histria archaeologica

ISSN 0350-6320

Histria archaeol . 50/1999 str. 1-176, Pula, pros inac 2001.

HISTRIA ARCHAEOLOGICA

ČASOPIS ARHEOLOŠKOG MUZEJA ISTRE BULLETIN DU MUSEE ARCHEOLOGIQUE D'ISTRIE

Histria archaeol. 30/1999

I z d a v a č :

U r e d n i š t v o :

O d g o v o r n i u r e d n i k :

U r e d n i c a i z d a n j a :

A d r e s a u r e d n i š t v a :

L e k t o r i c a :

P r i j evod s a ž e t a k a :

Klasi f ikaci ja :

N a k l a d a :

T i sak :

T i s k a n o :

A r h e o l o š k i m u z e j I s t r e u Pul i

Že l jko Ujčić , d r . sc . Kr i s t ina M i h o v i l i ć F i n a J u r o š - M o n f a r d i n

Že l jko Ujčić

O n d i n a K r n j a k

A r h e o l o š k i m u z e j I s t r e 52100 P u l a , C a r r a r i n a 3 te l : 2 1 8 - 6 0 9 , 2 1 8 - 6 0 3

m r . s c . L i n a P l i ško

M a r i j a Č a k i ć

K a t a r i n a B a s s a n i S v e u č i l i š n a b i b l i o t e k a , P u l a

1000 p r i m j e r a k a

E n e d p r o j e c t , F a z a n a

p r o s i n a c , 2 0 0 1 .

Katalogizacija u publikaciji - CIP Sveučilišna biblioteka Pula

UDK 902/904 (497.5-3 Istra)

HISTRIA archaeologica; časopis Arheološkog muzeja Istre = Bulletin du Musee archeologique d'Istrie / glavni i odgovorni u redn ik Boris Baeić; God 1. br. 1 (1970) - .- Pula : Arheološki muzej Istre, 1970 - .-24 cm

Izlazi j ednom godišnje. ISSN 0350-6320

HISTRIA ARCHAEOLOGICA

ČASOPIS ARHEOLOŠKOG MUZEJA ISTRE RULLETIN DU MUSEE ARCHEOLOGIQUE D'ISTRIE

SADRŽAJ - TABLE DE MATIERES

Anton VITASOVIĆ (Brijuni) Gromače - neolit ičko/eneolit ičko naselje na Brijunima - Gromače - abi-tato neolitico/eneolitico di Brioni (izvorni znanstveni rad) 5

Bernhard HANSEL (Berlin) Biba TERŽAN (Berlin) Brončanodobna kupolasta grobnica mikenskog tipa u Istri - Tomba a cupola del tipo miceneo appartenente all'Eta del Bronzo in Istria (izvorni znanstveni rad) 69

Alka STARAC (Pula) Pečina na Gradini kod P reman tu re -Pećina su Gradina presso Promontore (izvorni znanstveni rad) 109

Fina JUROŠ-MONFARDIN (Pula) Dvigrad-povijesno arheološka skica -Duecastelli - Schizzo storico-archeologico (pregledni rad) 155

*** Bibliografija časopisa Histria archaeologica 1-30 (1970.-1999.) (pripremila Ondina Krnjak) 167

Histria archaeol. 30/1999

UDC 9 0 3 - 4 ( 4 9 7 - 5 : 2 W - 7 Brijuni)"634'

GROMAČE - NEOLITIČKO/ENEOLITIČKO NASELJE NA BRIJUNIMA

Anton VITASOVIĆ

Izvorni znanstveni rad

Anton Vitasović JU Nacionalni park Brijuni

Odjel kulturno-povijesne baštine Brijuni

Primljeno: 12.10.2001. Odobreno: 12.11.2001.

U ovome se tekstu obradom materijalnih nalaza iz 1973. godine i korištenjem dosadašnjih saznanja

formira "nulto" stanje poznavanja neolitika i eneolitika na Brijunima.

UVOD

Najs ta r i j i t r a g o v i ž ivo ta čov jeka n a b r i j u n s k o m a r h i p e l a g u n a l a z e s e n a j u g o z a p a d n o m d i j e lu r t a G r o m a č e n a o t o k u Veliki Br i jun , i z a s a d i h s m j e š t a m o u k ra j n e o l i t i k a i p o č e t a k e n e o l i t i k a .

S a d a š n j i n a z i v G r o m a č e p o i s t o v j e ć u j e m o s n a z i v o m : Otok S a l i n a , J a v o r i k a i B e r t a , k o j e s u kor i s t i l i u svo j im k r a ć i m b i l j e š k a m a prof. G n i r s , Bać ić i d r u g i . N a k o n 90 g o d i n a od p r v i h n a l a z a , p o k u š a v a m o b r i j u n s k i m a t e r i j a l r e v i d i r a t i i uk l j uč i t i u život . O b r a d o m p r o n a đ e n o g m a t e r i j a l a m o ž e m o v e ć s a d a da t i o p ć e k o n c e p c i j e ž i v o t n i h p r e o k u p a c i j a t a d a š n j i h s t a n o v n i k a . M o ž e m o govor i t i o d r u š t v e n i m i p r i v r e d n i m p o t r e b a m a k a o i o d u h o v n i m o b i č a j i m a . O v e o s n o v e , ko je s a č i n j a v a j u p r e t h i s t o r i j s k i ž ivo t n a B r i j u n i m a , i n i c i r a n e s u p o j e d i n a č n i m n a l a z i m a u v e ć i m ili m a n j i m n e s i s t e m a t s k i m z a š t i t n i m r a d o v i m a .

Da l jn j a r a s p r a v a t e m e l j i s e n a m a t e r i j a l n i m n a l a z i m a koji s u n a đ e n i u z a š t i t n o - i s t r a ž i v a č k i m r a d o v i m a 1973. g o d i n e t e n a l a z i m a i i s t r a ž i v a n j i m a od 1 9 1 0 . d o 1 9 1 9 . , 1 9 5 2 . i 1 9 8 1 . g o d i n e . O b r a d o m i k o r i š t e n j e m d o s a d a š n j i h s p o z n a j a n a s t o j i s e p r i k a z a t i n a s e l j e G r o m a č e i n j e g o v ž i v o t n i p r o s p e r i t e t .

U svez i s t i m e b u d u ć a i s t r až ivan ja n a l o k a l i t e t u G r o m a č e m o g l a bi da t i z a k l j u č n u s l i ku n a s e l j a , o d n o s d r u š t v e n i h i p r i v r e d n i h k r e t a n j a i p o v e z a t i b r i j u n s k i p r e t p o v i j e s n i m a t e r i j a l s o s t a l i m k u l t u r n i m g r u p a m a n a š e g p o d neb l j a .

GEOGRAFSKA SKICA

S j e v e r o z a p a d n o od Pu l e , p a r a l e l n o s i s t a r s k i m k o p n o m u d u ž i n i od 6 k m , p r o t e ž e se a r h i p e l a g Br i jun i (SLI) koji s a č i n j a v a č e t r n a e s t o t o k a i o toč ića s n e k o l i k o p o d v o d n i h h r i d i n a . P r o s j e č n a u d a l j e n o s t o t o k a od k o p n a j e 3000 m e t a r a , a o toci J e r o l i m i K o z a d a z a t v a r a j u F a ž a n s k i k a n a l p r e d u l a s k o m u p u l s k u l u k u . R a s p r o s t r a n j e n o š ć u i p o l o ž a j e m o toc i a r h i p e l a g a u p r o s t o r u sač in j ava ju tr i s k u p i n e , t e š e s t o t o k a č in i s k u p i n u o toč ja Veliki B r i j un , š e s t o t o k a s k u p i n u Mal i B r i j u n i d v a s u u F a ž a n s k o m k a n a l u . Otok Veliki Br i jun j e na jveć i o tok a r h i p e l a g a . P o v r š i n a m u je 579 h a , d u ž i n a 5 k m , a š i r i n a v a r i r a od 0,5 do 1,5 k m . O tok je i s p r e p l e t e n sa 274 k m što m o d e r n i h , š to š u m s k i h k o m u n i k a c i j a k o j e s u o m e đ e n e o b a l o m d u ž i n e 24,6 k m i n a n j e m u se n a l a z i v e ć i n a s p o m e n i č k e b a š t i n e .

K l i m a t s k i uv je t i s u v e o m a povol jn i , s r e d n j a l j e t n a t e m p e r a t u r a z r a k a j e 22 ,2°C, a z i m s k a 6,3°C, sn i jeg je v e o m a r i j e d a k , a v je t rov i u m j e r e n i . O v a k o b l a g a k l i m a o m o g u ć u j e r azvo j p r o l j e t n e i j e s e n s k e v e g e t a c i j e . D a n a s s u n a B r i j u n i m a p o z n a t e 692 v r s t e b i l j a k a m e d i t e r a n s k e , s u b -t r o p s k e ili e g z o t i č n e v e g e t a c i j e . A k v a t o r i j o t o č j a j e v e o m a b o g a t r a z n o v r s n i m r i b a m a , š k o l j k a m a i a l g a m a . N a o toč ju se n a l a z e s t a n i š t a b r o j n i h p t i c a i ž ivo t in j skog svi jeta . G e o g r a f s k i p o l o ž a j , g e o l o š k i r a s t e r i k l i m a t s k e p r i l i k e s u uz ž ivot in je i č o v j e k a o s n o v n i p o t e n c i j a l i d u g e i b u r n e povi jes t i o toč ja Br i jun i .

POVIJEST ISTRAŽIVANJA

G r o m a č e k a o n a s e l j e op i s ao je v e ć 1910. g o d i n e A. G n i r s i i m e n o v a o ga o tok S a l i n e , z b o g s o l a n e , ko ja je m o r e m o p a s i v a l a ovo p o d r u č j e . K o n s t a n t n i m p r a ć e n j e m t e r e n a od 1910. d o 1919 . g o d i n e , n a r o č i t o pos l i je ve l i k ih n e v r e m e n a , te i s t r a ž i v a n j e m d o b i v e n i h prof i l a , G n i r s n a đ e n e m a t e r i j a l n e o s t a t k e opred je l ju je u i z l a z e ć i n e o l i t i k . S a m o j e d a n m a n j i dio n a l a z a o b r a đ u j e u pub l ikac i j i Istria praeromana.

G o d i n e 1952. B. Bać i ć vrš i u z s a m u m o r s k u o b a l u s o n d a ž n a i s t r až i van j a . N a l a z i d o s t a m a t e r i j a l n i h o s t a t a k a od k a m e n a , k o s t i i k e r a m i k e , a s o n d i r a n j e m p r i o b a l n o g p o d r u č j a k o n s t a t i r a p r e s t a n a k n a s e l j a . B. Bać i ć kor i s t i d v a n a z i v a za n a l a z i š t e : J a v o r i k a i B e r t a . B e r t a j e n a z i v t a l i j a n s k o ga p o r i j e k l a . N a s t a o je 1926. g o d i n e k a d a s u Ta l i j an i , n e s a m o o t o k u , v e ć i

SI. 1 Karta otočja iz 1939. god.

u č i t avo j I s t r i p r o m i j e n i l i n a z i v e , a J a v o r i k a j e n a š p r v i h r v a t s k i p o s l i j e r a t n i naz iv .

N a đ e n i m a t e r i j a l ovog i s t r až ivan j a n i j e j o š p u b l i c i r a n , al i je u z d o z v o l u a u t o r a i p o n j e g o v i m p r e d a v a n j i m a 1 , d j e l o m i č n o o b r a đ e n u n e k o l i k o i z d a n j a . G o d i š n j i m o b i l a s k o m a r h e o l o š k i h l o k a l i t e t a b r i j u n s k o g a r h i p e l a g a u ve l jač i 1973. g o d i n e p r i m i j e ć e n o je d a j e n a p o d r u č j u r t a G r o m a č e s t r o j n o u z i m a n a z e m l j a u n e p o s r e d n o j b l i z in i n e o l i t i č k o g n a s e l j a . K i š o m n a t o p l j e n i profi l i p r i m a r n e c r v e n i c e , p r i k a z a l i s u u svo j im s t i j e n a m a , p e t t a m n i h t u p o j a j a s t i h p ro f i l a s m a t e r i j a l n i m o s t a c i m a . U t o v a r i v a č e m u n i š t e n a p o v r š i n a od 2 0 0 m 2 s a s o b o m j e o d n i j e l a m a t e r i j a l n e n a l a z e te p o v r š i n e i oko 65 % n a l a z a o t k r i v e n i h j a m a . U s r p n j u i s te g o d i n e o t k r i v e n e s u još če t i r i j a m e , t a k o đ e r o š t e ć e n e s t r o j e m . Z a š t i t n i m z a h v a t o m i s t r a ž e n e s u ove j a m e , a t e r e n s k a d o k u m e n t a c i j a i m a t e r i j a l n i n a l a z i p r o s l i j e đ e n i su u A r h e o l o š k i m u z e j I s t re u Pul i n a da l jn ju o b r a d u . Ova n o v a o t k r i ć a i n i c i r a l a s u i s t r a ž i v a č k e r a d o v e 1981 . g o d i n e ko je v o d e B. Baćić , K. Mihov i l i ć i A. Vi tasović . Radov i se i z v o d e n a d v a m j e s t a i t r a j u m j e s e c d a n a , n a k o n č e g a se p r e k i d a j u z b o g o b v e z a i n e d o s t a t k a s r e d s t a v a . Slojevi su i s t r a ž e n i v e r t i k a l n o u d u b i n i od 2 do 3 c m . N a l a z e s v a k o g i s t r a ž e n o g s loja p r a t i t e h n i č k a d o k u m e n t a c i j a i p o d m r e ž o m i s t r a ž i v a n o g t e r e n a o t k r i v e n o j e n e k o l i k o s t a m b e n i h o b j e k a t a i v a t r i s t a . S a m o je j e d a n s t a m b e n i o b j e k a t i s t r a ž e n i d o k u m e n t i r a n d o d u b i n e 0,50 m . P re tpos t av l j a se d a je d n o o b j e k t a n a d u b i n i od 1,15 m , d a k l e va l ja lo bi i s t raž i t i još 0,65 m k u l t u r n o g s loja i d o ć i n a n a l a z e p r v i h p o č e t a k a o b i t a v a n j a čov jeka n a p r o s t o r u G r o m a č e .

D e t e r m i n a c i j o m o t o č k i h n a z i v a 1955 . g o d i n e , o t o k Sa l ine , B e r t a ili J a v o r i k a , d o b i v a n a z i v r t G r o m a č e , a t i m e i n a š e n a s e l j e .

OPIS NASELJA

Rt G r o m a č e n a l a z i se n a v r h u n a j d u b l j e g o t o č k o g za l j eva (SI. 2) i i m a p o v r š i n u od 3 h e k t a r a . T e r e n s k a k o n f i g u r a c i j a p o k a z u j e b l a g u o s a m -m e t a r s k u u z v i s i n u koja se od j u g o i s t o k a b r ž e i s t r m i j e u z d i ž e od m o r a i l a g a n o p a d a p r e m a z a p a d u . N e p o s r e d n o u z m o r e , n a toj s k o r o r a v n o j p a d i n i , v i š e p r e m a j u g o z a p a d u , n e o l i t i č k i s t a n o v n i c i s u o r g a n i z i r a l i svoje n a s e l j e . P r i r o d n a zaš t i t a m o r a da je n a s e o b i n i s i g u r a n p r o s p e r i t e t i k o n t i n u i t e t u r a zvo ju .

Obl ik , l o k a c i j a i o r g a n i z a c i j a n i s u p o t p u n o j a s n i . D o s a d a š n j i n a l a z i , izvještaj i i p u b l i k a c i j e 2 g o v o r e d a je ovo n a s e l j e a b r a z i j s k i n V d j e l o v a n j e m m o r a p o t p u n o u n i š t e n o . P o t v r d u za to i m a m o i u s o n d a ž n o m i s t r až ivan ju , v r š e n o m 1952. g o d i n e k a d a s u u t v r đ e n i "pos l j edn j i o s t ac i n a l a z i š t a " .

1 В. Baćić, Predavanje Povijesnom društvu Istre, Pula 1976. 2 A. Gnirs, 1925. 3 A. Gnirs, 1925., str. 18, prikazuje podlokavanje terena od strane mora kao abrazijsko.

cS

SI. 2 Gromače - nalazište

Traži t i n a s e l j e (SI. 3 i 4) i loc i ra t i ga u m o r u je o p r a v d a n o j e r n a š e k o p n o god i šn j e p o n i r e 1 m m . P r e m a t o m e rt G r o m a č e i č i t av a r h i p e l a g bili su viši u v r i j e m e n a s t a j a n j a n a s e l j a za 4,5 m e t a r a , a š i r i n u i ob l ik o točja , oč i t ava m o n a t e m e l j u i z o h i p s a o t o k a i o b a l n o g p o d r u č j a 4 .

Na l az i iz 1973 . god . koj i su o b r a đ e n i u d a l j n j e m t e k s t u , p r o š i r u j u n a l a z i š n e p o v r š i n e p r e m a s j e v e r o i s t o k u i p r o i z l a z e iz o s a m o t p a d n i h j a m a i j e d n e z g r a d e p o l u z e m u n i č k o g t ipa . Da l j e od ov ih n a l a z a n a l a z i se n o v o l o c i r a n a i n t a k t n a p o v r š i n a v e l i č i n e 2 5 0 0 n r s m a t e r i j a l n i m o s t a c i m a i o b j e k t i m a . S j e v e r n o od ovog p r o s t o r a n a p o v r š i n i od 4 0 0 0 m 2 , p o v r š i n s k i gdje n e m a t r a v e n a l a z e se v e č e ko l i č ine k e r a m i č k i h u l o m a k a . S p o z n a j o m ovih n o v i h v e l i č i n a m o g u ć e j e da j e n a l a z i š t e m n o g o v e ć e p o v r š i n e , a to n a s m o ž e n a v e s t i i n a p o m i s a o d a se o n o r a s p r o s t i r e s j e v e r n i j e i d a m o r e p o d l o k a v a s a m o pe r i f e r i j u na se l j a . U n u t a r n a s e l j a p o z n a t i su p r o s t o r i za n a s t a m b e , s p r e m i š t a i r a d i o n i c e . S t a n o v n i c i G r o m a č a ž ive u o b j e k t i m a z e m u n i č k o g i p o l u z e m u n i č k o g t ipa š to p o k a z u j e o b j e k a t " J a m a I". N a d z e m n i d io s t a m b e n o g p r o s t o r a j e i s p r e p l e t e n p r u ć e m i ob l j ep l j en s m j e s o m c r v e n e i l ovače o p l e m e n j e n o m s u h o m t r a v o m . O v a k v a zaš t i t a o b j e k t a od a t m o s f e r s k i h u t j eca ja vr lo j e r a s p r o s t r a n j e n a i p o s t o j a n a .

" J a m a I" j e i s t r a ž e n a s i s t e m a t s k i , u če t i r i s lo ja . T l o c r t j e s k o r o p r a v i l n a e l i p sa 2 ,25 х 1,85 m , i u k o p a n a je u p r i m a r n u c r v e n i c u 1,15 m . U n u t a r ovog p r o s t o r a , n a đ e n a je v e ć a ko l i č ina k e r a m i č k i h i k o š t a n i h f r a g m e n a t a , v e ć i h k a m e n i h v a l u t a k a s t r a g o v i m a p a l j e n j a i o s t ac i k u ć n o g l i jepa . B o g a t s t v o m a t e r i j a l n i h n a l a z a i v a t r i š t e k o j e s e i z d v a j a n a v e ć i m s p a l j e n i m k a m e n i m v a l u c i m a n a d u b i n i od 0,95 m t e p r i s u s t v o k u ć n o g l i jepa , da je " J a m i I" funkc i ju s t a m b e n o g p r o s t o r a p o l u z e m u n i č k o g t ipa . Ž ivot u o v o m p r o s t o r u i m a i j e d n u p r a z n i n u , k o j u p o k a z u j e profi l t a m n e , go tovo c r n e z e m l j e deb l j i ne 6 c m b e z m a t e r i j a l n i h o s t a t a k a n a d u b i n i od 0,50 m . P r i v r e m e n i p r e k i d ž ivota u p o l u z e m u n i c i m o ž e biti p o s l j e d i c a p r o p a d a n j a s l a m n a t o g k r o v a , deb l j eg n a s t o r a ili n e č e g s l i čnog , p r i j e n e g o n a s i l n i p r e k i d .

" J a m e IV, i I I I - I I I a " s v o j i m o b l i k o m , p o l o ž a j e m i m a t e r i j a l o m p r i b l i ž a v a j u se s t a m b e n o m ob j ek tu . Rad i n j i h o v o g v e l i k o g u n i š t e n j a m e h a n i č k i m u z i m a n j e m z e m l j e i n e m o g u ć n o s t i s i s t e m a t s k o g i s t r až ivan j a (p l i tke i p r e s j e č e n e lop ice ) o b r a đ e n e s u k a o j a m s k i n a l a z i .

Pos l i je j e d n o g v e ć e g n e v r e m e n a , u k o m p a k t n o j c r v e n i c i , G n i r s o t k r i v a t upo j a j a s t i profi l š i r i n e 1,10 m i d u b i n e 1,50 m i s p u n j e n k u l t u r n i m s l o j e v i m a i m a t e r i j a l o m .

4 Osnova za prikazivanje arhipelaga Brijuni je austrijska karta s izohipsama otoka i priobalnog područja, Brionische Inseln.

P r o u č a v a n j e m n a l a z a , p r v e n s t v e n o k u ć n o g l i j epa i ž i t a r i c a , o v a s t r u k t u r a d o b i v a n a z i v n a s e l j e n e z e m u n i c e ' . P o z n a v a j u ć i t l o c r t e n o v o o t k r i v e n i h o b j e k a t a d o l a z i m o do z a k l j u č k a d a j e ovaj o b j e k a t m o g a o bit i u z p o z n a t u š i r i n u d u g a č a k s v e g a 1,10 ili 1,35 m k r u ž n o g ili e l i p s a s t o g ob l ika . D u b i n a od 1,50 m i ova m a l a p o v r š i n a od p r i b l i ž n o 1,1 m 2 da ju s v a k a k o p r e m a l i p r o s t o r za s t a m b e n i o b j e k a t . N a l a z k u ć n o g l i jepa sa t r a g o v i m a u k a z u j e i n a n a d z e m n u g r a d n j u . Veće k o l i č i n e k a r b o n i z i r a n o g ži ta u p rof i lu " E " deb l j ine 8-10 c m 6 i č v r s t a i n e p r o p u s n a n a d z e m n a g r a d n j a da je o v o m ob jek tu funkc i ju s p r e m i š t a .

O p o s t o j a n j u r a d i o n i c e 7 za i z r a d u k a m e n o g o r u ž j a i o r u đ a , govor i ve l ik i b ro j o d b o j a k a . Ar tefakt i od k r e m e n a i k v a r c a koj i s e n a l a z e u v e l i k i m k o l i č i n a m a , s a s to j e se iz g o t o v i h i p o l u g o t o v i h p r e d m e t a i o d b o j a k a r a z n i h boja . Gotovi p r o i z v o d i s u r i j eđ i i z a v i d n o o b r a đ e n i g l a č a n j e m i r e t u š i r a n j e m .

OPIS NALAZIŠTA

N e p o s r e d n o u b l iz in i v e ć p o z n a t o g n e o l i t i č k o g n a l a z i š t a n a r t u G r o m a č e u ve l j ač i 1973. g o d i n e s t r o jno se k o p a l a z e m l j a . O d n o š e n j e m z e m l j e n a s t a l a j e n a t e r e n u p r a v i l n o u s j e č e n a u d u b i n a u p r i m a r n o j c r v e n i ci ko ja s e p r o t e ž e u p r a v c u j u g o i s t o k - s j e v e r o z a p a d (SI. 5) . D i m e n z i j e u s j e k a s u 7 ,20x19 ,00 m , a d u b i n a se k r e ć e o d 0,00 n a j u g o i s t o k u do 1,20 m n a s j e v e r o z a p a d u , a i s k o p n a p o j e d i n i m d i j e l o v i m a d o p i r e do ž ive s t i j ene . N a s r e d i n i s j e v e r o z a p a d n e s t r a n e u i s k o p se u v l a č i n e t a k n u t i z e m l j a n i b lok d u ž i n e 5,00 m i š i r i ne 1,90 m . U r a v n o u s j e č e n i m s t i j e n a m a n a l a z i se p e t prof i la t u p o j a j a s t o g ob l ika (SI. 6) ko j i s u l a k o uočl j iv i , j e r svo j im s a d r ž a j e m , t a m n o k u l t u r n i m s l o j e v i m a , v id l j ivo se i s t i č u u p ro f i l u c r v e n i c e . M j e s t o n a l a z a k u l t u r n i h s lo jeva n a z i v a m o j a m a I, la , II, III i Ш а . U l ipn ju i s te g o d i n e n a s t a v k o m u z i m a n j a z e m l j e sa t og p o d r u č j a o t k r i v e n e s u još j a m a IV, V, VI i VII (SI.5). Po o t k r i v a n j u ov ih j a m a p r e k i d a se odvoz z e m l j e r a d i z a š t i t e loka l i t e ta . Sve s u j a m e o š t e ć e n e s t r o j e m o s i m j a m e VII. O š t e ć e n o s t s e k r e ć e od 20 do 7 5 % š to zav i s i o p o l o ž a j u j a m a i z a h v a t u u t o v a r i v a č a . P r e g l e d o m m j e s t a n a ko je s e voz i l a z e m l j a i m a n j i m p r e k o p a v a n j e m , u s p j e l o s e s a č u v a t i još d o s t a k e r a m i č k i h , k o š t a n i h i k a m e n i h u l o m a k a te k u ć i c a p u ž e v a i škol jki . Z b o g n e p o z n a v a n j a m j e s t a n a l a z a ovaj m a t e r i j a l n i j e p r i d o d a t n i t i j e d n o m j a m s k o m n a l a z u .

5 A. Gnirs, 1925., str. 19. Tupojajasti profil 1,10x1,00x1,590 m ispunjen kulturnim slojem, zove zemunica. 6 A. Gnirs, 1925., str. 18. 7 A. Gnirs, 1925., str. 18, 19 i B. Baćie govore o kamenim odbojeima i radioniei.

SI. 5 Tlocrt nalaza jama iz 1973. god.

JAMA I

P r e d s t a v l j a s t a m b e n i o b j e k a t p o l u z e m u n i č k o g t ipa (SI. 5 ) . N a s t a m b a je e l i p s a s t o g o b l i k a , i m a d i m e n z i j e 2 ,25x1,85 m , u k o p a n a je u p r i m a r n u c r v e n i c u 1,15 m . N a l a z i se n a j u g o z a p a d u , s i s k o p o m o k r e n u t i m p r e m a s j e v e r o i s t o k u . S t r o j n i m r a d o m u n i š t e n o je 0,40 m j a m e p o dužo j osi i t a k o je n a s t i j e n a m a i s k o p a o s t a o tupo ja ja s t i profi l s m a t e r i j a l n i m o s t a c i m a š i r i ne 1,75 m i d u b i n e 1,00 m . Ob jek t je i s t r a ž e n u če t i r i s loja .

I. sloj i s t r a ž e n j e u v i s in i od 0,30 m , a 0,20 m e t a r a p r e d s t a v l j a h u m u s n i i s u b h u m u s n i sloj c r v e n o s i v e r a s t r e s i t e z e m l j e ko ja se u k l a p a u o s t a l u s t ra t ig ra f i ju p rof i l a . I s p o d s u b h u m u s n o g sloja n a đ e n e s u v e ć e k o l i č i n e k e r a m i č k i h u l o m a k a . Veći i n t e n z i t e t n a l a z a u toj r a v n i n i m o ž e m o p r i p i s a t i k u l t u r n o m s lo ju . U n u t a r o v o g a s loja n i je bi lo k a m e n j a . Sloj se sas to j i od c r v e n o s i v e z e m l j e , k o j a p r e m a d n u t a m n i i u s eb i s a d r ž i m a t e r i j a l n e o s t a t k e . Svo j im k o l o r i t o m s a d r ž i n a i s k o p a se i zdva j a iz p r i m a r n e c r v e n i c e , n a d u b i n i od 0,30 m i da l je da je n a s t a m b i e l i p s o i d n i obl ik , či je s u d i m e n z i j e s a d a 2 ,15x1 ,75 m (SI. 5 i 6) .

II. sloj (30-65 c m ) i s t r a ž e n je u v is in i od 35 c m i k o m p l e t n o se n a l a z i u k u l t u r n o m s lo ju , koj i č in i s iva go tovo c r n a z e m l j a . N a l a z p r e d s t a v l j a j u k e r a m i č k i u l o m c i p o s u d a r a z n i h v e l i č i n a , z e m l j a n i l i j e p a k t e k o s t i d o m a ć i h i d ivl j ih ž ivo t in ja . Veće i m a n j e k a m e n j e n e p r a v i l n a o b l i k a i s i t n i

p r e s j e k a - a mj 1:200

p res jek b - b mj 1 : 2 0 0

•ШШПШШШПШШШ

pres jek c - c mj 1:200

тшшшљштпштћ

humus - subhumus

subhumus-kultu. sloj

kulturni sloj

zemlja - crvenica

SI. 6 Presjek nalazišta iz 1973. god.

m o r s k i v a l u c i s v o j o m d i spoz i c i j om n i s u u p u ć i v a l i n a n i k a k v u f u n k c i o n a l nos t . U n u t a r o v o g a sloja n a d u b i n i od 0,50 m n a l a z i s e t a n k i profil t a m n o c r n e z e m l j e deb l j i ne 0,06 m , b e z m a t e r i j a l n i h n a l a z a , koji u k a z u j e n a j e d a n k r a ć i p r e k i d u ž ivo tu n a s t a m b e . N a s t a l i t l oc r t n a d n u i s k o p a n e j a m e i m a d i m e n z i j e 2 ,00x1,65 m i e l i p s a s t a j e o b l i k a (SI. 5 i 6) .

III. sloj (65-100 c m ) t a k o đ e r j e i s t r a ž e n u v i s in i o d 35 c m . U k u p n a d u b i n a i s k o p a i znos i 1,00 m ispod p o v r š i n e t e r e n a i n a toj d u b i n i n a st i jeni u s j e k a p r e s j e k a z a v r š a v a k u l t u r n i s loj . M a t e r i j a l n i n a l a z i i d e n t i č n i su p r e t h o d n u sloju, s r a z l i k o m što se n a d u b i n i od 95 c m n a v e ć e m k a m e n o m v a l u t k u m o g l o uoč i t i va t r i š t e . I s k o p o m ovog sloja e l i p sa s t i obl ik j a m e p o s t e p e n o p r e l a z i u k r u ž n i , koji n a d n u i s k o p a i m a p r o m j e r 1,50 m (SI. 5 i 6) .

IV. sloj ( 100 -115 c m ) i s t r a ž e n j e u v i s in i od 15 c m u l u č n o m o p s e g u . P r o s t o r j e i s p u n j e n t a m n o s i v o m , go tovo c r n o m z e m l j o m , u kojoj s e n a l a z e u l o m c i k e r a m i k e , kos t i , z u b i v e p r a , k o š t a n i š i l jc i i p o k o j i u l o m a k z e m l j a n o g l i j epa . K a m e n i n a l a z i u o v o m s lo ju s u r i j e tk i a sač in j ava ju ih t r i v e ć a v a l u t k a s t r a g o v i m a pa l j en j a (SI. 5 i 6 ) .

JAMA Ia

J a m a s e n a l a z i n a s j e v e r o i s t o k u , s i s k o p o m o k r e n u t i m p r e m a j u g o z a p a d u (SI. 5 i 6 ) . Vidljiv tupo ja ja s t i prof i l n a s t i jen i i s k o p a s m a t e r i j a l n i m

o s t a c i m a je v e l i č i n e 0,95 m n a r a z i n i p o v r š i n e t e r e n a i d o p i r e do 0,58 m u d u b i n u u s j e k a . O s t a t a k j a m e od 0,46 m lop t a s to z a d i r e u t e r e n , i u g o r n j e m se d i je lu sas to j i iz h u m u s a i s u b h u m u s a , a u d o n j e m d i je lu iz t a m n o s i v e , go tovo c r n e z e m l j e (SI. 6) . S t r o j e m je u n i š t e n o 5 0 % j a m e Ia, a o s t a t a k j e i s t r a ž e n u j e d n o m z a h v a t u . U n u t a r ovog k u l t u r n o g s loja n a đ e n o je 85 u l o m a k a k e r a m i k e , k o s t i i k a m e n j a .

JAMA II

J a m a j e l o c i r a n a n a j u g o z a p a d u , s i s k o p o m o k r e n u t i m p r e m a s j e v e r o i s t o k u (SI. 5 ) . Tupo ja ja s t i profi l n a s t i j en i u s j e k a v e l i č i n e j e 1,70x0,60 m i p r o š i r u j e se l op t a s to u t e r e n za 0,46 m . J a m a je u k o p a n a u i n t a k t n o j c r v e n i c i i s t r o j e m je u n i š t e n o 7 5 % p o v r š i n e i n a l a z a j a m e II.

K u l t u r n i sloj s a č i n j a v a s iva go tovo c r n a z e m l j a sa m a t e r i j a l n i m o s t a c i m a , koj i s e s a s t o j e iz 95 u l o m a k a k a m e n a , kos t i i k e r a m i k e .

JAMA III

N a l a z i se n a s j e v e r o i s t o č n o j s t i jeni i s p u š t e n o g z e m l j a n o g b l o k a koj i p r o d i r e u i s k o p (SI. 5 ) . Profil n a s t i jeni i s k o p a je t u p o j a j a s t o g ob l ika i i m a d i m e n z i j e 0 ,50x0 ,60 m , i e l i p s a s t o se p r o š i r u j e u t e r e n z a 0,60 m . U n u t a r k u l t u r n o g s loja j a m e n a đ e n je 121 u l o m a k k e r a m i k e , kos t i , k a m e n a i z e m l j a n o g l i j epa . R a d o m s t ro ja u n i š t e n o je 6 0 % p o v r š i n e j a m e III.

JAMA Ш а

N a l a z i se n a s u p r o t prof i la j a m e III. M e đ u s o b n o s u u d a l j e n e 2,5 m (SI. 5) , s t o g a pos to j i m o g u ć n o s t d a su J a m a III i J a m a Ш а bi le j e d a n j e d i n s t v e n o b j e k a t . M e đ u t i m , z b o g k o m p l e t n e u n i š t e n o s t i m e đ u p r o s t o r a i z m e đ u s a č u v a n i h l u k o v a j a m a , to se n e m o ž e tv rd i t i sa s i g u r n o š ć u . D i m e n z i j e t u p o j a j a s t o g prof i la s u 1,36x0,38 m , a J a m a Ш а se e l i p s a s t o š i r i u t e r e n z a 0,44 m . N a l a z j a m e s a č i n j a v a 129 u l o m a k a , k e r a m i k e , k o s t i , k a m e n a i z e m n o g l i j epa koj i s u n a đ e n i u t a m n o s i v o j , g o t o v o c rno j z e m l j i . R a d o m s t ro j a u n i š t e n o j e 7 5 % J a m e Ш а , p r e t p o s t a v i m o li d a j e j a m a k r u ž n o g ili e l i p s a s t o g t l oc r t a .

JAMA IV

O t k r i v e n a j e n a d u b i n i od 0,60 m i s p o d p o v r š i n e t e r e n a i n a l a z i se 6,20 m j u ž n i j e od J a m e I (SI. 5 ) . Tupoja jas t i profi l j a m e n a s t i jeni i s k o p a v e l i č i n e j e 1,20 m i s p u š t a se 0,56 m u d u b i n u n o v o n a s t a l o g u s j e k a . O s t a t a k

j a m e od 0,60 m l o p t a s t o se o m e đ u j e u p r i m a r n o j c r v e n i c i . U n u t r a š n j o s t j a m e sas to j i s e iz t a m n o s i v e , s k r o z c r n e z e m l j e , u kojoj j e n a đ e n o 350 u l o m a k a m a t e r i j a l n i h o s t a t a k a k e r a m i k e , k o s t i , ško l jk i , k a m e n j a i k u ć n o g l i jepa. J a m a IV i z u z e t n o je u n i š t e n a s t r o j n i m r a d o m , 8 0 % .

JAMA V

N a đ e n a j e n a s t a v k o m u z i m a n j a z e m l j e i u d a l j e n a j e 3,55 m od J a m e Ia u p r a v c u s j e v e r o z a p a d (SI. 5 ) . Tupo ja jas t i prof i l j a m e n a s t i jen i u s j e k a i m a d i m e n z i j e 1,60x0,50 m i e l ip sas to se p r o š i r u j e u t e r e n 0,80 m . Nas t a l i profil ( r a d o m s t ro j a ) , p o k a z u j e d a se go rn j i d io j a m e sas to j i iz h u m u s a i s u b h u m u s a , a don j i iz s ive , go tovo c r n e z e m l j e u kojoj j e n a đ e n o 2 6 7 u l o m a k a k e r a m i k e , kos t i ju , k a m e n a i škol jk i . J a m a V i s t r a ž e n a je u j e d n o m z a h v a t u , a 5 0 % n j e n e p o v r š i n e u n i š t e n o j e r a d o m s t ro ja .

JAMA VI

N a l a z i se i s t o č n o od J a m e Ia, a u d a l j e n a j e od n j e 1,75 m (SI. 5 ) . Vis ina prof i la j a m e i z n o s i s a m o 0,10 m d o k j e d u ž i n a p r e s j e k a 0,80 m . J a m a s e š ir i 0,20 m u t e r e n i n a l a z i se k o m p l e t n o u h u m u s n o m s lo ju koji je n a m j e s t u j a m e t a m n i j e b o j e i v i z u a l n o izdvaja j a m u iz t og s lo ja . S t r o j e m j e u n i š t e n o 7 5 % J a m e VT i n a t o m m a l o m p o v r š i n s k o m p r o s t o r u n a đ e n o je 95 u l o m a k a kos t i , k a m e n j a , škol jki i k e r a m i k e .

JAMA VII

J a m a VII (SI. 5) p r eds t av l j a j e d i n u c j e l i n u k o j u s t ro j n i j e oš t e t io . N a l a z i se 4 ,50 m s j e v e r n i j e od j a m e Ш а , u z s a m u s o n d u iz 1952 . g o d i n e . K r u ž n o g je o b l i k a p r o m j e r a 2,00 m , u k o p a n a u p r i m a r n u c r v e n i c u 0,50 m . U n u t a r k u l t u r n o g s loja n a đ e n o je d o s t a k e r a m i č k i h i k o š t a n i h u l o m a k a te v e ć a k o l i č i n a k a m e n i h v a l u t a k a s t r a g o v i m a p a l j e n j a .

Sve n a v e d e n e j a m e s u u k o p a n e u i n t a k t n u c r v e n i c u . I z n a d n j ih se n a l a z i od 0,10 d o 0,20 m d e b e o sloj h u m u s n e i s u b h u m u s n e z e m l j e , koji j e n a p o d r u č j u j a m a t a m n i j e bo je i u njoj se n a l a z e m a t e r i j a l n i o s t ac i . U p r o š l o s t i j e o b r a d o m tla m a t e r i j a l n a n a v e d e n o j d u b i n i p r i o r a n j u i m a o d i s l o k a c i j u l i jevo ili d e s n o za 20 c m , o d n o s n o v r a ć a o s e n a p o d r u č j e j a m e . Z a š t i t n i m i s k o p a v a n j e m o s t a t a k a j a m a , z b o g o š t e ć e n o s t i n i s u d e t a l j n o d o k u m e n t i r a n e , o s i m s t ra t igraf i je p r v o g s lo ja i c r v e n i c e d o k se s t r a t ig ra f i -j a m a t e r i j a l a i n a l a z a m o ž e oči ta t i s a m o n a J a m i I k o j a j e i s k o p a n a i d o k u m e n t i r a n a k r o z če t i r i s loja.

POKRETNI INVENTAR

Rad i bo l j eg s a g l e d a v a n j a b r i j u n s k e m a t e r i j a l n e k u l t u r e , u z o b r a d u p o k r e t n o g i n v e n t a r a n a đ e n o g 1973. g o d i n e , kor i s t i t ć e se d o s a d p o z n a t , al i n e o b r a đ e n i n e o b j a v l j e n m a t e r i j a l , u t a k s a t i v n o m o p i s u ob l ika , o r n a m e n t ike i funkc i j e p o j e d i n i h p r e d m e t a . Is to t ako osvjež i t će se i o b r a d i t i n e k e p r e d m e t e k o j e G n i r s s p o m i n j e r a d i r a s p r a v e u k r o n o l o g i j i i da tac i j i . Zaš t i t n i r a d o v i t i j e k o m 1973. g o d i n e dal i s u dos t a r a z n o v r s n o g m a t e r i j a l a , d e k o r a t i v n e i p r a k t i č n e p r i r o d e . P r e d m e t i i u l o m c i i z r a đ e n i s u od kos t i , r o g o v i n e , k a m e n j a i g l i n e sa i b e z k v a r c n o g p i j e s k a ( k e r a m i k a ) t e se n a t e m e l j u tog r e p r o d u k c i j s k o g m a t e r i j a l a o b r a đ u j e p o k r e t n i i n v e n t a r .

KOŠTANI P R E D M E T I

Obi l je k o š t a n i h o s t a t a k a u n u t a r j a m a sad rž i m a l i b ro j k o š t a n i h p r e d m e t a u p o t r e b n e n a m j e n e . C i j e p a n j e m c jevas t ih kos t i j u p o d u ž i n i d o b i v a se o s n o v n a s i r o v i n a (T. I, 3 ,4,5) , ili bol je r e č e n o , p o l u p r o i z v o d za i z r a d u o r u ž ja i o r u đ a od ko j ih s e n e k i i b e z da l jn je o b r a d e m o g u kor i s t i t i . Šila (T. 1,1,2) s u n a s t a l a g l a đ e n j e m s a m o d o n j e g di je la u l o m a k a c j e v a n i c e i p o k a z u j u d a j e u u p o t r e b i b io s a m o zaš i l j en i v r š a k , dok go rn j i d io os ta je n e o b r a đ e n , o d n o s n o n i j e k o r i š t e n .

G lad i l i c e se i z r a đ u j u iz d e b e l i h (T. I, 6,7) i t a n k i h (T. I, 8,10) o d c j e p a -k a c j e v a n i č n i h kos t i ju . N a r o č i t o j e fino o b r a đ e n a g l ad i l i ca (T. I, 7) , ko ja s luž i z a g l a č a n j e š i r i h p o v r š i n a . P r e d m e t T. I, 6 p r e d s t a v l j a š i r o k u g l a d i l i c u n a kojoj se z o r n o o č i t a v a j u t r i od če t i r i u d a r c a o š t r i m p r e d m e t o m , če tv r t i u d a r a c p r e l o m i o j e p r e d m e t i odvoj io v r h g l ad i l i c e . M e đ u p r e d m e t e z a g l a č a n j e t r e b a sv r s t a t i i u l o m a k kos t i (T. I, 10), koj i i m a g l a d b e n u p o v r š i n u l o p t a s t o g o b l i k a . U p o t r e b n i p r e d m e t (T. I, 11) i z r a đ e n j e iz č i t ave c j e v a s t e kos t i ko j a j e n a j e d n o j s t r a n i o š t e ć e n a , a n a d r u g o j o b r a đ e n a s p r a v i l n i m u s j e k o m k o n u s n o g t r o k u t a . D e t e r m i n a c i j a u p o t r e b n e funkc i j e ovog p r e d m e t a z a s a d j e s a m o o k v i r n a , z b o g o š t e ć e n o s t i d r u g o g a d i je la , d o k go rn j i dio u k a z u j e n a m o t o v i l o . M e đ u a l a t i m a se n a l a z i i r u č n i k o p a č (T. I, 9 ) , koj i j e k o n u s n o g o b l i k a i i m a u m j e t n o o b r a đ e n e u d u b i n e za p f i j an j an je p r s t i ju . O v o m o b r a d o m a l a t k a s i g u r n o lež i u r u c i i o m o g u ć a v a k o p a n j e i u t v r d o m t e r e n u . P r e d m e t T. I, 14 j e če l jus t r i b e , a d e s e t a k k o š t a n i h n a l a z a - T. I, 12 (od k r u p n i j e i s i tn i j e divl jači) i m a p r i r o d n i z a v r š e t a k z g l o b a u o b l i k u ž iga s j e d v a p r i m j e t n i m l j u d s k i m d j e l o v a n j e m . Si tn i ja d o r a d a i o r n a m e n t koji n a s t a j e p r i t i s k o m p r e d m e t a m o ž e ove n a l a z e sv r s t a t i u p i n t a d e r e p r i r o d n o g t ipa . M e đ u k o š t a n e n a l a z e n a s e l j a G r o m a č e još s p a d a j u i m l a đ i n a l a z i k a o š to s u r u č n i češa l j i v i še ob l ika k o š t a n i h i g a l a 8 . P o z n a t e s u

8 A. Gnirs, 1925., str. 21, sl.8.

v e s l a s t e ig le (T. XIV, 3), ig le s p r o b u š e n o m č e t v r t a s t o m g l a v o m (T. XIV, 2,5) i ig le s p r o b u š e n o m p r o d u ž e n o m k o n i č n o m g l a v o m (T. XIV, 4 ) . Uz o s n o v n u s v r h u ov ih i ga l a o n e n a m a t a n j e m ni t i ili l i ke m o g u p o s t a t i i k o p č e . Češa l j (T. XIV, 1) j e i z r a đ e n od r o g a j e l e n a t e h n i k o m p i l j en ja i p r i k a z u j e n a m p o s l j e d n j u u p o t r e b n u funkc i ju k o š t a n i h p r e d m e t a i p r i b o r a u n a s e l j u G r o m a č e .

KAMENI MATERIJAL

Po p r i j a š n j i m r a d o v i m a 9 i i zv j e š t a j ima 1 0 p o z n a t o j e d a n a s e l j e G r o m a č e i m a r a d i o n i c u z a p r o i z v o d n j u k a m e n o g o r u ž j a i o r u đ a . M a t e r i j a l za i z r a d u k a m e n i h p r e d m e t a je d o n e s e n iz s j e v e r n o g b a z e n a J a d r a n s k o g m o r a , o d n o s n o p r v e n s t v e n o se ko r i s t io k a m e n k o j e g n a n o s e r i j e k a Soča i Po. P o t v r d a za i m p o r t k a m e n e s i r o v i n e iz p o d r u č j a a l p s k i h r i j eka , leži u i d e n t i čnos t i t ih m a t e r i j a l a i geo loško j p o t v r d i d a taj m a t e r i j a l n a B r i j u n i m a n e pos to j i " . D o m a ć i m a t e r i j a l se kor i s t i za i z r a d u g l ad i l i ca , g r i j ača i b r u s e v a . N a š i m z a š t i t n i m r a d o v i m a o t k r i v e n o je v r l o m a l o p r e d m e t a i z r a đ e n i h iz k v a r c a i k r e m e n a , p u n o o d l j u s a k a i s r a z m j e r n o m n o g o p r o d u k a t a iz v a p n e n c a . Najbrojni j i su grijači'- ' koj i s u i z r a đ e n i iz v e ć i h k a m e n i h v a l u t a k a d u ž i n e 1 0 - 2 0 c m , a deb l j i na v a r i r a i z m e đ u 3 i 4 c m .

Gr i jač i se k o r i s t e za p e č e n j e škol jk i , r i b e i m e s a . Svi gr i jač i , z b o g svoje funkc i je i m a j u j a č e i s lab i je t r a g o v e p a l j e n j a . Gr i j ač i ko j i s u j a č e o b u h v a ć e n i v a t r o m i n a t o p l j e n i s o k o v i m a p r i p e č e n j u , su t a m n i j e boje i p o k a z u j u v e ć u č v r s t o ć u i a k o s u od v a p n e n c a 1 5 . M e đ u i z r a đ e v i n e od v a p n e n c a t r e b a ub ro j i t i i p r i v j e sak (T. II, 3) koj i j e m o g a o s luž i t i i k a o amaj l i j a . O š t e ć e n a v a p n e n a s t a j e z i č a s t a s j ek i r a (T. II, 4) p o k a z u j e d a se za i z r a d u č v r š ć e g o r u ž j a kor i s t i i d o m a ć i m a t e r i j a l . M e đ u p r e d m e t e koji su i z r a đ e n i od a u t o h t o n o g m a t e r i j a l a s p a d a j u i b r u s e v i (T. I, 1,2) r az l i č i t i h ob l i ka i d i m e n z i j a . E v i d e n t n i s u b r u s e v i iz t v r đ e g v a p n e n c a i p j e š č a r a k o j i m a se v e ć i n o m o b r a đ u j u k o š t a n i p r e d m e t i . G r u b a o b r a d a p r e d m e t a d o b i v a se b r u š e n j e m p j e š č a r o m , a p o l i r a se n a n e š t o t v r đ e m k a m e n o m b r u s u . M a l o b r o j n i a r t e f a k t i iz k a m e n a i k v a r c a , p r e d s t a v l j e n i s u s n e k o l i k o r a z n o l ik ih s t r u g a l i c a k o j e n a l a z i m o u i o k o j a m a . S t r u g a l i c a T. II, 13 i m a n a s eb i u d u b l j e n j e z a l a k š e s t r u g a n j e kos t i ju i d r u g i h p o m a g a l a . Uz te n a l a z e

9 A. Gnirs, Karlsbad 1925. 10 B. Baćić predavanje Povijesnom društvu Istre, Pula 1976. 11 Geološka istraživanja Briona i južne Istre, Geološki zavod Zagreb 1965. 12 A. Benae, 1952, opisuje grijače za pečenje mesa i kuhanje. 13 Valutak-grijač, od djelovanja vatre i izlučenih toplih supstanci koje se odvajaju pri pečenju mijenja

izgled. Dakle, valutak na prvi pogled i opip pokazuje čvrstoću i finoću čvrstih stijena, a u stvari je vapnenac.

n a đ e n o j e d o s t a k a m e n i h i k v a r c n i h o d l j u s a k a r a z n i h boja . Sl ika k a m e n o g o r u ž j a i o r u đ a n a s e l j a G r o m a č e n a d o p u n j a v a se s

d o s a d p o z n a t i m k a m e n i m n a l a z i m a . I on i su p r e d s t a v l j e n i s d v a d e s e t a k r a z n o v r s n i h n o ž e v a , s to t in jak s t r u g a l i c a i t i s u ć a m a o d b o j a k a 1 4 . T a k o đ e r j e p o z n a t a j e z i č a s t a s j e k i r a i p r o b u š e n i č e k i ć 1 5 ko j i s u i z g l a č a n i do v i s o k o g sjaja. K a m e n e s t r i j e l i ce n a s e l j a Br i jun i i d u od t m a s t i h do ob l ika l a s t i n o g r e p a 1 6 . O v o m d o p u n o m i n a l a s k o m ž rvn ja 1 7 , te p o s l j e d n j i m n a l a z o m n o ž a , n e k o l i k o s t r i j e l i ca i o d b o j a k a u p o t p u n j u j e se s l ika k a m e n o g o r u ž j a i o r u đ a u n a s e l j u G r o m a č e n a B r i j u n i m a .

KERAMIČKI MATERIJAL

Najvažn i j i n a l a z i iz n a s e l j a G r o m a č e p r i p a d a j u k e r a m i c i , o n a j e m n o g o b r o j n a i p r u ž a v r i j e d a n d o k u m e n t a c i j s k i m a t e r i j a l za t o č n o d a t i r a n j e n a s e l j a k a o i s a g l e d a v a n j e n j e g o v o g o d n o s a p r e m a d r u g i m p r e t h i s t o r i j s k i m n a s e l j i m a i s t a r s k o g p o d n e b l j a . U g l a v n o m s u n a đ e n i v e ć i ili m a n j i f r a g m e n t i r a n i u l o m c i koji su s p a j a n j e m da l i n e k o l i k o p o l o v i č n i h p o s u d a n a t e m e l j u k o j i h se r e k o n s t r u k c i j o m d o b i v a o s n o v n i ob l ik p o s u d e . S k o r o s v u d o s a d a š n j u k e r a m i k u m o ž e m o o z n a č i t i k a o p o s u d e z a s v a k o d n e v n u u p o t r e b u , k a k o p o o b l i c i m a t a k o i p o i z r a d i .

K e r a m i č k i p r o i z v o d i n a s e l j a G r o m a č e i z r a đ e n i s u r u č n o i p e č e n i n a va t r i , i p o r e d t a k v e p r o i z v o d n j e p r o i z v o d i s u č e s t o i z v a n r e d n o f ino o b r a đ e n i t e p o k a z u j u d u g o i s k u s t v o i p r i m j e n u ove p r o i z v o d n j e . O s n o v n a s i r ov ina z a p r o i z v o d n j u j e m a s n a c r v e n i c a kojoj se d o d a j e si tnij i i k r u p n i ji k v a r c n i p i j e s a k , a a k o t oga n e m a o n d a se d o d a j e s i tni j i v a p n e n i g r a n u -lat . D o k g r n č a r i d r u g i h n a s e l j a i m a j u p r o b l e m a s p r o č i š ć a v a n j e m z e m l j e , g r n č a r i n a s e l j a G r o m a č e i m a j u n a d o h v a t r u k e d e b e l e s lo jeve p r o č i š ć e n e m a s n e z e m l j e c r v e n i c e . M i j e š a n j e m z e m l j e s a s i t n i j im i k r u p n i j i m p i j e s k o m d o b i v a se m a s n a s m j e s a iz ko je se i z r a đ u j u v a l j k a s t e t r a k e k o j e se k r u ž n o z a m o t a v a j u , p r i t e ž u i ob l iku ju p r s t i m a d o g o t o v o g p r o i z v o d a . T a k o p r i s u š e n i p r o i z v o d o b l a ž e se s k a š a s t o m z e m l j o m ko ja se p o o b r a d i p e č e s k u p a s p r e d m e t o m .

A n a l i z i r a n j e m v a n j s k i h i u n u t a r n j i h s t i j e n k i n a đ e n i h u l o m a k a u o č a v a m o : g l a č a n u k e r a m i k u , p r e s v u č e n o - s i t n o m e t l i č a s t u , p r e s v u č e n o -i z l i z anu , g r u b u i v r l o g r u b u k e r a m i k u .

14 Kameni materijal nađen početkom stoljeća nestao je tijekom Drugog svjetskog rata. Poznat je samo mali dio koji je A. Gnirs obradio. Nalaz iz 1952. godine, B. Baćić nije obradio, a veliki dio tih nalaza publicirao je N. Petrić, 1979.

15 Neobjavljeni materijal iz Arheološkog muzeja na Brijunima. 16 Kremene strjelice djelomično je obradio A. Gnirs 1925., dok nalaz iz 1952. nije obrađen ali je izložen

na Brijunima. 17 B. Baćić je našao kameni žrvanj. Nalaz nije obrađen i nalazi se u Arheološkom muzeju na Brijunima.

G l a č a n a k e r a m i k a sas to j i s e iz j e z g r e p o s u d e p r e k o ko je j e p r e s v u č e n t a n k i sloj z e m l j e ko j a je g l a d i l i c a m a i z g l a č a n a d o v i s o k o g sjaja (T. III, 1; T. IV, 3; T. V, 1 i T. VII, 7, 9, 12) .

P r e s v u č e n a k e r a m i k a n a s t a j e k a d a se n a j e z g r u p o s u d e pr i j e p e č e n j a po lož i t a n k i sloj z e m l j e koja i s p u n j a v a sve p o r e n a j e z g r i a p o v r š i n a se bolje ili loš i je i z r a v n a r u k o m ili g l a d i l i c a m a (T. III, 2 , 3 , 4 , 5; T. IV. 2 , 3 , 4; T. V, 2 , 3 , 4 i T. VI, 5) .

S i t n o m e t l i č a s t a k e r a m i k a i m a is te p r e d r a d n j e k a o i p r e s v u č e n a s a m o što se i z r a v n a v a n j e p o v r š i n a v r š i s i tno m e t l i č a s t i m p o t e z i m a (T. VI, 1 1 ; T. VIII, 1,8 i T. IX, 3 , 4, 8 ) . T e š k o j e izdvoji t i p r e s v u č e n u i s i t n o m e t l i č a s t u k e r a m i k u j e r j e p o n e k a d go l im o k o m n e m o g u ć e uoč i t i m e t l i č a s t e p o t e z e (T. VIII, 1,8). P r a v i m e t l i č a s t i o r n a m e n t n a s t a j e n a is t i n a č i n k a o i s i tni , s a m o što s e z a o b r a d u upo t r eb l j ava ju č v r š ć a p o m a g a l a koja os tavl ja ju g rub l j e i d u b l j e t r a g o v e . K e r a m i č k i u l o m c i s t a n k i m s l o j e m p r e m a z a , ili s k o r o i z l i z a n o m p r e s v l a k o m (T. VI, 10; T. VII, 9; T. X, 7 i T. XI, 2) p o k a z u j u i z r a v n e s t i j enke n a k o j i m a se d o b r o u o č a v a j u k r u p n i j a i s i tni ja z r n a k v a r -ca . I m a u l o m a k a koji i m a j u debe l i p r e m a z , n o o n j e u p o t r e b o m i p r o p a d a n j e m s k o r o n e s t a o pa se n a s t i j e n k a m a u o č a v a j u p j e š č a n i g r a n u l a t i .

G r u b a s t r u k t u r a u l o m a k a javl ja se k o d s t i j enk i k o j e n i s u p r e s v u č e n e (T. VI, 9 i T. IX, 8 ) . P o v r š i n a os ta je n e r a v n a s d o s t a s i t n ih r u p i c a i p o t p u n o i z r a ž e n i m g r a n u l a t o m , koj i s e sas to j i iz s i t n i j eg i k r u p n o g p i j e s k a , a p o n e k a d s e jav l ja ju i v a p n e n a s t e p r i m j e s e .

Vrlo g r u b a s t r u k t u r a s t i j enk i (T. VIII, 8 i T. X, 6) n a s t a j e k a d a iz t ih n e p r e s v u č e n i h s t i j enk i i s p a d n u već i ili m a n j i k a m e n č i ć i i p i j e sak .

K e r a m i č k i u l o m c i nase l j a G r o m a č e m o g u se r azv r s t a t i p r e m a debl j ini s t i jenke n a t a n k e , uob i ča j ene i d e b e l e . Manj i lonč ić i (T. VII, 6,7,9,10,12) ima ju t a n k e s t i j enke . O n e su i z r a đ e n e iz s k r o z p r o č i š ć e n e zeml j e koja je p o m i j e š a n a sa s i t n im p i j e skom. Obje su s t i j enke p r e s v u č e n e t a n k i m s lo jem zeml j e koja j e c r n o i c r v e n o p e č e n a , i s k o r o uv i j ek z a v i d n o i zg l ačana . Veći dio k e r a m i č k i h p o s u d a m o ž e m o svrstat i u k e r a m i k u s v a k o d n e v n e u p o t r e b e (T. III, 1,2, 3 , 4 , 5 i T. IV, 1,2, 3 ,4 ) a javlja se u s v i m o b l i c i m a i t e h n i k a m a i z r ade .

Veće p o s u d e (T. VIII, 6,9; T. XI, 2 ; T. XII , 6, 9 i T. XIII, 1, 5 , 7) i z r a đ e n e su s d o s t a d e b e l i m s t i j e n k a m a u k o j i m a se u z z e m l j u n a l a z e k r u p n i j i k a m e n č i ć i i p i j e s a k , a i m a i p o s u d a i z r a đ e n i h o d č i s t e z e m l j e . Kod u l o m a k a s p r i m i j e š a n i m k a m e n č i ć i m a i k v a r c i t o m vidl j ivo je da je u v e ć i n i s l uča j eva u n u t a r n j a s t i j enka p o s u d e p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e d o k v a n j s k a os t a j e m a n j e - v i š e g r u b e i z r a d e . N a đ e n o j e n e k o l i k o u l o m a k a i z r a đ e n i h iz č i s t e z e m l j e b e z p r i m j e s a i k o m p l e t n o c r v e n o p e č e n i h .

