüphesiz sözde etkileyici bir güç vardır.”3 Ayrıca Peygamberimizin tüm konuşmaları dinî tebliğ de hitabetin yeri ve önemini göster-mektedir.

Peygamberimizin metodunu devam ettiren din görevlileri için dinî hitabet etkili bir hizmet vasıtasıdır. Bu yolla din görevlisi; Allah’ın yüceliğini, İslam’ın iman, ibadet ve ahlak esaslarını doğru bir şekilde muhataplarına anlatır. Böylece irşat ve davet görevini yerine getirmiş olur.

3. Dinî Hitabet ve Çeşitleri

Kur’an-ı Kerim, insanlar için bir rehber ve hidayet kaynağıdır. Allah’a inananlar, İslam’ın il-kelerini kendi hayatlarında yaşarlar ve diğer insanlara da anlatmak için çaba harcarlar. Allah’ın emir ve yasaklarının insanlara bildirilmesi; Kur’an’da, tebliğ, irşat, öğüt, nasihat ve davet gibi kavramlarla ifade edilmiştir. Farklı şekillerde Kur’an-ı Kerim’de ifadesini bulan bu görev, insanlara en güzel şekilde hitap etmeyi gerektirir. Çünkü gerçeklerin iletilebilmesi ve kabul görmesi, bu hakikatlerin sunuluş tarzıyla yakından ilgilidir.

Dini anlatma, öncelikle din görevlilerinin sorumluluğu olmasının yanında, herkesin yerine getirmesi gereken bir görevdir. Dinî hitabet, Allah’ın mesajını insanlara ulaştırmanın bir yoludur. Her devirde din görevlileri halkı dinî konularda bilgilendirmek için belirli mekânlarda onlara hitap etmiş-lerdir. Bu hitap etmenin değişik tarzları ve şekilleri olmuştur. Bunların başında vaaz ve hutbe gelir.

1 Ahzâb suresi, 45, 46. ayetler.2 Müslim, İman, 42.3 Ebu Davut, Edep, 95.

YAZALIM

Din hizmetlerinde hitabetin önemini belirten bir yazı yazınız. Arkadaşlarınız-la paylaşınız.

36

2. ÜNİTE

Dinî hitabet türlerinden hutbe; cuma günü ve bayram günlerinde, camide minbere çıkılarak okunur. Hutbede Allah’a dua, Peygambere salat ve selam, dinleyenlere nasihat, o günün önemi ve cemaatin bir ihtiyacını konu alan bilgiler bir plan içerisinde sunulur. Hutbeler kısa ve öz, halkın ih-tiyaçlarına ve toplumun yapısına uygun olmalıdır. Hutbede bilgi vermenin yanında dinleyenlerin dav-ranış geliştirmesine katkı sağlaması da amaçlanır.

Dinî hitabetin bir diğer türü de vaazdır. Vaaz, cami kürsüsünden, namazın öncesinde veya sonra-sında yapılan konuşmadır. Vaaz, hutbeye göre daha uzun ve detaylıdır. Hutbeden farklı bir üslupla ele alınır. Vaaz, insanları dinî konularda bilgilendirme amacı taşır.

Cami dışında yapılan dinî hitabet türleri de vardır. Konferans, panel ve medya kanalıyla yapılan yayınlar bunlardan bazılarıdır. Halka açık, bü-yük toplulukların katıldığı dinî hitabetin yanında, özel mekânlarda sohbet tarzında da olabilir. İhtiyaç duyulduğunda, farklı mekânlarda, farklı üsluplarla dinî konular ele alınabilir.

4. Dinî Hitabetin İlkeleri

Dinî hitabetin amacı Allah’ın emir ve yasaklarının insanlara öğretilmesi, İslam dininin iyi an-latılıp benimsetilmesidir. Kur’an-ı Kerim ve hadislerde tebliğ ve irşat görevi, inananlara yüklenmiş ve bu konuda yapılması gerekenlerin neler olduğu bildirilmiştir. Bu da iyi bir hitabetle gerçekleşe-bilir.

Dinin temel kaynakları, dinî hitabetin de kaynağıdır. Dinî hitabetin nasıl olacağı, insanlara nelerin anlatılması gerektiği ve bu konuda uyulması gereken kurallar temel kaynağımız Kur’an-ı Kerim ve sünnette yer alır.

4.1. Kur’an’da Hitabet İlkeleri

Sözlerin en güzeli Kur’an-ı Kerim’dir. İslam dininin prensipleri ve uyulması gereken kurallar, en güzel şekilde bu kitapta sunulmuştur. Kur’an-ı Kerim’in muhatabı tüm insanlardır. Onu en güzel şekilde tebliğ eden ise Hz. Muhammed’dir. Din görevlisinin, tebliğ ve irşatta benimseyeceği metot Kur’an’ın ve Peygamberimizin yaklaşımı olmalıdır.

BELİRTELİMSizce en etkili dinî hitabet çeşidi hangisidir? Belirtiniz.

37


Kur’an-ı Kerim’de hitabetle ilgili birçok ilke yer almaktadır. Bu ilkelerin başında; güzel bir sözle hitap, yerinde ve zamanında konuşma (hikmet), ikna edici konuşma, konuşurken nazik olma, muhatabın anlayışına göre ölçülü ve dengeli olma, akla ve vicdana hitap etme, düşünmeye sevk etme, duyguları harekete geçirme gibi özellikler yer alır.

Kur’an-ı Kerim’den çıkarılabilecek hitabet ilkelerinden bazıları şunlardır:

Hakkı batıldan ayıran söz söyleme: Kur’an-ı Kerim’de doğrular, bütün açıklığıyla ortaya ko-nulmuş ve yanlış olanlar gösterilmiştir. Bir ayette, “O Kur’an, elbette (hak ile batılı) ayırt edici bir sözdür.”1 buyrulmuştur. Din görevlisi vermek istediği mesajı doğru, anlaşılır ve açık bir şekilde vermelidir.

Etkili ve güzel konuşma: Kur’an-ı Kerim’de, ǠăȢɆĈȲĆǣ ăɍ ĊɀĆȩ ĊȴĈȾ ĈȆćȦȹĆǕ ɄĈȥ ĊȴćȾĆȱ ĊȰćȩĆȿ ĊȴćȾ ĊȚĈȝĆȿ... “…Onlara öğüt ver ve onların içlerine tesir edecek söz söyle!”2 buyrularak hitabette öğüt vermenin esas olduğu ve konuşmanın tesirli olması gerektiği vurgulanmıştır. Bu nedenle hatip konuşmasında sa-mimi olmalı, akıcı ve etkileyici bir üslup kullanmalıdır. Ayrıca Kur’an-ı Kerim farklı yerlerde, farklı ifadelerle insanlara hitap etmiştir. Örneğin, Kur’an-ı Kerim’de muhataplar dikkate alınarak, “Ey insanlar!”, “Ey inananlar!”, ve “Ey Nebi” diye hitapta bulunulmuştur.

Kırıcı olmama, saygılı olma: Hatip ko-nuşurken kırıcı ve itham edici olmaktan sakın-malıdır. Kendi görüş ve düşüncelerini güzel bir şekilde anlatmalı, muhataplarının görüşlerine de saygılı olmalıdır. Bu konu bir ayette şöyle belir-tilmiştir: ɂ ĆȊ ĊǺĆɅ ĊȿĆǕ ćȀ ƋȭĆǾĆǪĆɅ ćȼƋȲĆȞĆȱ ǠăȺƍɆĆȱ ăɍ ĊɀĆȩ ćȼĆȱ ĆɍɀćȪĆȥ “Ona yumuşak söz söyleyin. Belki öğüt alır yahut korkar.”3

Delillerle konuşma: Anlatılanların inan-dırıcı olması ve kabul görmesi için delillerle konuşmak gerekir. Bu konuda bir ayette şöyle buyrulmaktadır: “…Eğer doğru sözlü iseniz hadi getirin delilinizi.“4 Ayrıca bilgimiz olmayan konularda görüş bildirmekten kaçınmalıyız. Bu konu-da bir ayette şöyle belirtilmektedir: “İşte siz böyle insanlarsınız! Hakkında bilginiz olan konu-da tartışmaya girdiniz. Peki, hakkında hiçbir bilginiz olmayan konularda neden tartışmaya giriyorsunuz?..”5

Konuşurken birleştirici olma, dışlayıcı ifadelerden kaçınma: Din görevlisi konuşurken birleş-tirici olmalı, toplumda ayrılıklara sebep olacak ifadelerden kaçınmalıdır. Kur’an-ı Kerim’de bu ko-nuda şöyle buyrulmuştur: “Allah ve Resulüne itaat edin, birbirinizle çekişmeyin; sonra korkuya kapılırsınız da kuvvetiniz gider. Bir de sabredin. Çünkü Allah sabredenlerle beraberdir.”6

1 Târık suresi, 13. ayet.2 Nisâ suresi, 63. ayet.3 Tâ-Hâ suresi, 44. ayet.4 Bakara suresi, 111. ayet.5 Âl-i İmrân suresi, 66. ayet.6 Enfâl suresi, 46. ayet.

DEĞERLENDİRELİM“İyilikle kötülük bir ol-

maz. Sen (kötülüğü) en gü-zel bir şekilde önle. O zaman seninle arasında düşmanlık

bulunan kimse, sanki candan bir dost olur.”

Fussilet suresi, 34. ayet.Yukarıdaki ayeti hitabet ilkeleri açı-

sından değerlendiriniz.

38

2. ÜNİTE

Anlatılacak konuyla ilgili bilgileri güvenilir kaynaklardan alma: Hatip, vereceği mesajı sağ-lam kaynaklara dayandırmalıdır. Bu konuda Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmuştur: “Ey iman edenler! Eğer bir fasık size bir haber getirirse onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeden bir topluluğa kötülük edersiniz de sonra yaptığınıza pişman olursunuz.”1

Söz ve davranışların birbirine uygun olması: Hatibin sözlerinin etkili olabilmesi için davra-nışlarının sözleri ile çelişmemesi gerekir. Bu konuda Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmuştur: “Siz kitabı okuduğunuz hâlde insanlara (başkalarına) iyiliği emredip kendinizi unutuyor musunuz? Bunun yanlış olduğunu düşünemiyor musunuz?”2

İnsanları düşündürmeye yöneltme: Kur’an-ı Kerim bu konuya birçok yerde değinmiştir. Bir-çok ayette, “Düşünmezler mi?” ve “Bilmezler mi?” şeklindeki ifadelerle insanların düşünmesi ve aklını kullanması istenmiştir. Bu nedenle hatip, öncelikle insanları düşünmeye sevk etmelidir. Bir ayette, “Onlar ayaktayken, otururken ve yanları üzerine yatarken Allah’ı anarlar, göklerin ve yerin yaratılışı üzerinde düşünürler…”3 buyrulmuştur.

4.2. Sünnette Hitabet İlkeleri

Hz. Peygamber, kendisine nazil olan ayetleri insanlara tebliğ etmiş, İslam dininin esaslarını açıklamış ve insanlara örnek olmuştur. İnananlar da onu örnek alarak İslam’ı yaşamaya çalışmışlar-dır. Kur’an-ı Kerim’de Peygamberimizin örnekliği konusunda şöyle buyrulmaktadır: “Gerçekten Allah Resulü, sizin için güzel bir örnektir…”4

İnanan insanlar her konuda Peygamberimizin görüşlerine başvurarak fikir danışmışlar ve onun söylediği şeyleri aynen uygulamaya çalışmışlardır. Peygamberimiz de değişik vesilelerle insanlara hitap etmiş, onlara dini doğru bir şekilde ulaştırmıştır.

Peygamberimizin tebliğ, irşat ve hitabette takip ettiği yollardan çıkarılan prensiplere din hiz-metlerinde sorumluluk taşıyan herkesin önem vermesi gerekir. Sünnetteki ilkeler ışığında yapılacak bir hitabet, dinî konuları anlatmada en etkili yol olacaktır.

1 Hucurât suresi, 6. ayet.2 Bakara suresi, 44. ayet.3 Âl-i İmrân suresi, 191. ayet.4 Ahzâb suresi, 21. ayet.

BULALIMKur’an-ı Kerim’de birçok hitap cümlesi yer almaktadır. Bunlardan bir-

kaç tanesini bularak yazınız.“Ey İman Edenler!...”• ....................................................................................................• ....................................................................................................•

39


Peygamberimizin hitabeti, Kur’an-ı Kerim’in prensipleri doğrultusunda idi. Kur’an-ı Kerim, Peygamberimize, insanlarla nasıl konuşması gerektiği konusunda şöyle tavsiyede bulunmuştur: ... ćȸ ĆȆ ĊǵĆǕ ĆɄĈȽ ɄĈǪƋȱǠĈǣ ĊȴćȾĊȱĈǻǠ ĆǱĆȿ ĈǦĆȺ ĆȆ ĆǶĊȱǟ ĈǦ ĆȚĈȝ Ċɀ ĆȶĊȱǟ Ćȿ ĈǦ Ćȶ ĊȮ ĈǶĊȱǠĈǣ ĆȬƍǣĆǿ ĈȰɆĈǤ Ćȅ ɂĆȱĈǙ ćțĊǻćǟ “Rabbi’nin yoluna hikmet ve güzel öğütle davet et. Onlarla en güzel tarzda mücadele et...”1Peygamberimiz bu prensipler doğrultu-sunda çevresindekilerle iletişim kurmuş ve dine ait prensipleri insanlara ulaştırmıştır.

Peygamberimizin sünnetinden çıkarılabilecek hitabet ilkelerinden bazıları şunlardır:

Peygamberimiz, dürüst ve olgun bir tavır içinde konuşur, sözcükleri özenle seçer, muhatapla-rının ilgi ve ihtiyaçlarını gözetirdi. O, edebî bir konuşma üslubuna sahipti. Konuşmasında topluluğun durumunu dikkate alır, ona göre sesini ve duruşunu ayarlardı. Sözcükleri tane tane söyler, dinleyen-lerin onun sözlerini ezberleyebileceği şekilde net konuşurdu.

Peygamberimiz, konuşurken muhatabın anlayış ve kavrayış seviyesine göre konuşurdu. Bir hadisinde, “Halkın seviyesine ininiz.”2 buyurarak bunu dile getirmiştir. İnsanların anlayabilecekleri bir üslup kullanırdı.

Peygamberimizin en önemli konuşma özelliği; az ve öz konuşma anlamına gelen, cevamiü’l-kelim olmasıydı. Birçok hadisinde iki veya üç sözcükle önemli hakikatleri ifade ederdi. Peygambe-rimizin hutbeleri de insanları usandırmayacak derecede kısa idi. O, kısa, öz ve samimi konuşmayı uzun konuşmalara tercih ederdi. Bu konuda Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: “Ben cevamiü’l-kelim ile gönderildim…”3

Peygamberimiz, konunun daha iyi anlaşılması için çeşitli örnekler verir, hikâye diliyle in-sanlara hitap ederdi. Böylece anlatılması ve anlaşılması güç konuların daha kolay kavranılmasını sağlardı. Peygamberimizin pek çok hadisinde bu usulü kullandığı görülmektedir. Örneğin, arkadaş seçiminde dikkat edilecek hususları anlatırken şöyle bir benzetme yapmıştır: “İyi bir kimseyle dost-luk kuran adamla, kötü birisi ile arkadaşlık yapanın benzeri, yanında güzel koku bulunduran bir şahısla demirci körüğü çeken kimse gibidir. Yanında güzel koku bulunan arkadaşın ya sana güzel koku verir veya onun güzel kokusundan faydalanırsın. Körük çekene gelince o, ya senin elbiseni yakar veya körüğün çıkardığı pis kokudan rahatsız olursun.”4

PANO HAZIRLAYALIMPeygamberimizin, cevamiü’l-kelim diye adlandırılan hadislerine örnekler

bulunuz. Bulduğunuz örneklerle bir pano oluşturunuz.• “Ameller niyetlere göredir…” Buharî, Bedu’l-vahy, 1.• “Sarhoşluk veren her şey haramdır.” Buharî, Eşribe, 4.• ....................................................................................................• ....................................................................................................

40

2. ÜNİTE

Peygamberimiz, konuşurken insanların dikkatini çekmek için farklı metotlar kullanırdı. Bazen soru-cevap yöntemini kullanır, insanları düşündürür ve onların dikkatini çekerdi. Bir defasında saha-bilerden birine, “Yezid b. Esed! Cennete girmek ister misin?” O da, ‘Evet, Ya Resulullah!’ deyince Peygamberimiz ona, “Kendin için istediğini kardeşlerin için de iste.”1 buyurmuştur.

Bir konuyu anlatırken konunun daha iyi anlaşılması ve dikkatleri toplamak için jest ve mimik-lerini kullanırdı. Bazen yüzünün şekliyle bazen de elleriyle ifadeye canlılık katardı. Bir defasında, “Müminler birbirine kenetlenmiş bir bina gibidir.”2 derken parmaklarını birbirine kenetlemiş ve ne demek istediğini elleriyle de ifade etmişti. Bazen de şekiller çizerek konuyu anlatmaya çalışırdı. Örneğin, kader konusunu yere şekiller çizerek anlatmıştır.

Peygamberimiz, konuşmalarında zamanlamaya dikkat ederdi. Dinleyenlerin dikkatlerinin yo-ğun olduğu ve istekli oldukları zamanlarda konuşurdu. Abdullah b. Mesud, bu konuyu şöyle anlatı-yor: “Sahabiler usanıp sıkılır düşüncesiyle Hz. Peygamber bize her gün değil, ara sıra vaaz ve nasihat ederdi.”3

İnsanların hatalarını söylemez, onları küçük düşürmez, onlara olumlu ve yapıcı bir üslupla hitap ederdi. Bir hadisinde şöyle buyurmuştur: “Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız, müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz! ”4 O, konuşmalarında hep sevdirmeyi ve müjdelemeyi tercih ederdi. Hiçbir kimseyi suçlamaz, insanların hatalarını yüzlerine vurmazdı. Örneğin, Hz. Muhammed, hata yapanı, “Sana ne oluyor.” diyerek uyarmazdı. O kişinin bulunduğu bir toplumda, “Size ne oluyor ki.” gibi genel uyarılarda bulunurdu.5

Peygamberimiz, sorulara verdiği cevaplarda şahısların durumlarını dikkate aldığı kadar, za-man ve mekânın şartlarını da göz önünde bulundururdu. Örneğin, “Amellerin en hayırlısı hangi-

1 Ahmed b. Hanbel, Müsned, C 4, s. 70. 2 Ali Mütteki el-Hindi, Kenzu’l-Ummal, C 1, s. 147.3 Buharî, İlim, 11-12.4 Buharî, İlim, 11.5 Müslim, Fedail, 35.

İLKELER ÇIKARALIM“Allah’a yemin ederim ki iman etmedikçe cennete giremezsiniz, birbi-

rinizi sevmedikçe iman etmiş olmazsınız! Yaptığınız takdirde birbirinizi seveceğiniz şeyi haber vereyim mi? Aranızda selamı yaygınlaştırın!”

Müslim, İman, 93.Peygamberimiz, “Vallahi iman etmiş olmaz. Vallahi iman etmiş olmaz. Vallahi iman

etmiş olmaz.” buyurdu. Sahabiler: “Kim iman etmiş olmaz, Ya Resulallah?” diye sordular. Peygamberimiz, “Yapacağı fenalıklardan komşusu güven içinde olmayan kimse!” bu-yurdu.

Buharî, Edeb, 29.Yukarıdaki hadislerden hitabete dair ilkeler çıkarınız.• Muhataplarına soru sorma ortamı oluştururdu.• ........................................................................................• ........................................................................................

41


sidir?” diye soran birine, “Vaktinde kılınan namazdır.”1 derken aynı soruyu soran bir başkasına ise, “Ana, babaya iyilik etmektir.”2 şeklinde farklı cevaplar verirdi. Ayrıca barış zamanlarında en değerli amelin vaktinde kılınan namaz olduğunu açıklarken savaşta Allah yolunda cihadın en değerli amel olduğunu vurgulamıştır.

5. Dinî Hitabette Kaynak Seçiminin Önemi

Tebliğ ve irşat görevinin en iyi şekilde yerine getirilebilmesi için, söz söylemenin kuralları ve ilkeleri kadar, hitabetin içeriği de önemlidir. Bu konuda dinî hitabette en önemli kaynağımız olan Kur’an-ı Kerim ve sünnetteki bilgiler etrafında dinî hitabete şekil verilir. Anlatılacak şeyler Kur’an ve sünnetin ışığında hazırlanmış olmalıdır. Peygamberimiz çoğu zaman insanlara hitap eder-ken Kur’an-ı Kerim ayetlerini okumakla yetiniyor veya konuşmasının büyük bir bölümünü Kur’an ayetleri oluşturuyordu.3

İnsanların problemlerine temel kaynaklardan çözümler aranmalı ve ilahî mesaj daha iyi ak-tarılmalıdır. Anlatılmak istenen konuyla ilgili ayetler tespit edildikten sonra, bu ayetlerin en güzel şekilde ifadesi için farklı meallere başvurmak gerekir. Ayetlerin daha iyi anlaşılması için farklı tefsir ve yorumlar da dikkate alınmalıdır. Anlatmak istediğimiz konuya uygun ayetlere ulaşmada Kur’an-ı Kerim için hazırlanmış konu fihristlerine ve meallerin sonunda yer alan fihrist ve indekslere başvu-rabiliriz.

Dinî konuşmalarda ikinci derecede kaynağımız olan hadislerin, sahih ve güvenilir olanlarını seçmeliyiz. Konularına göre hadislere ve ayetlere yer veren, kolay ulaşılabilecek eserlerin başında Kütüb-i Sitte ve Riyazü’s-Salihin gelmektedir. Özellikle hadislerle ilgili açıklamaların yer aldığı, şerh ve izahlara yer veren kitaplara başvurmalıyız.

Konunun daha iyi anlaşılabilmesi ama-cıyla Peygamberimizin ve diğer peygamberle-rin hayatlarını, İslam âlimlerinin hayatını içeren çeşitli hikâyeleri ve örnekleri anlatabiliriz. Ön-celikle Kur’an-ı Kerim ve hadislerde yer alan örnek hikâyelere başvurmalıyız. Bunun dışında siyer ve İslam tarihi kitapları ile sahabilerin hayatını anlatan ve dinî hikâyelere yer veren kitaplara da müracaat edebiliriz. Tarihî bir konu anlatılırken sağlıklı belgeler bulunduran tarih kitaplarından yararlanılmalıdır. Bu ve benzeri konularda İslam Ansiklopedisi esas alınabilir.

6. Tarihten Dinî Hitabet Türlerine Örnekler

Din hizmetlerinin yürütülmesinde dinî hitabet çok önemli yer tutmaktadır. Bundan dolayı ta-rihte Peygamberimizin konuşmaları başta olmak üzere pek çok dinî hitabet örneğine rastlanmakta-dır. 1 Buharî, Mevakit, 5.2 Buharî, Edep, 2.3 Müslim, Cuma, 10.

ARAŞTIRALIM“Dostluk ve Kardeşlik” baş-

lıklı bir konu hazırlayacak olsa-nız hangi eserlerden yararlanır-sınız? Araştırınız.

42

2. ÜNİTE

Peygamberimizin bir hutbesi:

“Ey insanlar, uymanız gereken birtakım ilkeler vardır, onlara uyunuz. Kaçınmanız gereken birtakım yasaklar vardır, onlardan kaçınınız.

Mümin, iki korku arasındandır: Birincisi, geçmiş olan ömürdür. Çünkü insan, Allah’ın o ömür hakkında kendisine ne yapacağını bilmez. İkincisi ise kalan ömrüdür. Çünkü insan, Allah’ın bu sü-reçte kendisine ne hükmedeceğini bilmez.

O hâlde mümin, ömrünü iyilik yaparak geçirsin. İhtiyarlamadan önce gençliğinin, ölmeden önce de hayatının kıymetini bilsin.

Muhammed’in nefsini elinde tutan Allah’a yemin olsun ki ölümden sonra artık yorulacak bir yer yoktur. Dünyadan sonra da cennet veya cehennemden başka bir ev yoktur.” 1

Hz. Ali’nin oğluna nasihati;

Hz. Ali’nin oğluna verdiği nasihati bütün müminlere verdiği bir vaaz olarak kabul edebiliriz:

“Oğlum! İnsanlarla ilişkilerinde elindeki ölçü şu olsun: Kendine yapılmasını istemediğin mu-ameleyi başkalarına yapma; sana zulüm edilmesini istemediğin gibi sen de kimseye zulmetme. Ken-dine iyilik edilmesini istediğin gibi başkalarına iyilik et. Her şeyi daima kendine kıyas et. Kendin hakkında söylenmesini istemediğin sözleri başkaları hakkında söyleme. Sen, başkalarına nasıl dav-ranırsan başkaları da sana öyle davrandıkları vakit, ona razı ol. Ondan fazlasını ve ondan başkasını isteme.

Bildiğin az da olsa bilmediğini söyleyerek sözünü uzatma. Bil ki önünde uzun bir yol vardır. Yol azığı gerek ise sırtına gereğinden fazlasını yükleme. Bu yolda yük hafif gerek. Senin sıkıntı vak-tinde sana ödenmek için zengin bulunduğun zaman senden borç istenilmesini ganimet say.

Bil ki göklerin ve yerin hazineleri elinde bulunan Allah, kendisine dua etmek için sana izin vermiştir. Duayı kabul buyuracağını vadetmiş ve seninle kendi arasına aracı koymamıştır. Allah, gü-nah işlediğin vakit tövbe kapılarını açmış ve sana merhamet yağmurlarını saçmıştır.

1 Süleyman Ateş, Minberden Öğütler, s. 188.

NOT EDELİM

Halife Hz. Ebu Bekir’in ilk hutbesi:Hz. Muhammed’in ölümünün ardından halife seçilen Hz. Ebu Bekir, minbere

çıkarak aşağıdaki hutbeyi okumuştur:“Ey insanlar! Size halife oldum. Ancak bu sizden daha hayırlı olduğumu göstermez. Doğ-

ruluktan ayrılırsam beni uyarın. Doğruluk emanet, yalancılık hıyanettir. İçinizde zayıf olan, hakkını alıncaya kadar benim yanımda kuvvetlidir. İçinizde kuvvetli olan ise başkası, ondan hakkını alıncaya kadar benim yanımda zayıftır. Bir millet, Allah yolunda cihattan vazgeçerse Allah’ın gazabına uğrar, perişan olur. Bir millette kötülük yaygın ve revaçta olursa Allah o milleti belaya düşürür. Allah ve Resulüne itaat ettiğim sürece bana itaat edin. İtaatten ayrılır-sam artık sizin üzerinizde itaat görevi kalmaz. Buyurun, namaza kalkalım. Allah’ın rahmeti üzerinize olsun.”

Nejat Muallimoğlu, Bütün Yönleri ile Hitabet, s. 258.

43


Bütün işlerinde Allah’tan yardım iste. Ondan başka yardımcı yoktur. Senin din ve dünyanı Allah’a ısmarladım.”1

Alparslan’ın Malazgirt Savaşı’ndan önceki hitabesi:

Bizans ile Selçuklu ordusu, 26 Ağustos 1071 Cuma günü karşı karşıya geldi. Selçuklu sultanı, cuma namazı vak-tini bekleyerek taarruzu biraz geciktirdi. Topluca kılınan cuma namazından sonra, beyaz bir elbise giyinmiş olan sultan, atı-nın kuyruğunu bağladı. Ön saflarda ordu-sunun bir askeri gibi savaşacağını belirt-mek maksadı ile ok ve yayını bırakıp kılıç ve topuzunu eline aldı. Sonra ordusuna şu veciz hitabede bulundu:

1 Nejat Muallimoğlu, Bütün Yönleri ile Hitabet, s. 259-260.

BİLGİ KUTUSUKUSS BİN SAİDE’NİN HİTABESİ

“Ey İnsanlar! Geliniz, dinleyiniz, belleyiniz, ibret alınız. Yaşayanlar ölür, ölenler fena bulur. Olacak olur. Yağmur yağar, otlar biter. Çocuklar doğar, analarının, babalarının yerini alır. Sonra hepsi ölüp gider. Olayların ardı arkası kesilmez, hepsi birbirini kovalar.

Kulak veriniz, dikkat ediniz. Gökte haber, yerde ibret alacak şeyler var. Yeryüzü bir büyük divan. Gökyüzü yüksek bir tavan. Yıldızlar yürür, denizler durur. Gelen kalmaz, giden gelmez. Acaba vardıkları yerden hoşnut olup da mı kalıyorlar? Yoksa orada kalıp da uykuya mı dalıyorlar?

Yemin ederim, Allah indinde bir din vardır ki şimdi içinde bulunduğunuz dinden daha sevgilidir. Ve Allah’ın gelecek bir peygamberi vardır ki gelmesi pek yakındır. Gölgesi başımızın üstüne geldi. Ne mutlu o kimseye ki ona inanır, o da ona doğru yolu gösterir. Vay o talihsize ki ona isyan eder, karşı çıkar. Yazıklar olsun ömürleri gaflet ile geçen ümmetlere.

Ey insanlar! Hani, babalarınız, dedeleriniz, hani süslü köşkler, taştan evler yapan Âd ve Semut kavmi, hani dünya varlığına gururlanıp da kavmine, “Ben, sizin en büyük Rabb’inizim.” diyen firavun ile nemrut? Onlar size göre daha zengin, kuvvet ve kudretçe sizden daha üstün değil miydirler? Bu yer, onları değirmeninde öğüttü, toz etti, dağıttı. Kemikleri bile çürüyüp dağıldı. Evleri yıkılıp ıssız kaldı. Yerlerini, yurtlarını şimdi köpekler şenlendiriyor. Sakın onlar gibi gaflet etmeyin. Onların yoluna gitmeyin. Her şey fanidir. Baki olan ancak Allah’tır ki birdir, ortağı ve benzeri yoktur. Tapılacak ancak odur. Doğmamış doğurmamıştır. Bizden önce gelip geçenlerde bize ibret olacak şey çoktur. Ölüm ırmağının girecek yerleri var; ama çıkacak yeri yoktur. Büyük küçük hep göçüp gidiyor. Giden geri gelmiyor. Kesin olarak biliyorum ki herkese olan bana da olacaktır.”

Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiya ve Tarih-i Hulefa , s. 48.

44

2. ÜNİTE

“Biz ne kadar az olursak olalım, onlar (Bizanslılar) ne kadar çok olurlarsa olsunlar, bütün Müs-

lümanların minberlerde bizim için dua ettikleri şu saatte kendimi düşman üzerine atmak istiyorum.

Ya muzaffer olur, gayeme ulaşırım ya da şehit olarak cennete giderim. Sizlerden beni takip etmeyi

tercih edenler takip etsin. Ayrılmayı tercih edenler gitsinler. Burada emreden sultan ve emredilen

asker yoktur. Çünkü bugün ben de ancak sizlerden biriyim, sizlerle birlikte savaşan gaziyim. Beni

takip edenler ve canlarını Yüce Allah’a adayanlardan şehit olanlar cennete, sağ kalanlar ise ganimete

kavuşacaklardır. Ayrılanları ahirette ateş, dünyada da alçaklık beklemektedir.”1

Diyanet İşleri Başkanı’nın Mevlit Kandili hitabesi:

“Rahman olan Allah, varlık âlemini rahmet üzere inşa etmiş ve rahmeti her şeyi kuşatmıştır.

Onun rahmetinin açık tecellilerinden biri de insanları dünya hayatında yalnız ve çaresiz bırakmaya-

rak onlara kurtuluş ve kalıcı mutluluğun yolunu gösteren vahyi, hidayet rehberleri olarak peygam-

berleri göndermesidir.

Peygamberler, ilahî vahyi insanlığa ulaştıran, onları yaratılış ve varoluşun sırrını anlamaya,

bilgi ve inancın aydınlığına çağıran rahmet elçileridir. Yüce Yaratıcının insanlığa gönderdiği son

rahmet elçisi ise Muhammed Aleyhisselamdır. O, peygamberler halkasını tamamlayan son davetçi,

dini açıklayan, öğreten ve bütün ahlaki güzellikleri yaşayarak öğütleyen örnek bir şahsiyettir.

Bugün, insanlığın hayat ufkuna aydınlık bir devir açan Peygamber Efendimizin kutlu doğu-

munun yeni bir yıl dönümünü idrak ediyoruz. O, bize; Allah’a iman edip onu sevmeyi, ona bağla-

narak iç barışı ve doğru yolu bulmayı, ibadetlerle hayatımızı anlamlı kılmayı, dürüstlüğü, emaneti

korumayı, komşuluk ve akrabalık bağlarına riayet etmeyi, yetim ve kimsesiz çocuklara kol kanat

germeyi, herkesin ve her şeyin hakkını gözetmeyi, kimseyi incitmemeyi, iyilik yapmayı, iyi ve ya-

rarlı insan olmayı öğütlemiştir.

Allah Resulü, dinin ne olduğunu soranlara onun güzel ahlak olduğunu söylemiş ve onun hayatı

güzel ahlakın canlı bir örneği olmuştur. Kutlu Doğum Haftası işte o yüce şahsı tanıyarak hayatımızı

ahlakla güzelleştirme ve bu yolda bir tazelenme mevsimidir.

Bu hafta, onun çok sevdiği çocuklara onu tanıtma, sevdirme ve çocukları onunla buluşturma

zamanıdır.

Bu hafta, “Ey İnsanlar! Kadınların haklarını gözetmenizi ve bu konuda Allah’ın koydu-

ğu ölçülere titizlikle uymanızı tavsiye ederim.” buyruğu üzerinde tekrar düşünme fırsatıdır.

Bu hafta, sahih dinî bilginin ışığında manevi hayatımızı zenginleştirmenin, barış ve esenlik

1 Hakkı Dursun Yıldız, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C 7, s. 125.

45


içinde güvenle yaşamanın, uzaklıklarımızı yakın etmenin ve kardeşlik köprüsünde birlikte yürüme-nin vaktidir.

Bu haftada Peygamber Efendimizin dünyaya teşriflerini kutlarken onun örnek şahsiyetini ve güzel ahlakını tanımaya, getirdiği evrensel çağrıyı anlamaya ve bütün bunların özünde barındırdığı ruhu çağımıza taşımaya olan ihtiyacımızı bir kez daha fark ediyoruz.

İnsanlar arasında kin ve nefretin, farklılıklar arasında çatışmanın alevlendirildiği, ötekinin kutsalına ve bir diğer inanca saygının esasında insana saygı olduğu anlayışının iyice zayıfladığı çağımızda, âlemlere rahmet olarak gönderilen Yüce Peygamberimizi anlamaya ve anlatmaya, onun sevgisi etrafında birleşmeye daha fazla ihtiyaç duyuyoruz ve duymaktayız. Tebessümün eksik olma-dığı nur yüzüne, hayırla özdeşleşen gönül diline, paylaşımın esirgenmediği cömertlik simgesi eline, anlamsızlığa kapalı kulağına, herkesin kendini bulduğu gönlüne, övülen ahlakına ve örnekliğine, manevi önderliğine, onu tanımanın, onu sevmenin sağlayacağı güven ortamına anlatılamayacak de-rece ihtiyacımız var.

Kutlu Doğum Haftasının bütün insanlığa rahmet ve barış getirmesini, Mevlit Kandili’nin in-sanlığın Sevgili Peygamberimizi daha iyi tanımasına vesile olmasını Yüce Allah’tan niyaz ederim. Vatandaşlarımızın, soydaşlarımızın ve İslam âleminin Mevlit Kandili’ni tebrik ederim.”1



1. Konusuna göre hitabet türleri nelerdir? Sıralayınız.

2. Dinî hitabetin önemi nedir? Açıklayınız.

3. Dinî hitabette kaynak seçimi niçin önemlidir? Söyleyiniz.

4. Peygamberimiz hitabetinde nelere dikkat ederdi? Örneklerle açıklayınız.

5. Peygamberimizin hitabetinden hangi ilkeler çıkarılabilir?

B. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru cevaplarını işaretleyiniz.

1. Aşağıdaki hitabet türleri özellikleri bakımından sınıflandırıldığı zaman hangisi dışarıda kalır?

A) Konferans B) Sempozyum C) Vaaz D) Panel E) Açık oturum

1 www. diyanet.gov.tr. (08.04.2006)

PAYLAŞALIM

Tarihte önemli kabul edilen hitabet örnekleri bulunuz. Sınıfta arkadaşları-nızla paylaşınız.

46

2. ÜNİTE

2. “Din görevlileri veya ilahiyat alanının uzmanları tarafından yapılan konuşmalardır.”

Yukarıda hangi hitabet türünden söz edilmiştir?

A) Askerî Hitabet B) Siyasi hitabet C) Hitabe

D) Dinî Hitabet E) Akademik Hitabet

3. “Genelde güncel konularda, esprili bir üslupla bir kişinin konuşma yapmasıdır.”


A) Diyalog B) Panel C) Monolog D) Açık oturum E) Nutuk

4. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi cami dışındaki irşat faaliyeti değildir?

A) Konferans B) Açık oturum C) Hutbe D) Sempozyum E) Sohbet

5. “Karşılıklı olarak iki grubun, bir konuyu tartışmalarıdır. Gruplar konunun birbirine zıt iki yönünü savunurlar, karşılıklı olarak eleştiriler getirirler.”


A) Hitabe B) Sohbet C) Sempozyum D) Münazara E) Medya konuşması

6. Aşağıdaki eserlerden hangisi dinî hitabette kaynak olarak kullanılamaz?

A) Kur’an-ı Kerim B) Kütüb-i Sitte C) Riyazü’s-Salihin

D) Mevzu Hadisler E) Vaaz kitapları

C. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen ifadelerden uygun olanları ile dol-durunuz.

(hatip, cevamiü’l-kelim, hitabet, konferans, akademik hitabet)

1. Belirli bir mekânda, bir hatibin dinleyici kitlesine, planlı ve programlı bir şekilde, ulaştırıl-ması gereken mesajı, etkili ve güzel bir konuşmayla sunmasına ……….. denir.

2. Bilimsel konuların uzman olan insanlar tarafından bilimsel bir anlayış ve üslupla sunulan konuşmalara …........ denir.

3. Peygamberimizin en önemli konuşma özelliği olan az ve öz konuşmasına …………. denir.

4. Bilgi, duygu ve düşüncelerini muhataplarına ikna edici ve etkileyici bir üslupla sunan kim-seye …... denir.

Ç. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanı “D”, yanlış olanı “Y” ile işaretleyiniz.

(…) Peygamberimiz her namazdan sonra sahabilere konuşma yapardı.

(…) Peygamberimiz tebliğ görevini yaparken hitabet metodunu çokça kullanmıştır.

(…) Dinî hitabet yalnızca vaaz ve hutbeden ibarettir.

(…) Hatip kendi görüşlerini sunarken karşısındaki insanların görüş ve düşüncelerine de saygı duymalıdır.

(…) Peygamberimizin insanların durumuna göre aynı soruya farklı cevaplar verdiği olmuştur.

47


1. “Hatip, hutbe ve minber” kelimelerinin anlamlarını sözlüklerden araştırınız.

2. Bir caminin imam-hatibi ile görüşerek hutbenin sunuluşu hakkında bilgi edininiz.

3. Hutbe kitaplarından seçtiğiniz bir hutbeyi üslup ve içerik açısından inceleyiniz.

DİNÎ HİTABET TÜRÜ OLARAK HUTBE3.ÜNİTE

48

3. ÜNİTE

1. Hatiplik ve Hutbe

Sözlükte güzel ve etkili konuş-maya hatiplik (hitabet), bu amaç için ha-zırlanan ve yapılan konuşmaya da hutbe denir. Terim olarak ise cuma ve bayram namazlarında hatip tarafından minber-den yapılan konuşmaya hutbe denir. Ha-tip ise topluluk karşısında etkili ve güzel konuşan kişidir.

Cuma ve bayram namazlarında hutbe okuyan kişiye hatip, namaz kıl-dırana ise imam denir. Ülkemizde her iki görevi bir arada yürüten cami gö-revlilerine de imam-hatip adı verilir.

Peygamberimiz (s.a.v.), ilk cuma namazını hicret esnasında Kuba ile Medine arasında Salimo-ğullarının bulunduğu Ranuna Vadisi’nde kıldırmış ve orada ilk hutbesini okumuştur. Bu nedenle bu mescide “Cuma Mescidi” denilmiştir. Bu şekilde başlayan hutbe okuma geleneği günümüze kadar devam etmiştir.

Peygamberimizin okuduğu hutbeler genelde kısa ve vecizdir. Bu konuda Peygamberimiz şöyle buyurmuş-tur: “Kişinin namazının uzun, hutbesinin kısa olması onun fıkhının (anlayışlı oluşunun) belirtisidir. Öyle ise hutbeyi kısa, namazı uzun tutun.”1 Peygamberimiz hutbelerini, kendi ana dili olan Arapça ile okurdu. Bugün ise camilerimizde okunan hutbelerde başlangıç ve bitiş Arapça, aradaki öğütler kısmı ise Türkçedir.

Peygamberimiz ile başlayan hutbe geleneği sonra-ki dönemlerde düzenli bir şekilde devam etmiş ve hutbe kitapları yazılmıştır. Peygamberimizin okuduğu hutbele-rin toplandığı eserler de mevcuttur.2

Hz. Peygamber döneminde okunan hutbe, günü-müzde okunan hutbelerden farklı olarak daha sade idi. Sonraki dönemlerde hutbeye birtakım ilaveler yapılmış-tır. Örneğin, Abdullah b. Abbas’ın Basra valiliği sırasında hutbede halifeye dua bölümü ilave edilmiş ve sonrakiler de bunu devam ettirmişlerdir. Hutbenin sonunda okunan

1 Müslim, Cuma, 47.2 İsmet Demir, Hz. Muhammed’in Hutbe ve Hitabeleri.

ɄĈǪƋȱǠĈǣ ĊȴćȾĊȱĈǻǠ ĆǱĆȿ ĈǦĆȺ ĆȆ ĆǶĊȱǟ ĈǦ ĆȚĈȝ Ċɀ ĆȶĊȱǟ Ćȿ ĈǦ Ćȶ ĊȮ ĈǶĊȱǠĈǣ ĆȬƍǣĆǿ ĈȰɆĈǤ Ćȅ ɂĆȱĈǙ ćțĊǻćǟ

... ćȸ ĆȆ ĊǵĆǕ ĆɄĈȽ“Sen insanları Rabb’inin yoluna hikmetle ve

güzel öğütle davet et. Onlarla en güzel tarzda mü-cadele et...”

Nahl suresi, 125. ayet.Yukarıdaki ayeti hitabet açısından değerlendiriniz.