B u d u ć i d a s e l o n č a r s k i p r o i z v o d i p e k u n a o t v o r e n o j v a t r i v e o m a se r i j e tko d o b i j u p r o i z v o d i j e d n a k o m j e r n o i s p e č e n i s j e d n i m t o n o m n a č i tavoj p o v r š i n i p o s u d e (T. III, 1 ,2 , 3 , 4 , 5) .

Već ina p r o i z v o d a i m a n a s eb i v i še t o n o v a . J e z g r a k e r a m i k e na se l j a G r o m a č e u p r a v i l u j e c r n e bo je , d o k u n u t a r n j a i v a n j s k a s t i j enka p o s u d e m o ž e b i t i c r n a (T. III, 1, 2 , 3 , 4 , 5; T. IV, 1, 2 , i T. V, 1, 2, 3 , 4 ) , c r v e n a (T. IV, 3, 4; T. V. 2 i T. VIII, 5, 7, 9 ) , c r v e n o c r n a (T. X, 7) , c r v e n o s m e đ a (T. VIII, 4 i T. XI, 4 ) , ž u ć k a s t o c r v e n a (T. VI, 2 ) , s m e đ a (T. VI, 1, 9, T. IX, 1; T. X, 10 i Т. XI, 4 , 6) i c r n o s m e đ a (T. VI, 6; T. VII, 1; T. VIII, 1 i Т. X, 4) ž u t o s m e đ a (Т. XIII, 7) i s ivo p e č e n a (T. VII, 3) . Sve ove boje , k a o i bo je s t i j e n k e (npr . c r v e n a , c r n a , c r v e n a ) , n a s t a j u s t v a r a n j e m r a z n i h k e m i j s k i h p r o c e s a p r i p e č e n j u p o s u d a i r azv i j a ju se n a r az l i č i t im t e m p e r a t u r a m a . P r e m a boji n a j z a s t u p l j e n i j a j e c r n o p e č e n a k e r a m i k a - 5 0 % , c r v e n a - 4 0 % i os ta l ih bo ja - 1 0 % . Iz tog p r o i z l a z i da j e k e r a m i k a n a s e l j a G r o m a č e p r e t e ž n o c r n o i c r v e n o p e č e n a .

Obl ic i

O s n o v n i i n v e n t a r p o s u d a u n a s e l j u G r o m a č e č i n e d v a o s n o v n a obl ika : l onc i i zd j e l e . J av l j a ju s e u v iše va r i j an t i a i r a z l i k u j e m o ih p o ob l iku t i jela i u s t i m a p o s u d e . M e đ u n j i m a n a l a z i m o m a n j e l o n č i ć e č e s t o l o p t a s t o g obl i k a i t e r i n e k o j e se m o g u l a k o sv r s t a t i u dub l j e zd je l e ili l o n c e sa š i r o k i m u š ć e m . O s n o v n i obl ic i p o s u d a j e s u : lop tas t i , p o l u l o p t a s t i , ja jol ik i , k o n i č n i , b i k o n i č n i , c i l i n d r i č n i i k o m b i n i r a n i . D o s t a o b l i k a p o s u d a i m a svoje a n a l o g i j e u o b l i c i m a d r u g i h k u l t u r n i h g r u p a o č e m u ć e bi t i v i še r i ječi u k rono log i j i . P r e m a o b l i c i m a ove k e r a m i č k e p o s u d e m o ž e m o r a z v r s t a t i u d o m a ć u p r o d u k c i j u , d o m a ć e p o s u d e koje i m a j u a n a l o g i j e u d r u g i m n a l a z i š t i m a i o b l i k e n a s t a l e p o d d i r e k t n i m u p l i v o m i m p o r t a . Svu k e r a m i č k u p r o i z v o d n j u o b r a d i t ć e m o p o s l j e d e ć i m c j e l i n a m a : lonc i , zd je le , r u č k e i d n a .

L o n c i

L o n c i s u d u b l j e p o s u d e koje p r e m a ob l iku d i j e l i m o u v i še t ipova : l o p t a s t e , p o l u l o p t a s t e , j a jo l ike i c i l i n d r i č n e . M e đ u n j i m a p r e v l a d a v a j u lop tas t i obl ic i koji s e j av l ja ju s l a g a n o i zv i j en im u š ć e m (SI.7, 2 ) , s l a g a n o i zv i j en im s t a n j e n i m u š ć e m i b r ž i m p r e l a s k o m u d n o (T. III, 5 i SI.7, 1), s b l a g o c i l ind r i č n i m z a v r š e t k o m u š ć a (T. V, 4) i s u v u č e n i m u s t i m a (T. VI, 6) ko ja m o g u sa u n u t r a š n j e s t r a n e bi t i o d e b l j a n a do v i s ine u š ć a (T. VIII, 1).

P o l u l o p t a s t i l o n c i d o ob l ika t e r i n a v r lo su r i j e tk i i v e ć i n o m s u s d u ž i m k o n k a v n i m , s k o r o c i l i n d r i č n i m v r a t o m i spod k o j e g se n a l a z i p o l u l o p t a s t o t i jelo p o s u d e (T. XI, 4 , 7) . U l o m a k T. XI, 8 u k a z u j e n a t a k v u p o s u d u i d o p u n j u j e j e s u s k i m o d e b l j a n j e m r u b a s v a n j s k e s t r a n e ; o d e b l j a n j e je n a s t a l o i z v i j a n j e m u š ć a p o s u d e . Ja jo l ike l o n c e i z d v a j a m o od l o p t a s t i h p o

6 5

SI. 7 Prikazuje rekonstrukciju posuda naselja Gromače: 1. Loptasti lonac, jama I sloj I.; 2. Loptasti lonac, nalaz iz 1952. god.; 3. Zdjela s cilindričnim vratom, jama I sloj I.; 4. Loptasti lonac s cilindričnim vratom, nalaz iz 1932. god.; 5. Zvonolika zdjela, nalaz iz 1952. god.; 6. Zdjelica - čaša s bradavičastom ručkom, jama I sloj III.; 7. Veći ulomak zdjele, nalaz iz 1952. god.; 9. Zvonolika zdjela, unutarnja strana ruba ukrašena, nalaz iz 1952. god.

z a t e g n u t o s t i s t i j e n k e t i je la p o s u d e , a r a z v r s t a v a m o ih p o z a v r š e t k u us t i ju . N a n a š e m n a l a z i š t u p o z n a j e m o ja jo l ike l o n c e s i z v i j e n i m u s t i m a (SI.7, 2) i sa s t a n j e n i m r a v n i m c i l i n d r i č n i m z a v r š e t k o m v r a t a (T. VIII, 4 ) . Cis te c i l ind r i č n e o b l i k e č i n e s a m o m a n j e p o s u d e sa t a n k o m s t i j e n k o m koje z o v e m o lonč i ć i - č a š e (T. III, 1; T. IV, 3 i T. VII, 6, 10, 12). U c i l i n d r i č n e l o n č i ć e - č a š e s p a d a i u l o m a k T. VII, 9 koj i j e j a jo l ikog ob l ika sa o š t r i m - k o s i m i z v u č e n i m v r a t o m sa s t r a n e . U l o m a k T. XI, 1 j e u š ć e l o n c a sa a p l i c i r a n i m l e ž i š t e m za p o k l o p a c i s p o d s a m o g r u b a s u n u t a r n j e s t r a n e l o n c a .

Z d j e l e

Zdje le s u p l i tke i š i roke p o s u d e koje p r e m a obl iku m o ž e m o dijeliti u: t r b u š a s t e , p o l u l o p t a s t e , k o n i č n e i b i k o n i č n e . M a n j e zdjele s k r a t k o cil ind r i č n i m v r a t o m i t r b u š a s t i m ob l ikom tijela, i z r a đ e n e su iz p r o č i š ć e n o g m a t e r i j a l a i i m a j u t a n k e s t i jenke (T. III, 2; T. VII, 7 i SI.7, 3). Po jed ine zdjel ice ima ju ap l i kac i j om i z v e d e n e b r a d a v i c e k roz koje je v e r t i k a l n o p r o b u š e n a r u p a (T. III, 3, 4 i SI. 8, 3) . Po lu lop tas te zdjele s u r i j e tke i i m a j u k o n v e k s n o odebl jan je u š ć a s u n u t a r n j e s t r a n e (T. IX, 1) koje m o ž e biti u k r a š e n o (SI. 86 5 i T. VI, 7) k a n e l u r a m a . F r a g m e n a t a koji p r i p a d a j u istoj zdjeli i m a v iše (T. XI, 2, 5) te se s p a j a n j e m dobi lo više već ih u l o m a k a . Iz j e d n o g t akvog , sas tav l jenog , u l o m k a r e k o n s t r u k c i j o m se dobi la zdjela (T. V, 3; T. XI, 5 i SI. 8, 4) . M e đ u k o n i č n e zdje le s p a d a i u l o m a k T. IV, 4 koji i m a l a g a n o izvi jeno u š ć e , t u n e l a s t u r u č k u n a r a m e n u i po lu loptas t i z a v r š e t a k tijela. B ikon i čne zdjele m o ž e m o svrs ta t i u č is te b i k o n i č n e i b i k o n i č n e s izv i jen im u š ć e m . Cis te b i k o n i č n e zdje le s u v e ć i n o m iz s r edn je i d e b e l e k e r a m i k e , a p r e m a o b r a d i s v r s t a v a m o ih u m a n j e i v e ć e n e u k r a š e n e ili u k r a š e n e p o s u d e . N e u k r a š e n e se javljaju s r a v n o m j e r n o m deb l j i nom st i jenki (T. VII, 3) , i sa s t a n j e n i m s t i j e n k a m a p r e m a u š ć u , (T. VII, 6) s l a g a n o o d e b i j a n o m s t i j e n k o m p r e m a u š ć u koje j e b l ago izvi jeno (T. VI, 5 i T. VIII, 9). U k r a š e n o s t b i k o n i č n i h zdje la i z ražava se u v i d u izvijanja i odebl jan ja u š ć a s v a n j s k e s t r a n e (T. X, 3) i s a p l a s t i č n i m a p l i c i r a n i m r e b r o m n a vanjskoj s t i jenki i spod r u b a . O v o m ap l ikac i jom zdje la (T. X, 1) dob iva k ra tk i c i l indr ičn i vra t . M e đ u b i k o n i č n e zdjele m o g l i b i s m o r azv r s t a t i još u l o m k e T. X, 8, 9, 10 i 11 , a k o ih p r i h v a t i m o kao p r i j e l a z n e f o r m e n a t e m e l j u koj ih se razvi la b i k o n i č n a zdjela. B i k o n i č n e zdjele s i zv i j en im u š ć e m i m a j u t a n k e s t i jenke i r u b u k r a š e n h o r i z o n t a l n o m u r e z a n o m c r t o m (T. V, 1, 2 i SI. 8, 1) koja za tva ra n i sk i v ra t . O v o m o b l i k u p r i p a d a i zdje la (SI. 8, 2) koja i m a k o n k a v n i oblik v ra t a . U l o m a k T. VIII, 5 p r ikazu je zd je lu s n i s k i m c i l i nd r i čn im v r a t o m .

M e đ u z d j e l a m a se n a l a z e i z v o n o l i k e p o s u d e s j a k o i z v i j e n i m (SI. 7, 5) i u k r a š e n i m u s t i m a (SI. 7, 8 ) , k a o i p o s u d e ko je n e k a d s v r s t a v a m o u l o n c e , a n e k a d u zd j e l e i to p o o b l i k u . U n a s e l j u G r o m a č e p r o n a đ e n o je n e k o l i k o

SI. 8 Prikazuje rekonstruirane posude naselja Gromače: 1. Bikonična zdjela, jama Isloj U.; 2. Bikonična zdjela, nalaz iz 1952. god.; 3. Zdjela s kratkim cilindričnim vratom, jama I sloj III.; 4. Konična zdjela, jama I sloj I.; 5. Poluloptasta zdjela s kanelurama, nalaz iz 1952. god.; 6. Čaša, nalaz iz 1952. god.; 7. Zdjela s uskim dnom, nalaz iz 1952. god.; 8. Zdjela s uskim dnom, nalaz iz 1952. god.

t a k v i h p o s u d a s i z v i j e n i m š i r o k i m u s t i m a , i p l i t k i m t r b u h o m koji l a g a n o i d u ž e p r e l a z i u d n o (SI. 7, 7 i SI. 8, 7, 8) .

R u č k e

P l a s t i č n a r e b r a i r a z n e r u č k e n a s t a j u n j i h o v o m a p l i k a c i j o m n a p o s u d u . Sve a p l i k a c i j e , i z u z e v z a k l j u č n i h r e b a r a , n a n a š o j k e r a m i c i s l u ž e k a o d r š k e . M e đ u d r š k a m a n a j č e š ć e su t r a k a s t e , a p r e m a m j e s t u ap l i kac i j e i o b l i k u p o z n a j e m o d r š k e ko je su u v is in i u š ć a p o s u d e ili ga n a d v i s u j u i d r š k e k o j e se n a l a z e n a t i je lu p o s u d e . U l o m a k T. XIII, 4 p r i k a z u j e t r a k a s tu d r š k u ko j a i z laz i iz u š ć a , n e n a d v i s u j e ga , i u b l a g o m l u k u se a p l i c i r a n a r a m e p o s u d e . S l i čna ovoj r u č k i je i r u č k a n a u l o m k u T. XII, 2 , s a m o š to j e s r e d i š t e d r š k e u d u b l j e n o p a je n a z i v a m o s e d l a s t o m r u č k o m . Više f r a g m e n a t a (T. XII, 3 , 4) p o k a z u j u t r a k a s t e r u č k e k o j e n a d v i s u j u u š ć e p o s u d e . N a j i n t e r e s a n t n i j a j e š i r o k o f r a g m e n t i r a n a t r a k a s t a r u č k a T. XIII, 4 čija se ap l ikac i j a spa j a s u š ć e m ko je n a d v i s u j e p o s u d u i z a j e d n o s n j o m č in i r u č k u , a n e k a o k o d d r u g i h p o s u d a gdje se r u č k a z a t v a r a s v r a t o m p o s u d e . N a j m a s i v n i j e t r a k a s t e r u č k e ap l i c i r a ju se n a t i je lo v e ć i h p o s u d a (T. XII, 6, 9 i T. XIII, 1) i p o n e k a d i m a j u ova ln i p r e s j e k . T u n e l a s t e r u č k e su u p r a v i l u h o r i z o n t a l n o a p l i c i r a n e (T. XII, 1, 8 i T. XIII, 3 ) . Kroz ap l i kac i j u j e p r o b u š e n a h o r i z o n t a l n a r u p a koja se p o n e k a d (T. XII, 1) n a k r a j e v i m a o t v a r a i s t v a r a u š o l i k e p r i l a z e t u n e l a s t o j r u p i . D r ž a č i m a t r e b a m o p r i b r o j a t i još k r a ć a , k o s a i h o r i z o n t a l n o a p l i c i r a n a r e b r a (T. XI, 3) te h o r i z o n t a l n o a p l i c i r a n e b r a d a v i c e s v e r t i k a l n i m r u p a m a (T. III, 3 , 4 ) . Vidljivo j e d a s u sve v r s t e d r š k i u n a s e l j u G r o m a č e i z r a đ e n e a p l i k a c i j o m n a j e z g r u p o s u d e , p r e k o k o j e je z a j e d n o s p o s u d o m p r e s v u č e n t a n k i sloj z e m l j a n e k a š e k o j a j e r u k o m ili s i t n o m e t l i č a s t i m p o t e z i m a p o r a v n a t a i p o t o m p e č e n a p r e m a t o n u p o s u d e . P o j e d i n i u l o m c i p o s u d e (T. VII, 8 i T. VIII, 2) i m a j u n a k n a d n o po p e č e n j u k o n i č n o p r o b u š e n e r u p e ko je se s u z u j u p r e m a u n u t a r n j e m di je lu s t i j e n k e . N j i h o v a je funkc i ja dvo jaka : s l u ž e z a spa j an j e r a z b i j e n o g p o s u đ a ' 8 i k a o r u č k a ' 9 . P o m o ć u dvi ju r u p a l i k o m i v e z i v o m s p a j a j u s e n a p u k l e s t i j e n k e t e se t a k o p r o d u ž u j e v i jek t r a j a n j a - u p o t r e b e p o s u d e . Kad r u p e s l u ž e k a o r u č k e k r o z n j ih se p r o v u č e l ika , p o m o ć u koje se p o s u da m o ž e n o s i t i ili ob jes i t i . N a o v a k v u u p o t r e b u u k a z u j e u l o m a k Inv. Br i . 19.992 čija p e r f o r a c i j a i m a p l i tko p r o š i r e n j e s u n u t a r n j e s t r a n e , k o j e j e n a s t a l o t r e n j e m l i ke o k e r a m i k u o d n o s n o d u ž o m u p o t r e b o m .

18 T. Bregant je na Barju 1975. god. našla ulomak posude spojen kroz dvije rupe, što ukazuje na spajanje posude po napuknueu.

19 A. Gnirs 1925. god. opisuje rupe na vratu posude koje su naknadno probušene kao otvore kroz koje se provlači konop. Spajanjem konopa stvara se ručka za nošenje i vješanje posude.

D n a p o s u d a

Z b o g v e ć e č v r s t o ć e d n a p o s u d a s u če šć i n a l a z i . P r e m a o b l i k u ih o z n a č a v a m o k a o : r a v n a , r a v n a s n i s k o m p e t o m (T. XIII, 7) i l u č n a (onfa los) (T. XIII, 2 ) . U z a š t i t n o m i s t r až ivan ju 1973 . g o d i n e n i j e n a đ e n ni t i j e d a n u l o m a k d n a koj i bi u k a z i v a o n a pos to j an j e p o s u d a s v i s o k i m n o g a m a .

M e đ u o s t a l e p o z n a t e k e r a m i č k e o b l i k e m o ž e m o svrs t a t i č a š u 2 0 (SI. 8, 6) , n e k o l i k o p r š l j e n o v a (T. IX, 7, 9) , p i n t a d e r u ' 1 (T. XIV, 10), o k r u g l i va l j ak sa r u p a m a za d r ž a n j e bakl j i i j e d a n u k r a š e n i p o k l o p a c p o s u d e (T. IX, 8) koji i m a n a k n a d n o p r o b u š e n u r u p u za i s p a r a v a n j e .

Ornamentika

O r n a m e n t i k a se javl ja n a sv im v r s t a m a p o s u d a . O s n o v n i e l e m e n t u k r a s a b r i j u n s k e k e r a m i k e jes t m e t l i č a s t o r n a m e n t a u z n j e g a p r e m a t e h n i c i u k r a š a v a n j a r a z l i k u j e m o još p l a s t i č n i , u d u b l j e n i , ž i g o s a n i i k a n e l i -r a n i o r n a m e n t . Me t l i ča s t i o r n a m e n t j e v e ć 1910. g o d i n e u o č i o A. G n i r s (T. XIV, 7) i on se k o n s t a n t n o p r o t e ž e u n a s e l j u G r o m a č e . O r n a m e n t n a s t a j e k a d a se j e z g r a p o s u d e p r e s v u č e t a n k i m s l o j e m r a z m u ć e n e z e m l j a n e k a š e p r e k o k o j e se p r e l a z i o d j e d n o m s v i še o š t r i h p r e d m e t a . On i iza s e b e ostavl ja ju o š t r e m e t l i č a s t e t r a g o v e (T. XII, 9) koj i o s t a ju oš t r i ili se b l a g o raz l i ju . D u b i n a t r a g o v a ovisi o sloju n a n o s a i r a z r j e đ e n o s t i z e m l j a n e k a š e (T. XIII, 6 ) . T e š k o j e sv rs ta t i s i tno m e t l i č a s t e p o t e z e u o r n a m e n t i k u j e r on i j e d n i m d i j e l o m o d g o v a r a j u t e h n o l o š k o m p r o c e s u p r o i z v o d n j e . M e đ u t i m , ti s i tni m e t l i č a s t i u r e s i a k o su m a l o j a č e i z r a ž e n i p r i k a z u j u se i k a o u k r a s i . Si tno m e t l i č a s t a o b r a d a p o s u d a ( o r n a m e n t ) j e n a j r a š i r e n i j i ob l ik o b r a d e p o s u d e . N a s t a j e k a d a se p r e s v u č e j e z g r a p o s u d e s t a n k i m s l o j e m z e m l j e koja se i z r a v n a sa s i t n i m m e t l i č a s t i m p o t e z i m a , koj i s u n e k a d t a k o l a g a n i d a ih s a m o p o d o d r e đ e n i m k u t o m svje t los t i g o l i m o k o m m o ž e m o uoč i t i . Jasn i j i p o t e z i d je lu ju d e k o r a t i v n o (T. VIII, 1 i T. XII , 5) t e se iz tog r a z l o g a m o ž e ova o b r a d a uk l juč i t i u o r n a m e n t i k u .

P las t ični se o r n a m e n t javlja u ob l iku r e b r a i k r a ć i h i s p u p č e n j a , a n a s t a je ap l ikac i jom. U l o m a k T. X, 1 u k r a š e n je h o r i z o n t a l n i m a p l i c i r a n i m r e b r o m koji je o r n a m e n t i r a n o v a l n i m u t i s c i m a , n a s t a l i m u t i s k i v a n j e m j a g o d i c e p r s t a . P l a s t i č n i m u k r a s i m a p r i p a d a i o š t e ć e n a t r o k u t a s t a ap l ikac i ja (T. XI, 3). O n a ni je u k r a š e n a ali je svoj im p o s t e p e n i m t r o k u t a s t i m i z l a s k o m iz tijela p o s u d e k r a s i . U r e z a n i o r n a m e n t je u o v o m m a t e r i j a l u r i j edak . P reds tav l ja ga n e k o l i k o u l o m a k a s k r a ć i m i d u ž i m u r e z i m a u z r u b p o s u d e (T. VI, 8, 9) , n a

20 15. Baćić nalazi 1952. god. brojne ulomke temeljeni kojih je rekonstruirano više vrsta posuda a tipologiju koriste Š. Batović i N. Petrić.

21 A. Gnirs, 1925. , na str. 19 detaljno opisuje i daje njenu sliku.

r u č k a m a (T. XII, 9) ili t i jelu (T. VI, 4 ) . Ver t ika lno u r e z a n e cr te t a k o đ e r u k r a š a v a j u p o s u d e (T. VII, 5 i T. V, 1) te kod v e ć i n e u l o m a k a odvajaju v r a t od ti jela p o s u d e . O r n a m e n t i k a udub l j i van j em j e v r lo r i j e tka i p reds tav l ja je s a m o j e d a n u l o m a k (T. VI, 12) s t r oku t a s t im u d u b l j e n j i m a .

Ž i g o s a n i o r n a m e n t p r i k a z a n je u r e d o v i m a i g r u p a m a . Nas ta je u t i sk i v a n j e m r a z n i h p o m a g a l a od ko j ih su na j če šć i j a g o d i c a p r s t a , n o k a t ili d r u g a u b a d a l a . U k r a s e n a s t a l e u t i s k i v a n j e m j a g o d i c e p r s t a (T. VI, 6 i T. X, 1), j a g o d i c o m i n o k t o m (T. VI, 11) ili s a m o n o k t o m (T. VI, 2 , 5) n a l a z i m o u p r a v i l u n a v r a t u , v r h u r u b a p o s u d e i n a p l a s t i č n i m r e b r i m a . O r n a m e n t m o ž e bi t i i z r a ž e n u n i z u (T. VI, 6 ) , d v o s t r u k i m r e d o v i m a (T. VI, 2) i u g r u p a m a (T. VI, 5 ) .

Od ž i g o s a n i h o r n a m e n a t a javljaju se još u k r a s i koji n a s t a j u u t i sk ivan j e m o v a l n i h p r e d m e t a u n i z u (T. IX, 4) i u d v o s t r u k i m r e d o v i m a (T. VI, 1), r edov i to n a v a n j s k o m di je lu v r a t a p o s u d e . Kod d v o s t r u k o g o r n a m e n t a gor nji r e d j e i spod s a m o g a r u b a i u k r a š e n je m a n j i m i g u š ć i m u t i s c i m a o v a l n i m p r e d m e t o m , dok je donj i r e d u k r a š e n i s t im o v a l n i m u t i s c i m a , s a m o što s u već i i r jeđ i . Ner i j e tk i s u i u r e z i nas t a l i u b a d a n j e m , p o s e b n o su a t r ak t ivn i on i koji se javl jaju n a b i k o n i č n i m p o s u d a m a . Gornj i p l a š t b i k o n i č n e p o s u d e u r e š e n je d v a m a r e d o v i m a u b o d a od kojih je j e d a n s m j e š t e n i spod ci l ind r i č n o g u š ć a (man j i k r u g ) , a d r u g i o d m a h i z n a d b i k o n i č k o g p r e l a z a (veći k r u g ) iz ko j eg izlazi gorn j i dio p o č e t k a v e r t i k a l n e r u p e r u č k e .

K a n e l i r a n a k e r a m i k a u n a s e l j u G r o m a č e d o b r o j e p o z n a t a . M e đ u t i m , u z a š t i t n i m s m o i s t r a ž i v a n j i m a n a š l i s a m o tri k a n e l i r a n a u l o m k a . U l o m a k u š ć a k o n i č n e zd je l e (T. VI, 7) p r i k a z u j e u k r a š a v a n j e u n u t a r n j e s t i j e n k e u š ć a p o s u d e . U k r a s s e sas to j i iz če t i r i u z a s t o p n e k a n e l u r e k o j e se n a i z m j e n c e jav l ja ju u g r u p a m a . K a n e l i r a n i o r n a m e n t n a l a z i m o i n a r a m e n i m a p o s u d a s v i s o k o c i l i n d r i č n i m v r a t o m i i z v i j e n i m r u b o m u š ć a (T. IV, 1). K a n e l u r e se od r a m e n a , u o d n o s u n a p o s u d u , k o s o s p u š t a j u n i z t i jelo d a j u ć i l e p r š a v o s t p o s u d i . U l o m a k T. VI, 10 p r i k a z u j e u k r a š a v a n j e t i jela p o s u d e d v j e m a k o s o u p o r e d n i m u s k i m k a n e l u r a m a .

O r n a m e n t i k a n a s e l j a G r o m a č e n e bi bi la p o t p u n a k a d joj n e b i s m o p r i d o d a l i n e k o l i k o o s n o v n i h z a p a ž a n j a o d o s a d a š n j i m n a l a z i m a o r n a m e n -t i r a n e k e r a m i k e . B u d u ć i d a ovaj m a t e r i j a l još u v i j e k n i j e o b r a đ e n , n a v e s t ć e m o t e k d a o n s a d r ž i s v e v r s t e o r n a m e n a t a i t e h n i k a k o j e su n a đ e n e u z a š t i t n o m i s k a p a n j u 1 9 7 3 . g o d i n e . Govor i se o f r a g m e n t i m a impresso k e r a m i k e , j a č e m u t j e c a j u h v a r s k e k u l t u r n e g r u p e 2 2 i u t j e c a j u a l p s k o g faciesa 2"' s s v o j o m o r n a m e n t i k o m i z v o n o l i k i m p o s u d a m a .

22 B. Baćić 1952. god. pri sondažnom istraživanju uz ostalo nalazi dosta keramičkih ostataka koji imaju oblike i ukrase koji pripadaju Hvarskoj kulturi. Materijal nije publiciran i nalazi se u izložbi na Brijunima i Arheološkom muzeju Istre u Puli.

23 T. Bregant, 1974., str. 41-42, ukazuje na lasinske elemente na brijunskoj keramici uz samosvojstveni specifični izraz.

Ut jeca ju o v i h k u l t u r n i h g r u p a t r e b a m o p r i d o d a t i i n a l a z p i n t a d e r e (T. XIV, 10) k o j a j e svoj im o b l i k o m p r i l a g o đ e n a n a n a š a n j u bo je n a l j udsko ti jelo i t k a n i n u 2 1 , š to po tv rđu je d a s u s t a n o v n i c i n a s e l j a G r o m a č e p o z n a v a l i i kor i s t i l i bo j e . T o m e u p r i l og govor i i n e s i g u r a n p o d a t a k o n e k o l i k o frag-m e n t i r a n i h u l o m a k a b o j a n e keramike 2 " 1 . I a k o sve u k a z u j e n a bo jen je k e r a m i k e , d a n a s n e m a m o ni t i j e d a n m a t e r i j a l n i d o k a z n a t e m e l j u k o j e g b i s m o m o g l i po tv rd i t i š k r t e z a p i s e d a s e d io k e r a m i k e n a s e l j a G r o m a č e boj io .

KRONOLOGIJA

O d r e d i t i ž i v o t n e t okove u n u t a r n a s e l j a G r o m a č e d a n a s je t e š k o , ali n e i n e m o g u ć e . M a t e r i j a l n i os tac i ko je s m o d o s a d n a š l i , doš l i s u n a svjet lo d a n a n e s i s t e m a t s k i m r a d o v i m a t a k o d a o d s t r a t ig ra f i j e n e m a m o n i k a k v e p o m o ć i . P r i d o d a j m o t o m e j e d n o b o j n o s t k u l t u r n i h s lo jeva s i s p r e m j e š a n i m m a t e r i j a l o m , š to j e u o b i č a j e n o u z e m u n i č k i m n a s t a m b a m a , n a ć i ć e m o se p r e d p r a v i m p r o b l e m i m a ko je m o r a m o s v a k a k o p o k u š a t i r a z j a s n i t i u z p o m o ć n e k o l i k o u l o m a k a o r n a m e n t i r a n e k e r a m i k e ko j a p r i p a d a s t a r i j e m n e o l i t i k u . N o , svi t i z a m r š e n i n a l a z i l a g a n o s e s l a ž u u m o z a i k i p o s t e p e n o da ju p r a v u s l i k u ž ivo ta n a B r i j u n i m a . P r e m a d o s a d a š n j i m i s t r a ž i v a n j i m a , p o s e b n o p r e m a d o b i v e n o m m a t e r i j a l u , m o ž e m o p ra t i t i r a z v o j n a s e l j a , koj i p o k a z u j e d a i d u ć i p r a v c e m p r e m a m o r u s a d r ž i m l a đ e k u l t u r e . N a l a z iz 1973 . god . p r e d s t a v l j a n a j u d a l j e n i j e p o d r u č j e i s t r a ž i v a n j a od m o r a s i z ra z i t im d a n i l s k i m i e n e o l i t s k i m e l e m e n t i m a . N e š t o b l i ž e m o r u , d o s a m o g n a š e g n a l a z i š t a , 1952. g o d i n e n a đ e n i s u ob l i c i koj i o d g o v a r a j u h v a r s k o j k u l t u r i i e n e o l i t i k u . Od 1910. do 1919. u z s a m u m o r s k u o b a l u , p r o n a đ e n o j e m a n j e h v a r s k i h i v i še e n e o l i t s k i h e l e m e n a t a . P r o m a t r a n j e m n a l a z i š t a u o č a v a se d a j e s r e d i š t e n a s e l j a još n e i s t r a ž e n o te d a se n a l a z i s j eve rn i j e od n a l a z a iz 1 9 7 3 . g o d i n e . N a s e l j e se p o s t e p e n o š i r i o d p e r i o d a D a n i l a n a d a l j e , a u p e r i o d u e n e o l i t i k a do l az i d o ož iv l j avan ja s t a r e j e z g r e i v e ć e g p r o š i r e n j a n a s e l j a .

U p o z n a j u ć i r azvo j n a s e l j a k r o z t r i i s t r a ž i v a n j a , p o š t u j u ć i m a t e r i j a l n e n a l a z e t e k o r i s t e ć i u s t a l j e n p r i n c i p k o m p a r a c i j e , m o g l a se o d r e d i t i k r o no log i j a n a š i h n a l a z a , koji p r u ž a j u o s n o v n a obi l jež ja n a s e l j a G r o m a č e . Već n a s a m o m p o č e t k u m o ž e se zak l juč i t i d a n a s e l j e G r o m a č e z a s a d n e p o z n a j e b o j a n u k e r a m i k u i p o s u d e n a n o z i . To g a č in i s p e c i f i č n i m i u j e d n o govor i o p o s e b n o s t i k e r a m i č k e p r o i z v o d n j e ko j a u p o j e d i n i m p e r i o d i m a p o p r i m a , ili i m a k e r a m i č k e ob l i ke s k o j i m a s m o se s u s r e l i k o d v e ć p o z n a t i h k u l t u r n i h g r u p a . O v i m s e n e i s k l j u č u j e b r i j u n s k i m a t e r i j a l k a o

24 A. Gnirs, 1925., str. 23. 25 A. Gnirs, 1925., str. 25.

p o s e b n a k u l t u r n a g r u p a , v e ć se že l i pos t i ć i s tud iozn i j i i opiplj ivij i p r i s t u p n jegovo j d e t e r m i n a c i j i . Razvrs t avš i k e r a m i č k e m a t e r i j a l n e n a l a z e , dobi l i s m o f o r m e i o b l i k e ko je s m o k o m p a r a c i j o m s re l i i n a d r u g i m n a l a z i š t i m a , al i i o n e k o j e s u t i p i č n o b r i j u n s k e . D o m a ć i obl ic i b e z o r n a m e n t i k e n e m o g u p o m o ć i u o d r e đ i v a n j u k r o n o l o š k e s l ike n a s e l j a , j e r j e s t ra t igraf i ja i s k l j u č e n a , a i t e h n i k a p e č e n j a p o s u d a z a s a d n e da je p o d a t k e koj i bi se m o g l i ko r i s t i t i za da t ac i j u . O r n a m e n t i r a n i u l o m c i d o m a ć e p r o d u k c i j e log ičk i se m o g u u s p o r e d i t i , a o r n a m e n t m e t l i č a s t e k e r a m i k e v e ć s a d n o s i n a z i v " B r i j u n s k a k u l t u r a " . P r e m a t o m e , za k r o n o l o š k i s l i jed m o ž e m o kor i s t i t i k e r a m i č k e p o s u d e i ob l ike ko je k o m p a r a c i j o m p o z n a j e m o i u d r u g i m k u l t u r n i m g r u p a m a te o r n a m e n t i r a n u d o m a ć u k e r a m i k u , k a m e n e i b a k r e n e p r e d m e t e . K e r a m i č k e p r e d m e t e n a s e l j a G r o m a č e p r e p o z n a j e m o u e l e m e n t i m a d a n i l s k e , h v a r s k e , l a s in j ske i b a d e m s k e k u l t u r n e g r u p e . M e đ u r j e đ i m n a l a z i m a b r i j u n s k i m a t e r i j a l m o ž e m o p o v e z a t i i sa s t a r i j im n e o l i t i k o m n a J a d r a n u te V i n č o m , K o r e n o v o m , N a k o v n j e m i d r u g i m a . O s n o v n e k r o n o l o š k e e l e m e n t e t r e b a p r i k a z a t i op ip l j iv im m a t e r i j a l o m i za to se m o r a m o v ra t i t i n a n a l a z e iz 1973. g o d i n e .

Na j s t a r i j e m a t e r i j a l n e n a l a z e p r e p o z n a j e m o u d a n i l s k o j ku l tu r i ' " . Njih s a č i n j a v a v i š e u l o m a k a iz k o j i h ć e m o izdvoj i t i u l o m k e k o n i č n i h i b i k o n i č n i h zd j e l a (T. V, 3 , T. XI, 2 , 5 i SI. 8, 4) ko je p r i p a d a j u D a n i l u II.

D a n i l u II o d g o v a r a j u zdje le s v i s o k i m l u č n i m ( c i l i n d r i č n i m ) v r a t o m i p o l u k r u ž n i m d n o m 2 7 (T. XI, 4 , 7) k a o i jajoliki l onc i (T. VIII, 4) d o k D a n i l u III, o d n o s n o IV p r i p a d a j u lop tas t i (T. III, 5 i SI. 7, 1) i ja jol iki l o n c i 2 8 (T. X, 4 ) .

Ovi m a t e r i j a l n i o s t a c i o d r e đ u j u p o č e t a k ž ivo ta u n a s e l j u G r o m a č e u v r i j e m e D a n i l a I I 2 9 . Ž ivo t t e č e n e s m e t a n o dal je t a k o d a j e z a s t u p l j e n o s t D a n i l a IV n a n a š e m n a l a z i š t u k a o i u s a m o m D a n i l u , a m o ž e se p o i s t o vjeti t i s H v a r o m I. Dal jn j i k o n t i n u i t e t u m l a đ e m n e o l i t i k u i zdva ja se sa zdjelom™ SI. 7, 3 i v e ć o m k o l i č i n o m o r n a m e n t i r a n e i n e o r n a m e n t i r a n e k e r a m i k e k o j a p r i p a d a h v a r s k o j g r u p i i p r e d s t a v l j a n a l a z iz 1952. g o d i n e koji još n i j e o b r a đ e n . D o k se n a l a z i m o u p e r i o d u m l a đ e g n e o l i t i k a p o t r e b n o je j o š d a t i n e k o l i k o e l e m e n a t a . Ako z n a m o d a se u g r a d a č k o j fazi v i n č a n s k e k u l t u r n e g r u p e javl ja ju b a k r e n i predmet i" 1 ' i m p o r t i r a n i s i s t o k a , t a d a n i je n i k a k v o č u d o d a s u d a l e k o p r i s t u p a č n i j i m - m o r s k i m p u t e m , b a k r e n i p r e d m e t i s t igl i n a B r i j u n e te d a ih n a l a z i m o u n a š i m n e o l i t i č k i m s lo j ev ima . Taj p u t b i s m o m o g l i p r i p i s a t i i d u b l j i m b i k o n i č n i m z d j e l a m a s

26 J. Korošec, 1964., str. 54; T. 39, 3 i T. 40, 1. 27 J. Korošec, 1964., str. 54 i T. 39, 1. 28 J. Korošec, 1964. str. 56 i T. 1 ima izvor u II. fazi, naš oblik odgovara IV. fazi. 29 J. Korošec, 1964. str. 52, T. 38, 5, Danilo II. 30 Š. Batović, 1979., str. 601, si. 27. 31 M. Garašanin, 1979., Neolit, str. 174.

u s k i m d n o m (SI. 8, 7, 8 ) 5 2 ko je p o z n a j e m o n a B r i j u n i m a i u v i n č a n s k o j k u l t u r i , Vinca - P ločn ik I. P e r i o d u m l a đ e g n e o l i t i k a p r i p a d a i u l o m a k k e r a m i k e T. XIV, 8 s u k r a š e n i m g i r a n d o i d n i m u k r a s o m koj i o d g o v a r a t i pu K o r e n o v a " . P o z n a v a n j e s u v r e m e n i j i h fo rmi o r u ž j a iz b r o n c e s v a k a k o d o p r i n o s i d a se k o p i r a n j e m is t ih n a B r i j u n i m a b r ž e od t r n a s t e k a m e n e s t r i -j e l i ce r azv i l a k a m e n a s t r i je l ica ob l ika l a s t i n o g r e p a (T. XIV, 11 , 12) . Njih i n a j v e ć i d io k a m e n o g i n v e n t a r a n e b i s m o smje l i i zves t i iz m l a đ e g eneo l i t i k a . E n e o l i t i č k i m a t e r i j a l n i o s t ac i su u n a s e l j u G r o m a č e m n o g o b r o j n i i da ju o s n o v e e n e o l i t i č k i h ob l ika n a p o d r u č j u I s t r e i š i r e . P r i z n a n j e t o m e da je i N . P e t r i ć koji m e t l i č a s t i o r n a m e n t n a t e m e l j u p r v o g n a l a z a A. G n i r s a n a B r i j u n i m a p r o z i v a " B r i j u n s k a k u l t u r a " . Me t l i č a s t i (T. VIII, 1; T. XI, 4 i T. XIII, 6) i s i tno m e t l i č a s t i o r n a m e n t (T. VIII, 1 i T. XII, 5) javl ja ju se n a s v i m t i p o v i m a p o s u d a i n i je o sob i to s t B r i j u n s k e k u l t u r e , v e ć se t u javl ja ju m a n j e zd je le (T. III, 2 i T. VII, 7) , l onč ić i i č a š e (T. III, 1; T. IV, 3; T. VII, 6, 10, 12; T. XIII, 4 i SI. 7, 9) k a o svo j s tven i a u t o h t o n i m a t e r i j a l k o j e m t r e b a p r i d o d a t i p o s t e p e n r azvo j b r i j u n s k i h b i k o n i č n i h zd je la b e z u k r a s a (T. VI, 3 i T. VIII, 9) i s a p l i k a c i j o m r e b r a ili odeb l j an j a s u k r a s o m (T. X, 1, 3). B r i j u n s k a k u l t u r a u o v o m v r e m e n s k o m r a z d o b l j u p o p r i m a o b l i k e i u k r a s e l a s in j ske k u l t u r n e g r u p e k o j e i s č i t a v a m o sa z v o n o l i k i h (SI. 7, 5 , 8) i p o l u l o p t a s t i h zd je la (SI. 8, 5 ) . Utjecaj l a s in j ske k u l t u r e " j e e v i d e n t a n i p o k a z u j e n o v u k v a l i t e t u za o d r e đ i v a n j e n j e z i n e r a s p r o s t r a n j e n o s t i . Ut jeca j b a d e n s k e k u l t u r e vidi se p o k a n e l i r a n i m u k r a s i m a š to se jav l ja ju n a r a m e n u i u v i s in i t r b u h a p o s u d e 1 ' (T. IV, 1) te p o s u d e s t r a k a s t i m r u č k a m a koje n a d v i s u j u u š ć e (T. XII, 2 , 3 , 4 ) 3 6 . Uz u t jeca j b a d e n s k e k u l t u r e n a B r i j u n i m a n a l a z i m o i d o s t a m a t e r i j a l a koji i m a v e l i k e s l i čnos t i i i s t e o b l i k e k a o i n a k o v a n j s k a kul tura" 1 7 (T. III, 1; T. IV, 3 i SI. 8, 2 , 6) . P o j e d i n i autori" 1 8 taj m a t e r i j a l p r i p i s u j u n a k o v a n j s k o j k u l t u r i i n a z i v a j u j e s j e v e r n o j a d r a n s k i m tipom" 1 9 . Razvoj ov ih o b l i k a m o ž e m o išč i ta t i j e d i n o k r o z u t j eca j l a s in j sk ih i b a d e n -s k i h e l e m e n a t a n a b r i j u n s k i m a t e r i j a l koj i o m o g u ć a v a d o m a ć o j , a u t o h t o n o j , p r o i z v o d n j i da se o p l e m e n i i i z r az i s v o j s t v e n e o b l i k e koji z a j e d n o s m e t l i č a s t i m o r n a m e n t o m č i n e B r i j u n s k u k u l t u r u .

Radi n e i s t r a ž e n o s t i n a s e l j a G r o m a č e n e m o ž e m o u tv rd i t i p r e s t a n a k ž ivota u n a s e l j u , al i ga m o ž e m o da t i r a t i p r e d k ra j e n e o l i t i k a i n a p o č e t a k

32 M. Garašanin, 1979., Neolit, str. 174, si. 13, 19. 33 S. Dimitrijević, 1979, Neolit, str. 319, si. 18, I. stupanj B Korenovo. 34 N. Petrić, Pula 1979., T. XVII, 1,2,3, Lasinjska kultura. 35 S. Dimitrijević 1979, Eneolit, str. 211-215, si. 6, 7, 8, 9, i T. XXIII 4, 5, 6. 36 S. Dimitrijević 1979, Eneolit, str. 211-215, si. 6, 7 i T. XXIII 4, 5, 6. 37 N. Petrić, 1979, T. XIV, 3, 4 i T. XV, 1, 5, Nakovanjska kultura. 38 N. Petrić, 1978.; Isti, 1979. 39 N. Petrić sitno kaneliranu keramiku od rebara nadolje pripisuje Nakovanju i naziva je sjeverno-

jadranski tip nakovanjske kulture.

b r o n č a n o g d o b a . S a s v i m je s i g u r n o d a s t a n o v n i c i o t o k a u p e r i o d u b r o n č a n o g d o b a 1 0 (XVI. st .pr.Kr. i pr i je) žive n a b r e ž u l j k u G r a d i n a (42 m ) koji p r e d s t a v l j a g r a d i n s k o n a s e l j e . Život o t o č n o g s t a n o v n i š t v a n a b režu l j c i m a u k a z u j e n a još n e s i g u r n e p r i l ike n a b r i j u n s k o m p o d r u č j u i n a to d a v e ć i n a z a j e d n i c a p o z n a j e m o r e p l o v s t v o . M o r e p r e s t a j e biti p r i r o d n o m z a š t i t o m i s t a n o v n i š t v o n a l a z i s i g u r n i j i ž i vo t u n u t a r fo r t i f ikac i j sk ih z a š t i ć e n i h b r e ž u l j a k a . Kasn i ja i s t raž ivan ja n a G r o m a č a m a i G r a d i n i u k a z a t će , n e s a m o n a p r e s t a n a k ž ivota u n a s e l j u G r o m a č e , v e ć i n a zb ivan ja ko ja su dove l a do p r e s e l j e n j a ili dose l jen ja n o v o g l juds tva sa ili b e z a s imi lac i j e .

P o d r u č j e n a s e l j a G r o m a č e s a d r ž i i m l a đ i m a t e r i j a l koji p r i p a d a ž e l j e z n o m d o b u , a č i n e ga k o š t a n e igle (T. XIV, 2 , 3, 4 , 5) i češal j (T. XIV, 1). Ovi p r e d m e t i u k a z u j u n a pos to jan je m a n j e s t an i ce za ob i t avan je s t a n o v n i k a u ž e l j e z n o m d o b u d o s a m o g a m o r a ( d a n a s u m o r u ) . S a d a š n j u k r o n o l o š k u s l i ku n a s e l j a G r o m a č e zak l j uč i t ć e m o o d r e đ i v a n j e m p o č e t k a ž i v o t a nase l j a ko je p r i p a d a D a n i l u II i p r e s t a n k u života koji z a s a d o d r e đ u j e m o u kraj e n e o l i t a i p o č e t a k b r o n č a n o g doba . O p l e m e n j e n j e m d o m a ć e p r o d u k c i je p o č e t k o m e n e o l i t i k a o k a r a k t e r i z i r a nase l j e G r o m a č e k a o s a m o s v o j s t v e n u k u l t u r u ko ja d o b i v a n a z i v "Br i junska ku l t u r a " . B r i j u n s k a k u l t u r a v u č e svoje podr i je t lo k r o z k o n s t a n t a n život od D a n i l a II, d a li i p r i je toga , p o k a z a t ć e o b r a d a m a t e r i j a l a iz 1952. g o d i n e koji s ad rž i n e k o l i k o u l o m a k a s ta r i j eg neo l i t ika te n o v a i s t r až ivan ja koja su z a p o č e t a i p r e k i n u t a 1981. g o d i n e .

GOSPODARSTVO

P r i v r e d n a d j e l a t n o s t n e o l i t i č k o g - e n e o l i t i č k o g s t a n o v n i š t v a n a B r i j u n i m a , o č i t u j e s e u : z e m l j o r a d n j i , s t o č a r s t v u , l o v u i r i b o l o v u , p r o i z v o d n j i k e r a m i č k i h , k a m e n i h i k o š t a n i h p r o i z v o d a i r o b n o j r a z m j e n i . O v a k a v r azvo j p r i v r e d n i h d je la tnos t i , p ro i z l az i iz s t u p n j a r azvo ja d r u š t v a , n j e g o v e m o g u ć n o s t i d a ko r i s t i p r i v r e d n a d o b r a i d a i s ta o p l e m e n i i p o d r e di ž i v o t n i m p o t r e b a m a . L o g i č n o je d a se u z d o m a ć u p r o i z v o d n j u j av l ja ju i p r e d m e t i iz d r u g i h p o d r u č j a . Novi obl ic i p r o š i r u j u d o m a ć i a s o r t i m a n , a u p o j e d i n i m r a z d o b l j i m a i p r e v l a d a v a j u .

Z e m l j o r a d n j a

K a r b o n i z i r a n o z r n j e p š e n i c e i ž i ta 4 1 te n a l a z ž r v n j a 4 2 u k a z u j u n a r a z v o j p o l j o p r i v r e d e . P o l j o p r i v r e d n a p r o i z v o d n j a p r e d s t a v l j a j e d a n od o s n o v n i h

40 Nalaz brončanog bodeža s trapezoidnim završetkom na Gradini koji po obliku pripada brončanom B periodu. Nalaz nije još obrađen i nalazi se u izložbi Arheološkog muzeja na Brijunima.

41 A. Gnirs, 1925., str. 24. 42 Nalaz iz 1952. god., izložen u Arheološkom muzeju na Brijunima.

e l e m e n a t a u ž i v o t u s t a n o v n i š t v a m l a đ e g k a m e n o g d o b a . N jen r azvo j i p o v e ć a n a p r o i z v o d n j a da je za j edn ic i b l a g o s t a n j e i p r o s p e r i t e t . B r o j n a p o d r u č j a n a o t o k u s n a s l a g a m a m a s n e z e m l j e c r v e n i c e o m u g u ć u j u r azvo j z e m l j o r a d n j e . D o s t a t e š k a o b r a d a t e r e n a z a h t i j e v a p o s e b n e a l a t k e za o b r a d u . O r a z n o l i k o s t i ob l ika i u p o t r e b i a l a t a d a n a s m o ž e m o š i re govor i t i s a m o p o m o ć u p o z n a t i h n a l a z i š t a v a n o toč ja . U n a s e l j u G r o m a č e n a đ e n a je p o l j o p r i v r e d n a a l a t k a ko ju s m o n a z v a l i r u č n i k o p a č . I z r a đ e n a je od kos t i (T. I, 9, 13) s t o ž a s t o g ob l ika i p r i l a g o đ e n a z a č v r s t o d r ž a n j e u r u c i . Na njoj u m j e t n o d o g r a đ e n a m j e s t a za p r i j a n j a n j e p r s t i j u o m o g u ć a v a j u i z v r š i o c u k o p a n j e u t v r d o m t e r e n u . P o m i j e š a n o s t p o l j o p r i v r e d n i h k u l t u r a u p ro i zvodn j i , k a o i u s p r e m i š t i m a , u k a z u j e n a to d a se z e m l j o r a d n j a razv i ja la .

S toča r s tvo

S t o č a r s t v o n a o t o k u n a d o p u n j u j e p o l j o p r i v r e d n u p r o i z v o d n j u . Z a s t u p l j e n o s t j e s e n s k e i p r o l j e t n e v e g e t a c i j e u z b u j n e t r a v e n a b r o j n i m l i v a d a m a i b r e ž u l j c i m a , k a o i d u g o z a d r ž a v a n j e v o d e u l o k v a m a , o m o g u ć a v a s t a n o v n i š t v u l a g a n n o m a d s k i u z g o j s t o k e . P r e m a k o š t a n i m m a t e r i j a l n i m n a l a z i m a z n a m o d a n a o t o k u u to v r i j e m e ž ive k o z e , sv in je i k r a t k o r o g a s i t n a g o v e d a ' 1 . O ž ivotu o s t a l i h v r s t a d o m a ć i h ž ivot in ja g o v o r e k o š t a n i n a l a z i koji se t r e b a j u o s t eo lo šk i o b r a d i t i . O s t e o l o š k o m d e t e r m i n a c i j o m m o ć i ć e s e kons t a t i r a t i v r s te d o m a ć i h ž ivo t in ja , n j ihov m e đ u s o b n i b r o j č a n i o d n o s , a n a t e m e l j u t oga će se m o ć i bo l je o b r a d i t i i u p o z n a t i r azvo j s t o č a r s t v a .

Lov i r i b o l o v

K o r i š t e n j e m o r s k o g b o g a t s t v a i divl j ih ž ivo t in ja u i s h r a n i s t a n o v n i š t v a uv j e tova lo j e r a z v o j lova i r i bo lova . L o v e ć i r i j e t k e divl je ž ivo t in je n a o t o k u i n a p r i o b a l n o m p o d r u č j u , s t a n o v n i c i o t o k a o t k r i v a j u n o v a p r o s t r a n s t v a te p o č i n j u r azv i j a t i p r v u r a z m j e n u d o b a r a . M e đ u k o s t i m a i s k r o m n i m os tac i m a r o g o v a , p r e p o z n a j e m o o s t a t k e v e p r a i s i t n o g j e l e n a : cervus elaphus i cervus capreolus44. Os ta l e v r s t e divlj ih ž ivo t in j a i n j i h o v o d n o s t r e b a k a o i k o d d o m a ć i h ž ivo t in ja os t eo lošk i o b r a d i t i . R i b a r e n j e p r e d s t a v l j a važn i j e z a n i m a n j e o t o č k o g s t a n o v n i š t v a i odvi ja se u p r i o b a l n o m p o d r u č j u a r h i p e l a g a Br i jun i . M o r s k o p r o s t r a n s t v o i z m e đ u o s a m n a e s t o t o k a ( to l iko ih je bi lo u r a z d o b l j u n e o l i t i k a ) s m n o g o r a z v e d e n i h r t o v a i za l j eva p r e d s t a v l j a

43 A. Gnirs, 1925., str. 22. 44 A. Gnirs, 1925., str. 22.

p r a v i r e z e r v a t r i b a i ško l j aka . P r i r o d n o b o g a s t v o m o r s k e f a u n e i m n o š t v o n a l a z a k u ć i c a r a z n o v r s n i h ško l j aka , p u ž e v a i kos t i j u riba'"' u k a z u j u n a v e ć u z a s t u p l j e n o s t ov ih d o b a r a u i s h r a n i s t a n o v n i k a n a s e l j a G r o m a č e .

M a n u f a k t u r n a d j e l a t n o s t

O s n o v n i e l e m e n t i p r i v r e d n e d je la tnos t i z r c a l e se u k o r i š t e n j u a u t o h t o n i h d o m a ć i h s i r o v i n a i d o b a r a k a o i s i r o v i n a iz d r u g i h p o d r u č j a . Z a h v a l j u j u ć i l okac i j i n a s e l j a G r o m a č e i n jegovo j p r i r o d n o j s i g u r n o s t i , m a n u f a k t u r n a p r o i z v o d n j a se sve v i š e razvi ja . Z a š t i ć e n o s t n a s e l j a n a j ed no j i ž i v o t n e p o t r e b e n a d r u g o j s t r a n i , d ik t i r a ju r azvo j p r i v r e d n i h d je la t nos t i k o j e se b a v e p r o i z v o d n j o m p r e d m e t a z a s v a k o d n e v n u u p o t r e b u , o ruž ja , o r u đ a i o d j e ć e . Razl ič i te ž ivo tne p o t r e b e zah t i j eva ju i r az l i č i t a s r e d s t v a , a o n a se p r o i z v o d e iz r a z n i h m a t e r i j a l a . O b r a d o m i d a v a n j e m funkci ja r a z n i m s i r o v i n a m a razv i ja ju se p r i v r e d n e d j e l a t n o s t i ko je se b a v e m a n u f a k t u r n o m i z r a d o m k o š t a n i h , k e r a m i č k i h , k a m e n i h , d r v e n i h i o d j e v n i h p r e d m e t a . O b r a d o m c j e v a n i č k i h kos t i ju i r o g o v i n e d o b i v a j u se p o m a g a l a ko ja se k o r i s t e u p o l j o p r i v r e d i , g r n č a r s t v u , d o m a ć i n s t v u , l o v u i r i b o l o v u . K a m e n a p r o i z v o d n j a o s l an j a s e n a d o m a ć e i i m p o r t i r a n e 4 ' ' s i r o v i n e iz a l p s k o g p o d r u č j a . D o m a ć a s i rov ina k o r i s t i s e z a i z r a d u b r u s e -va , ž r v n j a , p r i v j e s a k a , g r i j a ča i o s t a l ih m a n j e č v r s t i h p r i b o r a . Alpski k a m e n k o r i s t i se za i z r a d u oš t r i j ih i č v r š ć i h p o m a g a l a k a o š to su : s j e k i r e , ček ić i , n o ž i ć i i s t r u g a l a . Vel ika ko l i č i na o d b o j a k a n a s v i m r a z i n a m a u k a z u je n a o r g a n i z i r a n u p r o i z v o d n j u k a m e n o g o r u ž j a i o r u đ a . O r g a n i z a c i j a se u o č a v a k o n s t a t a c i j o m r a d i o n i c e 4 7 u kojoj g r u p a l jud i p r o i z v o d i k a m e n e i z r a đ e v i n e za p o t r e b e č i t avog n a s e l j a al i i za r a z m j e n u . V je ro j a tno s e o v a r a d i o n i č k a p r o d u k c i j a u z o b r a d u k a m e n a bav i i k o š t a n o m p r o i z v o d n j o m , dok s lab i j e o b r a đ e n i k o š t a n i p r e d m e t i ili p o l u p r o i z v o d i p r e d s t a v l j a j u i n d i v i d u a l n e p r o i z v o d e .

K e r a m i č k a p r o i z v o d n j a se o s l a n j a n a a u t o h t o n u s i r o v i n u od ko je v ješ t i g r n č a r i i z r a đ u j u r a z l i č i t e p o s u d e za s v a k o d n e v n u u p o t r e b u . U r a z l i č i t i m p e r i o d i m a d o p u n j u j e se f o r m a m a i u k r a s i m a iz d r u g i h p o d r u č j a koj i i m a j u već i ili m a n j i u t j eca j n a d o m a ć e p r o i z v o d e , a n e k e s e u s t a l j u j u i i z r a v n o p r i h v a ć a j u . F i n o ć a s t i j enk i , r a z n o v r s n i obl ic i , f u n k c i j e , o b r a d a i n a č i n p e č e n j a p r i k a z u j u g r n č a r s t v o k a o r a z v i j e n u p r i v r e d n u g r a n u n a s e l j a G r o m a č e .

45 A. Gnirs, 1925., str. 26, opisuje zub velikog zubatca, dok se kućice školjki i puževa danas nalaze u svim slojevima naselja Gromače.

46 A. Gnirs, 1925., str.16. 47 Po A. Gnirsu, 1925. i B. Baćiću moguće je zaključiti da je postojao radionički prostor iz velikog broja

pronađenih odbojaka i polugotovih proizvoda.

U p o t r e b a d r v e n i h p r o i z v o d a u ž ivo tu n a s e l j a n i je j a s n a , ali z n a m o da se d r v o ko r i s t i u g radn j i z e m u n i č k i h ili p o l u z e m u n i č k i h n a s t a m b a , s p r e m i š t a , v j e r o j a t n o i u d o m a ć i n s t v u te s a s v i m s i g u r n o z a i z r a d u sp lav i -k a n u a . I z g r a d n j a d o b r i h p lovi la z a h t i j e v a o d r e đ e n a p r e d z n a n j a ko ja s u s t a n o v n i c i G r o m a č a s i g u r n o d o p u n j a v a l i u s u s r e t i m a s r a z v i j e n i m n a r o d i m a . N a j t e ž e u p o z n a j e m o m a n u f a k t u r u o d j e v n i h p r e d m e t a . M a t e r i j a l n i h n a l a z a n e m a m o , al i n a t e m e l j u p r š l j e n o v a , m o t o v i l a i d r u g i h p o m a g a l a z a k l j u č u j e m o d a se od jevni p r e d m e t i i z r a đ u j u iz k o ž e i v u n e . J e s u li s t a n o v n i c i n a s e l j a p o z n a v a l i p r o c e s d o b i v a n j a l a n e n i h t k a n i n a os ta je i da l je o t v o r e n o p i t an j e , m e đ u t i m s a s v i m j e s i g u r n o d a su ih r ab i l i i u k r a š a v a l i .

Vidljivo je d a j e m a n u f a k t u r n a p r o i z v o d n j a u n u t a r n a s e l j a G r o m a č e u s t a l n o m r a z v o j u i p r o c v a t u , d a s t a n o v n i c i n a s e l j a p r o š i r u j u svoja z n a n j a i k o r i s t e ih za d o b r o b i t svoje z a j e d n i c e .

R o b n a r a z m j e n a

R o b n a r a z m j e n a p ro i z l az i iz v i š e g s t u p n j a r a z v o j a d r u š t v a i n j e g o v e m o g u ć n o s t i d a r e p r o d u c i r a v i šak p r o i z v o d a t e m o g u ć n o s t i da n a j e d n o m p o d r u č j u p r o i z v e d e sva p o t r e b n a d o b r a ko j a o d g o v a r a j u r a z v o j n o m s t u p n j u z a j e d n i c e . S t anovn ic i n a s e l j a G r o m a č e s u svo j im p r i v r e d n i m djel a t n o s t i m a o s i g u r a v a l i p o t r e b e n a s e l j a , a u n e k i m d j e l a t n o s t i m a su p ro i zvod i l i i o d r e đ e n e v i š k o v e koje su l a k o m o g l i kor i s t i t i za r a z m j e n u . N a j č e š ć a r o b a za r a z m j e n u je ž i to , r i b a , d o m a ć e ž ivo t in je , k a m e n o o ruž j e i o r u đ e te k e r a m i č k i p r o i z v o d i . L o g i č n o j e d a s e ovaj a s o r t i m a n za r o b n u r a z m j e n u p o s t e p e n o razv i j ao i d a n j e g o v e p o č e t k e t r e b a veza t i za n a j n i ž u r a z i n u r a z m j e n e i i s t a r s k o k o p n o . D a l j n j i m r a z v o j e m n a s e l j a i p o t r e b a m a za s i r o v i n a m a z a i z r a d u k a m e n o g o r u ž j a i o r u đ a , o t o č a n i su p r i m o r a n i k r e n u t i u u p o z n a v a n j e n o v i h p r o s t o r a i z a j e d n i c a s k o j i m a razv i ja ju r a z m j e n u .

S t a n o v n i c i G r o m a č a n u d e za r a z m j e n u k a m e n o o r u ž j e i o r u đ e , k e r a m i č k e p r o i z v o d e . S t anovn i c i n a s e l j a G r o m a č e r a z m j e n j i v a l i s u d o b r a i s n a p r e d n i m i s t o č n i m n a r o d i m a , š to p o t v r đ u j e n a l a z dva ju b a k r e n i h n o ž i ć a u n a s e l j u (T. XVI, 6) i n e k o l i k o p o t p u n o o k s i d i r a n i h b a k r e n i h p r e d m e t a . R a z m j e n a s n a p r e d n i j i m n a r o d i m a g o v o r i o v i š e m p r i v r e d n o m r a z v o j u o t o č k o g s t a n o v n i š t v a . U ovoj r a z m j e n i s e n u d e bolj i k e r a m i č k i p r o i z v o d i ( r j eđe ) , ž i t a r i c e i d o m a ć e ž ivo t in je za b a k r e n e p r o i z v o d e , finiju k e r a m i k u i t k a n i n u . P r o i z l a z i da s t a n o v n i c i G r o m a č a r a z m j e n j u j u svoja d o b r a n a b l i ž im i u d a l j e n i j i m p o d r u č j i m a u r a z l i č i t i m o b l i c i m a o k o j i m a se s a d a m o ž e m a l o r e ć i , a o n a su , z a h v a l j u j u ć i n a l a z i m a , s v a k i m d a n o m sve b l iža , p r i s t u p a č n i j a i p o z n a t i j a .

ZAKLJUČAK

M a l a u d a l j e n o s t ko j a dijeli i s t a r s k o k o p n o od g r u p e o toka ko ju č i n e K o z a d a , J e r o l i m i Br i jun i v j e ro ja tno je p r e d s t a v l j a l a p r v u o h r a b r u j u ć u p r e p r e k u n e o l i t i č k o m s t a n o v n i š t v u u o t k r i v a n j u Br i j una . U p o z n a v a n j e m Br i j una , s t a n o v n i c i n a s k r i v e n o m j u ž n o m di je lu o t o k a u za l j evu Sa l ine , n a r t u G r o m a č e , o r g a n i z i r a j u v e ć e o t v o r e n o n a s e l j e , z a s a d d e f i n i r a n o g k a o z e m u n i č k o g i p o l u z e m u n i č k o g t ipa . S t r a t e šk i o s i g u r a n i , s t a n o v n i c i n a s e l j a u p r i r o d n o m b o g a t s t v u o t o k a i p r i o b a l n o g p o d r u č j a n a l a z e o s n o v n e uv je t e z a život k o j e n a d o p u n j u j u r a z v o j e m m a n u f a k t u r e , p o l j o p r i v r e d e , s t o č a r s tva , l ova i r i b o l o v a . P o č e t a k p r i v r e d n i h d je l a tnos t i m o ž e m o svrs ta t i u fazu II d a n i l s k e k u l t u r e k o j u k o m p a r a t i v n o p r e p o z n a j e m o i n a n a š e m n a l a z i š t u . M a t e r i j a l n i o s t a c i t e p r o i z v o d n j e u j e d n o o z n a č a v a j u i p o č e t a k ž ivota n a s e lja G r o m a č e n a B r i j u n i m a . P r e m a t o m e na se l j e živi k r a j e m s r e d n j e g i k r o z č i tav m l a đ i n e o l i t i k , nadž iv l ju j e eneo l i t i k k a d a p r i n j e g o v o m k r a j u ili p o č e t k u b r o n č a n o g d o b a u m i r e . N a s t a l a p r a z n i n a u ž ivo tu o t o k a p r e d k ra j e n e o l i t i k a i p o č e t a k b r o n č a n o g d o b a je u s t va r i r e z u l t a t n e i s t r a ž e n o s t i n a s e l j a G r o m a č e i G r a d i n e , ali s v a k i m d a n o m p o s t a j e sve pozna t i j a . Ovaj ve l ik i r a s p o n u ž i v o t u n a s e l j a , u p u ć u j e n a k o n s t a n t a n razvo j p r i v r e d n i h d j e l a t n o s t i , a s a m i m t i m e u k a z u j e n a r a z v o j d r u š t v e n i h o d n o s a . O r g a n i z a c i j a i p o d j e l a r a d a se n a r o č i t o i skazu j e u o b r a d i k a m e n o g o r u đ a i p o k a z u j e v iš i d r u š t v e n i r a z v i t a k n a s e l j a k o n c e m n j e g o v o g pos to j an j a .

T i j e k o m g o d i n a s t a n o v n i c i n a s e l j a G r o m a č e p o s t a j u d o b r i m o r e p l o v ci , p r o i z v o đ a č i i t r g o v c i . M o r e p l o v c i , j e r su doplov i l i do s j e v e r n o g b a z e n a J a d r a n s k o g m o r a i t u s u u z i m a l i k a m e n koji n a n o s e r i j e k e Soča i Po. P r a v o j e u m i j e ć e p r e v a l i t i o v a k o d u g i p u t u p r i m i t i v n i m p l o v i l i m a d r ž e ć i se k r a j a i p o v r e m e n o p r k o s i t i b u r i i j u g u . D a l j i n a p u t a , k l i m a t s k e p r i l i k e i m o r e u v e l i k o s u u t j e c a l i n a v r i j e m e i zb ivan ja , d a k l e p u t o v a n j e j e m o g l o t ra ja t i i t j e d n i m a . O r g a n i z i r a t i , p rež iv je t i i d o p r e m i t i o v a k o v a ž n e i za z a j e d n i c u z n a č a j n e s i r o v i n e , z n a č i l o je p u t o v a t i dan ju , p o m i r n o m m o r u , n o ć i t i u n a p u š t e n i m u v a l i c a m a , a o p s k r b u h r a n o m i v o d o m obavl ja t i s a m o n a p o z n a t i m i s i g u r n i m m j e s t i m a . Vlast i ta p r o d u k c i j a , s i r o v i n e i van j sk i u t j eca j i da l i su o r g a n i z i r a n u p r o i z v o d n j u p o s e b n o k e r a m i č k i h i k a m e n i h p r o i z v o da . L j e p o t a i l e p r š a v o s t k e r a m i č k e p r o i z v o d n j e p o k a z u j e v i sok i s t u p a n j z n a n j a u t e h n o l o š k o m i d e k o r a t i v n o m s m i s l u u z k o r i š t e n j e v a n j s k i h f o r m i i ob l ika . K e r a m i k a n e g o v o r i s a m o o p r e d m e t i m a z a s v a k o d n e v n u u p o t r e b u v e ć p o j e d i n i p r e d m e t i p o k a z u j u s t u p a n j r a z v o j a z a j e d n i c e , n j e n a v j e r o v a n j a - k u l t n e p o t r e b e što j e o s n o v a k o n s t a n t n o s t i i d u g a ž ivo t a u n a s e l j u G r o m a č e . K a m e n a i k o š t a n a p r o d u k c i j a p o k a z u j e i z r a d u i k o r i š t e n j e t e h n o l o š k i h p o m a g a l a za lov, r ibolov, g r n č a r s t v o , z e m l j o r a d n j u i d r u g e d n e v n e p o t r e b e . N a v e d e n e d j e l a tnos t i u k a z u j u n a š i r i n u z n a n j a u

p r i s t u p u o r g a n i z a c i j e t e h n o l o š k i m p r o c e s i m a . O r g a n i z a c i j a n a s e l j a p o k a z u j e o p s e g n a s e o b i n e , smješ ta j p r i v r e d n i h p r o c e s a , a sve to govor i o čov jeku koji u t i m j e d i n s t v e n i m u v j e t i m a i zdva ja i k o r i s t i svoj p o t e n c i j a l na jb l i že svoj im s k l o n o s t i m a i n a d a r e n o s t i . P o d r u č j e o toč j a Br i jun i , d a k l e p r i r o d n e p o g o d n o s t i i v i s o k s t u p a n j r a z v o j a z a j e d n i c e da je n a s e l j u m o g u ć n o s t ž ivo ta u izobil ju i t i m e o t v a r a p u t o v e r o b n o j r a z m j e n i ( t rgovi n i ) p r e k o ko je s t a n o v n i c i n a s e l j a b r ž e i j e d n o s t a v n i j e d o l a z e do k o r i š t e n j a i p r i m j e n e n o v i h s a z n a n j a .

Tu d u g o g o d i š n j u ak t i vnos t s t a n o v n i k a B r i j u n a , m i d a n a s o b j e l o d a n j u j e m o n o v i m i s t r a ž i v a č k i m i p u b l i c i s t i č k i m r a d o v i m a , koj i i m a j u z a d a t a k da n a t e m e l j u m a t e r i j a l n i h n a l a z a , B r i j u n i m a o d r e d e m j e s t o u p r a p o v i j e s t i n a š e z a j e d n i c e .

KATALOG

T. I

1. K o š t a n o š i lo , v r h o b r a đ e n do sjaja, gorn j i d io ši la je n e o b r a đ e n . Vel. 6,8 c m .

2 . K o š t a n o š i lo , v r h ši la o b r a đ e n do sjaja, go rn j i d io c j e v a n i č n e kos t i o s t ao j e n e o b r a đ e n . Vel. 7,1 c m .

5. U l o m a k k o s t i s a s t a v l j e n iz dva di je la , uoč l j iv i s u p o č e c i o b r a d e . Vel. 8,4 х 1,3 c m .

4. U l o m a k c j e v a n i č n e kos t i n a kojoj se u o č a v a j u p rv i t r agov i o b r a d e . Vel. 5,5 х 1,2 c m .

5. U l o m a k c j e v a n i č n e kos t i s t r a g o v i m a o b r a d e . Vel. 8,3 c m . 6. K o š t a n a g l a d i l i c a n a kojoj su vidlj iva t r i od če t i r i u d a r c a o š t r i m

p r e d m e t o m d o k j e če tv r t i u d a r a c o d l o m i o v r h g l ad i l i c e . Vel. 9,3 c m . 7. K o š t a n a g l a d i l i c a iz d e b l j e c j e v a n i č n e k o s t i , s v r l o d o b r o

i z g r a đ e n o m g l a d b e n o m p o v r š i n o m . Vel. 8,1 х 3 c m . 8. K o š t a n a g l a d i l i c a d u ž i n e 6,3 c m s e l i p s a s t i m k o n i č n i m v r h o m , p r e d

m e t j e b io v r l o m a l o u u p o t r e b i . 9. K o š t a n i r u č n i k o p a č d u ž i n e 13,6 c m s o t u p l j e n i m v r h o m od

u p o t r e b e , a n a b o k u k o p a č a u m j e t n o s u i z r a đ e n a l ež i š t a za p r i j a n j a n j e p r s t i ju .

10. K o š t a n a g l a d i l i c a iz c j evas t e kos t i d u ž i n e 7,5 c m s v r h o m g lad i l i ce l o p t a s t o g o b l i k a .

11 . K o š t a n a g l a d i l i c a iz c j evas te kos t i v e l i č i n e 7,5 c m n a j e d n o m k r a j u j e p o t p u n o o š t e ć e n a , a n a d r u g o m i m a u s j e č e n p r a v i l a n k o n u s n i t r o k u t . Z a s a d u p o t r e b u o v o g p r e d m e t a o d r e đ u j e s a č u v a n i k r a k koji u p u ć u j e n a m o t o v i l o .

12. Kost s i tn i j e ž ivo t in je s p r i r o d n i m z a v r š e t k o m u o b l i k u ž iga . Vel. 8,3 c m u z p r i m j e t n e t r a g o v e o b r a d e .

13 . Veći u l o m a k k o š t a n o g r u č n o g k o p a č a d u ž i n e 12 c m s v r h o m o t u p l j e n i m od u p o t r e b e , s a s t r a n e i m a d o r a đ e n a l e ž i š t a za p r s t e .

14. U l o m a k če l ju s t i ( z u b a t a c ) , s o s t a c i m a p r i j an j a lk i . Vel 4,1 c m .

T. II

1. B r u s iz p i j e š č a r a n e p r a v i l n o g ob l ika s a v id l j iv im o š t e ć e n i m t r a g o v i m a - m j e s t i m a g l a đ e n j a koj i s u n a s t a l i p r o p a d a n j e m p j e š č a r a . Vel. 13,1 х 6,1 х 5,7 c m .

2. V a p n e n i b r u s i z d u b l j e n o g o v a l n o g o b l i k a s i z g l a đ e n o m d u g o m g l a d b e n o m p o v r š i n o m . Vel. 10,5 х 6,4 х 2,5 c m .

3. V a p n e n i p r i v j e sak o v a l n o g ob l ika s p r a v i l n o m k o s o p r o b u š e n o m r u p o m . Vel. 7,6 х 4 ,4 х 2,1 c m . Rupa 0,7 - 0,9 c m .

4. O š t e ć e n a v a p n e n a s t a j e z i č a s t a s j e k i r a k o j a n a j e d n o j s t r a n i i m a p o l u k r u ž n o r a v a n u s j e k koji d o p i r e do k r a j a s j e k i r e , p r i d n u ovaj k o n u s se oš t r i je z a t v a r a i s d r u g o m s t r a n o m s t v a r a o š t r i c u . Vel. 5,4 х 10 х 2 c m .

5. S t r u g a l i c a svi je t le bo je . Vel. 4,6 х 2,3 х 1 c m . 6. S t r u g a l i c a iz c r n o g k a m e n a . Vel. 3,6 х 2 х 1 c m . 7. S t r u g a l i c a c r v e n k a s t o s i v k a s t e b o j e . Vel. 2 ,7 х 1 х 0,7 c m . 8. S t r u g a l i c a c r v e n k a s t e bo je . Vel. 2 ,8 х 0,9 х 0,2 c m . 9. S t r u g a l i c a s m e đ o m a s l i n a s t e bo je . Vel. 3,4 х 2 х 0,8 c m . 10. S t r u g a l i c a c r v e n e bo je . Vel. 1,8 х 1,1 х 0,3 c m . 1 1 . S t r u g a l i c a sive bo je . Vel 2,5 х 1,1 х 0,4 c m . 12. S t r u g a l i c a iz t a m n o g s ivog k a m e n a . Vel. 3 х 1,5 х 0,7 c m . 13. S t r u g a l i c a svjetlo s m e đ e bo je s u d u b i n o m z a l a k š e o b r a đ i v a n j e

kos t i ju . Vel 2 ,5 х 2 х 0,6 c m . 14. S t r u g a l i c a boje s l o n o v a č e s f ino r e t u š i r a n o m s t r a n i c o m . Vel.

4 х 3,4 х 1,1 c m .

T. III

1. U l o m a k m a n j e g l o p t a s t o g l o n č i ć a s n i s k i m c i l i n d r i č n i m v r a t o m . I z r a đ e n iz z e m l j e koja je p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Pr i je p e č e n j a p o s u d a je p r e s v u č e n a s o b j e s t r a n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja je c r n o p e č e n a i fino do v i s o k o g sjaja i z g l a č a n a . J e z g r a l o n č i ć a j e c r n e bo je . Vel. 4 х 3,5 х 0,5 c m .

2. U l o m a k n i s k e t r b u š a s t e p o s u d e iz d v a d i j e l a s n i s k i m c i l i n d r i č n i m v r a t o m . U n u t a r n j a i v a n j s k a s t r a n a p o s u d e j e p r e s v u č e n a . N a p r a v l j e n je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e koja j e p o m i j e š a n a sa s i t n i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Vel. 9,8 х 5 х 0,4 c m .

3. U l o m a k m a n j e , n i s k e t r b u š a s t e p o s u d e s n i s k i m c i l i n d r i č n i m v r a t o m i a p l i c i r a n o m h o r i z o n t a l n o m b r a d a v i č a s t o m d r š k o m , k r o z koju je v e r t i k a l n o p r o b u š e n a r u p a . B u š e n j e m r u p e o š t e ć e n a je s t i j e n k a p o s u d e te j e sa u n u t a r n j e s t r a n e n a t o m di jelu a p l i k a c i j o m o d e b l j a n a s t i j enka . Sastoj i s e iz p r o č i š ć e n e z e m l j e ko ja j e p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Vel. 4,3 х 4,5 х 0,4 c m .

4. U l o m a k m a n j e p o s u d e s n i s k i m k o n i č n i m u š ć e m i b r a d a v i č a s t o ap l i c i r a n o m r u č k o m , ko ja j e v e r t i k a l n o p r o b u š e n a . Z e m l j a je p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m te s ob je s t r a n e p r e s v u č e n a t a n k i m z e m l j a n i m s l o j e m koj i j e k a o i j e z g r a c r n o p e č e n . Vel. 4,6 х 2 ,3 х 0,6 c m .

5. Gorn j i d io l o p t a s t o g l o n c a s l a g a n o i z v i j e n i m u s t i m a . Z e m l j a j e

p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Vanjska i u n u t a r n j a s t r a n a l o n c a je p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja je k a o i j e z g r a c r n o p e č e n a . Vel. 11,4 х 12,5 х 0,3-0,4 c m .

T. IV

1. U l o m a k p o s u d e s v i s o k i m c i l i n d r i č n i m v r a t o m i i zv i j en im r u b o m u š ć a , koj i j e od p o č e t k a r a m e n a o r n a m e n t i r a n s i t n i m k o s i m k a n e l u r a m a . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i t n i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t r a n e p o s u d e p r e s v u č e n e s u t a n k i m s lo j em z e m l j e ko ja je c r n o p e č e n a Vel. 6 х 8,3 х 0,6 c m .

2. U l o m a k t i je la p o s u d e s n e r a v n o m j e r n i m o r n a m e n t o m cr ta , n a s t a l i h u r e z i v a n j e m . U l o m a k je i z r a đ e n iz č i s te z e m l j e ko ja je p o m i j e š a n a sa sitn i j i m i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a s t r a n a p o s u d e j e p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e . U l o m a k j e p o t p u n o c r n o p e č e n . Vel. 9 х 8,3 х 0,7 c m .

3. U l o m a k m a n j e g lop ta s tog l onč ića s m a l o u v u č e n i m u s t i m a . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tni j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Vanjska i u n u t a r n j a s t r a n a je p r e s v u č e n a t a n k i m s lo jem zeml j e , koja j e c r v e n o p e č e n a n a c rno j j ezgr i i l ino do v i sokog sjaja i zg l ačana . Vel. 3,3 х 3,6 х 0,5 c m .

4. U l o m a k k o n i č n e zd je le s p o l u k r u ž n i m d o n j i m d i j e l o m t i jela i izvij e n i m r u b o m u š ć a . N a p r e l a z u u donj i d io t i jela s a č u v a n je dio a p l i k a c i j e koji j e n o s i o t u n e l a s t u r u č k u . Z e m l j a je p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa k v a r c n i m p i j e s k o m . Ob je s t r a n e zd je le s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e koja j e c r v e n o p e č e n a n a c rno j j ezg r i . Vel. 12,1 х 6,3 х 0,7 c m .

T. V

1. U l o m a k b i k o n i č n e zdjele kojoj se v r h n a g l o izvija, u k r a š e n je u r e z a n o m c r t o m ko ja dijeli v r a t od tijela. I z r a đ e n a je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e p o m i j e š a n e s k v a r c n i m p i j e s k o m i s k u p a sa j e z g r o m u n i j a n s a m a c r n o p e č e n a . Vanjska s t r a n a zdje le je i z g l a č a n a do v i sokog sjaja. Vel. 8,4 х 6,4 х 0,4 c m .

2. U l o m a k b i k o n i č n e zd je le kojoj se v r h n a g l o izvija. I z r a đ e n a j e iz p r o č i š ć e n e z e m l j e p o m i j e š a n e s k v a r c n i m p i j e s k o m . Ob je s t r a n e zd je l e p r e s v u č e n e s u t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e c r v e n o p e č e n a n a c r n o j j ezgr i . Vel. 7 х 8 х 0,4 c m .

3. U l o m a k k o n i č n e p o s u d e s v r h o m s a s t a v l j e n i m iz t r i d i je la . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a s t r a n a j e p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e k a o i č i t a v a p o s u d a c r n o p e č e n a . Vel 14,4 х 4,2 х 0,6 c m .

4. U l o m a k z a o b l j e n o g r a m e n a p o s u d e s l a g a n o s u ž e n i m i i z v i j e n i m

u š ć e m . I z r a đ e n je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e ko j a j e p o m i j e š a n a sa s i t n i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j enke p o s u d e p r e s v u č e n e s u t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja je c r n o p e č e n a . Vel. 4 х 4 х 0,5 c m .

T. VI

1. U l o m a k u š ć a p o s u d e s n i s k o i z d i g n u t i m v r h o m . D n o v r a t a o r n a -m e n t i r a n o je u d v a r e d a , gorn j i r e d sas to j i s e iz m a n j i h g u s t o p o s t a v l j e n i h u b o d a p r e d m e t o m o v a l n o g ob l ika , a d r u g i j e r e d iz i s t ih a l i r j eđ ih i v e ć i h u b o d a . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i t n i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t r a n e p r e s v u č e n e s u t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e s m e đ e p e č e n a n a c rno j j e z g r i . Vel. 4,6 х 3,9 х 0,7 c m .

2 . U l o m a k u š ć a p o s u d e u k r a š e n s d v a r e d a , n o k t o m ili p o l u k r u ž n i m t u p i m p r e d m e t o m . J e d a n r e d se n a l a z i n a o d e b l j a n o m v r h u , a d r u g i u b lago j u d u b i n i i s p o d odeb l j an j a . U g o r n j e m r e d u o r n a m e n t je gušć i , a u d o n j e m r jeđ i . U l o m a k je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e ko ja j e p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . Ob je s t r a n e u l o m k a su p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e c r v e n o ž u t o p e č e n a n a c rno j j e z g r i . Vel. 4 ,5 х 3,9 х 0,7 c m .

3. U l o m a k p o s u d e s n e i z r a z i t i m k r a t k i m u r e z i m a i o s t a t k o m di je la n a k n a d n o p r o b u š e n e r u p i c e koja se k o n u s n o s u ž a v a p r e m a u n u t a r n j o s t i s t i j e n k e . P r o č i š ć e n a z e m l j a p o m i j e š a n a j e s k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a i v a n j s k a s t r a n a u l o m k a je p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja je c r n o p e č e n a . Vel. 4,9 х 3,9 х 0,5 c m .

4. U l o m a k p o s u d e , o r n a m e n t i r a n u r e z i v a n j e m , o r n a m e n t p r i l i č n o n e i z r a z i t . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t r a n e p o s u d e o b l o ž e n e su t a n k i m s l o j e m z e m l j e k o j a j e c r n o p e č e n a . Vel. 10,7 х 7,9 х 0,9 c m .

5. U l o m a k u š ć a v e ć e p o s u d e s r u b o m i u k r a š e n i m g r u p a m a od 3-4 u r e z a n o k t o m . P o s u d a je i z r a đ e n a b e z p o m a g a l a t e se to o d r a ž a v a i n a st i j e n i p o s u d e . U š ć e p o s u d e k o n u s n o se s u ž a v a i s t v a r a d o s t a d u g k o n i č n i v ra t . P r o č i š ć e n a z e m l j a je p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t r a n e p o s u d e s u n e v j e s t o p r e m a z a n e z e m l j a n o m s m j e s o m , p o s u d a je n e r a v n o m j e r n o i s p e č e n a , t a k o d a i m a z a s t u p l j e n o v iše bo ja ko je se p r e l i j e v a j u j e d n a u d r u g u . Vel. 8,5 х 7,1 х 1 c m .

6. U l o m a k l o p t a s t e p o s u d e s u k r a š e n i m t i j e lom i v r h o m r u b a . Ti je lo je u k r a š e n o m e t l i č a s t i m s i t n i m o r n a m e n t o m , a r u b v r h a p o s u d e o v a l n i m u t i s c i m a . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m j e š a n a sa s i t n i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a s t r a n a p o s u d e je p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e k a o i p o s u d a c r n o s m e đ e p e č e n a . Vel. 7,7 х 7 х 0,6 c m .

7. U l o m a k r u b a p o s u d e koja j e s u n u t a r n j e s t r a n e u k r a š e n a p l i t k i m u d u b l j e n i m k a n e l u r a m a . O r n a m e n t se po jav l ju j e u g r u p a m a p o če t i r i

k a n e l u r e . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i t n i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t r a n e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a je c r v e n o p e č e n a n a c rno j j e z g r i . Vel. 5,4 х 3,4 х 0,7 c m .

8. U l o m a k r u b a p o s u d e koji je u k r a š e n t r i m a k o s i m u r e z i m a i s p o d r u b a . I z r a đ e n je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e i p o m i j e š a n s k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t r a n e p o s u d e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e koja j e c r n o p e č e n a . Vel. 4,2 х 2 ,6 х 0,7 c m .

9. U l o m a k u š ć a p o s u d e s r a v n i m z a v r š e t k o m r u b a , s v a n j s k e s t r a n e i m a s l a b u s t r u k t u r u i u z o r n a m e n t se v ide u d u b i n e od i s p a d a n j a k v a r c n o g p i j e ska . Van j ska s t r a n a j e p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e koja je k a o i p o s u d a s m e đ e bo j e . J e z g r a p o s u d e c r n e je bo je . Vel 3,6 х 2,5 х 0,6 c m .

10. U l o m a k t i je la p o s u d e s d v j e m a u d u b l j e n i m u s p o r e d n i m k a n e l u r a -m a . I z r a đ e n a j e iz p r o č i š ć e n e z e m l j e koja j e p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Z e m l j a n a p r e s v l a k a je v e o m a t a n k a t a k o d a se n a p o v r š i n i v idi g r a n u l a c i j a - s a s t a v u l o m k a . U l o m a k je s m e đ e p e č e n n a c rno j j e z g r i . Vel. 5 , l x 6,8 х 0,6 c m .

11 . U l o m a k u š ć a p o s u d e s i s p u p č e n o r a v n i m r u b o m , n a k o j e m u se n a l a z i o r n a m e n t u t i s n u t o v a l n i m p r e d m e t o m ili j a g o d i c o m p r s t a i n o k t a z a j e d n o . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s g r u b l j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a s t r a n a p o s u d e je p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e k a o i p o s u d a c r n o p e č e n a . Vanjska s t i j enka je u k r a š e n a s i t n i m m e t l i č a s t i m o r n a m e n t o m . Vel. 5,2 х 3,9 х 0,8 c m .

12. U l o m a k u š ć a l o p t a s t e p o s u d e n a kojoj se v id i j e d a n k r a ć i k o n u s n i u r e z t r o k u t a s t o g p rof i l a . Obje s t i j e n k e p r e s v u č e n e s u t a n k i m s l o j e m z e m l j e k o j a j e c r n o p e č e n a . Vel. 3,4 х 3,9 х 0,8 c m .

T. VII

1. U l o m a k k o n i č n o g r a m e n a l o n c a s oš t ro i z v i j e n i m u š ć e m koji r a v n o z a v r š a v a . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . O b j e s t i j enke p r e s v u č e n e s u t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja je s m e đ e p e č e n a . J e z g r a p o s u d e je c r n e b o j e . Vel. 7,3 х 5,1 х 0,6 c m .

2. U l o m a k p o s u d e s d u b l j i m m e t l i č a s t i m r a z l i v e n i m o r n a m e n t o m p o d r u b o m u š ć a i r u b j e u k r a š e n u t i s c i m a p r s t a . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a s t i j e n k a j e o b l o ž e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e c r v e n o p e č e n a n a c rno j j e z g r i . Vel. 5,8 х 5,1 х 1 c m .

3. U l o m a k b i k o n i č n e zd je le iz p r o č i š ć e n e z e m l j e p o m i j e š a n e sa s i t n i m k v a r c n i m p i j e s k o m . O b j e s t i j enke s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e s ivo p e č e n a n a c r n o j j e z g r i . Vel. 5,6 х 5,5 х 0,7 c m .

4. U l o m a k k o n i č n o g r a m e n a p o s u d e s b l a g o i z v i j e n i m u š ć e m . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a i v a n j s k a

s t r a n a j e p r e s v u č e n a t a n k i m s lo j em z e m l j e ko j a j e k a o i p o s u d a c r n o p e č e n a . Vel 8,2 х 7 х 0,7 c m .

5. U l o m a k p o s u d e s l o p t a s t i m t r b u h o m , u k r a š e n h o r i z o n t a l n o m u r e z a n o m c r t o m n a p r i j e l a z u u k o n i č n i v r a t . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . U l o m a k j e s ob je s t r a n e p r e s v u č e n t a n k i m s l o j e m z e m l j e koja je c r n o p e č e n a . Vel 11 х 6 х 0,7 c m .

6. U l o m a k t r b u h a m a l e l op t a s t e p o s u d e s o š t e ć e n i m p r i j e l a z o m u v r a t . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e p o s u d e p r e s v u č e n e s u t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e c r n o p e č e n a . Vel. 4 х 4,9 х 0,3 c m .

7. U l o m a k p o s u d e s n i s k o c i l i n d r i č n i m v r a t o m i l o p t a s t i m t i j e lom. Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Vanjska i u n u t a r n j a s t i j e n k a p o s u d e je p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e c r n o p e č e n a . Vel. 5,6 х 3,3 х 0,4 c m .

8. U l o m a k n i s k o g i z v i n u t o g u š ć a p o s u d e s o š t e ć e n o m r u p o m ko j a se k o n u s n o s u ž a v a p r e m a u n u t a r n j o j s t r a n i p o s u d e . R u p a je n a k n a d n o b u š e n a . I z r a đ e n je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e k o j a j e p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e p o s u d e p r e s v u č e n e s u t a n k i m s lo j em z e m l j e ko ja je c r n o p e č e n a . Vel. 4,9 х 2,2 х 0,7 c m .

9. U l o m a k l o p t a s t e p o s u d i c e s k o s o i z v i n u t i m v r a t o m . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a i v a n j s k a s t r a n a p o s u d e je p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e c r n o p e č e n a i i z g l a č a n a d o v i s o k o g sjaja. Vel. 4 х 4,2 х 0,4 c m .

10. U l o m a k m a n j e g l o p t a s t o g l o n č i ć a s c i l i n d r i č n i m v r a t o m . I z r a đ e n je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e ko ja j e p o m i j e š a n a s a s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a i v a n j s k a s t r a n a p o s u d e je p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e koja j e c r v e n o p e č e n a n a c rno j j e zg r i . Vel. 4 х 3,5 х 0,4 c m .

1 1 . U l o m a k r a m e n a l o p t a s t e p o s u d e s k r a t k i m c i l i n d r i č n i m v r a t o m . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t r a n e p o s u d e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e c r n o p e č e n a . Vel. 5,8 х 5,2 х 0,6 c m .

12. U l o m a k l o p t a s t o g l o n č i ć a s k r a t k i m c i l i n d r i č n i m v r a t o m . I z r a đ e n je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e koja j e p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Vanjska i u n u t a r n j a s t r a n a s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e c r n o p e č e n a i i z g l a č a n a do v i s o k o g sjaja. Vel. 3,3 х 3,5 х 0,4 c m .

T. VIII

1. U l o m a k l o p t a s t e p o s u d e s v r h o m i t r b u h o m iz t r i d i je la i l a g a n o s u ž e n i m i o d e b l j a n i m u š ć e m . I z r a đ e n je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e ko ja j e p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . O b j e s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m

s l o j e m z e m l j e k o j a j e sa v a n j s k e s t r a n e u n i j a n s a m a c r n o s m e đ e p e č e n a , a u n u t a r n j a j e s i t n o m e t l i č a s t o i z r a v n a t a i c r n o p e č e n a . J e z g r a je c r n e boje . Vel. 5,8 х 7,4 х 0,5 c m .

2. U l o m a k u š ć a p o s u d e s dvije n a k n a d n o k o n u s n o p r o b u š e n e r u p e . K o n u s se s u ž a v a p r e m a u n u t a r n j o j s t r a n i s t i j enke . R u p e s l u ž e za spa jan je r a z b i j e n i h d i j e lova ili za v j e šan je i n o š e n j e p o s u d e . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t r a n e su p r e m a z a n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e i c r n o p e č e n e . Vel. 5,7 х 4,9 х 0,9 c m .

3 . U l o m a k v r a t a p o s u d e s l a g a n o izv i j en im i m a l o o d e b l j a n i m u š ć e m . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m p i j e s k o m . Obje s t r a n e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e koja j e c r v e n o p e č e n a n a c rno j j e z g r i . Vel. 7 х 1,7 х 0,9 c m .

4. U l o m a k p o s u d i c e sa s t a n j e n o m s t i j e n k o m p r e m a u š ć u , s a s t av l j en iz d v a di je la . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im p i j e s k o m . Obje s t r a n e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e c r v e n o s m e đ e p e č e n a n a j e z g r i c r n e b o j e . Vel. 5,1 х 5,3 х 0,5 c m .

5. U l o m a k p o s u d e s o š t r i m b i k o n i č n i m t r b u h o m i s u ž e n i m n i s k i m c i l i n d r i č n i m v r a t o m . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a i v a n j s k a s t i j enka p r e s v u č e n a je t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e c r v e n o p e č e n a n a c r n o j j e z g r i . Vel. 4 х 4,3 х 0,9 c m .

6. U l o m a k p o s u d e s v i s o k i m k o n i č n i m v r a t o m . I z r a đ e n a je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e ko j a j e p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a i v a n j s k a s t i j enka p r e s v u č e n e s u s l o j e m z e m l j e ko ja j e c r n o p e č e n a . Vel. 12,6 х 10,1 х 1 c m .

7. U l o m a k m a n j e p o s u d i c e sa s u ž e n i m u s k i m u š ć e m . I z r a đ e n a je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e ko j a j e p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e c r v e n o p e č e n a n a c rno j j e z g r i i i z g l a č a n a d o v i s o k o g sjaja. Vel. 2 ,8 х 2 ,8 х 0,5 c m .

8. U l o m a k p o s u d e s k o s i m r u b o m u š ć a . I s p a d a n j e m k r u p n i j e g k v a r c -n o g p i j e s k a , v a n j s k a s t r a n a p o s u d e je g r u b e s t r u k t u r e . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s a s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a i v a n j s k a s t i j e n k a je p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e , s i tno m e t l i č a s t i o r n a m e n t j e s k o r o i z l i zan i k r o z n j e g a s e v id i g r a n u l a t . U l o m a k j e s m e đ e p e č e n n a c r n o j j e z g r i . Vel. 6,1 х 3,3 х 0,7 c m .

9. U l o m a k r u b a v e l i k e p o s u d e , r u b j e m a l o o š t e ć e n , a v r a t s e k o n u s n o s u ž a v a p r e m a u s t i m a . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i t n i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a i v a n j s k a s t i j e n k a s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e c r v e n o p e č e n a . P r e s v l a k a n a van j sko j s t r a n i j e i z l i z a n a p a s e v id i g r a n u l a t . Vel. 15,1 х 13,7 х 1,3 c m .

T. IX

1. U l o m a k v e ć e zdjele s o d e b l j a n i m u š ć e m , o d e b l j a n j e l a g a n o p r e l a z i u t i jelo. Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a s t i j enka je p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e koja je k a o i v a n j s k a s m e đ e p e č e n a n a j ezgr i c r n e bo je . Vel. 8,1 х 9,8 х 0,5 c m .

2 . U l o m a k l a g a n o g s u ž e n o g v r a t a p o s u d e s v i s o k o c i l i n d r i č n i m u š ć e m . Vrat p o s u d e i p r e m a z u k a z u j u n a p r i m i t i v n i j u p r o i z v o d n j u . I z r a đ e n a je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e koja je p o m i j e š a n a s p i j e s k o m . Obje s t i j enke s u p r e s v u č e n e t a n k i m n e r a v n o m j e r n i m s l o j e m z e m l j e ko j a je p e č e n a u c r v e n k a s t i m n i j a n s a m a . Vel. 4,9 х 6,2 х 0,7 c m .

3. D io v i s o k o g c i l i n d r i č n o g v r a t a s m a l o i z v i j e n i m u š ć e m , s a s t a v l j e n iz p e t f r a g m e n a t a . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j enke s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e koji je i z r a v n a t s i t n o m e t l i č a s t i m p o t e z i m a i ž u ć k a s t o p e č e n n a c rno j j ez gr i . Vel. 8,6 х 9,4 х 0,6 c m .

4. U l o m a k v i s o k o g c i l i n d r i č n o g v r a t a s r a v n i m r u b o m u š ć a . Z e m l j a je p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e su p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e koji j e i z r a v n a t s i tno m e t l i č a s t i m p o t e z i m a i c r n o p e č e n . Vel. 7,1 х 5,8 х 0,7 c m .

5. U l o m a k p o s u d e s l a g a n o i zv i j en im u š ć e m s a s t a v l j e n od dva ju f ragm e n a t a . I z r a đ e n je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e ko j a je p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j enke s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja je c r n o p e č e n a . Vel. 6,1 х 3,8 х 0,6 c m .

6. U l o m a k p o s u d e sa s i t n i m m e t l i č a s t i m u k r a s o m i n a k n a d n o p r o b u š e n o m k o n u s n o m r u p i c o m koja se s u z u j e p r e m a u n u t a r n j o j s t i j enki . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje st ij e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z a m l j e ko ja j e c r n o p e č e n a . U n u t a r n j a s t i j enka j e i z g l a č a n a do v i s o k o g sjaja. Vel. 3,6 х 5 х 0,8 c m

7. U l o m a k p l o s n a t o g p r š l j e n a s a o s t a t k o m r u p i c a . I z r a đ e n iz p r o č i š ć e n e z e m l j e p o m i j e š a n e sa s i t n i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . P r e s v u č e n j e t a n k i m s l o j e m z e m l j e i c r n o p e č e n . Vel . p r o m j e r a 4,4 х 1,3 c m .

8. U l o m a k m a n j e g m a l o i s p u p č e n o g p o k l o p c a sa s i t n o m e t l i č a s t i m p o t e z i m a i o d e b l j a n i m r u b o m koj i j e u k r a š e n u j e d n o m n i z u o k r u g l i m u t i s c i m a . Po p e č e n j u i z b u š e n a je j e d n a n e k o n c e n t r i č n a k o n u s n a r u p i c a . I z r a đ e n je iz d o b r o p r o č i š ć e n e z e m l j e ko ja j e p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . P r e s v u č e n je t a n k i m s l o j e m z e m l j e k o j a j e c r v e n o p e č e n a n a c r n o j j e z g r i . Vel. 4,4 х 3,2 p r o s j e č n a , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,7 c m . P r o m j e r p o k l o p c a 10,5 c m .

9. U l o m a k p l o s n a t o g p r š l j e n a s o s t a t k o m r u p i c e , iz p r o č i š ć e n e z e m l j e

koja j e p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . P r e s v u č e n je t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e c r n o p e č e n a . Vel. 4,9 х 2 ,7 х 1,2 c m .

T. X

1. U l o m a k r u b a k o n i č n o g r a m e n a p o s u d e s n i s k i m k o s i m v r a t o m , i spod r u b a u k r a š e n j e h o r i z o n t a l n i m p l a s t i č n i m r e b r o m s u t i s c i m a p r s t a . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e p r e s v u č e n e su t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja je c r v e n o p e č e n a d o k je j e z g r a c r n e bo je . Vel 9,7 х 6,3 х 0,9 c m .

2. U l o m a k p o s u d e s i zv i j en im u š ć e m . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i t n i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a i v a n j s k a s t i j e n k a p r e s v u č e n e s u t a n k i m s l o j e m z e m l j e k o j a je c r n o p e č e n a . Vel. 9,7 х 6,3 х 0,9 c m .

3. U l o m a k v r a t a p o s u d e , kojoj se r a m e k o n u s n o s u ž a v a p r e m a u š ć u i u š ć e j e p l a s t i č n o o d e b l j a n o s v a n j s k e s t r a n e . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e c r n o p e č e n a . Vel. 5,6 х 6,8 х 1 c m .

4. U l o m a k p o s u d e s b l a g o i z v i n u t i m u š ć e m . I z r a đ e n iz p r o č i š ć e n e z e m l j e k o j a j e p o m i j e š a n a sa s i t n i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e koja je s m e đ e p e č e n a n a c rno j j e z g r i . Vel. 7 х 6 х 0,6 c m .

5. U l o m a k p o s u d e s i zv i j en im u š ć e m , iz p r o č i š ć e n e z e m l j e k o j a j e p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j enke s u p r e s v u č e n e t a n k i m s loj e m z e m l j e k o j a j e c r n o p e č e n a . Vel. 5,5 х 6 х 0,6 c m .

6. U l o m a k v i s o k o g v r a t a p o s u d e s k o s o i z v i j e n i m u š ć e m . G r u b a s t r u k t u r a j e n a s t a l a i s p a d a n j e m k r u p n i j i h k v a r c n i h z r n a c a . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a s t i j e n k a je o b l o ž e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e k a o i u l o m a k c r n o p e č e n a . Vel. 5,3 х 3,4 х 0,5 c m .

7. U l o m a k r u b a p o s u d e s izv i jen im u š ć e m i m a s i v n o m s t i j e n k o m tijela koja se p r e m a u š ć u s tanju je . Z e m l j a je p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e skom. Obje s t i j enke s u p r e s v u č e n e s t a n k i m s lo jem zeml j e koja je c r v e n o p e č e n a u z vidljiv g r a n u l a t n a u n u t a r n j o j s t i jenki . Vel. 4,6 х 2,3 х 1,3 c m .

8. U l o m a k s u ž e n o g v r a t a p o s u d e s a s t a v l j e n iz d v a d i je la s o š t r o izvi j e n i m v i s o k i m u š ć e m . Z e m l j a je p r o č i š ć e n a , i p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . O b j e s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e k o j a j e ž u ć k a s t o p e č e n a n a j e z g r i c r n e bo je . Vel. 5,6 х 6,8 х 0,9 c m .

9. U l o m a k s u ž e n o g d i je la v r a t a p o s u d e s a s t a v l j e n o g iz dva ju f r a g m e n a t a s o š t r o i z v i j e n i m v i s o k i m u š ć e m . I z r a đ e n je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e k o j a je p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a s t i j e n k a je p r e s v u č e n a

t a n k i m s l o j e m z e m l j e koji je k a o i p o s u d a c r v e n o p e č e n n a c rno j j ezg r i . Vel. 8 х 4,4 х 0,8 c m .

10. U l o m a k r a m e n a p o s u d e s j a k o s u ž e n i m v r a t o m i i z v i j e n i m u š ć e m . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Vanjska s t i j enka je g r u b e s t r u k t u r e , a u n u t a r n j a je p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja je c r v e n o p e č e n a n a c rno j j e z g r i . Vel. 3,9 х 5,1 х 0,5 c m .

11 . U l o m a k r a m e n a p o s u d e s k o s o i z v i j e n i m k r a t k i m v r a t o m . Rub p o s u d e je k a p l j a s t o g ob l ika i l a g a n o p r e l a z i u t i je lo . Z e m l j a je p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s lo j em z e m l j e koja j e s m e đ e p e č e n a n a c rno j j e zg r i . Vel. 4 ,7 х 3,5 х 0,5 c m .

T. XI

1. U l o m a k u š ć a p o s u d e s p l a s t i č n i m h o r i z o n t a l n i m r e b r o m u z u n u t r a š n j u s t i j e n k u r u b a . Z e m l j a je p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a s t i j e n k a j e p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja je s i tno m e t l i č a s t o u k r a š e n a i c r v e n o p e č e n a n a c rno j j e z g r i . Vel. 4 ,3 х 3 х 0,8 c m .

2. U l o m a k u š ć a k o n i č n e p o s u d e s a s t a v l j e n od dva ju f r a g m e n a t a . I z r a đ e n je iz p r o č i š ć e n e z e m l j e koja je p o m i j e š a n a sa k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e p r e s v u č e n e s u t a n k i m s l o j e m z e m l j e koji s e s k r o z i s t r o š i o ( g r u b a s t r u k t u r a ) i z a j e d n o s p o s u d o m c r n o p e č e n . Vel. 10 х 7,6 х 1,3 c m .

3. U l o m a k p o s u d e sa k o s o t r o k u t a s t o m a p l i k a c i j o m i o d e b l j a n i m u š ć e m r u b a s v a n j s k e s t r a n e . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j i m i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja je k a o i j e z g r a c r n o p e č e n a . Vel. 7,4 х 5,7 х 1,1 c m .

4 . U l o m a k u š ć a k o n i č n e p o s u d e s t r a g o v i m a s i t n o m e t l i č a s t o g u k r a s a . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i t n i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a i v a n j s k a s t i j e n k a p r e s v u č e n a je t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e c r v e n o s m e đ e p e č e n a n a c r n o j j e z g r i . Vel. 7,5 х 4,5 х 0,6 c m .

5. U l o m a k g o r n j e g di je la t i je la k o n i č n e z d j e l e . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s lo j e m z e m l j e ko ja j e c r n o p e č e n a . Vel. 11,6 х 6 х 0,7 c m .

6. U l o m a k c i l i n d r i č n o g v r a t a , iz p r o č i š ć e n e z e m l j e k o j a je p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . O b j e s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e s t a n k i m s l o j e m z e m l j e k o j a j e s m e đ e p e č e n a n a c r n o j j e z g r i . Vel . 5,3 х 3,9 х 0,6 c m .

7. U l o m a k g o r n j e g d i je la t i je la k o n i č n e zd j e l e s a s t a v l j e n iz d v a di je la . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i t n i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje

s t i j enke p o s u d e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja j e c r n o s u n u t a r n j e i s m e đ e s v a n j s k e s t r a n e p e č e n a . Vel. 6,7 х 5,6 х 0,7 c m .

8. U l o m a k v i s o k o g l a g a n o g i zv i j enog v r a t a sa z a d e b l j a n i m r u b o m u š ć a , s a s t a v l j e n iz d v a di je la . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j i m i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a s t i j enka je p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a je k a o i v a n j s k a c r n o p e č e n a . Z e m l j a n i n a n o s j e i z r a v n a t s i t n o m e t l i č a s t i m p o t e z i m a . Vel. 6,7 х 7,4 х 0,8 c m .

T. XII

1. U l o m a k p o s u d e s k o s o u v u č e n i m u š ć e m i a p l i c i r a n o m t u n e l a s t o m r u č k o m . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e s t a n k i m s lo j em z e m l j e ko ja je c r n o p e č e n a . Vel. 7 х 7 х 0,5 c m .

2. U l o m a k p o s u d e sa š i r o k o m t r a k a s t o m r u č k o m s e d l a s t o g ob l i ka ko ja l a g a n o n a d v i s u j e r u b u š ć a i spa ja ga s t i j e lom. Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i t n i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . P r e s v u č e n j e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e c r v e n o p e č e n a n a c rno j j ezgr i . Vel. 3,1 х 3,8 х 2,3 c m p r o s t o r n o , d e b l j i n a r u č k e i t i je la 0,5 - 0,6 c m .

3. U l o m a k p o s u d e s d i j e l o m t r a k a s t e r u č k e k o j a iz laz i i n a d v i s u j e u š ć e i spa ja g a s t i j e l o m iz d v a di je la . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa sitn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Vanjska s t i j enka je p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e c r n o p e č e n a . U n u t a r n j a je g r u b e s t r u k t u r e i v idi se g r a n u la t . Vel. 3,6 х 2 ,8 х 0,5 c m .

4. U l o m a k r u b a p o s u d e s a p l i c i r a n i m f r a g m e n t o m t r a k a s t e r u č k e koj i n a d v i s u j e u š ć e p o s u d e . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Ob je s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e s i tno m e t l i č a s t o i z r a v n a t a i c r n o p e č e n a . Vel. 5,7 х 6,4 х 0,6 c m .

5. U l o m a k t r a k a s t e r u č k e sa s i t n i m m e t l i č a s t i m u k r a s o m iz p r o č i š ć e n e z e m l j e ko j a j e p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e i c r n o p e č e n e . Vel. 4 ,3 х 3,7 х 0,5 c m .

6. U l o m a k p o s u d e s r u č k o m o v a l n o g p r e s j e k a - v e r t i k a l n o a p l i c i r a n e , u z r u č k u se v i d e t r a g o v i u r e z i v a n j a . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s a s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e c r v e n o p e č e n a n a c r n o j j e z g r i . Vel. 9,5 х 8,8 х 0, 9 c m , š i r i n a r u č k e 3,3 c m .

7. U l o m a k t r a k a s t e r u č k e iz p r o č i š ć e n e z e m l j e i s i tn i jeg k v a r c n o g p i j e ska . P r e s v u č e n t a n k i m s lo j em z e m l j e ko j a j e i z r a v n a t a m e t l i č a s t i m p o t e z i m a i c r n o p e č e n a . Vel. 4 ,5 х 3,4 х 0,5 c m .

8. U l o m a k p o s u d e s h o r i z o n t a l n o a p l i c i r a n o m t u n e l a s t o m r u č k o m iz p r o č i š ć e n e z e m l j e k o j a j e p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . O b j e

s t i j enke su p r e s v u č e n e t a n k i m s lo j em z e m l j e ko ja j e c r n o p e č e n a . Vel. 5,9 х 5,4 х 1 c m , š i r i n a r u č k e 2,8 c m , a v a l j k a s t a r u p a i m a p r o m j e r 0,7 c m .

9. U l o m a k p o s u d e s a p l i c i r a n o m r u č k o m n a kojoj j e m e t l i č a s t i u k r a s p r i s p a j a n j u r u č k e o š t e ć e n . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e p o s u d e su p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e koja je c r v e n o p e č e n a n a c r n o j j e z g r i . Vel 4,1 х 5,4 х 1 c m , š i r i n a r u č k e 4,4 c m i deb l j ina 1,3 c m .

T. XIII

1. U l o m a k s v e r t i k a l n o a p l i c i r a n o m t r a k a s t o m r u č k o m , iz p r o č i š ć e n e z e m l j e ko j a j e p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j enke s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e c r v e n o p e č e n a n a c rno j j e z g r i . Vel. 11 х 7,3 х 1,1 c m , š i r i n a r u č k e 3,5 c m .

2 . U l o m a k p o s u d e s p o l u k r u ž n o u v u č e n i m d n o m (onfalos) iz p r o č i š ć e n e z e m l j e koja j e p o m i j e š a n a sa s i t n i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . U n u t a r n j a s t i j e n k a je g r u b a , a v a n j s k a p r e s v u č e n a t a n k i m s l o j e m z e m l j e koja je c r n o p e č e n a . Vel. 2,2 х 0,9 х 0,4 c m .

3. U l o m a k p o s u d e s h o r i z o n t a l n o a p l i c i r a n o m t u n e l a s t o m r u č k o m . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje st i j e n k e s u p r e s v u č e n e t a n k i m s lo j em z e m l j e ko j a j e c r n o s m e đ e p e č e n a n a c rno j j e z g r i . Vel. 6,7 х 5 х 0,5 c m .

4. U l o m a k p o s u d e s a p l i c i r a n o m t r a k a s t o m r u č k o m koja iz lazi i n a d v i su je r u b i s p a j a s e s t i j e lom. Z e m l j a je p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j enke s u p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko ja je c r n o p e č e n a . Vel. 5,2 х 3,6 х 0,4 c m , š i r i n a r u č k e 2 c m , a n a d v i s u j e r u b p o s u d e 2,5 c m .

5. U l o m a k k o n i č n o g d o n j e g di je la t i je la s p r i j e l a z o m u r a v n o d n o . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s a s i t n i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . N u t a r n j a i v a n j s k a s t i j enka p r e s v u č e n e s u t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e k a o i p o s u d a c r n o p e č e n a . Vel. 11,3 х 10,8 х 1,1 c m .

6. U l o m a k don jeg dijela t r buša s t e p o s u d e s r a v n i m d n o m , n a st i jenci se na laz i n e k a r a k t e r i s t i č a n me t l i ča s t o r n a m e n t . Z e m l j a je p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a sa s i tn i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j e n k e su p r e s v u č e n e t a n k i m s lo jem zeml je koja je c r n o p e č e n a . Vel. 5,2 х 5,2 х 0,9 cm.

7. U l o m a k d o n j e g d i je la p o s u d e s r a v n i m i i s t a k n u t i m d n o m iz dva di je la . Z e m l j a j e p r o č i š ć e n a i p o m i j e š a n a s a s i t n i j im i k r u p n i j i m k v a r c n i m p i j e s k o m . Van j ska i u n u t a r n j a s t i j enka p r e s v u č e n e s u t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e ž u t o s m e đ e p e č e n a n a c r n o j j e z g r i . Vel. 11,5 х 9,7 х 1 c m .

8. U l o m a k d o n j e g di je la t i jela b i k o n i č n e p o s u d e s d n o m , iz p r o č i š ć e n e z e m l j e ko j a j e p o m i j e š a n a sa s i tn i j im k v a r c n i m p i j e s k o m . Obje s t i j enke s u

p r e s v u č e n e t a n k i m s l o j e m z e m l j e ko j a j e c r n o p e č e n a . Vel. 4,5 х 4 ,8 х 0,4-0,6 c m .

T. XIV

1. K o š t a n a ig la i z r a đ e n a iz r o g o v i n e . 2 . K o š t a n a ig la s č e t v e r o k u t n o m p r o b u š e n o m g l a v o m . 3. Ves l a s t a ig la . 4 . Ves l a s t a ig la s r u p o m . 5. K o š t a n a igla s č e t v e r o k u t n o m p r o b u š e n o m g l a v o m . 6. B a k r e n i n o ž i ć . 7. U l o m a k m e t l i č a s t e k e r a m i k e s a p l i c i r a n i m r e b r o m . 8. U l o m a k k e r a m i k e s u r e z a n i m g i r l a n d a s t i m m o t i v i m a . 9. K a m e n i n o ž i ć . 10. P i n t a d e r a . 1 1 . K a m e n a s t r i j e l i ca t ipa l a s t i n o g r e p a . 12. K a m e n a s t r i j e l i ca t ipa l a s t i n o g r e p a . 13. Vršak k a m e n e t m a s t e s t r i je l ice .

LITERATURA

RAČIĆ R., 1956

RAČIĆ R., 1965

RAČIĆ R., 1969

RAČIĆ R., 1972

RAČIĆ B., 1973

RAĆIĆ R., 1976

RAČIĆ R., 1978

Arheološka iskopavanja spilje Cingarele kod Monijana, Jadranski zbornik I, Rijeka-Pula 1956. Za tragovima čovjeka iz kamenog doba u Istri, Istarski mozaik 1-2, Pula 1965. Medulin, Ižula, Istra - neolitsko naselje, Arheološki pregled 11, Beograd 1969. Pradišelski rt, Pavičina, Istra - eneolilsko naselje, Arheološki pregled 14, Beograd 1972. Velika gromača kod Kavrana, Histria archaeologica IV, Pula 1973. Limska gradina, Islra-neolitski lokalitet, Arheološki pregled 18, Beograd 1976. Trogrla pećina, Jadranski zbornik X, Pula 1978.

RATOVIĆ Š., 1975 Odnos jadranskog primorja prema području jugoistočnih Alpa u neolitu i eneolilu, Arheološki vestnik XXIV, Ljubljana 1975.

RATOVIĆ Š., 1979 Praistorija jugoslavenskih zemalja II, Neolit, Sarajevo 1979. BATTAG LI A R., 1944 Cranio итапо preistorico scoperto in una caverna presso

Mompaderno in Istria, Contributo alia craniometria delle popolazioni miolitiche e neo-eneoli t iche, Le Grote d'Italia V, Trieste 1944.

RATTAGLIA R., 1949 Ipiü anlichi resti umani rinvenuti nella Venezia Giulia, Atti e memor ie della Societa Istriana di archeologia e storia patria I, Venezia 1949.

RENAC A., 1952 Predhistorijsko naselje Neblo i problemi Butmirske kulture, Ljubljana 1952.

RREGANT T , 1968 Ornamentika na neolitskoj keramiki v Jugoslaviji, Ljubljana 1968.

RREGANT T , 1972 Elemente der adriatisclten Mittelmeekultgruppe im Alpenfazies der Lengyel - Kultur, Alba Regia XII, Szekesf'ehervar 1972.

RREGANT T , 1974 Elementi Jadranske - mediteranske kulturne skupine v Alpskom faciesu lengyelske kulture, Situla 14 - 15, Ljubljana 1974.

RREGANT T , 1975 Poročilo o raziskovanju neolitü i eneolila v Sloveniji IV, Ljubljana 1975.

RRESA J., 1904 Predistorijski odnošaj Istre i Dalmacije prema Italiji i Grčkoj, Glas matice dalmatinske III, 3, Zadar 1904.

RRUNŠM1D J., 1902 Nahodaji bak renog doba iz Hrvatske i susjednih zemalja, Vjesnik hrvatskog arheološkog društva VI, Zagreb 1902.

DIMITRIJEVIĆ S., 1979 Praistorija jugoslavenskih zemalja II, Neolit, Sarajevo 1979. DIMITRIJEVIĆ S., 1979 Praistorija jugoslavenskih zemalja III, Eneolit, Sarajevo

1979. GNIRS A., 1925 Istria praeromana, Karlsbad 1925. GARAŠANIN M., 1951 Њ •onologija vinčanske grupe, Ljubljana 1951.

Danilska kultura, LEBEN F., 1970

LEBEN F., 1975

GARAŠANIN JVL, 1979 Praistorija jugoslavenskih zemalja II, Neolit, Sarajevo 1979. GARAŠANIN M., 1979 Praistorija jugoslavenskih zemalja III, Eneolit, Sarajevo

1979. JOVANOVIĆ B., 1971 Metalurgija eneolitskog perioda Jugoslavije, Beograd 1971. KOROŠEC J., 1964 Danilo in

Ljubljana 1964. Značilnost in pomen nekaterih arheoloških jamskih najdišč na področju jugovzhodnih Alp, Adriatica praehistorica et antiqua, Miscellanea G. Novak dictata, Zagreb 1970. Opredelitve neolitske in eneolitske keramike iz jamskih najdišč jugovzhodnega alpskega prostora, Arheološki vestnik, Ljubljana 1975.