NOT EDELİMDiyanet İşleri Başkanlığı Mer-

kez Teşkilatı Görev ve Çalışma Yönergesi’nin 63. maddesine göre hut-be okumak imam-hatibin görevidir.

İmam, hutbe okumak için minber denen basa-maklı yere çıkar.

49

Dinî Hitabet Türü Olarak Hutbe

ayet1 de ilk defa Ömer b. Abdülaziz’in halifeliği döneminde konulmuş, o dönemden günümüze kadar devam etmiştir.

Hutbe, iki kısımdan oluşur. Birinci bölümde Allah (c.c.)’a hamt edilir. Peygamberimize salat ve selam okunur, kelime-i şehadet getirilir. Daha sonra kısa bir konuşma yapılır. İkinci hutbede ise Allah’a hamt, Peygamberimize salat ve selam ile müminlere dua yer alır. Hutbe, cuma günü farz namazdan önce ve bayram günü bayram namazından sonra okunur.

2. Hutbe İle İlgili Dinî Hükümler

Cuma namazı belli şartları taşıyan Müslümanlara farzdır. Yüce Allah bu konuyla ilgili bir ayette şöyle buyurmuştur:

ĆȷɀćȶĆȲĊȞĆǩ ĊȴćǪȺ ćȭ ĊȷĈǙ Ċȴ ćȮĆȱ ĄȀĊɆ Ćǹ Ċȴ ćȮĈȱĆǽ ĆȜĊɆĆǤĊȱǟ ǟȿćǿĆǽĆȿ Ĉǃǟ ĈȀ ĊȭĈǽ ɂĆȱĈǙ ǟ ĊɀĆȞ ĊȅǠĆȥ ĈǦĆȞ ćȶ ćǲĊȱǟ Ĉȳ ĊɀĆɅ ĊȸĈȵ Ĉǥ ĆɎ ƋȎȲĈȱ ɃĈǻɀćȹ ǟĆǽĈǙ ǟɀćȺĆȵǓ ĆȸɅ ĈǾƋȱǟ ǠĆȾƌɅĆǕǠĆɅ “Ey iman edenler! Cuma günü namaz için çağrıldığınızda Allah’ı anmaya koşun. Alış-

verişi bırakın. Bilesiniz ki bu sizin için daha iyidir.”2 Bu ayetteki, “Allah’ı zikir” ifadesi ile hem cuma namazı hem de hutbe farz kılınmıştır. Bu nedenle hutbesiz cuma namazı geçerli (sahih) olmaz. Allah’ı zikrin en kısası ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃĆǟ - ć ǃǟ Ƌɍöǟ ĆȼĆȱöǟ Ćɍ - Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱĆǟ - öǃǟ ĆȷǠ ĆǶĊǤ ćȅ gibi bir cümledir. Hatip, bu ifa-delerden birini söylediği zaman hutbenin farzını yerine getirmiş olur.3

Bir hutbenin sahih olabilmesi için bazı şartlar vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

Hutbe cuma namazı vaktinde okunma-•lıdır.

Cuma hutbesi cuma namazının farzın-•dan önce, bayram hutbesi ise bayram namazın-dan sonra okunmalıdır.

1 Nahl suresi, 90. ayet.2 Cuma suresi, 9. ayet.3 Vehbe Zuhayli, İslam Fıkıh Ansiklopedisi, C 2, s. 385-386.

DRAMA YAPALIMCuma hutbesi şöyle eda edilir:İmam-hatip cuma günü önceden hazırlık yapar ve ezan okunmadan cami-

ye gider. Ezan okunduktan sonra cumanın ilk sünnetini kılar. Hatip minbere yönelirken, müezzin Ahzâb suresinin 56. ayetini okur. Bu arada hatip tek ba-

samaklarda dua okuyarak minbere çıkar ve iç ezan bitinceye kadar oturur. Ezandan sonra hatip ayağa kalkar ve hutbenin birinci bölümünü okur. Konuşmasını tamamladıktan sonra oturur ve kısa bir dua okur. Daha sonra ayağa kalkarak hutbenin ikinci bölümünü okur. Nahl suresinin 90. ayetini mealiyle beraber okuyarak hutbeyi tamamlar.

Yukarıdaki metne uygun olarak hutbe okuma ile ilgili bir drama yapınız.

50

3. ÜNİTE

Hutbeye niyet edilmelidir.•

Hutbe okunurken en az bir kişinin hazır bulunması gerekir. Bu nedenle cemaatin bir kısmı •hutbe esnasında hazır bulununca diğerleri sonradan katılırsa hutbeyi dinlemiş sayılır ve cuma namazı geçerli olur.

Hutbenin sünnetlerini şöyle sıralayabiliriz:

Hatip abdestli olmalı ve hutbeden önce minberin önünde bulunmalı.•

Minbere çıktığında oturmalı ve bu esnada müezzin iç ezan okumalı.•

Hatip her iki hutbeyi de ayakta okumalı ve hutbe okurken yüzünü cemaate dönmeli.•

Hutbeye sessiz bir şekilde euzü besmele çekerek ve açıkça Allah’a hamt ile başlamalı.•

Kelime-i şehadet ve Peygambere salavat okumalı.•

Hutbede öğütlere yer vermeli ve Kur’an’dan en az bir ayet okumalı.•

İki hutbe arasında oturmalı.•

İkinci hutbede de hamt ve salavat okumalı.•

Her iki hutbeyi de kısa tutmalı.•

Hutbenin sünnetlerini terk etmek mekruhtur.

Hutbe sessizce ve dikkatlice dinlenilmelidir. Hutbe okunurken konuşmak ve konuşan birini uyarmak tahrimen mekruhtur. Peygamberimiz, bu konuda şöyle buyurmuştur: “Cuma günü, imam hutbe okurken, sen (yanı başında konuşan) arkadaşına: ‘Sus!’ desen boş laf etmiş olursun.”1 Ayrıca hutbe esnasında namaz kılmak da mekruhtur.2

3. Hutbe Hazırlanması İle İlgili Hususlar

Hatip, cuma ve bayram günleri için önceden bir hutbe hazırlar. Bu hutbeyi birkaç kez okuya-rak gözden geçirir. Hazırladığı hutbenin, kısa, uyarıcı, yapıcı, eğitici, müjdeleyici, yanlış inançları düzeltici ve düşündürücü olmasına dikkat eder. Ayrıca hutbenin, şahısları kötüleyici ve millî birliği zedeleyici sözlerden uzak olmasına özen gösterir. Kur’an’ın,

...ĈǦĆȺ ĆȆ ĆǶĊȱǟ ĈǦ ĆȚĈȝ Ċɀ ĆȶĊȱǟ Ćȿ ĈǦ Ćȶ ĊȮ ĈǶĊȱǠĈǣ ĆȬƍǣĆǿ ĈȰɆĈǤ Ćȅ ɂĆȱĈǙ ćțĊǻćǟ “Hikmet ve güzel öğütle Rabb’inin yoluna çağır...”3 ayeti ve Hz. Peygamberin uygulamaları hutbenin hazırlanması ve sunulmasında bizler için birer örnektir.

1 Buharî, Cuma, 36; Müslim, Cuma, 11.2 Türkiye Diyanet Vakfı İlmihâli, (Heyet), C 1, s. 302.3 Nahl suresi, 125. ayet.

PAYLAŞALIM

Bir cuma hutbesini dinleyerek gözlemlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

51


3.1. Konu Seçimi

Hutbe hazırlığı, konunun belirlenmesi ile başlar. Hatip öncelikle İslam’ın iman esaslarını, iba-det ilkelerini ve ahlaki öğütlerini hutbe konusu olarak seçmelidir.

Konu seçimi, günün ve çevrenin şartları ile cemaatin ihtiyacı dikkate alınarak yapılır. Örneğin, bir kandil gecesinin içinde bulunduğu hafta o gecenin anlamı ve önemi, okulların açıldığı hafta eği-timin önemi ve camiler haftasında caminin sosyal hayattaki yeri gibi konular seçilebilir.

Hutbenin konusu cemaatin ilgisini çekecek nitelikte olmalıdır. Yeni gelişmelerle ilgili cemaati aydınlatıcı ve bilgilendirici konular seçilmelidir. Ancak önceden belirlenen bir konu, aniden gelişen ve toplumu önemli ölçüde etkileyen bir olay üzerine değiştirilebilir.

Hz. Peygamber hutbelerini duruma, ortama ve toplumun temel ihtiyaçlarına göre belirlerdi. Örneğin; o, oğlu İbrahim öldüğü gün güneş tutulunca, bunu ölümle bağdaştıranlara hutbesinde cevap vermiş ve bunun doğru bir yorum olmadığını belirtmiştir.1 Ayrıca Hz. Peygamber ve sahabe döne-minde müminler gelişen olaylardan cuma hutbeleri yoluyla haberdar edilirdi.

3.2. Planlama

Özenle seçilen hutbe konusu bir plan dâhilinde hazırlanmalıdır. Burada söz konusu olan plan, hutbenin nasihat veya Türkçe hitap bölümüyle ilgilidir. Bunun için şöyle bir plan oluşturabiliriz:2

Hitap cümlesi: Hatip cemaatin dikkatini çekebilecek iyi bir hitap cümlesiyle hutbesine baş-lamalıdır. Örneğin, “Muhterem Müslümanlar!”, “Değerli Din Kardeşlerim!”, “Aziz Cemaat!” vb. şeklinde olabilir. Bu hitap cümleleri paragraf aralarında dikkati toplamak için tekrar edilebilir.

Hutbe konusunun belirtilmesi: Hutbenin konusunun belirtilmesi, cemaati dinlemeye hazırla-mak açısından önemlidir. Hatta sadece konunun adının söylenmesi ile yetinmeyip hangi amaçla ve hangi boyutlarıyla ele alınacağının da belirtilmesinde yarar vardır. Böylece cemaatin zihni hutbenin konusuna yoğunlaşmış olur. Örneğin, “Muhterem Müslümanlar! Bu hafta okullarımız eğitim-öğre-time açılacağı için hutbemizde de İslam dininin ilme verdiği önemi ele alacağız.” diyerek hutbenin konusu belirtilir.

Konuya giriş: Konunun girişinde dikkat çekici ve cemaati motive edici cümlelere yer ve-rilmelidir. Bu giriş; bir soru cümlesi, örnek bir olay, hutbenin içeriğinin güncel konularla ilişki-1 bk. Buharî, Küsûf, 2; Müslim, Küsûf, 1.2 Cemal Tosun, Recai Doğan, Hitabet ve Meslekî Uygulama Ders Kitabı, s. 88.

SIRALAYALIMRamazan ayı süresince hutbe okuyacak olsanız hangi konuları seçerdiniz?

Sıralayınız.1. Hafta: Oruç ibadeti ve önemi2. Hafta: …3. Hafta: …4. Hafta: …5. Bayram hutbesi: …

52

3. ÜNİTE

lendirilmesi, cemaati ilgilendiren hususun problem olarak ortaya konulması veya konunun önemi-nin vurgulanması şeklinde olabilir. Örneğin, İslam’ın ilme verdiği önemin anlatılacağı bir hutbeye ĆȨĆȲ Ćǹ ɃĈǾƋȱǟ ĆȬƍǣĆǿ Ĉȴ ĊȅǠĈǣ ĊǕĆȀĊȩĈǟ “Yaratan Rabb’inin adıyla oku.”1 ayetiyle giriş yapılabilir.

Gelişme bölümü: Burada konu ayet ve hadislerle genişletilir. Somut örnekler verilerek konu günlük hayatla ilişkilendirilir. Gerekli yorum ve açıklamalar yapılır. Varsa sonuçlar hakkında bilgi verilir. Örneğin, İslam’ın ilme verdiği önemin anlatılacağı bir hutbede,

... ĆȷɀćȶĆȲĊȞĆɅ Ćɍ ĆȸɅ ĈǾƋȱǟ Ćȿ ĆȷɀćȶĆȲĊȞĆɅ ĆȸɅ ĈǾƋȱǟ ɃĈɀĆǪ ĊȆĆɅ ĊȰĆȽ... “… Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?...”2 aye-tiyle, “İlim talebi için yola çıkan kimse dönünceye kadar Allah yolundadır.”3 hadisi verilebilir. Ayrıca Peygamberimizin Bedir esirlerine uyguladığı muamele ve Ashab-ı Suffe anlatılabilir.

Sonuç bölümü: Konunun kısa bir özeti verilir. Önemli sonuçlar sıralanır. Hut-bede verilmek istenen mesaj dile getirilir ve dua cümlesi ile bitirilir. Örneğin, İslam’ın ilme verdiği önemin anlatılacağı bir hutbe-de, ilim öğrenmenin farz olduğu belirtilir. Ǡ ăȶĊȲ Ĉȝ ɄĈȹĊǻĈȁ ƍǡĆǿ ĊȰćȩĆȿ... “… Ya Rabb’i! İlmimizi artır.”4 duasıyla hutbe bitirilir.

3.3. Bilgi Toplama

Hatip, hutbe konusunu belirledikten sonra konusuyla ilgili gerekli gözlem ve araştırmayı ya-par. Bu çalışmasında cemaatin genel yapısını, çevrenin fiziki, sosyal ve kültürel özelliklerini dikkate alır. Dinin temel kaynaklarından gerekli bilgileri toplar.

İslam’ın temel kaynakları Kur’an-ı Kerim ve hadislerdir. Bu nedenle hatip, konusuna ilişkin bilgileri bu kaynaklardan faydalanarak hazırlar. Bunun yanında hutbenin ilgili olduğu alana dair diğer kaynaklara başvurmayı da ihmal etmez. Örneğin, inançla ilgili bir hutbe hazırlayacak olan hatip akaid kitaplarına, ibadetle ilgili bir konuda da mutlaka fıkıh kitaplarına bakmalıdır. Bilimsel, sosyal veya teknik bir konuda hutbe hazırlayacaksa ilgili alanın uzmanlarınca hazırlanan eserlere bakmalıdır.

Hutbe hazırlanırken temel kaynaklara bakmakla beraber o konuda daha önce hazır-lanmış konuşmalar, hutbe metinleri de bize yol gösterebilir. Günümüzde İnternet gibi teknolojik araçlardan da yararlanabiliriz. Ancak elde ettiği-miz bilgileri olduğu gibi cemaate sunmak doğru olmayabilir. Onları çevrenin ve cemaatin sosyal ve kültürel yapısına göre güncellemeliyiz.

1 Alak suresi, 1. ayet.2 Zümer suresi, 9. ayet.3 Tirmizî, İlim, 2; İbn Mace, Mukaddime, 17.4 Tâ-Hâ suresi, 114. ayet.

SÖYLEYELİM“Namazın önemi” konulu bir

hutbe hazırlayacak olsanız giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinde

nelere yer verirsiniz? Söyleyiniz.

İNCELEYELİMDiyanet İşleri Başkanlı-

ğının internet sitesinde yer alan hutbelerden birini ele alarak nasıl hazırlandığını inceleyiniz.

53


3.4. Bilgiyi Değerlendirme

Hatip, temel kaynaklardan konusuna dair elde ettiği bilgileri bir araya toplar. Daha sonra onları gündeme ve muhataplarının genel durumuna göre değerlendirir. Elde ettiği tüm bilgileri olduğu gibi muhataplarına sunmaz. Tıpkı bir arı gibi çeşitli çiçeklerden aldığı özü bala çevirip çevresindekilerin ihtiyacına göre sunar.

Hutbe hazırlayacak olan hatip, konusuyla alakalı bulduğu bir ayetin iniş sebebini, indiği orta-mı, inince hangi problemi nasıl çözdüğünü inceler. Elde ettiği bir hadisin niçin söylendiğini, evrensel veya bölgesel olup olmadığını araştırır. Âlimlerin konuyla ilgili görüşlerini dikkate alır. Bütün bun-lardan sonra elde ettiği bu bilgileri muhataplarına nasıl sunacağını tasarlar. Bu bilgiden cemaatin ne kazanacağını değerlendirip konuyu en uygun tekniklerle doğru bir şekilde sunar.

3.5. Hutbe Metninin Hazırlanışı

Hatip, önce konuyu seçer ve konunun planını yapar. Konuyla ilgili ayet, hadis ve bunlarla ilgili görüşleri elde eder. Kendi yorumlarını da katarak elde ettiği bilgileri değerlendirir. Daha sonra belirlediği plan dâhilinde bir metin oluşturur.

Her şeyden önce ortaya çıkacak metnin sade, açık, anlaşılır bir dille yazılmasına özen gösterir. Bunun için kısa cümleleri tercih eder. Yanlış anlaşılmaya müsait şive ve kelimeler kullanmaktan ka-çınır. Kavramları yerli yerinde kullanır. Kur’an-ı Kerim bu konuda Müslümanları şöyle uyarmıştır: ...ǠĆȹ ĊȀ ćȚĊȹǟ ǟɀćȱɀćȩĆȿ ǠĆȺ ĈȝǟĆǿ ǟɀćȱɀćȪĆǩ Ćɍ ǟɀćȺĆȵǓ ĆȸɅ ĈǾƋȱǟ ǠĆȾƌɅĆǕǠĆɅ “Ey iman edenler! ‘bizi güt (râina)’ demeyin, ‘bize bak (unzurna)’ deyin…”1 Hatip, inandırıcı ve duygusal bir üslup tercih etmelidir. Cemaati ilgilendirme-yecek konulara yer vermemelidir. Lüzumsuz ifadelerden, kırıcı sözlerden ve şahısları veya grupları hedef almaktan kaçınmalıdır.

Hatip hazırladığı bir hutbe metnini önce kendi birkaç kez okumalıdır. Daha sonra mümkünse bir arkadaşına okumalı ve hatalarını, yanlış anlaşılabilecek ifadeleri düzeltip metne son şeklini ver-melidir. Hutbe metni, daha önceden sunulmuş bir metin de olsa güncelleştirmeden ve tekrar okuma-dan minbere çıkmamalıdır.


DEĞERLENDİRELİMİslam’ın ahlaki öğütleriyle ilgili bir hutbe hazırlayacak olsanız Hucurât sure-

sinin 11-13. ayetlerini nasıl değerlendirirsiniz?

GRUP ÇALIŞMASISınıfınızda gruplar oluşturunuz. Grup olarak hazırladığınız bir hutbe-

yi başka bir gruba vererek incelemelerini isteyiniz. Siz de bir diğer gru-bun hazırladığı hutbeyi inceleyerek hutbe hazırlanması ile ilgili hususlar

açısından değerlendiriniz.

54

3. ÜNİTE

3.6. Hutbenin Sunuluşu

Hutbenin etkili bir şekil-de sunulması için bazı hususlara dikkat edilmesi gerekir. Üslup ve diksiyona, özellikle vurgula-ra dikkat edilmelidir. Ses tonu caminin büyüklüğüne, cemaatin çokluğuna ve konunun içeriğine göre ayarlanmalıdır. Beden dili yerinde ve ölçülü kullanılmalı ve eldeki metin okunurken arada bir cemaat gözle takip edilmelidir.

Hutbede geleneksel bir öğretim metodu olan anlatma yöntemi kullanılır. Bu nedenle kullanılan kavramların doğru, yerinde ve herkes tarafından anlaşılır nitelikte olmasına dikkat edil-melidir.

Hutbeler yazılı metin halinde veya metinsiz (irticalî) konuşma halinde iki türlü sunulabilir. İrticalî konuşma en etkili şekil olsa da, hatibin elinde kısa bir notun bulunması gerekir. Bu hem söy-lenenlerin sırasını belirlemek hem de konuşma bütünlüğünü sağlamak için gereklidir.

Hutbeyi sunarken şu hususlara da dikkat edilmelidir:

Hutbe kısa ve öz, aynı zamanda cemaatin dikkatini çekici nitelikte olmalıdır.•

Cemaatin kültür seviyesi dikkate alınmalı ve tekrarlardan kaçınılmalıdır.•

Konuşmada daima yapıcı olunmalı, toplumun birlik ve beraberliğine zarar verecek yorum-•lardan uzak durulmadır.

Hatip konuşma ve davranışlarında samimi ve mütevazı olmalıdır.•

Güncel politikalara yer verilmemeli ve şahıslar hedef alınmamalıdır.•

Hem gereksiz heyecan hem de donuk ve hareketsiz olmaktan kaçınılmalıdır.•

Düzenli ve temiz giyimli olunmalıdır.•

Hutbe konuşur gibi sunulmalı, Arapça dualar makamlı okunmamalıdır.•

Ayet ve hadisler vurgulu bir ses tonuyla okunmalıdır.•

Cami içindeki ses düzeni önceden kontrol edilmelidir.•

55


4. Hutbe Duaları

Hutbe öncesinde ve hutbede okunan bazı dualar var-dır.

Hatip, cumanın ilk sünnetini minberin önünde kılar. Müezzin Ahzâb suresinin 56. ayetini okumaya başlarken o da minbere doğru yönelir ve minbere çıkışta şu duaları okur:

Birinci basamakta:

ĆȸĈǝǟĆȂ Ćǹ ǠĆȺĊɆĆȲ Ćȝ ĊȀ ƍȆĆɅ Ćȿ ĆȬĈǪ Ćȶ ĊǵĆǿ ĆǡǟĆɀĊǣĆǕ ǠĆȺĊɆĆȲ Ćȝ ĊǴĆǪĊȥǟ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ.ĆƙĈȶ ĈǵǟƋȀȱǟ Ćȴ ĆǵĊǿĆǕ ǠĆɅ Ćȿ ĆƙĈȵĆȀ ĊȭĆɉĊǟ ĆȳĆȀ ĊȭĆǕ ǠĆɅ ĆȬĈȵĆȀ Ćȭ Ćȿ ĆȬĈȲ ĊȒĆȥ

DEĞERLENDİRELİMBir arkadaşınızın sınıfta okuduğu hutbeyi aşağıdaki formu doldurarak değer-

lendiriniz.

SÖZLÜ SUNUM BECERİSİ KONTROL LİSTESİ

Arkadaşınızın sözlü sunum süresince ölçütlere uyup uymadığını gözlemleye-rek uygun seçeneği işaretleyiniz.

Öğrencinin Adı: Soyadı:

Sınıfı: Numarası: Tarih:

ÖLÇÜTLER Evet HayırDinleyiciyle göz teması kuruyor.Beden dilini etkili kullanıyor.Anlaşılır bir dilde konuşuyor.Yerinde vurgulamalar yapıyor.Akıcı konuşuyor.Gereksiz sesler çıkarmıyor.Düzgün ifadeler seçiyor.Gereksiz tekrar yapmıyor.Düşüncelerini ifade ediyor.Bilgiyi organize edebiliyor.Sonuçları kendi cümleleriyle özetleyebiliyor.Değerlendirme:...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

56

3. ÜNİTE

Üçüncü basamakta:

ĆȸĈȵ ɄĈȺĆǪĊɆĆǩǓ ĊǼĆȩ ƍǡĆǿ .ɄĈȱ ĊɀĆȩ ǟɀćȾĆȪĊȦĆɅ ɄĈȹǠ ĆȆĈȱ ĊȸĈȵ ăǥ ĆǼĊȪćȝ ĊȰćȲ ĊǵǟĆȿ ɃĈȀĊȵĆǕ ɄĈȱ ĊȀ ƍȆĆɅĆȿ ɃĈǿ ĊǼ Ćȍ ɄĈȱ ĊǳĆȀ Ċȉǟ ƍǡĆǿ.Ćƙ ĈǶĈȱǠ ƋȎȱǠĈǣ ɄĈȺĊȪ ĈǶĊȱĆǕ Ćȿ Ǡ ăȶ ĊȾĆȥ Ćȿ Ǡ ăȶĊȲ Ĉȝ ɄĈȹĊǻĈȁ ƍǡĆǿ . ĈǬɅĈǻǠ ĆǵĆɉĊǟ ĈȰɅĈȿĊǖĆǩ ĊȸĈȵ ɄĈȺĆǪ ĊȶƋȲ ĆȝĆȿ ĈȬĊȲ ćȶĊȱǟ

Son Basamakta:

ĄȳĆɎ Ćȅȿ ɄƍȺĈȵ ćȼĊȲƋǤĆȪĆǩ Ćȿ ɃĈȀĊȵĆǕ ɄĈȱ ĊȀ ƍȆĆɅ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ ɄĈȹǠ ĆȮĆȶĈǣ ĆȄĊɆĆĆȱ ćȷǠ ĆȮĆȶĊȱǟ ǟ ĆǾĆȽĆȿ ɄĈȹǠ ĆȊĈǣ ĆȄĊɆĆȱ ćȷǠ ƋȊȱǟ ǟ ĆǾĆȽ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ.ĆƙĈĆƫǠĆȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ Ćȿ ĈǒǠĆɆĈǤĊȹĆɉúǟ ĈȜɆ Ĉȶ ĆǱ ɂĆȲ Ćȝ

Hatip çıktığı son basamakta cemaate karşı oturarak iç ezanı dinler. Ezanın bitiminde kalkar ve birinci hutbeyi okur.

1. Hutbe:

.ǠĆȺĈȱǠ Ćȶ ĊȝĆǕ ĈǧǠĆǞƍɆ Ćȅ ĊȸĈȵ Ćȿ ǠĆȺ ĈȆćȦĊȹĆǕ ĈǿȿćȀ ćȉ ĊȸĈȵ ĈǃǠĈǣ ćǽɀćȞĆȹ Ćȿ ćȻćȀĈȦĊȢĆǪ ĊȆĆȹ Ćȿ ćȼćȺɆĈȞĆǪ ĊȆĆȹ Ćȿ ćȻ ćǼ Ćȶ ĊǶĆȹ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱĆǟ ƋȰ ĈȒćȵ ĆɎĆȥ ć ǃǟ ĈǼ ĊȾĆɅ ĊȸĆȵ .ĆƙĈȞ Ćȶø ĊǱĆǕ ĈȼĈǣǠ ĆǶø ĊȍĆǕĆȿ ĈȼĈȱǓ ĆɂȲĆȝĆȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶĆȵ ǠĆȺøĈȱɀ ćȅĆǿ ĆɂĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿć ǥĆɎ ƋȎȱǟĆȿ ǟ ăǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ǠĆȹ ĆǼƍɆ Ćȅ ƋȷĆǟ ćǼĆȾ ĊȊĆȹĆȿ ćȼĆȱ ĆȬɅĈȀ Ćȉ Ćɍ ćȻ ĆǼ ĊǵĆȿ ć ǃǟ ƋĆɍĈǟ ĆȼĆȱĈǟ Ćɍ ĊȷĆǟ ćǼĆȾ ĊȊĆȹ ćȼĆȱ ĆɃĈǻǠĆȽ ĆɎĆȥ ĊȰĈȲ ĊȒćɅ ĊȸĆȵ Ćȿ ćȼĆȱ Ćǃǟ ƋȷĈǙ ÛćȻɀćȞɆ ĈȕĆǕ Ćȿ Ćǃǟ ǟɀćȪƋǩĈǟ .ĈȼĈǪ ĆȝǠ Ćȕ Ćȿ Ĉǃǟ ɁĆɀĊȪĆǪĈǣ Ċȴ ćȮɆ ĈȍȿćǕ .ĈǃǟĆǻǠĆǤ Ĉȝ ǠĆɆĆȥ ćǼĊȞĆǣ ǠƋȵĆǟ .ćȼćȱɀ ćȅĆǿ Ćȿ ćȻ ćǼĊǤ Ćȝ

.ĈƇĈȀ ĆȮĊȱǟ ĈȼĈǣǠĆǪ Ĉȭ ɂĈȥ ɂĆȱǠĆȞĆǩ ć ǃǟ ĆȯǠĆȩ . ĆȷɀćȺ ĈȆ ĊǶćȵ ĊȴćȽ ĆȸɅ ĈǾƋȱǟ Ćȿ ǟ ĊɀĆȪƋǩǟ ĆȸɅ ĈǾƋȱǟ ĆȜĆȵ

ćȴɆ ĈȚĆȞĊȱǟ ć ǃǟ ĆȧĆǼ Ćȍ ............. : ĈȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ĈȸĆȶ ĊǵƋȀȱǟ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆĈǣ . ĈȴɆ ĈǱƋȀȱǟ ĈȷǠ ĆȖĊɆ ƋȊȱǟ ĆȸĈȵ ĈǃǠĈǣ ćǽɀćȝĆǟĆȯǠĆȩ Ǡ Ćȶ Ćȭ ĊȿĆǕ ĆȯǠĆȩ Ǡ ĆȶɆĈȥ Ĉǃǟ ćȯɀ ćȅĆǿ ĆȧĆǼ Ćȍ .............. : ĆȴƋȲ ĆȅĆȿ ĈȼĊɆĆȲ Ćȝ ć ǃǟ ɂƋȲ Ćȍ ƌɄĈǤøƋȺȱǟ ĆȯǠĆȩĆȿ

Yukarıdaki Arapça metinde yer alan birinci boşlukta konu ile ilgili bir ayet ve ikinci boşlukta da bir hadis okunur. Bundan sonra Türkçe hitap kısmına geçilir. Günün anlam ve önemine göre ha-zırlanan hutbe okunur. Türkçe anlatım bittikten sonra şu metinler okunur:

ɂĈȥ ɂĆȱǠĆȞĆǩ Ćȿ ĆȫĆǿǠĆǤĆǩ ć ǃǟ ĆȯǠĆȩ Ǡ Ćȶ Ćȭ .ĈȳƋɎĆȞĊȱǟ ĈȂɅĈȂĆȞĊȱǟ ĈȬĈȲ ĆȶĊȱǟ Ĉǃǟ ćȳĆɎ Ćȭ .ĈȳǠ ĆȚƍȺȱǟ ĆȠĆȲĊǣĆǟ Ćȿ .ĈȳĆɎ ĆȮĊȱǟ Ćȸ ĆȆ ĊǵĆǟ ƋȷĈǟ ĆɍĆǟ.ćȳĆɎ ĊȅĈɋĊǟ ĈƋǃǟ ĆǼĊȺ Ĉȝ ĆȸɅ ƍǼȱǟ ƋȷĈǙ . Ćȷɀćȶ ĆǵĊȀćǩ Ċȴ ćȮƋȲĆȞĆȱ ǟɀćǪ ĈȎĊȹĆǕ Ćȿ ćȼĆȱ ǟɀćȞ ĈȶĆǪ ĊȅǠĆȥ ćȷǓĊȀćȪĊȱǟ ĆǛĈȀćȩ ǟĆǽĈǙ Ćȿ : ĈȳĆɎ ĆȮĊȱǟ

Bundan sonra hatip oturur ve sessizce şu duayı okur:

Ćȿ ĊȴćȾĊȺĈȵ ĈǒǠĆɆ ĊǵĆɉĆǟ ĈǧǠĆȶĈȲ ĊȆćȶĊȱǟ ȿ ĆƙĈȶĈȲ ĊȆćȶĊȱǟ ȿ ĈǧǠĆȺĈȵ Ċǘ ćȶĊȱǟ Ćȿ ĆƙĈȺĈȵ Ċǘćƫǟ ĈȀĈǝǠ ĆȆĈȱ Ćȿ Ċȴ ćȮĆȱ Ćȿ ĆǠȺĆȱ ć ǃǟ ĆȫĆǿǠĆǣ. ĈǧǟĆɀĆȝ ƋǼȱǟ ćǢɆ Ĉǲćȵ ĄǢɅĈȀĆȩ ĄȜɆ Ĉȶ Ćȅ ćȼƋȹǙ . ĈǧǟĆɀĊȵĆɉĊǟ

Hatip bu duayı okuduktan sonra kalkar ve ikinci hutbeyi okur.

57


2. Hutbe:

ĆƙĈȞ Ćȶ ĊǱǕ ĈȼĈǣǠ ĆǶ ĊȍĆǕ Ćȿ ĈȼĈȱǓ Ćȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ǠĆȺĈȱɀ ćȅĆǿ ɂĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟ Ćȿ ćǥĆɎ ƋȎȱǟ Ćȿ ĆƙĈȲĈȵĆǠȮĊȱǟ ĆǼ Ċȶ Ćǵ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱĆǟ Ć ǃǟ ƋȷĈǙ :ǟăȀĈȵǓ Ćȿ ǟăȀĈǤ ĊǺćȵ ąȰĈǝǠĆȩ ĊȸĈȵ ƋȰ ĆǱ Ćȿ ƋȂĆȝ ĆȯǠĆȪĆȥ .ĈȼĉĈɆĈȦ Ćȍ ĈȣĆȀ Ćȉ ĈȷǠ Ćȉ ĈǦĆȵǠ ĆǺĆȦĈȱ ǠăƹĈȀ ĊȮĆǩ Ćȿ ĈȼƍɆĈǤĆȺĈȱ Ǡ ăȶɆ ĈȚĊȞĆǩ

.Ǡ ăȶɆĈȲ ĊȆĆǩ ǟɀ ćȶƍȲ ĆȅĆȿ ĈȼĊɆĆȲ Ćȝ ǟɀƌȲ Ćȍ ǟɀćȺĆȵǓ ĆȸɅ ĈǾƋȱǟ ǠĆȾƌɅĆǕ ǠĆɅ ƍɄĈǤƋȺȱǟ ɂĆȲ Ćȝ ĆȷɀƌȲ ĆȎćɅ ćȼĆǪ ĆȮĈǞĆȲĆȵĆȿBundan sonra sesini biraz alçaltarak “Allahümmesalli ve Allahümmebarik” dualarını okur.

Devamında şu duayı yapar:

ĈǢćǪ Ċȭǟ Ćȿ .ĆƙĈȶĈȲ ĊȆćȶĊȱǟ ĆȇɀćɆ ćǱ ĊȀ ćȎĊȹǟ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ .ĆƙĈȶĈȲ ĊȆćȶĊȱǟ ĆȯĆǾ Ćǹ ĊȸĆȵ ĊȯćǾ Ċǹǟ Ćȿ . ĆȸɅ ƍǼȱǟ ĆȀ ĆȎĆȹ ĊȸĆȵ ĊȀ ćȎĊȹǟ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ ĆƙĈȶĈȲ ĊȆćȶĊȱǟ Ćȿ ĈǧǠĆȺĈȵ Ċǘ ćȶĊȱǟ Ćȿ ĆƙĈȺĈȵ Ċǘ ćȶĊȲĈȱ ĊȀĈȦ Ċȡǟ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ .ĆƙĈȞ Ćȶ ĊǱĆǕ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ĈǦƋȵćǕ ɂĆȲ Ćȝ ĆǦĆɆĈȥǠĆȞĊȱǟ Ćȿ ĆǦĆȵĆɎ ƋȆȱǟ Ćȿ ĆǦ ƋǶ ƍȎȱǟ .ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ ɂĆȲ Ćȝ ĄȳĆɎ ĆȅĆȿ .ĆƙĈȶ ĈǵǟƋȀȱǟ Ćȴ ĆǵĊǿĆǕ ǠĆɅ ĆȬĈǪ Ćȶ ĊǵĆȀĈǣ . ĈǧǟĆɀĊȵĆɉǟ Ćȿ ĊȴćȾĊȺĈȵ ĈǒǠĆɆ ĊǵĆɉĆǟ ĈǧǠĆȶĈȲ ĊȆćȶĊȱǟ Ćȿ

.ĆƙĈĆƫǠĆȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ

BİLGİ KUTUSUBayram hutbelerinde birinci hutbe aşağıdaki şekilde okunur:

ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱĆǟ . ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ĉ Ĉǃ Ćȿ ćȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃĆǟ ćȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃǟĆȿ ć ǃǟ ƋɍĈǙ ĆȼĆȱĈǙ Ćɍ ćȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃĆǟ ćȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃĆǟ ĈǧǠĆǞƍɆ Ćȅ ĊȸĈȵ Ćȿ ǠĆȺ ĈȆćȦĊȹĆǕ ĈǿȿćȀ ćȉ ĊȸĈȵ ĈǃǠĈǣ ćǽɀćȞĆȹ Ćȿ ćȻćȀĈȦĊȢĆǪ ĊȆĆȹ Ćȿ ćȼćȺɆĈȞĆǪ ĊȆĆȹ Ćȿ ćȻ ćǼ Ćȶ ĊǶĆȹ Ĉ Ĉǃ

.ǠĆȺĈȱǠ Ćȶ ĊȝĆǕ ƋȰ ĈȒćȵ ĆɎĆȥ ć ǃǟ ĈǼ ĊȾĆɅ ĊȸĆȵ . ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ĉ Ĉǃ Ćȿ ćȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃĆǟ ćȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃǟĆȿ ć ǃǟ ƋɍĈǙ ĆȼĆȱĈǙ Ćɍ ćȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃǟ ćȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃĆǟ

.ćȼĆȱ ĆɃĈǻǠĆȽ ĆɎĆȥ ĊȰĈȲ ĊȒćɅ ĊȸĆȵĆȿ ćȼĆȱ ćǃǟ ƋɍĈǙ ĆȼĆȱĈǙ Ćɍ ĊȷĆǕ ćǼĆȾ ĊȊĆȹ . ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ĉ Ĉǃ Ćȿ ćȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃĆǟ ćȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃǟĆȿ ć ǃǟ ƋɍĈǙ ĆȼĆȱĈǙ Ćɍ ćȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃǟ ćȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃĆǟ ǠĆȹ ĈǼƍɆ Ćȅ ɂĆȲ Ćȝ ĊȴƍȲ Ćȅȿ ƍȰ Ćȍ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ .ćȼćȱɀ ćȅĆǿĆȿ ćȻ ćǼĊǤ Ćȝ ƿǼƋȶ ĆǶćȵ ǠĆȹ ĆǼƍɆ Ćȅ ƋȷĆǕ ćǼĆȾ ĊȊĆȹ Ćȿ ćȼĆȱ ĆȬɅĈȀ Ćȉ Ćɍ ćȻ ĆǼ ĊǵĆȿ ĆȸɅ ĈǾƋȱǟ ĆȜĆȵ Ćǃǟ ƋȷĈǙ .ćȻɀćȞɆ ĈȕĆǕ Ćȿ Ćǃǟ ǟɀćȪƋǩĈǟ .Ĉǃǟ ĆǻǠĆǤ Ĉȝ ǠĆɆĆȥ ćǼĊȞĆǣ ǠƋȵĆǕ .ĆƙĈȞ Ćȶ ĊǱĆǕ ĈȼĈǣǠ ĆǶ ĊȍĆǕĆȿ ĈȼĈȱǓ ɂĆȲ ĆȝĆȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ

.ĈƇĈȀ ĆȮĊȱǟ ĈȼĈǣǠĆǪ Ĉȭ ɂĈȥ ɂĆȱǠĆȞĆǩ ć ǃǟ ĆȯǠĆȩ . ĆȷɀćȺ ĈȆ ĊǶćȵ ĊȴćȽ ĆȸɅ ĈǾƋȱǟ Ćȿ ǟ ĊɀĆȪƋǩǟ. ćȴɆ ĈȚĆȞĊȱǟ ć ǃǟ ĆȧĆǼ Ćȍ ............ : ĈȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ĈȸĆȶ ĊǵƋȀȱǟ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆĈǣ . ĈȴɆǱĆȀȱǟ ĈȷǠ ĆȖĊɆ ĆȊȱǟ ĆȸĈȵ ĈǃǠĈǣ ćǽɀćȝĆǟ. ĆȯǠĆȩ Ǡ Ćȶ Ćȭ ĊȿĆǕ ĆȯǠĆȩ Ǡ ĆȶɆĈȥ Ĉǃǟ ćȯɀ ćȅĆǿ ĆȧĆǼ Ćȍ ............. : ĆȴƋȲ ĆȅĆȿ ĈȼĊɆĆȲ Ćȝ ć ǃĆǟ ɂƋȲ Ćȍ ƌɄĈǤøƋȺȱǟ ĆȯǠĆȩĆȿ

58

3. ÜNİTE

Bu duadan sonra sessizce “eûzu besmele” çeker ve sesli olarak şu ayeti mealiyle beraber okur:

Ċȴ ćȮ ćȚĈȞĆɅ ĈɄĊȢĆǤĊȱǟ Ćȿ ĈȀ ĆȮĊȺ ćȶĊȱǟ Ćȿ ĈǒǠ ĆȊ ĊǶĆȦĊȱǟ ĈȸĆȝ ɂĆȾĊȺĆɅ Ćȿ ɂĆǣĊȀćȪĊȱǟ ɃĈǽ ĈǒǠĆǪɅĈǙ Ćȿ ĈȷǠ ĆȆ ĊǵĈɋĊǟ Ćȿ Ĉȯ ĊǼĆȞĊȱǠĈǣ ćȀćȵĊǖĆɅ Ć ǃǟ ƋȷĈǙ. ĆȷȿćȀ ƋȭĆǾĆǩ Ċȴ ćȮƋȲĆȞĆȱ

“Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder. Hayasızlığı, fenalığı ve haddi aşmayı yasak eder. Tutasınız diye size öğüt verir.”1

Bu ayeti okuduktan sonra hatip minberden iner ve mihraba geçip cumanın iki rekât farzını kıldırır.

Bayram hutbelerinde bu ayetin yerine İsrâ suresi’nin son ayetini okur:

Ćȿ ƍȯƌǾȱǟ ĆȸĈȵ ƉɄĈȱĆȿ ćȼĆȱ Ċȸ ćȮĆɅ ĊȴĆȱĆȿ ĈȬĊȲ ćȶĊȱǟ ɂĈȥ ĄȬɅĈȀ Ćȉ ćȼĆȱ Ċȸ ćȮĆɅ ĊȴĆȱ Ćȿ ǟ ăǼĆȱĆȿ ĊǾ ĈǺƋǪĆɅ ĊȴĆȱ ɃĈǾƋȱǟ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ ĈȰćȩĆȿ.ǟăƘĈǤ ĊȮĆǩ ćȻĊȀƍǤ Ćȭ

5. Hutbe Örnekleri

Hatip içinde bulunduğu ortamı ve cemaatin durumunu dikkate alarak genel kurallar çerçe-vesinde bir konuşma yapar. Konuşmasında dikkat edeceği hususları somut olarak görebilmesi için aşağıda birkaç hutbe örneği verilmiştir:

Hz. Peygamberin Cuma Hutbesi

Allah Resulünün Medine’de, Salimoğullarının bulunduğu Ranuna Vadisi’nde kıldırdığı ilk cu-manın hutbesi şöyle idi:

Hamt Allah’a mahsustur. Ona hamt ediyor ondan yardım, mağfiret ve hidayet talep ediyorum. Ona iman ederim, onu inkâr etmem. ... Şahitlik ederim ki Allah’tan başka ilah yoktur. Allah tektir, ortağı yoktur. Muhammed onun kulu ve Resulüdür. Muhammed’i kıyametin yaklaştığı bir zamanda, insanlara doğru yolu göstermek, aydınlatmak ve güzel öğüt vermek için göndermiştir. Kim Allah’a ve Resulüne itaat ederse doğru yolu bulur. ...Size Allah’ın azabından sakınmayı tavsiye ediyorum. Çünkü bu, bir Müslümanın diğer Müslümanı teşvik edeceği şeylerin en hayırlısıdır. Öyleyse Allah sizi nelerden sakındırdıysa onlardan sakının. Bundan daha hayırlı bir öğüt ve daha üstün bir hatır-latma olamaz. Şüphesiz takva, Allah’a gereği gibi saygı göstererek amel eden bir kimse için, istedi-ğimiz ahiret için doğru bir yardımcıdır. Kim davranışlarında Allah’ın rızasını gözetirse bu davranışı

1 Nahl suresi, 90. ayet.

OKUYALIMHutbe dualarını ezberleyerek sınıfta birbirinize okuyunuz.