LENGYEL DE B., 1933 Scoperta delle vestigia deU'uomo preistorico neue caverne della riviera liburnica, Atti del I Congresso speleologico Nazionale, Trieste 1933. 1885 Nouve ascie - martelli di pietra levigata, Bollettino della Societä adriatica di Scienze Naturali IX, Trieste 1885. Brioni, Pula 1972. Über neolithiche Funde in der Höhle von Nugla in Istrien, Jahrbuch der k.k. Zentral Kommission, Wien 1894. Bericht über Ausgrabungen in der Höhle von Nugla, J ahrbuch der k.k. Zentral Kommission XII, Wien 1895. Scoperte archeologiche nelVIstria, Bullettino dell'Istituto di corr ispondenza archeologica II, Roma 1985.

PETRIĆ N., 1976-1977 Ljudski ostaci iz neolita u pećinama istočnog Jadrana, Speleolog XXIV-XXV, Zagreb 1976 - 1977. Prilozi pretpovijesti Istre, Jadranski zbornik, Pula - Rijeka 1978. Introduzione alia preistoria dell'Istria, Građa i rasprave VIII, Pula 1979. Mali Sv. Anđeo, Poreština u Istri - prethistorijsko svetište, Arheološki pregled 6, Beograd 1964. Predhistorijski nalazi poslije Drugog svjetskog rata u Poreštini, Jadranski zbornik VI, Rijeka - Pula 1966. Oružje brončanog doba u Jugoslaviji, Vjesnik arheološkog muzeja u Zagrebu II, Zagreb 1961.

MARCHESETTI C.

MLAKARŠ., 1972 MOSER K., 1894

MOSER K., 1895

ORSI P., 1985

PETRIC N., 1978 PETRIĆ N., 1979

ŠONJE A., 1964

ŠONJE A., 1966

VINSKI Z., 1961

R I A S S U N T O

G R O M A Č E , a b i t a t o n e o l i t i c o e d e n e o l i t i c o di B r i o n i

Anton VITASOVIĆ

1 r invenimenti materiali restituiti dall 'area sul promontor io di Gromače sono eonosciuti nella storia piu reeente come rinvenimenti di Saline, Berta e Javorika. Sono questi i nomi di una stessa localitä sull'isola di Brioni Maggiore, menzionati da numerosi autori negli ultimi cent 'anni. L'ultima denominazione del sito ha avuto origine con la determinazione dei nomi delle isole nel l 'anno 1955, quando questo luogo ricevette il nome di Rt Gromače, r appresen tando sempre quello stes-so territorio che precedentemente era noto come isola di Saline, Berta o Javorika.

Le ultime conoscenze archeologiche sono relative ai r invenimenti degli anni 1973 e 1981 quando, aceanto ai reperti material i , si sono rivelate anehe case di abitazione e quando venne definita pure la s trut tura dell 'abitato. Questi dati sono stati arricchiti e ampliati con la neoseoperta area intatta della superficie di 4000 n r . Fortunatainente, l'effetto abrasivo del mare non aveva distrutto eompleta-mente questo sito archeologico e i nuovi r inveniment i e le neoscoperte aree archeologiche stanno ad indicare che l'abitato si es tendeva verso nord per cui su ques-ta nuova area dovranno appena essere intraprese le necessar ie indagini.

Le piecole distanze che separano il gruppo insulare costituito dalle isole Rozada, San Gerolamo e Brioni Maggiore all 'epoca avevano costituito probabil-mente i primi ostacoli per gli abitanti neolitici nella scoperta dell 'arcipelago dei Brioni. Scoprendo e conoscendo man mano le isole, nel l ' insenatura di Saline sul promontorio Gromače la popolazione diede vita ad un nuovo maggiore villaggio a perlo in un pr imo momento del tipo di capanne in terra te o seminterra te . Strategicamente protetti, gli abitanti del luogo t rovarono nella ricchezza naturale dell'isola e nella relativa fascia eostiera le risorse naturali Ibndamentali p e r l a vita, completate dallo sviluppo dei manufatti , dall 'agricoltura, dall 'al levamento del bes-t iame, dalla caccia e dalla pesca. L'inizio delle p r ime attivitä puö venir collocato nella II fase della cultura di Danilo, riconoseibile compara t ivamente anche nel nostro sito archeologico.

I resti material i di questa attivitä produttiva s tanno ad indicare l'inizio della vita dell 'abitato di Gromače su Brioni. L'abitato visse sul finire del neolitico medio e durante l 'intero neolitico finale, soprawisse duran te l 'eneolitico e si spense verso la fine dell 'eneolitico e l'inizio del periodo del bronzo. Questo ampio arco di tempo in cui si svolse la vita nell 'abitato e contrassegnato da u n a costante crescita delle attivitä economiche e dal relativo sviluppo dei rapport i sociali e dei culti religiosi. L'organizzazione e la divisione del lavoro trovano la loro manifestazione in parti-colare nella lavorazione degli utensili in pietra, tes t imoniando una notevole crescita sociale dell 'abitato sul finire della sua esistenza.

Nel corso del tempo gli abitanti di Gromače divengono esperti uomini di mare , dediti alle attivitä produttive e commercianti . Arrivano sino al bacino set-tentrionale del Mare Adriatico, raccogliendo qui le pietre portate dai fiumi Isonzo e Po. La loro produzione, le mater ie pr ime e gli influssi esterni ebbero come risul-tato un'attivitä produttiva organizzata, in particolare per quanto riguarda i prodot-ti in ceramica ed in pietra. La bellezza e l 'eleganza della produzione fittile testi-monia un'al to grado di conoscenza ed abilitä in senso tecnologico e decorativo. La stessa ceramica non parla solamente degli oggetti d'uso quotidiano; singoli ogget-ti stanno ad indicare al livello di sviluppo della comunitä , alle sue credenze -necessitä cultuali, il che rappresenta il presupposto fond amenta le per una lunga vita dell 'abitato di Gromače . La lavorazione degli oggetti in pietra ed in osso rivela la produzione e l 'uso di oggetti e accessori tecnici per la caccia, la pesca, Parte vasaria, l 'agricoltura e le altre attivitä quotidiane. Tutte le attivitä citate testimoni-ano le ampie conoscenze nell 'ambito dell 'organizzazione dei processi tecnologici. L'organizzazione dell 'abitato indica all 'estensione dell ' insediamento, al luogo di collocazione dei processi economici e tutti questi e lement i a loro volta parlano del-l 'uomo, che in queste particolari condizioni attinge al proprio Potenziale e lo usa secondo le proprie attitudini e abilitä. II territorio dell 'arcipelago dei Brioni, dunque le sue natural i r isorse, e l'alto grado di sviluppo sociale della comunitä offrirono all 'abitato possibilitä di una vita fatta di benessere aprendo cosi le vie agli scambi commercia l i , at traverso i quali la popolazione dell 'abitato riusci piü in fret-ta e piü facilmente ad acquisire e ad applicare le nuove conoscenze.

Considerati i r inveniment i materiali ed il lungo periodo di attivitä degli abitanti del sito Gromače e att ingendo ai dati cui si e finora pervenuti siamo portati a constatare una situazione di conoscenza appena "iniziale" nelle indagini e n e u e relative pubblicazioni, cui spetta il compito di de te rminare , in base ai r invenimenti material i , il ruolo di Brioni nella preistoria delle comunitä piü vicine e piü distanti.

'C: \ J> .1 ... _ ... __

i \ 2

\ /<7-

3

1

Li ^ 4

903.5(497.5-3 Istra)"637":

BRONČANODOBNA KUPOLASTA GROBNICA MIKENSKOG TIPA U ISTRI

Bernhard HANSEL i Biba TEBŽAN


Prof.dr. Bernhard Hansel Prof.dr. Biba Teržan

Institut fur Prähistorishe Archäologie Altensteinstrasse 15

D- 14195 Berlin


Grobni humak iz kraškog dijela Istre, već duže vremena poznat, dosad je samo djelomično prezentiran. Bliže promatranje ostataka koji se nalaze u prostoru dozvoljavaju nam rekonstrukciju tumulusa kao kupolastog groba. Datiranje nalaza u srednje brončano doba po Reineckeovom sustavu djelomično je utemeljno. Time se postavlja pitanje, da li je kupolasti grob nastao po uzoru na mikenske forme, koje gotovo nigdje izvan Grčke nisu primijećene. Na nadgrobnom spomeniku vide se sličnosti u pogrebnim ritualima te posmrtnom isticanju istaknutih ličnosti. Osim ove kupolaste grobnice postoje još neki nalazi iz istočnog dijela Jadrana koji pokazuju povezanost s južnim dijelom kontinenta.

N e d a l e k o o d a r h e o l o š k o g loka l i t e t a M o n k o d o n j a u Is t r i , o k o j e m s m o v e ć i zv je š t ava l i u p r o š l o m b r o j u o v o g a č a s o p i s a ( H a n s e l / M i h o v i l i ć / T e r ž a n 1999.) , b l i z u i s t o č n o g k r a j a L i m s k o g k a n a l a , n a u z v i š e n j u M a k l a v u n , ko j i d o m i n i r a o k o l n i m p r e d j e l i m a n i s k i h b r e ž u l j a k a u z a l e đ u Rovinja n a l a z i se j e d a n t u m u l u s , k o j e g je v e ć r a n i j e i s k o p a o i o n j e m u izvjes t io B. B a ć i ć

SI. 2. Zračna fotografija tumulusa s Maklavuna 1998. (snimak O. Braasch).

(SI. 1). O v i m g r o b o m , n j e g o v i m p o l o ž a j e m k a o i n a l a z i m a p r o n a đ e n i m u n j e m u b a v i l a se i K. B u r š i ć Ma t i j a š i ć u studij i ob jav l j eno j 1997. gd je je p r i lož i l a s t a r e s k i c e i j e d a n nov i p l a n (Burš ić Ma t i j a š i ć 1997. ) ' . P r e m a s h e -m a t i č n o m B a ć i ć e v o m c r t e ž u (Bać ić 1960, T a b . 4) r a d i se o m o ć n o m z a t v o r e n o m k r u ž n o m z i d u d e b l j i n e 2 m , n a koji s e n a s l a n j a j u dva d r o m o -s u s l i čna z i d a . Ovi z idov i n e bi t r e b a l i i m a t i n e k i p r a k t i č a n z n a č a j j e r o č i g l e d n o n e v o d e n i d o k a k v a u l a z a .

T u m u l u s koj i l ež i n e p o s r e d n o n a r u b u k a m e n o l o m a , d o b r o je vidl j iv u p r o s t o r u k a d se o d s t r a n i b r z o r a s t u ć a m a k i j a . S a d a š n j e s t a n j e p o s l j e d i c a je d j e l o m i č n e o b n o v e k a m e n e k o n s t r u k c i j e , ko ju j e B a ć i ć u č i n i o n a k o n i s k o p a v a n j a (SI. 2 ) . P r v o b i t n i i zg l ed n a l a z a vidljiv j e n a n e k o l i k o fotograf i j a s n i m l j e n i h t i j e k o m i s k o p a v a n j a (Baćić 1960, T a b . 4 -5 ) . Bez d e t a l j n o g n a s t a v k a i s t r a ž i v a n j a c j e l o k u p n o g p o d r u č j a o k o t u m u l u s a t e š k o je r a z l u č i t i p r v o b i t n o i s k o p a n o s t a n j e i B a ć i ć e v u n a d o g r a d n j u . D e t a l j n i po loža j k a m e n i h k o n s t r u k c i j a bi t će m o g u ć e o d r e d i t i t e k p o n o v n i m r a d o v i m a n a t u m u l u s u .

1 Grob je spomenuo i D. Matošević u: Kanfanar i Ranfanarština (Kanfanar 1998.) 16.

SI. 3. Konture danas očuvanog tholosa (mjerenje Th. Urban, nadopune autori ovoga članka).

Raz log n a š e g p o n o v n o g p r o u č a v a n j a o v o g a g r o b n o g s p o m e n i k a jes t taj d a j e u d o s a d a š n j e m r a z m a t r a n j u z a n e m a r i v a n a n o v a m o g u ć n o s t i n t e r p r e t a c i j e . Više ind ic i j a g o v o r e u p r i l o g t o m e d a se ovaj g r o b n i t u m u l u s m o ž e p r o m a t r a t i k a o j e d a n t h o l o s g r č k o - e g e j s k e p r o v e n i j e n c i j e . Ove indic i je ž e l i m o p r i k a z a t i u t e k s t u i d o p u n i t i s o d r e đ e n i m r a z m a t r a n j i m a o s a m i m n a l a z i m a iz g r o b n o g h u m k a .

Ako j e p r e t p o s t a v k a o k u p o l a s t o j g r o b n i c i t o č n a i a k o da t ac i j a u s r e d n je b r o n č a n o d o b a stoji , ovu g r o b n u g r a đ e v i n u t e š k o je zamis l i t i b e z d je lovan ja g r č k o - m i k e n s k i h u t j eca ja n a n j e n u i z g r a d n j u . Z b o g t o g a ovaj n a l a z i z a s l u ž u j e p o s e b n u p o z o r n o s t , te i a k o n e m a nov i j i h i s k o p a v a n j a n j e g o v o p o n o v n o ob jav l j ivan je č in i n a m se o p r a v d a n i m .

N a d a l j e ć e bi t i p r i k a z a n op is n a l a z a s i n t e r p r e t a c i j o m , koj i o d g o v a r a s t an ju i z m e đ u 1997. i 1999. g o d i n e . N a k o n što j e g r o b n i h u m a k o s l o b o đ e n od b r z o r a s t u ć e m a k i j e , T h . U r b a n j e i zvrš io s i s t e m a t s k o t a h i m e t r i j s k o m j e r e n j e d a n a š n j e g s t a n j a (SI. 3) . P u t e m i z m j e r e n i h p o d a t a k a i z r a đ e n j e , o d n o s n o s i m u l i r a n z a k o š e n i p o g l e d (SI. 4 ) , koj i p l a s t i č n o d o č a r a v a v i s i n u z ida , koj i j e d j e l o m i c e r e k o n s t r u i r a o Bać ić . Z r a č n a fotograf i ja (SI. 2)

SI. 4. Shematični prikaz tholosa u zakočenom pogledu (simulacija Th. Urban).

p o k a z u j e v e l i k u g o m i l u k a m e n j a iz ko je j e B a ć i ć izdvoj io j e d i n s t v e n u k a m e n u s t r u k t u r u g r o b n i c e . Ma te r i j a l iz u n u t r a š n j o s t i g r o b n o g h u m k a Bać i ć j e u g l a v n o m sk lon io u s t r a n u , n o j e d a n je d io k a m e n j a i p a k po lož io n a k a m e n i p r s t e n oko g r o b a . D a n a s ni je m o g u ć e r a z l u č i t i s u n u t a r n j e , ali n i t i s v a n j s k e s t r a n e , o d g o v a r a j u li d a n a š n j e k o n t u r e t h o l o s a u p o t p u n o s t i i p r v o b i t n i m . S a m o u s j e v e r o z a p a d n o m d i je lu m o ž e se sa s i g u r n o š ć u u tv rd i t i k o n t u r a t h o l o s a , j e r j e t u n a zid g r o b n i c e n a s l o n j e n a k a m e n a g r o b n a k o n s t r u k c i j a . N a i s t o č n o m i j u ž n o m d i je lu , gd je j e k a m e n i p r s t e n o s o bi to m o ć a n , B a ć i ć je oč i to z a p o č e o r e k o n s t r u k c i j u g r o b n i c e n a r e l a t i v n o v i soko j r a z i n i , t a k o da n i je d o b i o r e a l n e k o n t u r e g r o b n o g h u m k a . T a k o se m o ž e ob ja sn i t i i i z raz i to n e p r a v i l n a f o r m a c i je log n a l a z a (SI. 3). S i g u r n o je d a j e u c i j e lom z a p a d n o m di je lu k o n t u r a g r o b n i c e B a ć i ć e v a r e k o n s t r u k c i j a , b u d u ć i d a j e t a m o p o d i g n u t zid n a d 60 c m d e b e l i m s l o j e m m a t e r i j a l a k o j i m je g r o b n i c a z a t r p a n a (SI. 5 ) , b e z d a s u o t k r i v e n i i kakv i k o n k r e t n i t r a g o v i p r a p o v i j e s n o g t e m e l j a . Na n a š e m c r t e ž u (SI. 3) t a je m i n i m a l n a p o v r š i n a k o j u j e Bać ić p r e z i d a o i ko ja je t r e b a l a b i t i da l j e i s k o p a v a n a , o z n a č e n a v e r t i k a l n i m l i n i j a m a .

SI. 6. Pogled sa zapada na ulazni dio tholosa (snimak S. Schweitzer).

I zv j e sno j e , d a k l e , d a d a n a š n j a vidlj iva f o r m a s a m o d j e l o m i c e o d g o v a r a p r v o b i t n o m s t a n j u . N a m j e s t i m a gdje je o v a p r v o b i t n a f o r m a vidl j iva , s a s t a v l j e n a je od paž l j ivo p o s l a g a n i h s lo jeva v e l i k i h k r e č n j a k a i z l o m l j e n i h u p l o č e , koji s e s l a k o č o m m o g u n a ć i u bližoj oko l ic i (SI. 6 ) . P rvob i tn i n a l a z i r e c e n t n u n a d o g r a d n j u m o ž e se p r i l i č n o j a s n o r a z l u č i t i , j e r s u u s t a r o m z idu fuge i s p u n j e n e z e m l j o m , d o k su k o d r e c e n t n i j e g r a d n j e ove š u p l j i n e u g l a v n o m p r a z n e . K o n t u r e t h o l o s a n e m a j u n i i z v a n a n i i z n u t r a p r a v i l n u o k r u g l u f o r m u , m j e s t i m i č n o s u r a v n e i z a k o š e n e , t a k o d a je n a s t a l a po l i -g o n a l n a f o r m a , v j e r o j a t n o d v a n a e s t o r o k u t n a (SI. 3) . T h o l o s je m o r a o biti z n a t n o viš i , j e r j e k o l i č i n a i z b a č e n o g m a t e r i j a l a o k o g r o b n i c e i z r az i to ve l i k a . P r e t p o s t a v l j a se d a j e u n u t a r n j o s t g r o b n i c e b i l a v i s i n e o d r a s l a č o v j e k a , a ko l iko je m o g l a biti v i š a od t o g a m o ž e se s a m o p r e t p o s t a v i t i .

Na jv j e ro j a tn i j e j e g r o b n i c a p o d i g n u t a - i to j e z a p r a v o n o v o s t o v o g p o n o v n o g p r o m a t r a n j a - k a o m i k e n s k i t h o lo s g r a đ e n t e h n i k o m l a ž n o g svoda . U p r i l o g t o m e g o v o r i s t an j e u l a z n o g d i j e l a k a o i k a m e n i b l o k o v i s m j e š t e n i u i o k o g r o b n i c e . U u r u š e n o m m a t e r i j a l u n a l a z i se n a p a d n o m n o g o p r a v i l n o l o m l j e n o g k a m e n j a ob l i ka t r a p e z a s n a j v e ć o m d u ž i n o m

SI. 7. Primjeri trapezoidnih kamenih blokova, kako ih je Baćić ostavio u unutarnjosti grobnice. S donje strane vidljiva je kosina odnosno kut nagiba, koji čini unutarnje zaobljenje kupole (crtež B. Hansel i P. Kunz).

od 0,60 - 1,00 m i d e b l j i n e 0,20 - 0,40 m (SI. 7) . Svi ovi k a m e n i b lokov i os je t n o s u o š t e ć e n i d j e l o v a n j e m v r e m e n a t a k o d a s u k o n k r e t n i t r a g o v i o b r a d e

t e š k o uočl j iv i . N a m n o g i m s e b l o k o v i m a i p a k v i d e z a o b l j e n e ili z a k r i v l j e n e p o v r š i n e , ko je s u m o r a l e n a s t a t i k a o z a v r š n i s t u p a n j o b r a d e p r i g r a d n j i u n u t a r n j e g k u p o l a s t o g p r o s t o r a g r o b n i c e u t e h n i ci l a ž n o g sv o d a , a k o p r e t p o s t a v i m o i z g r a d n j u z a o b l j e n e p o v r š i n e s t r o p a (SI. 8 ) .

P r e g l e d o m k a m e n i h b l o k o v a s m j e š t e n i h o k o g r o b n i c e , k a o i o n i h n a o t p a d u k a m e n o l o m a , u s t a n o v l j e n o j e d a se k a m e n i b lokovi u ob l iku t r a p e z a m o g u n a ć i i d r u g d j e , n o n i b l i zu u toj u č e s t a l o s t i k a o oko s a m e g r o b n i c e i u m a t e r i j a l u

SI. 8. a, b, c Tri primjerka grubo obrađenih kamenih blokova iz kupolastog stropu grobnice, ostavljenih u unutarnjosti tholosa (snima/, B. Teržan).

Ji T Ш ' * .**•••'*' '** Pf % ј. :'¾^^ ^^^^^. fr , ä* {M.

•*£ V1 v

•

" --' s i

SI. 9. Pogled na ulaz grobnice zatrpan urušenim kamenjem. I eliki kameni blokovi na zemlji dio su pregrade urušenih vrata (snimak S. Schwenzer).

i z b a č e n o m iz g r o b n i c e . L o k a l n i p r e d u v j e t i za i z g r a d n j u g r o b n i c e u t a k o z v a n o j t e h n i c i l a ž n o g s v o d a bili s u d a k l e , g l e d e m a t e r i j a l a , povol jn i . Z a o b l j e n i b lokov i (SI. 7 - 8) za i z r a d u s v o d a m o g l i s u bi t i n a đ e n i u m a t e r i j a lu koj i s e n a l a z i u p o d n o ž j u ili n a s a m o j p a d i n i , o b r a đ e n i p a r c i j a l n o ili g r u b o i t a k o bit i k o r i š t e n i k a o n o s a č i u k o n s t r u k c i j i s v o d a .

D a se g r o b n i c a do i s t a m o ž e r e k o n s t r u i r a t i k a o t h o l o s g r č k e p r o v e -n i e n c i j e p ro i z l az i iz k o n s t r u k c i j e u l a z n o g d i je la . Već n a z r a č n o j fotografij i (SI. 2) v idl j iva je o s j e t n o d r u g a č i j a s t r u k t u r a p o l o ž a j a k a m e n i h b l o k o v a , ko ja g o v o r i u p r i l og t o m e d a je i z m e đ u d v a l i ca d r o m o s a m o r a o bi t i s m j e š t e n j e d a n u l az . D o s a d ob jav l j en i c r t e ž i p r e š u ć u j u ovo s t an je .

Pog led n a k a m e n e b l o k o v e i z v a n a p o d u p i r e o v u p r e t p o s t a v k u (SI. 6; 9-10). Uočl j ivo j e , n a i m e , d a se n a p u t u u u n u t a r n j o s t g r o b a n a l a z e i z r az i to ve l ik i k a m e n i b lokov i koj i s u s g o r n j e i b o č n e s t r a n e z a t r p a n i m a n j i m ili u o b i č a j e n o v e l i k i m k a m e n j e m . D o b i v a se d o j a m d a s u p r i l i k o m u r u š a v a -n ja u l a z n e k o n s t r u k c i j e p r v o pa l i ve l ik i b l o k o v i , ko j i s u čini l i p o t p o r u s t r o p a n a d v r a t i m a . Paž l j iv im p r o m a t r a n j e m r az l i č i t o ve l i k ih b l o k o v a , i a k o se u z m u u obz i r još p r e p o z n a t l j i v a i m o g u ć a p o m j e r a n j a p o j e d i n i h

SI. 10. Srazmjeran crtež vanjske strane ulaza u tholos (crtež B. Hansel).

k a m e n i h b l o k o v a za v r i j e m e i pos l i je p a d a , m o g u ć e je p r i k a z a t i p r i j e d l o g r e k o n s t r u k c i j e p r v o b i t n o g p r i l a z a u t h o l o s (SI. 11) . U n e d o s t a t k u o s t a l i h g r a đ e v n i h e l e m e n a t a o v a će r e k o n s t r u k c i j a os t a t i t ek k a o h i p o t e z a , n o u ovakvo j ili n e k o j s l i čno j fo rmi je t ho lo s i i z g r a đ e n . Dal jn ja i s t r až ivan j a m o r a t ć e p o k a z a t i p r e d s t a v l j a li n e k i od p o s t o j e ć i h b l o k o v a d o d a t a k u l a z n e k o n s t r u k c i j e . S t i če s e d o j a m d a j e g r o b n i c a n a k o n z a d n j e p l j a č k e

SI. 11. Prijedlog za rekonstrukciju ulaza u tholos (crtež B. Hansel i P. Kunz).

SI. 12. Pogled na južno lice dromosa iz pravca grobnice. Ortostatski postavljen red kamenih blokova čini unutarnju stranu prolaza, uska ploča lijevo na slici potječe iz gornjeg dijela ulazne konstrukcije i nalazi se u sekundarnoj poziciji.

o s t a v l j e n a o t v o r e n o m . Svo m a n j e k a m e n j e v j e r o j a t n o se u r u š i l o n a p o d g r o b n i c e .

Kol iko j e o d l i ca u l a z a b i lo p r v o b i t n o v id l j ivo os t a j e n e j a s n o , n o , n e bi s e s m j e l o r a d i t i o većoj ko l i č in i . D r o m o s , n a i m e , p o k a z u j e d a j e c i j e l a g r o b n i c a b i l a p r e k r i v e n a z e m l j o m i k a m e n j e m , t a k o d a je d o b i l a f o r m u g r o b n o g h u m k a . N a o b j a v l j e n i m c r t e ž i m a o b a l i ca d r o m o s a p r i k a z a n a s u k a o p a r a l e l n i z idov i i z g r a đ e n i s p o d v a n i z a v e ć e g k a m e n j a , i s p u n j e n i s i tn i j im k a m e n j e m . I sp i t i van j a n a l a z a n a m j e s t u

p o k a z a l a s u d a o v a r e k o n s t r u k c i j a n e m o ž e b i t i p r i h v a ć e n a . N a g r o b n i c u n a d o g r a đ e n i d r o m o s i m a , n a i m e , s a m o p o j e d n o l i ce i t o p r e m a u n u t a r njos t i . Vanjska s t r a n a je t a k o n e p r a v i l n o g r a đ e n a d a j e o č i g l e d n o m o r a l a bit i s a k r i v e n a u u n u t a r n j o s t i n a s i p a g r o b n o g h u m k a . U n u t a r n j a vidl j iva s t r a n a z i d o v a d r o m o s a s a s t a v l j e n a j e o d o r t o s t a t i č n i h u s p r a v n i h k a m e n i h b lokova , koj i s u č in i l i r a v a n z id (SI. 12, d e s n a s t r a n a ) . SUka 13 p r i k a z u j e v j e r o d o s t o j a n c r t e ž j u ž n o g z ida d r o m o s a . N a g o r n j o j s t r a n i n a l a z e se dva o r t o s t a t a , d o k p l o č a n a d e s n o j s t r a n i p o t j e č e o d u r u š e n o g g o r n j e g di je la g r a đ e v i n e , a d v a v e l i k a b l o k a n a z a p a d n o j v a n j s k o j s t r a n i u l a z a s u dva u r u š e n a o r t o s t a t a u s e k u n d a r n o j poz ic i j i . M o r a m o , d a k l e , p r e t p o s t a v i t i j e d a n š i rok i p r o l a z p r e m a u n u t r a š n j o s t i g r o b n i c e , s a s t a v l j e n od v e l i k i h b l o k o v a i p l o č a , ko j i j e z a s i g u r n o v o d i o d o j e d n o g r e p r e z e n t a t i v n o g p o r t a la. Kol ika j e c j e l o k u p n a d u l j i n a d r o m o s a , o d n o s n o ko l ik i je p r o m j e r č i t avog g r o b n o g h u m k a n e m o ž e se r e ć i b e z da l jn j ih i s k o p a v a n j a . Č in i se d a o č u v a n a d u ž i n a d r o m o s a o d š e s t m e t a r a p r e d s t a v l j a s a m o dio p r v o b i t n e d u l j i n e .

U n u t a r n j o s t g r o b n i c e j e b i l a o p l j a č k a n a . T r a g o v i p a l j e v i n e bil i s u n a v o d n o vidlj ivi u s r e d i š n j e m d i je lu g r o b n o g h u m k a . N a t o m m j e s t u su se na l az i l i i s k r o m n i os t ac i a r t e f a k a t a i u l o m a k a k e r a m i k e , ko ju ć e m o

SI. 13. Vjerodostojan prikaz plana unutarnjeg lica južnoga dromosa (crtež B. Hansel).

r a z m a t r a t i u n a s t a v k u t eks t a . O s t a c i l j u d s k i h k o s t i j u n i s u p r o n a đ e n i , t a k o d a ć e b ro j u k o p a n i h o s o b a i da l j e os ta t i t a j n o m . Pos to ja l i s u i d r u g i g r a đ e v i n s k i e l e m e n t i , n o nj i h o v t o č a n b ro j n i j e m o g u ć e u tv rd i t i , t i m v i š e š to j e d io u n u t a r n j e g p r o s t o r a o s t a o n e i s p i t a n u s l i j e d B a ć i ć e v e r e k o n s t r u k c i j e . M e đ u t i m , n a s a m o m u l a z u , u z s j e v e r o z a p a d n i d io z i d a , n a l a z i s e j e d a n n a ž a l o s t p r a z a n g r o b , b l a g o t r a p e z o i d n o g ob l ika , d u ž i n e 2 m e t r a i š i r i n e 0,70 m e t a r a , u ko j i j e m o g a o b i t i p o l o ž e n p o k o j n i k u i s p r u ž e n o m po loža ju .

S u p r o t n o B a ć i ć e v o m p l a n u p r e m a k o j e m g r o b i z g l e d a k a o n a k n a d n o d o g r a đ e n , g r o b j e j o š v i š e u g r a đ e n n a k r u ž n u k o n s t r u k ciju t h o l o s a n e g o s a m i z idov i d r o m o s a . Iz t o g a , d a k l e , p r o i z lazi d a g r o b p r i p a d a n a j s t a r i joj fazi g r a d n j e .

U i s t o č n o m d i j e l u k r u ž n o g p r o s t o r a , n e z n a t n o p o m a k n u t i iz s r e d i n e , n a l a z e se t r i v e l i k a b l o k a u o d r e đ e n o m r e d u , k o j e j e B a ć i ć os t av io u p r v o b i t n o m p o l o ž a ju . Č in i se d a s u ti b l o k o v i bil i d io g r a d n j e , s l i č n e u p r a v o o p i s a n o m g r o b u , k o j a

SI. 14. Grobna konstrukcija uz sjeverozapadni ulaz tholosa (crtež B. Hansel i P. Kunz).

m e đ u t i m n i j e b i l a t a k o d o b r o o č u v a n a (SI. 15) . Ovi b lokov i m o g l i su , m e đ u t i m , p r i p a d u z ida is to t a k o dosp je t i u s a d a š n j u poz ic i ju i t a m o biti s e l e k t i v n o os t av l j en i , t a k o da ovu p r e t p o s t a v k u n e m o ž e m o sa s i g u r n o š ć u po tv rd i t i . O b z i r o m da b lokovi l e že n a s a m o m d n u t h o l o s a , d a k l e , n a p r i r o d n o j s t i j en i , v j e ro j a tno b i s m o ih t r e b a l i p r o m a t r a t i k a o o s t a t k e n e k e p l a n i r a n e g r a d n j e , m o ž d a se r a d i o o s t a c i m a j e d n e s r e d i š n o p o s t a v l j e n e g r o b n i c e (SI. 3 ) . Dal jn je p r e t p o s t a v k e o o v o m e n e ć e bi t i i z n e s e n e , j e r j e m o g u ć a u g r a d n j a o č u v a n a p r e v i š e f r a g m e n t a r n o .

SI. 15. Ostaci grobne konstrukcije u središnjem dijelu tholosa (crtež B. Hansel i P. Kunz).

U z m e m o li u o b z i r n a v e d e n e č in j en i ce d o l a z i m o do z a k l j u č k a d a g r o b n i h u m a k n a b r d u M a k l a v u n , koji je i s k o p a o Bać ić , n e p r e d s t a v l j a b i lo k a k a v k a m e n i h u m a k , k a k v i u b r o n č a n o m d o b u ili k a s n i j e i n a d r u g i m m j e s t i m a p r e d s t a v l j a j u u o b i č a j e n u p o j a v u . Ovdje se r a d i o j e d n o m t h o l o -s u s v i š e g r o b o v a u koj i s e m o g l o p r i ć i k roz d r o m o s i j e d n o m r e p r e z e n t a t i v n o m u l a z u , čiji j e u n u t a r n j i p r o s t o r p r o m j e r a 10 m b io p r e k r i v e n t e h i k o m l a ž n o g s v o d a u fo rmi k u p o l e . Radi s e , d a k l e , o j e d n o j k u p o l a s t o j g r o b n i c i u g r o b n o m h u m k u r a z m j e r n o ve l i k ih d i m e n z i j a , za k o j u n a p o d r u č j u s j e v e r n o g J a d r a n a n e n a l a z i m o o d g o v a r a j u ć u u s p o r e d b u .

Ako t r a ž i m o p a r a l e l e , n a l a z i m o ih t ek n a s a m o m e j u g u k o n t i n e n t a . T a m o s u r e p r e z e n t a t i v n i t ho lo s - g robov i p o z n a t i od r a n o g m i n o j s k o g v r e m e n a ( B r a n i g a n 1998 , 13-26) , koji p r e d s t a v l j a j u i n a k o p n u u o b i č a j e n i t ip g r o b n i c e n a k o n r a n o m i k e n s k i h g r o b o v a u š a h t o v i m a ( A n d r o n i k o s 1968 , W 77-80) . T e š k o je p r e t p o s t a v i t i da je t ho lo s n a M a k l a v u n u , koj i je j e d i n s t v e n u Is t r i i n a c i j e l o m J a d r a n u , p o d i g n u t b e z p o z n a v a n j a m i k e n s k i h g r o b n i c a toga v r e m e n a . G r o b n a M a k l a v u n u je u s p o r e d i v s a m o s o v i m g r o b o v i m a , a n i k a k o sa ž e l j e z n o d o b n i m k u p o l a s t i m g r o b n i c a m a m a k e d o n s k o -t r a č k o g t ipa . S k r o m n i u l o m c i k e r a m i k e , m o g u se sa s i g u r n o š ć u d a t i r a t i u k a s n u fazu r a n o g ili u s r e d n j e b r o n č a n o d o b a s r e d n j o e u r o p s k e t e r m i no log i j e , š to o d g o v a r a s r edn jo j i p o č e t n o j k a s n o m i k e n s k o j e p o h i u G r č k o j .

Ide ja i z g r a d n j e j e d n e t a k v e r e p r e z e n t a t i v n e g r a đ e v i n e p o d g r o b n i m h u m k o m z a j e d n o g ili v i še i s t a k n u t i h p o k o j n i k a , m o r a l a j e bit i p r e u z e t a s j u g a , gd je s u u i s to v r i j e m e , ali i r a n i j e , n a s t a l e s l i č n e g r a đ e v i n e . D e t a l j n e u s p o r e d b e s g r č k i m u z o r i m a te de f in i r an j e r a z l i k a i s l i čnos t i u n a č i n u g r a d n j e , p r o p o r c i j a m a i d r u g i m p o j e d i n o s t i m a , n e bi o d v i š e p o m o g l i r a z u m i j e v a n j u n e s v a k i d a š n j e i s t a r s k e t ho lo s g r o b n i c e , k a o i d o n o š e n j u o d l u k a o za ili p r o t i v u s p o r e d b e ove g r o b n i c e s j u ž n i m u z o r i m a . Sve k u p o l a s t e g r o b n i c e i m a j u j e d n a k u p o l a z n u ide ju i spec i f i č an n a č i n g r a đ e v i n s k o g form u l i r a n j a p o r e d sv ih l o k a l n i h o sob i to s t i , k o j e č e s t o n a s t a j u u s l i j e d raz l i č i tos t i u r a s p o l o ž i v o m g r a đ e v i n s k o m m a t e r i j a l u . T a k o je i g r o b n a M a k l a v u n u m o g a o bi t i m o n u m e n t a l n o i z g r a đ e n , j e r s u n a i s t o m m j e s t u m o g l i b i t i o b r a đ i v a n i o d g o v a r a j u ć e v e l i k i k a m e n i b l o k o v i i p l o č e . Raspo lož iv i m a t e r i j a l u v j e t o v a o je n a č i n g r a d n j e . No , g r o b n i je s a g r a đ e n u bi lo k a k v o j s l u č a j n o j f o r m i , v e ć u fo rmi m i k e n s k i h k u p o l a s t i h g r o b n i c a . U Is tr i j e , d a k l e , z a v r i j e m e s r e d n j e g b r o n č a n o g d o b a p o s t o j a l a e l i t a k o j a j e svoje p r i p a d n i k e s a h r a n j i v a l a n a ona j n a č i n k a k o je to bi lo u o b i č a j e n o k o d v i š ih s lo jeva d r u š t v a u m i k e n s k o j G r č k o j 2 . O v e s l i čnos t i m o ž e m o u o č i t i n a ž a l o s t s a m o u n a č i n u g r a d n j e g r o b n i c e , a n i k a k o k r o z p r i l o g e u g r o b u ili o d g o v a r a j u ć e p o g r e b n e r i t u a l e , j e r j e g r o b n i c a o p l j a č k a n a p r i j e s a m o g i s k o p a v a n j a .

2 G. Korres 1980, 120 - 187; Isti 1982, 191 - 231; Isti, 1983, 169 - 208.

U s t a n j u s m o m e đ u t i m uoč i t i , u n u t a r o d g o v a r a j u ć e g sloja, k a k o u Grčko j t a k o i u Is t r i , z a j e d n i č k e i n i u k o m s l u č a j u m a r g i n a l n e r a d n j e u s v r h u s p o m e n a n a z n a č a j n e p o k o j n i k e , ko je se oč i t u ju u m o n u m e n t a l n o j g r o b n o j g r adn j i . Z a j e d n i č k i ž ivotn i s v j e t o n a z o r i i n o r m e koje se m o g u u s t a n o v i t i z a s i g u r n o su od v e ć e v r i j ednos t i n e g o n e k i u v o z n i p r e d m e t ili l o k a l n a imi t ac i j a n e k o g s t r a n o g p r e d m e t a . G r a d n j a g r o b n i c e i m a svoju u l o g u u o s i g u r a v a n j u d inas t i j sk ih n o r m i . M o n u m e n t a l n o m g r o b n i c o m p o k o j n i k z a d r ž a v a svoje m j e s t o i u z a g r o b n o m ž ivo tu i n a s t a v l j a suž ivo t sa sv i j e tom koji j e o s t av io . Kroz n a d g r o b n i s p o m e n i k o n i da l j e os ta je p r i s u t a n i t i m p u t e m dje lu je n a d r u š t v o .

Sl ika g r o b n i c e j e d n o g g o s p o d a r a , o d n o s n o v l a d a r a , u n j e g o v o m o k r u ž j u pos t a j e od i s t a j a s n o m a k o p o z n a j e m o i n j e g o v o m j e s t o s t a n o v a n j a , o d n o s n o o k v i r n j e g o v a n a s e l j a . U n e p o s r e d n o j oko l i c i d o m i n a n t n o g b r e ž u l j k a M a k l a v u n n e postoj i ni t i j e d n o i z r az i to m j e s t o s i s t o d o b i m n a s e l j em. M o g u ć e j e d a je g r o b p r i p a d a o i m p o z a n t n o i z g r a đ e n o m n a s e l j u s l o k a l n i m n a z i v o m R a r a š t a k , s m j e š t e n o m 3-4 k m z r a č n e l ini je u p r a v c u z a p a d a , ko je je k r o z z a b i l j e š k e v e ć s p o m e n u t o u l i t e r a t u r i 3 . Ovo v e l i k o n a s e l j e p o s j e d u j e u n a č i n u g r a d n j e o d r e đ e n e s l i čnos t i s bol je p o z n a t i m l o k a l i t e t o m M o n k o d o n j a ( H a n s e l / M i h o v i l i ć / T e r ž a n 1999) , č ak š tov i še i n a d i l a z i n a s e l j e M o n k o d o n j a u k o r i š t e n j u o r t o s t a t s k i h p loča du l j i ne i p r e k o d v a m e t r a . U n u t a r n j i p r s t e n u t v r d e R a r a š t a k i z g r a đ e n je od i m p o z a n t n i h m o n o l i t n i h p l o č a . U n e p o s r e d n o j b l iz in i j e i z g r a đ e n i j e d a n m o d e r n i r e z e r v o a r za v o d u , p r i č e m u je p r o n a đ e n o dovo l jno u l o m a k a k e r a m i k e , koj i sa s i g u r n o š ć u d a t i r a j u ovo n a s e l j e u v r i j e m e k u p o l a s t e g r o b n i c e n a M a k l a v u n u . J e li n a n e k o l i k o k i l o m e t a r a u d a l j e n o m b r e ž u l j k u M a k l a v u n v o d e ć a obi te l j iz R a r a š t a k a seb i i z g r a d i l a u k r a j o l i k u d o m i n a n t a n g r o b n i s p o m e n i k ? M o g l o bi se p o m i s l i t i . Ako j e to t o č n o , o n d a d o b i v a m o i n f o r m a c i j e o m i n i m a l n o j ve l i č in i p o d r u č j a ko je p r i p a d a j e d n o m g o s p o d a r u , o d n o s n o v l a d a r u , a ko je b i p r e m a t o m e m o r a l o i m a t i p r o m j e r od n a j m a n j e 10 k m . To u ve l ikoj m j e r i o d g o v a r a p r o s j e č n i m u d a l j e n o s t i m a i z m e đ u n a s e l j a g r a d i n s k o g t i p a k o j e j e k a r t i r a l a R. M i h o v i l i ć ( H a n s e l / M i h o v i l i ć / T e r ž a n 1999, 42 , SI. 3 ) . S v a k a k o bi t r e b a l o i z rad i t i u s p o r e d b u o d n o s a r a s p o d j e l e n a l a z i š t a u I s t r i i G r č k o j .

S u v r e m e n a i s t r a ž i v a n j a s v e v i š e u k a z u j u n a p o j a č a n p r o m e t J a d r a n s k i m m o r e m i n a n j egovo j i s t očno j s t r a n i , i s t i m u vez i p o v e ć a n u k o n c e n t r a c i j u n a s e l j a , p r i č e m u je j e d a n u l o m a k k e r a m i k e s o t o k a B r a č a čak o p i s a n k a o m i k e n s k i (Rir ig in i dr . 1998 , 3 7 - 4 1 , SI. 2 3 ) . D a je i s j e v e r n i d io J a d r a n a b io d io p u t a u k u l t u r n o j r a z m j e n i i p r e n o š e n j u k u l t u r n i h

3 Baćić 1970, 219 -223, si. 6 - 7; Buršić Matijašić 1997, 28 - 38, tab. 2 - 5; Matošević 1998, 12-14, si. 6 - 7.

SI. 16. Maklavun, nalazi iz kupolaste grobnice: 1 brončano šilo; 2-6 keramika. M. cea 1:3 (crtež B. Hansel i P. Kunz).

n o r m i t r e b a l o bi sve v i š e i v i še u z i m a t i u obzi r . N a z n a k e pos to j e i u k e r a m i č k i m n a l a z i m a j u ž n e p r o v e n i j e n c i j e , ko je s u p r i j e s v e g a p o z n a t e iz j u ž n e I ta l i je š to j e z a s i g u r n o u vez i s p o j a č a n i m i s t r a ž i v a č k i m a k t i v n o s t i m a (v. H a s e 1990, 8 0 - 1 0 8 ) . M e đ u t i m , m i k e n s k i u l o m c i p o z n a t i s u i iz p r o s t o r a C a p u t A d r i a e i to iz oko l i ce Venec i je i d o l i n e r i j e k e Po ( B r a c c e s i 2000 , 3 0 - 3 3 , s k a r t o m str . 33 g o r e ; Ba le s t r azz i 2 0 0 0 , 2 0 3 - 2 2 3 ; Biett i S e s t i e r i 1982; V a g n e t t i 1982 , 2 0 8 ; Be te l l i /Vagne t t i 1997) i v j e r o j a t n o je s a m o

p i t an je v r e m e n a k a d a će s l ični n a l a z i biti p o z n a t i i s i s t o č n e o b a l e J a d r a n a . M i k e n s k a k e r a m i k a , o d n o s n o t a k o o p i s a n a s l i k a n a k e r a m i k a iz r e l a t i v n o d u g o g v r e m e n s k o g r azdob l j a , od s ta r i je faze sve do s u b m i k e n s k o g v r e m e n a , p o z n a t a j e i s i s t o č n e o b a l e J a d r a n a , iz A lban i j e ( P r e n d i 1982, 2 1 3 , SI. 6, 14 i s tr . 2 2 2 , SI. 11 , 10). M i k e n s k i s u u l o m c i n a d a l j e p o z n a t i i iz u n u t r a š n j o s t i j u g o i s t o č n o e u r o p s k o g p o d k o n t i n e n t a , i z m e đ u I s t r e i G r č k e 1 . Čak i u p r e d m i k e n s k o v r i j e m e pos to j e t r a g o v i t h a l a s o k r a c i j e j u g o i s t o č n o e g e j s k i h k a r a k t e r i s t i k a , p r e t p o s t a v i m o li d a j e o b j a š n j e n j e c r t e ž a s glin e n o g k a l e m a iz D r a m e u B u g a r s k o j t o č n o ( F o l / S c h m i t t 2000 , 56 i d.) .

Iz g r o b n i c e n a M a k l a v u n u z a s a d p o z n a j e m o s a m o l o k a l n e f o r m e k e r a m i č k e p r o d u k c i j e , ko je ć e m o u d a l j n j e m t e k s t u p r e d s t a v i t i . M e t a l n e f o r m e , k a o ovdje r a z m a t r a n i n o ž e v i , i m a j u u p r a v i l u š i r e p o d r u č j e r a s p r o s t i r a n j a i n a s u p r o t d o s a d p r o n a đ e n o j k e r a m i c i p o d c r t a v a j u p r i p a d n o s t I s t r e m i k e n s k o m p o d r u č j u u t jeca ja , i z m e đ u I ta l i je i j u g o i s t o č n e E u r o p e .

P o j e d i n a č n o ć e m o r a z m o t r i t i n e k e n a l a z e iz k u p o l a s t e g r o b n i c e n a M a k l a v u n u , k o j a j e v j e ro j a tno v e ć u p r a p o v i j e s n o v r i j e m e o p l j a č k a n a . B. Bać ić (1960 , 2 0 0 i d. Tab . 6, 3) u s p i o je s v o j i m i s k o p a v a n j e m p r o n a ć i s a m o n e k o l i k o n a l a z a iz s r e d i n e g r o b n o g h u m k a , ko j i s e s a d a n a l a z e u A r h e o l o š k o m m u z e j u I s t r e u Pu l i . O d l u č i l i s m o p o n o v o r a z m o t r i t i s l j edeće , d o s a d s a m o d j e l o m i č n o o b j a v l j e n e , p a r c i j a l n o n a c r t a n e i n e k o n -s t r u i r a n e n a l a z e (Bur š i ć Mat i j a š ić 1997, 2 8 i d. T a b . 1) ' :

1. B r o n č a n o šilo ili m a l o dl i je to sa s l o m l j e n i m v r h o m i r e l a t i v n o z a š i l j e n o m o š t r i c o m . D u ž i n a 6,4 c m (SI. 16, 1).

2 . U l o m c i j e d n e ve l ike p o s u d e s l a k t a s t o o b l i k o v a n o m r u č k o m i k r u ž n i m z a k o š e n o p o s t a v l j e n i m g o r n j i m d i j e l o m , s v i j e t l o s m e đ a do c r v e n o s m e đ a k e r a m i k a s g l a t k o m p o v r š i n o m i s c r n o m j e z g r o m . P r o m j e r r e k o n s t r u i r a n e p o s u d e 30 c m (SI. 16, 2 ) .

3. U l o m a k ša l i c e , s v i j e t l o s m e đ a k e r a m i k a s d o d a t n o o b r a đ e n o m p o v r š i n o m , v a n j s k a i u n u t a r n j a s t r a n a z a g l a đ e n e , g l i n a o b o g a ć e n a s i t n i m m a t e r i j a l o m . P r o m j e r 10 c m (SI. 16, 3) .

4. D io d n a p o s u d e , v a n j s k a s t r a n a t a m n o s m e đ a , u n u t a r n j a s t r a n a c r n a , g l i n a s l a b o o b o g a ć e n a k r e č n j a k o m . P r o m j e r 8-10 c m (SI. 16, 4 ) .

5. U l o m c i p o s u d e s r u č k o m i k o n i č n i m v r a t o m , sv i j e t looker , fino u g l a č a n a p o v r š i n a . P r o m j e r 15 c m (SI. 16, 5 ) .

6. U l o m c i i z n i m n o v e l i k e p o s u d e , r u b u k r a š e n o t i s c i m a p r s t a u gl in i , p o p o v r š i n i p o s u d e v id l j iv i s u m e t l i č a s t i u k r a s i , v a n j s k a s t r a n a

4 Sakellarakis/Marić 1975, 153 i cl.; Mikulčić 1966, lab. 4, 8a; Lichardus i dr. 1996, 113, si. 42; Aleksandrov i dr. 1998, si. 4.

5 Posebno zahvaljujemo kolegici K. Mihovilić, iz Arheološkog muzeja Istre u Puli, za stavljanje na raspolaganje nalaza za njihovo objavljivanje, te za sveukupnu potporu.

c r v e n o s m e đ a , u n u t a r n j a c r n o s m e đ a , g l ina o b o g a ć e n a k r e č n j a k o m , dos ta s l a b e k v a l i t e t e , s l a b o p e č e n a , l a k o se m r v i (SI. 16, 6 ) .

N a v e d e n i k e r a m i č k i m a t e r i j a l m o ž e se b e z v e ć i h p r o b l e m a pr ip i sa t i i s t a r sko j b r o n č a n o d o b n o j ka s t e l j e r sko j k u l t u r i . Uz p o m o ć p r v i h r e z u l t a t a novi j ih i s k o p a v a n j a n a u t v r đ e n o m v i s i n s k o m n a s e l j u M o n k o d o n j a k o d Rovinja i s t r a t i g r a f s k i h p r o m a t r a n j a u k a s t e l j e r u G r a d a c - T u r a n kod K o r o m a č n a , gdje j e s l i č n a k e r a m i k a z a s t u p l j e n a u v e l i k o m b ro ju , t a k o đ e r je m o g u ć e de ta l jn i j e v r e m e n s k i o d r e d i t i p o j e d i n e u l o m k e s M a k l a v u n a .

P o s u d e s l a k t a s t o o b l i k o v a n o m r u č k o m i k r u ž n i m z a k o š e n o pos t av l j e n i m d i j e l o m (SI. 16, 2) p r e d s t a v l j a j u p r e p o z n a t l j i v s r e d n j o b r o n č a n o d o b -n i t ip . O v a k v e p o s u d e k a r a k t e r i s t i č n e su za r a n o r a z d o b l j e I s t r e III p o t e r m i n o l o g i j i B. Čovića". Cijeli g r o b n i h u m a k n a M a k l a v u n u bi p r e m a t o m e t r e b a o bi t i v r e m e n s k i s m j e š t e n n a p o č e t a k s r e d n j e g b r o n č a n o g d o b a . Svi os ta l i k e r a m i č k i u l o m c i n e o p o v r g a v a j u o v u d a t a c i j u . U m a t e r i j a l u s M o n k o d o n j e p o s t o j e t a k o đ e r p a r a l e l e za o s t a l e k e r a m i č k e u l o m k e s M a k l a v u n a , ko je n a o v o m m j e s t u n e ć e biti dal je r a z m a t r a n e .

Os ta j e , n a r a v n o , o t v o r e n o da li v r e m e n s k i p e r i o d koji s m o od red i l i n a o s n o v i n e k o l i k o u l o m a k a k e r a m i k e , o b u h v a ć a c j e l o k u p n o v r i j e m e k o r i š t e n j a g r o b n o g h u m k a . J e d n o j e , m e đ u t i m , s a s v i m s i g u r n o : g r o b n i c a je s t a r i j a n e g o svi n a i z g l e d s l ični n a l a z i ž e l j e z n o g d o b a .

U n u t a r g r a d i n e M o n k o d o n j a p r o n a đ e n i su i s l i čn i p r i m j e r c i š i la p o p u t o n o g a iz M a k l a v u n a (SI. 16, 1), koj i k a o g r o b n i p r i l o g p r e d s t a v l j a i z u z e t a k . Na M o n k o d o n j i su , n a i m e , p r o n a đ e n i b ro jn i p r i m j e r c i m a l i h b r o n č a n i h a la tk i , i z m e đ u o s t a l o g d l i je ta , ši la, s j ek i r e i n o ž e v i r az l i č i t i h fo rmi (SI. 17, 2 -4) , k a o i o s t a c i i o t p a c i p r e r a d e m e t a l a . Osob i to j e z a n i m l j i v j e d a n od n o ž e v a s M o n k o d o n j e , j e r u z p o m o ć n j e g a m o ž e m o p r i d o n i j e t i v r e m e n s k o m o d r e đ i v a n j u n a s t a n k a k u p o l a s t e g r o b n i c e n a M a k l a v u n u .

Ovaj d io n o ž a ili p r e c i z n i j e , j e d n a i n t e n z i v n o k o r i š t e n a b r o n č a n a oš t r i ca s d v j e m a r u p a m a za z a k o v i c e (SI. 17, 2 ) , p r i p a d a t ipu n o ž e v a koji j a s n o p ro i zlazi iz e g e j s k i h n o ž e v a t ipa 6 p r e m a S a n d a r s u (1955 , 183 SI. 4, l is ta IX) ili t ipu II, o d n o s n o V p r e m a B r a n i g a n u (1974, 27 i d., 167, Tab . 13-14). Ovaj n o ž u p u ć u j e , d a k l e , n a k o n t a k t e s m i k e n s k o - m i n o j s k i m sv i je tom. Slični n a l a z i p o z n a t i su i s d r u g i h loka l i t e t a u Istr i , i sa š i reg j a d r a n s k o g i z a p a d n o b a l k a -n s k o g p r o s t o r a (SI. 18-19, p r i l o ž e n i pop i s ) . Takvi n o ž e v i , s d v j e m a do če t i r i m a z a k o v i c a m a , ko je s u p o s t a v l j e n e n a k r a j , p o p r e č n o u o d n o s u n a s m j e r oš t r ice i s k o j i m a se p r i č v r š ć u j e d r š k a od o r g a n s k o g m a t e r i j a l a , z a s tup l j en i su u o d r e đ e n i m v a r i j a n t a m a s t r i m a g l a v n i m t i p o v i m a :

- t ip I - k o d p r v o g t i p a n o ž e v a , o š t r i c a je r a v n a (SI. 18, 1-2)

6 Usp. Mihovilić 1994; Hansel/Mihovilić/Teržan 1997, 87 i d. si. 39, 5; 43, 2-3; 46, 111 a-b; Teržan/Mihovilić/Hansel 1999, 186 i đ. si. 26, 5; 30, 2-3.

C

SI. 17. Nož, bodež i šila iz Istre: 1 Pula, Marin dol/Monte Val Marin; 2-4 Monkodonja; 5 Rovinj. Sve bronca, M cea 1:3 (crteži S. Behrens, B. Hansel, K. Mihovilić i P. Kunz).

- t ip II - k o d d r u g o g je o š t r i ca b l a g o z a v i n u t a ili j e u o b l i k u s lova S (SI. 18, 3-9)

- t ip III - k o d t r e ć e g j e o š t r i c a go tovo u o b l i k u s r p a (SI. 18, 10-11) . Z a v r š e t a k oš t r i ce n o ž a iza z a k o v i c a m o ž e bi t i r a v a n (SI. 18, 1-2. 11), u

o b l i k u l u k a (SI. 18, 3-5. 10) ili s t e p e n a s t (SI. 18, 7-9) , a b ro j z a k o v i c a v a r i r a od dvi je d o če t i r i i i z g l e d a da ni je s p e c i f i č a n z a p o j e d i n e t ipove (SI. 18) 7 . U u s k o j vez i s n o ž e v i m a t ipa I su g o t o v o j e d n a k o ve l ik i b o d e ž i s b l a g o a s i m e t r i č n o m , s l a b o i z r a ž e n o m d v o s j e k l o m o š t r i c o m i s d v i j e m a do t r i m a z a k o v i c a m a z a d r š k u (SI. 17, 5 ) .

N o ž e v e p r v o g i d r u g o g t ipa , k a o i n j i m a s l i č n e b o d e ž e , n a l a z i m o u Is t r i u s k l o p u n a l a z a iz r a n o g i s r e d n j e g b r o n č a n o g d o b a , k o j e i n a č e i z raz i to o s k u d j e v a m e t a l o m . Iz o k o l i c e Pu le p o z n a j e m o v i še p r i m j e r a k a , i z m e đ u o s t a l o g j e d a n n o ž s r a v n o m o š t r i c o m iz g r o b a od k a m e n i h p l o č a u g r o b n o m h u m k u M a r i n d o l / M o n t e Val M a r i n (SI. 17, 1; 18, 1; p o p i s , br . 1), j e d a n n o ž s b l a g o z a v i n u t o m o š t r i c o m iz g r o b n o g h u m k a M o n t e B o m b i s t a k o d Ban jo la (SI. 18, 3 ; pop i s , br . 10), i j e d a n n o ž iz u n i š t e n e n e k r o p o l e k o d Š a n d a l j e / S . D a n i e l e (pop i s , br . 25 ) .

J e d a n n o v i n a l a z b o d e ž a s r a v n o m o š t r i c o m i z a o b l j e n o m d r š k o m s t r i m a z a k o v i c a m a p r o n a š a o j e D . M a t o š e v i ć p r i l i k o m z a š t i t n o g

7 Usp. Kilian-Dirlmeier 1997, 50 i d. si. 240 (s preciznom podjelom noževa na osnovi broja zakovica).

SI. 18. Noževi iz jadranskog i centralnobalkanskoga područija: Tip 1:1 Marin dol/Monte Val Marin kod Pule (popis, br. 1); 2 Iglarevo (popis, br. 2); Tip IIa: 3 Monte Bombista kod Banjola (popis, br. 10); 4 Iglarevo (popis, br. 11); 5 Mostarsko blato (popis, br. 12); 6 Ošljevac kod Turića (popis, br. 13); Tip IIb: 7 Gračani kod Novog Pazara (popis, br 18); 8 Bitelić (popis, br. 16); 9 Crvena Stijena kod Petrovića (popis, br. 17); Tip III: 10 Velika Humska Čuka (popis, br. 21); 11 Lugovi kod Mojsinja (popis, br. 22). Sve bronca, M 1:4 cea.

SI. 19 Bitelić kod Sinja, 1-2 brončani nož i kameni brus iz Rekezove gomile; 3 kameni brus, bez podataka (snimci A. Milosevic).

i s k o p a v a n j a p r a p o v i j e s n e n e k r o p o l e u Rov in ju (SI. 17, 5 ) 8 . Svi ovi p r i m j e r ci p r o n a đ e n i s u b e z d r u g i h p r i l o g a i n e m o g u se p r e c i z n o da t i r a t i , n o u š i r e m k o n t e k s t u m o g u se i p a k v r e m e n s k i f iks i ra t i .