59


onun için dünyada güzel bir nam bıraktığı gibi ölünce de azığa ihtiyaç duyduğu ahirette kendisine güzel bir sermaye olur. İnsan ahirette, bunun haricinde hiçbir şeye sahip olmayı istemez ve bunun haricindeki şeyler için, “Ne olurdu, aramızda uzun bir mesafe olaydı.” der. Allah sizi azabından sakındırıyor. Çünkü Allah kullarına karşı çok merhametlidir. Allah her sözünde doğrudur ve sözünü yerine getirir. O, vaadinden dönmez.

Allah, ĈǼɆĈǤĆȞĊȲĈȱ ąȳ ƋɎ ĆȚĈǣ ǠĆȹĆǕ ǠĆȵĆȿ ƋɃĆǼĆȱ ćȯ ĊɀĆȪĊȱǟ ćȯƋǼĆǤćɅ ǠĆȵ “Benim katımda söz değiştirilmez. Ben kullarıma zulmedici değilim.”1 buyurmuştur. O hâlde gizli açık hiçbir işinizde takvadan ayrılmayın. Çünkü kim Allah’a karşı gelmekten sakınırsa büyük bir kazanç elde eder. Kuşkusuz takva Allah’ın aza-bından korur, yüzleri ağartır, Allah’ı razı eder ve dereceyi yükseltir. O hâlde kulluk etmede kusur etmeyin. Doğrularla yalancıların ortaya çıkması için Allah size kitabını öğretmiş ve yolunu göster-miştir. Allah’ın size ihsan ettiği gibi siz de iyilik edin. Allah’ın düşmanlarına düşman olun. Allah yolunda gereği gibi mücadele edin. O, sizi seçmiş ve Müslü-man adını vermiştir. Güç ancak Allah’a mahsustur. O hâlde Allah’ı çok anın ve ahiret için çalışın. Kim, Allah’a gereği gibi kulluk ederse Allah da onun insanlar ile olan ilişkilerini düzeltir. Çünkü Allah her şeye hâkimdir ve bütün âlemleri yö-neten odur. Allah en yücedir, bütün güç ve kudret onundur.2

GENÇLİĞİN ÖNEMİ3

Yüce dinin değerli mensupları!

Gençlik, Yüce Allah’ın insanlara bahşettiği ömür nimetinin, çok iyi değerlendirilmesi gereken önemli bir dönemi, bulunmaz bir fırsatıdır. Çünkü gençlik, çalışıp kazanma, evlenip aile kurma, insanlara yararlı olma ve Allah’a ibadet etme bakımından hayatın en verimli çağıdır. Bunun için her insan, Allah’ın verdiği bütün nimetlerden ve özellikle de gençliğini nerede ve nasıl harcadığın-dan sorguya çekilecektir. Nitekim Yüce Allah, bu gerçeği Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade etmiştir: ĈȴɆĈȞƋȺȱǟ ĈȸĆȝ ąǾĈǞĆȵ ĊɀĆɅ ƋȸćȱĆǖ ĊȆćǪĆȱ Ƌȴćǭ “O gün, hepiniz bütün nimetlerden sorguya çekileceksiniz.”4

Hz. Peygamber de gençliğin önemine dikkat çekerek şöyle buyurmuştur:

“İnsanoğlu, Kıyamet gününde:

- Gençliğini nerede ve nasıl harcadığından,

1 Kâf suresi, 29. ayet.2 Süleyman Ateş, Minberden Öğütler, s. 185-87; İsmet Demir, Hz. Muhammed’in Hutbe ve Hitabeleri, s. 59-61.3 www.diyanet.gov.tr. (19.04.2002)4 Tekâsür suresi, 8. ayet.

Peygamberimizin ilk cuma namazını kıldırdığı yerde bulunan Cuma Mescidi.

60

3. ÜNİTE

- Yaptığı işleri ne maksatla yaptığından,

- Malını nereden, nasıl kazandığından ve nerelere hacadığından,

- Vücudunu ve sağlığını nerede ve nasıl yıprattığından sorguya çekilir. Bunların hesabını vermedikçe, yerinden ayrılamaz.”1

Aziz Müminler!

Gençlik, milletlerin geleceği ve en önemli güç kaynağıdır. Bunun için her toplum, kendi ge-leceğini garanti altına almak, millî ve manevi değerlerini yükseltip geliştirmek maksadıyla bilgili, görgülü, çalışkan ve üretken nesiller yetiştirmeye önem vermektedir. Çünkü gençlerini iyi yetiştirmiş olan toplumlar, güçlü ve sağlıklı bir yapıya kavuşmuş olurlar. Eğer gençlik ihmal edilir, zararlı alış-kanlıklardan korunmazsa pek çok problem ve sıkıntıyla karşı karşıya kalınır. Toplumun güven, huzur ve geleceği tehlikeye girer.

Değerli Müslümanlar!

İslam dini, çocukların ve gençlerin ilim, ahlak, fikir ve sanat bakımından iyi yetiştirilmelerini öğütler. Sorunlarını karşılıklı hoşgörü ve anlayışla çözmelerini ister. Dinimiz, bunun sorumluluğunu da başta ana baba olmak üzere topluma yüklemiştir.

Çocuklarımız ve gençlerimiz, bizim ümitlerimiz ve yarınlarımızdır. Bu nedenle onları dinî ve millî değerlerimize bağlı yetiştirmeliyiz. Ailevi, ekonomik ve kişisel sorunlarıyla yakından ilgilen-meliyiz. Sağlıklarını bozucu her türlü etkiden koruyup onları geleceğe hazırlamalıyız.

Hutbemi, bir hadis mealiyle bitirmek istiyorum: “Hiçbir baba çocuğuna güzel terbiyeden daha değerli bir miras bırakmamıştır.”2

1 Tirmizî, Kıyamet, 1.2 İbn Mâce, Mukaddime, 17.

YAZALIMİstediğiniz bir konuda bir hutbe yazarak sınıfta okuyunuz.

61


Hutbe İzleme ve Değerlendirme Formu Örneği

Hatibin adı:Hutbenin okunduğu yer:Hutbenin konusu:Sunum süresi:Hutbenin okunacağı tarih:

DeğerlendirmeEvet Hayır

Hitap cümleleri uygun mu?Dikkat çekici bir giriş yapıldı mı?Konu anlaşılır bir şekilde ortaya konuldu mu?Ayet ve hadislere yeterince yer verildi mi?Konu cemaatin seviyesine uygun mu?Konu haftanın veya günün önemine uygun mu?Sonuç net olarak belirtildi mi?Kullanılan dil ve üslup uygun mu? Beden dili etkili ve doğru bir şekilde kullanıldı mı?Hutbe adabına uyuldu mu?Hatibin giyimi ve kuşamı uygun mu?Ses tonu konu akışı içindeki anlam ve önemi yansıtıyor mu?Konu için verilen süre istenilen şekilde kullanıldı mı? Dinleyenlerin tepkisi olumlu mu?

Bir Hutbe Örneği

Ana-Baba Hakkı

Kurtarıcı dinin bahtiyar mensupları!

Yüce Allah, bizlere huzur ve mutluluk duyacağımız pek çok nimet vermiştir. Bu nimetlerin en önemlileri ise anne ve babamız ve diğer yakınlarımızdır. Onların varlıklarıyla sevinir, yok-luklarıyla hüzünleniriz. Kederlerimizi onlarla hafifletir, sevinçlerimizi onlarla paylaşırız. Onların varlığıyla yalnız olmadığımızın farkına varırız. Onlarla ilgilenmek Yüce Yaratıcının bir emridir. Bunu daima hatırda tutar, davranışlarımıza bu doğrultuda yön veririz.

DEĞERLENDİRELİMBir arkadaşınızın okuduğu aşağıdaki hutbeyi “Hutbe İzleme ve Değerlendir-

me Formu”na göre değerlendiriniz.

62

3. ÜNİTE

Aziz Müminler!Anne ve babalarımız, bizler için hayat ve huzur kaynağıdır. Her birimiz güçsüz ve aciz bir

konumda iken, Rabb’imizin lütfuyla, anne babamızın, sevgi, şefkat ve merhamet dolu kucağında hayata başlarız. Doğruyu, yanlışı, fedakârlığı ve diğer insani erdemleri öncelikle onlardan öğreni-riz. Bu itibarla anne ve babamız, ilk rehberlerimizdir. Onun içindir ki Yüce Allah anne ve babaya hürmeti kendisine ibadetle birlikte anmış ve bir ayette şöyle buyurmuştur:

Ǡ ĆȶćȽĊȀĆȾĊȺĆǩ ĆɍĆȿ ƊȣćǕ Ǡ ĆȶćȾĆȱ ĊȰćȪĆǩ ĆɎĆȥ Ǡ ĆȶćȽ ĆɎ Ĉȭ ĊȿĆǕ Ǡ ĆȶćȽćǼ ĆǵĆǕ ĆȀĆǤ ĈȮĊȱǟ ĆȫĆǼĊȺ Ĉȝ ƋȸĆȢćȲĊǤĆɅ ǠƋȵĈǙ ǠăȹǠ ĆȆ ĊǵĈǙ ĈȸĊɅ ĆǼĈȱǟ ĆɀĊȱǠĈǣ Ćȿ ćȻǠƋɅĈǙ ƋɍĈǙ ǟȿ ćǼćǤĊȞĆǩ ƋɍĆǕ ĆȬƌǣĆǿ ɂ ĆȒĆȩĆȿ ǠăƹĈȀ Ćȭ ăɍĊɀĆȩ Ǡ ĆȶćȾĆȱ ĊȰćȩĆȿ

“Rabb’in, sadece kendisine ibadet etmenizi ve ana-babaya iyi davranmanızı emretti. Onlardan biri ya da her ikisi senin yanında ihtiyarlık çağına ulaşırsa, sakın onlara ‘öf’ bile deme! Onları azarlama, onlara tatlı ve güzel söz söyle!”1

Muhterem Müminler!Bizler güçsüz iken, anne ve babalarımız bizlere kol kanat germiş, bizim mutluluğumuz için

nice fedakârlıklara katlanmışlardır. Bizler de onlara karşı aynı şekilde şefkat ve merhamet göster-meliyiz. Bu duruma bir ayette şöyle işaret edilmiştir: “Onların üzerlerine merhamet ve alçak gönüllülükle kanat ger. ‘Rabb’im! Küçüklüğümde onlar beni nasıl yetiştirmişlerse şimdi de sen onlara (öyle) rahmet et!’ diyerek dua et.”2

Anne ve babaya gösterilecek saygı ve sevgi onların bize yaptıklarına karşı bir teşekkür anlamı taşımaktadır. Bu durum bir ayette şöyle belirtilmiştir: “Biz insana, ana-babasına iyi dav-ranmasını tavsiye etmişizdir. Çünkü anası onu nice sıkıntılara katlanarak taşımıştır. Sütten kesilmesi de iki yıl içinde olur. (İşte bunun için) önce bana, sonra da ana babana şükret diye tavsiyede bulunmuşuzdur. Dönüş ancak banadır.”3

Değerli Müslümanlar! Şüphesiz her mümin, Allah’ın rızasını kazanmayı, onun ahirette sunacağı nimetlere ulaş-

mayı arzular. Bu amaca ulaşmada iyilik yapmanın ayrı bir yeri vardır. Unutmayalım ki anne ve babanın hayır dua ve rızası, bu güzelliklere ulaşmanın en önemli yollarından biridir. Sevgili Pey-gamberimiz, “Allah’ın rızası, anne ve babanın rızasında, Allah’ın öfkesi de anne ve babanın öfkesindedir.”4 buyurmak suretiyle bu hususu dile getirmiştir. Ayrıca anne ve babaya isyan, bü-yük günahlar arasında sayılmıştır. Bu konuda Peygamberimiz, “Büyük günahların en ağırını size haber vereyim mi? Allah’a şirk koşmak ve ana-babaya asi olmaktır.”5 buyurmuştur.

Aziz Cemaat!Anne ve babamızın rızasını kazanarak onların hayır duasını almanın gayreti içinde olalım.

Onlara saygıda kusur etmeyelim. Hutbemi, Peygamberimizin bu konudaki bir öğüdüyle bitirmek istiyorum: “Üç dua kesinlikle kabul edilir. Bunlar; mazlumun duası, misafirin duası ve anne-babanın evladına yaptığı duadır.”6

1 İsrâ suresi, 23. ayet.2 İsrâ suresi, 23-24. ayetler.3 Lokman suresi, 14. ayet.4 Tirmizî, Birr, 3.5 Buharî, Şehadet, 10.6 İbn Mace, Dua, 11.

63




1. Bir hutbenin hazırlanmasında nelere dikkat edilmelidir? Yazınız.

2. Hutbe hazırlanırken hangi kaynaklara müracaat edilmelidir? Belirtiniz.

3. Hutbe sunulurken hangi hususlar göz önünde bulundurulmalıdır? Söyleyiniz.


1. Aşağıdakilerden hangisi bir hutbenin planında yer almaz?

A) Etkileyici bir hitap cümlesi.

B) Metnin mahiyetini bildiren konuya giriş kısmı.

C) Konuyla ilgili bir resim.

D) Ayet, hadis ve örneklerden oluşan gelişme bölümü.

E) Konuyu toparlayan ve neticeyi bildiren sonuç bölümü.

2. Aşağıdakilerden hangisi hutbe metninin yazılmasında kaçınılması gereken hususlardan biridir?

A) Cümleler kısa ve öz olmalıdır.

B) Kavramlar çevrenin lehçesiyle ifade edilmelidir.

C) İnandırıcı ve ikna edici bir üslup kullanılmalıdır.

D) Ayet, hadis ve günlük hayattan örneklere yer verilmelidir.

D) Şahısları hedef alan sözlerden kaçınılmalıdır.

3. Aşağıdakilerden hangisi hutbe konusunu seçerken dikkat edilmesi gereken hususlardan de-ğildir?

A) İslam’ın iman, ibadet gibi temel konularına öncelik verilmelidir.

B) Konu günün anlam ve önemine uygun olmalıdır.

C) Hatibin ve cemaatin özel sorunlarıyla ilgili olmalıdır.

D) Konu çevrenin şartlarını ve cemaatin ihtiyacını karşılar nitelikte olmaldır.

E) Konu seçiminde yeni gelişmeler dikkate alınmalıdır.

64

3. ÜNİTE

4. Hutbe hazırlanması ile ilgili aşağıdaki hususlar hangi seçenekte doğru bir şekilde sıralan-mıştır?

I. Konu Seçimi

II. Bilgiyi Toplama ve Değerlendirme

III. Planlama

IV. Hutbenin Sunuluşu

V. Hutbe Metninin Hazırlanılışı

A) I-III-II-V-IV B) I-II-III-V-IV C) I-II-III-V-IV

D) I-II-III-IV-V E) I-IV-V-II-III

C. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen ifadelerden uygun olanları ile dol-durunuz.

(minber, hitabet, misafirin duası, hatip, öğüt, hikmet, kürsü)

1. Söz söylemek ve insanları ikna etmek için yapılan etkili konuşmaya ………; topluluk kar-şısında etkili ve güzel konuşan kişiye de ………. denir.

2. Cuma namazının farzından önce hatip ………… denilen yüksekçe bir yerde cemaate ko-nuşma yapar.

3. “Rabb’inin yoluna ……….. ve güzel ………. davet et. Onlarla en güzel tarzda müca-dele et...” (Nahl suresi, 125. ayet.)

4. “Üç dua kesinlikle kabul edilir. Bunlar; mazlumun duası, ………… ……… ve anne babanın evladına yaptığı duadır.” (İbn Mace, Dua, 11.)


(…) Hutbenin daha etkili olması için hatibin hissi ve heyecanlı olması gerekir.

(…) Peygamberimizin hutbeleri daha çok ayetlerden oluşmaktaydı.

(…) Hutbe din hizmetlerinde halkla ilişkilerin vazgeçilmez bir unsurudur.

(…) Hutbe sadece halka dini mesajı iletme vasıtasıdır.

65


1. Vaaz ve irşadın toplumun dinî eğitimine katkısını araştırınız.

2. Dinlediğiniz bir vaazın sizi hangi yönleriyle etkilediğini arkadaşlarınıza anlatınız.

3. Bir vaiz ile görüşüp vaazın hazırlanış aşamaları hakkında bilgi alınız.Bunları arkadaşlarınızla paylaşınız.

4. Vaaz hazırlarken öncelikle hangi kaynaklardan yararlanırsınız? Söyleyiniz.

DİNÎ HİTABET TÜRÜ OLARAK VAAZ4.ÜNİTE

66

4. ÜNİTE

1. Vaizlik ve Vaaz

Vaaz, nasihat ve öğüt anlamlarına gelir. Terim olarak ise nasihat etme, kalbi yumuşatacak sözlerle insanları iyiliğe ve doğruya yönlendirmek için yapılan konuşmadır. Vaazı yapan kişiye vaiz denir. Vaaz, camide ibadet öncesi veya sonrasında kürsüden yapılır. Ayrıca mevlit veya cenaze merasimleri gibi

çeşitli dinî törenlerde de vaaz verilebilir.1

İnsanları dinî konularda aydınlatmak, iyiliğe teşvik etmek, kötülükten sakındırmak ve duy-guları canlı tutmak amacıyla vaaz verilir. Bu nedenle müftülükler, toplumun ihtiyaç ve seviyesine göre vaaz konularını seçip planlarlar. Bir program çerçevesinde seçilip hazırlanan konular, yaygın din eğitimi olarak yerine getirilir. Örneğin, cuma ve bayram namazlarından önce, mübarek gün ve gecelerde de belirlenen plana ve ortama göre vaazlar verilir.

Kur’an-ı Kerim’de vaaz, öğüt ve nasihat anlamında kullanılmıştır. Bu ko-nuda bir ayette şöyle buyrulmaktadır: ĆƙĈȪƋǪ ćȶĊȲĈȱ ĄǦ ĆȚĈȝ ĊɀĆȵĆȿ ɁăǼćȽĆȿ ĈȃǠƋȺȲĈȱ ĄȷǠĆɆĆǣ ǟ ĆǾĆȽ “Bu Kur’an, insanlara bir açıklama, Allah (c.c.)’a karşı gelmekten sakınanlara bir yol gösterme ve bir öğüt(mevize)tür.”2

İslam tarihinde ilk vaaz uygula-maları, Peygamber(s.a.v.)in Mescid-i Nebi’deki sohbetleri ile başlamıştır. Daha sonraları, toplumu bilinçlendirme ihtiya-cından hareketle din bilginleri bu gelene-ği, değişik mekânlarda bir irşat ve tebliğ hizmeti olarak devam ettirmişlerdir.

Özellikle Peygamberimiz, insanları usandırmamak için en uygun zamanı seçerek onlara nasi-hat ederdi. Namazlardan sonra insanların ihtiyaçlarını da dikkate alarak onlara nasihatta bulunurdu. Örneğin, bir gün sabah namazından sonra Peygamberimizin şöyle nasihat ettiği rivayet edilmiştir: “Allah’a karşı gelmekten sakınmanızı, onu dinlemenizi ve itaat etmenizi tavsiye ediyorum...”3

1 Cemal Tosun, Recai Doğan, Hitabet ve Meslekî Uygulama Ders Kitabı, s. 101.2 Âl-i İmrân suresi, 138. ayet.3 Beyhakî, Sünen, C 10, s. 114.

“Öğüt ver, çünkü öğüt mü-minlere fayda verir.”

Zâriyât suresi, 55. ayet.Yukarıdaki ayet mealini vaazın

önemi açısından değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRELİM“Andolsun ki size gerçekleri açıklayan ve sizden önce gelip geçenlerden

bir misal ve korunanlar için bir öğüt indirdik.” Nûr suresi, 34. ayet.

“İnsanları Rabb’inin yoluna hikmet ve güzel öğütle çağır…”Nahl suresi, 125. ayet.

Yukarıdaki ayetleri vaazın önemi ve ilkeleri açısından değerlendiriniz.

Sinevizyonla vaaz

67

Dinî Hitabet Türü Olarak Vaaz

2. Vaaz ve İrşadın Dindeki Yeri

İnsan sosyal bir varlık olduğundan hayatını ancak bir topluluk içinde sürdürebilir. Bu bir-likteliğin sağlıklı bir şekilde devam edebilmesi için bireyler uyum içinde olmalıdır. Bu nedenle insanlar uyum ve birlikteliği bozacak kötü söz ve davranışlardan birbirlerini sakındırmalıdır. Ku’an-ı Kerim’de bu durum bir ayette şöyle ifade edilmiştir:

Ćȷɀ ćǶĈȲĊȦ ćȶĊȱǟ ćȴćȽ ĆȬĈǞĆȱȿćǕĆȿ ĈȀ ĆȮĊȺ ćȶĊȱǟ ĊȸĆȝ Ćȷ ĊɀĆȾĊȺĆɅ Ćȿ ĈȣȿćȀĊȞ ĆȶĊȱǠĈǣ ĆȷȿćȀćȵĊǖĆɅĆȿ ĈȀĊɆ ĆǺĊȱǟ ɂĆȱĈǙ Ćȷɀćȝ ĊǼĆɅ ĄǦƋȵćǕ Ċȴ ćȮĊȺĈȵ Ċȸ ćȮĆǪĊȱ Ćȿ “İçinizden hayra çağıran, iyiliği emredip kötülükten sakındıran bir topluluk bulunsun. İşte kurtuluşa erenler onlardır.”1

Toplumun, dinî konularda doğru bilgi edinmesi, iman, ibadet ve ahlak esaslarını öğrenmesi vaaz ve irşat faaliyetleri ile gerçekleşir. Böylece insanlar, bulundukları yaş ve bilgi seviyesine göre sürekli bilgilenme fırsatı bulur, bilmedikleri konularda ve yeni gelişmeler hakkında aydınlanırlar. Hz. Peygamber de, “Din nasihattır…”2 hadisiyle bütün insanların irşada ihtiyaçlarının bulunduğu-nu vurgulamıştır.

Peygamberimizle başlayan vaaz ve irşat faaliyetleri sahabe ve ondan sonra gelen nesiller tara-fından da devam ettirilmiş, İslam dininin öğretiminde önemli bir metot olarak yerini almıştır.

İnsanlar, kendileri de çeşitli eserleri okuyarak birtakım dinî bilgiler elde edebilirler. Ancak dinledikleri vaazlarla edindikleri bu bilgileri pekiştirirler ve yeni bilgiler edinir, yanlış bilgilerini düzeltirler. Böylece hurafe ve batıl inançlardan uzaklaşarak sağlam dinî bilgilere ulaşırlar.

İnsanlar, günlük yaşamlarında bazı sorunlarla karşılaşır, dinî yaşamla ilgili sorulara cevap bul-ma ihtiyacı hissederler. Ayrıca bazı meşguliyetler nedeniyle yaratılış gayesini, görev ve sorumluluk-larını unutabilirler. Bu durumda vaazlar ile insanlara görev ve sorumlulukları hatırlatılır ve karşılaş-tıkları sorunların çözümüne katkıda bulunulur.

1 Âl-i İmrân suresi, 104. ayet.2 Müslim, İman, 95.


belirtilen vaizlerin görevlerinden bazıları şunlardır: Camilerde veya gerektiğinde ceza ve tevkifevleri, çocuk ıslahevleri, güçsüz-• ler yurdu, öğrenci yurdu, hastane, fabrika ve benzeri yerlerde vaaz etmek. Ramazan ayı ve dinî günler dışında biri cuma vaktinde olmak üzere haftada • en az üç defa müftülükçe belirlenen yerlerde vaaz etmek. Bunlardan en az birini dinî bilgileri öğretmek amacıyla itikat ve ibadet konularında yapmak. Savcılıkların talebi üzerine, ceza ve tevkifevleri ile çocuk ıslahevlerinde il-• gili mevzuata göre ders vermek.İrşat programlarında görev almak, gerektiğinde seminer, panel, sempozyum • gibi toplantılara katılmak veya konferans vermek.Gerektiğinde Kur’an kursları ile hizmet içi eğitim kurslarında ders vermek.•

68

4. ÜNİTE

Vaizlik görevini yürüten kimse insanlara doğru bilgiler sunabilmek ve onları dinî konularda aydınlatmak için gerekli araştırmaları yapar. Karşılaştıkları yeni problemlere çözüm bulmaya çalışır. Böylece kendisini sürekli yeniler. Vaaz yoluyla toplumla sağlıklı bir iletişim kurarak onları iyi ve doğruya yönlendirir.

3. Vaazın Hazırlanışı İle İlgili Hususlar

Vaiz, cemaatin kültür durumunu, anlayış seviyesini, ihtiyaçlarını, günün ve çevrenin şartlarını dikkate alarak vaazın konusunu seçer. Vaazın yapılacağı yere ve zamana göre planlama yapar. Konu ile ilgili bilgi ve dokümanları toplar. Bütün bunları değerlendirerek vaaz metnini hazırlar. İyi ve etkili bir sunum yapabilmek için hazırladığı metni birkaç kez okuyarak gözden geçirir.

3.1. Konu Seçimi

Vaaz hazırlığı, konunun seçimi ile başlar. Vaiz, öncelikle İslam’ın iman esaslarını, ibadet il-kelerini ve ahlaki öğütlerini vaaz konusu olarak ele alır. Cemaatin ilgi, istek ve ihtiyaçlarını dikkate alarak bir konu belirler. Konu seçiminde dinleyenlerin kültür, anlayış ve yaş seviyelerini göz önünde bulundurur. Çevre şartlarını, içinde bulunulan zamanı ve mekânı dikkate alır. Örneğin, kutlu doğum haftasında Peygamberimizin hayatıyla ilgili bir konu seçer.

Vaaz süresi dikkate alınarak konunun sınırlandırılması gerekir. Çünkü vaazın süresi, hutbeye göre fazla olsa da bir konunun bütün boyutları ile incelenmesine yetmeyebilir. Örneğin, “Peygam-berimizin hayatı” şeklinde genel bir konunun yerine “Bir eş olarak Hz. Muhammed” gibi sınırlı bir konu seçilebilir.

Vaiz, gündemi iyi takip ederek cemaatin ihtiyaç duyduğu ve ilgiyle takip edeceği bir konuyu ele alabilir. Özellikle cuma ve bayram gibi günlerde, gelişen olaylara dinî bakış açısı verebilecek bir konu belirleyebilir.

Vaiz, kişi ve kurumları hedef alacak, toplumun birlik ve bütünlüğünü bozacak ve yanlış anla-şılmalara yol açacak konuları seçmemelidir.

BULALIMPeygamberler, tebliğ görevlerini vaaz ve irşat metodunu da kullanarak yap-

mışlardır. Kur’an-ı Kerim peygamberlerin vaaz ve irşatlarından örnekler sunar. Örneğin, A’râf suresinin 85. ayetinde Hz. Şuayb’ın kavmine verdiği öğütler

yer almaktadır: “Medyen’e de kardeşleri Şuayb’ı (gönderdik). Dedi ki: Ey kavmim! Allah’a kulluk edin, sizin ondan başka ilahınız yoktur. Size Rabb’inizden açık bir delil gelmiştir; artık ölçüyü, tartıyı tam yapın, insanların eşyalarını eksik vermeyin. Düzel-tilmesinden sonra yeryüzünde bozgunculuk yapmayın. Eğer inananlar iseniz bunlar sizin için daha hayırlıdır.”

Siz de Kur’an’dan peygamberlerin öğütlerinden örnekler bularak sınıfta okuyunuz.

69


3.2. Planlama

Vaaz, belli bir zaman içinde bir amacı karşılamak için yapılmaktadır. Bu nedenle, vaaz için belirlenen konunun sunulacak olduğu zaman ve mekân göz önünde bulundurularak planlaması ya-pılmalıdır. Bir vaaz şu plana göre hazırlanabilir:

Vaazın başında, Allah’a hamt, Peygamberimize salavat içeren bir dua yer alır. Konuyla ilgili en az bir ayet ve bir hadis seçilir.

Giriş kısmı: Cemaati öven ve onlara değer veren bir hitap cümlesi ile başlanır. Örneğin, “De-ğerli Din Kardeşlerim!”, “Kıymetli Dinleyenler!” gibi ifadeler kullanılabilir. Ayrıca bu cümleler vaaz esnasında yeri geldikçe tekrar edilebilir.

BELİRTELİMAmellerin hangisi faziletlidir? sorusuna, Peygamberimiz değişik zamanlar-

da, farklı kişilere şöyle cevaplar vermiştir:“Az da olsa devamlı olan ameldir.”•

Buharî, İman, 32.“Allah için sevmek; Allah için buğzetmektir.”•

Ebu Davut, Sünen, 3.“Oruca devam et, çünkü onun dengi yoktur.”•

Nesaî, Sıyam, 43.“Kur’an’ı okuyup bitirdikten sonra yeniden okumaya başlamaktır.”•

Tirmizî, Kıraat, 4. “Allah ve Resulüne imandır.• - Sonra?- Allah yolunda cihattır.- Sonra?- Kabul edilmiş hacdır.”

Buharî, İman, 18.“Yemek yedirmen, tanıdığın ve tanımadığın kimselere selam vermendir.” •

Buharî, İman, 20.Peygamberimizin aynı soruya farklı cevaplar vermesinin sebebi ne olabilir? Belirtiniz.

BULALIMBir ay süresince cuma namazından önce Kur’an-ı Kerim hakkında vaaz

vereceğinizi düşünerek dört tane vaaz konusu bulunuz.Kur’an-ı Kerim’i anlamanın önemi.• ..........................................................................................................• ..........................................................................................................• ..........................................................................................................•

70

4. ÜNİTE

Seçilmiş olan konunun takdimi yapılarak niçin seçildiği belirtilir. Örneğin, “Muhterem Müslü-manlar! Hac mevsiminde bulunmamız dolayısıyla vaazımız, ‘Haccın anlam ve önemi’ hakkındadır.” denilerek vaazın konusu hatırlatılır.

Gelişme kısmı: Konu ile ilgili ayet ve tefsirlerine, hadis ve yorumlarıyla birlikte örnek olaylara yer verilir. Örneğin, Âl-i İmrân suresinin 96-97. ayetleri ile Hac suresinin 27-30. ayetleri tefsirleriyle birlikte ele alınır. “Kim Allah için hacceder ve Allah’a karşı gelmekten sakınırsa annesinden doğduğu günkü gibi günahlarından arınmış bir şekilde hacdan döner.”1 gibi hadislere yer verilir. Hz. İbrahim kıssasından alıntılar yapılarak haccın tarihsel arka planından bahsedilir. Haccın insan davranışları üzerindeki etkileri örneklerle anlatılır. Ayrıca konuyla ilgili ortaya çıkması muhtemel olan sorulara cevaplar verilir.

Sonuç ve dua kısmı: Bu kısımda, işle-nen konu ana başlıklarıyla özetlenir. Örne-ğin, haccın farz bir ibadet olduğu, bireysel ve toplumsal pek çok faydasının bulunduğu belirtilir. “Allah cemaatimize hacca gitmeyi nasip eylesin.” şeklinde kısa bir dua ile vaaz bitirilir.

3.3. Bilgi Toplama

Vaiz, vaaz planını yaptıktan sonra Kur’an, hadis ve tefsir gibi temel kaynaklardan konusuyla ilgili gerekli araştırmayı yapar. Ayrıca konu ile ilgili diğer ilmi eserlerden de yararlanır. Bu çalışma-sında cemaatin genel yapısını, çevrenin fiziki, sosyal ve kültürel özelliklerini dikkate alır. Böylece belirlediği konuyu doğru, anlaşılır bir şekilde cemaate aktarır.

Vaaz hazırlanırken konu ile ilgili daha önce hazırlanmış konuşmalar, maka-leler ve vaaz metinleri de vaize yol gös-terebilir. Günümüzde teknolojik araçlar-dan da yararlanılabilir. Ancak elde edilen bilgileri, çevreye göre güncellemeden ve yorumlamadan cemaate sunmak doğru de-ğildir.

Yapılan araştırma sonucunda elde edilen bilgiler kaydedilir. Seçilen konunun hazırlanan plana göre işlenmesine yardımcı olacak bu malzemeler, pratik ve kullanılışlı olması bakımından belli bir düzene göre yazılır.

1 Buharî, Hac, 4; Müslim, Hac, 438.

SÖYLEYELİM“Zekât ibadetinin toplumsal

faydaları” konulu bir vaaz ha-zırlayacak olsanız nasıl bir vaaz

planı yaparsınız? Söyleyiniz.

BELİRTELİMDiyanet İşleri Başkanlığının

internet sitesinde (www.diyanet.gov.tr) Aylık Dergiler kısmında

yer alan vaazlardan birini inceleyerek nasıl ha-zırlandığını belirtiniz.

71


3.4. Bilgiyi Değerlendirme

Vaiz, topladığı bilgileri yaptığı plana ve önem derecesine göre düzenler. Bilgileri birbirleriyle irtibatlandırır ve bir kompozisyon düzenine göre metnini oluşturur. Yazarken kullandığı kavram ve ifadelerin anlaşılır olmasına dikkat eder. Bigileri kısa cümlelerle ve akıcı bir üslupla verir.

Vaiz, konusuyla ilgili hazırladığı ayetlerin tefsirlerden yorumlarını okur. Hadislerin açıklama-larıyla ilgili notlarını gözden geçirir. Âlimlerin konuyla ilgili görüşlerini dikkate alır. Konuyla ilgili kıssa, hikâye ve örnek olayları değerlendirir. Edindiği bilgiler arasından hurafe ve yanlış anlaşılma-lara sebep olacak kısımları çıkarır. Bütün bunlardan sonra elde ettiği bu bilgileri muhataplarına nasıl sunacağını tasarlar. Bu bilgiden cemaatin ne kazanacağını değerlendirip konuyu en uygun tekniklerle doğru bir şekilde sunabileceği bir metin hazırlar.

Hazırlanan metin veya sunu cema-at karşısında baştan sona kadar okunmaz. Bu nedenle o metnin konuşma dili ile ifa-delendirilmesi gerekir. Bu aşamada metin uzman bir kimseye okutularak onun ten-kitleri alınmalıdır. Ayrıca vaiz, cemaat kar-şısındaymış gibi prova yapmalı, nerelerde nasıl vurgu yapılacağını belirlemelidir.

3.5. Vaazın Sunuluşu

Vaiz, hazırladığı vaazını sunmak için cemaatin karşısına geçmeden önce gerekli hazırlıkları yapmalıdır. Kılık kıyafetinin temiz, düzgün ve uyumlu olmasına dikkat etmelidir. Ayrıca vaizin, kür-süde oturuşuyla, ses tonuyla ve beden diliyle cemaate güven vermesi gerekir.

Vaiz, konusunu sunarken sesini en uygun şekilde kullanmalıdır. Sesini beden diliyle destek-lemelidir. Hazırlanan ve planlanan metne bağlı kalarak, zamanı dikkate alarak sunumunu gerçek-leştirmelidir. O anda aklına gelen bir meseleden dolayı konu dışına çıkmamalıdır. Çünkü konu bir bütün olarak sınırlı zamanda sunulmak için hazırlanmıştır. Konuşmacı vaazı zamanında bitirmelidir. Örneğin, cuma vaazını ezan okunduğu anda tamamlamalıdır.

Vaiz, anlattığı konunun cemaat tarafından iyi anlaşılmasını sağlamak maksadıyla örnek olay incelemesi gibi yöntemleri de kullanmalıdır. Hz. Peygamber örnekle anlatıma çokça başvurmuştur. Örneğin, Peygamberimiz bir gün yanında bulunanlara, “Birinizin kapısının önünden bir ırmak geçse ve o kimse de orada günde beş kere yıkansa bedeninde hiç kir kalır mı?” diye sormuştur. Onlar da, “Kalmaz.” diye cevap verince, Hz. Peygamber, “İşte beş vakit namaz da bunun gibidir. Allah namaz sayesinde günahları siler ve temizler.” buyurmuştur.1 Vaazın anlaşılmasını ve kalıcı-lığını sağlamak maksadıyla bazı yerler tekrar edilebilir. Ancak bu tekrarlar bıktıracak tarzda devamlı olmamalıdır.

1 Buharî, Mevakit, 6.

BELİRTELİMSabrın önemini anlatan bir vaaz

hazırlayacak olsanız hangi ayet, hadis, kıssa ve örneklere yer verir-

diniz? Belirtiniz.

72

4. ÜNİTE

Vaaz konusu ile ilgili ayet ve hadisler orijinal hâliyle ve usulüne uygun okunmalıdır. Ayet ve hadislerin mealleri anlaşılır bir şekilde verilmelidir.

Vaiz, herkesin anlayacağı sade ve anlaşılır bir dil kullanmaya dikkat etmelidir. Mahallî şive ve argo ifadelerden kaçınmalıdır. Şahısları ve kurumları hedef almamalıdır. Tartışma yaratacak ve yanlış anlaşılacak ifadelerden uzak durmalıdır.

Vaiz, konuyu sunarken zaman zaman alıntıların kaynağını ifade etmelidir. Bu durum hem ce-maati okumaya yönlendirir hem de onların dinî literatüre aşinalık kazanmalarını sağlar.

Vaaz Örneği

Hastalara Karşı Dinî Görevlerimiz

Ĉ ƙĈȦ ĊȊĆɅ ĆɀćȾĆȥ ćǨ ĊȑĈȀĆȵ ǟĆǽĈǙĆȿ “Hastalandığımda bana şifayı Allah verir.”1

Muhterem Müslümanlar! Yüce Allah okumuş olduğum ayet-i kerimede ve daha başka ayetler-de hastalığı bir vakıa olarak tanıtır. Her insan doğal olarak hastalığa yakalanabilir.

İnsanı güçten düşüren ve hareket kabiliyetini kısıtlayan hastalık; mutluluğumuzu ve yaşama sevincimizi de etkiler. Bu nedenle bu haftaki vaazımızı “Hastalara Karşı Dinî Görevlerimiz” konusu-na ayırdık. Hastalıklardan uzak, sağlık ve sıhhatli günler geçirmemizi Allah hepimize nasip eylesin.

İnsan, biyolojik ve psikolojik açıdan hastalanabilir özelliğe sahiptir. ǠăȦɆĈȞ Ćȑ ćȷǠ ĆȆȹĈĆɍĊǟ ĆȨĈȲ ćǹĆȿ “İnsan zayıf yaratılmıştır.”2 Bu itibarla insanın sağlığını korumak için yemesine, içmesine, giyimi-ne, sıcağa, soğuğa, temizliğe, kısacası sağlık kurallarına dikkat etmesi, sağlığının kıymetini bilmesi gerekir.

Hz.Peygamber (s.a.v.) sağlık konusunda şöyle buyurmuştur: “İki nimet vardır ki, insanların çoğu bu konuda aldanmıştır. Bunlardan biri sağlık diğeri de boş zamandır.”3 Sahabeden Abdul-lah b. Ömer (r.a.) de “Sağlıklı zamanlarımızda hasta olmamak için tedbirli olmalıyız.”4 demektedir. Zamanının cihan devletinin yöneticisi olan Kanuni Sultan Süleyman “Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi” diyerek sağlığa dikkat çekmektedir.

Bir şeyin kıymeti yokluğunda bilinir. Dolayısıyla insan, hasta olmadıkça sağlığının kıymetini bilemez. Hastalıklar insan için bir imtihandır, insana sağlığın kıymetini öğretir, Rabb’ini ve ölüm gerçeğini hatırlatır, kalbini yumuşatır, şefkat ve merhametini artırır. Sağlığını korumak konusunda bilinçlenmesini ve tedbirli olmasını sağlar. 1 Şuarâ suresi, 80. ayet.2 Nisâ suresi, 28. ayet.3 Tirmizî, Zühd, 1.4 Buhârî, Rikak, 3

HAZIRLAYALIMAşağıda bir vaaz örneği verilmiştir. Siz de seçtiğiniz herhangi bir konuda

bir vaaz hazırlayarak sınıfta veya okulun uygulama mescidinde sununuz.

73


İnsan, bütün tedbirlere rağmen yine de hastalanabilir, bir kaza geçirip yaralanabilir. Bu du-rumda hem bizzat hastanın kendisinin tedaviye başvurması hem de yakınlarının hasta ile yakından ilgilenip onu tedavi ettirmeleri gerekir.

A) Hasta Olunca Tedavi Olmak

İnsan, hangi hastalığa yakalanırsa yakalansın, bu hastalık, ister bedensel isterse psikolojik olsun mutlaka tedavi yoluna gitmelidir. Şifa vermesi için Allah’a dua etmelidir. Çünkü şifayı ve-ren Allah’tır. Kur’an’da bu husus, İbrahim peygamberin dilinden, “Hastalandığımda bana şifayı Allah verir.”1 şeklinde ifade edilmektedir. Peygamberimiz de bir hadisinde şöyle buyurmuştur: “Ey Allah’ın kulları! Tedavi olunuz. Çünkü Allah yarattığı her hastalık için mutlaka bir şifa yaratmıştır.”2

Bizler de hasta yakınımızın, komşumuzun veya kardeşlerimizin tedavisinde onlara yardımcı olmalı ve şifa bulmaları için dua etmeliyiz.

Sahabeden Osman b. Ebi’l-Âs (r.a.), bir ağrısından dolayı Peygamberimize şikâyette bulun-muş, Peygamberimiz de ona; dua edip Allah’tan şifa istemesini tavsiye etmiştir.3

B) Hastaların Ziyaret Edilmesi

Sağlık gibi hastalık da insanlar içindir. Hastalık, üzüntü ve sıkıntı kaynağıdır. Bu durumda olan insan, yakınlarını ve dostlarını yanında görmek, onların tatlı sözleri ve yardımları ile teselli bul-mak ister. Yunus Emre bir dörtlüğünde hasta ziyaretini şöyle dile getirmektedir: “Bir hastaya vardın ise,/ Bir yudum su verdin ise./ Yarın anda karşı gele,/ Hak şarabın içmiş gibi.”