M e đ u p r i m j e r c i m a iz s r e d n j e i j u ž n e D a l m a c i j e , p r e v l a d a v a t ip sa za -v i n u t o m o š t r i c o m , k o d ko j ih je n a s t a v a k o š t r i c e r a z l i č i t o i z v e d e n . S a m o n e k i od ov ih p r i m j e r a k a m o g u se p r e c i z n i j e v r e m e n s k i o d r e d i t i . U g r o b n o m h u m k u " R e k e z o v a g o m i l a " k o d Bi te l ića , koj i j e p r i p i s a n ce t i n sko j k u l t u r n o j g r u p i , p r o n a đ e n je j e d a n n o ž (SI. 18, 8; 19, 1; l i s ta , b r . 16). O k o l n o s t i

8 Kolegi D. Matoševieu iz Zavičajnog muzeja Grada Rovinja zahvaljujemo na dozvoli za objavu crteža bodeža.

u v e z i s i s k o p a v a n j e m n i s u s a s v i m j a s n e , n o u i s t o m g r o b n o m h u m k u p r o n a đ e n je i t a k o z v a n i " p s e u d o b r a s s a r d " (v r s t a b r u s a ili m a l a za š t i t na p l o č a z a r u k u : SI. 19, 1-2 9), t a k o d a je da tac i ja g r o b a I. M a r o v i ć a i B. Čovića u k a s n u fazu c e t i n s k e k u l t u r n e g r u p e p r ihva t l j i va 1 0 . Nož d a k l e p r i p a d a r azv i j eno j e t a p i r a n o g b r o n č a n o g d o b a i/ili p r e l a z u u s r e d n j e b r o n č a n o d o b a .

Nož iz spi l je C r v e n a s t i j ena k o d Pe t rov iča , t a k o đ e r se n e m o ž e da t i r a t i o s j e tno k a s n i j e (SI. 18, 9; l is ta , br . 17): i ako s t r a t u m I n e p r eds t av l j a k o m p a k t a n n a s e o b i n s k i s lo j , u n j e m u su i z m e đ u o s t a l i h b r o j n i h u l o m a k a p r o n a đ e n i i o n i koj i s u u s p o r e d i v i s v r č e v i m a c e t i n s k e k u l t u r n e g r u p e , k a o i on i za k o j e a n a l o g i j e p r o n a l a z i m o u u r e z o m u k r a š e n o j k e r a m i c i c e n t r a l n o g B a l k a n a i M a k e d o n i j e " . N a ovaj n a č i n d o b i v a m o o d r e đ e n o k r o n o l o š k o u p o r i š t e z a d a t a c i j u n o ž a u r a n o ili s r e d n j e b r o n č a n o d o b a .

S l jedeć i p r i m j e r a k n o ž a p r o n a đ e n je u M o s t a r s k o m b l a t u u do l in i N e r e t v e . Radi se o i z o l i r a n o m n a l a z u , p r o n a đ e n o m u m o č v a r i , koji m o ž d a m o ž e bit i p r o m a t r a n k a o ž r t v e n i d a r (SI. 18, 5; p o p i s , br . 12) 1 2 .

Upad l j i vo j e d a s l i č n e n o ž e v e n a l a z i m o u k o n t i n e n t a l n o m p o d r u č j u c e n t r a l n o g B a l k a n a , p o s e b n o u s k l o p u t a k o z v a n e Brn j i ca - g r u p e 1 \ Kao r a n o b r o n č a n o d o b n i d a t i r a se j e d a n i n t e n z i v n o k o r i š t e n i n o ž u ob l iku s r p a ( t ip III) iz Ve l ike H u m s k e Č u k e k o d Ni ša (SI. 18, 10; p o p i s , br . 21 ) . O v o m e n o ž u j a k o je s l i č a n p r i m j e r a k iz g r o b n o g h u m k a iz L u g o v a k o d Mojs in ja , oko l i ca Č a č k a (SI. 18, 1 1 ; p o p i s , br . 22 ) . Nož j e p r i l o ž e n u g r o b o d r a s l o m m u š k a r c u , ko j i j e z a j e d n o s j e d n o m m l a đ o m o s o b o m s p a l j e n i p o k o p a n u ža r i . Z a n i m l j i v o j e d a j e u d r u g o j ža r i , u kojoj j e p o k o p a n a m l a đ a o s o b a , n a đ e n i j e d a n b r u s s d v j e m a r u p a m a , i d e n t i č a n o n o m e iz Bi te l ića . Za da t i r a n j e o v o g d v o s t r u k o g g r o b a v a ž n a je i g l a s č a h u r a s t o m g l a v o m ( H ü l s e n k o p f n a d e l ) , j e d a n o d v o d e ć i h t ipova s t u p n j a A2 p o s r e d n j o e u r o p skoj t e r m i n o l o g i j i . Z a n i m l j i v o je da s u se ig la i b r u s n a l a z i l i u istoj ž a r i 1 1 . B ro jne p o s u d e iz o v o g g r o b a , m e đ u n j i m a i za r a z v i j e n u v a t i n s k u k u l t u r n u s k u p i n u k a r a k t e r i s t i č n a a m f o r a s d v j e m a r u č k a m a , s v i s o k o i z v u č e n i m "zeč j im u š i m a " i s o k o m i t i m i v o d o r a v n i m k a n e l u r a m a , k a o i o s t a l e p o s u d e u k r a š e n e k a n e l u r o m , dozvo l j ava ju d a t i r a n j e o v o g a n a l a z a u k a s n u fazu r a n o g b r o n č a n o g d o b a , d a k l e u s t u p a n j F D III p o H ä n s e l u . O v u

9 Kolegi Anti Miloševiću iz Muzeja hrvatskih arheoloških spomenika iz Splita zahvaljujemo za fotografije.

10 Marović 1980, 38 si. 15, 5. 8; Marović/Čović 1983, 206 tab 33, 7; Milosevic 1998, 145 si. 240. 11 Usp. Benac/Brodar 1958, 31 tab. 4; Čović 1983, 166 si. 12, 3; Marović/Čović 1983, tab. 28, 8; 29, 13-14;

Govedarica 1989, 195 i d.; kao i Hochstetter 1982, 99 i d., si. 2; Stojić 1997, 53 i d. 12 Za ustupanje crteža zahvaljujemo kolegi A. Kernu, iz Prirodoslovno-povijesnog muzeja u Beču. 13 Parović-Pešikan 1995. 14 Nikitović/Vasić/Stojić 1997, 125 i d. si. 5 -17; o igli usp. Hansel 1968, 135 i d. prilog 4-6; Buckdeschel

1978, 113 i d. 297 i d. prilog 1; Tasić 1997, 49 tab. 2,2.

da tac i j u p o t v r đ u j u i novi ja i s k o p a v a n j a u F e u d v a r u k o d M o š o r i n a u Vojvodini 1 ' . S u k l a d n o t o m e p ro iz l az i i v j e ro j a tn i j e d a t i r a n j e g r o b a 13 iz g r o b n o g h u m k a iz L u g o v a k o d Moj sinj a u k a s n u fazu r a n o g b r o n č a n o g d o b a n e g o u s r e d n j e b r o n č a n o d o b a , a s t i m e i d a t i r a n j e n o ž e v a t r e ć e g t ipa .

Nožev i d r u g o g t ipa s b l a g o z a v i n u t o m o š t r i c o m p o z n a t i s u iz g r o b o v a u G r a č a n i m a k o d Novog P a z a r a i iz I g l a r e v a k o d Kl ine n a K o so v u (SI. 18, 6; p o p i s , br . 18). U t u m u l u s u I iz G r a č a n a (Jeft ić 1997, 304 i d. SI. 5-6; 8-10), n o ž j e p r o n a đ e n u p r v o m b r o n č a n o d o b n o m g r o b u j e d n e obi te l j i (dva o d r a s l a , t ro je d j e c e ) . U o v o m g r o b n o m h u m k u p o k o p a n i s u č e t r d e s e t o g o dišnji m u š k a r a c z a j e d n o s j e d n i m d j e t e t o m ( g r o b 3) , j e d n a m l a đ a ( n e v i še od 21 g o d i n u s t a r a ) ž e n s k a o s o b a u d r u g o m g r o b u ( g r o b 8) i dvo je d jece b e z k a r a k t e r i s t i č n i h p r i l oga , svako u z a s e b a n g r o b ( g r o b l a i g r o b 9) . U ž e n s k i g r o b je p r i l o ž e n a k a r i č i c a za k o s u ( N o p p e n r i n g ) , ig la s u v i j e n o m g l a v o m ( R o l l e n k o p f n a d e l ) te n a k i t od b r o n č a n i h s v i t a k a i j a n t a r n i h pe r l i , a u m u š k o m g r o b u su p r o n a đ e n i n o ž i b r u s . I ovd je s e , d a k l e , s u s r e ć e m o sa s l i č n o m k o m b i n a c i j o m n o ž a i b r u s a , k a o i u L u g o v i m a k o d Moj sinj a i u Bi te l iću . Z a v r e m e n s k o o d r e đ i v a n j e o v o g a g r o b a od o s o b i t o g je z n a č a j a k e r a m i k a , p o g l a v i t o s u d u ob l iku k o š a r i c e i d u b o k a zd je la , j e r su ove p o s u d e na jv j e ro j a tn i j e r a đ e n e p o u z o r u n a g r č k u k e r a m i k u s r e d n j o h e l a d -s k o g ili k a s n o h e l a d s k o g razdobl ja ' " . O v i m n a l a z o m se p r o š i r i o b ro j p o s u d a n a c e n t r a l n o b a l k a n s k o m p r o s t o r u i z r a đ e n i h p o u z o r u n a m i k e n s k e , m e đ u k o j i m a je i č e s t o d i s k u t i r a m skifos iz D o n j e B r n j i c e 1 7 .

U s k l o p u dvi ju n e k r o p o l a iz I g l a r e v a , k o j e us l i j ed b r o j n i h n a l a z a r az l i č i tog o r u ž j a m i k e n s k i h k a r a k t e r i s t i k a z a u z i m a j u p o s e b n o m j e s t o , p r o n a đ e n o j e v i š e n o ž e v a p r v o g i d r u g o g t i p a (SI. 18, 2 .4; l i s ta , br . 2 , 11) k a o i n e k o l i k o b o d e ž a i r a p i e r s ječ iva . P r e m a d o s a d o b j a v l j e n i m n a l a z i m a svi se m o g u d a t i r a t i u s r e d n j e b r o n č a n o d o b a (Bd В 1 - С ) ' н .

Sl jedeć i n o ž e v i su p o z n a t i iz o k o l i c e D r a g a č e v a u z a p a d n o j Srbij i . U g r o b n o m h u m k u I I / g r o b 1 iz Oš l j evaca n a đ e n j e j e d a n n o ž u u l o m c i m a , koji v j e r o j a t n o p r i p a d a d r u g o m t ipu (SI. 18, 7; p o p i s , br . 13) , j e d n a g r i v n a s u š i c a m a ( Ö s e n h a l s r i n g ) , j e d n a d j e l o m i č n o o č u v a n a k a r i č i c a z a k o s u ( N o p p e n r i n g ) i j e d a n n a o č a r a s t i p r i v j e s a k ( B r i l l e n a n h ä n g e r ) sa s r e d i š n j o m s p i r a l o m (Niki tović 1994, t a b . 1, 1-4). G r i v n a i k a r i č i c a z a k o s u p r i p a d a j u n e d v o j b e n o s r e d n j o e u r o p s k o - k a r p a t s k o r a n o b r o n č a n o d o b n o j

11 Hansel 1968, 135 i <l.: Iliinsel/Medović 1991, (iI i d. si. I; I rban 1991, 101 i d. tab. 18-19; o Cl I datumima s Feudvara usp. Hansel/Medović 1992; Roeder 1992.

16 Usp. Jeftić 1997, 307 i d. si. 10, 10-11; Hochstetter 1984, 174; Prendi 1982, 209 id. si. 4. 4; 5, 3-4; Ziöta/Chondrogiänni-Metoki 1993, 39 i d. si. 4-5; Chondrogiänni-Metoki 1994, 51 i d. si. 2; 4. Maran 1992. tab. 19, 11; 145, 6; prilog 4, 12: Za naputke o literaturi zahvaljujemo kolegi \\. Jungu.

17 Garašanin 1983, 776 i d. tab. 107, 7; Teržan 1995, 333 primj. 27. 18 Killian 1976; Đurić 1984; Harding 1995, 20 i d. tab. 4, 24-25; 48B; Kilian-Dirlmeier 1993, 41 i d. tab. 62;

Luci 1997, si. 4; 13; isti 1998, si. 15-17; 12-13.

t r ad ic i j i 1 9 , s l j e d e ć u a n a l o g i j u n a l a z i m o u os tav i iz T r u ć e v c a u do l in i M o r a v e , k o j a se n a o s n o v i s j ek i r a s p o j a č a n i m r u b o m ( R a n d l e i s t e n b e i l e ) da t i r a n a j k a s n i j e u b r o n č a n o d o b a A2 2 0 . N a s u p r o t t o m e , n a o č a r a s t i p r iv je sak p r i p a d a od p o č e t k a s r e d n j e g b r o n č a n o g d o b a , u o b i č a j e n o j vrs t i n a k i t a z a p a d n o g B a l k a n a i J a d r a n s k e z o n e 2 1 . N a o snov i t o g a , d a t i r a m o g r o b iz Oš l j evaca n a j v j e r o j a t n i j e n a p r i j e l az u s r e d n j e b r o n č a n o d o b a . Ovo p o t v r đ u j e i j e d a n n o ž s j e z i č a s t o m d r š k o m ( G r i f f z u n g e n m e s s e r ) iz g r o b a 2 u i s t o m g r o b n o m h u m k u , k o j e m u s u s l ični j e d a n n o ž iz g r o b a u I g l a r e v u k a o i j e d a n n o ž iz P i r o t a - M a č i l k a 2 2 . Iz okol ice D r a g a č e v a p o t j e č e još j e d a n b o d e ž iz G u č a , ali j e k o n t e k s t u k o j e m u je b o d e ž p r o n a đ e n n e p o z n a t . P a r a l e l e za ovaj p r i m j e r a k n a l a z i m o k o d b o d e ž a iz v e ć s p o m e n u t o g g r o b a u I g l a r e v u k a o i k o d b o d e ž a iz Rovinja (SI. 17, 5 ) .

Z a p o d r u č j e c e n t r a l n o g B a l k a n a m o ž e se k a o z a k l j u č a k p r e t p o s t a v i t i , da p r i m j e r c i u o b l i k u s r p a p r e d s t a v l j a j u na j r an i j i e g e j s k i t ip n o ž a . O n i se po jav l ju ju u r a n o b r o n č a n o d o b a . Neš to k a s n i j e , d a k l e , n a p r i j e l a z u u s r e d n je b r o n č a n o d o b a po jav l ju ju se i d r u g a dva t ipa n o ž e v a (I i II) .

B ro jn i p r i m j e r c i o v a k v i h n o ž e v a p r o n a đ e n i s u i u Albaniji 2 ' 1 . Za n j i h o v o d a t i r a n j e o s o b i t o j e v a ž a n g r o b iz P a z h o k a - E l b a s a n a ( g r o b n i h u m a k I, g r o b 7) : m e đ u b o g a t i m g r o b n i m p r i l o z i m a p o r e d j e d n o g n o ž a t ipa I ( pop i s , br . 5 ) , n a l a z i o s e i m a č t ipa A p r e m a K a r u i j e d a n o s l i k a n i V a p h i o , ili K e p h t i u - b o k a l , t a k o d a se g r o b m o ž e da t i r a t i u k a s n o h e l a d s k i s t u p a n j SH I/II A 2 4 . Z a n i m l j i v o j e d a j e u n a j s t a r i j e m g r o b u g r o b n o g h u m k a I iz B a r d h o c a k o d R u k e s a n a đ e n i j e d a n i n t e n z i v n o k o r i š t e n n o ž , koj i se n a j v j e ro j a tn i j e m o ž e p r i p i s a t i t i p u II (pop i s , b r . 14) , z a j e d n o s i g l o m s č a h u r a s t o m g l a v i c o m ( H i i l s e n k o p f n a d e l ) (Hoti 1982, T a b . 8, V. 22) p o p u t o n e u g r o b u 13 , g r o b n o g h u m k a u L u g o v i m a k o d Mojs in j a . To je još j e d a n m o g u ć i d o k a z z a d a t a c i j u o v o g a t ipa n o ž e v a u k a s n u fazu r a n o g b r o n č a n o g d o b a (A2 p o s r e d n j o e u r o p s k o j t e r m i n o l o g i j i ) . O s i m t o g a , iz j e d n o g d r u g o g g r o b n o g h u m k a u B a r d h o c u , t a k o đ e r iz n a j s t a r i j e g g r o b a ( I I / l ) , p o z n a t a s u dva p r i m j e r k a , j e d a n u o b l i k u s r p a s d v j e m a z a k o v i c a m a , a d r u g i j e b l a g o z a v i n u t s t r i m a z a k o v i c a m a (pop i s , br . 20 , 2 3 ) . N a o s n o v i o v o g a n a l a z a m o ž e se p r e t p o s t a v i t i d a s u ovdje t r i t i p a n o ž e v a k o r i š t e n a u p r i b l i ž n o i s to v r i j e m e .

19 Usp. Gerloff 1995, 62 i d. si. 2; Girić 1971, 214 i d. tab. 5, 3; 7, 1; 9, 1; itd. 20 Hansel 1968, 66 tab. 13, 1-16; Stojie i dr. 1992, 40 tab. 16; usp. Žeravica 1993, 63 i d. tab. 16, 202-204;

Mayer 1977, 71 i d. tab. 16. 214-215 itd; Carancini/Peroni 1999, 9 i d. tab. 1-2. 21 Usp. Benac/Čović 1956, tab. 13, 7; 14, 10; 15, 3-4; itd.; Batović 1959, 56 i d. karta 1; Čović 1970, 81 i d.

karta 3; Della Časa 1996, 107 i d. si. 44; 72; 75. 22 Nikitović 1994, si. 3; Kilian 1976, si. 1, 4; Đurić 1984, si. 3; Jeftić 1990, 92 i d. tab 1; Parović-Pešikan 1995,

14 i d. si. 5 ,5 . 23 Prendi 1982, 214 i d. si. 6, 7-10; 11, 7-8; Kilian-Dirlmeier 1997, 50 i d. si. 24. 24 Prendi 1982, 214 si. 6, 2.10.14; Albanien 1988, 191 si. 32; Kilian-Dirlmeier 1993, 19; Bejko 1994, 117 i d.

si. 6, 1.

SI. 20. Rasprostranjenost noževa na Jadranu i na centralnom Balkanu (pogledaj popis) kao i u Grčkoj i u egejskom područiju (prema Kilian-Dirlmeier 1997, 50 i d. SI. 24; Branigan 1974, 167). 1- tip I; 2-tip П; 3-tip III; 4-nalazi iz Grčke (bez podjele na tipove); 5-neodredeni tip.

N a z a p a d n o m i c e n t r a l n o m B a l k a n u o v a k v i n o ž e v i po jav l ju ju s e , d a k l e , od k a s n e faze r a n o g b r o n č a n o g d o b a i o s t a ju u u p o r a b i do p r e l a z a u k a s n o b r o n č a n o d o b a . B a l k a n s k i n o ž e v i r a đ e n i s u n e d v o j b e n o p o u z o r u

SI. 21. Monkodonja, tronožac - mali keramički stolić s tri noge (snimak M.Roeder).

n a e g e j s k e , a k o d n e k i h se m o ž d a r a d i o i m p o r t i m a . M e đ u t i m , b e z a u t o p sije i s p e k t r o - k e m i j s k e a n a l i z e , o v e s e p r e t p o s t a v k e n e m o g u de f in i t i vno po tv rd i t i . R a k o s u p o k a z a l i N. S a n d a r s ( 1 9 9 5 , 1 8 3 ) , R. B r a n i g a n (1974 , 167) i n a p o s l i j e t k u I. R i l i a n - D i r l m e i e r (1997 , 50 i d . ) , e g e j s k i se n o ž e v i , p o g l a vi to o n i s r a v n o m o š t r i c o m , po jav l ju ju v e ć u s r e d n j o h e l a d s k o v r i j e m e M H I/II . N j ihovo š i r e n j e d u ž i s t o č n e o b a l e J a d r a n a i u u n u t a r n j o s t B a l k a n a us l i j ed i lo j e v j e r o j a t n o z a v r i j e m e M H II s t u p n j a , š to j e k o n a č n o , v r e m e n ski g l e d a n o , b l i z u s t u p n j u A2 p o R e i n e c k e u (SI. 20 ) .

N o ž e v e s m o o b r a d i l i n e š t o p o d r o b n i j e , s t o g a š to se n a ovaj n a č i n p r e k o j e d n e g r u p e n a l a z a m o ž e p o k a z a t i o d n o s i s p r e g a m i k e n s k o - e g e j s k o g a sv i je ta i I s t r e n a s j e v e r u J a d r a n a . R u p o l a s t a g r o b n i c a k a o g r a đ e v i n a m i k e n s k i h k a r a k t e r i s t i k a n i j e , d a k l e , i z o l i r a n a . I d r u g e s k u p i n e n a l a z a iz I s t r e , k o j e ovd je n e ć e m o de ta l jn i j e p r o m a t r a t i , m o g u bit i r a z u m l j i v e s a m o a k o ih se p r o m a t r a k a o p o j a v e j u ž n e p r o v e n i j e n c i j e . Veze s i s t o č n i m S r e d o z e m l j e m p o k a z u j u i n a M o n k o d o n j i u v e l i k o m b r o j u p r o n a đ e n i t r o n o š c i ( m a l i k e r a m i č k i s to lovi s t r i m a n o g a m a : SI. 2 1 ) , koji su z a s t u p l j e n i u g o t o v o s v a k o m i s t a r s k o m k a s t e l j e r u ' 5 , a u d r u g i m j a d r a n s k i m

25 Mihovilić 1995, 32 i d. karta 2; tab. 3, 8; 4-8.

SI. 22. Knossos, "Tomb of the Tripod Hearth" (po Hamilakis 1998, 128 Fig., 8.5).

p o d r u č j i m a i n a z a p a d n o b a l k a n s k i m p r o s t o r i m a g o t o v o s u n e p o z n a t i . S a v r š e n e p a r a l e l e p r o n a l a z i m o n a C i p r u i n a R r e t i (SI. 22) tog v r e m e n a 2 6 . Bez p o v e z i v a n j a i s t a r s k i h k a s t e l j e r a s b a l k a n s k i m i g r č k i m p o l j e m u t j e c a ja n e m o g u se v r e d n o v a t i n i kos t i š a r e n o g j e l e n a {Cervus dama) s M o n k o d o n j e , k o j e su s a m o l judi m o g l i t u d o n i j e t i , j e r š a r e n i j e l e n u to v r i j e m e n i je ž ivio n a t im p r o s t o r i m a 2 7 .

N a p o s l i j e t k u m o r a m o s p o m e n u t i i j e d a n u n i k a t n i k r a t k i m a č , koj i d je lu je m i k e n s k i (SI. 23 -24 ) . M a č je d u g 41 ,1 c m , š i r i n a m u je 3,7 c m , i m a r a z m j e r n o m a s i v n o s ječ ivo s d v a m a ž l i j e b o v i m a i j a s n o se z a o š t r a v a p r e m a k r a j u . J e z i č a s t a d r š k a s d v j e m a r u p a m a z a z a k o v i c e i u s k i m o j a č a n i m r u b o v i m a (Rand le i s t e ) z a v r š a v a s r p a s t i m z a k l j u č k o m , o d n o s n o u o b l i k u gl j ive. Rubov i d r š k e p r e l a z e u i z r a z i t o u s k a r a m e n a . N a j ez ičas to j d r š c i vidlj ivi s u ot isc i d r v e n o g o b l o g a k a o i t r a g o v i r đ e . Ovaj m a č na jb l iž i j e o n i m a k l a s e F p o S a n d a r s u , o š t r i ca p a k n e k i m p r i m j e r c i m a t ipa F 2 2 8 .

26 Taramides 1999, 47 i d. tab. 27-36; Hamilakis 1998, 119 i d. si. 8, 4-5. 27 Becker 1997; ista 1999a; ista 1999b, 19 si. 2. 28 Usp. Kilian-Dirlmeier 1993, 76 i d. br. 177, 200 i d., 207 i d.; Papadopoulos 1998, 24 i d. br. 118, 119 i dr.

SI. 23. Kratki mač iz Vučevice kod Splita, Dalmacija, bronza (crtež B. Teržan).

S v a k a k o je n e š t o g rac i ln i j i od g r č k o - e g e j -sk ih p r i m j e r a k a . Ovaj osob i t i i u novi joj l i t e r a t u r i p r e v i đ e n i m a č , p o t j e č e iz s r e d n j e D a l m a c i j e i to iz n a l a z i š t a Vučev ica u z a l e đ u Spl i t a . T r e n u t a č n o s e n a l a z i u s t u d i j s k o j z b i r c i I n s t i t u t a za p r e d - i p r apov i j e s t b e č k o g sveuč i l i š t a , a p r i j e t o g a je p r i p a d a o zb i r c i W i n d i s c h g r ä t z , ko ja j e k u p l j e n a 1921 . g o d i n e ' 9 . Radi se o g r o b n o m ili o p o j e d i n a č n o m n a l a z u , š to n e b i p r eds t av l j a lo r i j e t k o s t n a o v o m p o d r u č j u . I z v a n g r o b n i h h u m k i po j av l ju ju se od r a n o g do k a s n o g b r o n č a n o g d o b a i p o j e d i n a č n i n a l a z i b o d e ž a , m a č e v a , s j e k i r a , v r h o v a k o p a l j a i n o ž e v a , k a o p o s e b a n običa j r i t u a l n o g p o l a g a n j a o ruž j a u o k v i r u s r e d n j o j a d r a n s k o g k u l t u r n o g p r o s t o r a 5 0 .

N a š k r a t k i m a č u k l a p a se u ova j o b r a z a c i n j e g o v o p o r i j e k l o n e bi s m j e l o bit i s p o r n o . Ovaj s e m a č b e z da l jn j eg m o ž e s m a t r a t i s v j e d o k o m l o k a l n o g s h v a ć a n j a i i z v e d b e g r č k o - e g e j s k i h m a č e v a z a v r e m e n s k o r a z d o b l j e k a s n o m i k e n s k o g , o d n o s n o k a s n o h e l a d s k o g SM/SH III A 1 d o III C 1.

Ako u z m e m o u o b z i r d o s a d i zn i j e t a r a z m a t r a n j a z a p o j e d i n e n a l a z e i z m e đ u I s t r e i G r č k e , p o l a k o d o b i v a m o j e d n u d o s a d s a m o u k o n t u r a m a vidl j ivu, a l i i p a k r a z u m l j i v u s l iku , u kojoj k u p o l a s t a g r o b n i c a n a M a k l a v u n u d o b i v a svoje m j e s t o n a s j e v e r n o j p e r i f e r i j i m i k e n s k o - k r e t s k e

29 Franz 1924/1925, 74. Kolegici A. Krenn-Leeb, iz Instituta za pred- i prapovijest iz Beča, zahvaljujemo za pomoć i fotografije mača. Također zahvaljujemo kolegi B. Kiriginu, iz Arheološkog muzeja u Splitu, koji nas je i uputio na ovaj primjerak.

30 Usp. Marović 1981, 27 i d.; isti 1980, 27 i d. si. 14-15.

SI. 24. a- Kratki mač iz Vučevice; b-c detalj kratkoga mača (snimci Institut za pred-i prapovijest Sveučilišta u Beču).

s fe re u t j eca j a . N a osnov i ovdje p r e d s t a v l j e n i h i r a z m a t r a n i h n a l a z a p r e p o z n a j e m o i s t a r s k i p o l u o t o k k a o j e d n u od n a j s j e v e r n i j i h m e d i t e r a n s k i h k u l t u r n i h z o n a u i s p r e p l e t e n i m v e z a m a s i s t o č n i m M e d i t e r a n o m 5 ' .

31 Autori zahvaljuju M. Gavranoviću za prijevod teksta s njemačkog jezika.

POPIS BRONČANIH NOŽEVA IZVAN GRČKE

T ip I 1. M a r i n d o l / M o n t e Val M a r i n , Pu l a , I s t r a , g r o b n i h u m a k , g r o b od

k a m e n i h p l o č a (SI. 17, 1; 18): G n i r s 1925, 40 i d . SI. 26 , A-B; Čović 1983 , 118, SI. 10, 1.

2 . I g l a r e v o , Kl ina , Kosovo , g r o b 8 (SI. 18, 2 ) : L u c i 1997, 95 , SI. 13; Isti 1998, SI. 15.

3 . M a l i q , K o r c e , Alban i j a , n a s e o b i n s k i sloj III: P r e n d i 1982, SI. 11 , 7; K i l i a n - D i r l m e i e r 1997, 52 .

4. M i d h e , M a t i , A lban i j a : P r e n d i 1982, 214 , SI. 6, 8. 5. P a z h o k , E l b a s a n , Albani ja , g r o b n i h u m a k : P r e n d i 1982, 2 1 4 , SI. 10;

K i l i a n - D i r l m e i e r 1997, 50 . 6. R r e t h e - B a z j e , M a t i , Albani ja , g r o b n i h u m a k : P r e n d i 1982, SI. 1 1 , 8;

K i l i a n - D i r l m e i e r 1997, 52 . 7. S h t i k e , K o l o n j e s , Alban i ja , g r o b n i h u m a k , g r o b 4: Aliu 1996, 6 1 , T a b .

1, I-8. Vajze, V lo re , Alban i j a , g r o b n i h u m a k A, g r o b 12: P r e n d i 1982, 2 1 4 ,

SI. 6, 7.9; K i l i a n - D i r l m e i e r 1997, 52 . 9. Srbi ja , n e p o z n a t o n a l a z i š t e , N a r o d n i m u z e j B e o g r a d : G a r a š a n i n

1954a, 5 8 , T a b . 37 , 4; P a r o v i ć - P e š i k a n 1995, 14 i d. SI. 5, 4 .

T ip II IIa 10. M o n t e B o m b i s t a k o d Banjo la , Pu la , I s t r a , g r o b n i h u m a k , g r o b od

k a m e n i h p l o č a (SI. 18, 3 ) : G n i r s 1925, 4 1 i d. SI. 26 , C-D; Čović 1983 , 118 , SI. 10, 2 .

1 1 . I g l a r e v o , Kl ina , Kosovo , g r o b (SI. 18, 4 ) : L u c i 1997, 93 , SI. 4 ; Ist i 1998, SI. 16.

12. M o s t a r s k o b l a t o , M o s t a r , H e r c e g o v i n a , p o j e d i n a č n i n a l a z (SI. 18, 5) : Č u r č i ć 1907, 2 0 7 i d. T a b . 2 , 3; Isti 1909, 95 , T a b . 18, 3 .

13 . O š l j e v a c k o d T u r i ć a , D r a g a č e v o , z a p a d n a Srbi ja , g r o b n i h u m a k II, g r o b 2 (SI. 18, 7) : N ik i tov ić 1994, 32, Tab . 1, 2.

14. B a r d h o e , K u k e s , Alban i ja , g r o b n i h u m a k I, g r o b 22 : Hot i 1982 , 2 2 i d. T a b . 8, V. 2 2 .

15. D u k a t , A lban i j a , g r o b n i h u m a k : Alban i j a 1988, 190 i d. SI. 30 .

IIb 16. Bi te l ić , S in j , g r o b n i h u m a k " K e k e z o v a g o m i l a " , D a l m a c i j a (SI. 18 ,

8; 19, 1): M a r o v i ć 1980, 38 SI. 15, 8; M a r o v i ć / Č o v i ć 1983 , 2 0 6 i d. T a b . 3 3 , 7; M i l o s e v i c 1998 , 39 , 145 N. 149, SI. 62; 240 .

17. C r v e n a St i jena k o d Pe t rov ića , N ikš i ć , C r n a G o r a , spil ja , s t r a t u m I (SI. 18, 9) : В е п а с / B r o d a r 1958, 3 1 , Tab . 4 , 5; Čov ić 1983 , 166, SI. 2 , 3 .

18. G r a č a n i , Novi Paza r , z a p a d n a Srbi ja , g r o b n i h u m a k I, g r o b 3 (SI. 18, 6) : Jeft ić 1997, 305 SI. 10, 8.

19. T r n j a n e k o d B r e s t o v a č k e B a n j e , Bor, i s t o č n a Srbi ja , g r o b 2 8 : J o v a n o v i ć / J a n k o v i ć 1987-1990, 9,: P a r o v i ć - P e š i k a n 1995 , 15 , SI. 5, 7.

20 . B a r d h o e , K u k e s , Albani ja , g r o b n i h u m a k II, g r o b 1: Hoti 1982, 15, Tab . 9, 2 .

T ip III 2 1 . Velika H u m s k a Čuka , Niš, Srbija, g r o b n i h u m a k (SI. 18 ,10) : G a r a š a n i n

1954a, 2 1 , SI. 4 a; G a r a š a n i n 1958, 7 1 , SI. 11 , 1; Isti 1973, Tab . 43 , 2. 22 . L u g o v i k o d Mojs in ja , Č a č a k , z a p a d n a Srb i ja , g r o b n i h u m a k I, g r o b

13 (SI. 18, 1): N i k i t o v i ć / V a s i ć / Stojić 1997, 126, SI. 12. 2 3 . B a r d h o e , K u k e s , Albani ja , g r o b n i h u m a k II, g r o b 1: Hot i 1982, T a b .

9, 1.

N e o d r e đ e n i t ip

2 4 . M o n k o d o n j a , Rovinj , I s t ra , n a s e o b i n s k i n a l a z (SI. 17, 2 ) . 25 Š a n d a l j / S. D a n i e l e , Pu la , I s t r a , g r o b : M i h o v i l i ć 2 0 0 0 , 2 3 .

LITERATURA

ALRANIEN 1988, Schätze aus dem Land der Skipetaren, Ausstel lungskat , Hildesheim - Mainz 1988.

ALEKSANDROV S. i dr. (A. ROŽKOVA, P. DELEV, D. VÄLCEVA, I. PROKOPOV) 1998, Drevnosti ot Gredna Mesta - Archeologičeski Proučvanija p Traseto na Pät 11-19 Goce Delčev-Drama, Istoričeski Muzej Goce Delčev, Okt.-Dek. 1998.

ALIU S.,1996 Tama e Shtikes/Le tumulus de Shtike, Iiiria 26, 1996, 57-78. ANDRONIKOS M., 1968: Totenkult, Archaeologia Homerica III, Göttingen 1968,

Kap.W, 77-80. RAČIĆ R., 1960 Tumuli iz brončanog doba na Maklavunu i Žamnjaku u južnoj

Istri, Jadranski zbornik 4, 1960, 200-204. RAČIĆ R.,1970 Prilozi poznavanju prahistorijske gradinske fortifikacije u

Istri / Beiträge zur Kenntnis der urgeschichtlichen Burgfortißkation in Istrien, Adriatica Praehistorica et Antiqua, Festschr. f. G. Novak, Zagreb 1970, 215-226.

RALESTRAZZI E., DI FILIPPO, 2000 Ћг Frammenti micenei da Torcello, u L. Braccesi (Hrsg.), Hesperia 10, Studi sulla Grecitä di occidente, Roma 2000, 203-225.

RATOVIĆ Š., 1959 Iz ranog željeznog doba Liburnije/Aus der frühen Eisenzeit Liburniens, Diadora 1, 1959, 37-86.

RECKER C., 1997 Zur nacheisenzeitlichen Verbreitung des Dammhirsches "Cervus Dama" in Südosteuropa - eine kritische Zwischenbilanz, u Xpovoq, Reiträge zur prähistorischen Archäologie zwischen Nord- und Südosteuropa, Festschr, f. R. Hansel Internat. Arch. Studia honorar ia 1, Espelkamp 1997, 67-82.

RECKER C., 1999a Innitial comments on slaughter and consumption refuse from Monkodonja, a Middle Bronze Age castelliere on the Istrian coast, U Historia Animalum ex Ossibus . Reiträge z u r Pa läoana tomie , Archäologie, Ägyptologie, Ethnologie u n d Geschichte der Tiermedizin. Festschr. f. A. von den Driesch. Internat . Arch. Studia honorar ia 8, Rahden/Westf. 1999, 57-66.

RECKER C , 1999b Dammhirsche in Europa und im Vorderen Orient, J a h r t a u s e n d a l t e Inspirat ion für Kunst und Mythen , Tierhal tung und Jagd. Mitt. Berliner Ges. Anthr. 20, 1999, 15-32.

REJKO L., 1994 Some problems of the Middle and Late Bronze Age in southern Albania, Bull. Inst. Arch. 31, London 1994, 105-126.

RENAC A., RRODAR M., 1958 Crvena Stijena - 1956, Glasnik Zemaljskog Muz. N. S. 13, Sarajevo 1958, 21-64.

BENAC A., ČOVIĆ R., 1956, Glasinac I. Rronzano doba, Sarajevo 1956. RETELLI M., VAGNETTI L., 1997 Aspetti delle relazioni fra Tarea egeo-micenea e

l'Italia settentrionale. U: Le Ter ramare , la piü antica civlltä padana , Modena 1997, 614-620.

BIETTI SESTIERI A. M. 1982 Frattesina (Fratta Polesine, Rovigo). U: Magna Grecia e mondo miceneo - nuovi document! , Taranto 1982, 201-207.

BRACCESI L., 2000 Laguna Greca. Nuove scoperte riscrivono la storia di Venezia, Archeo, Attualitä del Passato 16, 2. Febr. 2000, 30-33.

BRANIGAN R. 1974 Aegean Metalwork of the Early and Middle Bronze Age, Oxford 1974.

BRANIGAN K., 1998 Cemetery and Society in the Aegean Bronze Age, Sheffield 1998. BUBŠIĆ-MATIJAŠIĆ R., 1997 Maklavun - brončanodobni tumul / Maklavun -

tumulo delVetä del bronzo. U: Arheološka istraživanja u Istri/ Archaeological Research in Istria, Znanstveni skup Poreč, 22-26. Sept. 1994, Izdanja Hrvat. arh. društva 18, Zagreb 1997, 21-38.

CARANCINI G. L., PERONI R., 1999 Leta del bronzo in Italia: per una cronologia della produzione metallurgica, Quad. Protost. 2, Perugia 1999.

CHONDROGIÄNNI METÖRI A., Ш4АИакпоп 1994, To Arch. Ergo Makedonia kai Thrake 8, 1994, 27-36.

ČOVIĆ B., 1970 I odeei arheološki tipovi kasnog bronzanog doba na području Delmata/Some leading archaeological types of the late bronze age on the territory of Delmates, Godišnjak 8, 6, Sarajevo 1970, 67-97.

ČOVIĆ B., 1983 Begionalne grupe ranog bronzanog doba U: Praistorija jugoslavenskih zemalja IV, Bronzano doba, Sarajevo 1983, 114-190.

ČURČIĆ V., 1907 Nekoliko prehistoričkih predmeta iz Bosne i Hercegovine u zbirci c. kr. Naravoslovnoga muzeja u Beču, Glasnik Zemaljskog Muz. 19, Sarajevo 1907, 203-214.

ČURČIĆ V.,1909 Prähistorische Funde aus Bosnien und der Herzegowina in den Sammlungen des k.k. naturhistorischen Hofmuseums in Wien, Wiss. Mitt. Bosnien-Herzegowina 11, 1909, 91-100.

DELLA CASA PH., 1996 Velika Gruda II. Die bronzezeitliche Nekropole Velika Gruda (Obš. Kotor, Montenegro), Univforsch. Prähist . Arch. 33, Bonn 1996.

ĐURIĆ N., 1984 Bronzanodopski nalaz iz Iglareva, Glasnik Muz. Rosova 13-14, 1984, 17-22.

FOL A., /SCHMITT R., 2000 A Linear A Text on a Clay Beel from Drama, South-East Bulgaria? Prähist. Zeitschr. 75, 2000, 56-62.

FRANZ L., 1924/25 Ein mykenisches Schwert aus Dalmatien, Vjesnik Arh. i Hist. Dalmatinsku 47/48, 1924/25, 74.

GARAŠANIN D., 1954a Ratalog metala, Beograd 1954. GARAŠANIN D., 1954b Quelques elements datant la civilisation de Bubanj-Hum,

Arch. Iugoslavica 1, 1954, 19-24. GARAŠANIN M., 1958 Neolithikum und Bronzezeit in Serbien und Makedonien, Ber.

BGR 39, 1958, 1-130. GARAŠANIN M., 1973 Praistorija na tlu SB Srbije, Beograd 1973.

GARAŠANIN M., 1983 Grupa Donja Brnjica-Gornja Stražava. U: Praistorija jugoslavenskih zemalja IV, Bronzano doba, Sarajevo 1983, 773-778.

GERLOFF S., 1993 Zu Fragen mittelmeerländischer Kontakte und absoluter Chronologie der Frühbronzezeit in Mittel- und Westeuropa, Prähist. Zeitschr. 68, 1993, 58-102.

GIRIĆ M., 1971 Mokrin. Nekropola ranog bronzanog doba, Diss, et Monogr. 11 Reograd 1971.

GNIRS A., 1925 Istria praeromana, Reiträge zur Geschichte der frühesten und vorrömischen Kulturen an den Küsten der nördl ichen Adria, Karlsbad 1925.

GOVEDARICA R., 1989 Rano bronzano doba na področju istočnog Jadrana/Däge du bronze ancien dans la region de TAdriatique de Vest, Centar za Ralkan. Ispitivanja, Djela 67, 7, Sarajevo 1989.

HANSEL R., 1968 Beiträge zur Chronologie der mittleren Bronzezeit im Karpatenbecken, Reitr. ur- u. frühgesch, Arch. d. Mittelmeer-Kul turraumes 7-8, Ronn 1968.

HANSEL R., MEDOVIĆ P., 1991 Vorbericht über die jugoslawisch-deutschen Ausgrabungen in der Siedlung von Feudvar bei Mošorin (Gem. Titel, Vojvodina) von 1986-1990, Rer. RGK 72, 1991, 46-204.

HANSEL B., MEDOVIĆ P., 1992 "C-Dat i e rungen a u s früh- u n d mittel-bronzezeit l ichen Schichten der Siedlung von Feudvar bei Mošorin in der Vojvodina, Germania 70, 1992, 250-257.

HANSEL B., MIHOVILIĆ K., TERŽAN B., 1997 Monkodonja - utvrđeno protourbano naselje starijeg i srednjeg brončanog doba kod Rovinja u Istri, Histria Archaeol. 28, 1997, 57-107.

HAMILAKIS Y., 1998 Eating to Dead: Mortuary Feasting and the Politics of Memory in the Aegean Bronze Age Societies. U: K. Rranigan (Hrsg.), Cemetery and Society in the Aegean Rronze Age, Scheffield Stud. Aegean Arch. 1, Scheffield 1998, 115-132.

HARDING A., 1995 Die Schwerter im ehemaligen Jugoslawien, PRF IV 14, Stuttgart 1995.

HASE,v. F.-W. 1990 Ägäische Importe im zentralen Mittelmeergebiet in späthelladis-cher Zeit (SHI-SH III C). U: Orientalisch-Ägäische Einflüsse in der europäischen Rronzezeit. Ergebnisse eines Rolloqiums, Rom.-Germ. Zent ra lmus . Mainz, Monograph ien 15, Ronn 1990, 80-108.

HOCHSTETTER A., 1982 Spätbronzezeitliches und fimheisenzeitliches Formengut in Makedonien und im Balkanraum. U: R. Hansel (Hrsg.), Südosteuropa zwischen 1600 und 1000 v. Chr. Prähist. Arch. Südosteuropa 1, Berlin 1982, 99-118.

HOCHSTETTER A., 1984 Kastanas. Ausgrabungen in einem Siedlungshügel der Bronze- und Eisenzeit Makedoniens 1915-1979, Die h a n d g e m a c h t e Keramik, Schichten 19-1, Prähis t . Arch. Südosteuropa 3, Berlin 1984.

JEFTIĆ M., 1990

JEFTIC M., 1997

HOTI A., 1982 Varreza tumulare e Bardhocit ne Rrethin e Kukesit/La necropole tumulaire de Bardhoc dans le district de Kuk'es, Iliria 12, 1982, 15-47. Praistorijska nekropola u Pirotu - Prilog poznavanju Brnjičke grupe/The prehistoric burial ground in Pirot - a n e w addition to the information about Brnjička group, Glasnik Srpsko arh. društvo 6, 1990, 92-103. Prehistoric barrows at Gračani near Novi Pazar/Praistorijske humke u Gračanima kod Novog Pazara. U: Antidoron Dragoslavo Srejović, Beograd 1997, 303-314.

JOVANOVIĆ B., JANKOVIĆ N., 1987-1990 Nekropola paraćinske grupe u Trnjanima kod Brestovačke Banje/Necropolis of the Paraćin Group at the Locality Trnjane near the Spa of Brestovac (Brestovačka Banja), Zbornik Badova Muz. Rudarstva i Metalurgije u Boru 5/6, 1987-1990, 1-12.

KILIAN K., 1976 Nordgrenze des ägäischen Kulturbereiches in mykenischer und nachmykenischer Zeit, J a h r e s b e r . Inst. Vorgesch. Univ, Frankfurt a. M. 1976, 112-129.

KILIAN-DIRLMEIER I., 1993 Die Schwerter in Griechenland (außerhalb der Peloponnes), Bulgarien und Albanien, PBF IV 12, Stuttgart 1993.

KILIAN-DIRLMEIER I., 1997 Das mittelbronzezeitliche Schachtgrab vonÄgina, Kat. vor- u. frühgesch. Alt. 27/Alt-Ägina IV 3, Mainz 1997.

KIRGIN B. i dr. 1998-2001 Archaeological sites on Central Dalmatian Islands: What to do with them? The Adriatic Island Projekt, Hvar-Split 1998. Anaskaphi Boidikoilias Pylias, Praktika 1980, 120-187. Anaskaphi Boidikoilias Pylias, Praktika 1982, 191-231. Anaskaphi Boidikoilias Pylias, Praktika 1983, 169-208. (A. FOL, L. GETOV, F. BERTEMES, R. ECHT, R. KATINČAROV, I. KRAŠTEV), 1996 Bericht über die bulgarisch-deutschen Ausgrabungen in Drama (1989-1995), Ber. RGK 77,1996, 5-153. Relations between Kosovo and Mycenae during the Bronze Age. U: Macedonia and the Neighbouring Regions from 3rd to 1st

Millenium B.C. Papers p resen ted at the Internat . Symposium in Struga 1997, Skopje 1997, 92-98. Hronološki položaj nekropole Donja Brnjica na osnovu metalnih nalaza/Chronological Position of the Donja Brnjica Necropolis on the Basis of Metal Findings. U: Rad Dragoslava Srejovića na is traživanju prais tor i je cen t ra lnog Balkana. Memori jal Dragoslava Srejovića, Zborn ik radova 1, Kragujevac 1998, 165-175. Die mittlere Bronzezeit, Deu t sche Ausgrabungen auf der Pevkakia-Magula in Thessal ien 3. Beitr. ur- u. frühgesch. Arch. Mit telmeer-Kulturraum 30/31 , Bonn 1992. Sinjska regija u prahistoriji/La region de Sinj dans la prehis-toire. U: Cet inska kra j ina od pre this tor i je do dolaska

KORRES G.,1980 KORRES G.,1982 KORRES G.,1983 LICHARDUS J. i dr.

LUCI K.,1997

LUCI K.,1998

MARAN J.,1992

MARO VIC 1.,1980

Turaka/La region de la Cetina depuis la prehistoire jusqu'ä l 'arrivee des Turcs. Znanstveni skup Sinj, 3-6. VI. 1980, Izdanja Hrvat. arh. društva 8, Split 1984, 27-63.

MAROVIĆ I., 1981 Prilozi poznavanju brončanog doba u Dalmaciji /Contributions ä la connaissance de Vage du bronze en Dalmatie, Vjesnik Arh. i Hist. Dalmatinske 75, 1981, 7-61.

MAROVIĆ I., ČOVIĆ B., 1983 Cetinska kultura. U: Praistorija jugoslavenskih zemalja IV, Bronzano doba, Sarajevo 1983, 191-233.

MATOŠEVIĆ D., 1998 Kanfanarština u pretpovijesti. U: Kanfanar i Kanfanarština, Zbornik radova sa znanstvenog skupa povodom 900. obljetnice prvog pisanog spomena Ranfanara, Kanfanar, 5. Listopada 1996, Kanfanar 1998, 9-18.

MAYER E.F., 1977 Die Äxte und Beile in Österreich, PRF IX 9, München 1977. MIHOVILIĆ K., 1994 Fortifikacija gradine Gradac-Turan iznad Koromačna/The

Fortification of Gradac or Turan Hillfort above Koromačno. U: Arheološka istraživanja u Istri /Archaological Research in Istria, Znanstveni skup Poreč, 22.-26. Sept. 1994, Izdanja Hrvat. Arh. društva 18, Zagreb 1997, 39-59.

MIHOVILIĆ K., 1995 Školjić (Funtana) i tragovi prapovijesnih obalnih i otočnih lokaliteta Istre/Školjić (Fontane), tracce di siti preistorici costieri ed insulari delVIstria preistorica, Histria archaeol . 26, 1995, 28-57.

MIHOVILIĆ K., 2000 Starije željezno doba Istre, Ungedr. Diss. Univ, Ljubljana 2000. MIKULČIĆ I., 1966 Pelagonija u svetlosti arheoloških nalaza, Skopje 1966. MILOSEVIC A., 1998 Arheološka topografija Cetine, Muz. Hrvat. Arh. Spomenika,

Kat. i monogr. 3, Split 1998. NIKITOVIĆ L., 1994 Praistorijska humka u selu Turići kod Guče i njen značaj u

ranom bronzanom dobu Dragačeva/Un tertre prehistorique dans le village de Touritza pres de Goutcha et son importance dans la premiere periode de Vage du bronze sur le territoire de Vactuelle region de Dragatchevo, Zbornik Radova Narod. Muz. Čačak 24, 1994, 29-40.

NIKITOVIĆ L., VASIĆ R., STOJIĆ M., 1997 The Mound Necropolis Lugovi-Bent in Mojsinje, Starinar N.S. 48, 1997, 123-132.

PAPADOPOULOS Th.J., 1998 The Late Bronze Age Daggers of the Aegean I. The Greek Mainland, PRF VI 11, Stuttgart 1998.

PAROVIĆ-PEŠIKAN M., 1995 Zapažanja o mikenskom uticaju na području centralnog Balkana/Notes on Mycenean Influence in the Central Balkan Region, Starinar N.S. 45/46, 1994/95, 3-26.

PRENDI F , 1982 Die Bronzezeit und der Beginn der Eisenzeit in Albanien. U: R. Hansel (Hrsg.), Südosteuropa zwischen 1600 und 1000 v. Chr., Prähist. Arch. Südosteuropa 1, Berlin 1982, 203-233.

ROEDER M., 1992 l4C-Daten und archäologischer Befund am Beispiel eines Hauses von Feudvar bei Mošorin in der Vojvodina, Germania 70, 1992, 259-277.

RUCKDESCHEL W., 1978 Die frühbronzezeitlichen Gräber Südbayerns, Antiquitas R. 2, 11, Ronn 1978.

SARELLARARIS I.A., MARIĆ Z., 1975 Zwei Fragmente mykeniseher Keramik von Debelo Brdo in Sarajevo, Germania 55, 1975, 153-156.

SANDARS N.K., 1955 The Antiquity of the One-edged Bronze Knife in the Aegean, Proc. Prehist. Soc. 21, 1955, 174-197.

STOJIĆ M., 1997 Gobelets ornes du motif de spirale incrustee dans la vallee de Jagodina-Paraćin et leur rapport avec des gobelets semblabcs dans d'autres parties des vallees de Morava et Vardar, Starinar N.S. 48, 1997, 53-61.

STOJIĆ M. i dr. 1992 Praistorijski metal Pomoravlj a/Prehistoric Metal of the Morava Valley, Arh. Inst. Reograd Mat. 6, Reograd 1992.

TARAMIDES G.,1999 Applied Thermodynamics in the Prehistoric Pottety of Cyprus, Nicosia 1999.

TASIĆ N., 1997 Niederösterreich und der jugoslawische Donauraum in der Früh- und Mittelbronzezeit, Starinar N.S. 48, 1997, 41-52.

TERŽAN R., 1995 Stand und Aufgaben der Forschungen zur Urnenfelderzeit in Jugoslawien. U: Reiträge zur Urnenfelderzeit nördlich und südlich der Alpen, Monogr. RGZM 35, Mainz 1995, 323-372.

TERŽAN li., MIHOVILIĆ K., HANSEL R., 1999 Eine protourbane Siedlung der älteren Bronzezeit im istrischen Karst, Prähist. Zeitschr. 74, 1999, 154-195.

URRAN Th., 1991 Eine Hausstelle der frühen und mittleren Bronzezeit. U: Hänsel/Medovic 1991, 83-109.

VAGNETTI L.,1982 Fondo Paviani (Torretta diLegnano, Verona). U: Magna Grecia e mondo miceneo - nuovi document i , Taranto 1982, 208.

ŽERAVICA Z., 1993 Äxte und Beile aus Dalmatien und anderen Teilen Kroatiens, Montenegro, Bosnien und Herzegowina, PRF IX 8, Stuttgart 1993.

ZIÖTA C , CHONDROGIÄNNI-METÖRI A., 1993 Aliakmon 1993: Prehistoric Investigations. To Arch. Ergo Makedonia kai Thrake 7, 1993, 33- 41

R I A S S U N T O

T O M B A A C U P O L A D E L T I P O M I C E N E O A P P A R T E N E N T E ALL'ETÄ D E L B R O N Z O

Bernhard HANSEL e Biba TERŽAN

Un tumulo della regione carsica dell'Istria, noto giä da tempo, e stato pubbli-cato finora piü volte solo parzialmente. Una piü attenta osservazione dei resti situati nel paesaggio ci consente di effettuare una r icostruzione del tumulo come tomba a cupola. La datazione del r invenimento nell 'Etä del Bronzo Medio, secondo il s istema del Reinecke, e in parte assicurata. Con ciö si pone la questione se la tomba a cupola abbia avuto origine secondo il modello delle forme micenee , quasi mai perö rivelatesi fuori dalla Grecia. I paralleli nei rituali funebri e nella rappresentaz ione di personaggi importanti dopo la loro mor te sono evidenti sul m o n u m e n t o sepolcrale.

Oltre a questa tomba a cupola, vi sono ancora altri r inveniment i appar tenen-ti alPEtä del Bronzo dell 'Adriatico Orientale i quali s tanno ad indicare ai collegamenti e rapport i con la parte meridionale del continente.

903.23(497.5 Pula)"-01/02"

ANTIČKI NALAZI IZ PEĆINE NA GRADINI KOD PREMANTURE

Alka STARAC


Dr. sc. Alka Starac Arheološki muzej Istre

Carrarina 3 52100 Pula


U Pećini na Gradini kod Premanture pronađena je veća količina materijalnih predmeta pretežito iz rimskog ranokršćanskog razdoblja, koji datiraju u razdoblje druge polovice I. st. pr. Kr. do završetka III. st. pos. Kr. Uz ulomke građevinskog materijala, zastupljene su raznovrsne posude za svakodnevnu kuhinjsku i stolnu upotrebu, amfore, koštani i metalni upotrebni, odnosno odjevni predmeti, novac te obilje uljanica. Nalazi ukazuju na neprekinuti kontinuitet korištenja pećine u navedenom razdoblju.

P e ć i n a n a G r a d i n i k o d P r e m a n t u r e i n t e r d i s c i p l i n a r n o je i s t r a ž i v a n a 1999. g o d i n e . ' A r h e o l o š k a i s k o p a v a n j a u t r i s o n d e d a l a s u n a l a z e m a t e r i j a l n e k u l t u r e p r e t e ž i t o iz a n t i č k o g r azdob l j a . R e z u l t a t i I 4 C a n a l i z e u z o r a k a d r v e n o g u g l j e n a n i s u i z r a v n o p o v e z a n i s m a t e r i j a l n i m n a l a z i m a a n t i č k o g a r a z d o b l j a , b u d u ć i d a p o t j e č u iz k a s n i j i h ( k a s n o a n t i č k i h ) s lo jeva u k o j i m a n i je b i lo l j u d s k i h r u k o t v o r i n a . U z o r c i d r v e n o g u g l j e n a u z e t i s u iz s o n d e I, s lo ja 2 i iz s o n d e II , s lo j a 4: p r v i u z o r a k iz s o n d e I p o k a z a o j e

1 Zahvaljujem dr. sc. Kristini Mihovilić koja mi je ljubazno ponudila antički arheološki materijal iz Pećine na obradu i pružila svu potrebnu dokumentaciju. Zahvaljujem i Darku Komši koji mi je pomogao u korištenju terenske dokumentacije. Osnovni podaci o geološkim, paleontološkim i arheološkim obilježjima lokaliteta objavljeni su u članku: D. BRAJKOVIĆ, D. KOMŠO, Istraživanje lokaliteta Pećina na Gradini kod Premanture, MG (Godišnjak muzealaca i galerista Istre) VI., Pula 2000., 12-14.

r a s p o n s t a ro s t i od god. 330 . -540 . pos . Kr. s v j e r o j a t n o š ć u od 64,3 %, o d n o s n o g. 260 . -290 . p o s . Rr. s v j e r o j a t n o š ć u od 3,9 %. D r u g i u z o r a k , iz s o n d e II, d a t i r a n j e u r a z d o b l j e od g. 410 . -600 . p o s . Kr. s v j e r o j a t n o š ć u od 68,2 %. Rezu l t a t i m j e r e n j a i n d i r e k t n o p o t v r đ u j u d a s u ogn j i š t a iz koj ih s u p r i k u p l j en i u z o r c i n a s t a l a u k a s n o a n t i č k o m r a z d o b l j u , p r e k r i v š i s lo jeve koji ob i lu ju k e r a m i č k i m p r e d m e t i m a iz I.-III. s to l jeća .