Hz. Peygamber hasta ziyaretinde bulunanlar için şöyle buyurmuştur: “Kim bir hastanın hâl ve hatırını sormaya gider veya Allah için sevdiği bir kişiyi ziyaret ederse ona bir melek şöyle seslenir: Sana ne mutlu! Güzel bir yolculuk yaptın. Kendine cennette barınak hazırladın!”4

Hastaları ziyaret etmek Peygamberimizin sünnetidir. Peygamberimiz hasta ziyaretinde mü-min, gayrimüslim ayırt etmeden her hastayı ziyaret ederdi.5 Ayrıca ashabına da hastaları ziyaret et-melerini tavsiye eder6 ve sözleriyle hasta ziyaretini teşvik ederdi. Peygamberimiz, hastayı ziyaret etmenin Müslümanın Müslümana karşı bir görevi olduğunu belirtmiştir.7

Hasta ziyareti insani görevlerden biridir. Ayrıca hem hasta hem de ziyaret eden sevap kazanır. Hasta ziyareti ile Müslümana karşı bir görev yerine getirilmiş olur. Hastaya moral verilmiş, hasta-nın gönlü alınmış, acıları paylaşılarak hafifletilmiş, yalnızlık ve kimsesizlik duygusundan kurtarıl-mış olur. Ona yaşama sevinci verilmiş, sosyal ilişkilerle dostluklar geliştirilmiş ve sevap kazanılmış olur.

1 Şuarâ suresi, 80. ayet.2 Buharî, Tıp, 1.3 Müslim, Selam, 67.4 Tirmizî, Birr, 64.5 Buharî, Cenâiz, 2, 80, Merdâ, 11; Ahmed, III, 175.6 Ahmed, III, 175.7 Müslim, Selam, 5

74

4. ÜNİTE

Hastayı ziyaret etmekle ortaya çıkan güzel neticelerle ilgili olarak Peygamberimizin çok güzel müjdeleri vardır. Konunun önemini dile getirmesi bakımından şu hadisi zikredebiliriz. Peygamberi-miz, hasta ziyaret eden kimse için “Cennet meyvesi yemiş gibi olur.”1 buyurmuştur. Peygamberi-miz bir başka hadisinde ise müminleri şöyle nitelemiştir: “Birbirlerini sevmede, birbirlerine mer-hamet ve şefkat etmede müminlerin bir vücut gibi olduklarını görürsün. Vücudun herhangi bir organı rahatsız olursa diğer azalar da onun acısını paylaşırlar.”2

Peygamberimizin sünneti olan hasta ziyareti, Müslümanı Allah rızasına ulaştıracak ahlaki dav-ranışlardan biridir. Bu sebeple hasta ziyareti, vazgeçilmez bir görevdir. Bu görev yerine getirilirken bir kısım kurallara uyulması gerekir.

C) Hasta Ziyaretinde Uyulması Gereken Kurallar

Hasta ziyaretinde aşağıdaki kurallara uyulması ahlaki bir davranıştır. Bu kurallara uyulmazsa ziyaretten beklenen yararlar elde edilemez. Bu kuralları şöyle özetleyebiliriz:

1. Ziyaret için hasta açısından uygun bir zaman seçilir, mümkünse ziyaret saati önceden bil-dirilir.

2. Hasta evinde ise evine kapı çalınıp izin alınarak ve selam verilerek girilir. Hastaneye ise zi-yaret saatlerinde gidilir. Hastaya sağlık ve şifa dileğinde bulunulur, “geçmiş olsun, Allah şifa versin, nasılsınız?” gibi sözlerle hâl hatır sorulur. Hastaya iyi ve moral verici sözler söylenir. Peygamberi-mizin, ziyaret ettiği hastanın yanına girdiği zaman ona, “Geçmiş olsun, inşallah hastalığın günah-larını temizler.”3 dediği rivayet edilmiştir.

3. Hasta ziyareti kısa tutulur. Hastayı bir anda çok kişi ziyaret etmemelidir. Çünkü hastalara, dışarıdan kolayca başka hastalıklar bulaştırılabilir.

Hastayı üzecek, moralini bozacak ve onu yoracak söz ve davranışlardan sakınılır. Güzel şey-lerden bahsedilir. Hastanın yanında güler yüzlü olunur ve tatlı sözler söylenir.

Hastaya bir isteği olup olmadığı sorulur. Ziyarete hastanın sevdiği bir hediye, örf ve âdete göre ihtiyacı olabileceği bir eşya ile gidilir. Ancak hediyenin hastaya ve hastalığına uygun olmasına dikkat edilir.

4. Hastaya dua edilir. Peygamberimiz hastalara dua edilmesini teşvik ettiği ve kendisinin de dua ettiği hadis kitaplarında bildirilmektedir. Mesela sahabeden Sa’d ibni Ebî Vakkâs (r.a.), hasta-landığımda Resulullah (s.a.s.) beni ziyarete geldi ve üç defa, “Rabb’im, Sa’d’ı iyileştir”4 diye dua etti demiştir.

5. Hasta uzakta ise veya başka sebeplerle bizzat gidilip hasta ziyaret edilemiyorsa bir başkası aracılığı ile veya mektup, telefon gibi haberleşme araçları ile selam, sağlık ve şifa dilekleri iletilerek bu görev yerine getirilebilir.

Sonuç olarak; hasta olan insanın tedavi olması dinî bir görev olduğu gibi hastanın ziyaret 1 Müslim, Birr, 42.2 Buharî, Edep, 27.3 Buharî, Merda, 10.4 Müslim, Vasâyâ, 8.

75


edilmesi de dinî bir görevdir. Kurallarına uyularak yapılan hasta ziyareti hastaya moral verir, iyileş-mesine katkı sağlar, dostlukları pekiştirir ve ziyaret edene sevap kazandırır.

Allah bütün hastalarımıza şifa, yakınlarına sabır versin.

Allah, hepimizi görünür görünmez her türlü kaza, bela ve musibetlerden muhafaza eylesin. Âmin.

4. Vaaz Duaları

Vaiz, konuşmasına aşağıdaki duayı okuyarak başlar:

. ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ.ĆƙĈȞ Ćȶø ĊǱĆǕ ĈȼǍǣǠ ĆǶø ĊȍĆǕĆȿ ĈȼĈȱǓ ĆɂȲĆȝĆȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶĆȵ ǠĆȺøĈȱɀ ćȅĆǿ ĆɂĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ć ǥĆɎ ƋȎȱǟĆȿ. ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ǠǉȺǍǣćɀćȲǋȩ ĈǢĈĈɆǍǤ Ćȕ ĆɂȲĆȝ ǟćɀǏȲ Ćȍ . ąǼƋȶ ĆǶćȵ ǠǉȺĈȱɀ ćȅĆǿ ĆɂȲĆȝ ǟćɀǏȲ Ćȍ

.ąǼƋȶ ĆǶćȵ ǠǉȺǍǣɀǋȹć ǽ ĈȜɆǍȦ Ćȉ ĆɂȲĆȝ ǟćɀǏȲ Ćȍ.ćȴɆ ĈȮ ĆǶĊȱǟ ćȴɆǍȲĆȞĊȱǟ ĆǨøĊȹĆǕ ĆȬƋȹĈǙ ǠĆȺøĆǪø ĊȶƋȲ Ćȝ ǠĆȵ ƋɍĈǙ ǠĆȺĆȱ ĆȴĊȲ ĈȝĆɍ ĆȬĆȹǠ ĆǶĊǤ ćȅ.ćƇĈȀ ĆȮĊȱǟ ćǻǟƋɀ ĆǲĊȱǟ ĆǨĊȹĆǕ ĆȬƋȹĈǙ ǠĆȺøĆǪ ĊȶøƋȾĆȥ ǠĆȵ ƋɍĈǙ ǠĆȺĆȱ ĆȴøĊȾĆȥĆɍ ĆȬĆȹǠ ĆǶĊǤ ćȅ

ɄĈȺĆǪĊɆĆǩǓ ĊǼĆȩ ƍǡĆǿ .ɂĈȱ ĊɀĆȩ ǟɀćȾĆȪĊȦĆɅ ɂĈȹǠ ĆȆĈȱ ĊȸĈȵ ăǥ ĆǼĊȪøćȝ ĊȰćȲ ĊǵǟĆȿ ɁĈȀĊȵĆǕ ɂĈȱ ĊȀ ƍȆĆɅĆȿ ɁĈǿ ĊǼ Ćȍ ɂĈȱ ĊǳĆȀ Ċȉǟ ƍǡĆǿ . ĈǬɅĈǻǠ ĆǵĆĊɉǟ Ĉ ȰɅĈȿĊǖĆǩ ĊȸĈȵ ɄĈȺĆǪ ĊȶƋȲ ĆȝĆȿ ĈȬĊȲ ćȶĊȱǟ ĆȸĈȵ. Ćƙ ĈǶĈȱǠ ƋȎȱǠĈǣ ɄĈȺĊȪ ĈǶĊȱĆǕ Ćȿ Ǡ ăȶ ĊȾǉȥĆĆȿ Ǡ ăȶĊȲ Ĉȝ ɄĈȹĊǻĈȁ ƍǡĆǿ

ĈƇĈȀ ĆȮĊȱǟ ĈȼĈǣǠĆǪ Ĉȭ ɂĈȥ ɂĆȱǠĆȞĆǩ ć ǃǟ ĆȯǠĆȩ

ĈȴɆ ĈǱƋȀȱǟ ĈȷǠ ĆȖĊɆ ƋȊȱǟ ĆȸĈȵ ĈǃǠĈǣ ćǽɀćȝĆǕ ĈȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ĈȸĆȶ ĊǵƋȀȱǟ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆĈǣ

ćȴɆ ĈȚĆȞĊȱǟ ć ǃǟ ĆȧĆǼ Ćȍ ...............: ĆȴƋȲ ĆȅĆȿ ĈȼĊɆĆȲ Ćȝ ć ǃǟ ɂƋȲ Ćȍ ƌɄĈǤøƋȺȱǟ ĆȯǠĆȩĆȿ

ĆȯǠĆȩ Ǡ Ćȶ Ćȭ ĊȿĆǕ ĆȯǠĆȩ Ǡ ĆȶɆĈȥ Ĉǃǟ ćȯɀ ćȅĆǿ ĆȧĆǼ Ćȍ ................Vaaz, konunun özeti ve kısa bir dua ile bitirilir. Örneğin,

ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ĉ ȷĆǕ ĊȴćȽǟĆɀ ĊȝĆǻ ćȀ ĈǹǓĆȿ ĄȳɎ Ćȅ ǠĆȾɆĈȥ ĊȴćȾćǪƋɆ ĈǶĆǩĆȿ ƋȴćȾƋȲȱǟ ĆȬĆȹǠ ĆǶĊǤ ćȅ ǠĆȾɆĈȥ ĊȴćȽǟĆɀ ĊȝĆǻ şeklinde dua edilebilir.

76

4. ÜNİTE

Vaaz İzleme ve Değerlendirme Formu

Vaizin adı:

Vaazın verildiği yer:

Vaazın konusu:

Sunum süresi:

Vaazın verileceği tarih:

Değerlendirme Evet Hayır

Hitap cümleleri uygun mu?

Dikkat çekici bir giriş yapıldı mı?

Konu anlaşılır bir şekilde ortaya konuldu mu?

Ayet ve hadislere yeterince yer verildi mi?

Sonuç net olarak belirtildi mi?

Konu cemaatin seviyesine uygun mu?

Konu haftanın veya günün önemine uygun mu?

Kullanılan dil ve üslup uygun mu?

Beden dili etkili ve doğru bir şekilde kullanıldı mı?

Vaaz adabına uyuldu mu?

Vaizin giyimi ve kuşamı uygun mu?

Ses tonu konu akışı içindeki anlam ve önemi yansıtıyor mu?

Konu için verilen süre istenilen şekilde kullanıldı mı?

Dinleyenlerin tepkisi olumlu mu?

DEĞERLENDİRELİMEn son dinlediğiniz bir vaazı aşağıdaki formu kullanarak değerlendiriniz.

77




1. Vaaz ve irşadın dinin öğrenilmesine katkıları nelerdir? Açıklayınız.

2. Bir vaaz planında hangi esaslar bulunmalıdır? Söyleyiniz.

3. Vaazın sunumu esnasında vaiz nelere dikkat etmelidir? Sıralayınız.

4. Vaaz hazırlanırken hangi kaynaklara müracaat edilmelidir? Belirtiniz.

5. Vaaz, dinî hitabet çeşitlerinden hangisine girer? Açıklayınız.


1. Aşağıdakilerden hangisi bir vaaz planında yer almaz?

A) Dua ve hitap cümlesi.

B) Vaizi tanıtan bölüm.

C) Konuyu toparlayan sonuç kısmı.

D) Ayet, hadis ve örneklerden oluşan gelişme bölümü

E) Konunun içeriğine göre bir kıssa.

2. Aşağıdakilerden hangisi vaaz konusu seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlardan değildir?

A) İslam’ın iman, ibadet gibi temel konularına öncelik verilmelidir.

B) Konu zaman ve mevsim açısından uygunluk arz etmelidir.

C) Kişisel sorunlar ele alınabilir.

D) Konu çevrenin şartlarını ve cemaatin ihtiyacını karşılar nitelikte olmalıdır.

E) Yeni gelişmeler ve aydınlatıcı bilgiler vaazın konusu olabilir.

3. Aşağıdakileren hangisi vaaz hazırlama aşamalarından biri değildir?

A) Vaaz konusunun seçimi.

B) Vaazın sunulması.

C) Konu ile ilgili bilgilerin toplanıp değerlendirilmesi.

D) Vaazın verileceği caminin önceden ziyaret edilmesi.

E) Vaaz konusunun planlanması.

78

4. ÜNİTE

4. Aşağıdakilerden hangisi vaizin görevleri arasında yer almaz?

A) Gerektiğinde ceza ve tevkifevleri, çocuk ıslahevleri, güçsüzler yurdu, hastane, fabrika ve benzeri yerlerde vaaz etmek.

B) Haftada en az üç defa müftülükçe belirlenen yerlerde vaaz etmek.

C) Savcılıkların talebi üzerine, ceza ve tevkifevleri ile çocuk ıslahevlerinde ilgili mevzuata göre ders vermek.

D) Gerektiğinde seminer, panel, sempozyum gibi toplantılara katılmak.

E) Gerektiğinde çevre düzenlemesi yapmak.

C. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen ifadelerden uygun olanları ile doldurunuz.

(hutbe, vaaz, kürsü, din nasihattir, minber)

1. ………., nasihat etmeye, insanları iyiliğe ve doğruya yönlendirmek için yapılan konuşmalara denir.

2. Hz. Peygamber, “………………..” buyurarak bütün insanların irşada ihtiyaçlarının bulunduğunu vurgulamıştır.

3. Vaiz cuma ve bayramlarda …………’de oturarak vaaz verir.


(…) Vaaz sadece camide yapılır.

(…) Vaazda yazılı metin olmaz. Konuşma irticalen yapılır.

(…) Vaizin, hazırladığı vaazını önceden bir meslektaşına kontrol ettirmesi gerekir.

(…) Vaazlarda, kişiler hedef alınmamalı ve tartışma yaratacak ifadelerden kaçınılmalıdır.

79


1. “Kefen, defin, teçhiz, tekfin, taziye ve telkin” sözcüklerinin anlamlarını öğreniniz.

2. Ölen kimsenin ardından yapılan işleri bir din görevlisi ile konuşunuz.

3. Şehitliğin ve gaziliğin önemi ile ilgili ayet ve hadis bularak bunları defterinize yazınız.

CENAZE ADABI5.ÜNİTE

80

5. ÜNİTE

1. Ölüm Anında Yapılacak İşler

Ölüm, her insanın karşılaşacağı bir ger-çektir. Bu bir hayat kanunudur ve insanlık ta-rihi boyunca istisnası görülmemiştir. Kur’an-ı Kerim’de, ... ĈǧĊɀĆȶĊȱǟ ćǦĆȪĈǝǟĆǽ ąȄĊȦĆȹ ƌȰ ćȭ “Her canlı ölü-mü tadacaktır...”1 buyrularak bu gerçek dile ge-tirilmiştir. Bir başka ayette ise, “Yeryüzünde bu-lunan her şey fanidir.”2 buyrularak yaratılmış olan tüm varlıkların sonlu olduğu bildirilmiştir.

Ölüm hayatın şaşmaz bir gerçeği olmasına rağmen, insanların çoğunluğu için korkulan ve is-tenmeyen bir durum olmuştur. Kur’an’da bu durum şöyle ifade edilmiştir: “De ki: Şüphesiz korkup kaçtığınız ölüm, elbette size ulaşacaktır…”3 İnsanın ölümden kaçışının iki temel sebebi vardır. Bunlardan birisi sevilen ve sahip olunan şeylerin kaybedilme endişesidir. Diğeri ise ölümle ebediyen yok olma korkusudur.

Ahiret inancı, insanı yok olma korkusundan kurtarır. Çünkü ahirete inanan insan, ölümün yeni ve sonsuz bir hayatın başlangıcı olduğunu bilir. Dünya hayatında sınavda olduğunun bilinci ile yaşadığından ahiret onun için bir ödül anlamı taşır. Bu durumda ölümden kaçışın bir anla-mı yoktur. Önemli olan, ölüm gerçeğine hazır olmaktır. Peygamber (s.a.v.), “İnsanların en akıllısı, ölümü unutmayan ve ona hazır bu-lunan kimsedir.”4 buyurarak bu gerçeğe işaret etmiştir.

Ölmek üzere olan kişiye ölüm öncesi yapılacak bazı görevler vardır. Örneğin, ölüm döşeğinde olan hastalar ziyaret edilir, kendilerine ve yakınlarına sabır tavsiyesinde bulunulur. Ayrıca bu durum-da olan kimseleri; akraba, dost ve komşuları ziyaret ederek helallik alırlar.

1 Âl-i İmrân suresi, 185. ayet.2 Rahmân suresi, 26. ayet.3 Cuma suresi, 8. ayet.4 İbn Mace, Zühd, 31.

Neylersin ölüm herkesin başında.Uyudun uyanmadın olacak,Kim bilir, nerde, nasıl, kaç yaşında?Bir namazlık saltanatın olacak,Taht misali o musalla taşında.

Cahit Sıtkı TarancıOtuz Beş Yaş, s. 189

Şiirin ana temasını belirtiniz.

TARTIŞALIMÖlüme hazırlıklı olmak ne demek-

tir? Arkadaşlarınızla tartışınız.

KONUŞALIM“Bir hastanın yanına girince ona sağlık ve uzun ömür temennisiyle

onu rahatlatın. Zira böyle yapmak onun gönlünü hoş eder.”Tirmizî, Tıb, 35.

Yukarıdaki hadisi de dikkate alarak hastaya moral verecek söz ve davranışların neler olabileceği hakkında arkadaşlarınızla konuşunuz.

81

Cenaze Adabı

İyileşme ümidi kalmamış hasta kimseye, onu incitmeyecek bir şekilde, herhangi bir vasiyeti-nin bulunup bulunmadığı sorulur. Vasiyette bulunursa şahitler huzurunda yazılır.

Ölmek üzere olan hasta, yüzü kıbleye gelecek şekilde sağ yanı üzerine ya da sırtüstü yatırılır. Bu durumdaki hastanın başını hafifçe kaldırmak müstehaptır. Hasta su istediğinde, su verilebilir ya da ıslak bir bezle dudakları ıslatılır.

Ölmek üzere olan hastaya “kelime-i tevhit”i ya da “kelime-i şehadet”i hatırlatmak sünnettir. Bu konu ile ilgili olarak Peygamberi-miz şöyle buyurmuştur: “Ölmek üzere olanlara ‘La ilahe illallah’ sözünü hatırlatınız.”1 Bu sözle-ri hastanın sevdiği birisinin, onun duyacağı şekilde söylemesi uygun olur. Ancak söylemesi için zorlamak doğru değildir. Bu hatırlatma, tövbeyi de içine alacak şekilde şöyle de yapılabilir:

ĈȼĊɆĆȱĈǙ ćǡćɀǩĆǕĆȿ ćȳɀƌɆĆȪĊȱǟ ĆƌɄ ĆǶĊȱǟ ĆɀćȽ ƋɍĈǙ ĆȼĆȱĈǙ Ćɍ ɃĈǾƋȱĆǟ ĆƇĈȀ ĆȮĊȱĆǟ ĆȴɆ ĈȚøĆȞĊȱĆǟ Ć ǃǟ ćȀĈȦĊȢøĆǪ ĊȅĆǟ Ć ǃǟ ćȀĈȦĊȢøĆǪ ĊȅĆǟHastanın yanında Kur’an okumak dinimizce tavsiye edilen davranışlardandır. Özellikle Yâsîn

veya Ra’d suresi okunur. Kişi öldükten sonra, onun bulunduğu yerde yüksek sesle Kur’an okumak mekruhtur. Fakat ölünün bulunduğu yerde sessizce ya da başka bir odada yüksek sesle okunabilir.2

Ölüm olayı gerçekleştikten sonra ölünün gözleri kapatılır. Çenesi başının üstünden bağlanır. Elbiseleri çıkarılıp üstüne bir bez örtülür. Ayakları da başparmaklarından birbirine bağlanır. Kolları vücuduna bitişik bir şekilde yana uzatılır. Şişmesini önlemek için ilaçlanır ya da karnı üzerine bir demir parçası konulur. Ayrıca ölünün bulunduğu ortamda güzel kokulu buhur yakılır.

1 Müslim, Cenaiz, 1.2 Türkiye Diyanet Vakfı İlmihâli, (Heyet), C 1, s. 356.

DEĞERLENDİRELİM“Kimin son sözü ‘La ilahe illallah’ olur-

sa o kişi cennete girer.”Ebu Davut, Cenaiz, 16.

Yukarıdaki hadisi kelime-i tevhidi hatırlatmanın önemi açısından değerlendiriniz.

NOT EDELİMÖlen kimsenin işlemlerini yapan kişi şu duayı okur:

ĈȼĊɆĆȲ Ćȝ ĊȰƍȾ ĆȅĆȿ ćȻĆȀĊȵĆǕ ĈȼĊɆĆȲ Ćȝ ĊȀ ƍȆĆɅ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ .Ĉǃǟ Ĉȯɀ ćȅĆǿ ĈǦƋȲĈȵ ɂĆȲ ĆȝĆȿ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆøĈǣ ćȼĊȺĈȵ ĆǯĆȀ Ćǹ Ǡ ƋȶĈȵ ǟăăȀĊɆ Ćǹ ĈȼĊɆĆȱĈǙ ĆǯĆȀ ĆǹǠĆȵ ĊȰĆȞ ĊǱǟĆȿ ĆȬĈǝǔĆȪĈȲĈǣ ćȻ ĊǼĈȞ ĊȅĆǟĆȿ ćȻ ĆǼĊȞĆǣǠĆȵ

Anlamı: “Allah’ın adıyla ve Resulullah’ın dini üzere. Allah’ım! Onun işi-ni kolaylaştır, bundan sonrasında güçlük gösterme. Onu seni görmekle mutlu eyle. Gittiği yeri, ayrıldığı yerden daha hayırlı eyle.”

82

5. ÜNİTE

Ölüm haberi, eş-dost, akraba, komşulara ve cenazeye katılmak isteyenlere duyurulur. Ölüm

haberini duyanların, “…Allah’tan geldik Allah’a döneceğiz.”1 anlamındaki ĆȷɀćȞ ĈǱǟĆǿ ĈȼĊɆĆȱĈǙ ƋǠȹĈǙ ȿ Ĉ Ĉǃ ƋǠȹĈǙ ayetini okumaları öğütlenmiştir.

Ölünün arkasından yüksek sesle ağlamak, isyana varacak davranışlarda bulunmak ve uzun süre yas tutmak dinimizce hoş karşılanmamıştır. Üzülmek doğaldır ama aşırıya kaçmamak gerekir. Çünkü “Ölenle ölünmez.” atasözünde belirtildiği gibi hayat devam etmektedir.

Ölen kimsenin arkasından gerekli görevleri yerine getirerek bağışlanması için Allah’a dua etmeliyiz. Ayrıca ölüm olayından ibret almalı, bizim de bir gün mutlaka Allah’a döneceğimizi aklı-mızdan çıkarmadan yaşamımıza çeki düzen vermeliyiz.


KONUŞALIMSevgili Peygamberimizin küçük oğlu İbrahim, sütannesinin yanında yaşıyor-

du. İbrahim bir buçuk yaşındayken hastalanmıştı. Sütannesi, Peygamberimize haber gönderdi. Hz. Peygamber, yanına bazı arkadaşlarını alarak yola koyuldu.

Oğlu İbrahim’in yanına geldi. İbrahim ağır hastaydı. Onun hasta bedenini üzüntü içerisinde süzdü ve kucağına aldı. Son nefeslerini veren İbrahim’in acısına dayanamadı. Gözlerinden yaşlar akmaya başladı. Hem ağlıyor hem İbrahim’i bağrına basıyor, kokluyor ve öpüyor-du. Peygamberimizin yanında bulunan arkadaşları bu duruma çok şaşırmışlardı. “Siz de mi ağlıyorsunuz?” diye sordular. Sevgili Peygamberimiz şaşkınlık içinde kendisine bakan ar-kadaşlarına dönerek şöyle dedi: “Göz yaşarır, yürek sızlar. Ancak Rabb’imizin hoşuna gitmeyen söz söylemeyiz. Bil ki Ey İbrahim! Ayrılığına dayanamıyoruz.”

Müslim, Fedail, 62’den öyküleştirilmiştir.

Yukarıdaki olayın vermek istediği mesaj nedir? Arkadaşlarınızla konuşunuz.

OKUYALIMÜlkemizde cenaze haberini ulaştırmak için camilerde sala okunmak-

tadır. Salanın sözleri şöyledir:

Ĉǃǟ Ćȯɀ ćȅĆǿ ǠĆɅ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟĈǃǟ ĆǢɆĈǤ Ćǵ ǠĆɅ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟĈǃǟ ĈȨĊȲ Ćǹ ĆȀĊɆ Ćǹ ǠĆɅ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟ ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȲĈȱ ăǦ Ćȶ ĊǵĆǿ ǠĆɅ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟĆƙƍɆĈǤƋȺȱǟ ĆȴĆǩǠ Ćǹ ǠĆɅ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟ

ĆȸɅĈȀ ĈǹɇĊǟĆȿ ĆƙĈȱƋȿĆɉĊǟ ĆǼƍɆ Ćȅ ǠĆɅ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ ɂĆȲ Ćȝ ĄȳĆɎ ĆȅĆȿ

Yukarıdaki salayı ezberleyiniz ve usulüne uygun bir şekilde okuyunuz.

83

Cenaze Adabı

2. Ölünün Yıkanması ve Kefenlenmesi

İslam dinine göre ölümle başlayan süreçte Müslümanların cenaze ile ilgili yapmaları gereken birtakım görev ve sorumlulukları vardır. Ölen bir Müslümanı yıkamak, kefenlemek, onun için namaz kılıp dua etmek ve defnetmek Müslümanlar için farz-ı kifayedir.

Ölünün yıkanmasından defnine kadar yapılan işlere ve gerekli malzemenin sağlanmasına “teç-hiz” denir. Teçhiz ile ilgili işlemler şunlardır:

Ölünün Yıkanması (Gasil): Ölüyü yıkayacak kişi (gassal) bu işi bilen ve müslüman biri olma-lıdır. Ölünün yıkanacağı yerin kapalı olması ve onu yıkayanlardan başkasının cenazeyi görmemesi uygun olur.

Ölen kimse, yıkanmak üzere “teneşir” denilen yere ayakları kıbleye gelecek şekilde sırtüstü yatırılır. Cenazenin yıkandığı ortamda güzel kokulu buhur yakılır. Ölünün göbek ile diz kapağı arası bir örtü ile örtülür.

Cenazeyi yıkayan kişi “Niyet ettim Allah rızası için bu ölen kimseyi yıkamaya.” diyerek niyet eder ve besmele çekerek yıkamaya başlar. Yıkama süresince, “Ey merhametli olan Rabb’im! Bağış-

lamanı diliyorum.” anlamında ćȷǠ Ćȶ ĊǵĆǿǠĆɅ ĆȬĆȹǟĆȀĊȦćȡ der. Ölünün ağzına ve burnuna bir parça pamuk yerleştirir. Bundan sonra eline temiz bir bez parçası alarak ılık ve temiz bir su ile yıkamaya başlar.

BELİRTELİM

BİTERKakılır bir yerde, kalır oyuncak,Kurgular biter.

Ölüm... O geldi mi ne var korkacak?Korkular biter.

Fikir, açmaz artık beyinde kuyu;Burgular biter.

Unuturuz hayat adlı uykuyu,Uykular biter.

Biter, her şey biter; ses, şekil ve renk,Kokular biter.

Kabir sualiyle kapanır kepenk,Sorgular biter. Necip Fazıl KISAKÜREK Çile, s. 133.Yukarıdaki şiirde ölüm nasıl tasvir edilmiştir? Belirtiniz.

84

5. ÜNİTE

Öncelikle avret mahallini yıkar. Sonra cenazenin yüzünden başlayarak abdestini aldırır. Ağzı-na, burnuna su vermez. Dudaklarını, burun deliklerini ve göbek çukurunu ıslak bir bezle mesh eder. Ellerini ve kollarını dirsekleriyle beraber yıkar. Başını mesh eder ve ayaklarını yıkar. Böylece abdesti tamamlanmış olur.

Abdestten sonra ölünün üzerine ılık su dökerek başını sabunla yıkar. Ölüyü sol tarafına hafifçe çevirip sağ tarafını yıkar. Daha sonra sağ tarafına doğru hafifçe çevirip sol tarafını yıkar. Bu yıkama işlemini üç kez tekrarlar. Ölünün saç ve tırnaklarını kesmez. Ölüyü biraz kaldırarak karnını hafifçe sıvazlar. Vücudundan herhangi bir şey çıkarsa su döküp giderir. Fakat yeniden abdest aldırmaz. Yı-kama işlemi bitince havlu ile kurular. Vücuduna güzel kokular sürer.

Ölü yıkandığında bedenin zarar görme ihtimali varsa abdest aldırmadan üzerine su dökülmek suretiyle yıkanır. Su bulunmadığı durumlarda ise teyemmüm ettirilir. Erkek ölünün, erkek; kadın ölünün de kadın tarafından yıkanması gerekir.

Ölünün Kefenlenmesi (Tekfin): Vefat eden her mümin erkek ve kadının kefenlenmesi farz-ı kifayedir. Yıkanmış olan ölüye kefen giydirilir. Kefen erkekler için kamîs (gömlek), izar ve lifâfe denilen üç parça bezden oluşur. Kadınlar için beş parça olup kamîs, izar, lifâfe, baş örtüsü (himâr) ve göğüs örtüsünden oluşur.

Kefenleme işleminin yapılışı ise şöyledir:

Yıkanan ve kurulanan ölüye önce gömlek giydirilir. Ardından baştan ayağa kadar uzanan izar sarılır. En son lifâfe sarılır. Lifâfe baş ve ayak uçlarından düğümleneceği için izara göre biraz daha uzundur. Kefenin açılmaması için bir bez kuşakla bağlanır. Kadınlarda ise gömlek giydirildikten sonra baş örtüsü sarılır. İzar sarıldıktan sonra göğüs örtüsü konulur. Kefenlenme işi tamamlanınca cenaze, tabut içine konulup “musalla”ya (cenaze namazı kılınacak yere) götürülür.

Yukarıda belirtilen bezlerin hepsi bulunamazsa erkekler için izar ve lifâfe yeterli olur. Kadınlar için de bunlara sadece başörtüsü ilave edilir. Bunlar da bulunamazsa erkek ve kadın için sadece bir kat bez, kefen olarak yeterlidir. Kefenin beyaz renkli bezden olması tercih edilmektedir.

NOT EDELİMKamîs, omuzdan ayağa kadar uzanan bezdir. Yakası yoktur, ölünün başın-

dan geçirilir ve boyundan ayaklara kadar uzanır. İzar, baştan ayağa kadar uza-nan bezdir. Lifâfe, baş ve ayak tarafları düğümleneceği için izardan biraz daha uzun bezdir. Kadınlarda ise bu üç örtüye ilave olarak başa örtülecek bez ile göğüs üzerine konulan örtü vardır.

DRAMA YAPALIMSınıfta bir maket üzerinde ölünün yıkanmasını ve kefenlenmesini gösteren

bir drama yapınız.

85

Cenaze Adabı

3. Cenaze Namazı ve Duaları

Müslüman olarak ölen bir kişinin cenaze namazının kılınması farz-ı kifayedir. Cenaze namazı daha çok ölü için bir dua özelliği taşımaktadır. Cenaze yıkanıp kefenlendikten sonra namazının kılı-nabilmesi için bazı şartlar vardır. Bu şartlar şunlardır:

Ölen kişinin Müslüman olması.1.

Yıkanmış olması.2.

Bedeninin hepsi veya başıyla birlikte bir kısmının bulunması.3.

Cenazenin cemaatin önünde ve musalla taşının üzerinde olması. Gıyaben de cenaze na-4. mazı kılınabilir.

Cenaze namazını kılanların ayakta olması.5.

Cenaze namazının kılınışı: Cenaze namazını kıldıracak olan imam, cenazenin göğüs hizasın-da, kıbleye doğru ayakta durur. Cemaat imamın arkasında yerini alır ve cemaatle namaz kılınır.

İmam, ölünün kadın veya erkek oluşuna göre, “Allah için namaza, Resulullah için salavata, ölen kimse için duaya, erkek/kadın/çocuk niyetine” diyerek niyet eder. Cemaat de aynı şekilde niyet ederek imama uyar. İmam, ellerini kaldırarak başlama tekbirini alır. Cemaat de aynı şekilde tekbir

alır. Herkes içinden, “Sübhaneke” duasını okur. Duaya “ ĆȫćǗǠøĆȺøĆǭ ƋȰø ĆǱĆȿ” ilave edilir. İmam açıktan ve ellerini kaldırmadan tekbir alır. Cemaat de içinden tekbir alır. Herkes içinden “Allahümme salli ve Allahümme barik” dualarını okur. Üçüncü tekbirden sonra bilenler cenaze namazı duasını bilmeyenler ise Fâtiha suresini veya Rabbena dualarını okur. İmam dördüncü defa açıktan tekbir alır. Ardından sağa ve sola selam verir. Cemaat de sessizce tekbir alarak sağa ve sola selam verir.

Cenaze namazına sonradan katılan insanlar, imam selam verdikten sonra, eksik tekbirlerini alarak namazı tamamlarlar. Ayrıca cenaze namazı diğer namazlar gibi mekruh olan vakitlerde kılın-maz.

Cenaze Duaları: Cenaze namazında okunan dualar erkek, kadın ve çocuklar için farklı okun-maktadır.

NOT EDELİM

Cenaze namazının şartı niyet, rükünleri ise kıyam ve tekbirdir. Ayrıca cenazenin erkek veya kadın, büyük veya küçük olduğu bilinme-lidir. Bunu da imam ya da müezzin namazın başında bildirir.

86

5. ÜNİTE

Cenaze erkekse şu dua okunur:

ǠĆȹ ĈǼĈȽǠ ĆȉĆȿ ǠĆȺøĈǪƍɆĆȵĆȿ ǠĆȺøƍɆ ĆǶĈȱ ĊȀĈȦøĊȡǟ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ ǠĆȹĈȀ ĆȭĆǽĆȿ ǠǉȹĈƘøĈǤ ĆȭĆȿ ǠĆȹĈȀøɆĈȢ ĆȍĆȿ ǠĆȺĈǤĈǝǠ ĆȡĆȿ ĈȼĈɆ ĊǵĆǖĆȥ ǠƋȺĈȵ ćȼĆǪĊɆøĆɆ ĊǵĆǕ ĊȸĆȵ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ .ǠĆȹǠĆǮøĊȹćǕ Ćȿ ɂĆȲ Ćȝ ćȼƋȥĆɀĆǪøĆȥ ǠƋȺĈȵ ćȼĆǪøĊɆƋȥĆɀĆǩ ĊȸĆȵĆȿ .ĈȳĆɎ ĊȅĈɋĊǟ ɂĆȲ Ćȝ ĈǦ ĆǵǟƋȀȱǟ Ćȿ ĈǳĊȿƋȀȱǠĈǣ ĆǨøƍɆ ĆȶĊȱǟ ǟ ĆǾĆȽ ƋȌ ćǹĆȿ . ĈȷǠĆƹĈɋĊǟ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ . ĈȷǟĆɀ ĊȑƍȀȱǟ Ćȿ ĈǥĆȀĈȦøĊȢøĆȶĊȱǟ Ćȿ ĈǦ Ćȶø ĊǵƋȀȱǟ Ćȿ ĆȷǠ Ćȭ ĊȷĈǙĆȿ .ĈȼĈȹǠ ĆȆ ĊǵĈǙ ɂĈȥ ĊǻĈȂĆȥ ǠăȺ ĈȆ ĊǶćȵ ĆȷǠ Ćȭ ĊȷĈǙ ĆȸĊȵĆɉĊǟ ĈȼøƍȪĆȱĆȿ .ćȼøĊȺ Ćȝ ĊȁĆȿǠ ĆǲĆǪøĆȥ ǠăǞøɆ ĈȆćȵ ĆȬĈǪøĆȶ ĊǵĆȀĈǣ ɂĆȦĊȱƌȂȱǟ Ćȿ ĆǦĆȵǟĆȀ ĆȮĊȱǟ Ćȿ ɁĆȀø ĊȊćǤĊȱǟ Ćȿ

.ĆƙĈȶø ĈǵǟƋȀȱǟ Ćȴ ĆǵĊǿĆǕǠĆɅ

Cenaze kadın ise şu dua okunur:

ǠĆȹ ĈǼĈȽǠ ĆȉĆȿ ǠĆȺøĈǪƍɆĆȵĆȿ ǠĆȺøƍɆ ĆǶĈȱ ĊȀĈȦøĊȡǟ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ ǠĆȹĈȀ ĆȭĆǽĆȿ ǠǉȹĈƘøĈǤ ĆȭĆȿ ǠĆȹĈȀøɆĈȢ ĆȍĆȿ ǠĆȺĈǤĈǝǠ ĆȡĆȿ ĈȼĈɆ ĊǵĆǖĆȥ ǠƋȺĈȵ ćȼĆǪĊɆøĆɆ ĊǵĆǕ ĊȸĆȵ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ .ǠĆȹǠĆǮøĊȹćǕ Ćȿ ɂĆȲ Ćȝ ćȼƋȥĆɀĆǪøĆȥ ǠƋȺĈȵ ćȼĆǪøĊɆƋȥĆɀĆǩ ĊȸĆȵĆȿ .ĈȳĆɎ ĊȅĈɋĊǟ ɂĆȲ Ćȝ ĈǦ ĆǵǟƋȀȱǟ Ćȿ ĈǳĊȿƋȀȱǠĈǣ ĆǦĆǪøƍɆ ĆȶĊȱǟ ĈȻǾĆȽ ƋȌ ćǹĆȿ . ĈȷǠĆƹĈɋĊǟ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ . ĈȷǟĆɀ ĊȑƍȀȱǟ Ćȿ ĈǥĆȀĈȦøĊȢøĆȶĊȱǟ Ćȿ ĈǦ Ćȶø ĊǵƋȀȱǟ Ćȿ ĊǨĆȹǠ Ćȭ ĊȷĈǙĆȿ .ĆǠȾĈȹǠ ĆȆ ĊǵĈǙ ɂĈȥ ĊǻĈȂĆȥ ăǦĆȺ ĈȆ ĊǶćȵ ĊǨĆȹǠ Ćȭ ĊȷĈǙ ĆȸĊȵĆɉĊǟ ĆǠȾøƍȪĆȱĆȿ .ĆǠȾøĊȺ Ćȝ ĊȁĆȿǠ ĆǲĆǪøĆȥ ăǦĆǞøɆ ĈȆćȵ ĆȬĈǪøĆȶ ĊǵĆȀĈǣ ɂĆȦĊȱƌȂȱǟ Ćȿ ĆǦĆȵǟĆȀ ĆȮĊȱǟ Ćȿ ɁĆȀø ĊȊćǤĊȱǟ Ćȿ

.ĆƙĈȶø ĈǵǟƋȀȱǟ Ćȴ ĆǵĊǿĆǕǠĆɅAllah’ım! Hayatta kalanlarımızı, ölenlerimizi, burada olanlarımızı ve olmayanlarımızı,

erkeklerimizi, kadınlarımızı, küçüklerimizi ve büyüklerimizi affet. Allah’ım! Bizleri İslam üzere yaşat ve iman üzere canımızı al. Özellikle ölen bu kişiyi kolaylığa, rahata, mağfirete ve rızana erdir. Ya Rabb’i! Eğer bu vefat eden kişi iyi kimse ise sevabını artır, günahkâr ise onu affet. Ey merhameti bol olan Rabb’im! Bu kişiye rahmetinle emniyet, sevinç, ikram ve katında bir yakınlık nasip et.