Sloj 1 iz s o n d e I s a d r ž a v a o je r a z n o v r s t a n a n t i č k i k e r a m i č k i m a t e r i j a l : t e g u l e , p o k l o p a c a m f o r e (kat . br . 30) , t e r a s ig i l a tu (ka t . br. 35) , p o s u d i c e t a n k i h s t i j enk i (ka t . br. 48 -50) , k e r a m i k u z a s v a k o d n e v n u k u ć n u u p o t r e b u (kat . br . 86-90) t e u l j a n i c e (ka t . br . 116, 117, 136, 137) . D o k p o s u d e t a n k i h s t i j enk i iz o v o g a sloja p r i p a d a j u k r a j u I., o d n o s n o p o č e t k u II. st., p o j e d i n e se u l j a n i c e (ka t . br . 116, 117) m o g u s p r i l i č n o m v j e r o j a t n o š ć u da t i r a t i u III. st., te z a k l j u č u j e m o da ovaj s loj , j e d i n i iz s o n d e I koj i j e d a o a r h e o l o š k i m a t e r i j a l a n t i č k o g r azdob l j a , o b u h v a ć a r a z m j e r n o š i r o k v r e m e n s k i r a s p o n od k r a j a I. st. p o s . Rr. p a b a r e m do p o č e t k a III. st. Sloj 1 u s o n d i II m o g u ć e je n e š t o p r e c i z n i j e v r e m e n s k i o d r e d i t i n a t e m e l j u a n a l i z e z a t e č e n o g a r h e o l o š k o g m a t e r i j a l a : k r o v n i h k a n a l i c a , s t o l n e k e r a m i k e s c r n i m p r e m a z o m (ka t . br . 33 ) , t e r a s ig i la te (kat . br . 34) , p o s u d a t a n k i h s t i j enk i (kat . b r . 36 ) , k e r a m i k e za s v a k o d n e v n u k u ć n u u p o t r e b u (ka t . b r . 59-64 , 8 5 , 9 1 -93) i u l j a n i c a (ka t . br. 120, 135) . P o s u d a s c r n i m p r e m a z o m (kat . br . 33) d a t i r a u p o s l j e d n j u č e t v r t i n u I. st. pr . Kr., p o s u d a t a n k i h s t i jenki (ka t . b r . 36) p o d kra j I. ili u p o č e t a k II. st. p o s . Kr., a u n u t a r t o g a v r e m e n s k o g r a s p o n a m o g u se smjes t i t i i u l j a n i c e . Sloj 2 u s o n d i II n a l a z i m a je n a j b o gati j i ; u ve l iko j g r u p i k e r a m i č k i h p r e d m e t a iz š i r e g r a z d o b l j a od d r u g e p o l o v i c e I. st . p r . Rr. do z a v r š e t k a III. st . i zdva ja ju se u l o m c i a m f o r a (kat . br . 24 , 2 9 ) , k e r a m i k a s c r n i m p r e m a z o m (ka t . br . 32 ) , p o s u d e t a n k i h s t i j e n k i (ka t . br . 37-39 , 41) , f r a g m e n t i r a n i p o m p e j a n s k i t a n j u r (kat . br . 54) t e r a z n o v r s n e u l j a n i c e (kat . br . 99 , 101 , 102, 1 0 8 - 1 1 1 , 113 , 121-124, 127-129 , 143, 145-147) . Sloj 4 iz i s te s o n d e je d a o p o j e d i n e k a r a k t e r i s t i č n e n a l a z e koji s e v r e m e n s k i m o g u o d r e d i t i u k ra j I. st . (ka t . br . 47) i u s r e d i n u II. st. (ka t . br . 155) , d o k sloj 5 s a d r ž i p r e d m e t e koj i p r i p a d a j u r a z d o b l j u od k ra j a I. st. p o s . Kr. d o k ra j a III. st. (kat . br . 4 2 , 4 3 , 5 3 , 114, 119). U s o n d i III p r o n a đ e n e s u k r o v n e k a n a l i c e , u l o m a k k a m e n o g m o r t a r i j a (kat . br . 151) t e dva n o v č i ć a iz K laud i j eva r a z d o b l j a (ka t . br . 154, 155) .

A m f o r e s u z a s t u p l j e n e t e k v r lo s i t n i m u l o m c i m a , m e đ u k o j i m a je p o o s o b i n a m a g l i n e : boji , p r o č i š ć e n o s t i i m e k o ć i , m o g u ć e r a s p o z n a t i p r i s u t n o s t t i p o v a D r e s s e l 6A (ka t . br . 20) i D r e s s e l 2-4 (ka t . br . 2 1 , 23) . N e k o l i k o n e i z r a z i t i h u l o m a k a , p o deb l j in i i k a k v o ć i g l i n e , m o g u se p r ip i s a t i k a s -n o r e p u b l i k a n s k o - r a n o c a r s k o j s k u p i n i a m f o r a j a d r a n s k o g p o r i j e k l a L a m b o g l i a 2 , o v o i d n i h a m f o r a , D r e s s e l 6A i D r e s s e l 6B, k a r a k t e r i s t i č n o č e s t i h n a p o d r u č j u Is t re u š i r e m r a z d o b l j u od II. st. p r . k r . do II. st. p o s . Kr.

(ka t . b r . 2 4 - 2 9 , 31 ) ' . P r o n a đ e n a s u i dva p l o č a s t a p o k l o p c a a m f o r a (ka t . br . 22 , 30) . S o b z i r o m n a c j e l i nu s t r a t i g r a f sk ih s lo jeva , a m f o r e p r i p a d a j u u ž e m r a z d o b l j u p o s l j e d n j e t r e ć i n e I. st. p r . Rr. i p r v e p o l o v i c e I. st. p o s . Rr.

U l o m c i p o s u d a s c r n i m p r e m a z o m n a u n u t a r n j o j s t r a n i (kat . b r . 32 , 33) p r i p a d a j u g r u p i s j e v e r n o i t a l s k e s t o l n e k e r a m i k e A u g u s t o v o g r a z d o b l j a , ko ja s e u m a n j i m k o l i č i n a m a pojavl ju je u Is t r i u a m b i j e n t i m a d r u g e p o l o v i c e I. st. p r . Rr."1

T e r a s ig i l a t a z a s t u p l j e n a j e f r a g m e n t i r a n o m v e ć o m k o n i č n o m z d j e l o m n e u k r a š e n i h s t i j enk i (ka t . br . 34) i d n o m zd je l ice b e z ž iga (kat . br . 35 ) . D n o zd je l i ce p o f o r m i se m o ž e p r ip i s a t i s j e v e r n o i t a l s k o j p ro i zvodn j i . '

R e r a m i k a t a n k i h s t i j enk i p r i s u t n a j e u o b l i c i m a p l i tko v o d o r a v n o n a r e b r e n i h l o n č i ć a s k r a j a I. i p o č e t k a II. st. (ka t . br . 36 , 37 , 4 1 , 4 2 , 4 4 , 4 8 , 50) , l o n č i ć a g l a t k i h s t i j enk i iz d r u g e po lov ice I. i p o č e t k a II. st. (ka t . br . 38 , 40) te k o n i č n i h č a š a u k r a š e n i h b r a d a v i č a s t i m i s p u p č e n j i m a n a r a m e n u (kat . br . 39 , 4 3 , 4 5 - 4 7 , 49 , 51-53) . Sve ove k a t e g o r i j e s t o lne k e r a m i k e t a n k i h s t i j enk i k a r a k t e r i s t i č n e s u za s j e v e r n o - i t a l s k u p r o i z v o d n j u : č a š e s b r a d a v i č a s t i m i s p u p č e n j i m a , i z r a đ e n e od f ino p r o č i š ć e n e ž u t e g l i n e ( f o r m a Ricci 1 /340) , d a t i r a j u u p o s l j e d n j u č e t v r t i n u I. st. p o s . Kr. 5 . J e d a n je p r i m j e r a k t a k v e č a š e p r o n a đ e n u n e k r o p o l a m a P u l e , u g r o b u s k r a j a I. st . 6 .

2 D. VRSALOVIĆ, Arheološka istraživanja u podmorju istočnog Jadrana, Zagreb 1979.; M. T. C1PR1AN0, M.-B. CARRE, Production et typologie des amphores sur la cöte adriatique de l'ltalie, Amphores romaines et histoire economique, üix ans de recherche, CollEFR 114, 1989., 67-140, 82-83; A. TONIO-LO, Le an/ore di Altino, Archeologia Veneta 14, Padova 1991., 201; A. STARAC, Morfologija sjevernojad-ranskih amfora: primjeri iz Istre, Diadora 16-17, 1995., 135-162; ID., Napomene o amforama Dressel 6B, Međunarodni znanstveni skup "Arheološka istraživanja u Istri", 25.-28. X. 1994., Poreč, Izdanja HAD-a 18, Zagreb 1997., 143-161; T. BEZECZRY, The Laecanius Amphora Stamps and the Villas of Brijuni, Wien 1998., 235.

3 N. LAMBOGLIA, Per una classificazione prelirninare della ceramica campana, Atti del primo Congresso Internazionale di Studi Liguri, Bordighera 1950. (1952.), 139-206; J. P. MOREL, Ceramique campani-enne. Les formes, Borna 1981.; F. MASELLI SCOTTI, Ceramica a vernice nera inAquileia, AAAd 37, 1991., 303-309; G. FIORENTINI, Prime oservazioni sulla ceramica campana nella valle del Po, RSL 29 1-4, 1963., 7-52; A. STARAC, Pula - rezultati nekih sondažnih istraživanja, Histria archaeol. 28, 1997., 151-230, TI, 1; T. XIII, 1.

4 F. MASELLI SCOTTI, "Terra sigillata" aretina e nord-italica delMuseo di Cividale, AqN 48,1977. , 73-90; ID., Spunti per una ricerca sulla diffusione delle terre sigillate ilaliche nelVAllo Adriatico, AqN 51, 1980., 169-196; E. M. RUPRECHTSBERGER, Ein Beitrag zu den römischen Kastellen von Lentia: Die Terra Sigillata, Linzer Archäologische Forschungen 10, Linz 1980.; Z. BRUS1Ć, Reljefna sjevernoitalska terra sigillata iz Liburnije, Diadora 11, 1989., 93-59.

5 LJ. PLESNIČAR-GEC, Thin Walled Pottery from Slovenia, RCRFA 25-26, 1987., 451-464; M. T. MARABI-N1 MOEVS, The Roman Thin Walled Pottery from Cosa (1948.-1954.), MAAR 32, 1973.; M. G. MAIOLI, Ceramica a pareti sottili del Ravennate, Studi Romagnoli 24, 1973., 59-77; A. RICCI, Ceramica a pareti sottili, Atlante delle forme ceramiche II, Ceramica fine romana nel batino medilerraneo (tardo Ellenismo e primo Impero) Enciclopedia dell'arte antica classica ed Orientale, Roma 1985., 231-357, 284-5, Tav. 91, n. 11.

6 R. MATIJAŠIĆ, Campus Martius, Antička nekropola između Premanturske i Medulinske ulice u Puli (Istraživanje 1985.-1986. godine), Arheološki muzej Istre, Monografije i katalozi 8, Pula 1991., Grob 77, T. 31, 1.

I l l

U k a t e g o r i j u s t o lne k e r a m i k e I. st. s v r s t a v a se i f r a g m e n t i r a n i p o m p e -j a n s k i t a n j u r iz p o č e t k a I. s t . 7 (ka t . br . 54 ) .

K e r a m i k a z a s v a k o d n e v n u k u ć n u u p o t r e b u j e d n a je od b ro jn i j ih k a t e gor i ja a r h e o l o š k o g m a t e r i j a l a p r o n a đ e n o g u P e ć i n i n a G r a d i n i . I s t i ču se zdje le r a z g r n u t o g o b o d a , o b l i k o m s r o d n e t a r i o n i c i m a (mortaria), k a r a k t e r i s t i č n e z a r a z d o b l j e d r u g e po lov i ce I. i II. s t . 8 (ka t . br . 5 8 , 87 , 94) , k u h i n j ski l onc i n a r e b r e n i h ili i z b r a z d a n i h s t i j enk i (ka t . br . 6 3 , 64 , 66, 68 , 70, 7 1 , 75 , 77, 80 , 93) , b i k o n i č n i lonc i (kat . br . 7 3 , 8 1 - 8 3 , 90) i p o k l o p c i (ka t . br . 59 -96) . M e đ u p o s u d a m a n e š t o finije i z r a d e r a s p o z n a t l j i v i s u u l o m c i v r č e v a (kat . br . 74 , 76, 84) i p o s u d e s r u č k o m (ka t . b r . 72) . G r u b i , c r n i i c r n o s m e đ i l onc i s p l i t k i m n a i z m j e n i č n i m v o d o r a v n i m i o k o m i t i m u r e z i m a (ka t . br . 75) ili p l i t k i m v o d o r a v n i m u r e z i m a (ka t . br . 64 , 6 8 , 70, 80 , 93) k o r i š t e n i s u u d u l j e m r a z d o b l j u od s r e d i n e II. st. pr . Kr. d o IV. st. p o s . Kr. 9 . P r o i z v e d e n i s u u l o k a l n i m k e r a m i č a r s k i m r a d i o n i c a m a u I s t r i ili , n a j d a l j e , s j eve ro i s točno j Itali j i . C r v e n o s m e đ i b i k o n i č n i l o n c i s r u č k i c a m a s t i s n u t i m i s p o d r a z g r n u t o g o b o d a (kat . br . 73 , 8 1 - 8 3 , 90) i l o p t a s t i , b l a g o n a r e b r e n i l onc i i s t ih t a k v i h r u č k i c a (kat . br . 66, 7 1 , 77) p o t j e č u iz e g e j s k o g p o d r u č j a , gdje se po jav l ju ju u I. st. i p o č e t k o m II. st. p o s . Kr. i o s t a ju u u p o t r e b i do r a n o g III. s t . 1 0 . U Is t r i i o p ć e n i t o n a j a d r a n s k o m p o d r u č j u , b i k o n i č n i i l op tas t i , n a r e b r e n i l o n c i e g e j s k o g a p o r i j e k l a p r o n a l a z e se r a z m j e r n o če s to u s r e d i n a m a II. i III. st., š to u k a z u j e n a v r h u n a c n j i h o v e e k s p a n z i j e . "

O r i b a r s k o j a k t i v n o s t i k o r i s n i k a P e ć i n e s v j e d o č e dva k e r a m i č k a p r š l j e n a , u p o t r e b l j i v a za u t e g e n a m r e ž i (ka t . b r . 98) .

U z n a č a j n o m s u b r o j u i u r a z l i č i t i m o b l i c i m a (u p e t o s n o v n i h t ipova) z a s t u p l j e n e k e r a m i č k e u l j a n i c e . U l j an i ce s u g l a s t i m v o l u t n i m g o r i l o m ( L o e s c h k e l b ; ka t . br . 99-105) n a s t a l e s u p o č e t k o m I. st. p o s . Kr. u R i m u . N e p o s r e d n o p o t o m , n j i hova je p r o i z v o d n j a p r o š i r e n a u b r o j n e r a d i o n i c e s j e v e r n e I t a l i j e , u k l j u č u j u ć i o k o l i c u A k v i l e j e . 1 2 N e t r e b a i s k l j u č i t i m o g u ć n o s t l o k a l n e p r o i z v o d n j e u Is t r i , gd je j e n j i h o v a u p o t r e b a d o k u m e n t i r a n a j o š z n a t n o k a s n i j e n a k o n n j i h o v o g o p ć e n i t o g p o v l a č e n j a iz

7 J. W. HAYES, Poman Pottery from the South Stoa at Corinth, Hesperia 42, 4, 1973., 418-470, 458, P1.88, 171-174.

8 О. BRLIKNER, Rimska keramika u jugoslovenskom delu provincije Donje Panonije, Dissertationes et monographiae 24, Beograd 1981., 154, T. 95.

9 LJ. PLESNIČAR-GEC, Keramika Emonskih nekropol, Dissertationes et monographiae 20, Ljubjana 1977, 37; J. HORVAT, Sermin, Prazgodovinska in zgodnjerimska naselbina v severozahodni Istri, Opera Instituti Archaeologici Sloveniae 3, Ljubljana 1997., T. 36, 3-4.

10 II. RORINSON, Pottery of the Roman Period, The Atenian Agora V, Princeton, New Jersey 1959., PI. 7, G 195-196; PI. II, J 56-57.

11 Z. BRUSIĆ, Vrste importa helenističke i rimske keramike u Liburniji, Umjetnost na istočnoj obali Jadrana u kontekstu europske tradicije, Rijeka 1993., 81-90, 83, T. IV., 12, 14.

12 G. L. RA VAG NAN, Le lucerne con marchio di Jabbrica ad Altino, AqN 54, 1983., 49-1 12; E. Dl FIL1PPO BALESTRAZZI, Offieine di lucerne ad Aquileia, AAAd 29, 1987., 445-465; ID., Lucerne del Museo di Aquileia, voll. II, 1, Associazione Nazionale per Aquileia, 1988., 175.

u p o t r e b e d i l j e m c a r s t v a po tk r a j II. s t . 1 3 . U n e k r o p o l a m a Pu le ove se u l j a n i c e s u s r e ć u z a j e d n o s n o v c e m G o r d i j a n a III. (238 . -244 . ) . 1 4 K a t k a d se n a d n u n a l a z e u t i s n u t i k r u ž i ć i (kat . br . 102), k a r a k t e r i s t i č n i za p r o i z v o d e s j e v e r n o i t a l s k i h r a d i o n i c a .

U l j a n i c e s o k r u g l i m v o l u t n i m g o r i l o m ( L o e s c h k e IV; ka t . br . 106-107) n a s t a l e s u i s t o d o b n o s p r e t h o d n o m v a r i j a n t o m , n o n j i h o v a je u p o t r e b a p o t r a j a l a n e š t o k r a ć e i d o k u m e n t i r a n a j e n a š i r e m j a d r a n s k o m p o d r u č j u n a j k a s n i j e u d o b a T r a j a n a . ' 5

U l j a n i c e s m a l i m o k r u g l i m g o r i l o m ( L o e s c h k e VIII; ka t . br . 108-112) n a s t a j u t a k o đ e r p o č e t k o m I. st. p o s . Kr., n o za r a z l i k u od u l j a n i c a s vo lu t n i m g o r i l o m k o j e s u se r azv i l e p o d u t j e c a j e m h e l e n i s t i č k i h u l j a n i c a p r i s u t n i h u g r č k o m sv i je tu j u ž n e I ta l i je , 1 8 n j ihov je ob l ik p r e u z e t od k l a s i č n i h g r č k i h , a t i č k i h m o d e l a . 1 7 Pod u t j e c a j e m o b l i k a u l j a n i c a s k a n a l i ć e m i z m e đ u go r i l a i d i s k a i r a d i o n i č k i m ž i g o m n a d n u , n a n a s u p r o t n i m s t r a n a m a r a m e n a po j av l ju ju se od k r a j a I. st. p o n e k a d dvi je s t i l i z i r ane u š i c e u p l i t k o m re l je fu . K o n c e n t r i č n i n izov i re l je fn ih k r u ž i ć a n a d i s k u (kat . br . 109) r e z u l t a t s u u t j e ca j a s j e v e r n o a f r i č k i h u l j a n i c a s n i z o v i m a k o n c e n t r i č n i h i s p u p č e n j a n a r a m e n u , ko je se poč in ju p r o i z v o d i t i u d r u g o j po lov i ci II. st. i p o s t a j u p o p u l a r n e u e u r o p s k o m di je lu R i m s k o g C a r s t v a u III. s t . 1 8 ; s t oga n a v e d e n i p r i m j e r a k s G r a d i n e , p r o i z v e d e n v j e r o j a t n o u n e k o j r e l a t ivno b l i sko j r a d i o n i c i s j e v e r n e I tal i je , t r e b a d a t i r a t i u III. st. U l j an i ce s m a l i m o k r u g l i m g o r i l o m k o r i s t e se sve do k r a j a III. st. , o sob i t o u g r č k o m svi je tu . U n e k r o p o l a m a P u l e n j i hova je u p o t r e b a u l o k a l n o j s r e d i n i o g r a n i č e n a n a r a z d o b l j e d r u g e p o l o v i c e I. st. i p r v e p o l o v i c e II. st. p o s . Kr. ' 9 . Po s v o m s e p o r i j e k l u r a z l i k u j u u l j a n i c e n a s t a l e u r a d i o n i c a m a Ital i je i o n e p r o i z v e d e n e u G r č k o j . I t a l s k a p r o i z v o d n j a k o n c e n t r i r a n a j e p r e t e ž n o u s r e d n j i m i j u ž n i m d i j e l o v i m a I ta l i je , za r a z l i k u o d u l j a n i c a s v o l u t a m a i s r a d i o n i č k i m ž i g o m n a d n u , k o j e s u s e p r o i z v o d i l e u z n a t n i m

13 S. LOESCHKE, Lampen aus Vindonissa, Zürich, 1919., 28, Abb. 1; B. VIKIĆ-BELANČIĆ, Antičke svjetiljke u Arheološkom muzeju u Zagrebu, VAMZ ser. 3, sv. 5, 1971., 49-161, 106; V. DAUTOVA-RUŠEVLJANIN, Rimske svjetiljke, u zbirci Pomorskog i povijesnog muzeja u Rijeci, Diadora 5, 1970., 147-161; N. BOLŠEC, Antičke svjetiljke Zavičajnog muzeja Poreštine, Histria archaeol. 10/2 (1979.) 1982., 75-90.

14 A. STARAC, Rimske svjetiljke iz nekropole na Marsovom polju u Puli, Histria archaeol. 22-23 (1991.-1992.) 1993., 1-43, 17.

15 S. LOESCHKE, o.e., 1919., 225; G. BERSA, Le lucerne fittili romane di Nona conservate al Museo Archeologico di S. Donato di Zara, VAHD 25, 1902., 118-124, 148-156, 169-175, 212-216; A. STARAC, o. c , 1993., 18.

16 S. LOESCHCKE, o. c , 1919., 218; H. MENZEL, Antike Lampen im römisch-germanischen Zentralmuseum zu Mainz, Mainz 1954., 17-25.

17 S. LOESCHKE, o. c , 1919., 237; O. BRONEER, Isthmia, Terracotta Lamps, Excavations by the University of Chicago Under the Auspices of the American School of Classical Studies at Athens III, Princeton-New Jersey 1977., 59-61.

18 E. DI FILIPPO BALESTRAZZI, o. c , 1988., 348-9. 19 A. STARAC, o. c , 1993., 18.

k o l i č i n a m a p o n a j v i š e u s j e v e r n o j I tal i j i . 2 0 D o k u m e n t i r a n a j e i p a k i s j ever -n o i t a l s k a p r o i z v o d n j a u l j an ica s m a l i m o k r u g l i m g o r i l o m n a p o d r u č j u Akvi le je . 2 1 F r a g m e n t i r a n a u l j an i ca iz P r e m a n t u r e p r i l i č n o g r u b e i z r a d e (kat . b r . 111) s k a r a k t e r i s t i č n i m u r e z a n i m l i s t i ć i m a n a r a m e n u m o ž e se svrs ta t i u okv i r g r u p e B r o n e e r XXVIII, d a t i r a n e u III.-IV. s t . 2 2 , i v j e r o j a t n o p r i p a d a p r o i z v o d n j i k a s n i j e g III. st. I s t o m v r e m e n s k o m r a z d o b l j u p r i p a d a i u l j a n i c a (ka t . b r . 109) u k r a š e n a n i z o v i m a k o n c e n t r i č n i h p l a s t i č n i h i s p u p č e n j a n a d i s k u .

U l j an i ce s m a l i m o k r u g l i m g o r i l o m i r u č k o m r a đ e n o m u k a l u p u ( B r o n e e r XXVII; D e n e a u v e VII; ka t . br . 113-119) v r lo s u r a š i r e n a v a r i j a n t a p r e t h o d n a t ipa . Nas ta ju k r a j e m I. st. p o s . Rr. n a k l a s i č n o m g r č k o m p o d r u č j u c a r s t v a , u r a d i o n i c a m a R o r i n t a i A t e n e , gdje s u i n a j r a š i r e n i j e i gdje n a j d u ž e os t a ju u u p o t r e b i - d o IV. s t . 2 3 Ovaj t ip u l j a n i c a j e bio t i j e k o m II. i III. st. č e s to k o r i š t e n n a j a d r a n s k o m p o d r u č j u , o sob i to u j u ž n i m r e g i j a m a koje s u g e o g r a f s k i i t r g o v a č k i b i le b l iže g r č k i m i z v o z n i m s r e d i š t i m a . 2 4

U v a ž a n j e i u I s t r u , gdje su u o č e n e z n a č a j n e r a z l i k e u kva l i te t i i z r a d e i p r o č i š ć e n o s t i g l i n e m e đ u p o j e d i n i m p r i m j e r c i m a i s toga t ipa z b o g z a s t u p l j enos t i r az l i č i t i h r a d i o n i c a u d u l j e m v r e m e n s k o m razdoblju. 2 "' K las i čne k o r i n t s k e u l j a n i c e s r u č k o m i o k r u g l i m m a l i m g o r i l o m B r o n e e r XXVII iz II. i r a n o g III. st. i z r a đ e n e s u o d fino p r o č i š ć e n e , b l i j e d o ž u t e g l ine i i m a j u re l jefe paž l j ivo o b l i k o v a n i h de ta l ja . Svi u l o m c i s r o d n i h u l j a n i c a iz p r e m a n -t u r s k e P e ć i n e n a G r a d i n i k v a l i t e t o m g l i n e i i z r a d e b i t n o o d s k a č u od tog v i s o k o g p r o i z v o d n o g s t a n d a r d a , s toga Kor in t t r e b a i sk l juč i t i k a o m j e s t o nj ih o v a n a s t a n k a . R a d i se o i m i t a c i j a m a k o r i n t s k i h m o d e l a , n a s t a l i m a u III. st.

U l j a n i c e s o t v o r e n i m k a n a l i ć e m i z m e đ u g o r i l a i d i s k a ( " F i r m a l a m p e n " ; L o e s c h k e X; ka t . b r . 120 -142 ) , r e d o v i t o n a d n u o b i l j e ž e n e r a d i o n i č k i m r e l j e f n i m ž i g o m , n a s t a j u v j e r o j a t n o v e ć p o č e t k o m I. st. p o s . Kr. u r a d i o n i c a m a s j e v e r n e Italije 2". Z a d r ž a l e s u s e u u p o t r e b i d u ž e od bilo k o j e g d r u g o g t i p a r a n o c a r s k i h u l j a n i c a , o p s t a v š i u š i roko j u p o t r e b i do

20 M. С. GUALANDI GENITO, Le lucerne antiche del Trentino, Patrimonio storico e artistico del Trentino U , Trento 1986., 202.

21 E. BUCHI, Lucerne romane con marchio difabbrica, Lucerne del Museo di Aquileia 1, Aquileia 1975., 53-34. 22 0 . BRONEER, o. a , 1977., 72-80. 23 O. BRONEER, Terracotta Lamps, Corinth. Results of Excavations conducted by the American School of

Classical Studies at Athens IV, 2, Cambridge-Massachussets 1930.; ID., o. c , 1977., 64-72; J. PEBLZWEIG, Lamps of the Roman Period. First to Seventh Century- After Christ. The Athenian Agora VII, Princeton-New Jersey 1990., 13-17.

24 A. CEBMANOVIĆ-KUZMANOVIĆ, O. VELIMIROVIĆ-ŽIŽIĆ, D. SREJOVIĆ, Antička Duklja, Nekropole, Cetinje 1975., Grob 273, 1; S. GLUŠČEVIĆ, Rimska nekropola u Satriću, Zbornik Cetinske Krajine 2, Sinj 1981., 201-228, 209, T. VII, 24.

25 A. STARAC, Antička grobnica u Veštru, Vistrum, Katalog izložbe, Rovinj 1995., 3-11, 4, T. II, 1,2,4; T. Ш, 1. 26 O. FISCHBACH, Römische Lampen aus Poetovio, Graz 1896., 52; G. BERSA, o. c , 1902., 216; E. BUCHI,

o. c , 1975., 25; B. VIKIĆ-BELANČIĆ, Antičke svjetiljke u Arheološkom muzeju u Zagrebu (II. dio), VAMZ ser. 3, sv. 9, 1975., 49-70; M. C. GUALANDI GENITO, o. c , 1986., 260; A. STABAC, o. c , 1993., 14.

p o o d m a k l o g IV. st., a u p r o v i n c i j a l n i m i z a t v o r e n i j i m s r e d i n a m a z a d r ž a v a j u se j o š i u VI. s t . 2 7 . P r o i z v o d i l e s u se u v e l i k o m b r o j u i t a l sk ih , a od II. st. i p r o v i n c i j a l n i h k e r a m i č a r s k i h r a d i o n i c a . Na laz i k a l u p a za n j i h o v u i z r a d u u F a z a n i i n a p o l u o t o k u Vižuli n e d a l e k o P u l e s v j e d o č e o r a z g r a n a t o j p r o i z v o d n j i u j u ž n o j I s t r i 2 8 . U l j an i ce ovoga t ipa u r a z d o b l j u od I. do III. st. r e d o v i t o n o s e n a d n u č i t ak r a d i o n i č k i žig, dok kasn i j i p r i m j e r c i iz o d m a k log III. i IV. st. p r o i z v e d e n i za v las t i t e , l o k a l n e p o t r e b e , m o g u i m a t i p o t p u n o n e č i t k u o z n a k u ili č a k n i t i to . N a u l j a n i c a m a iz P e č i n e n a G r a d i n i z a s t u p l jen j e t r i p u t a ž ig VIBIANI (ka t . br . 1 2 9 , 1 3 1 , 1 4 1 ) , d v a p u t a ž ig C R E S C E /S (kat . br . 132, 133) , d o k tr i u l o m k a n o s e f r a g m e n t a r n e d je l iće ž igova : M?[—] (ka t . br . 137) , [—]IA (kat . br . 138) i [—]IS (ka t br . 142). Ž ig VIBIANI p o u č e s t a l o s t i n a r i m s k i m u l j a n i c a m a z a u z i m a v i s o k o d r u g o m j e s t o , o d m a h iza ž iga FORTIS. U l j an ice sa ž i g o m VIBIANI u u p o t r e b i su od I. d o IV. st., i i z r a đ i v a n e s u u v e l i k o m b r o j u p r o v i n c i j a l n i h r a d i o n i c a ko je s u i m i t i r a l e s j e v e r n o i t a l s k i u z o r a k iz I. st. 2 ! ). Smješ ta j p r v o b i t n e r a d i o n i c e , h i p o t e t s k i p o v e z a n e s g e n t i l n i m i m e n o m k o n z u l a iz 4 3 . g o d i n e pr . Rr. Vibija P a n s e , t r a ž e n je u i t a l s k i m r e g i j a m a F r iu l i -Vene to i E m i l i a -B o m a g n a , n e g d j e u n e p o s r e d n o j b l iz in i z a p a d n o j a d r a n s k e o b a l e od M o n f a l c o n e a do R a v e n n e , d a bi se n a p o s l j e t k u n a j p o u z d a n i j e a r h e o l o š k e ind ic i j e z a i den t i f i kac i j u r a d i o n i c e p o k a z a l e k o d V o g h e n z e n a l a z o m k e r a -m i č a r s k e p e ć i , obi l ja t e g u l a sa ž i g o m PANSIANA i u l j a n i c a sa ž i g o m VIBIANF 0 . Veza p r o i z v o d n j e u l j a n i c a s j e d n i m o d dvo j i ce p o s l j e d n j i h k o n z u l a r i m s k e r e p u b l i k e b i la j e t e o r e t s k i o s t v a r i v a p u t e m o s l o b o đ e n i k a , koji j e p r e u z e o i z v e d e n i c u od p a t r o n o v o g g e n t i l n o g i m e n a k a o svoje o s o b n o i m e (Vibianus), i u j e d n o r u k o v o d i o n e p o s r e d n o m p r o i z v o d n j o m u l j a n i c a . Ž ig C R E S C E / S k r a ć a j e v a r i j a n t a o s o b n o g i m e n a m a j s t o r a - k e r a -m i č a r a Crescens, i p r i p a d a - č i n i s e - v e ć e m b r o j u n e v e l i k i h , m e đ u s o b n o u d a l j e n i h s j e v e r n o i t a l s k i h r a d i o n i c a ko je su d j e lova le n a j i n t e n z i v n i j e u r a z d o b l j u od T r a j a n a d o A n t o n i n a , o d n o s n o od k r a j a I. st. do k r a j a II. s t . 3 1 . R a o p r o i z v o d n a s r e d i š t a p o t v r đ e n i s u a r h e o l o š k i m n a l a z i m a Akvi le ja i For l i . U l j a n i c e s o v i m ž i g o m i z r a đ i v a n e s u u d o n e k l e o s l ab l j eno j p r o i z v o d nji i u i m i t a t o r s k i m m a n j i m r a d i o n i c a m a sve d o p o č e t k a IV. st.. O s o b i t o s u

27 H. DERINGER, Römische Lampen aus Lauriacum, Forschungen aus Lauriacum 9, Linz 1965., 21; E. DI FILIPPO BALESTRAZZI, Officine di lucerne ad Aquileia, AAAd 29, 2, 1987., 445-465, 455; A. STARAC, o. c , 1995., 5-6, T. I, 2; T. III, 5, 6.

28 A. GNIRS, Forschungsergebnisse aus dem südlichen Istrien, JÖAI 13, 1910., 95-106, 96; ID., Römische Luxusvilla in Medolino, JfA 2, 1908., 157.

29 H. DERINGER, o. c , 1965., 25-29. 50 E. BUCHI, o. c , 1975., 161-175; V. RIGHINI, I bolli laterizi di etä romana nella Cispadana, Le Figlinae.

Le fornaci romane, Produzione di anfore e laterizi con marchi di fabbrica nella Cispadana Orientale e nell'Alto Adriatico, Rimini 1989., 53-68, 55; O. BACILIERI, Storia archeologica di Voghenza e del suo ter-ritorio, Ferrara 1995., 44.

51 E. BUCHI, o. c , 1975., 33-44; M. C. GUALANDI GENITO, o. c , 1986., 273.

bile p r o š i r e n e u p r o v i n c i j a m a p o d s n a ž n i m k u l t u r n i m u t j e c a j e m Akvi le je , u Panon i j i i u D a l m a c i j i . F r a g m e n t i r a n i ž ig [—]IS (ka t . b r . 142) p r i p a d a n e k o j od r a z g r a n a t i h r a d i o n i č k i h m a r k i s j e v e r n o i t a l s k e p r o i z v o d n j e , m o ž d a FORTIS, COMMVNIS, CERIALIS, F I D E L I S ili AGILIS. U l j a n i c e sa ž i g o m FORTIS s v a k a k o su n a j m n o g o b r o j n i j e u s n a ž n o j k o n k u r e n c i j i r i m sk ih u l j a n i c a sa ž i g o v i m a . Nj ihov i z v o r n i r a d i o n i č k i c e n t a r n a l a z i o se n a p o d r u č j u V e n e t a , a k a s n i j e s u k o p i r a n e u b r o j n i m d r u g i m i t a l s k i m i p r o v i n c i j a l n i m r a d i o n i c a m a , t a k o d a ih s u s r e ć e m o u i z n i m n o d u g o m r a z dob l ju o d s r e d i n e I. do V. s t . 3 2 . U l j a n i c e sa ž i g o m COMMVNIS s toje p o u č e s t a l o s t i go tovo u z bok o n i m a sa ž i g o m FORTIS ili VIBIANI. P r o i z v o d e se u v e l i k o m b r o j u p r o i z v o d n i h s r e d i š t a o d R l a u d i j e v a v r e m e n a (od s r e d i n e I. st.) do V.-VI. st. Nj ihova je i n i c i j a lna p r o i z v o d n j a v e z a n a u z s j e v e r n o i t a l -s k u r e g i j u E m i l i j u " . I ž igov i CEBIALIS, F I D E L I S I AGILIS p r i p a d a j u u l j a n i c a m a t a k o đ e r s j e v e r n o i t a l s k o g p o r i j e k l a (CERIALIS se p o v e z u j e s o k o l i c o m P i a c e n z e ) , n o n j i hova je u č e s t a l o s t i p a k z n a t n o m a n j a od t r i p r e t h o d n o s p o m e n u t a ž iga 5 4 . O š t e ć e n o d n o u l j a n i c e s a ž i g o m koji poč in j e s l o v o m M ili N (ka t . br . 137) m o g a o bi p r i p a d a t i n e k o j o d s j e v e r n o i t a l s k i h r a d i o n i c a M E N A N D E R " , MODESTVS™, M. I. A." , MVRRT 8 , NERI™ ili NICEPOR 4 0 .

K o š t a n i p r e d m e t i n a v e l i k o s u k o r i š t e n i od p r a p o v i j e s n i h v r e m e n a do d a n a š n j i h d a n a , p a n i r i m s k o r a z d o b l j e n i j e p r e d s t a v l j a l o i z u z e t a k . Z a h v a l j u j u ć i d o s t u p n o s t i i l akoj o b r a d i v o s t i k o j a n i j e z a h t j e v a l a s l o ž e n e t e h n o l o g i j e , k o s t j e p r e d s t a v l j a l a i d e a l a n m a t e r i j a l z a i z r a d u s i t n ih d e k o r a t i v n i h i k o z m e t i č k i h p r e d m e t a t e s i tn i j ih i n s t r u m e n a t a i p o t r e p š t i n a ko je se n i s u m o r a l e od l ikova t i p o s e b n o m č v r s t o ć o m . D v a u l o m k a p r o n a đ e n a u P e ć i n i n a G r a d i n i p r i p a d a j u s k u p i n i r i m s k i h i g a l a z a k o s u (kat . br . 149, 150) , a s t r a t i g r a f s k i su d a t i r a n i k e r a m i k o m t a n k i h s t i j e n k i (ka t . br . 47) i n o v c e m A n t o n i n a Pija (kat . br . 155) u r a z d o b l j e od k r a j a I. st. p o s . Rr. do s r e d i n e II. st. K o š t a n e ig le za o b l i k o v a n j e i u č v r š ć e n j e ž e n s k i h f r i zura (acus crinalis) go tovo s u u n e i z m j e n j e n o m o b l i k u k o r i š t e n e u d u ž e m

32 E. BUCHI, o. c , 1975., 65-93. 33 E. BUCHI, o. c , 1975., 27-33; M. С. GUALANDI GENITO, o. c , 1986., 272-279; H. DERINGER, o. c , 1965.,

21. 34 E. BUCHI, o. c , 1975., 3, žig AGILIS pripada prvoj polovici II. st.; 64, žig FIDELIS također je datiran u

prvu polovicu II. st.; M. C. GUALANDI GENITO, o. c , 1986., 271. 35 E. BUCHI, o. c , 1975., 120, kraj I.-početak II. st. 56 E. BUCHI, o. c , 1975., 121,1, st. 37 M. C. GUALANDI GENITO, o. c , 1986., 285; proizvodno sjedište nalazilo se u Osmoj augustovskoj ital

skoj regiji, u Tanetu, a djelovalo je početkom II. st. 38 M. C. GUALANDI GENITO, o. c., 1986., 291, početak II. st.; proizvodnja ovih uljanica možda je povezana

uz dominantnu proizvodnju tere sigilate sa žigom MVRRI. 39 E. BUCHI, o. c , 1975., 123, radionica je djelovala od sredine I. st. do sredine III. st. 40 E. BUCHI, o. c , 1975., 126.

r a z d o b l j u r i m s k e v l a d a v i n e , od I. do IV. st. O d l i k u j u se o b i č n o o k r u g l i m p r e s j e k o m , z a d e b l j a n j e m p o s r e d i n i ili p o s t u p n o z a d e b l j a n i m g o r n j i m d i j e l om, t e g l a v i c o m 4 1 . T reć i k o š t a n i p r e d m e t , t a k o đ e r f r a g m e n t i r a n , u k r a š e n j e n i z o m p a r a l e l n i h k o s i h z a r e z a . V je ro ja tno p r i p a d a s k u p i n i s i tn ih u p o t r e b n i h p r e d m e t a od kos t i ; u P e ć i n i n a G r a d i n i d a t i r a n j e u r a z d o b l j e I.-II. st . (ka t . br . 148).

K a m e n i r e c i p i j e n t (ka t . br . 151) u l o m a k j e k a m e n o g t a r i o n i k a (mortarium), k a k v i s u bili r a z m j e r n o čes to k o r i š t e n i u r i m s k o d o b a u c i j e lom o b l i ž n j e m a l p s k o m p o d r u č j u ; u n a š e m k o n k r e t n o m s luča ju , p r i p a da s lo ju k l a u d i j e v s k o g r a z d o b l j a , to j e s t s r e d i n i I. st. p o s . Kr. 4 2 .

L a n č i ć o d s p i r a l n o n a m o t a n e b r o n č a n e ž ice (ka t . br . 152) m o g a o je i m a t i š i r o k u n a m j e n u u k u ć a n s t v u i o p r e m i z a v j e š a n j e raz l i č i t ih p r e d m e t a . I a k o j e n a m j e n a l a n č i ć a od b r o n č a n e ž i ce b i l a p r v o b i t n o p r a k t i č n a , on i se p o n e k a d p r o n a l a z e k a o di jelovi o p r e m e u r a n o c a r s k i m g r o b o v i m a od I. do II. st., k a o š to j e z a b i l j e ž e n o u Pu l i 4 3 . N a l a z u s t r a t i g r a f s k o m sloju u P e ć i n i p o t v r đ u j e o k v i r n o i s tu da t ac i ju . Od m e t a l n i h p r e d m e t a u P e ć i n i s u z a t e č e n a t r i r i m s k a n o v č i ć a ; dva i s k o v a n a za K l a u d i j e v e v l a d a v i n e (god. 41-54 . ; k a t . br . 153 , 154) i j e d a n i s k o v a n za A n t o n i n a Pija (god. 138-161 . ; ka t . br . 155) . U i s t o m sloju , s o b a n o v č i ć a iz K laud i j eva r a z d o b l j a , p r o n a đ e n j e v r h ž e l j e z n o g kopl ja (kat . br . 156), s t o g a ta č i n j en i ca m o ž e bit i e l e m e n t o m z a d a t a c i j u i n a č e a t i p i č n o g u l o m k a 4 4 .

O g r a n i č e n i o k o l n o š ć u d a se r a d i o n a l a z i m a iz t ek p o č e t n o g , s o n -d a ž n o g i s t r a ž i v a n j a P e ć i n e , čiji k u l t u r n i s lojevi još č e k a j u n a da l jn ja a r h e o l o š k a i m u l t i d i s c i p l i n a r n a i s t r až ivan j a , s u z d r ž a t ć e m o se od c je lov i te i n t e r p r e t a c i j e a r h e o l o š k o g loka l i t e t a . U o v o m t r e n u t k u m o ž e m o k o n s t a t i r a t i t ek d a j e P e ć i n a n a G r a d i n i k o r i š t e n a u k o n t i n u i t e t u u r a z d o b l j u d r u g e po lov i ce I. st. p r . Kr. d o z a v r š e t k a III. st. p o s . Kr., o d n o s n o t i j e k o m c i je log r a n o c a r s k o g r a z d o b l j a . Os t ac i g r a đ e v i n s k o g m a t e r i j a l a t e obil je k u h i n j s k o g i s k l a d i š n o g p o s u đ a u k a z u j u d a j e P e ć i n a k o r i š t e n a k a o l j u d s k o b o r a v i š t e , i a k o t a k v o k o r i š t e n j e p e ć i n a n i j e u o b i č a j e n o u Is t r i u m i r n o d o p s k i m p r v i m s t o l j e ć i m a c a r s t v a . Ob i l j e u l j a n i c a m o ž e u p u ć i v a t i n a d u g o t r a j n i s t a l n i b o r a v a k u p e ć i n s k o m m r a č n o m i z a t v o r e n o m p r o s t o r u . D o k l o k a l i t e t n i j e i s t r a ž e n u ci je lost i , n e b i s m o m o g l i i sk l juč i t i n i t i m o g u ć u vo jnu , f u n e r a r n u ili s a k r a l n u n a m j e n u P e ć i n e .

41 A. DULAR, Rimske koščene igle iz Slovenije, ArhVest 30, 1979., 278-293; W. LEITNER, Römische Klienfunde aus Siscia, ArhVest 35, 1984., 233-259; E. RIHA, Der römische Scmuck aus Äugst und Kaiseraugst, Äugst 1990.

42 С. BASSI, Trento-palazzo Tabarelli. Manufatti in osso e corno, manufatti litici, coroplastica, Materiali per la storia urbana di Tridentum a cura di Enrico Cavada, Provincia autonoma di Trento, Servizio beni culturali, Ufficio beni archeologici, Archeologia delle Alpi 3, Trento 1995., 41-78, 59, fig. 7, 7.

45 R. MATIJAŠIĆ, o. c , 1991., T. 23, Grob 63, 4-5; R. ROŠČEVIĆ, Metalna produkcija antičke Siscije, Prilozi Instituta za arheologiju u Zagrebu, 1997., 41-62.

44 M. FEUGERE, Les armes des Romains de la Repiiblique ä l'Antiquite tardive, Paris 1993., 169-171.

KATALOG NALAZA

GRAĐEVINSKI MATERIJAL

1. D v a u l o m k a i m b r e k s a . Gl ina m e k a , n a r a n č a s t a , s p r i m j e s a m a s i tnog p i j e s k a . Š i r i na i m b r e k s a 15 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 2 c m . K v a d r a n t B, sloj 2 , 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 26848 . (T. I.)

2 . U l o m a k t e g u l e . G l ina b l i j e d o n a r a n č a s t a , n a p o v r š i n i o k e r ž u t a , s p i j e s k o m i k r u p n i m c r v e n i m i c r n i m p r i m j e s a m a . Vi s ina 7, š i r i n a 12 c m , d u ž i n a 12 c m . K v a d r a n t B, sloj 2 , 27 . IV. 1999 . Inv. br . A 26852 . (T. I.)

3 . U l o m a k i m b r e k s a r u ž i č a s t e , p r e m a p o v r š i n i ž u t e bo je . D e b l j i n a 2 c m . S o n d a II, sloj 1, 29 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 6 7 .

4. U l o m a k i m b r e k s a r u ž i č a s t e , p r e m a p o v r š i n i ž u t e bo j e . Š i r ina i m b r e k s a 16 c m , d e b l j i n a 2 c m . S o n d a II, sloj 1, 2 9 . IV. 1999. Inv. br . A 26868 .

5. U l o m a k i m b r e k s a o k e r ž u t e bo je . Š i r i n a i m b r e k s a 16 c m , d e b l j i n a 2 c m . S o n d a II , sloj 1, 29 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 6 9 .

6. Tr i u l o m k a i m b r e k s a c r v e n e b o j e . D e b l j i n a 2 c m . S o n d a II, sloj 1, 29 . rV. 1999. Inv.br . A 26870 .

7. U l o m a k i m b r e k s a n a r a n č a s t e bo j e . D e b l j i n a 1,8 c m . K v a d r a n t B, sloj 2 , 27 . IV. 1999. Inv. br. A 2 6 8 7 2 .

8. D v a u l o m k a i m b r e k s a . Gl ina n a r a n č a s t a , s p r i m j e s a m a s i t n o g p i j e s k a . Š i r ina i m b r e k s a 15 c m , d e b l j i n a 2 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 7 5 .

9. N e k o l i k o u l o m a k a i m b r e k s a . G l ina n a r a n č a s t a , s p r i m j e s a m a p i j e s k a . D e b l j i n a s t i j e n k e 1,5 c m . S o n d a III, sloj 1, 4 . V. 1999 . Inv. b r . A 26894 .

10. U l o m a k t e g u l e . G l ina b l i j edožu t a , s k r u p n i j i m c r n i m i c r v e n i m p r i m j e s a m a . D e b l j i n a t e g u l e 2,5 c m . S o n d a III, sloj 1, 4 . V. 1999. Inv. b r . A 2 6 8 9 5 .

1 1 . U l o m a k i m b r e k s a . G l ina n a r a n č a s t a , s v r l o s i t n i m p i j e s k o m . Š i r i na i m b r e k s a 15 c m , d e b l j i n a 2 c m . K v a d r a n t i BCEF, sloj 4 , 3 . V. 1999. Inv. br . A 26902 .

12. N e k o l i k o u l o m a k a t e g u l e . G l ina n a r a n č a s t a , s p r i m j e s a m a p i j e ska . K v a d r a n t i BCEF, sloj 4 , 3 . V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 0 3 .

13 . N e k o l i k o u l o m a k a i m b r e k s a . G l i n a b l i j e d o ž u t a , s p r i m j e s a m a p i j e ska . D e b l j i n a 2,5 c m . K v a d r a n t C, sloj 2 , 2 7 . TV. 1999 . Inv. br . A 2 6 9 5 1 .

14. N e k o l i k o u l o m a k a i m b r e k s a . G l i n a b l i j e d o o k e r ž u t a , s p r i m j e s a m a p i j e ska . D e b l j i n a 2 ,5 c m . S o n d a II, sloj 1, 30 . IV. 1999 . Inv. b r . A 2 6 9 5 7 .

15. N e k o l i k o u l o m a k a i m b r e k s a . G l i n a n a r a n č a s t a , s p r i m j e s a m a p i j e ska . D e b l j i n a 2 ,5 c m . S o n d a II, sloj 1, 30 . IV. 1999 . Inv. br . A 2 6 9 5 8 .

http://Inv.br

16. D v a d e s e t a k u l o m a k a t e g u l e . Gl ina b l i j e d o o k e r r u ž i č a s t a , i z v a n a žu t a , s k r u p n i m c r v e n i m p r i m j e s a m a . S o n d a I, sloj 1, 26 . IV. 1999. Inv. br. A 2 6 9 6 1 .

17. D v a u l o m k a t e g u l e . G l ina r u ž i č a s t a , p r e m a p o v r š i n i ž u t a , p u n a k r u p n i h c r v e n i h p r i m j e s a . K v a d r a n t A, sloj 2, 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 8 3 .

18. U l o m a k i m b r e k s a . Gl ina o k e r ž u t a , z a s i ć e n a p i j e s k o m . D e b l j i n a 2 c m . K v a d r a n t A, sloj 2 , 27 . IV 1999. Inv. br . A 26984 .

19. D v a u l o m k a i m b r e k s a . G l ina n a r a n č a s t a , z a s i ć e n a p i j e s k o m . D e b l j i n a 1,6 c m . K v a d r a n t A, sloj 2 , 27 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 8 5 .

AMFORE

20 . U l o m a k a m f o r e d e b e l i h s t i j enk i . G l i n a m e k a , n a r a n č a s t a , s p r i m j e s a m a s i t n o g k v a r c i t n o g p i j e ska . P r o m j e r t i je la 29 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 3 c m . K v a d r a n t B, sloj 2 , 27 . IV. 1999. Inv. br . A 26846 . (T. I.)

2 1 . D v a u l o m k a t i je la a m f o r e . G l ina t v rda , n a r a n č a s t a , s p r i m j e s a m a vr lo s i t n o g k v a r c i t n o g p i j e ska . P r o m j e r t i jela 2 8 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 1 c m . K v a d r a n t B, sloj 2 , 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 26847 . (T. I.)

2 2 . Tr i u l o m k a r a v n o g p o k l o p c a a m f o r e s č e p a s t o m r u č k i c o m . N a gorn jo j s t r a n i v idl j iv t a n k i r a d i j a l n i g r e b e n . G l ina b l i j e d o ž u t a , m e k a , p r o č i š ć e n a . P r o m j e r p o k l o p c a 10 c m , deb l j i na 1,3 c m , p r o m j e r r u č k e 1,5 c m , v i s i n a r u č k e 1,5 c m . S o n d a II, sloj 1, 29 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 5 5 . (T. II.)

2 3 . N e k o l i k o u l o m a k a a m f o r e . G l ina b l i j e d o n a r a n č a s t a , t v r d a , s v r lo s i t n i m p i j e s k o m . P r o m j e r 30 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,6-0,8 c m . K v a d r a n t B, sloj 2 , 2 7 . IV. 1999 . Inv. b r . A 2 6 8 7 3 . (T. II.)

2 4 . U l o m c i a m f o r e . G l i n a r u ž i č a s t a , i z v a n a o k e r ž u t a , z a s i ć e n a p i j e s k o m . P r o m j e r a m f o r e 30 c m , deb l j i na s t i j e n k e 1 c m . S o n d a II, k v a d r a n t A, sloj 2 , 30 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 9 8 . (T. II.)

2 5 . U l o m a k a m f o r e . G l ina n a r a n č a s t a , m e k a , s k r u p n i j i m k a l c i t n i m p i j e s k o m . P r o m j e r a m f o r e 2 7 c m , deb l j i na s t i j e n k e 1,3 c m . K v a d r a n t i BCEF, sloj 4 , 3 . V. 1999 . Inv. br . A 2 6 9 0 1 . (T. II.)

26 . D e s e t a k u l o m a k a a m f o r e od n a r a n č a s t e g l i n e sa s i t n i m p r i m j e s a m a p i j e s k a . P r o m j e r a m f o r e 26 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 1,6 c m . S o n d a II, sloj 5, 4 . V. 1999. Inv. b r . A 26924 .

2 7 . Č e t r d e s e t a k u l o m a k a a m f o r e . G l ina n a r a n č a s t a , sa s i t n i m p r i m j e s a m a k a l c i t n o g p i j e s k a . P r o m j e r t i jela 32 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 1,5 c m . K v a d r a n t C, sloj 2 , 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 4 8 . (T. II.)

2 8 . N e k o l i k o u l o m a k a a m f o r e . G l ina b l i j e d o o k e r n a r a n č a s t a , s p r i m j e s a m a p i j e s k a . P r o m j e r t i je la 2 7 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 1,5 c m . K v a d r a n t A, sloj 4 , 2 8 . IV. 1999. Inv. br . A 26949 .

29 . D e s e t a k u l o m a k a a m f o r e . G l ina n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , d e b l j i n a s t i j enke 1,7 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 6 0 .

30. U l o m a k p l o č a s t o g p o k l o p c a a m f o r e . G l i n a b l i j e d o ž u t a , sa s i t n i m p i j e s k o m . P r o m j e r 9,5 c m , deb l j i na 1,5 c m . S o n d a I, sloj 1, 26 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 6 2 .

3 1 . D e s e t a k u l o m a k a a m f o r e . G l i n a s v i j e t l o n a r a n č a s t a , sa s i t n i m p r i m j e s a m a p i j e s k a . D e b l j i n a s t i j e n k i 1,2 c m . K v a d r a n t A, sloj 2 , 27 . IV. 1999. Inv. br . A 26986 .

CRNO PREMAZANA KERAMIKA

32. U l o m a k zd je l ice . G l ina n a r a n č a s t a , m e k a , p r o č i š ć e n a . I z n u t r a c r n i p r e m a z b e z sjaja . D e b l j i n a s t i j enke 0,3 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 8 2 . (T. III.)

3 3 . U l o m a k z d j e l e . G l i n a b l i j e d o o k e r r u ž i č a s t a , p r o č i š ć e n a , n a u n u t r a š n j o j s t r a n i os tac i o l j u š t e n o g c r n o g p r e m a z a b e z sjaja. D e b l j i n a st i j e n k e 0,7 c m . S o n d a II , sloj 1, 29 . IV. 1999. Inv. b r . A 2 6 8 5 7 . (T. III.)

TERA SIGILATA

34 . P e t n a e s t a k u l o m a k a k o n i č n e z d j e l e o d t e r e s i g i l a t e s n e n a g l a š e n i m , b l a g o z a d e b l j a n i m r u b o m . G l i n a n a r a n č a s t a , m e k a i p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n , b e z sjaja i o l j u š t e n . P r o m j e r 25 c m , d e b l j i n a st i j e n k i 0,4 c m . S o n d a II, sloj 1, 29 . IV. 1999. Inv. b r . A 2 6 8 5 8 . (T. III.)

35 . N e k o l i k o u l o m a k a p o s u d i c e od t e r e s i g i l a t e s r a v n i m d n o m , b e z ž iga . P r o m j e r d n a 3,3 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,2 c m . S o n d a I, sloj 1, 26 . IV. 1999. Inv. b r . A 2 6 9 6 8 . (T. III.)

KERAMIKA TANKIH STIJENKI

36. P e t u l o m a k a l o n č i ć a t a n k i h , n a r e b r e n i h s t i j enk i . G l ina c r v e n a , n a p o v r š i n i s m e đ e s i v a , sa s i t n i m p r i m j e s a m a k a l c i t n o g p i j e ska . P r o m j e r l o n č i ć a 12 c m , d e b l j i n a s t i j enki 0,2 c m . S o n d a II, sloj 1, 29 . IV. 1999. Inv. br . A 26864 . (T. III.)

37. D v a u l o m k a l o p t a s t o g , p l i tko v o d o r a v n o n a r e b r e n o g l o n č i ć a . G l i n a s m e đ e n a r a n č a s t a , i z v a n a s m e đ a , s p r i m j e s a m a v r l o s i t n o g k v a r c i t n o g p i j e ska . D e b l j i n a s t i j enke 0,3 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30 . IV. 1999. Inv. b r . A 26884 . (T. III.)

38 . N e k o l i k o u l o m a k a l o n č i ć a s m a l i m r a v n i m d n o m , r u č k i c o m i k o s o r a z g r n u t i m o t v o r o m koji je i z v a n a u k r a š e n j e d n i m ž l i j e b o m . G l ina t v r d a , s m e đ e n a r a n č a s t a , d j e l o m i c e pos iv je la o d v a t r e , s p r i m j e s a m a v r lo s i t n o g

p i j e ska . P r o m j e r o t v o r a 7 c m , p r o m j e r d n a 3 c m , d e b l j i n a s t i j enke 0,1 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30 . IV 1999. Inv. br . A 26885 . (T. IV.)

39 . P e t n a e s t a k u l o m a k a č a š e n a m a l o j r a v n o j n o z i , u k r a š e n e n a r a m e n u i s p u p č e n j i m a . G l i n a b l i j e d o o k e r n a r a n č a s t a , m e k a , s v r l o s i t n i m k v a r c i t n i m p i j e s k o m . P r o m j e r č a š e 8 c m , p r o m j e r d n a 3 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,2 c m . S o n d a II , s loj 2 , 30 . IV. 1999 . Inv. b r . A 2 6 8 8 6 . (T. IV.)

40 . U l o m a k p o s u d i c e t a n k i h s t i j enki . G l ina c r v e n a , n a p o v r š i n i s iva , p u n a s i t n o g k a l c i t n o g p i j e ska . P r o m j e r 9,5 c m , d e b l j i n a s t i j enke 0,2 c m . K v a d r a n t i BCEF, sloj 4 , 3 . V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 0 5 . (T. V.)

4 1 . D e s e t a k u l o m a k a l op t a s tog , n a r e b r e n o g l o n č i ć a s k o s o r a z g r n u t i m r u b o m . G l i n a n a r a n č a s t a , m e k a , p r o č i š ć e n a . P r o m j e r o t v o r a 7 c m , deb l j i na s t i j enk i 0,2 c m . S o n d a II, k v a d r a n t D, sloj 2 , 3 0 . IV. 1999. Inv. br . A 26910 . (T. V.)

4 2 . D v a u l o m k a p o s u d i c e t a n k i h , n a r e b r e n i h s t i j e n k i . G l i n a n a r a n č a s t a , s v r l o s i t n i m k v a r c i t n i m p i j e s k o m , i z v a n a s m e đ p r e m a z . P r o m j e r p o s u d e 10 c m , d e b l j i n a s t i j enke 0,2 c m . S o n d a II, sloj 5, 4 . V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 1 8 . (T. V.)

4 3 . D v a u l o m k a r a m e n a č a š e u k r a š e n e m a l i m i s p u p č e n j i m a . G l i n a b l i j e d o ž u t a , p r o č i š ć e n a , s ob je s t r a n e os t ac i s m e đ e g p r e m a z a b e z sjaja. P r o m j e r č a š e 8 c m , p r o m j e r o t v o r a 7 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,2 c m . S o n d a II, sloj 5 , 4 . V. 1999 . Inv. br . A 26922 . (T. V.)

44 . D e s e t a k u l o m a k a p o s u d i c e t a n k i h , n a r e b r e n i h s t i j enki . G l i n a c r v e n a , s v r l o s i t n i m p r i m j e s a m a p i j e ska . P r o m j e r p o s u d i c e 10 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 0,2 c m . K v a d r a n t A, sloj 2 , 27 . IV. 1999. Inv. br . A 26937 . (T. V.)

4 5 . U l o m a k n e n a g l a š e n o g , l a g a n o u v u č e n o g o t v o r a č a š e . G l i n a o k e r n a r a n č a s t a , s v r lo s i t n i m k v a r c i t n i m p r i m j e s a m a . P r o m j e r č a š e 8 c m , p r o m j e r o t v o r a 6 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,3 c m . K v a d r a n t A, sloj 2 , 27 . IV 1999. Inv. br . A 2 6 9 3 8 . (T. V.)