Cenaze erkek çocuk ise şu dua okunur:

ǠĆȹ ĈǼĈȽǠ ĆȉĆȿ ǠĆȺøĈǪƍɆĆȵĆȿ ǠĆȺøƍɆ ĆǶĈȱ ĊȀĈȦøĊȡǟ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ ǠĆȹĈȀ ĆȭĆǽĆȿ ǠǉȹĈƘøĈǤ ĆȭĆȿ ǠĆȹĈȀøɆĈȢ ĆȍĆȿ ǠĆȺĈǤĈǝǔ ĆȡĆȿ ĈȼĈɆ ĊǵĆǖĆȥ ǠƋȺĈȵ ćȼĆǪĊɆøĆɆ ĊǵĆǕ ĊȸĆȵ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ .ǠĆȹǠĆǮøĊȹćǕ Ćȿ ɂĆȲ Ćȝ ćȼƋȥĆɀĆǪøĆȥ ǠƋȺĈȵ ćȼĆǪøĊɆƋȥĆɀĆǩ ĊȸĆȵĆȿ .ĈȳĆɎ ĊȅĈɋĊǟ ɂĆȲ Ćȝ ćȼĊȲĆȞ ĊǱǟ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ .ƾȕĆȀĆȥ ǠĆȺĆȱ ćȼĊȲĆȞ ĊǱǟ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ . ĈȷǠĆƹĈɋĊǟ ȿ ƾȞĈȥǠ Ćȉ ǠĆȺĆȱ ćȼĊȲĆȞ ĊǱǟ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ .ƿȀ Ċǹćǽȿ ƿȀ ĊǱĆǕ ǠĆȺĆȱ

.ƾȞƋȦ ĆȊćȵ

Cenaze kız çocuk ise şu dua okunur:

ǠĆȹ ĈǼĈȽǠ ĆȉĆȿ ǠĆȺøĈǪƍɆĆȵĆȿ ǠĆȺøƍɆ ĆǶĈȱ ĊȀĈȦøĊȡǟ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ ǠĆȹĈȀ ĆȭĆǽĆȿ ǠǉȹĈƘøĈǤ ĆȭĆȿ ǠĆȹĈȀøɆĈȢ ĆȍĆȿ ǠĆȺĈǤĈǝǔ ĆȡĆȿ ĈȼĈɆ ĊǵĆǖĆȥ ǠƋȺĈȵ ćȼĆǪĊɆøĆɆ ĊǵĆǕ ĊȸĆȵ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ .ǠĆȹǠĆǮøĊȹćǕ Ćȿ ɂĆȲ Ćȝ ćȼƋȥĆɀĆǪøĆȥ ǠƋȺĈȵ ćȼĆǪøĊɆƋȥĆɀĆǩ ĊȸĆȵĆȿ .ĈȳĆɎ ĊȅĈɋĊǟ ɂĆȲ Ćȝ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ .ƾȕĆȀĆȥ ǠĆȺĆȱ ĆǠȾĊȲĆȞ ĊǱǟ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ . ĈȷǠĆƹĈɋĊǟ ǠĆȺĆȱ ĆǠȾĊȲĆȞ ĊǱǟ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ .ƿȀ Ċǹćǽȿ ƿȀ ĊǱĆǕ ǠĆȺĆȱ ĆǠȾĊȲĆȞ ĊǱǟ

.ăǦĆȞƋȦ ĆȊćȵ ȿ ăǦĆȞĈȥǠ ĆȉAllah’ım! Hayatta kalanlarımızı, ölenlerimizi, burada olanlarımızı ve olmayanlarımızı,

erkeklerimizi, kadınlarımızı, küçüklerimizi ve büyüklerimizi affet. Allah’ım! Bizleri İslam üzere yaşat ve iman üzere canımızı al. Allah’ım! Sen onu bizim için önden gönderilmiş bir sevap vesilesi yap, ecir vesilesi ve ahiret azığı eyle, onu bize şefaati kabul edilen bir şefaatçi eyle.

TARTIŞALIM“Müslümanın Müslüman üzerindeki hakkı beştir. Bunlar; (kardeşinin) sela-

mını almak, hasta ise ziyaretine gitmek, cenazesine katılmak, davetine icabet et-mek ve hapşırdığı zaman Allah sağlık ve afiyet versin demektir.”

Buharî, Cenaiz, 2.Yukarıdaki hadisi dikkate alarak cenaze namazına katılmanın önemini tartışınız.

87

Cenaze Adabı

4. Cenazenin Defni ve Taziye

Cenaze namazından sonra, na-maza katılanlara imam, “Merhumu nasıl bilirsiniz? İyi bir kul olduğuna şahitlik eder misiniz? Hakkınızı helal eder misiniz?” diye sorar. Cemaat de ölen insana şahitlikte bulunur. Cena-zenin kabre konulmasına defin denir. Cenaze, namazın hemen ardından de-fin için kabre götürülür. Bu konu ile ilgili olarak Peygamberimiz şöyle bu-yurmuştur: “Cenaze defninde acele ediniz…”1

Tabutun taşınmasına yardımcı olmak Müslümanlar için önemli bir görevdir. Peygamberimiz

de tabutun taşınmasına iştirak etmiştir. Taşıma işlemi yapılırken Ĉǃǟ Ĉȯɀ ćȅĆǿ ĈǦƋȲĈȵ ɂĆȲ ĆȝĆȿ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆøĈǣ duasını okumak uygundur. Cenazenin götürüleceği kabir yakınsa tabut omuzlarda taşınır. Kabrin uzak olması durumunda ise bir vasıtayla götürülmesi de mümkündür.

1 Buharî, Cenaiz, 52.

KONUŞALIM

TABUTTahtadan yapılmış bir uzun kutu,Baş tarafı geniş, ayakucu dar. Çakanlar bilir ki, bu boş tabutu,Yarın kendileri dolduracaklar.

Her yandan küçülen bir oda gibi,Duvarlar yanaşmış, tavan alçalmış.Sanki bir taş bebek kutuda gibi,Hayalim, içinde uzanmış, kalmış.

Cılız vücuduma tam görünse de,İçim, bu dar yere sığılmaz diyor.Geride kalanlar hep dövünse de,İnsan birer birer yine giriyor.

Ölenler yeniden doğarmış; gerçek!Tabut değil ki bu, bir tahta kundak.Bu ağır hediye kime gidecek,Çakılır çakılmaz üstüne kapak? Necip Fazıl KISAKÜREK Çile, s. 69.Şiirin ana teması üzerinde arkadaşlarınızla konuşunuz.

88

5. ÜNİTE

Cenazeye karşı saygılı davranmak gerekir. Ölen insana karşı saygımızı onun cenazesine katı-larak gösteririz. Ayrıca yoldan geçen bir cenaze gördüğümüzde ayağa kalkmamız da ona karşı say-gımızın bir ifadesidir. Diğer taraftan cenaze taşınırken yüksek sesle konuşmak, alkışlamak, slogan atmak, sesli olarak tekbir getirmek ve Kur’an okumak uygun değildir.

Defin işlemi gündüz yapılmalıdır. Bu nedenle cenazenin gömüleceği kabir önceden ka-zılır. Ölen kişinin yakınlarından birkaç kişi cenazeyi kabre indirir. Cenaze, kıbleye doğru sağ tarafı üzerine yerleştirilir. Bu arada defin işlemini gerçekleştirenler taşıma işlemindeki gibi

Ĉǃǟ Ĉȯɀ ćȅĆǿ ĈǦƋȲĈȵ ɂĆȲ ĆȝĆȿ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆøĈǣ duasını okurlar.

Kabrin üstünün toprak seviyesinden yüksekçe yapılması daha uygun olur. Kabirlerin karışma-ması açısından baş tarafına taş dikilip yazı da yazılabilir. Kabirler için israfa varacak şekilde harcama yapmak doğru değildir.

BİLGİ KUTUSU“Kim, sevabına inanarak, karşılığını sadece Allah’tan bekleyerek bir

Müslümanın cenaze namazını kılıp defnedilinceye kadar beklerse iki Uhut Dağı kadar sevap alır. Kim de cenaze namazını kılar, defnolunmadan önce ayrılırsa bir Uhut Dağı kadar sevap alır. ”

Müslim, Cenaiz, 56.

BELİRTELİM

MEVLANA DİYOR Kİ!“Öldüğüm gün, tabutumu

omuzlar üzerinde gördüğün zaman, bende bu cihanın derdi var sanma. /Bana ağlama, vah vah deme. Şeytanın tuzağına düşersen, vah demenin sırası o vakittir. /Cenazemi gördüğünde, ayrılık deme. /Beni mezara koyduklarında, elveda deme. Mezar cennet kapısının perdesidir. /Batmayı gördün ya, doğmayı da seyret. Güneş ile aya, batmadan ne ziyan gelir? /Sana, batma görünür ama o aslında doğmaya hazırlıktır. /Mezar ise hapishane gibi görünür ama aslında canın hapisten kurtuluşudur...”

Divan-ı Kebir’den Seçmeler, C 2, 911. beyit.

Yukarıdaki metnin ana düşüncesini be-lirtiniz.

89

Cenaze Adabı

Defin işlemini bitirdikten sonra kabrin başında bekleyip dua edilir. Özellikle Yâsîn, Mülk, İhlâs, Felâk, Nâs ve Fâtiha sureleri ile Bakara suresinin ilk beş ayeti okunur. Okunan surelerin sevabı ölüye bağışlanır ve onun affedilmesi için dua edilir.

Cenazenin kabre konulması ve duaların okunmasının ardından cemaat dağılırken imam orada kalır. Ölünün kabrinin baş tarafında durarak Arapça ifadelerle ona kabir sualleri ile ilgili hatırlatma-lar yapar. Buna “telkin” denir. Telkin veren kimse ölüye, annesinin ve kendisinin adıyla hitap ederek söze başlar. Örneğin, “Ey Zeynep oğlu Ali!” diye üç defa seslendikten sonra şu telkin duasını okur:

ĆǿǠƋȺȱǟ Ćȿ ƉȨ Ćǵ ĆǦƋȺ ĆǲĊȱǟ ƋȷĆǟĆȿ Ĉǃǟ ćȯɀ ćȅĆǿ ǟ ăǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ƋȷĆǟĆȿ ć ǃǟ ƋɍĈǙ ĆȼĆȱĈǙɇ ĊȷĆǟ ĈǥĆǻǠĆȾ Ćȉ ĊȸĈȵ ĈȼĊɆĆȲ Ćȝ ĆǨøĊȺ ćȭǠĆȵ ĊȀ ćȭĊǽćǟ ĆȬƋȹĆǟ Ćȿ .ĈǿɀćǤøćȪĊȱǟ ɂĈȥ ĊȸĆȵ ćǬĆȞĊǤøĆɅ Ć ǃǟ ƋȷĆǟĆȿ ǠĆȾøɆĈȥ ĆǢĊɅĆǿĆɍ ĄǦĆɆĈǩǓ ĆǦ ĆȝǠ ƋȆȱǟ ƋȷĆǟĆȿ ƉȨ Ćǵ ĆǬĊȞĆǤĊȱǟ ƋȷĆǟĆȿ ƉȨ Ćǵ

BİLGİ KUTUSU

Kabrin başında okunan surelerin ardından din görevlisi şu duayı okuyabilir:

Allah’ım! Bizi ve dinimizi koru. Son nefesimizde bizi imandan ayırma. Gü-nahlarımızdan dolayı senden korkmayan ve bize acımayan kimselerin eline bizi bı-rakma. Dünya ve ahirette bize hayırlı rızık ver. Şüphesiz sen her şeye kadirsin.

Allah’ım! Okuduğumuz Kur’an’dan hasıl olan sevabı Peygamberimiz Hz. Muhammed’in ruhuna, onun eşlerinin ve ona tabi olanların ruhlarına, özellik-le bu kabirde bulunan merhumun ruhuna gönderiyoruz, ulaştır Ya Rabb’i! Ayrıca hayatta olan ve ölen tüm müminlerin ve Müslümanların ruhlarına gönderiyoruz merhametinle ulaştır Ya Rabb’i!

Allah’ım! Ölülerimize rahmet eyle. Hastalarımıza şifalar ihsan eyle. Ayıpla-rımızı ört. Günahlarımızı bağışla. Kusur-larımızı affet. Belalarımızı ortadan kaldır. İhtiyaçlarımızı tamamla. Dualarımızı ka-bul eyle Allah’ım! Âmin.

ĈȴɆ ĈǱƋȀȱǟ ĈȷǠ ĆȖĊɆø ƋȊȱǟ ĆȸĈȵ ĈǃǠĈǣ ćǽɀćȝĆǟ ĈȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ĈȸøĆȶø ĊǵƋȀȱǟ Ĉǃǟ Ĉȴø ĊȆĈǣ

ĆǨøĊȩĆȿ ĊǢćȲ ĊȆĆǩĆɍĆȿ ǠĆȺøĆȺɅĈǻ ĊȴƍȲ ĆȅĆȿ ǠĆȺø ĊȶƍȲ Ćȅ ƋȴćȾøȲƋȱĆǟ ĊȸĆȵ ǠĆȺĈǣɀćȹ ćǾĈǣ ǠĆȺøĊɆĆȲ Ćȝ ĊȔƍȲ ĆȆćǩĆɍĆȿ .ǠĆȺøĆȹǠĆƹĈǟ ĈțĊȂøƋȺȱǟ ǠĆɆøĊȹ ƌǼȱǟ ĆȀĊɆ Ćǹ ǠĆȺøĊȩćȁ ĊǿǟĆȿ ǠĆȺøćȶ ĆǵĊȀĆɅĆɍĆȿ ĆȬćȥǠ ĆǺøĆɅĆɍ

.ĄȀɅ ĈǼĆȩ ąǜĊɆ Ćȉ ƍȰ ćȭ ɂĆȲ Ćȝ ĆȬƋȹĈǙ ĈǥĆȀ ĈǹɇĊǟĆȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ǠĆȺøƍɆĈǤĆȹ Ĉǳȿćǿ ɂĆȱǙ ćȻǠĆȹĊǕĆȀĆȩǠĆȵ ĆǡǟĆɀĆǭ ĊȰ ĈȍĊȿĆǕ Ćّاَلَّلـُهم Ĉȼ ĈȝǠĆǤøĊǩĆǕ Ćȿ Ĉȼ ĈǱǟĆȿĊȁĆǕ ĈǳǟĆȿĊǿĆǕ ɂĆȱĈǙ Ćȿ ĆȴƋȲ ĆȅĆȿ ĈȼĊɆĆȲ Ćȝ ć ǃǟ ɂƋȲ Ćȍ ĈǳǟĆȿĊǿĆǕ ɂĆȱĈǙ Ćȿ ăǦ ƋȍǠ Ćǹ ĈȀĊǤĆȪĊȱǟ ĆǾĆȽ ɂĈȥ ĆȸĈȥćǻ ĊȸĆȵ Ĉǳȿćǿ ɂĆȱĈǙ Ćȿ ĈǧǠĆȶĈȲ ĊȆćȶĊȱǟ Ćȿ ĆƙĈȶĈȲ ĊȆćȶĊȱǟ Ćȿ ĈǧǠĆȺĈȵ ĊǘćƫǟĆȿ ĆƙĈȺĈȵ Ċǘ ćȶĊȱǟ ĈȜɆ Ĉȶ ĆǱ

ĆȬĈǪ Ćȶ ĊǵĆȀĈǣ ĈǧǟĆɀĆȵĆɉĊǟĆȿ ĊȴćȾøĊȺĈȵ ĈǒǠĆɆ ĊǵĆɉĊǟ.ĆƙĈȶ ĈǵǟƋȀȱǟ Ćȴ ĆǵĊǿĆǕ ǠĆɅ

ĊȀćǪø ĊȅǟĆȿ ǠĆȹǠ ĆȑĊȀĆȵ ĈȤ ĊȉǟĆȿ ǠĆȹǠĆǩ ĊɀĆȵ Ċȴ ĆǵĊǿǟ ƋȴćȾøȲƋȱĆǕ ĊȜĆȥ ĊǿǟĆȿ ǠĆȹĆǿɀ ćȎćȩ ćȤĊȝǟĆȿ ǠĆȺøĆǣɀćȹćǽ ĊȀĈȦøĊȡǟĆȿ ǠĆȺøĆǣɀćɆ ćȝ ǠĆȺøĆǝǠ Ćȝćǻ ĊǢ ĈǲøĆǪ ĊȅǟĆȿ ǠĆȺøĈǩǠ ĆǱǠ Ćǵ ĈȐĊȩǟĆȿ ǠĆȺøĈǩǠøƋɆĈȲĆǣ

ĊƙĈȵǓ

90

5. ÜNİTE

ĈǦĆǤĊȞ ĆȮĊȱǠĈǣ Ćȿ ǠăȵǠĆȵĈǙ ĈȷǓĊȀćȪĊȱǠĈǣ Ćȿ ǠŕɆøĈǤĆȹ ĆȴƋȲ ĆȅĆȿ ĈȼĊɆĆȲ Ćȝ ć ǃǟ ɂƋȲ Ćȍ ąǼƋȶ ĆǶćȶĈǣĆȿ ǠăȺøɅĈǻ ĈȳĆɎ ĊȅĈɋĊǠĈǣĆȿ ǠŕǣĆǿ ĈǃǠĈǣ ĆǨɆ ĈȑĆǿĈȴɆ ĈȚĆȞĊȱǟ ĈȇĊȀĆȞĊȱǟ ƌǡĆǿ ĆɀćȽĆȿ ćǨĊȲ ƋȭĆɀĆǩ ĈȼĊɆĆȲ Ćȝ ĆɀćȽƋɍĈǙ ĆȼĆȱĈǙĆɍ ć ǃǟ ĆɄƍǣĆǿ .Ǡăȹǟ Ćɀ ĊǹĈǙ ĆƙĈȺĈȵ Ċǘ ćȶĊȱǠĈǣ Ćȿ ăǦĆȲĊǤĈȩ

Anlamı: (Ey Zeynep’in oğlu Ali) Hayatta iken sorumlu olduğun ve benimsediğin şu hususları unutmayasın. Allah’tan başka hiçbir ilah yoktur ve Hz. Muhammed onun elçisidir. Cennet ve cehen-nem haktır. Öldükten sonra dirilmek haktır. Hiç şüphesiz kıyamet gerçekleşecektir. Allah kabirlerde olanları yeniden diriltecektir. Yine unutma ki sen; Rab olarak Allah’ı, din olarak İslam’ı, peygam-ber olarak Muhammed’i, rehber olarak Kur’an’ı, kıble olarak Kâbe’yi ve kardeş olarak müminleri seçmiş ve bununla mutlu olmuştun. Rabb’im olan Allah’tan başka ilah yoktur. Sadece ona tevekkül ettim ve büyük arşın Rabb’i de odur.”

Bundan sonra üç defa,

ć ǃǟ ƋɍĈǙ ĆȼĆȱĈǙɇ ĊȰćȩ Ĉǃǟ ĆǼĊǤ Ćȝ ǠĆɅÜç defa,

ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱǟ ĈȼĊɆĆȲ Ćȝ ĄǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ɄƍɆĈǤĆȹ Ćȿ ćȳĆɎ ĊȅĈɋĊǟ ɄĈȺɅĈǻĆȿ ć ǃǟ ĆɄƍǣĆǿ ĊȰćȩBir defa da,

ĆƙĈǭĈǿǟĆɀĊȱǟ ćȀĊɆ Ćǹ ĆǨĊȹĆǟ Ćȿ ǟăǻĊȀĆȥ ćȻ Ċǿ ĆǾøĆǩĆɍ ƍǡĆǿder ve kabir başından ayrılır.

Cenazeyi defnedip mezarlıktan ayrıldıktan sonra, ölen insanın yakınlarına taziyede bulunmak önemli bir görevdir. Bu nedenle ölen insanın yakınlarını teselli eder, acılarını paylaşır ve onlar için sabır dileriz.

Taziye, cenaze evini ve yakınlarının evlerini ziya-ret ederek yapılır. Taziye için gidildiğinde; “Başınız sağ olsun.”, “Allah sabır versin.”, “Allah’tan geldik Allah’a döneceğiz.”, “Allah rahmet eylesin.”, “Günahlarını af-fetsin.”, “Hüküm Allah’ındır.” gibi sözler kullanılır. Ta-ziye için gidilen evde uzun süre kalmak ve boş sözler konuşmak uygun değildir. Taziye süresince komşuların ve akrabaların yemek hazırlayıp cenaze evine getirmeleri

PAYLAŞALIM

Katıldığınız bir cenazede yapılan işlemler ile ilgili gözlemlerinizi arkadaş-larınızla paylaşınız.

91

Cenaze Adabı

tavsiye edilmiştir. Peygamberimiz, Müslümanların birbirine taziyede bulunmalarının çok sevap ola-cağını bildirmiş ve şöyle buyurmuştur: “Musibete uğrayan kardeşine taziyede bulunan kimseye Allah, kıyamet gününde ikram elbisesini giydirir.”1

Din görevlisinin, ölünün yakınlarını ziyaret edip onlara bu acılı günlerinde taziyede bulunma-sı gerekir. Ölünün yakınlarını ve taziyeye gelmiş kişileri aydınlatmak için uzun olmayan bir taziye konuşması da yapabilir. Konuşmasında ölüm ve ahiretten, ölenin arkasından iyilik yapmanın öne-minden ve sabırdan bahseder.

5. İslam’ın Şehitlik ve Gaziliğe Verdiği Önem

Allah yolunda mücadele ederken öldürülen kimseye şehit denir. Şehitlik, İslam dininde pey-gamberlikten sonra en yüksek rütbe sayılmıştır. Bir ayette, şehitliğin önemi şöyle ifade edilmiştir:

ĆȷȿćȀćȞ ĊȊĆǩ Ćɍ Ċȸ ĈȮĆȱĆȿ ĄǒǠĆɆ ĊǵĆǕ ĊȰĆǣ ĄǧǟĆɀĊȵĆǕ Ĉǃǟ ĈȰɆĈǤ Ćȅ ɄĈȥ ćȰĆǪĊȪćɅ ĊȸĆȶĈȱ ǟɀćȱɀćȪĆǩ ĆɍĆȿ “Allah yolunda öldürülmüş olanlar için, ölüler demeyin. Onlar diridirler. Fakat siz bunu kavrayamazsınız.”2 İslam dininde, vatan, namus ve şeref gibi kutsal değerleri korumak için savaşıp ölen insan da şehit sayılır.

Şehitlerin kul hakkı hariç bütün günahları affedilir. Bir defasında sahabeden birisi Peygam-berimize, “Allah yolunda öldürülürsem günahlarım affedilir mi?” diye sormuş, o da, “Evet, (kul) borcu hariç, bütün günahların affedilecek. Zira Cebrail bu hususu bana haber verdi!”3 buyur-muştur.

1 Tirmizî, Cenaiz, 56.2 Bakara suresi, 154. ayet.3 Müslim, İmaret,117.

DEĞERLENDİRELİM“Allah yolunda öldürülenleri ölüler sanma; hayır, (onlar) diridirler. Rab-

leri katında rızıklanmaktadırlar. Allah’ın, lütuf ve kereminden kendilerine verdikleri ile sevinçli bir hâlde, arkalarından gelecek ve henüz kendilerine katılmamış olan şehit kardeşlerine de hiçbir keder ve korku bulunmadığı

müjdesinin sevincini duymaktadırlar...” Âl-i İmrân suresi, 169–171. ayetler.

Yukarıdaki ayeti şehitliğin önemi açısından değerlendiriniz.

SÖYLEYELİMTaziye esnasında nelere dikkat edilmelidir? Söyleyiniz.

92

5. ÜNİTE

Allah yolunda herhangi bir savaşa katılıp sağ ola-rak geriye dönen kimselere de gazi denir. Gazilik de İs-lam inancına göre şehitlik kadar önemli bir mertebedir. Çünkü gaziler, Allah yolunda veya vatanını korumak amacıyla bir savaşa katılmış, canını ortaya koymuş ve sonuna kadar mücadele etmiş insanlardır. Peygamberi-miz bu konuda şu müjdeli haberi vermektedir: “İki göz cehennem ateşinde yanmaz: Biri Allah korkusundan ağlayan göz. Biri de Allah yolunda nöbet tutarken düşmanı gözetleyen göz.”1

Kültürümüzde, gazilik önemli bir mertebe olduğu için, komutanlara ve devlet büyüklerine gazi unvanı ve-rilmiş, onlar da bu unvanı taşımaktan gurur duymuşlar-dır. Bütün bunlar kültürümüzde vatan savunmasının, bu uğurda savaşmanın önemli olduğunu gösteren işaretler-dir.

Bugün bizim, vatan toprağı üzerinde hür ve rahat yaşayabilmemiz şehit ve gazilerin fedakâr-lıkları sayesindedir. Onlar bizim için canlarını ortaya koymuş ve her türlü sıkıntıya göğüs germiş-lerdir. Bizler o insanlara karşı vefalı olmalı, sürekli onları hatırlamalı, onlar için dua etmeliyiz. Şe-hitlerimizin mezarlarını ve yaşıyorlarsa gazilerimizi de evlerinde ziyaret etmeliyiz. Her şeyini feda ederek savaşan gazilere her konuda yardım etmeli, onları yalnız bırakmamalıyız. 1 Tirmizî, Fedâilü’l-Cihad, 12.

PANO HAZIRLAYALIM ÇANAKKALE ŞEHİTLERİNE

Ey, bu topraklar için toprağa düşmüş, asker!Gökten ecdat inerek öpse o pak alnı değer....Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?“Gömelim gel seni tarihe!” desem, sığmazsın....Ey şehit oğlu şehit, isteme benden makber,Sana ağuşunu açmış duruyor Peygamber.

Mehmet Âkif ERSOY Safahat, s. 411-413.Şehitlik ve gazilikle ilgili yukarıdaki şiire

benzer yazılı ve görsel materyaller bularak bir pano hazırlayınız.

Kurtuluş Savaşı son gazisi Yakup Satar

93

Cenaze Adabı

BULALIMAşağıdaki hikâyeye benzer kahramanlık hikâyeleri bularak sınıfta okuyu-

nuz.

SEYİT ÇAVUŞ

Seyit, 1889 yılında Havran ilçesinin Çamlık köyünde dünyaya gelmişti. Yoksul, toprak-sız bir köylünün çocuğuydu. 1909 yılında yirmi yaşında askere alındı. 1912 yılında Balkan Savaşı’na katıldı. 1914’te I. Cihan Harbi patlayınca Seyit, terhis edilmedi. Topçu eri olarak Çanakkale’ye gönderildi.

İri yarı, çok güçlü olan Koca Seyit, burada Rumeli yakasındaki Kilitbahir’in 28’lik Ru-meli Bataryasında topçu eri olarak görevliydi.

Tarihler 18 Mart 1915’i gösterdiğinde, İngiliz donanmasının en etkili gemilerinden Oce-an zırhlısı, gururlu edasıyla dumanların arasından etrafa ölüm saçarak Çanakkale Boğazı’nı zorluyordu.

Saat 5.30 sularında müttefik filosundan bazı gemiler, kendilerini taciz eden Rumeli Me-cidiyesini susturabilmek için onu çok şiddetli bir ateş altına almışlardı. Yakınlarına mermiler düşmeye başladığı vakit, numara erleri, takım subayı Fehmi Bey’in emriyle sığınağa koştu-lar. Ancak geride kalanların birkaçı tam istihkâmın içinde patlayan bir mermi, cephaneliği uçurduğu vakit meydana gelen müthiş sarsıntıdan yerlere yuvarlandılar. Bir kısmı şehit olan bu erler arasında, Edremit’in Çamlık köyünden Mehmet oğlu Seyit de bulunuyordu. Ancak Seyit ölmemiş, hatta yaralanmamış, sadece kendinden geçmişti. Aklı başına geldiği sırada takım arkadaşı Ali’yi gördü. Başka kimse yoktu etrafında.

-Nerede arkadaşlar? diye sordu.

-Arkadaşlar mertebelerini buldular. On dört şehit, yirmi dört yaralımız var. Ayakta bir senle ben kaldık.

LİSTELEYELİM“Kim Allah yolunda bir askerin teçhizatını temin ederse bizzat savaş-

mış gibi olur. Kim, savaşa giden bir askerin geride kalan ailesini korursa savaşa katılmış gibi olur.”

Buharî, Cihad, 38.Yukarıdaki hadisi de dikkate alarak şehit ve gazilere karşı görevlerimizin

neler olduğunu listeleyiniz.• Onlara ve onların emanetlerine saygılı olmalıyız.• ....................................................................................................• ....................................................................................................

94

5. ÜNİTE

Seyit kalkıp denize doğru baktı. Düşman gemileri karaya iyice sokulmuştu. Tabyanın için-deyse 3. toptan geriye kalanı toprağa gömülmüştü. Seyit, önce gemilere, topa ve nihayet yerde duran 215 okkalık (yaklaşık 275 kg) mermiye baktı. Kendi deyimiyle mermi ona “Beni namluya sür!” diyordu. Arkadaşına, “Gel Ali!” dedi. “Yardım et! Şu gülleyi sırtıma alayım.” Ali önce to-pun, eğilim yan yatmış metaforasına, sonra şaşkın şaşkın arkadaşının yüzüne baktı:

-Kaldıramazsın Seyit! dedi.

-Bir deneyeyim hele, diye cevap verdi.

Gres yağına bulanmış mermi, önce ellerinden kaydı, parmaklarını toprağa bulayıp bir daha tarttı. Koca Seyit mermiyi sırtına vurdu ve sendeleyerek topa doğru yürüdü, merdiven basamak-larına ayağını attı, güçlükle mermiyi namluya sürüp kamasını kapadılar. Her ikisi de numara eri oldukları için nişangâh ve yön tayininde pek usta değildiler. Namluyu gemilere doğru çevirip mesafeyi bildiği kadar ayarlayan Seyit, bir besmele çektikten sonra topu ateşledi.

İlk mermi uzun düştü. Bir tane daha getirip namluya sürdü. Bu defaki de kısaydı. Fakat üçüncü mermi en öndeki geminin arka tarafında patladı ve düşman gemisinden büyük bir gü-rültüyle birlikte yoğun bir duman yükseldi. Gemidekilerin bağırış çağırışları duyuluyordu. Koca Seyit’in tek başına sırtında taşıyıp topuna yerleştirdiği mermiyle vurduğu savaş gemisi Ocean’dı. Bir İngiliz canavarı umutlarıyla birlikte Boğaz’ın sularına, daha doğrusu tarihin derinliklerine gö-müldü. Seyit, dördüncü mermiyi almaya giderken etraf sakinleştiği için sığınaktan çıkan batarya komutanı Hilmi Bey, yanında iki Alman subayıyla oraya gelmişti.

-Sen miydin Seyit, topu sen mi ateşledin? dedi.

Koca Seyit, bir çocuk gibi başını yere eğdi. Niğdeli Ali, Seyit’in mermiyi nasıl sırtlayıp taşıdığını, altı basamak merdivenden nasıl çıkardığını anlattı. Hilmi Bey:

-Sağ ol, var ol Seyit! Şehit arkadaşlarımızın acılarını dindirdin, dedi ve onu gözlerinden öptü.

Akşama doğru Çanakkale’deki birliğin komutanı Cevat Paşa, Koca Seyit’in 275 kg’lık top mermisini sırtında taşırken resminin çekilmesini istedi. Fotoğrafçı geldi, hazırlıklar yapıldı. Seyit’in mermiyi o zamanki gibi sırtında taşıması gerekiyordu. Ama Seyit ne kadar zorladıysa da boşuna, bir türlü o mermiyi sırtlayamadı.

İbrahim Refik, Çanakkale’nin Ruh Portresi, s.139.

Hikâyelerle Din Eğitimi, s. 23-24.

95

Cenaze Adabı


Aşağıdaki bulmacayı çözünüz.A.

12

3

11

15

10 7/8

1

6 14

5

2 13

4

9

Allah yolunda herhangi bir savaşa katılıp sağ olarak geriye dönen kimse.1.

Ölen insanın yakınlarını teselli etmek, acılarını paylaşmak ve onlar için sabır dilemek.2.

Cenazenin, namaz kılınırken konulduğu yer. 3.

Yakasız olup ölünün başından geçirilen ve boyundan ayaklara kadar uzanan bez. 4.

Kamîs üzerine giydirilen ve baştan ayağa kadar uzanan bez.5.

Ölen kimse.6.

Cenazeyi haber vermek için camilerde minarelerden okunan dua.7.

Ölen kimsenin taşındığı tahta sandık.8.

Cenaze için toprakta kazılan yer.9.

Cenazenin yıkandığı yer.10.

Ölünün toprağa gömülmesi.11.

Baş ve ayak tarafları bağlanacağı için izardan biraz daha uzun bez.12.

Allah yolunda mücadele ederken öldürülen kimse.13.

Ölünün yıkanmasından defnine kadar yapılan işler ve gerekli malzemenin sağlanması.14.

İmamın ölünün kabrinin baş tarafında yüzüne karşı durarak Arapça ifadelerle ona kabir 15. sualleri ile ilgili hatırlatmalar yapması.

96

5. ÜNİTE

B. Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız.

1. Ölüm anında kişiye neler yapılır? Açıklayınız.

2. Ölü nasıl yıkanır? Kısaca anlatınız.

3. Cenaze namazı nasıl kılınır? Açıklayınız.

4. Cenazenin defni nasıl olur? Anlatınız.

5. Şehit ve gazi yakınlarına nasıl davranmalıyız? Söyleyiniz.

C. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi iyileşme ümidi kalmamış hastaya yapılacak işlemlerden değildir?

A) Yakınlarıyla helalleşir.

B) Vasiyette bulunursa şahitler huzurunda yazılır.

C) Su istediğinde, su verilebilir ya da ıslak bir bezle dudakları ıslatılır.

D) Zorla da olsa “La ilahe illallah” sözü hatırlatılır.

E) Yüzü kıbleye gelecek şekilde sağ yanı üzerine ya da sırtüstü yatırılır.

2. Aşağıdakilerden hangisi ölen kimseye yapılacak işlemlerden değildir?

A) Gözleri kapatılır.

B) Ölen kimsenin yanında yüksek sesle Kur’an okunur.

C) Elbiseleri çıkarılıp üstüne bir bez örtülür.

D) Ayakları başparmaklarından bağlanır.

E) Çenesi başının üstünden bağlanır.

3. Aşağıdakilerden hangisi cenaze namazında okunacak dualardan değildir?

A) Ayete’l-Kürsi B) Cenaze duası C) Allahümme salli duası

D) Allahümme barik duası E) Sübhaneke

4. Aşağıdakilerden hangisi cenaze ile ilgili yapılması tavsiye edilen davranışlardan biri değil-dir?

A) Ölüyü yakınlarının defnetmesi.

B) Kabrin başında dua edilmesi.

C) Cenaze töreninde alkışlanıp slogan atılması.

D) Kabrin toprak seviyesinden yüksekçe yapılması.

E) Kabrin başında telkin yapılması.

97

Cenaze Adabı

5. Aşağıdakilerden hangisi cenaze namazının kılınabilmesi için gereken şartlardandır?

A) Ölünün Müslüman olması.

B) Ölünün erkek olması .

C) Cenaze namazına en az on kişinin katılması.

D) Cenazenin eller üzerinde veya omuzlarda olması .

E) Namazın öldüğü gün kılınması.

Ç. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanı “D”, yanlış olanı ise “Y” ile işaretleyiniz.

(…) Ölmek üzere olan hasta, yüzü kıbleye gelecek şekilde sağ yanı üzerine ya da sırtüstü yatırılır.

(…) Cenaze namazının kılınması farz-ı ayndır.

(…) Ölüm olayı gerçekleştikten sonra ölünün gözleri kapatılır. Çenesi başının üstünden bağ-lanır.

(…) Ölü, yıkanmak üzere “musalla” denilen yere ayakları kıbleye gelecek şekilde sırtüstü yatırılır.

(…) Ölmek üzere olan hastaya “Kelime-i tevhit”i ya da “Kelime-i şehadet”i hatırlatmak sün-nettir.

D. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen ifadelerden uygun olanları ile dol-durunuz.

(Fâtiha, ölüm, Rabbena, şehitlik, gazilik, Yâsîn)

1. ............... her insanın karşılaştığı bir gerçektir.

2. Cenaze namazı duasını bilmeyenler bu duaların yerine ................ suresini veya ................... dualarını okurlar.

3. Hastanın yanında ..................... suresini okumak dinimizce tavsiye edilmiştir.

4. ...................., İslam dininde Peygamberlikten sonra en yüksek rütbe sayılmıştır.

98


1. “Dua, hatim, mevlit, nikâh ve istiğfar” kelimelerinin anlamlarını araş-tırınız.

2. Bildiğiniz bir duayı okuyunuz. Bu duada kim için ve nasıl dua ettiğinizi belirtiniz.

3. Daha önce katıldığınız dinî bir törendeki gözlemlerinizi arkadaşları-nızla paylaşınız.

4. Kur’an-ı Kerim’deki dua ayetlerinden üç tane örnek bulunuz.

5. Mübarek gün ve gecelerin, diğer vakitlerden farklı yönlerini söyleyi-niz.

ÇEŞİTLİ TÖRENLERDEDİNÎ HİTABET VE DUA

6.ÜNİTE

99

Çeşitli Törenlerde Dinî Hitabet Ve Dua

1. Dua ve Önemi

Dua; Allah (c.c.)’a yalvarmak, dilek ve istekle-ri ona iletmektir. Sevinç ve üzüntüleri her şeyi bilen ve işiten Yüce Allah ile paylaşmaktır. Kişinin Allah’ın yüceliği karşısında güçsüzlüğünü itiraf etmesidir. Sev-gi ve saygı duyguları içinde Allah ile iletişim kurması, ondan yardım istemesi ve ona sığınmasıdır.

Yüce Allah, bizlerin yaratıcısı ve koruyucusu olarak kendisine dua etmemizi istemektedir. O, Kuran’da ɄĈȱ ǟɀćǤɆ ĈǲĆǪ ĊȆĆɆĊȲĆȥ ɄĈȹǠ ĆȝĆǻ ǟĆǽĈǙ ɄĈȝǟ ƋǼȱǟ ĆǥĆɀ ĊȝĆǻ ćǢɆ ĈǱćǕ ĄǢɅĈȀĆȩ ɄƍȹĈǚĆȥ ɄƍȺ Ćȝ ɃĈǻǠĆǤ Ĉȝ ĆȬĆȱĆǖ Ćȅ ǟĆǽĈǙĆȿ “Kullarım sana, beni sorduğunda (söyle onlara): Ben çok yakınım. Bana dua ettiği vakit dua edenin dileğine karşılık veririm…”1 buyurarak dua edenlerin dualarını karşılıksız bırakmayacağını haber vermektedir.

Allah, bizleri yaratmış ve sayısız nimetler vermiştir. Verdiği nimetlerden dolayı Allah’a şük-retmeli ve bizleri bu nimetlerden mahrum bırakmaması için ona içtenlikle dua etmeliyiz. Ayrıca dua, Allah katındaki değerimizi artırır. Yüce Allah bu konuda şöyle buyurur: “De ki: Duanız olmasa Rabb’im size niye değer versin?..”2

Dua etmek ibadettir. Başta namaz olmak üzere bütün ibadetlerde dua yer almaktadır. Bu nedenle yalnızca Allah’a ibadet ve dua ederek on-dan yardım isteriz. Fâtiha suresinin “(Ya Rabb’i!) Ancak sana kulluk eder, ancak senden yardım isteriz!”3 ayetini namazların her rekâtında okuya-rak bu isteğimizi dile getiririz.

Dua ile, yaptığımız hatalardan dolayı töv-be eder ve Allah’tan bağışlanma dileriz. Bununla ilgili bir dua örneği Bakara suresinin 286. ayetin-de şöyle yer almaktadır: “...Rabb’imiz! Unutur-sak veya hataya düşersek bizi sorumlu tutma. Rabb’imiz! Bize, bizden öncekilere yüklediğin gibi ağır yük yükleme. Rabb’imiz! Bize gücü-müzün yetmediği işler de yükleme! Bizi affet! Bizi bağışla! Bize acı! Sen bizim mevlamızsın. Kâfirler topluluğuna karşı bize yardım et!”

Bazen bizi üzen olaylarla karşılaşabiliriz. Dertleri mizi paylaşacağımız birilerine ihtiyaç du-yarız. Böyle durumlarda Allah’a sığınır ve üzüntülerimizi onunla paylaşırız. Allah’ın bize yardım

1 Bakara suresi, 186. ayet.2 Furkân suresi, 77. ayet.3 Fâtiha suresi, 5. ayet.

“Dua ibadetin özüdür.”Tirmizî, Daavat, 1.

Yukarıdaki hadisi ibadet dua ilişkisi bakımından değerlendiriniz.

100

6. ÜNİTE

edeceğini düşünür ve mutlu oluruz. Çünkü Allah’ın bizi bütün sıkıntılardan kurtaracağına inanırız. Peygamberimiz (s.a.v.) de sıkıntılı anlarda Allah’a şöyle dua etmiştir: “Allah’ım, üzüntüden ve kederden sana sığınırım.”1

2. Dua Etmeyi Öğrenme

İnsan, istediği zaman ve içinden geldiği gibi Allah’a dua edebilir. İsteklerini ve içinde bulunduğu durumu doğ-rudan Allah’a iletebilir. Hiçbir aracıya ya da özel bir yer ve zamana ihtiyaç duymaksızın Allah’tan yardım isteyebilir. Duada önemli olan, insanın samimiyetle içinden gelenleri Rabb’ine iletmesidir.

Dua eden kişi, duadan önce üzerine düşen görevleri yapmalıdır. Öncelikle iman etmeli, ibadetleri yapmalı, ça-lışmalı, tehlikelere karşı tedbir almalı, günahlardan kaçın-malı ve bu konularda başarılı olabilmesi için dua ederek Allah’tan yardım istemelidir.

Dua eden insan mümkünse kıbleye yönelerek diz çöküp ellerini açıp yukarı kaldırmalıdır. Allah’ın huzurunda güçsüzlüğünü hissederek kibir, gösteriş ve gaflet gibi olumsuz niteliklerden uzak durmalıdır. Sesini yükseltmeden saygılı bir şekilde yalvararak Allah’ı anmalıdır. Bu durum Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir:

ĆƙĈȲĈȥǠĆȢĊȱǟ ĊȸĈȵ Ċȸ ćȮĆǩ ĆɍĆȿ ĈȯǠ Ćȍ ĊɇǟĆȿ ƍȿ ćǼćȢĊȱǠĈǣ Ĉȯ ĊɀĆȪĊȱǟ ĆȸĈȵ ĈȀ ĊȾ ĆǲĊȱǟ ĆȷȿćǻĆȿ ăǦĆȦɆ ĈǹĆȿ Ǡ ăȝƌȀ ĆȒĆǩ ĆȬ ĈȆĊȦĆȹ ɄĈȥ ĆȬƋǣĆǿ ĊȀ ćȭĊǽǟĆȿ “Rabb’ini, içten yalvararak ve ürpererek yüksek olmayan bir sesle sabah ve akşam an. Sakın umursamaz kimselerden olma.”2

Duaya Allah’a şükrederek ve Peygamberimizi överek başlamalıyız. İçimizden geldiği gibi dua etmeliyiz. Ancak Allah’ın razı olmayacağı isteklerde bulunmamalıyız. Dualarımızda her zaman dünya ve ahiret için iyilikler istemeliyiz. Sadece kendimiz için değil annemiz, babamız, kardeşlerimiz, ar-kadaşlarımız ve tüm insanlar için de dua etmeliyiz.

1 Ebu Davut, Salat, 367.2 A’râf suresi, 205. ayet.

KONUŞALIM“El açıp yalvarmaya layık olan ancak Allah’tır. Onun dışında el açıp

dua ettikleri onların isteklerini hiçbir şeyle karşılamazlar. Onlar ancak ağ-zına gelsin diye suya doğru iki avucunu açan kimse gibidir. Hâlbuki (suyu

ağzına götürmedikçe) su onun ağzına girecek değildir. Kâfirlerin duası kuşkusuz hede-fini şaşırmıştır.”

Ra’d suresi, 14. ayet.

Yukarıdaki ayette vurgulanmak istenen düşünce üzerinde arkadaşlarınızla konuşunuz.

101


Allah’ın güzel isimlerini anarak yalnızca ona dua etmeliyiz. İsrâ suresinin 110. ayetinde bu durum şöyle ifade edilmiştir: “De ki: Dua ederken ister ‘Allah’ ister ‘Rahman’ deyin. Hangisi-ni derseniz deyin en güzel isimler onundur…” Bizler de, “Allah’ım!”, “Ya Rabb’i!”, “Ey Yüce Rabb’im!” gibi ifadelerle başlayarak yalnızca Allah’a dua etmeliyiz. Çünkü Allah’tan başkasına ya-pılan duaların her hangi bir karşılığı yoktur. Peygamberimizin yaptığı gibi duadan sonra “Âmin” diyerek ellerimizi yüzümüze sürmeliyiz.1

Bizler dualarımızın hemen gerçekleşmesini isteriz. Ancak bazen dualarımız hemen gerçek-leşmez. Bu durumda aceleci olmamalı, sabırlı olmalıyız. Bununla birlikte bize düşenleri gereği gibi yapıp ümitsizliğe kapılmamalıyız.

1 bk. Buharî, Daavat, 23; Tirmizî, Daavat, 11.

BİLGİ KUTUSU

Kur’an-ı Kerim’de dua örnekleri

“... Rabb’imiz! Bize dünyada iyilik ver, ahirette de iyilik ver. Bizi ateş aza-bından koru...”

Bakara suresi, 201. ayet.

“Rabb’im! Beni ve soyumdan gele-cekleri namazı devamlı kılanlardan eyle. Ey Rabb’imiz! Duamı kabul et.”

İbrahim suresi, 40. ayet.

“Rabb’imiz! Hesabın görüleceği gün beni, anne babamı ve müminleri bağış-la!”

İbrahim suresi, 41. ayet.

“…Rabb’im! Yüreğime genişlik ver. İşimi kolaylaştır.”

Tâ-Hâ suresi, 25-26. ayetler.

“…Rabb’im! İlmimi artır.”

Tâ-Hâ suresi, 114. ayet.

“…Ey gökleri ve yeri yaratan! Sen dünyada da ahirette de benim sahibim-sin. Beni Müslüman olarak öldür ve beni salihler arasına kat!”

Yûsuf suresi, 101. ayet.

Hadislerde dua örnekleri

“Ey Allah’ım! Seni sevmeyi, sevdiklerini sevmeyi ve se-veceğin işler yapmayı nasip et…”

Tirmizî, Daavat, 73.

“Allah’ım! Beni doğru yola iletmeni, ahlakımı güzelleş-tirmeni ve gönül zenginliği vermeni sana karşı gelmekten sakındırmanı istiyorum.”

Müslim, Zikir, 72.

“Allah’ım! Fayda vermeyen ilimden, ürpermeyen kalp-ten, aç gözlülükten ve kabul olunmayan duadan sana sığı-nırım.”

Müslim, Zikir, 73.

“Beni, iyilik ettiği zaman se-vinen, kötülük ettiği zaman pişman olanlardan eyle.”

İbn Mace, Edep, 57.

102

6. ÜNİTE

3. Mübarek Gün ve Geceler

Mübarek gün ve geceler denildiğinde akla cuma, bay-ram ve aşure günleri ile kandil geceleri gelmektedir. Aslında zamanlar ve mekânlar arasında fark ve üstünlük yoktur. An-cak bazı önemli olaylar, gerçekleştikleri zaman ve mekânları önemli hâle getirirler. Cuma gecesi ve günü, bayram günleri, Mevlit, Regaip, Berat, Miraç ve Kadir geceleri bu önemli gün ve gecelerdendir.1 Peygamberimiz bir hadisinde bazı gecelerin önemini şöyle dile getirmiştir: “Beş gece vardır ki onlarda yapılan dualar geri çevrilmez. Bunlar; recep ayının ilk (cuma) gecesi, şaban ayının ortasında bulunan gece, cuma gecesi, ramazan ve kurban bayramı geceleridir.”2

Müslümanlar için en önemli günlerden birisi cuma günüdür. Çünkü cuma namazı sadece cuma günü kılınabilir. Bu namazla müminler bir araya gelir, kaynaşır, dertlerini paylaşır ve birbirlerine yardımcı olurlar. Cuma gününün değerini Peygamberimiz şöyle dile getirir: “Günlerin en hayırlısı, cuma günüdür…”3

Ramazan Bayramı ve Kurban Bayramı olmak üzere bir yılda iki dinî bayram vardır. Bu gün-lerde bayram namazı kılınır. Çeşitli etkinliklerle kutlanan bayramlar, insanların kaynaşmalarını sağ-lar, aralarındaki sosyal dayanışma ve yardımlaşmayı güçlendirir.

Aşure, muharrem ayının 10. günüdür. Peygamberimiz, muharrem ayının 9 ve 10 veya 10 ve 11. günlerini oruçlu geçirmeyi tavsiye etmiştir.4

1 Cemal Tosun, Recai Doğan, Hitabet ve Meslekî Uygulama Ders Kitabı, s. 111, 112.2 Beyhaki, Sünen, C 3, s. 342.3 Riyazü’s-Salihin, C 2, s. 440.4 Buharî, Savm, 69.

İLKELER ÇIKARALIM“Rabb’inize yalvara yakara ve gizlice dua edin. Bilesiniz ki o, haddi

aşanları sevmez. Islah edilmesinden sonra yeryüzünde bozgunculuk yap-mayın. (Allah’ın azabından) korkarak ve (rahmetini) umarak ona dua

edin. Muhakkak ki iyilik edenlere Allah’ın rahmeti çok yakındır.”A’râf suresi, 55–56. ayetler.

“En güzel isimler Allah’ındır. Ona bu isimlerle dua edin...”A’râf suresi, 180. ayet.

Yukarıdaki ayetlerden dua ile ilgili ilkeler çıkarınız.• Yüksek sesle dua edilmemelidir.• ........................................................................................• ........................................................................................• ........................................................................................

Kandil geceleri çevrenizde ne tür etkinliklerle kutlanmakta-dır? Gözlemlerinizi arkadaşları-nızla paylaşınız.

103


Mübarek gecelerin ilki Mevlit Kandili’dir. Peygamberimizin doğduğu gecenin yıl dönümü Mevlit Kandili ola-rak kutlanır. Bu gecede Peygamberimizi tanıtan toplantılar ve konuşmalar yapılır. Kur’an-ı Kerim ve mevlit okunarak dua ve ibadet edilir. Ayrıca Mevlit Kandili’ne rastlayan hafta, Kutlu Doğum Haftası olarak kutlanır.

Regaip Kandili, Recep ayının ilk cuma gecesinde kutlanır. Regaip kelime olarak; rağbet olunan, çok istenilen şeyler anlamlarına gelir. Müslümanlar Regaip Kandili’nde Allah’ın rahmetine sığınarak ondan bağışlanma isterler. Böylece recep, şaban ve ramazan ayını kapsayan üç aylara hazırlanmış olurlar.

Recep ayının yirmi yedinci gecesinde Miraç Kandili kutlanır. Hz. Muhammed, bu gece Mekke

şehrinden alınmış ve Kudüs’e getirilmiştir. Kudüs’te bulunan Mescid-i Aksa’dan ayrılarak göklere yükseltilmiştir. Bu geceye, göklere yükselmek anlamına gelen “Miraç” adı verilmiştir. Ayrıca bu gecede beş vakit namaz Müslümanlara farz kılınmıştır.

Üç ayların ikincisi Şaban ayıdır. Bu ayın on beşinci gecesinde Berat Kandili kutlanır. Berat, temize çıkma ve günahlardan kurtulma anlamlarına gelir. Bu nedenle Müslümanlar bu gecede günah-larının bağışlanması için Allah’a tövbe ve dua ederler.

Kadir kelime olarak; değer, kıy-met ve itibar anlamlarına gelir. Kadir Gecesi’nin değeri ise Kur’an-ı Kerim’in ilk kez o gece indirilmeye başlanma-sındandır. Kadir Gecesi, üç ayların so-nuncusu olan ramazan ayının yirmi ye-dinci gecesine rastlamaktadır. Kur’an-ı Kerim’de Kadir Gecesi’nin önemi şöyle dile getirilmiştir: “Biz onu (Kur’an’ı) Kadir Gecesi’nde indirdik. Kadir Gecesi’nin ne olduğunu sen bilir misin? Kadir Gecesi, bin aydan daha hayırlıdır. O gecede, Rablerinin izniyle melekler ve Ruh (Cebrail), her iş için iner dururlar. O gece esenlik, gün ağarıncaya kadar sürer.”1

1 Kadir suresi, 1-5. ayetler.

NOT EDELİMPeygamberimiz, Hz. Ayşe vali-

demize Kadir Gecesi’nde şöyle dua etmesini söylemiştir: “Allah’ım! Sen affedicisin, affetmeyi seversin, beni affet.”

Tirmizî, Daavat, 89.

Kandil geceleri yapılan çeşitli etkinliklerle kutlanır.

BİLGİ KUTUSUOsmanlı padişahı II. Selim döne-

minden itibaren, mübarek gecelerde camiler aydınlatılarak, minarelerde kandiller yakıldığı için bu gecelere kandil geceleri denilmiştir.

104

6. ÜNİTE

Dinimizce mübarek kabul edilen gün ve geceler, dinî hayatın canlanmasını ve inananların yeni bir güç kazanmalarını sağlar. Çünkü bu gün ve gecelerde Müslümanlar daha fazla ibadet ederler. Mübarek günlerin gündüzlerini oruç tutarak, gecelerini ise namaz kılarak, Kur’an okuyarak ve dua ederek geçirirler.

Mübarek gün ve gecelerde durumu iyi olanlar, ihtiyaç sahiplerine yardım ederler. Komşular ve akrabalar birbirlerine ikramda bulunarak kandillerini kutlarlar. Bu gün ve geceler için hazırlanan özel programlara katılırlar. Böylece mübarek gün ve geceler, insanlar arasındaki sevgi ve merhamet duygularının gelişmesine, toplumsal birlik ve beraberliğe katkı sağlar.

Din görevlisi böyle gün ve gecelerde cemaate katılımın yüksek olacağını düşünerek camide gerekli hazırlıkları yapar. O günün veya gecenin önemini ifade eden vaaz, Kur’an tilaveti, ilahiler ve duadan oluşan bir program hazırlar. Böylece toplumun mübarek gün ve gecelerin heyecanını doya-sıya yaşamasına katkıda bulunur.

4. Hatim, Mevlit ve Duaları

Hatim; mühürlemek, bitirmek ve ta-mamlamak anlamlarına gelir. Kur’an’ın baştan sona okunup bitirilmesine de “hatim” denilmektedir. Türkçemizde bazen hatim yerine “hatim indirmek” ifadesi de kullanıl-maktadır. Kur’an’ın okunması tamamlan-dıktan sonra bir tören yapılması gelenek hâline gelmiştir. Hatim indirilince başa dö-nülür, Fâtiha suresi ve Bakara suresinin ilk beş ayeti okunur ve dua yapılır. Yapılan bu duaya hatim duası denir. Hatim duası tek başına yapıla-bileceği gibi toplu hâlde de yapılabilir. Ayrıca Kur’an-ı Kerim mealinden okunarak bitirildiği zaman da “hatim duası” yapılabilir.

Müslümanların günlük hayatlarının bir parçası olan Kur’an-ı Kerim’i okumak, İslam dininin en önemli ibadetlerindendir. Müslümanlar özellikle ramazan aylarında evlerde, camilerde mukabele usulüyle Kur’an okuyarak hatim indirirler. Diğer taraftan Kur’an okumasını yeni öğrenenler için, Kur’an’ı baştan sona bitirdikleri zaman da hatim merasimleri düzenlenir. Ayrıca bir Müslüman vefat ettiği zaman birçok kişinin katılımıyla ölenin ruhu için hatim indirilir. Her ne sebeple olursa olsun Kur’an-ı Kerim hatmedildikten sonra hatim duası yapılır.

GRUP ÇALIŞMASISınıfınızda beş grup oluşturarak kandil gecelerini aranızda paylaşını-

nız. Grup olarak size düşen kandil gecesi için camide uygulayabileceği-niz bir program hazırlayınız. Hazırladığınız programı sınıfta arkadaşla-rınızla paylaşınız.

Bir adam Peygamberimize, “Allah katın-da ameli en değerli olan kimdir?” diye sorunca Peygamberimiz, “Kur’an’ı başından sonuna kadar okuyan, bitirince tekrar başlayandır.” buyurmuştur.

Tirmizî, Kıraat, 4.Yukarıdaki hadiste verilmek istenen me-

saj nedir?

105


Ülkemizde evlilik, doğum, ölüm gibi farklı sebeplerle mevlit me-rasimleri yapılmaktadır. Mübarek gün ve gecelerde de zaman zaman mevlit törenleri düzenlenmektedir. Bütün bu merasimlerde “Mevlit” olarak bilinen Süleyman Çelebi’nin yazdığı kurtuluş vesilesi anlamına gelen “Vesiletü’n-Necat” isimli naatı, Kur’an-ı Kerim ve salavat duaları okunur, ilahiler söylenir. Mevlit merasimine sebep olan olay hakkında kısa bir konuşma ve ardından dua yapılır.

Hatim ve mevlit merasim-lerinde Arapça dua yapılabileceği gibi Türkçe dua da yapılabilir. Bu nedenle aşağıda bir Arapça bir de Türkçe dua örneği verilmiştir.

Hatim Duası

ĈȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ĈȸĆȶ ĊǵƋȀȱǟ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆĈǣ ĈȴɆ ĈǱƋȀȱǟ ĈȷĆǠȖĊɆ ƋȊȱǟ ĆȸĈȵ ĈǃǠĈǣćǽɀćȝĆǟ

.ĆƙĈȞ Ćȶ ĊǱĆǟ ĈȼĈǣĆǠǶ ĊȍĆǟĆȿ ĈȼĈȱǓ ɂĆȲ Ćȝ Ćȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ǠĆȺĈȱɀ ćȅĆǿ ɂĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱǟĆȿ .ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ĉĈǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱĆǟ

. ćȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ćǡǟƋɀƋǪȱǟ ĆǨĊȹĆǕ ĆȬƋȹĈǙ ĆǠȹĆɍ ĊɀĆȵ ĆǠɅ ǠĆȺĊɆĆȲ Ćȝ ĊǢćǩĆȿ . ćȴɆĈȲĆȞĊȱǟ ćȜĈɆȶ ƋȆȱǟ ĆǨĊȹĆǕ ĆȬƋȹĈǙ ǠƋȺĈȵ ĊȰƋǤĆȪĆǩ ǠĆȺƋǣĆǿ ĆǠɅ ĆǠȺƋǣĆǿ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ ĆȬĈǤɆĈǤ Ćǵ ĈǦĆȵĊȀ ćǶĈǣĆȿ . ĈȴɆ ĈȚĆȞĊȱǟ ĈȷǓĊȀćȪĊȱǟ ĈȴĊǪ Ćǹ ĈǦ ĆȭĆȀĆǤĈǣ . ąȴɆĈȪĆǪ ĊȆćȵ ąȨɅĈȀ Ćȕ ĆƂĈǙĆȿ ƍȨ ĆǶĊȱǟ ĆƂĈǙ ǠĆȺĊȪƍȥĆȿĆȿ ǠĆȹ ĈǼ ĊȽǟĆȿ ɄĈȹ ĈǼ ĊȽǟĆȿ ĆǠɅ ĆȬĈȵĆȀ ĆȭĆȿ ĆȬĈȲ ĊȒĆȦĈǣ ĆǠȺĆǣćɀȹćǽ ĆǠȺĆȱ ĊȀĈȦ ĊȡǟĆȿ . ćȴɆ ĈǵĆǿ ĆǠɅ ǠƋȺ Ćȝ ćȤĊȝǟĆȿ .ćƇĈȀ Ćȭ ĆǠɅ ǠƋȺ Ćȝ ćȤĊȝǟĆȿ .ĈƇĈȀ ĆȮĊȱǟ ĆȬĈȱɀ ćȅĆǿĆȿ . ĈȷǓĊȀćȪĊȱǟ ĈȴĊǪ Ćǹ ĈǦĆȵǟĆȀ ĆȮĈǣ ĆǠȺĊȵĈȀ ĊȭĆǕĆȿ . ĈȷǓĊȀćȪĊȱǟ ĈǦȺĆɅĈȂĈǣ ĆǠĉȺƍɅĆȁ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ . ĆƙĈȶ ĈǵĆǟĉȀȱǟ Ćȴ ĆǵĊǿĆǕ ĆǠɅĆȿ .ĆƙĈȵĆȀ Ċȭ ĆɍĊǟ ĆȳĆȀ ĊȭĆǕ ĆǠȺĈȥǠ ĆȝĆȿ . ĈȷǓĊȀćȪĊȱǟ ĈǦ ĆȝĆǠȦ ĆȊĈǣ ĆǦƋȺ ĆǲĊȱǟ ĆǠȺĊȲ ĈǹĊǻĆǕĆȿ . ĈȷǓĊȀćȪĊȱǟ ĈȴĊǪ Ćǹ ĈǦĆȞĊȲ ĈǺĈǣ ĆǠȺ ĊȆĈǤĊȱĆǕ Ćȿ . ĈȷǓĊȀćȪĊȱǟ ĈȴĊǪ Ćǹ ĈǦĆȥǟĆȀ ĆȊĈǣ ĆǠȺĊȥƍȀ ĆȉĆȿ ĈȴĊǪ Ćǹ ĈǦĆȵĊȀ ćǶĈǣ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ĈǦƋȵćǕ ĆȜɆ Ĉȶ ĆǱ Ċȴ ĆǵĊǿǟĆȿ . ĈȷǓĊȀćȪĊȱǟ ĈȴĊǪ Ćǹ ĈǦĆȵĊȀ ćǶĈǣ ĈǥĆȀ ĈǹɇĊǟ ĈǡĆǟǾĆȝĆȿ ĆǠɆĊȹ ƌǼȱǟ ĈǒĆɎĆǣ ƍȰ ćȭ ĊȸĈȵ

. ćȷĆǠȶ ĊǵĆǿ ĆǠɅ ćȴɆ ĈǵĆǿ ĆǠɅ. ĈȷǓĊȀćȪĊȱǟ

ĈȓǟĆȀ ƍȎȱǟ ĆɂȲĆȝĆȿ .ƾȞɆĈȦ Ćȉ ĈǦĆȵĆǠɆĈȪĊȱǟ ɄĈȥĆȿ .ƾȆĈȹɀćȵ ĈȀĊǤĆȪĊȱǟ ɄĈȥĆȿ .ƾȺɅĈȀĆȩ ĆǠɆĊȹ ƌǼȱǟ ɄĈȥ ĆǠȺĆȱ ĆȷǓĊȀćȪĊȱǟ ĈȰĆȞ ĊǱǟ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ

BELİRTELİM“Kur’an okuyan mümin, kokusu ve

tadı güzel olan turunç meyvesi gibidir…”Buharî, Fedâilü’l-Kur’an, 36.

Yukarıdaki hadiste vurgulanmak istenen ana düşünceyi belirtiniz.

106

6. ÜNİTE

ĆȬĈȲ ĊȒĆȦĈǣ .ƾȵĆǠȵĈǙĆȿ ăɎɆĈȱĆǻ ĆǠȾƍȲ ćȭ ĈǧĆǟȀĊɆ ĆǺĊȱǟ ɂĆȱĈǙ Ćȿ .ƾǣĆǠǲ ĈǵĆȿ ƿȀĊǪ Ĉȅ ĈǿǠƋȺȱǟ ĆȸĈȵĆȿ .ƾȪɆĈȥĆǿ ĈǦƋȺ ĆǲĊȱǟ ɂĆȱĈǙ Ćȿ .ƿǿɀćȹ.ĆƙĈȵĆȀ Ċȭ ĆɍĊǟ ĆȳĆȀ ĊȭĆǕ ĆǠɅ ĆȫĈǻɀ ćǱĆȿ

ąǥĆǿɀ ćȅ ƍȰ ćȮĈǣĆȿ .ăǥĆǻĆǠȞ Ćȅ ąǦĆɅǓ ƍȰ ćȮĈǣĆȿ .ăǦĆȵĆǟȀ Ćȭ ąǦ ĆȶĈȲ Ćȭ ƍȰ ćȮĈǣĆȿ .ăǥĆȿĆɎ Ćǵ ĈȷǓĊȀćȪĊȱǟ ĆȸĈȵ ąȣĊȀ Ćǵ ƍȰ ćȮĈǣ ĆǠȺĊȩćȁ Ċǿǟ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ . ĆȸɅĈȀĈȽǠ ƋȖȱǟ ĆƙĈǤƍɆ ƋȖȱǟ ĆƙĈȞ Ćȶ ĊǱĆǕ ĈȼĈǤ ĊǶ ĆȍĆȿ ĈȼĈȱǓĆȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ĆǠȹ ĈǼƍɆ Ćȅ ɂĆȲ Ćȝć ǃǟ ɂƋȲ ĆȍĆȿ .ăǒĆǟȂ ĆǱ ąǒĊȂ ćǱ ƍȰ ćȮĈǣĆȿ .ăǦĆȵĆɎ Ćȅ ĆȸɅĈȀĈȥǠ ĆȆćȶĊȱǟ Ćȿ ĈǥǟĆȂćȢĊȱǟ Ćȿ ĈǯǠ Ƌǲ ćǶĊȱǟ ɂĆȲ ĆȝĆȿ ĆǠȺĊɆĆȲ Ćȝ ĆǦĆɆĈȥĆǠȞĊȱǟ Ćȿ ĆǦĆȵĆɎ ƋȆȱǟ ĈǢćǪ ĊȭǟĆȿ . ĆȸɅ ƍǼȱǟ ĆȀ ĆȎĆȹ ĊȸĆȵ ĊȀ ćȎĊȹǟ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ

.ĆƙĈȞ Ćȶ ĊǱĆǕ ĊȴĈȾĊɆȲ Ćȝ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ĈǦƋȵćǕ ĊȸĈȵ ĆȫĈȀ ĊǶĆǣĆȿ ĆȫƍȀĆǣ ɄĈȥ .ĆƙĈȶɆĈȪ ćȶĊȱǟ ĆȿɂĆȱĈǙ Ćȿ . ĆȴƋȲ ĆȅĆȿ ĈȼĊɆĆȲ Ćȝ ɂĆȱĆǠȞĆǩć ǃǟ ɂƋȲ Ćȍ ąǼƋȶ ĆǶćȵ ĆǠȺƍɆĈǤĆȹ Ĉǳȿćǿ ɂĆȱĈǙ ćȻĆǠȹ ĊɀĆȲĆǩ ĆǠȵ ĆǿɀćȹĆȿ ćȻĆǠȹĊǕĆȀĆȩ ĆǠȵ ĆǡĆǟɀĆǭ ĊȠƍȲĆǣ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ ĆǠȺĈǩĆǠȾƋȵćǕĆȿ ĆǠȺĈǝĆǠǣǓ ĈǳĆǟȿ ĊǿĆǕ ɂĆȱĈǙ Ćȿ .ĆƙĈȞ Ćȶ ĊǱĆǕ ĊȴĈĊȾĆɆȲ Ćȝ ɂĆȱĆǠȞĆǩ Ĉǃǟ ćȷĆǟɀ ĊȑĈǿ ĈȼĈǣĆǠǶ ĊȍĆǕĆȿ Ĉȼ ĈǱĆǟȿ ĊȁĆǕĆȿ ĈȻĈǻĆɍĊȿĆǕ ĈǳĆǟȿ ĊǿĆǕ ɂĆȱĈǙĆȿ ĆǠȺĊɆĆȲ Ćȝ ƉȨ Ćǵ ćȼĆȱ ĊȸĆȶĈȱĆȿ ĆǠȺ ĈǺĈɅĆǠȊĆȵĆȿ ĆǠȺĈǝĆǠǣĈȀĊȩĆǕ Ćȿ ĆǠȹ ĈĈǾĈǩǠ ĆȅĆǕĆȿ ĆǠȺĈǝǠĆȩ ĈǼ ĊȍĆǕĆȿ ĆǠȺĈǩǟ Ćɀ ĆǹĆǕĆȿ ĆǠȺĈȹĆǟɀ ĊǹĈǙĆȿ ĆǠȺĈǩĆǠȺĆǣ Ćȿ ĆǠȺĈǝĆǠȺĊǣĆǕ Ćȿ ĆǠɅ ĆȬĈǪ Ćȶ ĊǵĆȀĈǣ ĈǧĆǟɀĊȵĆɉĊǟĆȿ ĊȴćȾĊȺĈȵ ĈǒĆǠɆ ĊǵĆĊɉĆǟ . ĈǧĆǠȶĈȲ ĊȆćȶĊȱǟ Ćȿ ĆƙĈȶĈȲ ĊȆćȶĊȱǟ Ćȿ ĈǧĆǠȺĈȵ Ċǘ ćȶĊȱǟ Ćȿ ĆƙĈȺĈȵ Ċǘ ćȶĊȱǟ ĈȜɆ Ĉȶ ĆǱ ĈǳĆǟȿĊǿĆǕ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ .ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ ĆɂȲĆȝ ĄȳĆɎ ĆȅĆȿ . ĆȷɀćȦ ĈȎĆɅ ĆǠ ĉȶĆȝ ĈǥƋȂĈȞĊȱǟ ƍǡĆǿ ĆȬƍǣĆǿ ĆȷĆǠǶĊǤ ćȅ .ĆƙĈȶ ĈǵǟƋȀȱǟ Ćȴ ĆǵĊǿĆǕ

.ĆǦ ĆǶĈǩĆǠȦĊȱǟ ĆƙȶĈĆȱǠȞĊȱǟ Hatim ve Mevlit Duası

ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱǟĆȿ ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ĉĈǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱĆǟ ĈȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ĈȸĆȶ ĊǵƋȀȱǟ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆĈǣ ĈȴɆ ĈǱƋȀȱǟ ĈȷĆǠȖĊɆ ƋȊȱǟ ĆȸĈȵ ĈǃǠĈǣćǽɀćȝĆǟĆƙĈȞ Ćȶ ĊǱĆǟ ĈȼĈǣĆǠǶ ĊȍĆǟĆȿ ĈȼĈȱǓ ɂĆȲ Ćȝ Ćȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ǠĆȺĈȱɀ ćȅĆǿ ɂĆȲ Ćȝ

“Allah’ım! Kitabın Kur’an’da, “… Bana dua ettiği vakit dua edenin dileğine karşılık veri-rim…”1 buyuruyorsun. Sana dua etmek için toplandık, ellerimizi senin sonsuz kudretine ve merha-metine açtık. Dualarımızı kabul eyle.

Ya Rabb’i! Bizler günahkâr kullarız, sen ise rahmeti, bereke-ti, affı bol olansın. Okuduğumuz Kur’an’ı, salavatları ve duaları kabul eyle. Kur’an’ı gönüllerimiz için şifa, yolumuz için aydınlatıcı kıl Ya Rabb’i! Bizleri onun yolun-dan ayırma Allah’ım!

Ya Rabb’i! Bizler aciz kul-larız, nefislerimize zulmediyoruz,

tövbe ettiğimiz hâlde yine günaha dalıyoruz. Bizleri affet Allah’ım! Seni sevmeyi, sana hakkıyla ibadet etmeyi ve malımızı senin yolunda harcamayı bizlere nasip et Ya Rabb’i!


107


Kur’an okumayı, okuduğumuz Kur’an’ı anlamayı ve onun emirleriyle amel etmeyi nasip eyle Allah’ım!

Ya Rabb’i! Âlemlerin Rabb’i sensin, mülk senin, hamt senin. Dilediğini aziz, dilediğini zelil edersin. Dilediğine mülk verir, dilediğinden alırsın, geceden gündüzü, gündüzden geceyi çıkarırsın, sen her şeye kadirsin. Bizi aziz eyle, şeytana, nefsimize, haksızlığa ve zulme boyun eğenlerden ey-leme Allah’ım! Her türlü bela, sıkıntı ve felaketlerden sen bizleri koru Allah’ım! Hastalarımıza şifa borçlulara eda nasip eyle.

Ya Rabb’i! Okuduğumuz hatimden (mevlitten) hasıl olan sevabı Peygamberimiz Hz. Muhammed’in ve bütün peygamberlerin ruhlarına hediye eyledik, ulaştır Ya Rabb’i! Peygamberi-mizin ailesinin ve ashabının ruhlarına ulaştır Ya Rabb’i! Okuduğumuz hatmin (mevlidin) sevabını annelerimizin, babalarımızın, kardeşlerimizin, yetişmemizde emeği geçen hocalarımızın, büyükleri-mizin ve bütün müminlerin ruhlarına hediye ettik, kabul et Ya Rabb’i! Yaptığımız duaları kabul eyle Allah’ım! Âmin.

ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ .ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ ĆɂȲĆȝ ĄȳĆɎ ĆȅĆȿ . ĆȷɀćȦ ĈȎĆɅ ĆǠ ĉȶĆȝ ĈǥƋȂĈȞĊȱǟ ƍǡĆǿ ĆȬƍǣĆǿ ĆȷĆǠǶĊǤ ćȅ ĆǦ ĆǶĈǩĆǠȦĊȱǟ

5. Ad Koyma

Çocuk doğar doğmaz veya en geç birkaç gün içinde ona bir ad konulur. Ad koyma, bir tören çerçevesinde gerçekleşir. Aileden birisi veya din görevlisi abdestli olarak isim konacak olan çocuğu kucağına alır sağ kulağına ezan okur, sol kulağına kamet getirir. Sonra millî ve dinî geleneklerimize uygun bir ad konulur. Kur’an’dan bir aşır okunarak dua edilir. Çocuğun dinine, ailesine ve milletine yararlı bir insan olması için niyazda bulunulur. Sağlıklı bir şekilde büyümesi için dua edilir. Daha sonra anne, baba tebrik edilir.

YAZALIM

DUA IBiz, kısık sesleriz... minareleri,Sen, ezansız bırakma, Allah’ım!…Müslümanlıkla yoğrulan yurduMüslümansız bırakma, Allah’ım!…Yarının yollarında yılları daRamazansız bırakma, Allah’ım!

Ya dağıt kimsesiz kalan sürünü,Ya çobansız bırakma, Allah’ım!

Bizi sen sevgisiz, susuz, havasızVe vatansız bırakma, Allah’ım!

Müslümanlıkla yoğrulan yurduMüslümansız bırakma, Allah’ım!

Arif Nihat AsyaDualar ve Âminler, s. 44-46.

Siz de hatim indirdikten sonra veya mevlit merasimlerinde yapılabilecek bir dua yazı-nız ve sınıfta okuyunuz.

108

6. ÜNİTE

6. Sünnet Merasimi

Sünnet olmak, insanın fıtratının gereği1 ve Peygam-berimizin tavsiye ettiği bir sünnettir. Bu nedenle erkek çocukların sünnet ettirilmesi Müslümanlar tarafından uy-gulanan bir âdet olmuştur. Sünnet olmak Hz. İbrahim’den sonra onun soyundan gelenlerin uyguladıkları bir gelenek olarak devam etmektedir.

İslam dünyasında çeşitli törenlerle icra edilen sün-net, ülkemizde çoğunlukla mevlit okutularak ve ziyafet verilerek yerine getirilmektedir.

Sünnet töreninde, önce anne-baba tebrik edilir. Ço-cukları iyi yetiştirmenin önemini anlatan kısa bir konuşma yapılır. Daha sonra hayırlı birer evlat olmaları ve evlilik gibi mutlu günlerinin de anne ve babaları tarafından görül-mesi temennisini içeren dua yapılır.

Sünnet töreninde şu dua yapılabilir:


“…Ey Rabb’imiz! Eşlerimizi ve çocuklarımızı bize göz aydınlığı kıl ve bizi Allah’a karşı gelmekten sakınanlara önder eyle...”2

“Allah’ım! Bu kulunun evladını, malını ve ona verdiklerini mübarek eyle.”3

1 Buharî, Libas, 62-63.2 Furkân suresi, 74. ayet.3 Buharî, Daavat, 25.

PAYLAŞALIM

Büyüklerinizden adınızı koyarken neler yaptıklarını öğrenerek arkadaşlarınızla payla-şınız.

109


Ya Rabbi! Peygamberimizin sün-netine uyarak çocuğunu sünnet ettiren bu kardeşimizin amelini kabul et. Günahla-rını affet. Sünnet olan bu çocuğun ken-disine, ailesine, milletine faydalı olacak şekilde yetişmesini nasip et. Hastalığına acil şifalar ihsan eyle. Bütün neslimizi

namaz kılanlardan eyle. Peygamberimizin ahlakı üzere onun ümmeti olarak yaşamalarını nasip et. Görünür görünmez bütün kötülüklerden koru Ya Rabb’i! Burada bulunan diğer kardeşlerimize de sağlık ve afiyet içerisinde uzun ömür ver Allah’ım! Âmin.

ĆǦ ĆǶĈǩĆǠȦĊȱǟ ĆƙȶĈĆȱǠĆȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ .ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ ĆɂȲĆȝ ĄȳĆɎ ĆȅĆȿ . ĆȷɀćȦ ĈȎĆɅ ĆǠ ĉȶĆȝ ĈǥƋȂĈȞĊȱǟ ƍǡĆǿ ĆȬƍǣĆǿ ĆȷĆǠǶĊǤ ćȅ

7. Nişan ve Nikâh

Yeni bir ailenin kuruluşu demek olan evlenme, ülkemizin değişik yörelerinde fark-lı uygulamalarla gerçekleştirilir. Ancak nişan ve nikâh törenleri hemen her yörede aynıdır. Nişan ve söz kesme gibi törenlerde dinimi-zin evlilik kurumuna verdiği önemi anlatan bir konuşma yapılır. Hucurât suresinin 13 ve Nisâ suresinin 1. ayetlerini içeren aşırlar okunabilir. Ardından da bir dua ile tören sonlandırılır. Nişan törenlerinde nikâh duası da okunabilir.

Nikâh, evlenen çiftlere birtakım hak ve sorumluluklar getirmektedir. Bu nedenle nikâh törenine eşlerin birbirlerine karşı hak ve sorumlulukları hatırlatılarak başlanmalıdır. Ayrıca din görevlileri nikâh törenine başlamadan önce resmî nikâhın kıyılmış olmasını bir şart olarak aramalı-dırlar.

Nikâh şöyle kıyılır: Nikâhı kıyacak kimse kızın, erkeğin ve babalarının isim-lerini kâğıda not alır. Şahitlerin adlarını da bu notuna ekler. Aralarında anlaştık-

ları mihr miktarını öğrenir. Din görevlisi, şahitler, gelin ve damatla birlikte tövbe istiğfar duasını okur. Önce geline, “Allah’ın emri, Peygamber Efendimizin sünneti üzere ........ Hanım, siz ....... oğlu ........’ı anlaştığınız .......... mihr-i müeccel veya mihr-i muaccel ile kocalığa kabul ettiniz mi?” diye sorar. Gelinin olumlu cevabını aldıktan sonra erkeğe de, “Allah’ın emri, Peygamber Efendimizin

TAMAMLAYALIMSünnet töreninde ben olsaydım

şöyle dua ederdim. Ya Rabbi! ..................................................................................................................................

“Nikâh sünnetimdir. Sünnetime göre ha-reket etmeyen benden değildir. Evleniniz ve çoğalınız… Evlenmek benim yolumdur.”

İbn Mace, Nikâh, 8.

Yukarıdaki hadisle anlatılmak istenen nedir?

110

6. ÜNİTE

sünneti üzere ........ Bey, siz ....... kızı ........’ı anlaştığınız .......... mihr-i müeccel veya mihr-i müaccel ile hanımlığa kabul ettiniz mi?” diye sorar. Evet, cevabını aldıktan sonra şahitlere döner ve “Siz de bu icap ve kabule şahit misiniz?” diye sorar. Her iki şahidin de onayını aldıktan sonra şu duayı okur:

ĈȴɆ ĈǱƋȀȱǟ ĈȷĆǠȖĊɆ ƋȊȱǟ ĆȸĈȵ ĈǃǠĈǣćǽɀćȝĆǟ

ĈȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ĈȸĆȶ ĊǵƋȀȱǟ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆĈǣ ćǥĆɎ ƋȎȱǟĆȿ ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ĉĈǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱĆǟ ĈȼĈȱǓ ɂĆȲ Ćȝ Ćȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ǠĆȺĈȱɀ ćȅĆǿ ɂĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ

ĆƙĈȞ Ćȶ ĊǱĆǟ ĈȼĈǣĆǠǶ ĊȍĆǟĆȿ.Ǡ ăȭĆǿǠĆǤćȵ ƾȹɀ ćȶĊɆĆȵ ĆǼĊȪĆȞĊȱǟ ǟǾĆȽ ĊȰĆȞ ĊǱǟ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ ĆɍĆȿ ƿǿǟĆȀĆȩĆȿ ăǦƋǤ ĆǶĆȵĆȿ ăǦĆȦĊȱćǕ Ǡ ĆȶćȾĆȺĊɆĆǣ ĊȰĆȞ ĊǱǟĆȿ

ĆȸĊɆĆǣ ĆǨĊȦƋȱĆǕ Ǡ Ćȶ ĆȭĆȿ .ĆǒǟƋɀ ĆǵĆȿ ĆȳĆǻǓ ĆȸĊɆĆǣ ĆǨĊȦƋȱĆǕ Ǡ Ćȶ Ćȭ Ǡ ĆȶćȾĆȺĊɆĆǣ ĊȤƍȱĆǕ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ .ƿǿǟĆȀĈȥȿ ăǦĆȺĊǪĈȥĆȿ ăǥĆȀĊȦĆȹ Ǡ ĆȶćȾĆȺĊɆĆǣ ĊȰĆȞ ĊǲĆǩ ƾĈƩǠ Ćȍ ƿǻĆɍĊȿĆǕ Ǡ ĆȶćȾĆȱ ĈȔ ĊȝĆǟ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ .ĈǒǟĆȀ ĊȽƋȂȱǟ ĆǦ Ćȶ ĈȕǠĆȥĆȿ ƊɄĈȲ Ćȝ ĆȸĊɆĆǣ ĆǨĊȦƋȱĆǕ Ǡ Ćȶ ĆȭĆȿ ɁĆƎ ćȮĊȱǟ ĆǦĆƶĈǼ ĆǹĆȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ĊȳƍȀ ĆȭĆȿ .ĆƙĈȩĈȁǟƋȀȱǟ ĆȀĊɆ Ćǹ ǠĆɅ Ǡ ĆȶćȾĊȩćȁ ĊǿǟĆȿ Ǡ ĆȶćȽĆȀ Ċȶćȝ ĊȀƍǮ ĆȭĆȿ Ǡ ĆȶćȽĆȀĊȵĆǕ ĊȀ ƍȆĆɅ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ .ăɎɅĈɀ Ćȕ ƿȀ ĊȶćȝĆȿ ǠăȞ ĈȅǟĆȿ ƾȩ ĊȁĈǿĆȿ ĈǦĆȵĊȀ ćǶĈǣ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ĆǦƋȵćǕ ĊȀƍǮ Ćȭ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ .ĆƙĈȪĈȱĆǠĊƪǟ Ćȸ ĆȆ ĊǵĆǕ ǠĆɅ ƾȦĆȲ Ćǹ Ǡ ĆȶćȾĆȱ ĊȤćȲ ĊǹǟĆȿ Ǡ ĆȶćȾĆȪćȲ ćǹ Ċȸ ƍȆ ĆǵĆȿ Ǡ ĆȶćȾĆȪĊȲ Ćǹ ɄĈȥ ǠĆȺĈǩǓ ǠĆȺƋǣĆǿ ǠăȵǠĆȵĈǙ ĆƙĈȪƋǪ ćȶĊȲĈȱ ǠĆȺĊȲĆȞ ĊǱǟĆȿ ąȸćɆ ĊȝĆǕ ĆǥƋȀćȩ ǠĆȺĈǩǠƋɅ ƍǿćǽĆȿ ǠĆȺ ĈǱǟĆȿĊȁĆǕ ĊȸĈȵ ǠĆȺĆȱ ĊǢĆȽ ǠĆȺƋǣĆǿ . ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ĆȬƍɆĈǤĆȹ

ĈǿǠƋȺȱǟ Ćǡǟ ĆǾĆȝ ǠĆȺĈȩĆȿ ăǦĆȺ ĆȆ Ćǵ ĈǥĆȀ ĈǹɇĊǟ ɄĈȥĆȿ ăǦĆȺ ĆȆ Ćǵ ǠĆɆĊȹ ƌǼȱǟ ĆǦ ĆǶĈǩĆǠȦĊȱǟ ĆƙȶĈĆȱǠȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ .ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ ĆɂȲĆȝ ĄȳĆɎ ĆȅĆȿ . ĆȷɀćȦ ĈȎĆɅ ĆǠ ĉȶĆȝ ĈǥƋȂĈȞĊȱǟ ƍǡĆǿ ĆȬƍǣĆǿ ĆȷĆǠǶĊǤ ćȅ

Ayrıca şu dua da ilave edilebilir.

“Allah’ım, senin emrine, Peygamberinin sünnetine uyarak iki gencimizin nikâhını kıydık. Sen onlara ömürleri boyunca sağlık ve saadet ihsan eyle. Rızıklarına bereket, işlerinde kolaylıklar ver. Dinimiz, milletimiz ve vatanımız için hayırlı evlatlar ihsan eyle. Kendilerini İslam’ın nurlu yolundan ayırma, günahlarını bağışla, kalplerini senin ve Peygamberinin sevgisiyle doldur. Ey merhametlileri-nin en merhametlisi olan Allah’ım! Dualarımızı kabul eyle! Âmin.

ĆƙȶĈĆȱǠȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ .ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ ĆɂȲĆȝ ĄȳĆɎ ĆȅĆȿ . ĆȷɀćȦ ĈȎĆɅ ĆǠ ĉȶĆȝ ĈǥƋȂĈȞĊȱǟ ƍǡĆǿ ĆȬƍǣĆǿ ĆȷĆǠǶĊǤ ćȅ ĆǦ ĆǶĈǩĆǠȦĊȱǟ

NOT EDELİMNikâh akdi esnasında her iki tara-

fın anlaşmasıyla erkeğin kadına ver-mesi gereken mala mihr denir. Mihr iki

çeşittir. Birincisi nikâh akdinde peşin verilmesi şart koşulan mihrdir. Buna “mihr-i muaccel” de-nir. İkincisi ise daha sonra verilmesi şart koşulan mihrdir. Buna da “mihr-i müeccel” denir.