4 6 . D e s e t a k u l o m a k a k o n i č n e č a š e u k r a š e n e i s p u p č e n j i m a n a r a m e n u . G l i n a n a r a n č a s t a , m e k a , sa s i t n i m p r i m j e s a m a p i j e ska , s ob j e s t r a n e i m a c r v e n i p r e m a z b e z sjaja. I z v a n a i s p o d r a m e n a t a m n o s m e đ e o s l i k a n a v o d o r a v n a t r a k a . P r o m j e r 10 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 0,5 c m . K v a d r a n t A, sloj 3 , 3 . V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 4 5 . (T. V.)

47 . N e k o l i k o u l o m a k a k o n i č n e č a š e u k r a š e n e s t r i r e d a i s p u p č e n j a n a r a m e n u . O t v o r u v u č e n , n e n a g l a š e n . G l i n a b l i j e d o o k e r ž u t a , p r o č i š ć e n a , b e z p r e m a z a . P r o m j e r 8 c m , p r o m j e r o t v o r a 6 c m , p r o m j e r d n a 2 ,7 c m , v i s i n a 7,4 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 0,2 c m . K v a d r a n t E , sloj 4 , 3 . V. 1999 . Inv. br . A 2 6 9 4 7 . (T. VI.)

4 8 . Don j i d io l o p t a s t e p o s u d i c e n a r e b r e n i h s t i j enk i . G l ina t v r d a , t r o s lo jna : u s r e d i n i t a m n o s i v a , p r e m a p o v r š i n i n a r a n č a s t a , a n a p o v r š i n i

l j u b i č a s t o s m e đ a . P r o m j e r p o s u d i c e 9 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 0,3 c m . S o n d a I, sloj 1, 2 6 . IV. 1999 . Inv. b r . A 26964 . (T. VI.)

4 9 . U l o m a k r a m e n a č a š e u k r a š e n e m a l i m i s p u p č e n j i m a . G l i n a n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n , o š t e ć e n . D e b l j i n a s t i j enke 0,2 c m . S o n d a I, sloj 1, 2 6 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 6 5 . (T. VI.)

50. D v a u l o m k a p o s u d i c e n a r e b r e n i h t a n k i h s t i j enk i . G l ina tv rda , z a s i ć e n a s i t n i m k a l c i t n i m p i j e s k o m , u s r e d i n i c r v e n a , i z v a n a svi je t los iva , a i z n u t r a l j ub ičas tos iva . D e b l j i n a s t i j enke 0,2 c m . S o n d a I, sloj 1, 26 . IV. 1999. Inv. br . A 26967 . (T. VI.)

5 1 . N e k o l i k o u l o m a k a r a m e n a č a š e s n e n a g l a š e n i m , u v u č e n i m o t v o r o m , u k r a š e n e m a l i m i s p u p č e n j i m a . G l ina s v i j e t l o n a r a n č a s t a , s p r i m j e s a m a vr lo s i t n o g k v a r c i t n o g p i j e ska . P r o m j e r o t v o r a 6 c m , p r o m j e r č a š e 8 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,2 c m . K v a d r a n t D , sloj 2 , 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 26979 . (T. VI.)

52 . P a r u l o m a k a č a š e s n e n a g l a š e n i m , u v u č e n i m o t v o r o m , u k r a š e n e m a l i m i s p u p č e n j i m a u r e d o v i m a . G l ina sv i j e t ložu ta , p r o č i š ć e n a . P r o m j e r o tvo ra 6 c m , p r o m j e r č a š e 8 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,2 c m . K v a d r a n t D , sloj 2 , 27 . IV. 1999. Inv. br . A 26980 . (T. VI.)

5 3 . U l o m a k r a m e n a č a š e s n e n a g l a š e n i m , u v u č e n i m o t v o r o m . Gl ina sv i je t ložu ta , p r o č i š ć e n a . P r o m j e r o t v o r a 6 c m , p r o m j e r č a š e 8 c m , d e b l j i n a s t i j enke 0,2 c m . S o n d a II, sloj 5 , 5. V. 1999 . Inv. b r . A 2 6 9 9 7 . (T. VI.)

POMPEJANSKI TANJURI

54. D e s e t a k u l o m a k a t a n j u r a . G l i n a s m e đ a , h r a p a v a i p u n a s i t nog p i j e ska . I z n u t r a p o m p e j a n s k o c r v e n i p r e m a z n i s k o g sjaja. P r o m j e r t a n j u r a o k o 30 c m , d e b l j i n a s t i j enke 0,6 c m . S o n d a II , sloj 2 , 30 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 8 3 . (T. VII.)

KERAMIKA ZA SVAKODNEVNU K U Ć N U U P O T R E B U

55 . N e k o l i k o u l o m a k a k e r a m i k e n a r a n č a s t e b o j e , s p r i m j e s a m a s i tnog p i j e ska . D e b l j i n a s t i j enk i 0,9 c m . K v a d r a n t B, sloj 2 , 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 26849 .

56 . D v a s i t na u l o m k a k e r a m i k e n a r a n č a s t e b o j e , s p r i m j e s a m a s i t nog p i j e ska . D e b l j i n a s t i j enk i 0,2 c m . K v a d r a n t B, sloj 2 , 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 26850 .

57 . U l o m a k p o s u d e . G l ina t v r d a , s p r i m j e s a m a s i t n o g p i j e ska , t r o s lo j -n a : u s r e d i n i n a r a n č a s t a a n a v a n j s k o j i u n u t r a š n j o j s t r a n i o k e r s i v a . P r o m j e r 18 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 0,5 c m . K v a d r a n t B, sloj 2 , 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 5 1 . (T. VII.)

58 . U l o m a k v o d o r a v n o r a z g r n u t o g o b o d a k o n i č n e zd je le . Gl ina c r v e n a , t v r d a i h r a p a v a , p u n a k r u p n i j e g k a l c i t n o g i k v a r c i t n o g p i jeska , i z v a n a a o sob i to n a r u b u p o c r n j e l a od go ren j a . P r o m j e r 23 c m , deb l j i na s t i j enke 0,7 c m . K v a d r a n t B, sloj 2 , 27 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 5 3 . (T. XI.)

59 . P o l u k r u ž n o z a d e b l j a n i r u b p o k l o p c a . G l i n a c r v e n a , t v rda , sa s i t n i m p r i m j e s a m a p i j e s k a , s u n u t r a š n j e s t r a n e o š t e ć e n a g o r e n j e m . P r o m j e r 18 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 0,3 c m . S o n d a II, sloj 1, 2 9 . IV. 1999. Inv. br. A 26859 . (T. VII.)

60. P e t n a e s t a k s i tn i j ih u l o m a k a k e r a m i k e n a r a n č a s t e boje i m e k e f a k t u r e . S o n d a II, sloj 1, 2 9 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 6 0 .

6 1 . Tr i n e i z r a z i t a u l o m k a p r o č i š ć e n e o k e r ž u t e bo je , i z n u t r a r u ž i č a s t e . S o n d a II, sloj 1, 2 9 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 6 1 .

62 . D v a u l o m k a t v r d e , t a n k e k e r a m i k e o k e r s m e đ e boje , sa s i t n i m p r i m j e s a m a p i j e s k a . D e b l j i n a s t i j enki 0,3 c m . S o n d a II, sloj 1, 29 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 6 2 .

6 3 . N e k o l i k o u l o m a k a s t i j enki l o n c a . G l ina s m e đ a , h r a p a v a , z a s i ć e n a p r i m j e s a m a k a l c i t n o g p i j e s k a , i z v a n a p o c r n j e l a od g o r e n j a . P r o m j e r l o n c a 22 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 0,7 c m . S o n d a II, sloj 1, 2 9 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 6 3 . (T. VII.)

64. N e k o l i k o u l o m a k a l o n c a i z v a n a u k r a š e n o g t a n k i m i p l i t k im v o d o r a v n i m r e b r i m a . G l i n a p o p t p u n o p o c r n j e l a od v a t r e , š u p l j i k a v a i z a s i ć e n a k a l c i t n i m p i j e s k o m . P r o m j e r l o n c a 22 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,5 c m . S o n d a II, sloj 1, 2 9 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 6 5 . (T. VII.)

65 . N e k o l i k o u l o m a k a k e r a m i k e n a r a n č a s t e bo je i m e k e , p r o č i š ć e n e f a k t u r e . D e b l j i n a s t i j enk i od 1 do 1,5 c m . S o n d a II, sloj 1, 29 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 6 6 .

66 . P e d e s e t a k s i t n i h u l o m a k a k e r a m i k e n a r a n č a s t e bo j e , m e k e f a k t u r e s n e š t o s i t n o g p i j e s k a . D e b l j i n a s t i j enki od 0,3 d o 0,2 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30. IV. 1999 . Inv. b r . A 2 6 8 7 6 . (T. VII.)

67 . P e t n a e s t a k u l o m a k a l o n a c a . G l ina s m e đ e c r n a o d v a t r e , p u n a k r u p n i j e g k a l c i t n o g p i j e s k a . D e b l j i n a s t i jenki 0,5 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30 . IV. 1999. Inv. b r . A 2 6 8 7 7 .

68 . D v a u l o m k a l o n c a s p l i t k i m v o d o r a v n i m n a r e b r e n i m u k r a s o m . Gl ina s m e đ a , i z v a n a p o c r n j e l a od v a t r e , s p r i m j e s a m a p i j e ska . P r o m j e r l o n c a 18 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 0,5 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30 . IV. 1999. Inv. br . A 26878 . (T. VII.)

69. U l o m a k r a m e n a l o n c a . G l ina s m e đ a , i z v a n a p o c r n j e l a od v a t r e , s p r i m j e s a m a p i j e s k a . P r o m j e r l o n c a 18 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 0,6 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30 . IV. 1999 . Inv. br . A 26879 . (T. VIII.)

70. D v a u l o m k a d n a i p l i t ko v o d o r a v n o n a r e b r e n e s t i j e n k e l o n c a . Gl ina p o c r n j e l a o d v a t r e , s p r i m j e s a m a k r u p n i j e g k a l c i t n o g p i j e s k a .

P r o m j e r d n a 11 c m , deb l j i na s t i jenki 0,6 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 8 0 . (T. VIII.)

7 1 . N e k o l i k o u l o m a k a l o n c a b l a g o n a r e b r e n i h s t i j enk i . Gl ina t ro s lo jna : u s r e d i n i c r n a , i z v a n a s m e đ e n a r a n č a s t a , a i z n u t r a s m e đ e r u ž i č a s t a , z a s i ć e n a p i j e s k o m . Deb l j ina s t i j enki 0,3 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30 . IV. 1999. (Od is te p o s u d e inv.br . A 26904) Inv. br . A 2 6 8 8 1 . (T. VIII.)

72. D e s e t a k u l o m a k a p o s u d e s r u č k o m . Gl ina c r v e n a , i zvana t a m n i j e c rvena , tv rda , sa s i tn im p i j e skom. P r o m j e r p o s u d e 18 c m , š i r ina r u č k e 1,5 c m , debl j ina s t i j enke 0,3 cm. Sonda II, sloj 2, 30. IV. 1999. Inv. br . A 26887. (T. VIII.)

73 . P e t n a e s t a k u l o m a k a b i k o n i č n o g l o n c a s k o s o r a z g r n u t i m o t v o r o m . Gl ina s m e đ e c r n a , o š t e ć e n a v a t r o m , t v r d a , sa s i t n i m p r i m j e s a m a p i j e ska . P r o m j e r o t v o r a 2 8 c m , deb l j i na s t i j enki 0,4 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 8 8 . (T. VIII.)

74. D e s e t a k u l o m a k a p o s u d e s r a v n i m , u ž l i j e b l j e n i m d n o m . G l ina bl i -j e d o o k e r n a r a n č a s t a , m e k a , s p r i m j e s a m a p i j e s k a . P r o m j e r d n a 8 c m , p r o m j e r p o s u d e 2 0 c m , deb l j i na s t i j enk i 0 ,7 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 8 9 . (T. IX.)

75 . D v a d e s e t a k u l o m a k a l o n c a s r a v n i m d n o m i k o s o r a z g r n u t i m r u b o m . S l i j e n k e su i z v a n a u k r a š e n e p l i t k i m p a r a l e l n i m r e b r i m a , n a i z m j e n i č n o p o s t a v l j e n i m v o d o r a v n o i o k o m i t o , k o j e n e s t a j u i s p o d v r a t a l o n c a . Gl ina s m e đ e c r n a , g r u b a , p u n a k r u p n i j e g k a l c i t n o g i k v a r c i t n o g p i j e ska , o š t e ć e n a g o r e n j e m . Visina l o n c a 16 c m , p r o m j e r d n a 12 c m , p r o m j e r o t v o r a 18 c m , deb l j i na s t i j enk i 0,5 c m . S o n d a II, k v a d r a n t A, sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. br . A 26897 . (T. IX.)

76. U l o m a k p o s u d e . G l ina n a r a n č a s t a , m e k a , p r o č i š ć e n a . P r o m j e r 18 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,4 c m . S o n d a II, k v a d r a n t A, sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 9 9 . (T. IX.)

77. D e s e t a k u l o m a k a l o n c a . G l ina t r o s l o j n a ; u s r e d i n i s iva , p r e m a p o v r š i n i n a r a n č a s t o - r u ž i č a s t a , p u n a c r n o g p i j e s k a . P r o m j e r o t v o r a 22 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,3 c m . K v a d r a n t D, sloj 2 , 30 . IV. 1999 . (Od i s t e p o s u d e inv.br . A 26881 ) Inv. br . A 26904 .

78 . U l o m a k l o n c a s r a v n i m d n o m . G l i n a s m e đ e c r n a , p u n a k a l c i t n o g p i j e ska . P r o m j e r d n a 10 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,4 c m . K v a d r a n t i BCEF, sloj 4 , 3 . V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 0 6 . (T. IX.)

79. N e k o l i k o u l o m a k a c r v e n e p r o č i š ć e n e k e r a m i k e . D e b l j i n a s t i j enk i 0,2 c m . S o n d a II, k v a d r a n t D , sloj 2 , 3 0 . IV. 1999 . Inv. br . A 2 6 9 1 1 .

80 . R a v n o d n o l o n c a s p l i t ko v o d o r a v n o n a r e b r e n i m s t i j e n k a m a . G l ina p o c r n j e l a od v a t r e , h r a p a v a i p u n a k a l c i t n o g p i j e s k a . P r o m j e r d n a 16 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,5 c m . S o n d a II, sloj 5 , 4 . V. 1999 . Inv. br . A 26916 . (T. X.)

8 1 . N e k o l i k o u l o m a k a p o s u d e s d n o m n a n i s k o j p r s t e n a s t o j n o z i . G l ina t ro s lo jna : u s r e d i n i s iva , p r e m a p o v r š i n a m a s m e đ a , s p r i m j e s a m a s i t n o g

http://inv.br

http://inv.br

k a l c i t n o g p i j e s k a . P r o m j e r d n a 5,5 c m , p r o m j e r p o s u d e 25 c m , deb l j i na s t i j e n k e 0,4 c m . S o n d a II, sloj 5, 4 . V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 1 7 . (T. X.)

82. D v a u l o m k a k o s o r a z g r n u t o g r u b a lonca . Gl ina s i v o s m e đ a , tvrda, i zvana n a r a n č a s t a , s v r lo s i tn im k v a r c i t n i m p i j e skom. P r o m j e r o tvora 22 cm, debl j ina s t i j enke 0,4 c m . S o n d a II, sloj 5, 4. V. 1999. Inv. br . A 26920. (T. X.)

8 3 . D e s e t a k u l o m a k a b i k o n i č n o g l o n c a s k o s o r a z g r n u t i m o b o d o m . Gl ina t r o s l o j n a ; u s r e d i n i s iva, p r e m a p o v r š i n a m a c r v e n o s m e đ a , sa s i t n im p r i m j e s a m a p i j e s k a , p o c r n j e l a od v a t r e . P r o m j e r o t v o r a 18 c m , d e b l j i n a st ij e n k i 0,4 c m . K v a d r a n t A, sloj 2 , 27 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 3 9 . (T. X.)

84 . D v a u l o m k a l o p t a s t o g v r č a . G l ina n a r a n č a s t a , m e k a , p r o č i š č e n a . P r o m j e r 16 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,5 c m . S o n d a II, k v a d r a n t E, sloj 4 , 3. V. 1999. Inv. b r . A 2 6 9 4 4 . (T. X.)

8 5 . D v a d e s e t a k u l o m a k a n a r a n č a s t e , m e k e , p r o č i š ć e n e k e r a m i k e . S o n d a II, sloj 1, 30 . IV. 1999. Inv. br . A 26955 .

86 . D e s e t a k u l o m a k a n a r a n č a s t e k e r a m i k e . S o n d a I, sloj 1, 26 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 7 1 .

8 7 . D e s e t a k u l o m a k a z d j e l e s v o d o r a v n i m o b o d o m . G l i n a c r v e n o s m e đ a , p o c r n j e l a od v a t r e , p u n a k a l c i t n o g p i j e s k a . P r o m j e r o tvo ra 2 3 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 0,7 c m . S o n d a I, sloj 1, 26 . IV. 1999. ( z a j e d n o s inv. br . A 26853? ) . Inv. br . A 2 6 9 7 2 . (T. X.)

88 . N e k o l i k o u l o m a k a p o s u d e s p o l u k r u ž n o z a d e b l j a n i m r u b o m . Gl ina c r v e n a , z a s i ć e n a v r lo s i t n i m c r n i m p i j e skom. P r o m j e r o tvo ra o k o 30 c m , deb l j ina s t i j enke 0,7 c m . S o n d a I, sloj 1, 26 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 7 3 . (T. XI.)

89 . U l o m a k p o s u d e . G l ina c r v e n o s m e đ a , p u n a s i t n o g k a l c i t n o g p i j e s k a . D e b l j i n a s t i j e n k e 0,7 c m . S o n d a I, sloj 1, 26 . IV. 1999 . Inv. br . A 26974 .

90. D v a d e s e t a k u l o m a k a b i k o n i č n e zdje le s k o s o r a z g r n u t i m o t v o r o m i b l a g o n a r e b r e n i m d o n j i m d i j e l o m . G l i n a t v r d a , p u n a k a l c i t n o g i k v a r c i t n o g s i t n o g p i j e s k a , t r o s l o j n a : u s r e d i n i s iva , p r e m a p o v r š i n i c r v e n o s m e đ a , p o c r n j e l a od v a t r e . P r o m j e r o tvo ra 2 0 c m , p r o m j e r l o n c a 20 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 0,3 c m . S o n d a I, sloj 1, 2 6 . IV. 1999 . Inv. br . A 2 6 9 7 5 . (T. XI.)

9 1 . D v a d e s e t a k u l o m a k a l o n a c a od g r u b e , c r v e n o s m e đ e g l i n e z a s i ć e n e p r i m j e s a m a k a l c i t a , p o c r n j e l e od v a t r e . D e b l j i n a s t i j enk i 1,2-0,5 c m . S o n d a II, sloj 1, 30 . IV. 1999 . Inv. br . A 2 6 9 7 6 .

92 . U l o m a k k o s o r a z g r n u t o g , g o r e z a r a v n a t o g r u b a l o n c a . G l i n a g r u b a , c r v e n o s m e đ a , z a s i ć e n a p r i m j e s a m a k a l c i t n o g p i j e s k a , p o c r n j e l a o d v a t r e . P r o m j e r o t v o r a 2 0 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,5 c m . S o n d a II, sloj 1, 30 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 7 7 . (T. XI.)

9 3 . N e k o l i k o u l o m a k a l o n c a s k o s o r a z g r n u t i m r u b o m , r a v n i m d n o m i s t i j e n k a m a u k r a š e n i m v o d o r a v n i m i o k o m i t i m p l i t k i m r e b r i m a . G l ina g r u b a , c r v e n o s m e đ a , z a s i ć e n a p r i m j e s a m a k a l c i t n o g p i j e s k a , p o c r n j e l a od

v a t r e . P r o m j e r o tvo ra 20 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,5 c m . S o n d a II, sloj 1, 30. IV. 1999. Inv. br . A 26978 . (T. XI.)

94 . U l o m a k zd je l e s v o d o r a v n i m o b o d o m . G l i n a c r v e n o s m e đ a , p o c r n j e l a od v a t r e , p u n a k a l c i t n o g p i j e ska . P r o m j e r o t v o r a 2 8 c m , d e b l j i n a s t i j enk i 1 c m . K v a d r a n t A, sloj 2 , 27 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 8 8 . (T. XII.)

9 5 . N e k o l i k o u l o m a k a p o s u d e . G l ina t v r d a , t r o s l o j n a : u s r e d i n i s iva, p r e m a p o v r š i n i c r v e n a , a i z v a n a s m e đ a , z a s i ć e n a s i t n i m p i j e s k o m . D e b l j i n a s t i j enk i 0,3 c m . K v a d r a n t C, sloj 2 , 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 26989 .

96 . U l o m a k p o k l o p c a s n i s k o m c i l i n d r i č n o m r u č k o m . Gl ina j e t v rda , z a s i ć e n a k v a r c i t n i m s i t n i m p i j e s k o m , t r o s l o j n a : u s r e d i n i t a m n o s i v a , p r e m a p o v r š i n i c r v e n a , a n a van j sko j i u n u t a r n j o j p o v r š i n i t a m n o s m e đ a . P r o m j e r r u č k e 3,4 c m , v i s i n a r u č k e 0,6 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,4 c m . S o n d a II, sloj 5 , 5. V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 9 5 . (T. XII.)

97 . D e s e t a k u l o m a k a l o n a c a i r a v n o g d n a l o n c a . G l ina šup l j ikava , z a s i ć e n a k v a r c i t n i m s i t n i m p i j e s k o m , t r o s l o j n a : u s r e d i n i t a m n o s i v a , p r e m a p o v r š i n i c r v e n a , p o t a m n j e l a od v a t r e . P r o m j e r d n a 25 c m , d e b l j i n a s t i j e n k e 0,5 c m . S o n d a II, sloj 5 , 5. V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 9 6 . (T. XII.)

PRŠLJENOVi

98 . D v a k e r a m i č k a p r š l j e n a . G l ina b l i j e d o o k e r ž u t a . Visina 2,3 c m , p r o m j e r 3 c m , p r o m j e r r u p e 0,7 c m . S o n d a II, k v a d r a n t A, sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. br . A 26900 . (T. XII.)

U L J A N I C E

U l j a n i c e s u g l a s t i m v o l u t n i m g o r i l o m ( L o e s c h c k e I b)

99 . F r a g m e n t i r a n a u l j a n i c a s t r o k u t a s t i m v o l u t n i m g o r i l o m . R a m e je u k r a š e n o s t r i k o n c e n t r i č n e k r u ž n i c e , a d i sk r e l j e f o m p s a u s k o k u , o k r e n u tog u d e s n o . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 2 a. G l i n a n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n , v e o m a o š t e ć e n . P r o m j e r 7,6 c m . S o n d a II, k v a d r a n t D , sloj 2 , 3 0 . IV. 1999. Inv. br. A 26914 . (T. XII.)

100. N e k o l i k o u l o m a k a u l j a n i c e s v o l u t n i m t r o k u t a s t i m g o r i l o m . G l ina n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a . S o n d a II, sloj 5 , 4 . V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 2 1 .

101 . U l o m a k u l j a n i c e s t r o k u t a s t i m v o l u t n i m g o r i l o m , t r i ž l i jeba n a r a m e n u i o š t e ć e n i m f i g u r a l n i m p r i k a z o m n a d i s k u . Profi l r a m e n a L o e s c h c k e 3 a. Gl ina o k e r n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n o s m e đ , o š t e ć e n . S o n d a II, k v a d r a n t E, sloj 2 , 30 . IV. 1999. Inv. b r . A 26928 . (T. XII.)

102. N e k o l i k o u l o m a k a ti jela i d n a u l j a n i c e s t r o k u t a s t i m v o l u t n i m g o r i l o m . D n o je o iv ičeno ž l i j ebom, u k r a š e n o t r i m a m a l i m už l i j eb l j en im

k r u ž i ć i m a . Gl ina n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c rven , o š t ećen . P r o m j e r d n a 4,5 c m . S o n d a II, k v a d r a n t E, sloj 2, 30. IV. 1999. Inv. br . A 26933 . (T. XIII.)

103 . U l o m a k t r o k u t a s t o g v o l u t n o g gor i la u l j a n i c e . G l ina n a r a n č a s t a , m e k a , p r o č i š ć e n a , p o t a m n j e l a od v a t r e , a p r e m a z c r v e n , s ja jan , v e o m a o š t e ć e n . K v a d r a n t i A i D , sloj 4 , 3. V. 1999. Inv. br . A 26954 . (T. XIII.)

104. N e k o l i k o u l o m a k a u l j a n i c e s v o l u t n i m g o r i l o m . R a m e je o i v i č e n o s dva ž l i j eba , a d n o s j e d n i m ž l i j ebom. Profil r a m e n a L o e s c h c k e 4 a. G l ina n a r a n č a s t a , s a s i t n i m k v a r c i t n i m p i j e s k o m , p r e m a z c r v e n , o š t e ć e n . K v a d r a n t A, sloj 2 , 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 26987 .

105. D v a u l o m k a u l j a n i c e s t r i ž l i jeba n a r a m e n u . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 2 a. G l i n a n a r a n č a s t a , m e k a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n , j a k o o š t e ć e n . S o n d a II, sloj 5 , 5. V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 9 8 .

U l j a n i c e s o k r u g l i m v o l u t n i m g o r i l o m ( L o e s c h c k e IV)

106. D v a u l o m k a r a m e n a u l j a n i c e s v o l u t n i m g o r i l o m . Na r a m e n u dva k o n c e n t r i č n a ž l i j eba . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 7 a. G l ina n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n , v e o m a o š t e ć e n . K v a d r a n t i BCEF, sloj 4 , 3 . V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 0 7 . (T. XIII.)

107. N e k o l i k o u l o m a k a u l j a n i c e s v o l u t n i m g o r i l o m i s l i s n a t i m r e l j e f n i m u k r a s o m n a r a m e n u . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 4 a. G l i n a r u ž i č a s t o - n a r a n č a s t a , s v r lo s i t n i m k v a r c i t n i m p r i m j e s a m a . K v a d r a n t A, sloj 2 , 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 3 5 . (T. XIII.)

U l j a n i c e s m a l i m o k r u g l i m g o r i l o m ( L o e s c h c k e VIII)

108. D v a u l o m k a t i je la i m a l o g , o k r u g l o g go r i l a u l j a n i c e . N a r u b u se n a z i r u o s t a c i o v o i d n o g u k r a s a . D n o je o i v i č e n o ž l i j e b o m . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 2 - 4 . O b l i k g o r i l a : L o e s c h c k e B. G l i n a o k e r n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a ; p r e m a z s m e đ , j a k o o š t e ć e n . P r o m j e r 8 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. b r . A 2 6 8 9 0 . (T. XIII.)

109. U l j a n i c a s m a l i m o k r u g l i m g o r i l o m , k o j e j e o d l o m l j e n o . D i s k u k r a š e n d v a m a k o n c e n t r i č n i m n i z o v i m a v e o m a i z l i z a n i h i s p u p č e n j a , a d n o j e o i v i č e n o ž l i j e b o m . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 7 b , ob l ik g o r i l a L o e s c h c k e L 2 . G l i n a n a r a n č a s t a , p o s v u d a v e o m a o š t e ć e n a g o r e n j e m , p r e m a z c r v e n , o š t e ć e n . P r o m j e r u l j a n i c e 6,8 c m , v i s i n a 3 c m , p r o m j e r d n a 3,8 c m . S o n d a II, k v a d r a n t E , sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. b r . A 2 6 9 2 5 . (T. XIII.)

110. U l o m c i r a m e n a u l j a n i c e s o v o i d n i m i z d u ž e n i m u k r a s o m . G l i n a o k e r n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n o s m e đ , o š t e ć e n . Profi l r a m e n a L o e s c h c k e 4 b . S o n d a II, k v a d r a n t E , sloj 2 , 30 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 2 7 . (T. XIII.)

111 . N e k o l i k o u l o m a k a d i s k a u l j a n i c e s m a l i m o k r u g l i m g o r i l o m i d v a m a k o n c e n t r i č n i m ž l i j ebov ima n a r a m e n u . R a m e j e s l i jeva i z d e s n a u k r a š e n o u r e z a n i m l i s t i ć em. Profil r a m e n a L o e s c h c k e 7 b , ob l ik gor i l a L o e s c h c k e R. D i s k je u k r a š e n r e l j e fn im m o t i v o m š e s n a e s t e r o l a t i č n o g cv i j e t a , a n a n j e g o v o m se r u b u n a l a z i r u p i c a z a z r a k . G l i n a c r v e n o n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n , o š t e ć e n . P r o m j e r u l j a n i c e 8 c m . S o n d a II, k v a d r a n t E , sloj 2 , 30. IV. 1999 . Inv. br . A 26930 . (T. XIV.)

112. U l o m a k r a m e n a u l j a n i c e s d v a m a k o n c e n t r i č n i m ž l i j e b o v i m a i s r e l j e fn im p r i k a z o m cvi je ta n a d i s k u . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 7 a. D n o o i v i č e n o ž l i j e b o m . Gl ina r u ž i č a s t a , z a s i ć e n a p i j e s k o m , p r e m a z c r v e n , o š t e ć e n . P r o m j e r d i s k a 7 c m . K v a d r a n t A, sloj 2 , 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 26940 . (T. XIV.)

U l j an i ce s m a l i m o k r u g l i m g o r i l o m i r u č k o m r a đ e n o m u k a l u p u ( D e n e a u v e VII)

113. U l o m a k r a m e n a u l j a n i c e . R a m e je u k r a š e n o i z d u ž e n i m o v o i d n i m m o t i v o m , a d i sk j e o b r u b l j e n n i z o m k o n c e n t r i č n i h k r u ž n i c a i r a d i j a l n o i s c r t k a n o m t r a k o m . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 8 b . G l i n a n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a . S o n d a II, k v a d r a n t D , sloj 2 , 3 0 . IV. 1999. Inv. br . A 26912 . (T. XIV.)

114. U l o m a k u l j a n i c e s p r o š u p l j e n o m r u č k o m i z l i v e n o m u k a l u p u . N a h r p t u r u č k e r a d i o n i č k i je p o g r e š n o i z v e d e n u k r a s u o b l i k u dva ju p a r a l e l n i h ž l i j ebova . D n o je o i v i č e n o j e d n i m ž l i j e b o m . N a r a m e n u se n a l a z i o v o i d n i i z d u ž e n i u k r a s . Prof i l r a m e n a L o e s c h c k e 7 a. G l i n a s m e đ e n a r a n č a s t a , t v rda , s p r i m j e s a m a s i t n o g p i j e s k a , p r e m a z c r v e n , o š t e ć e n i b e z sjaja . P r o m j e r u l j a n i c e 8 c m . S o n d a II, sloj 5 , 4 . V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 2 3 . (T. XIV.)

115. D e s e t a k u l o m a k a u l j a n i c e s u d u b l j e n i m , n e u k r a š e n i m d i s k o m koj i j e o i v i č e n ž l i j e b o m . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 7 b . G l ina n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n , o š t e ć e n i b e z sjaja . K v a d r a n t A, sloj 3, 3 . V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 4 6 . (T. XIV.)

116. P r o b u š e n a r u č k a u l j a n i c e , i z l i vena u k a l u p u . R u č k a je u k r a š e n a s če t i r i u z d u ž n a ž l i jeba . Na r a m e n u se n a z i r e t r a g o v o i d n o g u k r a s a . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 8 b . G l ina n a r a n č a s t a , p u n a s i t n o g k v a r c i t n o g p i j e ska , p r e m a z c r v e n , o š t e ć e n . Vis ina r u č k e 3,3 c m , d u ž i n a r u č k e 2,5 c m . S o n d a I, sloj 1, 26 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 6 3 . (T. XIV.)

117. U l o m a k r a m e n a u l j a n i c e s i z l i z a n i m o v o i d n i m u k r a s o m . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 8 b . G l ina n a r a n č a s t a , z a s i ć e n a v r l o s i t n i m k v a r c i t n i m p i j e s k o m . S o n d a I, sloj 1, 26 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 6 9 . (T. XIV.)

118. U l o m a k r a m e n a u l j a n i c e . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 4. Gl ina n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n , p o k r i v e n k a l c i f i c i r a n o m n a s l a g o m . P r o m j e r d i s k a 7 c m . K v a d r a n t D, sloj 3 , 28 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 9 1 . (T. XIV.)

119. U l o m a k u l j a n i c e s j e d n i m ž l i j ebom n a r a m e n u . Profil r a m e n a L o e s c h c k e 7 b . G l i n a n a r a n č a s t a , m e k a , p r o č i š ć e n a . S o n d a II, sloj 5, 5. V. 1999. Inv. b r . A 2 6 9 9 9 . (T. XIV.)

U l j a n i c e s k a n a l i ć e m i z m e đ u gor i l a i d i s k a ( " F i r m a l a m p e n " ; L o e s c h c k e X)

120. U l o m a k g o r i l a u l j a n i c e . Gl ina t v r d a i p r o č i š ć e n a , t a m n o c r -v e n o s m e đ a , o š t e ć e n a g o r e n j e m . S o n d a II, sloj 1, 2 9 . IV. 1999. Inv. br . A 26854 .

121. U l o m a k gor i la u l j an ice s u o k v i r e n i m k a n a l i ć e m i z m e đ u gor i la i d iska . U k a n a l i ć u m a n j a r u p a za z rak . Gl ina n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , n a gor i lu p o c r n j e l a od v a t r e . S o n d a II, sloj 2, 30. IV. 1999. Inv. br . A 26892. (T. XV.)

122. Gor i lo u l j a n i c e s u o k v i r e n i m k a n a l i ć e m i z m e đ u gor i la i d i ska . U k a n a l i ć u m a n j a r u p a za z rak . Gl ina t a m n i j e n a r a n č a s t a , g rub l je o b r a d e , n a gor i lu p o c r n j e l a od v a t r e . S o n d a II, sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. br . A 26893 . (T. XV.)

123 . D v a u l o m k a d n a u l j a n i c e s dva k o n c e n t r i č n a ž l i jeba . G l ina n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a . P r o m j e r d n a 3 c m . K v a d r a n t i BCEF, sloj 4 , 3 . V. 1999. Inv. b r . A 2 6 9 0 8 .

124. N e k o l i k o u l o m a k a u l j a n i c e s o t v o r e n i m k a n a l i ć e m i z m e đ u go r i l a i d i ska . U k a n a l i ć u m a l a r u p i c a z a z r a k , a n a r a m e n u se n a l a z i s t i l i z i r ana u š i c a . Gor i l o j e p o c r n j e l o od v a t r e . G l ina n a r a n č a s t a , s p r i m j e s a m a s i tn i j e g p i j e s k a . P r o m j e r 7,8 c m . S o n d a II, k v a d r a n t D , sloj 2 , 3 0 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 1 3 . (T. XV.)

1 2 5 . G o r i l o u l j a n i c e s k a n a l i ć e m p r e m a d i s k u . G l i n a c r v e n a , p r o č i š ć e n a . S o n d a II, sloj 5, 4 . V. 1999. Inv. br. A 2 6 9 1 5 . (T. XV.)

126 . D v a u l o m k a d o n j e g d i j e l a g o r i l a i t i j e l a u l j a n i c e . G l i n a n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a . S o n d a II, sloj 5, 4.V. 1999 . Inv. br . A 2 6 9 1 9 .

127. N e k o l i k o u l o m a k a t i je la i d n a u l j a n i c e s k a n a l i ć e m i z m e đ u g o r i la i d i s k a . D n o o i v i č e n o d v a m a k o n c e n t r i č n i m ž l i j e b o v i m a . G l i n a n a r a n č a s t a , sa s i t n i m p r i m j e s a m a k a l c i t n o g p i j e s k a . S o n d a II, k v a d r a n t E, sloj 2 , 30 . IV. 1999 . Inv. br . A 2 6 9 2 6 .

128. N e k o l i k o u l o m a k a t i je la i go r i l a u l j a n i c e s k a n a l i ć e m i z m e đ u gor i l a i d i s k a . G o r i l o j e p o c r n j e l o od v a t r e . N a r a m e n u se n a l a z e s i m b o l i č n e u š i c e , a d n o j e o i v i č e n o d v a m a k o n c e n t r i č n i m ž l i j e b o v i m a . G l i n a s m e đ e n a r a n č a s t a , s a s i t n i m p r i m j e s a m a p i j e ska . S o n d a II, k v a d r a n t E, sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. b r . A 2 6 9 3 1 . (T. XV.)

129. U l o m a k d n a u l j an i ce , u d u b l j e n o g i o i v i č e n o g d v a m a k o n c e n t r i č n i m ž l i j e b o v i m a . Na d n u re l jefni ž ig VIBIANI. G l i n a c r v e n o n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n , o š t e ć e n . S o n d a II, k v a d r a n t E , sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. br . A 26932 . (T. XV.)

130. U l o m a k g l a t k o g r a m e n a u l j a n i c e s k a n a l i ć e m i z m e đ u d i s k a i go r i la . G l i n a n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a . K v a d r a n t A, sloj 2 , 2 7 . IV. 1999. Inv. br . A 26936 . (T. XVI.)

1 3 1 . P e t u l o m a k a u l j a n i c e s k a n a l i ć e m i z m e đ u go r i l a i d i ska . U k a n a l i ć u r u p i c a za z r ak , n a r a m e n u dvije s t i l i z i r a n e u š i c e . D n o o i v i č e n o d v a m a k o n c e n t r i č n i m ž l i j ebov ima , i m a re l j e fn i n a t p i s [VIjBIANI. G l ina n a r a n č a s t a , sa s i t n i m p r i m j e s a m a p i j e s k a . P r o m j e r u l j a n i c e 7 c m , d u ž i n a 9,6 c m . K v a d r a n t E , sloj 4 , 3. V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 4 1 . (T. XVI.)

132. U l o m a k u l j a n i c e s k a n a l i ć e m i z m e đ u g o r i l a i d i s k a . U k a n a l i ć u r u p i c a za z r a k , n a r a m e n u tr i s t i l i z i r ane u š i c e . D n o je u d u b l j e n o , o iv i čeno d v a m a k o n c e n t r i č n i m ž l i j ebov ima , i m a re l je fn i n a t p i s C[BESC]E/[S] . G l ina n a r a n č a s t a , sa s i t n i m p r i m j e s a m a p i j e ska . P r o m j e r u l j a n i c e 6,7 c m , p r o m j e r d n a 4,2 c m , v i s i n a 3,5 c m . S o n d a II, k v a d r a n t E , sloj 4 , 3. V. 1999. Inv. br . A 2 6 9 4 2 . (T. XVI.)

1 3 3 . U l o m a k d n a u l j a n i c e s r e l j e f n i m n a t p i s o m u d v a r e d a : [CRJESCE/S. G l i n a n a r a n č a s t a , sa s i t n i m p r i m j e s a m a p i j e s k a . P r o m j e r d n a 4,2 c m . S o n d a II, k v a d r a n t E, sloj 5, 4 . V. 1999 . Inv. br . A 2 6 9 4 3 . (T. XVI.)

134. U l o m a k u l j a n i c e s k a n a l i ć e m i z m e đ u g o r i l a i d i s k a . Na r a m e n u s t i l i z i r ana u š i c a . G l ina n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a . K v a d r a n t C, sloj 2 , 27.IV. 1999. Inv. br . A 26950 .

135 . U l o m a k u l j a n i c e s k a n a l i ć e m i z m e đ u g o r i l a i d i s k a . Na r a m e n u s t i l z i r ana u š i c a . G l ina n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a . S o n d a II, sloj 1, 30. IV. 1999. Inv. b r . A 2 6 9 5 6 . (T. XVI.)

136. D v a u l o m k a r a m e n a u l j a n i c e s k a n a l i ć e m i z m e đ u gor i la i d i ska . G l ina c r v e n a , p u n a k a l c i t n o g p i j e s k a . S o n d a I, sloj 1, 2 6 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 6 6 . (T. XVII.)

137. N e k o l i k o u l o m a k a u l j a n i c e s k a n a l i ć e m i z m e đ u gor i l a i d i ska . D n o je u d u b l j e n o , o i v i č e n o d v a m a ž l i j e b o v i m a ; o d r e l j e f n o g n a t p i s a o s t ao j e s a m o dje l ić j e d n o g s lova . G l ina n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a . S o n d a I, sloj 1, 26 . IV. 1999. Inv. b r . A 26970 . (T. XVII.)

138. N e k o l i k o u l o m a k a u l j a n i c e s k a n a l i ć e m i z m e đ u go r i l a i d i s k a . N a r a m e n u s t i l i z i r a n a uš i ca . D n o je u d u b l j e n o , o i v i č e n o t r i m a ž l i j e b o v i m a , n o s i re l j e fn i n a t p i s : [—]IA. Gl ina c r v e n a , sa s i t n i m p i j e s k o m , ka l c i f i c i r ana n a p o v r š i n i . K v a d r a n t C, sloj 2 , 27 . IV. 1999. Inv. b r . A 2 6 9 9 0 . (T. XVII.)

139. U l o m a k u d u b l j e n o g d n a u l j a n i c e o i v i č e n o g d v a m a ž l i j e b o v i m a . G l i n a n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a . K v a d r a n t D , sloj 3 , 2 8 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 9 2 . (T. XVII.)

140. U l o m a k u l j a n i c e s k a n a l i ć e m i z m e đ u go r i l a i d i ska . Gl ina n a r a n č a s t a , sa s i t n i m k v a r c i t n i m p i j e s k o m . K v a d r a n t D, sloj 3 , 2 8 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 9 3 . (T. XVII.)

141 . D v a u l o m k a u d u b l j e n o g d n a u l j a n i c e s i z l i z a n i m r e l j e fn im n a t p i s o m : VIBIANfl]. G l i n a c r v e n a , sa s i t n i m k v a r c i t n i m p i j e s k o m . K v a d r a n t D , sloj 3, 2 8 . IV. 1999. Inv. br . A 26994 . (T. XVII.)

142. U l o m a k u d u b l j e n o g d n a u l j a n i c e s i z l i z a n i m r e l j e f n i m n a t p i s o m : [—]IS. G l i n a c r v e n a , sa s i t n i m k v a r c i t n i m p i j e s k o m . S o n d a II, sloj 5 , 5. V. 1999. Inv. br . A 2 7 0 0 0 . (T. XVII.)

N e o d r e đ e n o

1 4 3 . U l o m a k d n a u l j a n i c e o i v i č e n o g p l i t k i m ž l i j e b o m . G l i n a o k e r n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a ; p r e m a z s m e đ , j a k o o š t e ć e n . S o n d a II, sloj 2 , 30. IV. 1999. Inv. br . A 2 6 8 9 1 . (T. XVII.)

144. N e k o l i k o u l o m a k a u l j a n i c e sa ž l i j e b o m n a d n u . G l i n a c r v e n a , sa s i t n i m p i j e s k o m , p r e m a z z a g a s i t o c r v e n , o š t e ć e n g o r e n j e m . K v a d r a n t i BCEF, sloj 4 , 3 . V. 1999. Inv. br . A 26909 .

145. N e k o l i k o u l o m a k a t i jela i d n a u l j a n i c e s d v a k o n c e n t r i č n a ž l i j eba n a r a m e n u . Profi l r a m e n a L o e s c h c k e 2 b . D n o o i v i č e n o j e d n i m ž l i j e b o m , s u t i s n u t o m o k r u g l o m u d u b i n o m . Gl ina o k e r n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n o s m e đ , o š t e ć e n . S o n d a II, k v a d r a n t E , sloj 2 , 30 . IV. 1999. Inv. br . A 26929 .

146. U l o m a k u l j a n i c e . G l ina n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n , o š t e ć e n . S o n d a II, sloj 2 , 30 . IV. 1999. Inv. br. A 2 6 9 5 9 .

147. U l o m a k d i s k a u l j a n i c e s r e l j e fn im p r i k a z o m ž r t v e n i k a n a p o s tol ju. G l i n a n a r a n č a s t a , p r o č i š ć e n a , p r e m a z c r v e n , o š t e ć e n . K v a d r a n t D , sloj 2 , 2 7 . IV. 1999 . Inv. br . A 2 6 9 8 1 . (T. XVII.)

KOŠTANI P R E D M E T I

148. U l o m a k ž ivo t i n j ske kos t i s u r e z a n i m m o t i v o m k o s o i s c r t a n e t r a k e . D i m e n z i j e : 3 х 0,9 х 0,3 c m . S o n d a II, sloj 2 , 30 . IV. 1999. Inv. b r . A 26874 . (T. XVII.)

149. U l o m a k k o š t a n e ig le o k r u g l o g p r e s j e k a . P r o m j e r 0,7 c m , d u l j i n a 2,4 c m . K v a d r a n t A, sloj 4 , 2 8 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 5 2 . (T. XVII.)

150. U l o m a k k o š t a n e ig le o k r u g l o g p r e s j e k a . P r o m j e r 0,5 c m , d u l j i n a 2 c m . K v a d r a n t A, sloj 4 , 2 8 . IV. 1999. Inv. br . A 2 6 9 5 3 . (T. XVII.)

KAMENI P R E D M E T I

1 5 1 . U l o m a k r a v n o g d n a p o s u d e i s k l e s a n e u k a m e n u . Ree ip i j en t j e i z v a n a k v a d r a t a n , a šup l j i na i z n u t r a i m a ob l ik o k r e n u t o g k rn j e g s tošca . U n u t r a š n j i p r o m j e r d n a 6 c m , v a n j s k e s t r a n i c e d n a 10 c m , v i s ina 2,5 c m . S o n d a III, sloj 1, 4 . V. 1999. Inv. br . A 2 6 8 9 6 . (T. XVII.)

METALNI P R E D M E T I

152. L a n č i ć s a s t a v l j e n od n i z a s p i r a l n o n a m o t a n i h t an j ih b r o n č a n i h ž ica . D u ž i n a 2 ,7 c m , p r o m j e r 0,4 c m . K v a d r a n t A, sloj 2 , 27 . IV. 1999. Inv. b r . A 2 6 9 3 4 . (T. XVII.)

1 5 3 . B r o n č a n i as . Av: profi l l i jevo. TI . CLAVDIVS CAESAR AVG. P. M. TR. P. IMP. P. P. Rv.: LIBERTAS AVGVSTA S. C. Libertas s toj i o s l o n j e n a n a l i jevu n o g u , s p r u ž e n o m d e s n o m r u k o m . P r o m j e r 3 c m . S o n d a III, i s točn i profi l n a g r a n i c i k v a d r a n t a B i D , d u b i n a 68 c m , 6. V. 1999 . Inv. br . A 2 7 2 2 5 . R.I.C. 97 ; B.M.C. 145. (Sl ika 1.)

SI. 2. Brončani sestercij Agripine Starije. Kat. br. 154.

154. B r o n č a n i s e s t e r c i j , t r a g o v i p o z l a t e . Av.: prof i l d e s n o . AGRIP-PINA M. F. GERMANICI CAESABIS. B v : TI . CLAVDIVS CAESAR AVG. GERM. P. M. TR. P. IMP. P. P. o k o v e l i k o g S. C. P r o m j e r 3,6 c m . S o n d a III, n a s t i j en i n a g r a n i c i k v a d r a n t a A i C, d u b i n a 66 c m , 6. V. 1999. Inv. br . A 2 7 2 2 6 . R.I .C. ( C l a u d . ) 102 ; B.M.C.219. (Sl ika 2.)

SI. 3. Brončani as Antonina Pija. Kat. br. 155.

155. B r o n č a n i a s dos t a o š t e č e n e p o v r š i n e . Av.: profi l d e s n o . A N T O N -INVS AVG. PIVS P. P. B v : S. C. S to jeć i ž e n s k i l ik {Fortuna) s p r u ž e n o m d e s n o m r u k o m . P r o m j e r 2 ,4 c m . S o n d a II, k v a d r a n t F, sloj 4 , 3 . V. 1999. Inv. br . A 2 7 2 2 7 . R.I.C. 700 a; B.M.C.1376. (Sl ika 3.)

156. Vrh ž e l j e z n o g kop l j a s i s t a k n u t i m s r e d i š n j i m r e b r o m . D u l j i n a 8 c m , n a j v e ć a š i r i n a 2 c m , d e b l j i n a 0,6 c m . S o n d a III, k v a d r a n t C, sloj 3 , 5 . V. 1999. Inv. b r . A 2 7 2 2 8 .

SKRAĆENICE

AAAd Antichitä Altoadriat iche. Atti del le Se t t imane di Studio aquileiesi, Aquileia-Udine.

AqN Aquileia nostra. Bolletino dell 'Associazione nazionale per Aquileia, Aquileia.

ArhVest Arheološki Vestnik. Acta Archaeologica, Ljubljana. AV Archeologia Veneta, Societä Archeologica Veneta, Padova. Diadora Glasilo Arheološkoga muzeja u Zadru, Zadar. Histria archaeol . Histria Archaeologica, Časopis Arheološkog muzeja Istre, Pula. Ilesperia Journal of the American School of Classical Studies at Athens,

Athens. JfA Jahrbuch für Alter tumskunde, Wien. JÖAI Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Instituts,

Wien. MAAR Memoirs of the American Academy in Rome, Roma. Prilozi Prilozi. Institut za povijesne znanost i Sveučilišta u Zagrebu,

Odjel za arheologiju, Zagreb. RCREA Rei Cretariae Romanae Fau to rum Acta, Tongres-München. RSL Rivista di Studi Liguri, Istituto in ternazionale di studi figuri,

Museo Bicknell-Bordighera. Studi Romagnoli Studi Bomagnoli, Faenza, Lega. VAHD Vjesnik za arheologiju i historiju dalmat insku, Split. VAMZ Vjesnik Arbeološkog muzeja, Zagreb.

R I A S S U N T O

P E Ć I N A S U G R A D I N A PRESSO P R O M O N T O R E

Alka STARAC

La grotta denomina te Pećina su Gradina presso Promontore e stata indagata in man ie ra interdiscipl inare nel l 'anno 1999. Gli scavl archeologici in tre assaggi di scavo h a n n o portato alia luce repert i della cultura mater ia le appartenent i preva-len temente al periodo antico, piü precisamente all 'arco di tempo che va dalla meta del I sec. a.C. alia fine III sec. d.C. Le anfore sono rappresen ta te dai tipi chiara-mente riconoscibili: Dressel 6 A (n. cat. 20) e Dressel 2-4 (nn. cat. 21 , 23), ment re alcuni f rammenti non spiccatamente definiti possono venir attribuiti al gruppo di anfore del periodo tardorepubbl icano-primo periodo imperia le di origine adriatica Lamboglia 2, anfore ovoidali, Dressel 6 A e Dressel 6 B, carat ter is t icamente fre-quenti sul territorio dell 'Istria in im ampio arco di t empo che va dal II sec. a.C. al II sec. d.C. (nn. cat. 24-29, 31) . Considerate l 'integritä dei livelli stratigrafici, le anfore appar tengono ad un periodo ristretto collocabile nell 'ul t imo terzo del I sec. a.C. e sino alia pr ima me ta del I sec. d.C. I frammenti dei recipienti con le paret i in terne verniciate di ne ro (nn. cat. 32,33) appartengono al gruppo del vasel lame da tavola deH'Italia set tentr ionale del periodo augusteo, vase l lame che in minori quantitä fa la sua comparsa anche in Istria negli ambient i del I sec. a.C. La terra sigillata e rappresenta ta da una scodella conica f rammenta ta di maggiori dimen-sioni con le paret i prive di o rnament i e con un fondo di tazzina senza il marchio , di produzione delPItalia set tentrionale (n. cat. 35). La ceramica dalle paret i sottili e presente nelle forme dell 'Italia settentrionale: vasetti con basse costolature oriz-zontali della metä del I sec. e dell'inizio del II sec. (nn. cat. 36,37, 41 , 42, 44, 48, 50), vasetti dalle pareti liscie della seconda metä del I sec. e dell'inizio del II sec. (nn. cat. 38, 40) e infine da bicchieri conici decorati con p rominenze a bugnette sulla spalla (nn. cat. 39, 45, 45-47, 51-53). Nella categoria del vasel lame da tavola del I sec.si colloca anche il piatto pompeiano frammentato dell 'inizio del I sec. (n. cat. 54). La ceramica di uso domestico quotidiano rappresenta una delle categoric piü numerose concernent i il mater ia le archeologico r invenuto nella grotta su Gradina, e spiccano qui le scodelle dall 'orlo espanso, caratterist iche per la seconda metä del I sec. e per il II sec. (nn. cat. 58,87,94), pentole da cucina con costolature oppure con solchi alle paret i (nn. cat. 65, 64, 66, 68, 70, 71, 75, 77, 80, 95), pentole biconiche (nn. cat. 75, 81-85, 90) e coperchi (nn. cat. 59, 96). Tra i recipienti di ese-cuzione un po' piü accura ta e fine sono riconoscibili i f ramment i di boccali (nn. cat. 74, 76, 84) e i recipient i munit i di ansa (n. cat. 72). Le pentole nere e ne ro -mar -rone, di fattura grezza, con u n al ternarsi di basse incisioni orizzontali e verticali (n. cat. 75) oppure con basse incisioni orizzontali (nn. cat. 64, 68, 70, 80, 93) sono state usate duran te un lungo periodo che va dalla metä del II sec.a.C. al IV sec. d.C.;

sono state prodotte nelle figuline locati in Istria oppure , al mass imo, nell ' Italia nord-orientale. I vasi biconici rosso-marroni con le piccole anse strette sotto l'orlo espanso (nn. cat. 73, 81-83, 90) e le pentole sferiche, con lievi costolature e con uguali piccole anse (nn. cat. 66, 71, 77) provengono dall 'area egea, dove com-paiono nel I e agli inizi del II sec. d. C , r imanendo in uso sino agli inizi del III sec-olo. In Istria ed in genere nell 'area adriatica le pentole biconiche e quelle sferiche con costolature, di provenienza egea, si incontrano re la t ivamente spesso negli ambienti del II e del III secolo, e ciö starebbe ad indicare l'apice della loro espan-sione. Che gli abitanti della grotta fossero dediti alia pesca e testimoniato da due fusaioli in ceramica, i quali potevano essere ušati come pesi sulle reti da pesca (n. cat. 98). In n u m e r o notevole ed in cinque tipi fondamental i sono rappresentate le lucerne di ceramica . Le lucerne con il beccuccio angolare a voluta (Loeschcke I b; nn. cat. 99-105) h a n n o avuto origine agli inizi del I sec.d.C. a Roma, e la loro produzione si e presto diffusa in numerose figuline dell'Italia settentrionale. Non bisogna escludere la possibilitä che vi fosse pure una produzione locale in Istria, dove il loro uso e stato documentato anche parecchio tempo dopo che in tutto l'im-pero, verso la fine del II secolo, in generale ne era cessato l'utilizzo. Le lucerne con il beccuccio rotondo a voluta (Loeschcke IV; nn. cat. 106-107) fanno la loro com-parsa con temporaneamente alia precedente Variante, m a il loro uso ha una dura-ta piü breve ed e stato documentato su un 'ampia a rea adriatica sino a non piü tardi del tempo di Traiano. Le lucerne con il piccolo beccuccio rotondo (Loeschcke VIII; nn. cat. 108-112) hanno origine agli inizi del I sec. d. C. Le successioni concen-triche di cerchietti a rilievo sul disco (n. cat.-109) sono il risultato degli influssi delle lucerne dell'Africa settentrionale che presen tavano file di rilievi concentric! sulla spalla, pe r cui il menzionato esempio di Gradina, prodotto probabilmente in qualche figulina relativamente vicina dell'Italia set tentr ionale, va datato nel III sec. Le lucerne con il piccolo beccuccio rotondo delle necropoli di Pola sono datate nel periodo della seconda metä del I sec. - pr ima metä del II sec. d. C. La lucerna frammentata di Promontore, di fattura abbastanza rozza (n. cat. I l l ) con le caret-teristiche fogliettine incise sulla spalla puö venir classificata nella cornice del gruppo Broneer XXVIII, datato nel III-IV sec. e molto probabi lmente fa parte della produzione del tardo secolo III; alio stesso periodo appar t iene anche la lucerna n. cat. 109, decorata con un susseguirsi di rilievi plastici concentrici sul disco. Le lucerne con il piccolo beccuccio rotondo e con la presa eseguita nella matr ice (Broneer XXVII; Deneauve VII; nn. cat. 113-119) nel corso del II e del III sec. sono usate di f requente sull 'area adriatica, in part icolare nelle regioni meridionali . Tutti i frammenti di queste lucerne rinvenuti nella grotta su Gradina di Promontore rap-presentano imitazioni di modelli corinzi e h a n n o avuto origine nel III secolo.

Le lucerne con un piccolo canale aper to tra il beccuccio ed il disco ("Firmalampen"; Loeschcke X; nn. cat. 120-142) sul fondo, di regola, sono segnate col marchio di fabbrica in rilievo e hanno avuto origine presumibi lmente giä agli inizi del I sec. d. C. nelle figuline dell'Italia set tentr ionale; r imangono in uso piü a lungo di ogni altro tipo di lucerne del pr imo periodo imperiale , man tenendo la loro funzione su ampia scala sino agli sgoccioli del IV secolo ed in ambienti piü chiusi anche sino al VI secolo. I r invenimenti di matr ic i per la loro esecuzione a Fasana

e sulla penisola detta Isola del Vescovo vicino a Pola stanno a testimoniare una loro vasta e diffusa produzione nell 'Istria meridionale. Sulle lucerne r invenute nella grotta su Gradina il mareh io VIBIANI vi e rappresentato tre volte (nn. cat. 129, 151, 141), il marehio CRESCE/S (nn. cat. 132, 133) due volte, men t re tre frammenti recano parti di marehi frammentari : M? [—] (n. cat. 137), [—] IA (n. cat. 138) e [—] IS (n. cat. 142). Due frammenti di oggetti in osso r invenuti nella grotta Pećina su Gradina appar tengono al gruppo di spilloni romani per i capelli (nn. cat. 149, 150) e strat igraficamente sono datati nel periodo che va dalla fine del I sec.d.C. alia metä del II sec. II terzo oggetto in osso, esso pure frammentato, e decorato con una serie di incisioni obblique parallele e probabilmente appart iene ad un gruppo di piecoli oggetti in osso d'uso quotidiano; nella grotta su Gradina viene datato nel periodo I-II sec. (n. cat. 148). II reeipiente in pietra (n. cat. 151) rappresenta il f rammento di un mortaio in pietra (rnortarium), in uso nella grotta verso la metä del I sec.d.C. La piecola catena fatta con un filo di bronzo awo l to a spirale (n. cat. 152) poteva avere avuto un vasto uso in casa e come elemento a cui appendere vari oggetti; gli altri oggetti in metallo trovati nella grotta sono tre monet ine romane , due coniate al tempo della dominazione di Claudio (anni 41 - 54; nn . cat. 153 - 154) e una coniata al tempo di Antonino Pio (anni 138 - 1 6 1 ; n. cat. 155). La punta di una lancia di ferro (n. cat. 156) e stata r invenuta nello Strato ins ieme con ambedue le monet ine di epoca Claudia, per cui tale dato potrebbe costituire un elemento per la datazione di un f rammento peraltro atipico. Concludendo, considerate le cir-costanze limitanti e cioe che si tratta di reperti relativi ad un assaggio di seavo, dunque appena di indagini iniziali nella grotta, i cui strati culturali a t tendono ancora ulteriori indagini ed un approccio multiseiplinare, dobbiamo astenerci da un ' in terpretazione piü complessa del sito archeologico. In questo momento possi-amo constatare che la grotta Pećina su Gradina e stata usata in continuitä nel periodo che va dalla seconda metä del I sec. a. C. e sino alia fine del III sec .d .C, vale a dire duran te l ' intero pr imo periodo imperiale. I resti del mater ia le edilizio ed una massa di vasel lame da cucina e recipienti per l ' immagazzinamento fanno pensare che il sito Pećina sia stato uno stanziamento umano , anche se l 'uso di un tale tipo di grotta non era usuale in Istria nei primi e pacifici secoli dell ' impero. Un 'enorme quantitä di lucerne potrebbe essere la test imonianza di prolungati soggiorni negli ambienti bui e chiusi della grotta. Fino a che, perö, il sito non sarä stato comple-tamente indagato, non possiamo escludere neppure una possibile dest inazione d'uso mil i tare, funeraria oppure sacrale.