PAYLAŞALIM

Daha önce katıldığınız nişan veya nikâh töreni varsa bu törenlere dair göz-lemlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

111


8. Yemek ve İftar Duaları

Yemeğe “besmele” ile baş-lanır. Bitirince de verdiği nimetler-den dolayı Allah’a şükredilir. Eğer yemeği başkaları ikram etmişse yemekten sonra ikramda bulunan-ların iyiliği için de dua edilir. Bu nedenle yemek duasında Allah’a hamt, Peygamberimize salavat ve yemeğin sahibine teşekkür ifadele-ri yer alır. Dua kitaplarımızda bir-çok yemek duası vardır. Aşağıda bunlardan birisi yer almaktadır:

ćǥĆɎ ƋȎȱǟĆȿ ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ĉĈǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱĆǟ ĈȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ĈȸĆȶ ĊǵƋȀȱǟ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆĈǣ ĈȴɆ ĈǱƋȀȱǟ ĈȷĆǠȖĊɆ ƋȊȱǟ ĆȸĈȵ ĈǃǠĈǣćǽɀćȝĆǟ ǠĆȺøĆȶĆȞø ĊȕĆǕ ɁĈǾƋȱǟ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶøĊȱĆǟ ĆƙĈȞ Ćȶ ĊǱĆǟ ĈȼĈǣĆǠǶ ĊȍĆǟĆȿ ĈȼĈȱǓ ɂĆȲ Ćȝ Ćȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ǠĆȺĈȱɀ ćȅĆǿ ɂĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ

ĆƙĈȶĈȲ ĊȆćȶĊȱǟ ĆȸĈȵ ǠĆȺøĆȲĆȞø ĆǱĆȿ ǠĆȹǠĆȪø ĆȅĆȿ “Bizi yediren, içiren ve Müslümanlardan

kılan Allah’a hamdolsun! Ey Allah’ım! Yemek-lerimize bereket, bedenimize sağlık ve afiyet ver. Sen rızık verenlerin en hayırlısısın. Bize helal rızık ver Allah’ım! Bize nimetinin tamamını ve devamını ihsan eyle Ya Rabb’i! Bu sofrada bize

verdiğin nimetlerin daha güzellerini cennetinde de tatmayı nasip eyle Allah’ım! Bu nimetlerin bize ulaşmasında emeği geçen kardeşlerimizin kazançlarına bereket, bedenlerine sağlık ve afiyet ver Ya Rabb’i! Âmin,

ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ .ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ ĆɂȲĆȝ ĄȳĆɎ ĆȅĆȿ . ĆȷɀćȦ ĈȎĆɅ ĆǠ ĉȶĆȝ ĈǥƋȂĈȞĊȱǟ ƍǡĆǿ ĆȬƍǣĆǿ ĆȷĆǠǶĊǤ ćȅ ĆǦ ĆǶĈǩĆǠȦĊȱǟ

Müslümanlar Allah’ın rızasını kazanabilmek için oruç tutarlar. Oruç ibadetini tamamlayıp iftar vaktine yetişenler, bundan büyük sevinç ve mutluluk duyarlar. Bu mutluluklarını Allah’a şükrederek ve dua ederek dile getirirler. İftar edilirken şu duanın okunması müstehaptır.

ćǧĊȀ ĆȖĊȥĆǕ ĆȬĈȩ ĊȁĈǿ ɂĆȲ ĆȝĆȿ ćǨĊȲ ƋȭĆɀĆǩ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ Ćȿ ćǨĊȺĆȵǓ ĆȬĈǣĆȿ ćǨ Ċȶ ćȍ ĆȬĆȱ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ“Allah’ım! Senin rızan için oruç tuttum, sana inandım, sana güvendim, senin verdiğin rızıkla

iftar ettim!” Âmin.

BULALIMDua kitaplarından ye-

mek duası örnekleri bulu-nuz.

112

6. ÜNİTE

9. Kurban ve Duası

İslam dininin önemli ibadetlerinden biri de kurbandır. Kurban kesilirken belli kurallara uyul-

malıdır. Bunlardan birisi de hayvanı kıbleye doğru ve sol tarafı üzerine yatırıp õȀĆǤ ĊȭĆǕ ć ǃĆǟ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆĈǣ diyerek kesmektir. Kurbanı mümkünse sahibi kesmelidir. Bu mümkün olmazsa kesim işlemini iyi bilen başka bir Müslümana yaptırmalıdır. Kurbanın kesimi esnasında aşağıdaki ayetler ve dua oku-nabilir:

Ćƙ ĈȭĈȀ ĊȊćȶĊȱǟ ĆȸĈȵ ǠĆȹĆǕ ǠĆȵĆȿ ǠăȦɆĈȺ Ćǵ ĆȏĊǿĆɉǟĆȿ ĈǧǟĆȿǠ Ćȶ ƋȆȱǟ ĆȀ ĆȖĆȥ ɃĈǾƋȲĈȱ ĆɄĈȾ ĊǱĆȿ ćǨĊȾ ƋǱĆȿ ɄĉĈȹĈǙ ćȯƋȿĆǕ ǠĆȹĆǕ Ćȿ ćǧĊȀĈȵćǕ ĆȬĈȱ ĆǾĈǣĆȿ ćȼĆȱ ĆȬɅĈȀ Ćȉ Ćɍ ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ĉĈǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ɄĈǩǠ ĆȶĆȵĆȿ ĆɃǠĆɆ ĊǶĆȵĆȿ Ʉ ĈȮ ćȆćȹĆȿ ɄĈǩĆɎ Ćȍ ƋȷĈǙ ĊȰćȩ

ĆƙĈȶĈȲ ĊȆćȶĊȱǟ“Ben yüzümü tamamen, gökleri ve yeri yok-

tan var edene çevirdim ve ben asla Allah’a ortak koşanlardan değilim.”1

“De ki: Şüphesiz benim namazım, ibadetim (kurbanım), hayatım ve ölümüm hepsi âlemlerin Rabb’i Allah içindir. Onun ortağı yoktur. Bana sadece bu emrolundu ve ben Müslümanların ilki-yim.”2

“Ey Allah’ım! Dostun İbrahim’den ve habibin Muhammed’den kabul buyurduğun gibi benden de ka-bul buyur.” şeklinde veya benzer tarzda dua edilir ve ardından tekbir getirilir.

10. Hacı Uğurlama Duası

Hac ibadetine verilen önem, kendine özgü gelenekleri beraberinde getirmiştir. Hac yolculu-ğuna hazırlıklar aylar öncesinden başlar. Hacca gidecek kişiler, yakınları, arkadaşları ve dostlarıyla vedalaşır, karşılıklı olarak helalleşirler. Bu hazırlık döneminin ardından yolculuk zamanı gelince

1 En’âm suresi, 79. ayet. 2 En’âm suresi, 162-163. ayetler.

DÜŞÜNELİMKurban keserken yapılan dualarda dikkatinizi çeken ifadeleri belirtiniz?

Daha sonra niçin bu tür ifadelerin yer aldığını düşününüz.

113


uğurlama törenleri yapılır. Bu törenlerde hac ibadetinin ve mukaddes toprakları ziyaretin önemiyle ilgili konuşmalar yapılır. Daha sonra dua edilerek hacılar uğurlanır. Aşağıda bu törenlerde yapılabi-lecek bir dua örneği verilmiştir:

ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱǟĆȿ ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ĉĈǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱĆǟ . ĈȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ĈȸĆȶ ĊǵƋȀȱǟ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆĈǣ ĈȴɆ ĈǱƋȀȱǟ ĈȷĆǠȖĊɆ ƋȊȱǟ ĆȸĈȵ ĈǃǠĈǣćǽɀćȝĆǟ Ǡ ăȭĆǿǠĆǤćȵ ĆǦ ƋȮĆǤĈǣ ɃĈǾƋȲĆȱ ĈȃǠƋȺȲĈȱ ĆȜ Ĉȑćȿ ąǨĊɆĆǣ ĆȯƋȿĆǕ ƋȷĈǙ .ĆƙĈȞ Ćȶ ĊǱĆǟ ĈȼĈǣĆǠǶ ĊȍĆǟĆȿ ĈȼĈȱǓ ɂĆȲ Ćȝ Ćȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ǠĆȺĈȱɀ ćȅĆǿ ɂĆȲ Ćȝ

ăɎɆĈǤ Ćȅ ĈȼĊɆĆȱĈǙ ĆțǠ ĆȖĆǪ Ċȅǟ ĈȸĆȵ ĈǨĊɆĆǤĊȱǟ ƌǰ Ĉǵ ĈȃǠƋȺȱǟ ɂĆȲ Ćȝ Ĉ ĈǃĆȿ ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȲĈȱ ɁăǼćȽĆȿ“Allah’ım! Verdiğin sağlığa ve nimetlere şükürler olsun. Bizi yarattın, kalbimize İslam’ın nu-

runu yerleştirdin, hamdolsun sana. Kâbe’yi mübarek kıldın, İbrahim Peygamberi oraya yerleştirdin. Bizlere evini ziyaret etmeyi farz eyledin. İşte o mübarek topraklara kavuşmak, evini tavaf etmek, zemzemi içmek için yollara düşüyoruz. Senin rızanı kazanmayı, Peygamberimizin kabrini ziyaret et-meyi ve Kâbe’yi görmeyi arzuluyoruz, nasip et Allah’ım! Kâbe’ye ulaşıp tavaf edebilmek, Arafat’ta vakfeye durmak, Safa ile Merve arasında sa’y yapabilmek için sağlık, afiyet ve kolaylık ver Ya Rabb’i! Emrindeyim Allah’ım, diyerek huzuruna geliyoruz bizi boş çevirme, günahlarımızı affet Allah’ım!

Ya Rabb’i! Senin rızan için yollara düştük. Sağ salim gidip gelmeyi, ailemize ve dostlarımıza kavuşmayı nasip eyle. Onları da sağlık ve afiyet içinde bulmayı her mümin kuluna Kâbe’yi tavaf edip hacı olmayı nasip et Allah’ım!

Allah’ım! Senden bu dünyada ve ahirette iyilik istiyoruz, günahlarımızı bağışla. Sevgili Pey-gamberimizin şefaatine nail eyle bizleri! Âmin.

ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ .ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ ĆɂȲĆȝ ĄȳĆɎ ĆȅĆȿ . ĆȷɀćȦ ĈȎĆɅ ĆǠ ĉȶĆȝ ĈǥƋȂĈȞĊȱǟ ƍǡĆǿ ĆȬƍǣĆǿ ĆȷĆǠǶĊǤ ćȅ óǦ ĆǶĈǩĆǠȦĊȱǟ

PAYLAŞALIM

Hacı uğurlamasında yapılabilecek kısa bir konuşma metni yazarak sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.

114

6. ÜNİTE

11. Asker Uğurlama Duası

Askerlik, belli bir yaşa gelen ve erkek olan her Türk vatandaşı-nın yerine getirmekle yükümlü olduğu bir görevdir. Milletimizin var-lığı ve bağımsızlığı, yurdumuzun dış düşmanlara karşı korunması bu görevin hakkıyla yerine getirilmesine bağlıdır. Zamanı gelmiş genç-lerimizi askere uğurlamak için törenler düzenlenmesi gelenek hâline gelmiştir. Bu törenlerde yörenin örf ve âdetlerine, dinî geleneklerimize uygun eğlenceler düzenlenir. Ancak bu eğlencelerde taşkınlık yapmak ve başkalarını rahatsız etmek doğru değildir. Diğer taraftan asker uğurlama törenlerinde din görevlisi askerliğin önemini belirten bir konuşma yapar. Daha sonra dua edilerek gençler askere uğurlanır. Aşağıda bu törenlerde yapılabilecek bir konuşma metni ve dua örneği verilmiştir.


Ya Rabb’i! Şu anda huzurunda büyük bir ümitle sana el açan, vatanına, milletine hizmet için yola çıkan Mehmetçiklerin, annelerin, babaların, kardeşlerin, eşlerin, çocukların, akrabaların, kom-şuların yapmış oldukları duaları kabul eyle. Kalplerindeki güzel ve halis istekleri sen makbul eyle.

Askerlerimize niçin Mehmetçik ismi veril-miştir? Araştırınız.

NOT EDELİMAsker Uğurlama Töreninde Yapılabilecek Konuşma Örneği

Değerli Asker Adayları, Mehmetçikler! Bugün vatana hizmet için, askere

uğurlanmak üzere her genç delikanlı gibi sizler de bu meydanda toplandınız. Gururla bu görevi yerine getirmek için hazırlandınız.

Bu bir nöbettir. Sizin büyükleriniz bu görevi yeri-ne getirdi. Vatan için sınırda nöbet sırası sizde. Artık siz vatanın bağrından çıkan ve her birinizin ortak adı olan Mehmetçik ismini aldınız.

Mehmetçik, Peygamberimizin mübarek isminden hareketle verilmiş bir isimdir. Doğrudan doğruya o yüce isme bağlılığın bir sembolüdür. Bu nedenle Mehmetçiğin makamını, şan ve şerefini ölçmek mümkün değildir.

Mehmetçik bir fidandır. Onu dikmek gerek. Bir abidedir, onu korumak gerek. Bir des-tandır onu okumak gerek. Bir cevherdir, kıymetini bilmek gerek. Bir manadır, onu yaşamak gerek.

İşte bu duygu ve düşüncelerle bugün askere uğurladığımız delikanlıları, annelerini, baba-larını, emeği geçenleri tebrik ediyorum. Şimdi bu kutsal göreve uğurlamak için toplandığı-mız bu yerde, askerlerimiz için dua edelim.

115


Hep birlikte, büyük bir coşkuyla askere uğurladığımız evlatlarımızın, vatanına, milletine bağlı olarak hizmet etmelerini ve sağ salim olarak evlerine dönmelerini nasip eyle.

Askerlerimizin istikballerini parlak, kıyamet gününde yüzlerini ak eyle Ya Rabb’i! Millet ve memleketimize faydalı olmalarını nasip eyle Ya Rabb’i!

Ey Rabb’imiz! Dinimizi, namusumuzu, iffetimizi, şerefimizi, ordumuzu, yurdumuzu muha-faza eyle. Memleketimize göz diken düşmanlara ve memleketin kötülüğüne çalışanlara fırsat verme Ya Rabb’i!

Dinimize yardım edenleri iki cihanda aziz, her türlü hizmetlerinde muvaffak eyle Ya Rabb’i! Senin yolundan, Kur’an yolundan, İslam’ın yolundan bizleri ayırma Ya Rabb’i!

Bu aziz vatanı korumak, İslam’ın sancağını dalgalandırmak için cepheden cepheye koşan ve bu uğurda canını feda eden bütün şehitlerimizin ruhunu şad eyle Ya Rabb’i!

Bugün burada, gözü gibi koruduğu, canı gibi sevip büyüttüğü delikanlıların, genç yiğitlerin, onları yetiştiren ve gururla, iftiharla, dualarla askere uğurlayan akrabalarına dönmelerini nasip et Allah’ım!

Askerliğiniz mübarek, yolunuz açık olsun. Güle güle gidin, güle güle gelin. Allah’a emanet olun. Âmin.

12. Tövbe-İstiğfar Duası

Tövbe, insanın işlediği günahtan piş-manlık duyarak Allah’a söz vermesi ve ondan af dilemesidir. Samimi bir niyet ve kararlılık-la kötülüklerden vazgeçmesidir. Yüce Allah tövbe etmemizi ve bağışlanmayı dilememizi istemiştir. Hatasından dönerek kararlılıkla

YAZALIM

Askere giden birisinin nasıl yolcu edildiği ile ilgili gözlemlerini-zi yazınız.

“Her insan günah işleyebilir. Günah işle-yenlerin en hayırlısı tövbe edenlerdir.”

İbn Mace, Zühd, 30.

Yukarıdaki hadiste vurgulanmak istenen temel düşünceyi belirtiniz.

116

6. ÜNİTE

tövbe edenlerin tövbelerini kabul edeceğini bildirmiştir. Bir ayette şöyle buyurmuştur:

ćȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ćǿɀćȦĆȢĊȱǟ ĆɀćȽ ćȼƋȹĈǙ ǠăȞɆ Ĉȶ ĆǱ Ćǡɀćȹ ƌǾȱǟ ćȀĈȦĊȢĆɅ Ć ǃǟ ƋȷĈǙ Ĉǃǟ ĈǦ Ćȶ ĊǵĆǿ ĊȸĈȵ ǟɀ ćȖĆȺĊȪĆǩ Ćɍ ĊȴĈȾ ĈȆćȦĊȹĆǕ ɂĆȲ Ćȝ ǟɀćȥĆȀ ĊȅĆǕ ĆȸɅ ĈǾƋȱǟ ĆɃĈǻǠĆǤ ĈȝǠĆɅ ĊȰćȩ“De ki: Ey kendilerine kötülük edip (günahta) aşırı giden kullarım! Allah’ın rahmetin-

den umudunuzu kesmeyin. Doğrusu Allah günahların hepsini bağışlar. Çünkü o, bağışlayan-dır, merhametlidir.”1

Tövbe eden kişi, söz ve davranışlarıyla pişmanlığını gösterir. Yaptığı hatalarda ve işlediği günahlarda ısrar etmez.

Müslüman, her akşam yatmadan önce kendi nefsini muhasebeye çeker. O gün günah işleyip işlemediğini düşünür. Tövbe istiğfar ederek işlediği günahlarının affedilmesini ister.

Tövbe istiğfar tek başına yapılabileceği gibi cemaat hâlinde de yapılabilir. Örneğin, cuma akşamları (perşembeyi cumaya bağlayan gece) yatsı namazlarından sonra, Bakara suresinin son iki ayeti, “Amene’r-rasulü” okunur. Arkasından aşağıdaki şekilde tövbe ve istiğfar yapılabilir.

Ćȿ ąǼ Ƌȶ ĆǶćȵ ǠĆȺĈȱɀ ćȅĆǿ ɂĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱǟĆȿ ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ĉĈǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱĆǟ ĈȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ĈȸĆȶ ĊǵƋȀȱǟ Ĉǃǟ Ĉȴ ĊȆĈǣ ĈȴɆ ĈǱƋȀȱǟ ĈȷĆǠȖĊɆ ƋȊȱǟ ĆȸĈȵ ĈǃǠĈǣćǽɀćȝĆǟĆƙĈȞ Ćȶ ĊǱĆǟ ĈȼĈǣĆǠǶ ĊȍĆǟĆȿ ĈȼĈȱǓ ɂĆȲ Ćȝ

ćȬĈȲ ĊȶĆɅ Ćɍ Ĉȼ ĈȆĊȦĆȺĈȱ ąȴĈȱǠ Ćș ąǼĊǤ Ćȝ ĆǦĆǣ ĊɀĆǩ ĈȼĊɆĆȱĈǙ ćǡɀćǩĆǕĆȿ ćȳɀƌɆĆȪĊȱǟ ƌɄ ĆǶĊȱǟ ĆɀćȽ ƋɍĈǙ ĆȼĆȱĈǙ Ćɍ ɃĈǾƋȱǟ ĆƇĈȀ ĆȮĊȱǟ Ć ǃǟ ćȀĈȦĊȢĆǪ ĊȅĆǟ .Ć ǃǟ ćȀĈȦĊȢĆǪ ĊȅĆǟ .Ć ǃǟ ćȀĈȦĊȢĆǪ ĊȅĆǟ . ćȴɆ ĈǵƋȀȱǟ ćǡǟƋɀƋǪȱǟ ĆɀćȽ ćȼƋȹĈǙ ǠĆȺĆȱ ĆǥĆȀĈȦĊȢ ĆȶĊȱǟ Ćȿ ĆǦĆǣ ĊɀƋǪȱǟ ćȼćȱĆǖ ĊȆĆȹ Ćȿ .ƿǿɀ ćȊćȹ ĆɍĆȿ ƾǩǠĆɆ Ćǵ ĆɍĆȿ ƾǩ ĊɀĆȵ Ĉȼ ĈȆĊȦĆȺĈȱ

“Allah’ım! Bu yaşa gelinceye kadar, bilerek veya bilmeyerek işlediğim bütün günahlardan tövbe ettim, bir daha işlememeye karar verdim. Günahlarımı bağışla! Çünkü sen günahları bağışla-yansın!

Peygamberlerin ilki Hz. Âdem, sonuncusu ise Hz. Muhammed’dir. İkisi arasında gelip geçmiş bütün peygamberlere inandım, iman ettim, hepsi haktır, gerçektir. Dilim ile ikrar, kalbim ile tasdik ettim.

Allah’ım! Rabb’im sensin, senden baş-ka ilah yoktur. Beni yarattın, ben senin kulu-num. Gücüm yettiği kadar sana verdiğim söz üzerinde duruyorum. Yaptıklarıma karşı başı-ma gelecek kötülüklerden sana sığınırım. Gü-nahlarımı itiraf ediyorum, beni affet Allah’ım!

Çünkü senden başka günahları affedecek kimse yoktur Allah’ım!

Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe, kadere, hayır ve şerrin Allah’tan geldiğine inandım. Ölümden sonraki diriliş haktır. Allah’tan başka ilah olmadığına, Hz. Muhammed’in onun kulu ve elçisi olduğuna şehadet ederim. Allah’ın salatı ve selamı Efendimiz Hz. Muhammed’in, diğer nebi ve resullerin üzerine olsun, Hamt âlemlerin Rabb’i olan Allah’a mahsus-tur. Âmin.

ĆǦ ĆǶĈǩĆǠȦĊȱǟ ĆƙȶĈĆȱǠȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ .ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ ĆɂȲĆȝ ĄȳĆɎ ĆȅĆȿ . ĆȷɀćȦ ĈȎĆɅ ĆǠ ĉȶĆȝ ĈǥƋȂĈȞĊȱǟ ƍǡĆǿ ĆȬƍǣĆǿ ĆȷĆǠǶĊǤ ćȅ 1 Zümer suresi, 53. ayet.

DRAMA YAPALIMSınıfınızda tövbe istiğfar

duası konulu bir drama yapı-nız.

117


13. Herhangi Bir Açılış veya Kapanışta Yapılacak Konuşma ve Dua

Cami, okul, hastane, yol, köprü, çeşme, kütüphane, iş yeri açılışları nedeniyle yapılan konuş-malar, dinî hitabetin bir çeşididir. Çünkü bu tür konuşmalar çoğu zaman din görevlileri tarafından yapılır.

Açılış veya kapanış konuşmaları, diğer konuşmalara göre daha kısa ve özlü olmak durumun-dadır. Açılışı yapılan kurum veya kuruluşun önemi ortaya konmalı ve bu kurumun niteliği konuş-manın merkezine alınmalıdır. Konuşma gereksiz ayrıntılarla uzatılmadan açılışı yapılan kurumun ülkeye ve bulunduğu çevreye katkılarına vurgu yapılmalıdır. Tören bir dua ile tamamlanmalıdır. Aşağıda bu tür törenlerde yapılabilecek bir konuşma ve dua metni verilmiştir. Ancak farklı konuşma ve dua metinleri de oluşturulabilir.

HAZIRLAYALIMAşağıda bir iş yerinin açılışı için yapılabilecek bir konuşma örneği verilmiştir.

Siz de okul, cami, hastane veya yurt gibi bir hayır kurumunun açılışında yapılabi-lecek bir konuşma metni hazırlayınız. Hazırladığınız metni sınıfta arkadaşlarınıza

okuyunuz.

Saygı Değer Misafirler!

Dinimiz çalışmayı öğütlemiş, kazanmak için çalışmak gerektiğini bildirmiştir. Yüce Allah, “Gerçekten insan için ancak kendi çalışmasının karşılığı vardır.”1 buyurarak çalışarak ka-zanmayı teşvik etmiştir. Peygamberimiz de, “Kimse, kendi elinin emeği ile çalışıp kazandı-ğından daha hayırlı bir rızık yememiştir.”2 hadisiyle helal rızık kazanmamızı öğütlemiştir.

Bütün canlıların rızkını yaratan Allah’tır. Bu durumda bizlere düşen, rızkı elde etmek için canla başla çalışmaktır. Çünkü Rabb’imiz, “…Böylece herkes kazancına göre karşılık gö-rür…”3 buyurarak emeklerimizi karşılıksız bırakmayacağını bildirmiştir. Ancak “Rızkı ve-ren Allah’tır.” diyerek tembellik etmek çalışma ve gayreti terk etmek, el açıp dilenmek doğru değildir. Peygamberimiz bu konuda şöyle buyurmuştur: “Sizden herhangi birinizin sırtına bir bağ odun yüklenip satması, dilenmesinden hayırlıdır…”4

Bizler çalışarak kendimizin ve aile bireylerimizin rızkını kazanmalı, onları kimseye muhtaç etmemeliyiz. Yoksullara, düşkünlere yardımda bulunmalıyız. Bugün burada olduğu gibi yeni iş yerleri açarak işsizlere iş imkânı sağlamalı ve ülkemizin kalkınmasına katkıda bulunmalıyız.

İşte bu duygu ve düşüncelerle, açılışını yaptığımız bu iş yerinin, sahibine, çalışanlarına ve ülkemize hayırlı olmasını diliyorum. Şimdi bu iş yerinin hayırlı hizmetler vermesi, bol kazanç getirmesi, kaza, bela, musibet ve afetlerden korunması için dua edelim.

1 Necm suresi, 39. ayet.2 Buharî, Büyu’, 15, Enbiya, 37.3 Câsiye suresi, 22. ayet.4 Buharî, Zekât, 50, 53.

118

6. ÜNİTE


ĊȸĆȱ ăǥĆǿĆǠǲĈǩĆȿ ăɍɀćǤĊȪĆȵ ăɎĆȶĆȝĆȿ ǠăǤƍɆ Ćȕ ăɍĆɎ Ćǵ ƾȞ ĈȅĆȿƾȩ ĊȁĈǿĆȿ ǠăȞĈȥǠĆȹ ƾȶĊȲ ĈȝĆȿ ăǦĆɆĈȥǠ ĆȝĆȿ ăǦ ƋǶ Ĉȍ ĆȬćȱĆǖ ĊȅĆǕ ƍƆĈǙ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ .ĆǿɀćǤĆǩ

“Ya Rabb’i! Bugün şu anda açılışını yapmış olduğumuz kurumu vatanımız, milletimiz ve çalışanlar için hayırlı eyle! Rızık verenlerin en hayırlısı sensin, bize helal, temiz ve bol rızık ver Allah’ım!

Geçimimizi temin etmek ve helalinden rızık elde etmek için bize sağlık ve afiyet ver Allah’ım! Rızkımızı haramdan, dilimizi yalandan ve hileden muhafaza eyle Ya Rabb’i! Cimrilikten, israftan, tembellikten, el açıp dilenmekten, açlıktan, yoksulluktan ve bütün kötülüklerden bizleri muhafaza eyle. Bu iş yerini ve çalışanlarını kazalardan, belalardan ve felaketlerden koru Ya Rabb’i!

İşlerimize kolaylık, bedenimize sağlık, kazancımıza bereket ver Allah’ım! Dualarımızı kabul et Ya Rabb’i! Âmin.

ĆǦ ĆǶĈǩĆǠȦĊȱǟ ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ .ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ ĆɂȲĆȝ ĄȳĆɎ ĆȅĆȿ . ĆȷɀćȦ ĈȎĆɅ ĆǠ ĉȶĆȝ ĈǥƋȂĈȞĊȱǟ ƍǡĆǿ ĆȬƍǣĆǿ ĆȷĆǠǶĊǤ ćȅ

119




1. Dua ederken nelere dikkat edilmelidir? Belirtiniz.

2. Mübarek gün ve gecelerde neler yapılmalıdır? Örnekler veriniz.

3. Ad koyma töreni nasıl gerçekleşir? Bilgi veriniz.

4. Sünnet merasiminde din görevlisinin üzerine düşen görevler nelerdir? Açıklayınız.

5. Hacı uğurlama merasiminde din görevlisi neler yapar? Söyleyiniz.

B. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru cevaplarını işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi mübarek geceler arasında yer almaz?

A) Rebiülevvel ayının 12. gecesi B) Muharrem ayının son perşembe gecesi

C) Recep ayının ilk cuma gecesi D) Şaban ayının 15. gecesi

E) Ramazan ayının 27. gecesi

2. Mevlit merasimlerinde okunan “Vesiletü’n-Necat” adlı naatın yazarı kimdir?

A) Kâtip Çelebi B) Mehmet Âkif Ersoy

C) Süleyman Çelebi D) Necip Fazıl Kısakürek

E) Evliya Çelebi

3. Aşağıdakilerden hangisi dua için söylenemez?

A) Kişi kendisi duyabileceği bir sesle dua etmelidir.

B) Duanın sonunda âmin denilmelidir.

C) Dua ederken eller yukarı kaldırılmalıdır.

D) Duaya Allah’a şükrederek ve Peygamberimize salavat getirilerek başlanmalıdır.

E) Dua camide yapılmalıdır.

4. Aşağıdakilerden hangisi açılış veya uğurlama törenlerinde yapılacak konuşmalarda dikkat edilecek hususlardan biri değildir?

A) Konuşma mutlaka din görevlisi tarafından yapılmalıdır.

B) Konuşma, yapılan işin anlam ve önemine uygun olmalıdır.

C) İnsanlara moral verici nitelikte olmalıdır.

D) Konuşmada dinimizin öğütlerine yer verilmelidir.

E) Konuşmanın uzun olmaması gerekir.

120

6. ÜNİTE

C. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanı “D”, yanlış olanı “Y” ile işaretleyiniz.

(…) Dua eden insan, isteklerini hiçbir aracıya ihtiyaç duymadan doğrudan Allah’a iletmeli-dir.

(…) Çeşitli törenlerde yapılan dualar mutlaka Arapça olmalıdır.

(…) Yemek duası, verdiği nimetlerden dolayı Allah’a şükrün bir ifadesidir.

(…) İsim konacak olan çocuğun sağ kulağına ezan okunur, sol kulağına kamet getirilir.

(…) Dinimize göre çocukları sünnet ettirmek farzdır.


(tövbe, hatim, âmin, Kutlu doğum, Bismillahi Allahu Ekber, mevlit)

1. Kur’an-ı Kerim baştan sona okunduktan sonra yapılan duaya …………. duası denir.

2. Kurbanlık hayvan kıbleye doğru ve sol tarafı üzerine yatırılır ve ……………..diyerek ke-silir.

3. İnsanın işlediği bir günahtan pişmanlık duyarak Allah’a söz vermesi ve ondan af dilemesine …………………..denir.

4. Duadan sonra ……………….diyerek ellerimizi yüzümüze sürmeliyiz.

5. Mevlit Kandili’ne rastlayan hafta, ülkemizde ……… ………..Haftası olarak kutlanır.

D. Aşağıda mübarek geceler ve bu gecelerle ilgili yargılar verilmiştir. Doğru bir şekilde eşleştiriniz.

1 Mevlit Gecesi … Peygamberimiz Allah’ın katına yükselmiştir.2 Regaip Gecesi … Kur'an-ı Kerim indirilmeye başlanmıştır.3 Miraç Gecesi 1 Peygamberimiz doğmuştur.4 Berat Gecesi … Üç aylara hazırlık yapılır.5 Kadir Gecesi … Günahlardan arınma demektir.

121

Çeşitli Törenlerde Dinî Musiki


1. “Sala, ilahi ve tesbih” kelimelerinin anlamlarını araştırınız.

2. Musikinin insanın duyguları üzerindeki etkisi hakkında düşününüz.

3. Camide icra edilen dinî musiki hakkında cami görevlilerinden bilgi alınız.

4. Dinî musiki çeşitlerinden bildiklerinizi söyleyiniz.

ÇEŞİTLİ TÖRENLERDE DİNÎ MUSİKİ7.ÜNİTE

122

7. ÜNİTE

1. Musiki ve Dinî Musiki

Allah, insanı üstün varlık olarak yaratmış, akıl, düşünme ve konuşma gibi özelliklerle do-natmıştır. Ayrıca insana estetik duygusu vererek çevresindeki güzellikleri fark etmesini sağlamıştır. İnsan bu sayede çeşitli sanat eserleri meydana getirmiş ve bunlardan yararlanmıştır. Bu sanatlardan biri de musikidir. Musiki fıtri bir duygu ve evrensel bir dildir. İnsanlar duydukları güzel ve ahenkli seslerden hoşlanırlar. Bazen duygu ve düşüncelerini musiki yoluyla ifade eder ve diğer insanlarla bu yolla da iletişim kurarlar.

1.1. Musikinin Tanımı ve Önemi

Musiki, bazı duygu ve düşünceleri düzenli ve ahenkli seslerle ifade etme sanatıdır. Musiki ses ve ölçüden oluşur. Müzik kelimesi de aynı anlamda musiki yerine kullanılmak-tadır.

Kur’an’ın güzel bir sesle okunması, bülbül sesi, yağmur ve akarsuların sesleri, deniz dalgala-rının nağmeleri ve kâinatta Allah’ın varlığını, birliğini terennüm eden ahenkli bütün sesler insanın hoşuna gider.

Musiki bakımından insanların yetenekleri ve zevkleri birbirinden farklıdır. Musiki, içinde ye-şerdiği toplumun hayat tarzı ve kültürüyle şekillenir. Toplumların coğrafik yapısı, tarihî birikimi, folklorik özellikleri ve inançları musikiyi besler. Örneğin millet olarak inancımızı, sevincimizi, hü-zün ve coşkumuzu çoğu kez türkü, ağıt, bozlak, ninni, ilahi, mehter gibi musiki çeşitleriyle ifade ederiz. Diğer toplumlar musikimizle tanıştıkça bizi daha da yakından tanımış olurlar. Böylece musiki yerel olarak başladığı yolculuğuna insanlar arasında köprüler kurarak devam eder ve evrensel bir nitelik kazanır.

Musiki toplumun eğitiminde, inanç ve kültür değerlerinin aktarılmasında en etkili vasıtalardan biridir. Millî kimliğin oluşmasında, beceri kazandırmada, güven oluşturmada ve karakter eğitiminde kullanılmıştır. Çocuğumuz, doğumunda kulağına okunan ezanla ismi konulmuş; ninniler, tekbir ve ilahilerle büyümüş ve pek çok bilgiyi okul şarkılarıyla öğrenmiştir. Gençliğinde askere kahramanlık

türküleriyle uğurlanmış ve evliliğinde müzik-le neşelenmiştir.

Musikinin hedefi insana huzur ve mut-luluk kazandırmak, ruh dünyasına sağlıklı bir şekilde tesir etmektir. Tıpta çok eski devirler-den beri musiki ile tedavi yönteminin uygu-landığı bilinen bir gerçektir. Müziği tıp saha-sında kullanan ilk milletlerden olan Türkler, akıl sağlığı yerinde olmayan hastalar için has-taneler kurmuşlar ve burada musikinin tedavi edici yönünden yararlanmışlardır.1

1 Özge Gençel, “Müzikle Tedavi”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C 14, s. 697-706.

“Musiki, ahlakı arındıran de-ğerli bir ilimdir.”

İsmail Dede Efendi (1778-1846)

Edirne Sultan II.Bayezit Külliyesi Darüşşifası’nda bazı hastalar musiki yoluyla tedavi ediliyordu.

123


Musikiden yararlanılan diğer bir saha da askerî faaliyetlerdir. İslam dininin kabulünden sonra Türklerin askerî müzik anlayışı gerek Selçuklularda gerekse Osmanlılarda “mehter” adıyla devam etmiştir. Günümüzde de mehter grupları gösteriler yapmakta, kültürümüzün ülke içinde ve dışında tanıtılmasına katkı sağlamaktadırlar.

Dinî ve millî duyguların dile getirilmesinde, toplumsal heyecanın ifadesinde, sevgi, birlik, be-raberlik, dayanışma ve hoşgörü gibi güzel duyguların oluşmasında musikinin önemli bir yeri vardır.

1.2. Dinî Musikinin Din Hizmetlerindeki Yeri ve Önemi

Musiki dinî hayatın içinde ve yaşandığı mekânlarda da yaygın şekilde kullanılmıştır. Dünya-nın değişik bölgelerinde yaşayan insanların dinî inançlarında müziğin önemli bir yer tuttuğu görülür. Örneğin, Hinduizm’de ilahiler müzik aletleri eşliğinde okunmaktadır. Yahudilikte ibadet esnasında Mezmurlar belli bir makam ve tarzda okunur. Hristiyanlıkta kiliselerde okunmak üzere bestelenmiş pek çok eser bulunmaktadır. İslam dininde de farklı mekân ve zamanlarda Kur’an, ezan, sala, ilahi, mevlit, nefes, tevhit ve naat gibi dinî metinlerin okunmasında musikiden yararlanılmaktadır.

İslam’dan önceki dönemde Arap Yarımadası’nda, sosyal hayat içinde şiir, destan, hikâye gibi söz sanatlarından yararlanıldığı gibi musikiden de yararlanılmıştır. İslam’dan sonraki dönemde de musiki, kültürün aktarılmasında, inancın ifadesinde ve dinin sevdirilmesinde önemli rol oynamıştır. Allah’ı en güzel şekilde anmak, peygamber sevgisini ifade etmek, mübarek gün ve geceleri değerlen-dirmek için musiki din ve kültür hayatımızın önemli motiflerinden biri olmuştur.

İslam kültüründe cami içinde ve dışında ibadet ve dinî merasimlerde kullanılan musikiye dinî musiki denir. Geleneğimizde Kur’an tilavetinde, ezan ve ilahi okumada, tekbir ve salavat getirme-de, mevlit ve benzeri dinî metinlerin okunmasında musiki kullanılmıştır. Ayrıca dinî musiki “sema” adıyla geniş ölçüde tasavvufta yerini almış, farklı türlerde en güzel makam ve tarzda icra edilmiştir.

İslam dini, insanlığın yararına ve gelişmesine katkı sağlayacak her türlü sanat ve etkinliğe müsaade etmiştir. İlke ve öğretileriyle iyi ve güzel eserler ortaya konmasını teşvik etmiştir. İslam düşüncesi ve medeniyetinin genişleyip olgunlaşmasına paralel olarak diğer sanat dallarının yanında musiki de gelişme göstermiş, pek çok sanatkâr yetişerek kalıcı eserler ortaya koymuşlardır.

ARAŞTIRALIMGünümüzde musikiyi kimler hangi sahalarda kullanmaktadır? Araştırınız.

124

7. ÜNİTE

Dinî musikinin gelişip kül-tür hayatımızda yer almasının en önemli sebeplerinden biri, Hz. Pey-gamberin iyi ve güzel olanı teşvik eden söz ve uygulamaları olmuştur. Peygamberimiz (s.a.v.) bir hadisin-de şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz ki Allah güzeldir, güzelliği sever.”1 Bu hadis bütün güzel şeyleri yapmayı ve musikiyi özendirir. Diğer taraftan Kur’an’ı, kurallarıyla okumak kaydıyla musikiden faydalanmaya müsaade edilmiş hatta güzel okuma teşvik edilmiştir. Bu hususta Peygamberimiz, “Kur’an’ı seslerinizle süsleyiniz.”2 buyurarak Kur’an’ın güzel bir ses ve bilinçle okunmasını istemiştir. Kur’an bu şekilde okunduğunda insanlar derinden etkilenir ve içleri manevi huzurla dolar. Hz. Peygamber ezanın da güzel bir şekilde okunmasını istemiş ve Hz. Bilal’i ezan okuması için görevlendirmiştir. Hz. Bilal gür ve güzel sesiyle ezan okumuş, Peygamberimiz kendisini dinlerken duygulanmış ve onu övmüştür.

Dinî musiki içerisinde Kur’an ve ezanın yanı sıra sala, ilahi, naat, mevlit ve nefes gibi pek çok form oluşturulmuştur. Bu çeşitlilik dinî ve kültürel mesajların estetik bir biçimde sunulmasını kolaylaş-tırmıştır. Bayram ve teravih namazları ile bazı dinî merasimler ve kutsal gecelerde okunan ilahi, mevlit, tekbir, kaside, salat ve selam gibi dinî eserlerle insanlarda top-lumsal bir heyecan oluşmuş, manevi duy-guların dile gelmesinde musiki etkili bir rol oynamıştır.

İslam düşüncesi musikinin sadece dinî duyguların ifadesinde değil, gündelik hayatta da kul-lanılabileceğini ortaya koymuştur. Peygambe-rimiz musikinin düğünde, yolculukta, savaş ve barış durumlarında da kullanabileceğini bildirmiştir. Örneğin, Hz. Muhammed’i, hic-reti esnasında Medineli çocuklar evlerinin damlarına çıkıp def çalarak, şarkı ve şiirler söyleyerek karşılamışlar ve sevinçlerini ifade etmişlerdir.

Dinî musiki, ölçülü ve dinî geleneklere uygun tarzıyla insana güzel ve manevi duygular yaşa-tır. Dinî hayatın canlı ve etkili bir şekilde devam etmesine katkı sağlar. İnsanı dine ve dinî bakımdan

1 Müslim, İman, 147; İbn Mace, Dua, 10.2 Buharî, Tevhit, 52; Ebu Davut, Vitir, 2.

ARAŞTIRALIM“İslam bilginlerinden Farabi, diğer ilim

dallarının yanı sıra musiki ile de uğraşmış ve ses fiziği üzerinde çalışmalar yapmıştır.”

Farabi gibi musiki alanında çalışmalar yapmış İslam bilginleri hakkında bilgi toplayınız.

GÖZLEM YAPALIMMevlit, ilahi, tekbir, sala-

vat gibi musiki çeşitlerinin insanlar üzerindeki etkisi üze-rinde gözlem yapınız. Gözlem

sonuçlarını arkadaşlarınızla değerlendiriniz.

125


önemli olan hususlara ısındırarak Allah’a yaklaştırır. Dinî musiki, kişiye incelik ve nezaket kazandı-rır. Kişinin güzel olanı algılamasına ve ayrıntıları önemsemesine yardımcı olur.

2. Cami Musikisi

Cami musikisi, camide ibadetlerle ilgili olarak dinî metinlerin belli makam, üslup ve tarzda okunmasıdır.

Cami musikisi sese dayalıdır. İcra edilirken herhangi bir çalgı ale-ti kullanılması uygun değildir. Cami musikisinin namazı ilgilendiren bö-lümlerinde okuyucunun sesinin gü-zelliği, musiki bilgisi ve sesini güzel kullanma gibi özellikler ön plana çı-kar. Ayrıca Kur’an, ezan, sala, tekbir ve ilahi gibi dinî metinleri okuyan kimse bu mekânda Allah’ın huzurun-da bulunduğunun bilincinde olur.

2.1. Ezan ve Kamet

Kelime olarak bildirme, duyurma manalarına gelen ezan, namaz vaktinin geldiğini belirtmek amacıyla günde beş defa okunan bir çağrıdır.