0 1 2 3 cm

UDC 9 0 3 / 9 0 8 ( 4 9 7 - 5 Dvigrad)

DVIGRAD POVIJESNO-ARHEOLOŠKA SKICA

Prilog planu revitalizacije

Fina JUROŠ-MONFARDIN

Pregledni rad Fina Juroš Monfardin Arheološki muzej Istre

Carrarina 3, 52100 Pula, HR Primljeno: 26.02.2001. Odobreno: 12.11.2001.

Prirodni i strateški značaj duge uvale Limskog kanala, gdje se smjestilo naselje Dvigrad na istaci između mora i zadnje okuke tektonske rasjedline Drage, odakle je moglo kontrolirati, kako kretanja u pravcu S - J, tako i prirodnu transverzalu Z -1, vjerojatno je uvjetovalo kontinuiranu naseljenost lokacije od prapovijesti do visokog srednjeg vijeka. Danas to ovoj graditeljskoj cjelini daje izuzetan položaj u istraživanjima urbanizacije istarskoga prostora. Urbani kontinuitet naselja, shodno povi-jesno-kulturološkim datostima, doživljavao je razmahe i padove, izmjene i varijacije u funkciji, što su u mjeri u kojoj su mogla, potvrdila i dosadašnja arheološka istraživanja. Da bi se pratila povijesna slojevitost ovoga naselja, bit će potrebno pratiti je unutar horizontalne stratigrafi-je gravitirajućega mu užeg područja, i to sa što većega broja aspekata: geo-političkoga, povijesno-sociološkoga, etno-kulturološkoga i povijesno-arheološkoga. Ovaj prilog neka posluži kao sumaran pregled povijesnih zbivanja s paralelnim pregledom stanja arheološke istraženosti Dvigrada i njegova užeg područja.

Vrlo i s c r p n u s tud i ju povi jes t i d v i g r a d s k o g a p o d r u č j a d a o je B e r n a r d o S c h i a v u z z i , n a t e m e l j u a r h e o l o š k i h i p i s a n i h i z v o r a , p a se ovaj p r e g l e d t e m e l j i n a n j egovo j s tudi j i , k o m p i l i r a j u ć i i r e c e n t n i j i m i s t r a ž i v a n j i m a .

Od i s t o g a a u t o r a p r e n o s i m o i e t i m o l o g i j u t o p o n i m a DVIGRAD: n a n e k o l i k o k i l o m e t a r a u d a l j e n o s t i od l u k e L i m s k o g k a n a l a , n a s a m o m n je g o v u z a v r š e t k u , n a dvije s t j enovi te i s t a k e u z r u b D r a g e , od kojih se n a s j e v e r n o j n a l a z i o C a s t e l p a r e n t i n ( P a r e n t i n ) , a n a j u ž n o j z v a n o j M o n c a s t e l l o d r u g a u t v r d a , po t j eče kasn i j i , s r e d n j o v j e k o v n i n a z i v d r u g e od n j ih - D u e Cas te l l i (Docas te l l i ) .

P r a h i s t o r i j s k o d o b a n i je os tavi lo t r a g o v a n a P a r e n t i n s k o m v r h u , ali je za to M o n c a s t e l l o , o s i m t i p i č n o g a ob l ika t e r a s a s t o g k a s t e l j e r s k o g n a s e l j a sa p o j a s e v i m a z i d i n a (još n e u s t a n o v l j e n i u s t r u k t u r i s r e d n j o v j e k o v n i h b e d e m a ) , d a o izobi l je m a t e r i j a l a , koji p r i p a d a g r a d i n s k o j ku l t u r i (na laz i k o d g r a d n j e c e s t e K a n f a n a r - M r g a n i 1906. g o d i n e , i s t r a ž i v a n j a 1971. god . kod č i š ć e n j a tzv. " s t r a ž a r s k e k u ć e " u D v i g r a d u , d o d a n a s o b r u š e n i h s lo jeva p a d i n e p r e m a c r k v i Sv. Mar i j e od L a k u ć a ) .

U d o b a a n t i k e n a s e l j e nas t av l j a živjet i v j e r o j a t n o s i z m i j e n j e n o m f u n k c i j o m i z n a č a j e m , u k l j u č u j u ć i s e k a o p r a t e ć e n a s e l j e - r e f u g i j P a r e n t i n s k o j v o j n o j p o s t a j i , u s i s t e m L i m e s a s j e v e r n e g r a n i c e p u l s k o g a a g e r a . D a n a s su još nevidl j iv i t r a g o v i a n t i č k o g a g r ad i t e l j skog s k l o p a , ali a r h e o l o š k a g r a đ a ( r e z u l t a t p r e t h o d n o n a v e d e n i h i s t r až ivan ja ) n e d v o j b e n o p o t v r đ u j e k o n t i n u i t e t n a s e l j e n o s t i D v i g r a d a u ant ic i ( p r e d m e t i d n e v n e u p o t r e b e , o ruž j e i o r u đ e , p o s e b i c e n u m i z m a t i č k i n a l a z i ) .

Na laz z a v j e t n e a r e p o s v e ć e n e a u t o h t o n o m b o ž a n s t v u Eji sv jedoči o o d r ž a n j u h i s t a r s k o g e t n i k u m a , k a o i o d u ž e m p r o c e s u r o m a n i z a c i j e . U to d o b a M o n c a s t e l l o i m a s t a t u s m u n i c i p i j a d r u g o g r e d a .

Iz o v o g a p e r i o d a v j e r o j a t n o po t ječu i naz iv i za d r a g u k a o liniju L i m e s a ( L i m e s - L e m e ) , k a o i kasn i j i n a z i v D u e Cas t e l l i iz n a z i v a " D u o c a s t r a " .

Vidljivi s u t r a g o v i a n t i č k o g p u t a koj i j e od P u l e p r e k o Bala i š ao do D v i g r a d a - k o d s a m o g a g r a d a , od r u b a j u ž n e p a d i n e u z z i d i n e i p r e k o sjeve r n e p a d i n e u z s a m o g rob l j e p r o d u ž a v a o p r e m a Kr ing i . U z d u ž obje s t r a n e t oga p u t a m o g l i s u se zami je t i t i v e ć d e v a s t i r a n i r i m s k o d o b n i g robov i .

U r a n o m s r e d n j e m v i j eku pos ta ja n a P a r e n t i n s k o m v r h u je p o s t u p n o n a p u š t e n a , n a k o n što je izgubi la funkci ju . Vje ro ja tno se to dogodi lo u vr ij e m e s m i r i v a n j a pr i l ika po uspos t av l j an ju b i z a n t s k e u p r a v e i z a v r š e t k u p r o c e s a p r v o g a n a s e l j e n j a s l a v e n s k i h g r u p a n a d v i g r a d s k o m p o d r u č j u , koje je u u z a s t o p n i m e p i d e m i j a m a b u b o n s k e k u g e 557. , 584. , 5 9 1 . , 600., 601 . , k a o i o n e 746. , os ta lo bez ve l ikog bro ja a u t o h t o n i h r o m a n i z i r a n i h s t anovn ika .

SI. 1 Dvigrad

I ako s u a r h e o l o š k i n a l a z i s t a r i j ega p e r i o d a r a n o s r e d n j o v j e k o v n o g a ž ivota D v i g r a d a o s k u d n i , č in j en i ca o i z g r a d n j i i p r o š i r e n j u b a z i l i k e Sv. Sofije ( d r u g a g r a đ e v n a faza ob j ek t a ) , k a o i s tar i j i sloj g r o b o v a u z c r k v u Sv. P e t r a n a R a c a v a n c u , g o v o r e o n a s t a v k u ž ivo ta i p r o d u ž e t k u r o m a n s k i h t rad ic i j a u p e r i o d u od 6. do 8. s to l jeća . H o r i z o n t a l n a s t ra t ig ra f i ja i i z m j e n a k a r a k t e r a u k o p a n a K a c a v a n c u (grobl je j e u u p o t r e b i d o 12. s to l jeća) i p a k g o v o r e o p o s t u p n o j p r o m j e n i e t n i č k e s l ike d v i g r a d s k o g a p o d r u č j a , z n a t n i j e od v r e m e n a z a d n j e v e ć s p o m e n u t e e p i d e m i j e k u g e i n a s t u p a n o v e po l i t i čke , f r a n a č k e v las t i k r a j e m 8. i p o č e t k o m 9. s to l j eća .

P a t r o n a t n a d t e r i t o r i j e m dob iva Akv i l e j ska c r k v a , kojoj j e f r a n a č k a v las t p o d r e d i l a I s t r u - do 879 . g o d i n e je d v i g r a d s k a c r k v a p r i p a d a l a Pu l sko j b i skupi j i , a od te g o d i n e n a d a l j e p o d v r g n u t a j e A k v i l e j s k o m p a t r i j a r h u .

Otpr i l ike u to v r i j e m e je i B e n e d i k t i n s k i m o n a š k i r e d u v e d e n u pos j ed ovih p r o s t r a n i h i n a p u š t e n i h t e r e n a , s c i l j em d a ih p o n o v o ku l t iv i ra . Ovaj r e d n a d v i g r a d s k o m p o d r u č j u p o d i ž e z n a č a j n e s a m o s t a n e : g lavn i ona j k o d Sv. P e t r u n i l e (kasn i j e , u 1 1 . ili 12. s t o l j eću o r g a n i z i r a n n a t rad ic i j i Sv. R o m u a l d a ) , koji j e k r o z n e k o l i k o s to l jeća i m a o i z u z e t n u u l o g u u zb ivanj i m a o k o D v i g r a d a ; s m j e š t e n je n a j u ž n o m r u b u p a d i n e , j u ž n o od c e s t e od D v i g r a d a d o K a n f a n a r a . Sli jede onaj Sv. S iks ta n a s j e v e r n o m e o b r o n k u , Sv. J a k o v a k o d K a n f a n a r a i Sv. P e t r a " in v i n c o l i s " u B a r a t u , s a d a u r u š e v i n a m a .

Akvi le jsk i p a t r i j a r h i n s t i t u c i j a m a svo j ih f e u d a l n i h ov las t i (u D v i g r a d u s u to p o r o t n i c i - " s c a b i n i " za s u d s t v o i j e d a n g a s t a l d za e k o n o m s k u a d m i n i s t r a c i j u , d o 1194. god . k a d a p r e s t a j e d u ž n o s t p o r o t n i k a i u v o d e se s u c i " g i u d i c e s " ) , k r o z n e k o l i k o s t o l j e ć a p o t p u n o u t j e č e n a j a v n i i a d m i n i s t r a t i v n i ž ivot g r a d a .

P r o c e s f euda l i z ac i j e sa s v i m p o l i t i č k i m i n t r i g a m a i b o r b a m a u cilju p r e o t i m a n j a i s t v a r a n j a što v e ć i h p o s j e d a , k a k o c r k v e n i h t a k o i sv j e tovn ih v e l i k a š a , n i j e m i m o i š a o n i D v i g r a d : 9 0 3 . god . p a t r i j a r h R o d o a l d p o k l a n j a p o r e č k o m b i s k u p u n e k e d e s e t i n e D v i g r a d a , a v l a d a r O t o n III. p o t v r đ u j e d o n a c i j u 9 6 5 . - v j e r o j a t n o j e t a d a b i s k u p p o s t a o v l a s n i k o m C a s t e l P a r e n t i n a . D o n a c i j e još j e d n o m p o t v r đ u j e k ra l j H e n r i k u g o d i n a m a 1040. i 1060. I a k o v o l j o m p a t r i j a r h a pos j ed , t j . t e r i to r i j D v i g r a d a r a s t e (1096. g o d i n e G a s t a l d Vede l lo d o b i v a od p a t r i j a r h a Volr ica po loža j od M o n t i s e l l a do L i m s k e l u k e u ko r i s t D v i g r a d a ) , o b a c r k v e n a v l a d a r a v r e m e n o m sve v i š e o d s t u p a j u f e u d a l n a p r a v a u k o r i s t č l a n o v a v e l i k i h v l a s t e l i n s k i h p o r o d ica , k a o n a d o k n a d u z a v r š e n j e n a m i j e s n i č k i h s l u ž b i n a n j i h o v o m p o s j e du . T a k o u s k o r o Gor i čk i grofovi d o l a z e u p o s j e d p r a v a n a d b i s k u p s k i m z e m l j i š t e m , z a j e d n o s G i r o l d i m a od C a p o d i s t r i j e , i n a č e v l a s n i c i m a f e u d a Sv. A p o l i n a r a . A k t o m grofa Albe r t a iz 1265 . god . , n e k a p r a v a s u p r e n e s e n a i n a M o n f i o r i t a o d C a s t r o p o l e . Ovaj a k t i z a z i v a c i j e lu z a v j e r u p r o t i v p a t r i j a r h a , i n i c i r a n u o d s t r a n e n e z a d o v o l j n i h G o r i č k i h g ro fova . On i p o t i č u

b i s k u p a d a se o d c i j e p i od p a t r i j a r h o v e vlas t i . S p l e t k a j e u r o d i l a k r v a v o m e p i z o d o m 1277 . g o d . , k a d a s t a n o v n i c i k a š t e l a u b i j a j u p a t r i j a r h o v e s l u ž b e n i k e , a ovaj u z n a k o d m a z d e šal je vo j sku ko j a n a p a d a D v i g r a d i z a g e s t a l d i o n a pos t av l j a i s t o g a Monf io r i t a . Monf io r i tov b r a t N a s c i e n g u e r r a od C a s t r o p o l e , i a k o o d v j e t n i k P o r e č k e c r k v e , od grofa A l b e r t a dob iva 1285. god . f e u d a l n a p r a v a n a d D v i g r a d o m .

Dal jn j i p a d p a t r i j a r h o v e v las t i us l i j ed io j e p o T r e v i z a n s k o m m i r u k o j i m se o k o n č a o r a t Venec i j e i p a t r i j a r h a (1283 . -1291 . ) , k a d a se (1296.) a r b i t r a l n o m p r e s u d o m s a v e z n i c i m a G o r i č k i m g r o f o v i m a i T r š ć a n s k o m k o m u n u o s i g u r a v a p o s j e d n a d D v i g r a d o m . P a t r i j a r h j e od t a d a u D v i g r a d u p r i s u t a n s a m o k a o n o m i n a l n a v las t , z a s t u p l j e n j e d n i m g e s t a l d o m sa sud s k i m o v l a s t i m a u g r a đ a n s k i m p a r n i c a m a .

N a š a v š i se t a k o u p e r i o d u r a z v i j e n o g s r e d n j e g v i j e k a , š to se e t n i č k e s i tuac i j e t i če , n a d v i g r a d s k o m p o d r u č j u z a m j e ć u j e m o d a i p o r e d v e l i k o g p r i l iva g e r m a n s k o g s t a n o v n i š t v a do s r e d i n e 13. s to l j eća ( u v j e t o v a n o g s l u ž b o m p a t r i j a r h u ili G o r i č k i m g ro fov ima) , u d r u g o j po lov ic i 13 . s to l jeća do laz i d o z n a t n o g p r i l i va s l a v e n s k o g s t a n o v n i š t v a iz g r a n i č n i h p o d r u č j a p r e m a P a z i n s k o j grofovij i . U b u d u ć i m s t o l j e ć i m a s l a v e n s k i e t n i k će biti p r e d o m i n a n t a n u d v i g r a d s k o m k r a j u , ali bez v e ć e g a u p l i v a n a p o s t o j e ć u r o m a n s k u k u l t u r u , b a r e m što se t i če u r b a n o g n a č i n a ž ivo ta .

R a s t u ć a v l a s t V e n e c i j e o s i m u t i c a j i m a i ž e l j o m z a p r o m j e n o m vlas t i , n e d i r a d u g o D v i g r a d - o n ć e i zb jeć i n a p a d D a r d a B e m b a 1 3 3 1 . god. , p l a n i r a n , ali n e i z v e d e n z b o g u č e š ć a Đ e n o v e ž a n a u o b r a n i g r a d a . Iz p o s t o j e ć i h s u k o b a k o r i s t ć e , d a p a č e , i z v u ć i n e k i m a n j i p o s j e d n i c i D v i g r a d a , k a o p o r o d i c a C a s t r o p o l a , k o j a n a k o n r a z b a š t i n j e n j a Se rg ia di C a s t r o p o l e od Venec i j e , d i r e k t n o m p a t r i j a r h o v o m o d l u k o m , p o t v r đ u j e i š i r i svo ja f e u d a l n a p r a v a i p o s j e d e n a d D v i g r a d o m (1344 . god . ) . O v i m e j e G o r i č k i grof, k a o odv je tn ik P o r e č k e c r k v e p o n o v o p o n u k a n n a s p l e t k e p r o t i v p a t r i j a r h a , p a u r a t u Venec i j e i G e n o v e (1350 . -1355 . ) đ e n o v e š k i a d m i r a l P a g a n i n o D o r i a 1354. god . n a p a d a i r u š i D v i g r a d . Venec i j a se n i t a d a j o š n e m i j e š a u p i t a n j e v las t i n a d g r a d o m , j e r joj j e u n o v o m s u k o b u s G e n o v o m (1377. -1381. ) akv i l e j sk i p a t r i j a r h z n a č a j a n s a v e z n i k . O n a ć e o inf i l t raci j i r a z m i š l j a t i n e t o m p o z a v r š e t k u r a t a , o h r a b r e n a č i n j e n i c o m d a v e ć d u ž e v r i j e m e v e ć i n a s t a n o v n i k a k a š t e l a že l i n j e z i n u n a z o č n o s t . Ovo n a m p o t v r đ u j e j e d a n d u k a l iz 1343 . god . , k o j i m m l e t a č k i S e n a t n a m o l b u d v i g r a d s k i h g r a đ a n a da j e p r i s t a n a k z a i z g r a d n j u m a g a z i n a soli ( s a l e r i e ) i j e d n e n o v e c i s t e r n e u k a š t e l u .

T o r i n s k i m m i r o m 1382. god . p a t r i j a r h u p o s j e d n a d D v i g r a d o m b iva d o d u š e p o t v r đ e n , al i s o g r a n i č e n i m p r a v i m a . Svoje s u d s k e ovlas t i Venec i j a je z n a l a ko r i s t i t i za š i r e n j e m o ć i i u m i r u - p o z n a t j e s l uča j d a m l e t a č k i S e n a t s u d i dvoj ic i D v i g r a đ a n a za n a v o d n u p l j a č k u i z v r š e n u n a t e r i t o r i j u

p u l s k o g k o m u n a . Vlast p a t r i j a r h a j e b i la i z g l e d a n a u m o r u , s u d e ć i p a a k t u p a t r i j a r h a An ton i j a G a e t a n a iz 1397. god. , u k o j e m u s e s p o m i n j e n j egov s l u ž b e n i k E r m a g o r di C r a m a r i o iz U d i n a , koj i j e bio č i n o v n i k za Dv ig rad , L a b i n , P l o m i n , B a r b a n i Rakal j .

Ovo je pos l j edn j i d o k u m e n t koji s p o m i n j e p a t r i j a r h o v u vlast . V e n e c i j a p r e u z i m a a d m i n i s t r a t i v n u v las t u D v i g r a d u iza 1400. god. ,

n a k o n i z a s l a n s t v a p e t o r i c e a m b a s a d o r a k o m u n a , koj i i z m o l e " p r a v d u i j e d n a k o s t " {iustitiam et equalitatem) z a v j e r n u s l u ž b u i pokrov i t e l j s tvo R e p u b l i k e Sv. M a r k a . V e n e c i j a n s k a u p r a v a ć e j o š n e k o l i k o g o d i n a pus t i t i D v i g r a d p o d s u v e r e n i t e t o m Akvi le j ske c r k v e , ali 1 4 1 1 . god . n a r e đ u j e n a č e l n i k u L u g n a n u da poša l je 20 l judi u g a r n i z o n k a š t e l a . U z to R e p u b l i k a šalje j e d n o g a r e t o r a , k a o č i n o v n i k a svoje a d m i n i s t r a t i v n e u p r a v e , iz r e d o va n o b i l a k o p a r s k o g Vijeća, a k o j e g a p l a ć a s a m k o m u n (ak t iz 1423. god . ) . N a r e d b o m d u ž d a T o m a s a M o c e n i g a iz 1413 . god . d o n e s e n je S ta tu t dvig r a d s k o g a k o m u n a , č i m e j e s t v a r n o d o k i n u t a p a t r i j a r h o v a v la s t . ( P a t r i j a r h o v d o m i n i j za c i je lu I s t r u i n a č e p r e s t a j e 1422. god ine . )

P r v o s t o l j e ć e m l e t a č k e v l a d a v i n e p r e d s t a v l j a p e r i o d i z v j e s n o g a n a p r e t k a i b l a g o s t a n j a , ali n o v e e p i d e m i j e k u g e k r a j e m 15. s to l jeća , p a p o m o r i o d m a l a r i j e p o č e t k o m 16. s to l j eća i zaz iva ju n o v u d e p o p u l a c i j u i n o v o n a s e l j a v a n j e s t anovn i š tva . U o v i m s t o l j e ć i m a n o v i dose l j en i c i u dvi-g r a d s k i k r a j s u u g l a v n o m d a l m a t i n s k i b j e g u n c i p r e d t u r s k o m s i lom -s l a v e n s k o živl je iz d a l m a t i n s k o g z a l e đ a i H e r c e g o v i n e , t e n e š t o G r k a s C ip ra . Od i n i h u novoj pos to jb in i z a d r ž a v a j u se u g l a v n o m Slaveni . Pril iv n o v o g a s t a n o v n i š t v a p o j a č a v a s u k o b e o k o g r a n i c a i z m e đ u k o m u n a .

Ratovi s O t o m a n s k i m I m p e r i j e m n i s u os ta l i b e z t r a g a u ž ivotu D v i g r a d a ; u n e k o l i k o n a v r a t a n jegov i s t a n o v n i c i ( s e d a m d e s e t i h g o d i n a 16. s to l jeća) u č e s t v u j u u o b n o v i b e d e m a Z a d r a , a i o b r a n a n j ihovog k a š t e l a v j e r o j a t n o j e u to v r i j e m e doživje la o b n o v u i p o j a č a n j e . G o d i n e 1575. o b r a n a D v i g r a d a s t av l j ena j e p o d z a p o v j e d n i š t v o k a p e t a n a R a s p o r a , k a o v r h o v n o g a z a p o v j e d n i k a P a z e n a t i k a .

I a k o u t v r d a ni je i zgub i l a n a z n a č a j u , oč i to s u n e p r e s t a n e e p i d e m i j e to l iko o s l a b i l e s n a g u g r a d a i k o m u n a d a 1600. god . v e n e c i j a n s k i S e n a t m o r a a p e l i r a t i n a k a š t e l a n e d a o b n o v e g r a d s k e z i d i n e - T o m m a s i n i u svoj i m " K o m e n t a r i m a " (1590. god.) s p o m i n j e d a j e s t a n o v n i š t v o pob j eg lo u o k o l n a zd rav i j a m j e s t a , a s a m g r a d s p a o n a j a d n i h 700 d u š a .

P o n o v o se dose l j ava ju p r e b j e z i iz d a l m a t i n s k o g z a l e đ a . G o d i n e 1615. , u v r i j e m e r a t a i z m e đ u Aus t r i j e i Venec i j e (tzv. " U s k o č k i

r a t " ) , D v i g r a d i z d r ž a v a č e t v e r o d n e v n u o p s a d u , a b i j e sn i nepr i j a t e l j iz o sve t e u n i š t a v a o k o l n a se la , i z m e đ u o s t a l i h i K a n f a n a r .

Venec i j a je b i la z a i n t e r e s i r a n a za p o s j e d D v i g r a d a j e r joj je on bio v a ž n a o b r a m b e n a u t v r d a n a g r a n i c i n j e z i n a p o s j e d a p r e m a Grofoviji , a

s v o j o m b l i z i n o m t r g o v a č k o j l uc i n a L i m u (u D v i g r a d u se t a d a n a l a z i C a r i n a za i z v o z n u i s t a r s k u r o b u ) i v a ž a n t r g o v a č k i p u n k t ; o s i m toga , š u m o v i t o p o b r đ e D r a g e u z a l e đ u g r a d a d a v a l o je k v a l i t e t n u d r v n u g r a đ u za i z g r a d n j u v e n e c i j a n s k o g A r s e n a l a .

Bez o b z i r a n a e k o n o m s k i p r o s p e r i t e t s t a n o v n i c i s u p e r m a n e n t n o n a p u š t a l i g r a d z b o g s t a l n i h e p i d e m i j a m a l a r i j e , i se l java l i se u o k o l n a m j e s t a , p o s e b i c e K a n f a n a r . U k a š t e l u os ta je p o d e s t a t s n a j b l i ž i m s u r a d n i c i m a i m a l i m g a r n i z o n o m k a o i m a l o b r o j n i k l e r . Venec i j a nas to j i p r i v u c i n o v e d o s e l j e n i k e s j u g a d o d j e l o m ve l i k ih z e m l j i š n i h p a r c e l a . Akt iz 1622. god . g o v o r i d a s u d o s e l j e n i č k i m p o r o d i c a m a dod je l j i vane n a p u š t e n e p a r c e l e o k o l n i h s e l a , n p r . J u r a l a .

N e z d r a v a k l i m a i n e d o s t a t a k s a n i t a r n i h uv je t a u k a š t e l u dove l i s u z a r a n a d o t o g a d a je p o d e s t a t K o p r a n i n i z b j e g a v a o vrš i t i s l u ž b u u m j e s t u , v e ć je to o b a v l j a o n o m i n a l n o iz K o p r a . Vje ro ja tno za to Venec i j a i z b o r dv i g r a d s k o g a p o d e s t a t a p r e n o s i n a k o p a r s k o Vijeće, p l a ć a č i n o v n i k a se p o v e ć a v a i d a j e iz d r ž a v n e b l a g a j n e , a sve u z uv je t d a o n s p o r o d i c o m b o r a v i u k a š t e l u . I z g l e d a d a s u i o v u u r e d b u i m e n o v a n i s l u ž b e n i c i zaob i š l i t e d a s u s e n a s t a n j i v a l i u K a n f a n a r u , j e r z g r a d a v i j e ć n i c e u D v i g r a d u je u r u š e v i n a m a 1650. god . , p o r i j e č i m a očev i ca T o m m a s i n i j a , a g r a d s k a in s ign i j a iz n j e s u n e s t a l a .

De f in i t i vno n a p u š t a n j e c r k v e Sv. Sofije 1714. god . z n a č i i k ra j k a š t e l a . A d m i n i s t r a c i j a k o m u n a s p o d e s t a t o m p r e s e l i l a j e s v o j e s j e d i š t e u K a n f a n a r , gd je os t a j e i n a k o n p a d a Venec i je .

POVIJEST ISTRAŽIVANJA

R u š e v i n e D v i g r a d a , k a k v e i h d a n a s v i d i m o , o s t a c i s u u p r a v o o n o g a d r u g o g a p e r i o d a ž ivo ta k o j e g a n a z i v a m o s r e d n j i vi jek. G r a d n i j e n i k a d a bio s u s t a v n o i s t r a ž i v a n , al i s u n e k i ob jek t i s v o j o m i m p o z a n t n o š ć u v e ć o d 17. s to l j eća p r iv l ač i l i p a ž n j u . Z a t o će i p r i k a z pov i jes t i i s t r a ž i v a n j a m o r a t i biti v o đ e n p o u p i s i m a o b j e k a t a , s p e c i j a l n o c r k v a Sv. Sofije.

C r k v a Sv. Sofije, d o m i n a n t n a n a n a j v i š e m p l a t o u D v i g r a d a , g r a đ e v i n a j e d v o r a n s k o g t i pa , s t r i u č a h u r e n e a p s i d e , g r a đ e n a u t r i faze . S r e d i n o m 17. s to l jeća n o v i g r a d s k i b i s k u p G. F. T o m m a s i n i o p i s u j e je k a o g r a đ e v i n u ko ja j e u funkci j i i k o j a da j e d o b a r d o j a m , " . . . iznad l u k a s r e d n j e g b r o d a v i d e se s t a r e s l i ka r i j e i l a n g o b a r d s k e s tva r i sa p r i k a z i m a J e r u z a l e m a i p o m o r s k o m b i t k o m s n e o b i č n i m o b l i c i m a gal i ja . Pos to je i os ta l i p r i z o r i iz S t a r o g a zav je ta , sa o n i m a iz ž ivo ta Kr is ta , o s l i k a n e n a g r č k i n a č i n . N a s u p r o t j e p r i k a z a n o d v a n a e s t a p o s t o l a i d r u g e s c e n e . N a g l a v n o m j e o l t a r u B o g o r o d i c a sa f i g u r a m a u p l i t k o m rel jefu . Z a t i m s k u l p t u r a Sv. Sofije;

C r k v a je u d o b r o m s tan ju za r a z l i k u od k a š t e l a , p a č a k i r e k t o r s k e p a l a č e . " T a k o T o m m a s i n i 1650. god . op i su j e pos j e t D v i g r a d u .

G. R. Car l i 1790. god . p r i p o s j e t u c rkv i još n a l a z i bap t i s t e r i j n a k o j e m u i šč i t ava g o d i n u 770. , p r e d i k a o n i c u i g r č k i p l u t e j s k o l o n a m a od m r a m o r a .

B r a g a d i n 1657. god. i zv ješ tava S e n a t " . . .poš to je c r k v a u v r lo l o š e m s t an ju , t r e b a l o bi ga (ol tar?) p r en i j e t i u K a n f a n a r ili B a r a t . " C r k v a će bi t i n a p u š t e n a t ek p o d e k r e t u b i s k u p a Vaira 1714. god . , a o s t a t a k re l ikvi ja p r e n e s e n n e š t o k a s n i j e u c r k v u Sv. S i lves t ra u K a n f a n a r u . I ako n a p u š t e n a c r k v a j e do k r a j a 18. s to l jeća o s t a l a u u p o t r e b i , č a k j e 1 7 2 1 . god . r e s t a u r i r a n a . Od 1801 . god . poč in je p r o p a d a n j e c r k v e i u njoj će se t ek p o v r e m e n o , p o z a h t j e v u o k o l n i h s t a n o v n i k a koji i m a j u p o k o j n i k e n a o b l i ž n j e m g rob l ju , o d r ž a v a t i p o n e k a m i s a . U funkci j i j e d o d u š e o s t a l a j o š n e k o v r i j e m e l a i č k a ško la p r i Sv. Sofiji, ali je 1807. god . n j e z i n a r e n t a p r e b a č e n a n a c r k v u Sv. S i lves t ra .

O b j e k a t j e p r e t r p i o o š t e ć e n j a u r a t u Venec i j e i G e n o v e (1377. -1381. ) , p a s u t a d a s t a n o v n i c i S v e t l o v r e č a p r e n i j e l i r e l i kv i j e z a š t i t n i k a D v i g r a d a , Sv. Vik to ra i K o r o n e u svoju ž u p n u c r k v u Sv. L o v r e .

C r k v a je od d a v n i n a i m a l a Kap to l koji s u č in i l i če t r i k a n o n i k a uk l juču juć i i p l o v a n a , koji se b i r a o m e đ u n j i m a . S i r o m a š e n j e m g r a d a s i ro -m a š i l i s u i k a n o n i c i , dok k o n a č n o s p r e s e l j e n j e m ž u p e u K a n f a n a r n i je i o n p r e s e l j e n . Kap to l s e o d r ž a o do 1840. god . , k a d a j e z e m i j e n j e n ž u p o m .

F. M. P o l e s i n i 1849. god . u p o t p u n j u j e Car l i j a d o n o s e ć i n a t p i s s b a z e n a k r s t i o n i c e , ko ja j e 1714. god . p r e n e s e n a u K a n f a n a r .

W. G e r b e r j e 1910. god . i z r a d i o i ob j av io t l oc r t c r k v e , a A. G n i r s j e 1914. god . d a o p r v i p u t a i z rad i t i t loc r t D v i g r a d a . A. G n i r s i s t r ažu j e i c r k v u te o t k r i v a d a j e g r a đ e n a u tri faze od č e g a je z a d n j a go t i čka , t e d a je g r a đ e n a n a t e m e l j i m a s t a r o k r š ć a n k o g o b j e k t a . O n p r e t p o s t a v l j a i p o s t o j an j e k r i p t e .

G e o d e t s k o s n i m a n j e D v i g r a d a i z v r š e n o je 1954. g o d . ( izvrši l i s u ga i n ž e n j e r i Vida Bab ić , Veljko Pe tkov i ć , P r e d r a g T e r z i ć ) .

D v i g r a d s k o g rob l j e k o d Sv. P e t r a n a K a c a v a n c u 1957 . god . i s t r ažu j e B r a n k o M a r u š i ć .

God . 1962. poč in j e s o n d a ž n o , a 1964. god . s i s t e m a t s k o i s k a p a n j e c r k v e Sv. Sofije.

Od 1965. d o 1 9 7 1 . god . o s t a c i c r k v e s u p o d v r g n u t i k o n z e r v a c i j i i d j e l o m i č n o j r e k o n s t r u k c i j i . Više t i s u ć a n a l a z a s i t n e a r h e o l o š k e g r a đ e ( k e r a m i k a , s t a k l o , m e t a l ) , k a o i f r e s k e , t e o k o 100 u l o m a k a k a m e n e p l a s t i k e , p r o n a đ e n i s i s t e m a t s k i m i s k o p a v a n j i m a i t i j e k o m č i š ć e n j a o b j e k a t a u D v i g r a d u ( A r h e o l o š k i m u z e j I s t re u Pu l i i M u z e j s k a z b i r k a u R o v i n j u ) , p r o š l i s u l a b o r a t o r i j s k u i s t r u č n u o b r a d u u AMI-u , gdje su i d e p o n i r a n i . Z n a č a j n i j a g r a đ a , t j . f r e s k e i k a m e n a p l a s t i k a iz Sv. Sofije

n a l a z e se d a n a s u Z b i r c i s r e d n j o v j e k o v n e u m j e t n o s t i AMI ( F r a n j e v a č k i s a m o s t a n u Pu l i ) .

D a n a š n j i D v i g r a d p r u ž a j e d i n s t v e n u s l iku t i p i č n e k a š t e l s k e s r e d n j o v j e k o v n e g r a d s k e s t r u k t u r e , o p a s a n e b e d e m i m a n a dvi je r a z i n e ( g r a d i p r e d g r a đ e ) , o p r e m l j e n e k u l a m a k o d u l a z a u g r a d ; o č u v a n i s u p e r i m e t r a l -n i z idovi i c e a 2 2 0 z g r a d a , te p r a v c i k o m u n i k a c i j a m e đ u n j i m a ; od o b j e k a ta se , o s i m c r k v e , na jbo l j e r a z a z n a j u ž u p n i dvor , t zv . "kuća s t r a ž e " u z g l avn i u l a z , t e c i s t e r n a n a v r h u .

B o g a t a a r h e o l o š k a g r a đ a , d o s a d p r o n a đ e n a u D v i g r a d u , p o g o t o v o o n a iz i s t r a ž e n i h o b j e k a t a , k a o " k u ć e s t r a ž e " , p r e t e ž n o p r i p a d a v r e m e n u 15. i 16. st., d a k l e v r e m e n u e k o n o m s k o g p r o s p e r i t e t a g r a d a p o č e t k o m m l e t a č k e v las t i : i m p o r t i r a n o m a j o l i č k o s u đ e , m u r a n s k o s t ak lo i o s t a lo .

LITERATURA

RERTOŠA M., 1969 Dvigradsko područje prema nekim dokumentima iz XVI.-XVIII. st., JZ, VII, Pula- Rijeka 1969.

FUČIĆ R., 1963 Istarske freske, Zagreb 1963. GERRER W., 1912 Altchristliche Kultbauten Istriem und Dalmatiens, Dresden

1912., 76-78, sl. 90-91. GNIRS A., 1914 Die Ruinen von Duecastelli bei Canfanaro, Mitt.Z.K., III F.,

Rd.XIII 1914., 86, 1 tlocrt. JUROŠ-MONFARDIN F., 1985 Prilog poznavanju materijalne kulture Dvigrada,

Katalozi 16/1, Pula 1983. MARUŠIĆ R., 1960 Istra u ranom srednjem vijeku, Pula 1960. MARUŠIĆ R., 1964 Dvograd, Sv. Sofija, Rovinj, Pula, AP 6, Beograd 1964., 128. MARUŠIĆ B., 1970 Kasnoantičko i ranosrednjovjekovno groblje kaštela Dvigrad,

HA I / l , Pula 1970. MARUŠIĆ B., 1971 Kompleks bazilike Sv. Sofije u Dvogradu, HA П/2, Pula 1971. MARUŠIĆ B., 1974 Pula - crkva i samostan Sv.Franje, vodič II, Pula 1974. MARUŠIĆ B., 1974 Istarska grupa spomenika sakralne arhitekture sa upisanom

apsidom, HA V/l-2, Pula 1974. MARUŠIĆ B., 1984 Dvigrad (Dvagrada, Dvograd), ELU (A-J)l, Zagreb 1984.,366-

567. MOHOROVIČIĆ A., 1957 Problem tipološke klasifikacije objekata srednjovjekovne

arhitekture na području Istre i Kvarnera, Ljetopis JAZU 62, Zagreb 1957, 489, Т.З.

SCHIAVUZZI R., 1919 Due Castelli, AMSIA XXXI, Parenzo 1919, 84-106. ŠIREC Lj., 1983 Primjerci majolike i grafitne keramike u kaštelu Dvigrad,

Katalozi 16/1, Pula. ŠONJE A., 1982 Crkvena arhitektura zapadne Istre, Zagreb-Pazin 1982. TAMARO A., 1893 Cittä e castella, II, Parenzo 1893, 505. ZJAČIĆ M., 1961.-1962., Dvigradski statut, Vjesnik Hist, arhiva u Rijeci VI-VII,

Rijeka 1961.-1962., 253-294. Topografska kartoteka Srednjovjek.odjela AMI-a. Toponomastička kartoteka Srednjovek.odjela AMI-a. Fototeka AMI-a. Izvještaj o radu Muzejske zbirke Rovinj za 1971. g., Knjižnica AMI-a. Arhiva izvještaja kustosa AMI-a, izvještaji od 1948.-1976. (34 izvještaja - R. Račić, R. Maruš ić i Š. Mlakar)

R I A S S U N T O

D U E C A S T E L L I S C H I Z Z O S T O R I C O - A R C H E O L O G I C O ( C o n t r i b u t o al p i a n o di r i v i t a l i z z a z i o n e )

Fina JUROŠ-MONFARDIN

II significato della posizione naturale ed il signifieato strategico della profunda insenatura del Canale di Leme, area ove e andato formandosi l 'abitato di Duecastelli , sul rilievo tra il mare e l 'estremo meandro della spaecatura tettonica della Draga, da dove si potevano controllare i movimenti in direzione N-S e la trasversale na tura le O-E, condizionarono molto probabi lmente la continuitä di vita del sito, dalla preistoria sino al tardo medioevo. Oggi tale fatto conferisce al complesso architettonico una partieolare importanza e colloeazione nelle indagini relative alPurbanizzazione dell 'area istriana. La continuitä u rbana dell 'abitato, a seconda delle circostanze storico-culturali, visse periodi di crescita e di decaden-za, cambiament i e variazioni nella sua funzione come, per quanto e stato possibile, viene confermato anche dalle indagini archeologiche finora condotte. Per poter accertare la stratificazione storica di questo abitato, sarä necessario seguirla ed osservarla nel l 'ambi to della stratigrafia orizzontale del gravitante terri torio limitrofo, p rendendo in considerazione i rispettivi molteplici aspetti: geo-politico, storico-sociologico, etnico-culturale e storico-archeologico.

Questo contributo vuole fornire un quadro sommario delle vicende storiche con un e same parallelo della situazione concernente le indagini archeologiche di Duecastelli e del relativo vicino territorio.

BIBLIOGRAFIJA ČASOPISA HISTRIA ARCHAEOLOGICA 1-50

1970.-1999.

God.L, sv. 1/1970 (tiskano 1972.g.), 64 str. BRANKO MARUŠIĆ, Kasnoantičko i ranosrednjovjekovno groblje Kaštela Dvograd (La necropoli tardoantica ed al tome-dioevale del castello di Dvograd - Due Castelli), str. 5-64, 1 Tlocrt.

God.L, sv. 2/1970, 88 str. ŠTEFAN MLAKAR, Nalaz pepeonih grobova na Bulevaru Borisa Kidriča - Prilog topografiji nekropola i tipologiji pepeonih grobova rimske Pule (Aschengräberfund auf dem Bouleward Boris Kidrič - Beitrag zu der Topographie der Nekropolen und zu der Typologie der Aschengräber des römischen Pula), str. 3-26;

VESNA JURKIĆ-GIRARDI, Meduze na reljefima Arheološkog muzeja Istre u Puli (Summary), str. 27-52;

ANTE ŠONJE, Novi nalazi starokršćanske i ranosrednjo-vjekovne arhitekture u Poreštini (Neue funde altchristl icher und frühmittelalterlicher archi tektur im bereich von Poreč), str. 53-87.

God.IL, sv.1/1971 (tiskano 1974.g.), 36 str. RADMILA MATEJČIĆ, Istraživanja dijela starohrvatske nekropole u Velom Dolu kod Križišća u Vinodolu (The exploration of the par t of the old Croatian necropolis at Veli Dol nea r Križišće in Vinodol), str. 5-36, 1 Tlocrt.

God.IL, sv.2/1971 (tiskano 1976.g.), 142 str. BRANKO MARUŠIĆ, Kompleks bazilike Sv. Sofije u Dvogradu (Basilikakomplex der Hl. Sophia in Dvograd), str. 5-139, 5 Priloga.

God.IIL, sv.1/1972 (tiskano 1975.g.), 116 str. ŠTEFAN MLAKAR, Nalaz rimskih pepeonih grobova u Koparskoj ulici, Prilog topografiji nekropola i tipologiji pepeonih grobova rimske Pule (Fund der Römischen u rnengräbe r in der Kopar-strasse), str. 5-40;

VESNA JURKIĆ-GIRARDI, Rasprostranjenost kulta Magnae Matris na području Istre u rimsko doba (The spreading of Magna Mater's cult in the region of Istria during Roman times), str. 41-72; BRANKO MARUŠIĆ, Tri spomenika crkvene arhitekture s upisanim apsidama u Istri (Tre m o n u m e n t i di architet tura ecclesiastica con le absidi inscritte nellTstria), str. 77-116, 1 Tlocrt.

God.IIL, sv. 2/1972 (tiskano 1977.g.), 120 str. KRISTINA MIHOVILIĆ, Nekropola Gradine iznad Limskog kanala (La necropoli del castell iere "Gradina" sovrastante il Canale di Leme), str. 5-118.

God.IV., sv. 1/1973 (tiskano 1977.g.), 86 str. BORIS BAĆIĆ, Vela Gromača kod Kavrana (Vela Gromača bei Kavran), str. 5-28, 1 Tlocrt.

ŠTEFAN MLAKAR, Zaštitno iskopavanje rimskih pepeonih grobova u Kringi 1960. godine (Schutzausgrabungen der Römischen Aschengräber in Kringa im Jahre 1960), str. 29-58;

BRANKO MARUŠIĆ, Novi nalazi kasnoantičkih kosturnih grobova u južnoj Istri i na otoku Cresu (Nouvelles decouvertes des tombes romains tardifs dans la zone sud de l'Istrie et sur l'ile de Cres), str. 59-83.

God.IV., sv.2/1973 (tiskano 1977.g.), 114 str. VESNA JURKIĆ-GIRARDI, Istraživanje dijela rimske inzule na usponu Frana Glavinića broj 6 - Prilog topografiji antičke Pule (Fouilles effectuEes dans une insula romaine au No.6, Rue Frane Glavinić, Annexe a la topographic de la Pula antique), str. 5-111, 6 Priloga.

God.V., sv.1-2/1974 (tiskano 1978.g.), 188 str. BRANKO MARUŠIĆ, Istarska grupa spomenika sakralne arhitekture s upisanom apsidom (Istrische denkmälergruppe sakraler Architektur mit e ingeze ichneter Apsis), str. 5-188, 1 Karta.

God. 6-7/1975-1976 (tiskano 1986.g.), 52 str. ŠTEFAN MLARAR, Fortifikacijska arhitektura na otoku Brioni "Bizantski Kastrum" (Fort if ikat ionsarchitektur auf Rrioni, "Ryzantinisches Kastrum"), str. 5-49, 1 Tlocrt.

God. 8-9/1977-1978 (tiskano 1995.g.), 118 str. JOSIP MLADIN, Geneza čovjeka u likovnim spomenicima iz prapovijesnog Nezakcija ("Genesi dell 'Uomo" sui monument i figurativi di Nesazio preistorica; Die "Menschengenesis" in den b i ldenden D e n k m ä l e r n des vorgeschicht l ichen Nesact iums), str. 5-115.

God. 10., sv. 1/1979 (tiskano 1979. godine)), 160 str. RRANKO MARUŠIĆ, U povodu 65. obljetnice rođenja Borisa Baćića, str.9-11;

VESNA JURKIĆ, Bibliografija radova Borisa Baćića (1947-1978), str. 12-16;

VESNA MALEZ-RAČIĆ, Paleontološka osnova kao uvjet za naseljavanje istraskog podzemlja u pleistocenu (Die Paläontologische Grundlage als Redingung für die Resiedlung der Unterwelt von Istrien in Pleistozän), str. 17-56;

KRISTINA MIHOVILIĆ, Gradina Punta Kašteja kod Medulina, Prilog prahistorijskoj topografiji Istre (II castelliere Punta Castello presso Medolino, Contributo alia topografia preistorica deir is t r ia) , str.57-56;

DUNJA GLOGOVIĆ, Nalazi geometrijske keramike iz Daunije na području Istre (Daunian pottery in Istria), str. 57-84;

VLADIMIR KUČAR, Prahistorijska nekropola Beram (La necro-pole prehis tor ique de Reram), str. 85-152.

God. 10., sv.2/1979 (tiskano 1982. godine), 176 str. VESNA JURKIĆ, Prilog za bibliografiju Borisa Baćića, str. 7-8;

ŠTEFAN MLAKAR, Neki prilozi poznavanju arheološke topografije Istre (Einige R e h a g e n zur a r chäo log i schen Topograpfhie Istriens), str. 9-50;

VESNA JURKIĆ, Bimska žarna nekropola na Fontani pod Buzetom (A roman necropolis at Fontana nea r Ruzet), str. 51 -75;

NARCISA BOLŠEC, Antičke svjetiljke Zavičajnog muzeja Poreštine (Lucerne romane del Museo civico del Parentino), str. 75-89;

ANTE ŠONJE, Ostaci groblja kod rta Sorna južno od Poreča (Friedhofreste bei der Landenge Sorna südlich von Poreč), str. 91-110;

BRANKO MARUŠIĆ, Rano srednjovjekovna nekropola na Vrhu kod Brkača (Frühmit te la l ter l iche Nekropole auf Vrh bei Brkač), str.111-149, 1 Karta;

MARIJA ČAKIĆ - MIRKO JURKIĆ, Razmjena publikacija biblioteke Arheološkog muzeja Istre u 1979. godini, str. 151-169.

God. 11-12/1980-1981 (tiskano 1985.god.), 108 str. JASMINKA ĆUS-RUKONIĆ, Neki prapovijesni nalazi u Arheološkoj zbirci Osor (Alcuni r epe r t i preis tor ici nella Collezione archeologica di Ossero), str. 5-15;

ROBERT MATIJAŠIĆ, Izbor rimske portretne plastike iz zbirke Arheološkog muzeja Istre u Puli (Roman portraits from the Archaeological Museum of Istria), str. 17-30;

BRANKO MARUŠIĆ, Varia archaeologica prima (Varia arcaeologica pr ima) , str. 31-66;

ANTE ŠONJE, Ostaci groblja kod sela Klistići jugozapadno od Tinjana (I resti della necropoli presso il villaggio di Klistići a sud-ovest di Antignana), str. 67-88;

MARIJA ČAKIĆ, Razmjena publikacija Arheološkog muzeja Istre u 1980. godini, str. 89-103.

God. 13-14/1982-1983 (tiskano 1994.god.), 88 str. ROBEBT MATIJAŠIĆ, Arheološki muzej Istre uPuli 1902.-1982. (П Museo archeologico dell'Istria a Pola dal 1902-1982), str. 5-32;

BRANKO MARUŠIĆ, Varia archaeologica secunda (Varia archaeologica secunda) , str.33-84;

God.15-16/1984-1985 (tiskano 1987.), 112 str. KRISTINA MIHOVILIĆ, Bezultati sondažnog istraživanja u sjevernoj bazilici u Nezakciju 1977. godine (Archaeological excavations in the altar space of the Nesact ium nor thern Basilica in 1977), str. 5-29;

VESNA JURKIĆ, Nalaz rimskog žarnog groba na "Marsovom polju" u Puli, Prilog poznavanju topografije rimskih nekropola u Puli (Der Fund des römischen Urnengrabes auf Campus Martius in Pula, Reilage zur Fachkenntnis der Topografie von römischen Nekropolen in Pula), str. 31-44; KLARA RURŠIĆ-MATIJAŠIĆ, Antički kapiteli iz Pule i okolice (Roman capitals from Pula and surroundings) , str. 45-84;

LJURICA ŠIREC, Srednjovjekovna keramika iz cisterne Kastruma na otoku Brioni (Medieval pottery from the cistern of the Castrum on Rrioni Island), str. 85-108.

God. 17-18/1986-1987 (tiskano 1987.), 160 str. RRANKO MARUŠIĆ, Starohrvatska nekropola u Žminju (Altkroatische Nekropole in Žminj), str. 5-154, 2 Priloga;

God. 19/1988 (tiskano 1988), 104 str. VESNA JURKIĆ, Predgovor (Preface), str.5-11;

RORERT MATIJAŠIĆ, Uvodna riječ (Avant propos) , str. 15-19;

*** Bibliografija 1947.-1987. rasparava i članaka znanstvenih i stručnih radova AMI, str. 21-86;

*** Kazalo (Index), str. 87-101.

God. 20-21/1989-1990 (tiskano 1995.), 192 str. VESNA GIRARDI JURKIĆ, U povodu 40. obljetnice muzejskog i arheološkog rada Branka Marušića, 1948-1988, str. 9-15;

KRISTINA JURKIĆ-DŽIN, Bibliografija radova Branka Marušića, 1955-1987, str. 15-28;

KRISTINA MIHOVILIĆ, Narukvice-manžete sa graviranim ukrasom ( A r m b ä n d e r - m a n s c h e t t e n mit g rav ie r te r Verzierung), str. 29-55;

KLARA RURŠIĆ-MATIJAŠIĆ, Prapovijesni jantarni nakit s područja Istre i Cresa (Rijouterie prehis tor ique en a m b r e de la region de l'Istrie et de Cres), str. 55-77;

ZEF MIRDITA, Društveno-ekonomski odnosi na centralnom dardanskom području u željezno doba do njegovog uključivanja u rimsku upravu (Les re la t ions socio-economiques dans la region centrale de la Dardanie a Lage du fer jusqu 'a son integration dans l 'administrat ion romaine) , str. 79-89;

NENAD CAMBI, Dvije antičke glave iz Plomina /Flanona/ (Due teste antiche di Fianona-Flanona) , str.91-108; ROBERT MATIJAŠIĆ, Nalaz antičke keramike u dolini Mirne kod Motovuna (Dicouverte de ce ramique ant ique dans la val-lee de la Mirna, pres de Motovun), str. 109-126;

ELICA ROLTIN-TOME, Valovnica na keramiki iz Predloke (Ligne courbe ondulee sur la ceramique de Predloka), str. 127-138;

ANDREJ VALIČ, Poznoantični relikti v staroslovanskem okolju Gorenjeske (Reliques de l 'Epoque ant ique tardive dans un ancien cimetičre de la rEgion de Gorenjska), str. 159-150;

SLAVKO CIGLENEČKI, Prispevek k arheološki sliki Carneole v zgodnjesrednjeveškern obdobju (Contributo al quadro archeo-logico della Carniola nel periodo al tomedievale) , str. 151-164;

MATEJ ŽUPANČIČ, Ketlaško najdišče v Furlaniji: Vižinale ob Idrijei (Localitä di r invenimento Köttlach nel Friuli: Visinale deH'Iudrio), str. 165-178;

IVO PETRICIOLI, Romaničke jednobrodne crkve sa zvonicima na pročelju u našim primorskim krajevima (Le chiese romaniche ad aula unica con campani l i sulla facciata nelle nostre regioni l i toranee), str. 179-190;

ROBERT MATIJAŠIĆ, Dr. Branko Marušić (1926-1991) - In Memoriam, str. 191.

God.22-23/1991-1992 (tiskano 1994.), 120. str. ALKA STARAC, Bimske svjetiljke iz nekropole na Marsovom polju u Puli (Lucerne r o m a n e provenient i dalla necropoli di Campo Marzio a Pola), str. 5-45;

LEONIDA KOVAČ, Nezakcijski kult-simboličke forme i njihove transformacije od 6. st.pr.n.e. do 6. st.n.e. (The Nesactium Cult-Symbolik forms and the i r t r ans fo rma t ions from the 6"' cent.R.C. to the 6'" cent.A.D.), str. 44-116;

God. 24-25/1993-1994 (tiskano 1995.), 108 str. ALKA STARAC, Pitanje istočne granice Cisalpinske Galije i odnos općina Tergeste i Egida (La quest ione del confine Orientale della Gallia Cisalpina e il rapporto tra Tergeste ed Aegida), str. 5-57;

ROBERT MATIJAŠIĆ, Vecchi e nuovi rinvenimenti di tegole con bollo di fabbrica in Istria (II - Istria occidentale), Stari i novi nalazi krovnih opeka sa žigovima u Istri (II - Zapadna Istra), str. 38-73;

ŽELJKO UJČIĆ, Prilog poznavanju kasnoantičkih groblja Pule i Medulina (Contributo alia conoscenza delle necropoli tar-doant iche di Pola e Medolino), str. 74-107.

God. 26/1995 (tiskano 1997.), 172 str. NIKŠA PETRIĆ, Sjekire od žadeita i nefrita u pretpovijesti Hrvatske (Jade and Nephrite Axes in Croatian Prehistory), str. 5-27;

KRISTINA MIHOVILIĆ, Školjić (Funtana) i tragovi prapovijesnih obalnih i otočnih lokaliteta Istre (Školjić /Fontane / , t racee di siti preistorici costieri ed insulari dell'Istria preistorica), str. 28-57;

ALKA STARAC, Unutrašnjost Histrije u vremenu rimske vlasti (L'Istria interna all 'epoca della dominazione romana) , str. 58-106;

ŽELJKO UJČIĆ, Povodom nalaza brončanog prstenja iz "kas-truma" na Velom Brijunu (In occasione del r invenimento di anelli in bronzo nel "castrum" su Rrioni Maggiore), str. 107-150;

LJURICA ŠIREC, Primjerci gravirane renesansne keramike iz kaštela Dvigrad (Esempi di ce ramica graflita r inascimentale reper ta a Duecastelli), str. 131-170.

God. 27/1996 (tiskano 1998.), 154 str. KLARA RURŠIĆ-MATIJAŠIĆ - RORERT MATIJAŠIĆ, Arheološka topografija Prodola i Filipane (Topograiia archeologica di Prodol e Filipana/Filippano), str. 5-18;

LUKA BEKIĆ, Sustav gradina na rovinjskom području (II sist ema di castellieri sul territorio rovignese) , str. 19-92;

ALKA STARAC, Rimska Pula - društveni život (Pola r o m a n a - La vita sociale), str. 95-152;

***Upute o pr ipremi rukopisa za tiskanje (Urednica), str. 154.

God. 28/1997 (tiskano 1998.), 232 str. DEJANA BRAJKOVIĆ - VESNA MALEZ - LJERRA MARJANAC -JADRANKA MAUCH LENARDIĆ - MAJA PAUNOV1Ć - MARIJA POJE, Paleontološka i sedimentološka istraživanja špilje Pećinovac kod Okreti (Kanfanar), Hrvatska (Paleontological and sedimentary explorations of the Pećinovac cave near Okreti /Kanfanar/ , Croatia), str. 5-36;

BERNHARD HANSEL - KRISTINA MIHOVILIĆ - BIBA TERŽAN, Monkodonja - utvrđeno protourbano naselje starijeg i srednjeg brončanog doba kod Rovinja u Istri (Monkodonja - a fortified protourban sett lement from the older and middle bronze age near Rovinj in Istria), str. 37-107;

KLARA BURŠIĆ-MATIJAŠIĆ, Ceramica del castelliere di Monte Orcino in Istria (Keramika gradine Vrčin u Istri), str. 108-151;

ALKA STARAC, Pula - rezultati nekih sondažnih istraživanja (Pula - Results from some probing explorations), str. 152- 230.

God. 29/1998 (tiskano 2000.), 150 str. DEJANA BRAJKOVIĆ, Šandalja (Šandalja-San Daniele) , str. 5-25;

PRESTON T. MIRACLE - STAŠO FORENBAHER, Pupićina Cave Project: Brief summary of the 1998 season (Projekt Pupićina peć: Prethodni izvještaj o istraživanjima tijekom 1998. godine), str. 27-48;

ALKA STARAC, Pula - Herkulova vrata 1997.-1998., Sitni nalazi (Pola - Porta Ercole 1997-1998, Reperti minut i ) , str. 49-101;

TATJANA BRAD ARA, Nalaz keramičkih svjetiljki uz jugoistočni kut foruma u Puli (Rinvenimento di luce rne fittili sull 'area accanto all 'angolo sudorientale del Foro di Pola), str. 103-148.

God. 50/1999 (tiskano 2001.), 176 str. ANTON VITASOVIĆ, Gromače - neolitičko/eneolitičko naselje na Brijunima (Gromače - abitato neolit ico/eneolit ico di Brioni), str. 5-67.

BERNHARD HÄNSEL-BIBA TERŽAN, Brončanodobna kupolasta grobnica mikenskog tipa u Istri (Tomba a cupola del tipo miceneo appar tenente all 'Etä del bronzo in Istria), str. 69-107

ALKA STARAC, Antički nalazi iz Pećine na Gradini, Premantura (Reperti del periodo antico di Pećina su Gradina presso Promontore) , str. 109-154.

FINA JUROŠ-MONFARDIN, Dvigrad - povij esno-arheološka skica, Prilog planu revitalizacije (Duecastelli - Schizzo storico archeologico, Contributo al piano di revitalizzazione), str. 155-165.

*** Bibliografija časopisa "Histria Archaeologica" 1-30 (Pripremila urednica Ondina Krnjak), str. 167-175.

Posebna izdanja:

Sv. 1/1987 BRANKO MARUŠIĆ, Starohrvatska nekropola u Žminju (Altkroatische nekropole in Žminj), 160 str., 2 Priloga.

Sv. 2/1988.: Bibliografija 1947.-1987., Arheološki muzej Istre (Bibliografija rasprava i članaka znanstvenih i s t ručnih radnika Arheološkog muzeja Istre), 104 str.

Pripremila Urednica

ARHEOLOŠKI MUZEJ ISTRE

histria archaeologica

Documents