Ezan, hicri 1. asırdan itibaren bugünkü şekliyle okunmaya başlanmıştır. Mescid-i Nebi tamam-landıktan sonra, Müslümanlar için namazın zamanını bildirecek bir çağrıya ihtiyaç duyuldu. Sahabi-lerden konu ile ilgili çan veya boru çalınması, ateş yakılması, bayrak dikilmesi gibi farklı görüşler ile-ri sürülmeye başlandı. Ensardan Abdullah b. Zeyd, bir rüya gördüğünü ve rüyasında ezanın sözlerini duyduğunu söyledi. Hz. Peygamber bunu önemli bir işaret olarak gördü ve Hz. Bilal’den bu sözlerle insanları namaza çağırmasını istedi. Bilal yüksekçe bir yere çıkarak tatlı bir ses ve üslup ile ilk ezanı okudu. Okunan metni duyan Hz. Ömer de aynı rüyayı gördüğünü söyleyerek durumu Hz. Peygam-bere bildirmişti. Bu olaydan sonra namaza davet amacıyla ezan okunmaya başlanmış ve günümüze kadar bu şekliyle ulaşmıştır. Böylece ezan bütün Müslümanların birliğini ve İslam dininin evrensel-

PAYLAŞALIM

Diyanet İşleri Başkanlığı ve diğer kuruluşların dinî musiki konusunda açtığı hizmet içi eğitim kursları ve çalışmaları ile ilgili bir araştırma yapınız. Araştır-ma sonuçlarını arkadaşlarınızla paylaşınız.

126

7. ÜNİTE

liğinin bir sembolü ol-muştur. Ezanın metnin-de ilk okunduğu günden bu yana hiçbir değişik-lik olmamıştır. Sadece okuyuşta makam ve tarz olarak bazı farklılıklar ortaya çıkmıştır. Ezanın okunuşu da anlamı gibi güzel ve etkileyici olmalıdır. Güzel bir şekilde okunan ezan ile insanlar manevi bir haz ve coşkuya ererler.

Ezan okurken her cümlenin sonunda durmak ve cümlelerin sırasını gözetmek gerekir. Ayrıca ezan okurken ve kamet getirirken kıbleye yönelmek sünnettir. Ezan okuyan kişinin ezan cümlelerini ge-reğinden fazla uzatıp ölçüsüzce sesini titretmesi, bozuk sesler çıkarması hoş karşılanmamıştır.

Ezan, minareden veya cami içinde ezan oku-mak için ayrılan yerden okunur. Ezan; mutlaka vak-tinde, diğer camilerle aynı anda okunmalıdır. Ezan

okuyan kişiye müezzin denir. Ezan bir veya iki müezzin tarafından okunabilir. İki müezzin tarafından karşılıklı (mukabele şeklinde) okunan ezana çift ezan adı verilir. Cuma namazında hatip minberde iken cami içerisinde okunan ezana ise iç ezan denir. İbadetin dışında, çocuğa ad koyma gibi bazı merasimlerde de ezan okunmaktadır.

YORUMLAYALIMRuhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli:Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeli-Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

Mehmet Âkif ErsoyYukarıdaki şiiri ezanın önemi açısından yorumlayınız.

Ezanın metni şöyledir:

ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃĆǟ ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃĆǟ ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃĆǟ ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃĆǟ

ć ǃĆǟ ƋɍĈǟ ĆȼĆȱĈǟ Ćɍ ĊȷĆǟ ćǼĆȾ ĊȉĆǟ ć ǃĆǟ ƋɍĈǟ ĆȼĆȱĈǟ Ćɍ ĊȷĆǟ ćǼĆȾ ĊȉĆǟĈǃǟ Ććȯɀ ćȅĆǿ ǟ ăǼĉȶ ĆǶćȵ ƋȷĆǟ ćǼĆȾ ĊȉĆǟ Ĉǃǟ Ććȯɀ ćȅĆǿ ǟ ăǼĉȶ ĆǶćȵ ƋȷĆǟ ćǼĆȾ ĊȉĆǟ

ĈǥĆɎ ƋȎȱǟ ĆɂȲĆȝ ƋɄ Ćǵ ĈǥĆɎ ƋȎȱǟ ĆɂȲĆȝ ƋɄ Ćǵ

ĈǳĆɎǉȦøĊȱǟ ĆɂȲĆȝ ƋɄ Ćǵ ĈǳĆɎǉȦøĊȱǟ ĆɂȲĆȝ ƋɄ Ćǵ

ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃĆǟ ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃĆǟ

ć ǃĆǟ ƋɍĈǟ ĆȼĆȱĈǟ ĆɍSadece sabah ezanında ĈǳĆɎǉȦøĊȱǟ ĆɂȲĆȝ ƋɄ Ćǵ cümlesinden sonra iki defa Ĉȳ ĊɀƋȺȱǟ ĆȸĈȵ ĄȀĊɆ Ćǹ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟ

cümlesi okunur.

127


Türk musikisinde ezan, okunduğu namaz vakti-ne göre kendine has bir icra tarzı ve üslup çerçevesinde okunmaktadır. Ezan okumanın adap ve erkânı zaman içerisinde çeşitli farklılıklar göstererek değişik tavırlar doğmuştur. Özellikle İstanbul, Bursa, Konya gibi önem-li kültür merkezlerinin özel ezan tavırları olduğu bilin-mektedir.

Kültürümüzde ezan, belli kurallara ve teamüllere bağlanarak belli bir sanat anlayışı kazanmıştır. Genellik-le sabah ezanı saba makamında, akşam ezanı da segâh makamında okunmuştur. Öğle ezanının uşşak, ikindi ezanının rast, yatsı ezanının da hicaz veya hüzzam gibi makamlarda okunması tercih edilmiştir.

Cuma namazı esnasında okunan iç ezanda önce-likle cuma vakti minareden okunan ezanın makamı ter-cih edilmelidir. Ayrıca uzatma yapılmadan ve biraz hızlı bir üslup ile icra edilmelidir. Başlanılan makamla bitirilmeli, fazla makam geçkisi yapmadan daha sade bir şekilde okunmalıdır.

İki müezzinin karşılıklı olarak okudukları çift ezanda müezzinlerin ses güzelliği, ses genişliği ve musiki bilgisi önemlidir. Bir müezzinin baş-ladığı ses perdesini ve ses tonunu di-ğer müezzin takip edebilmeli, uyumlu geçkiler yapılmalıdır.

Farz namazlardan önce okunan kamet, aynen ezan gibidir. Ancak ( ĈǳĆɎĆȦĊȱǟ ɂĆȲ Ćȝ ƋɄ Ćǵ) sözün-

den sonra (ćǥɎ ƋȎȱǟ ĈǨĆȵǠĆȩ ĊǼĆȩ) cümlesi ilave edilir. Kamet, ezandan daha alçak, cemaatin duyacağı bir ses tonu ile hızlıca icra edilmelidir. Şayet kamet getirilmeden önce İhlâs suresi veya kısa bir aşr-ı şerîf okunmuş ise kamet de İhlâs suresinin okunduğu makamla okunmalıdır.

DEĞERLENDİRELİM“Güzel Ezan Okuma Yarışması” yapmak için sınıfınızdan on öğrenci seçiniz.

Diğer öğrenciler arasından seçilen jüri üyelerinin yarışmaya katılan öğrencileri değerlendirmesini isteyiniz.

UYGULAYALIMBeş vakit okunan ezan ve kametin

geleneklere uygun bir tarz ve makamda okunuşunu dinleyiniz. Aynı okunuşu öğrenip uygulamaya çalışınız.

Müezzin mahfili

128

7. ÜNİTE

2.2. Tesbih

Tesbih, Allah’ı her türlü noksan sıfatlardan uzak tutarak onun yüceliğini ifade etmektir. Bu, genellikle

öǃǟ ĆȷǠ ĆǶĊǤ ćȅ kelimesi ile ifade edilir. Dinî musiki terimi olarak, camilerde namazdan sonra bir veya birkaç müez-zin tarafından cemaatin salat ve selam getirmesine, tesbih çekmesine ve dua etmesine zemin hazırlamak için değişik makamlarda okudukları metinlerdir.

Ülkemizde genellikle yapılan tesbih uygulaması şöyledir: Müezzin, farz namazın arkasından,

ĈȳǟĆȀ ĊȭĈɋĊǟĆȿ ĈȯĆɎ ĆǲĊȱǟ ǟĆǽǠĆɅ ĆǨ ĊȭĆǿǠĆǤĆǩ ćȳĆɎ ƋȆȱǟ ĆȬĊȺĈȵĆȿ ćȳĆɎ ƋȆȱǟ ĆǨøĊȹĆǕ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ “Allah’ım sen huzur kaynağısın, barış ve huzur sendendir. Ey celal ve ikram sahibi sen yücesin.” anlamında bir dua okur. Namazın

sonunda, imamın selam vermesini bekler ve ĄǧǟĆɀǉȲ Ćȍ ąǼƋȶ ĆǶćȵ ǠǉȺĈȱɀ ćȅĆǿ ɂĆȲ Ćȝ diyerek Peygambe-rimize salavat getirilmesini ister. Peşinden,

ƍɄøĈȲĆȞȱĊǟ ĈǃǠǍǣ ƋɍĈǟ ĆǥƋɀøćȩ ĆɍĆȿ Ćȯ Ċɀ Ćǵ Ćɍ Ćȿ .ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃǟĆȿ ć ǃǟ ƋɍĈǟ ĆȼĆȱĈǟ Ćɍ Ćȿ Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ Ĉǃǟ ĆȷǠ ĆǶĊǤ ćȅĈȴɆø ĈȚĆȞĊȱǟ

“Allah bütün noksan sıfatlardan uzaktır. Allah’a hamdol-sun. Allah’tan başka ilah yoktur. Allah en büyüktür. Yüce ve ulu Allah’tan başka hiçbir güç ve kuvvet yoktur.” der. Sonra cemaatle birlikte Ayete’l-Kürsî’yi sessizce okur. İmam Ayete’l-Kürsî’yi bi-

tirdikten sonra müezzin sesli bir şekilde öǃǟ ĆȷǠ ĆǶĊǤ ćȅ diyerek tesbih kelimesini hatırlatır. Cemaatle birlikte otuz üç defa bu kelimeyi tek-

rar eder. Ardından aynı şekilde Ĉ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱĆǟ ve ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃĆǟ diyerek otuz üçer kere bu kelimelerle Allah’ı tesbih eder.1 Bu tesbihattan sonra da aşağıdaki duayı okur.

ɂĆȲ Ćȝ ĆɀćȽĆȿ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ ćȼĆȱ Ćȿ ćȬĊȲ ćȶĊȱǟ ćȼĆȱ .ćȼĆȱ ĆȬɅĈȀ ĆȉĆɍ ćȻ ĆǼ ĊǵĆȿ ć ǃǟ ƋɍĈǙ ĆȼĆȱĈǙ ɇĆƙ ĈǶĈȱǠ ƋȎȱǟ ĈǥĆȀĊȵćȁ ɂĈȥ ǠĆȹ ĊȀ ćȊ Ċǵǟ ƋȴćȾƋȲȱĆǟ .ĄȀɅ ĈǼøĆȩ ąǜĊɆ Ćȉ ƍȰ ćȭ

1 Müslim, Mesacid, 144.

ĈǿǠ ĆȮĊǣĈĊɋǟĆȿ ƍɄ ĈȊĆȞĊȱǠĈǣ ĊǴƍǤ ĆȅĆȿ ǟăƘĈǮ Ćȭ ĆȬƋǣĆǿ ĊȀ ćȭĊǽǟĆȿ...“...Rabb’ini çok zikret ve sabah

akşam tesbih et.”

Âl-i İmrân suresi, 41. ayet.

NOT EDELİM

ɂĆȱ ĊɀĆƫĊǟ ĈȬĈȲ ĆȶĊȱǟ ĆȷǠ ĆǶĊǤ ćȅ veya ɂĆȲ ĊȝĆɉĊǟ ĈȬĈȲ ĆȶĊȱǟ ĆȷǠ ĆǶĊǤ ćȅ sözleriyle başlayan ilâhilere de tesbih adı verilmiştir.

Anlamı: “Allah’ın her şeye gücü yeter.”

129


Tesbih duaları anlamı, doğru okunması, musiki ahengi ve ritmi ile namaz ibadetine ayrı bir güzellik katar.

2.3. Tekbir

Tekbir Allah’ın yüceliğini ifade etmek amacı ile okunan metindir. Sözleri şöyledir:

ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ĉ Ĉǃ Ćȿ ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃĆǟ ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃǟ Ćȿ ć ǃĆǟ ƋɍĈǟ ĆȼĆȱĈǟ Ćɍ ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃĆǟ ćȀĆǤ ĊȭĆǟ ć ǃĆǟAnlamı: “Allah en büyüktür, Allah en büyüktür, Allah’tan başka ilah yoktur, Allah en büyük-

tür, Allah en büyüktür, hamt Allah içindir.”

Tekbir dinî musikide segâh makamında bestelenmiş bir eserdir. Bugün Müslümanların hepsi-nin ezberinde olan ve daha çok topluca okunan bu eser ibadetlerimize ayrı bir güzellik katmaktadır. Sözleri kısa olmasına rağmen, bestenin duygu ve etkisinden dolayı en çok okunan eserlerden biri olmuştur. Bayram namazlarında, kurban kesimlerinde, diğer dinî merasimlerde, mehter ve cenk şar-kılarında büyük bir coşku ve heyecanla okunur. Özellikle dinî duyguların dile getirilmesi, cemaat ruhunun oluşması, tevhit inancının ifadesi bakımından tekbirin kültürümüz içinde önemli bir yeri vardır. Tekbirin bestesi Buhûrîzâde Mustafa Itrî (1640–1712)’ye aittir.

2.4. Sala

Sala, dinî musiki terimi olarak Hz. Peygambere belli bir makam ve üslupla salat ve selam okumaktır. Sala özellikle cenaze namazından önce müezzin tarafından okunur. Ayrıca mübarek gün ve gecelerde de sala okunmaktadır.

Sala günümüzde cenaze salası, cuma ve bayram salası, sabah salası ve salat-ı ümmiye olmak üzere dört farklı şekilde icra edilmektedir.

ÖĞRENELİMNamaz sonrasında okunan tesbih dualarını ezberleyerek doğru bir biçimde

okuyunuz.

ÖRNEKLER BULALIMİbadet ve merasimlerde tekbire nasıl yer verilmiştir? Örnekler veriniz.

Kurban Bayramı’nda bayram namazı hutbesinde.• ...........................................................................................• ...........................................................................................• ...........................................................................................•

130

7. ÜNİTE

Cenaze salası, bir vefat olayının du-yurulması amacı ile müezzinin minareden okuduğu eserdir. Cuma salası ise ezandan önce müezzin tarafından belli bir makam çerçevesinde okunur. Bayram için de bazı bölgelerde namaz öncesi aynı şekilde sala okunmaktadır. Sabah salası, cuma sabahları ile Ramazan ve Kurban Bayramı günleri sa-bah namazı ezanından önce okunan saladır.

Salat-ı ümmiye, teravih namazı arala-rında ve bazı dinî merasimlerde müezzin ve cemaatin birlikte okudukları bir sala çeşidi-dir. Sözleri şöyledir:

Ĉȴ ƍøȲ ĆȅĆȿ ĈȼǍǤ ĊǶ ĆȍĆȿ ĈȼĈȱǓ ɄǉȲĆȝ Ćȿ ƍɄƍȵćɉĊǟ ƍɄøĈǤøƋȺȱǟ ąǼĉȶ ĆǶćȵ Ǡǉȹ ĈĈǼƍɆ Ćȅ ɂĆȲ Ćȝ ƍȰ Ćȍ ƋȴćȾƋȲȱĆǟAnlamı: Allah’ım! Efendimiz, ümmi peygamber Muhammed’e rahmet eyle. Onun ehl-i beyti-

ne ve ashabına da güven ve huzur ver.”

2.5. Mevlit

Mevlit, Hz. Muhammed’in doğumunu, hayatını, ahlaki ve fiziki özelliklerini övgü ile anlatan manzum eserdir.

Hz. Muhammed’e duyulan sevgi, bağlılık ve özlem Müslüman sanatkârlar tarafından edebiyat, hat, tezhip, musiki gibi sanat dallarıyla farklı biçimlerde ifade edilmiştir. Bu anlamda Hz. Peygamberi anlatan en önemli eserlerden birisi de mevlittir. Birçok şair farklı dil ve kalıplarda mevlit yazarak Hz. Peygambe-re olan sevgi ve saygısını dile getirmiştir.

Kültürümüzde mevlit olarak bilinen eser, Sü-leyman Çelebi (1346–1422)’ye aittir. Manzum olarak yazılan bu eserin asıl adı “Vesiletü’n-Necat”tır. Mev-lit, ülkemizde Peygamberimizin doğum günü başta ol-

BİLGİ KUTUSUSala’nın sözleri:

Ĉǃǟ Ćȯɀ ćȅĆǿ ǠĆɅ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟĈǃǟ ĆǢɆĈǤ Ćǵ ǠĆɅ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟĈǃǟ ĈȨĊȲ Ćǹ ĆȀĊɆ Ćǹ ǠĆɅ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟ ĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȲĈȱ ăǦ Ćȶ ĊǵĆǿ ǠĆɅ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟĆƙƍɆĈǤƋȺȱǟ ĆȴĆǩǠ Ćǹ ǠĆɅ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟ

ĆȸɅĈȀ ĈǹɇĊǟĆȿ ĆƙĈȱƋȿĆɉĊǟ ĆǼƍɆ Ćȅ ǠĆɅ ĆȬĊɆĆȲ Ćȝ ćȳĆɎ ƋȆȱǟĆȿ ćǥĆɎ ƋȎȱĆǟĆƙĈȶĆȱǠĆȞĊȱǟ ƍǡĆǿ Ĉǃ ćǼ Ċȶ ĆǶĊȱǟ Ćȿ ĆƙĈȲ ĆȅĊȀ ćȶĊȱǟ ɂĆȲ Ćȝ ĄȳĆɎ ĆȅĆȿ

SÖYLEYELİMTeravih namazında camide sesli olarak salavat okunduğunda neler hisseder-

siniz? Söyleyiniz.

Mevlit müellifi Süleyman Çelebi’nin Bursa’da bulunan kabri

131


mak üzere, diğer kutsal gün ve gecelerde, sünnet, düğün, vefat eden kimseyi anma, askere uğurlama veya askerden dönüş gibi nedenlerle de okunmaktadır.

Mevlit’in bilinen ilk bestekârı Bursalı Sekban’dır. Mevlit, mesnevi şeklinde yazılmıştır. Do-kuz bölümden oluşan Mevlit’in her bölümüne “bahir” adı verilir. Ayrıca her bahir de kendi arasında bölümlere ayrılmıştır. Mevlit’in bahirleri şunlardır:

Münacat •

Yazar için dua •

Âlemin yaratılmasının sebebi •

Veladet •

Peygamberimizin mucizeleri•

Peygamberimizin miracı•

Peygamberimizin vasıfları •

Peygamberimizin vefatı •

Mevlit törenine Kur’an-ı Kerim tilaveti ile başlanır. Duruma göre bahirler öncesinde bir ilahi veya kaside okunur, aralarda ise salavatlar ile devam edilir. Sonunda yine Kur’an-ı Kerim tilaveti ve dua ile bitirilir. Bahirleri bir mevlithan okur, ilahiler ise koro şeklinde icra edilir. Mevlit bahirleri arasında okunan ilahilere “tevşih ilahileri” denir.

Mevlit okumak ve mevlit merasimleri düzenlemek dinî bir zorunluluk değildir. Fakat dinî ve millî kültürün aktarılması, toplumsal yapının ve moral değerlerin güçlenmesi yönünden önemlidir. Bu merasimlerde insanlar Kur’an’ı doğru ve güzel bir sesle dinlerler. Hz. Peygamberin hayatını hatırlayarak ona olan sevgi ve bağlılıklarını artırırlar. Ayrıca bu vesileyle bir araya gelen kimseler mevlidin kendine has musikisi ve edebî değeri ile coşar, yapılan sohbet, dua ve öğütlerle aynı duygu ve düşünce etrafında kaynaşarak bütünleşirler.

NOT EDELİM

Beste: Müzik notasyonu kullanılarak yazılmış veya icra sırasında kaydedil-miş müzik eseri. Bir müzik eserini oluşturan ezgilerin tümü.

Güfte: Bestelenmiş olan bir eserin sözlerine denir.Makam: Türk müziğinde eserlerin ses dizilerini ve dizi özelliklerini ifade eder.Nefes: Bektaşi şairler tarafından yazılmış ve Bektaşi tekkelerinde okunmak üzere çe-

şitli makamlarda bestelenmiş manzum ilahilere denir.Karar sesi: Bir eserin durak veya bitiş sesi. Musiki meşki: Öğrencinin musiki eserini hocasından dinlemesi, onun önünde usulüne

uygun bir tarzda okuması ve öğrenip geçmesi. Geçki: Makam değiştirmeye denir.Perde: Bir müzik parçasını meydana getiren seslerden her biri.Tavır: Musikide makam, ahenk.

132

7. ÜNİTE

2.6. İlahi

İlahi, dinî inanç ve değerleri konu edinen manzum eserlerdir. Allah ve peygamber sevgisi başta olmak üzere, din büyüklerinin üstünlüklerini dile getirmek maksadıyla yazılan ve bestelenen şiirler ilahi türünün seçkin örneklerini oluşturmuştur. Ayrıca ramazan ayı ile diğer önemli gün ve gecelerin önemini anlatmak maksadı ile yazılan ve bestelenen ilahiler de vardır. İlahiler genellikle hece ölçüsü ve aruz veznine göre yazılmışlardır.

İlahiler, dinî musikide en fazla kullanılan türlerden biridir. Biçim yönünden şarkı türüne ben-zediği hâlde tavır ve üslup bakımından farklılık gösterirler. Tasavvuf musikisinin ana formu olan ilahilerin icrasındaki esas amaç Allah’ı samimi duygularla anmaktır.

İlahiler, okundukları yer ve konulara göre, zikir ilahileri, ramazan ilahileri, hac ila-hileri, muharrem ilahileri gibi farklı isimlerle değerlendirilmişlerdir. Camilerde okunan ilahi-ler, Allah ve peygamber sevgisi, dua, istiğfar, merhamet ve şefaat gibi konuları işlemektedir.

Ramazan ayında teravih namazları ara-sında okunan ilahiler de bu konularla birlikte daha çok ramazanı konu almaktadır. Ramazan ayının gelmesiyle Müslümanlarda oluşan se-vinç, bitmesiyle de üzüntü ve hüzün dile geti-rilir. Örneğin, ramazan ayının ilk on gününde bu aya ulaşmaktan duyulan sevincin dile getirildiği ilahiler okunur. Nakaratlarda ise “merhaba” “ya merhaba” “dost merhaba” ifadeleri yer alır. Bu ilahi-lere örnek olarak, “Donandı her yer kandiller ile. Doldu camiler müminler ile” mısralarıyla başlayan

OKUYALIM

Mevlit’in münacat bölümünden:Allah adın zikr edelim evvela Vâcib oldur cümle işte her kula.

Allah adın her kim ol evvel ana,Her işi âsân eder Allah ana.

Allah adı olsa her işin önüHergiz ebter olmaya anın sonu

Her nefeste Allah adın de müdâmAllah adıyla olur her iş tamam.

Bir kez Allah dese şevk ile lisan Dökülür cümle günah misli hazan.

İsmi pakın pak olur zikr eyleyen Her murada erişir Allah diyen....

Arkadaşlarınızla Mevlit’in bölümlerini dinleyiniz. Daha sonra sırasıyla Mevlit’i düzgün bir şekilde okumaya çalışınız.

133


acemaşiran ilahi ile “Merhaba ey sevgili mah-ı mübarek merhaba. Merhaba ey âlemin feyz ü neşâtı merhaba” mısralarıyla başlayan sabâ makamındaki ilahileri okunur.

İlahiler ferdî veya koro şeklinde okunabilir. Camide okunacak ilahilerin mümkün olduğunca bilinen ve cemaatin de katılabileceği ilahilerden seçilmesi uygundur. Mevlit ve Miraciye ilahilerinde de bu hususların dikkate alınmasının yanı sıra daha çok peygamber sevgisini işleyen ilahiler olması-na dikkat edilmelidir.

İlahiler, kolaylığı ve ritmin zikre uygunluğu bakımından halk tarafından kolayca ezberlenmiş ve hatta birçoğu anonim özellik kazanmıştır. Bundan dolayı camiden, dinî merasimlere ve konser salonlarına kadar geniş bir icra sahasına sahip olmuş ve benimsenmişlerdir.

OKUYALIM EZBERLEYELİM

ŞOL CENNETİN IRMAKLARIGüfte: Yunus EmreBeste: Münir Nurettin SelçukUsul: Yürük semaîMakam: Segâh

Şol cennetin ırmakları, akar Allah deyu deyuCennet bağının gülleri, kokar Allah deyu deyu

Ne dilersen haktan dile, kılavuz ol doğru yolaBülbül âşık olmuş güle, öter Allah deyu deyu

Hakka âşık olan kişi, akar gözlerinin yaşıNurla dolar içi dışı, söyler Allah deyu deyu.

Nurullah Muş, İlahiler ve İlahi Metotları, s. 65.Çeşitli kaynaklardan derlediğiniz ilahilerden bir defter oluşturunuz. İçlerinden

seçtiklerinizi ezberleyerek okuyunuz.

134

7. ÜNİTE



1. Musikinin insan hayatındaki yeri ve önemi nedir? Örneklerle açıklayınız.

2. Dinî musikinin din hizmetlerine katkısı nedir? Belirtiniz.

3. Dinî musiki çeşitleri nelerdir? Sıralayınız.

4. Ezan ve kametin okunmasında dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir? Söyleyiniz.

5. Salanın ve mevlidin okunuşu hakkında bilgi veriniz.


1. Aşağıdakilerden hangisi cami musikisi çeşitlerinden biri değildir?

A) Ezan B) Sala C) Mehter D) Tesbih E) Mevlit

2. Ülkemizde sabah ezanı genellikle hangi makamda okunur?

A) Segâh B) Rast C) Nihavent D) Saba E) Hicaz

3. Aşağıdakilerden hangisi Mevlit’in bölümlerinden biri değildir?

A) Münacat B) Dua C) Miraç D) Veladet E) Hicret

4. Teravih namazlarında okunan sala nasıl adlandırılmıştır?

A) Cenaze salası B) Salatı tefriciye C) Teravih salası

D) Salatı ümmiye E) Tesbih salası

5. Aşağıdakilerden hangisi musiki için söylenemez?

A) İslam dini musikinin her çeşidini yasaklamıştır.

B) Musiki insanın estetik duygusunu güçlendirir.

C) Musiki fıtri bir duygu ve evrensel bir dildir.

D) Dinî musiki sadece camide icra edilen musikiden ibaret değildir.

E) Musiki önemli bir iletişim vasıtasıdır.

C. Aşağıda verilen bilgilerden doğru olanı “D”, yanlış olanı “Y” ile işaretleyiniz.

(…) Musiki, bazı duygu ve düşünceleri düzenli ve ahenkli seslerle ifade etme sanatıdır.

(…) Toplumların coğrafi yapısı, tarihi birikimi, folklorik özellikleri ve inançları musikiyi bes-ler.

135


(…) Hz. Peygamber musikinin düğünde, yolculukta, savaş ve barış durumlarında da kullana-bileceğini bildirmiştir.

(…) İlahiler dinî musikinin tek örneğidir.

(…) Sala, sadece ölüm haberini bildirmek için okunur.


(güzelleştiriniz, dinî musiki, Hz.Bilal, Zeyd iç ezan, Mustafa Itrî)

1. İslam kültüründe cami içi ve cami dışında dinî ibadet ve uygulamalarda kullanılan musikiye ……………… denir.

2. “Kur’an’ı seslerinizle …….………….”.

3. Hz. Peygamber ezanın güzel bir şekilde okunmasını istemiş ve ilk olarak……………’ ezan okuması için görevlendirmiştir.

4. Tekbir, dinî musikide Allah’ın yüceliğini ifade etmek amacı ile okunur. Bestesi Buhûrîzâde …………………………….ye aittir.

5. Cuma namazında hatip minberde iken cami içerisinde okunan ezana …………….. denir.

136

Aabide: Anıt. Önemi ve değeri çok olan yapıt.adalet:Hak ve hukuka uygunluk, hakkı gözetme, doğruluk, türe. Yasalarla sahip olunan hakların herkes tarafından kullanılmasının sağlanması.ahiret: Dinî inanışa göre, insanın öldükten sonra dirilip sonsuza dek kalacağı ve Tanrı’ya hesap vereceği yer, öbür dünya.amel: Yapılan iş, edim, fiil. Bir kimsenin dinin buyruklarını yerine getirmek için yaptıkları.amentü: Arapça “İnandım.” anlamına gelen ve İslamiyetin temel inançları olan “Allah’a, onun meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe, kadere, hayır ve şerrin Allah’tan geldiğine inanma”yı dile getiren söz.âmin: “Öyle olsun, Allah kabul etsin.” anlamlarında, duaların arasında ve sonunda kullanılan bir söz.aşir: Bir dinî tören sırasında veya cemaatle namaz kılınıp dua edildikten sonra okunan Kur’an ayetleri.avret: Edep yeri. İnsan bedeninde gösterilmesi ve görülmesi haram olan yerler.ayet: Kur’an surelerini oluşturan kısımlardan her biri.aziz: Ermiş, eren.

Bbağışlanma: Bağışlanmak işi, affedilme.besmele: “Esirgeyen ve bağışlayan Allah’ın adı ile” anlamına gelen ve bir işe başlarken söylenilen bismillahirrahmânirrahîm sözü, bismillah.bid’at: İslam dininde Hz. Muhammed zamanından sonra ortaya çıkan değişik yargılar ve ilkeler.buhur: Dinî törenlerde yakılan kokulu ağaç vb. maddeler.

Ccami: Müslümanların namaz kılmak için toplandıkları yer.Cebrail: Allah tarafından peygamberlere vahiy getirmekle görevlendirilen, dört büyük melekten biri.cehennem: Dinî inanışlara göre, dünyada günah

işleyenlerin öldükten sonra ceza görecekleri yer.cennet: Dünyada iyilik yapanların, günahsızların, öldükten sonra sonsuz bir mutluluğa kavuşacakları yer.

D-E-Fdedikodu: Başkalarını çekiştirmek ve kınamak üzere yapılan konuşma.defin: Ölüyü gömme.deyim: Genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, ilgi çekici bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeği, tabir.din: Allah’ın insanları dünya ve ahirette rahat, huzur ve saadete (mutluluğa) kavuşturmak için peygamberleri vasıtasıyla bildirdiği yol, emirler ve yasaklar. ebedî: Sonsuz, ölümsüz. ecdat: Geçmişteki büyükler, atalar.esbab-ı nüzul: Kur’an-ı Kerim ayetlerinin inme nedenleri.ezan: Müslümanlıkta namaz vaktini bildirmek için müezzinin yüksek sesle yaptığı çağrı.ezelî: Başlangıcı olmayan, öncesiz.farz: Müslümanlıkta, özür olmadıkça yapılması zorunlu, yapılmaması günah sayılan ibadet.fetva: İslam hukuku ile ilgili bir sorunun dinsel hukuk kurallarına göre çözümünü açıklayan belge.fıtrat: Yaradılış, hilkat. İnsanın yaratılıştan sahip olduğu fiziki özellikler.

Ggaflet: Dalgınlık, dikkatsizlik, boş bulunma, aymazlık, dalgı, ihtiyatsızlık.gazi: Müslümanlıkta düşmanla savaşan veya savaş yapmış kimse.gelenek: Bir toplumda, bir toplulukta eskiden kalmış olmaları dolayısıyla saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen, yaptırım gücü olan kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, bilgi, töre ve davranışlar, anane. gıybet: Çekiştirme, yerme, kötüleme.günah: Dinî bakımdan suç sayılan iş veya davranış, vebal.

SÖZLÜK

137

Hhabip: Sevgili.hafız: Kur’an’ı bütünüyle ezbere bilen kimse.haram: Din kurallarına aykırı olan, dinî bakımdan yasak olan, helal karşıtı. Yasak.helallik: Helal olan şey.hidayet: Doğru yol, hak olan Müslümanlık yolu.huşu: Alçak gönüllülük. Tanrı’ya boyun eğme, gönlü korku ve saygı ile dolu olma.hutbe: Cuma ve bayram namazlarında minberde okunan dua ve verilen öğüt.

İibadet: Allah’ın buyruklarını yerine getirme, Allah’a yönelen saygı davranışı.icap: Gerek, gereklik, ister, lüzum.ihsan: İyilik etme, iyi davranma, bağışlama, bağışta bulunma. ikrar: Saklamayıp doğruca söyleme, açıkça söyleme. Benimseme, onama, kabul, tasdik.

ileti: Yazı veya sözle verilen, gönderilen bilgi, mesaj.inziva: Dış dünyayla bütün bağlarını keserek Allah’la birleşebilmek için insanın kendi içine kapanması. Toplum hayatından kaçıp tek başına yaşama.israf: Gereksiz yere para, zaman, emek vb.ni harcama, savurganlık, tutumsuzluk. Eşyayı çar-çur etme.istiğfar: Allah’tan suçlarının bağışlanmasını di-leme.istikbal: Gelecek.istişare: Danışma. Danışmak işi, müşavere, istişare, müzakere, meşveret.itikat: İnanma, inanç.

K-LKâbe: Mekke’de bulunan, Müslümanlarca ziyaret ve tavaf edilen kutsal yer.kabir: Mezar, sin.kamet: Farz olan namazdan önce okunan iç ezan.keder: Acı, üzüntü, dert, sıkıntı, ızdırap, tasa.kıble: Bulunulan yerden Kâbe’nin bulunduğu yön. Bazı ibadetler yerine getirilirken dönülen

Kâbe’nin bulunduğu yön.kıskançlık: Bir kimse bir üstünlük gösterdiğinde veya sevilen birisinin, başkası ile ilgilendiği kanısına varıldığında takınılan olumsuz tutum.kibir: Kendini beğenme, başkalarından üstün tutma, büyüklenme, benlik, gurur.kul hakkı: İnsanların birbirlerine geçen emekleri, hakları.kutsal: Güçlü bir dinî saygı uyandıran veya uyandırması gereken, kutsi, mukaddes. Tapınılacak veya yolunda can verilecek derecede sevilen. Allah ve peygamberin önem verdiği, dinî değeri olan şey.kültür: Tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü, hars, ekin.

lütuf: Önem verilen, sayılan birinden gelen iyilik, yardım, ihsan, inayet, atıfet.

M-Nmağfiret: Bağışlama.makber: Mezar, kabir, metfen.materyal: Gereç. Yazılı, sözlü, görüntülü, kay-dedilmiş her türlü belge.meal: Anlam, kavram, mefhum.Mehmetçik: Türk askerine sevgi duygusu ile verilen ad.mekruh: İslam dininde, dinî bakımdan yasak-lanmadığı hâlde yapılmaması istenen.mezhep: Bir dinin görüş, yorum ve anlayış ay-rılıkları sebebiyle ortaya çıkan kollarından her biri.mihrap: Cami, mescit vb. yerlerde Kâbe yönünü gösteren, duvarda bulunan ve imama ayrılmış olan oyuk veya girintili yer.mimik: Yüz, el, kol hareketleriyle düşünceyi anlatma sanatı. Duyguları, düşünceleri belirtecek biçimde yüzde beliren kımıldanışlar, hareketler.minare: Namaz vaktinin geldiğini bildirmek için camide müezzinin ezan okuduğu, sala verdiği, şerefesi olan, çoğunlukla taştan, yüksek ve ince yapı.

138

mucize: Peygamberlerin kendilerine inanmayan insanlara peygamberliklerini ispat etmek amacıyla Allah’ın iznine bağlı olarak gösterdikleri olağanüstü olaylar, hâller. İnsanları hayran bırakan, tabiatüstü sayılan olay.mukabele: Toplu yerlerde yüksek sesle hatim okunurken Kur’an okumasını bilenlerin gözleriyle Kur’an’ı takip etmesi, bilmeyenlerin dinlemesi.musibet: Ansızın gelen felaket, sıkıntı veren şey.mübarek: Kutlu, kutsal. Verimli, bereketli. Çok saygı duyulan.mümin: İnanan, inançlı, imanlı, mutekit.Müslüman: İslam dininden olan kimse, Muhammedî, Müslim, Müselman.müstehap: Dinen emredilmediği hâlde yapıldığında sevap kazandıran davranış.nebi: Kendisine kitap indirilmemiş peygamber.nimet: İyilik, lütuf, ihsan. Yaşamak için gerekli her şey.niyaz: Yalvarma, yakarma.

Öörf: Yasalarla belirlenmemiş olan, halkın kendiliğinden uyduğu gelenek, âdet.

P-Rpeygamber: İnsanlara Allah’ın buyruklarını bildiren, onları dine çağıran kimse, elçi, resul. Rahîm: Koruyan, acıyan, merhamet eden Allah.Rahman: Herkese, her canlıya merhamet eden Allah.rahmet: Birinin suçunu bağışlama, merhamet etme. Halk dilinde yağmur.resul: İnsanlara Allah’ın buyruklarını bildiren, onları dine çağıran kimse, elçi, peygamber.rivayet: Bir olay, bir haber veya sözü nakletme.rütbe: Mertebe, derece, paye.

S-Şsahabe: Hz. Muhammed’i görmüş ve onun sohbetinde bulunmuş Müslümanlar, Hz. Muhammed’in arkadaşları.sala: Müslümanları bayram veya cuma namazına çağırmak, bazı yerlerde cenaze için kılınacak

namazı haber vermek amacıyla minarelerde okunan dua.salavat: Hz. Muhammed’e saygı bildirmek için okunan dua.sevap: Hayırlı bir davranış karşısında Allah tarafından verileceğine inanılan ödül.sütanne: Bir çocuğun, annesi dışında sütünü emmiş olduğu kadın, sütana, sütnine.şahit: Tanık.şehadet etmek: Herhangi bir konuda bildiği, gördüğü şeyleri söylemek.şehit: Kutsal bir ülkü veya inanç uğrunda ölen kimse.şiar: Duyuş, düşünüş ve inanıştaki ayırıcı özellik, belgi. Ülkü, düstur.

Ttabut: Ölünün içine konulduğu sandık biçiminde araç, sal.takva: Allah’tan korkma. Dinin yasak ettiği şeylerden sakınıp buyurduklarını yerine getirme, züht.tecvit: Kelimelerin söylenişinde, seslerin çıkış yerlerine, uzunluk ve kısalıklarına göre okunması. Kur’an’ın doğru okunmasını sağlayan bilim.teçhizat: Silah dışındaki savaş gereçleri, donatı.telaffuz: Söyleyiş.tevekkül: Herhangi bir işte elinden geleni yapıp daha sonrasını Allah’a bırakma.tevhit: Allah’ın birliğine inanma, bir sayma, bir olarak bakma.tilavet: Kur’an’ı güzel ve yüksek sesle, usulünce okuma.tövbe: İşlediği bir günah veya suçtan pişman olarak bir daha yapmamaya karar verme.

V-Zvasiyet: Bir kimsenin ölümünden sonra yapılmasını istediği şey. vatan: Üzerine yerleşilen, ikamet edilen,yurt edinilen yer, ülke, memleket.zelil: Hor görülen, aşağı tutulan, aşağılanan.

139

KAYNAKÇA

Ahmed b. Hanbel, Müsned, I-VI, (nşr. A. M. Şâkir), Kahire, H 1375–77.Ali b. Ömer ed-Dârakutnî, Sünen, Kahire, 1966.Ali Mütteki el-Hindi, Kenzu’l-Ummal, Beyrut, 1985.Asya, Arif Nihat, Dualar ve Âminler, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1999.Ateş, Süleyman, Kur’an-ı Kerim ve Yüce Meali, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul.Ateş, Süleyman, Minberden Öğütler, Kılıç Kitabevi, Ankara. Beyhaki, Sünen, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1990.Buharî, Sahih-i Buharî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.Canan, İbrahim, Hadis Ansiklopedisi (Kütüb-i Sitte), Feza Gazetecilik, İstanbul, 1995.Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiyâ ve Tarih-i Hulefa, Çile Yayınları, İstanbul, 1981.Demir, İsmet, Hz. Muhammed’in Hutbe ve Hitabeleri (Safa’dan Son Nefesine Kadar), İstanbul, 1998.Ebu Davut, Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.Ersoy, Mehmet Âkif, Safahat, İz Yayıncılık, İstanbul, 1991.Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı, İşaret Yayınları, İstanbul, 2000.Gençel, Özge, “Müzikle Tedavi”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C 14, Ekim, 2006.İbn Mace, Sünen, (çev.: Haydar Hatipoğlu), Kahraman Yayınları, İstanbul, 1982.İlmihâl (Heyet), I-II, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2004.İslam Ansiklopedisi, I-XXXII, (Heyet), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1988-2006. Kısakürek, Necip Fazıl, Çile, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2005.Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2001.Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2004.Malik bin Enes, Muvatta, (çev.: Komisyon), Beyan Yayınları, İstanbul, 1994. Mevlana, Divan-ı Kebir’den Seçmeler, (Derleme: Şefik Can), Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2000.Muallimoğlu, Nejat, Bütün Yönleri ile Hitabet, (4. Baskı), İstanbul, 1994.Muş, Nurullah, İlahiler ve İlahi Metotları, Maltepe İmam-Hatip Lisesi Yayınları, İstanbul, 2006.Müslim, Sahih-i Müslim, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.Nesaî, Sünen, I-VIII, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.Refik, İbrahim, Çanakkale’nin Ruh Portresi, Albatros Yayınları, İstanbul, 2003.Riyazü’s-Salihin Tercümesi, I-III, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara, 1991.Sahihi Buharî Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1966.Suyutî, el-Camiu’s-Sağir, Mısır, 1938.Tarancı, Cahit Sıtkı, Otuz Beş Yaş, Can Yayınları, İstanbul, 2005.Tirmizî, Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.Tosun, Cemal; Recai Doğan, Hitabet ve Meslekî Uygulama Ders Kitabı, Cem Veb Ofset, Ankara, 2006.Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara, 2005.Yazım Kılavuzu, Türk Dil Kurumu, Ankara, 2005.Yıldırım, Suat, Kur’an-ı Hakim’in Açıklamalı Meali, Işık Yayınları, İstanbul, 2004.Yıldız, Hakkı Dursun (Editör), Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ Yayınları, İstanbul, 1992. Zuhayli, Vehbe, İslam Fıkıh Ansiklopedisi, Risale Yayınları, İstanbul, 1998.

hitabet ve mesleki uygulama

Documents