hıristiyan resim kırıcılıgı

9
s a n a t y a z ı l a r ı Grafik Tasarım Dergisi sayı: 40 * Ocak-Şubat 2011 müslümanlar resİm veHeykel kIrma İŞİnİ HIrİsTİyanlarDan DeVralDI * ksal ÇİFTÇİ [email protected]

Upload: koeksal-ciftci

Post on 23-Mar-2016

237 views

Category:

Documents


5 download

DESCRIPTION

Bu yazı, İslam'daki resim kırıcılığının Hıristiyan resim kırıcılığından etkilendiğini kanıtlarıyla ortaya koymya çalışmaktadır.

TRANSCRIPT

Page 1: Hıristiyan Resim Kırıcılıgı

s a n a t y a z ı l a r ı

Grafik Tasarım Dergisi sayı: 40

*Ocak-Şubat 2011

müslümanlarresİm ve Heykel kIrma İŞİnİ

HIrİsTİyanlarDanDeVralDI

*k ö k s a l Ç İ F T Ç İ

k o k s a l c i f t c i @ h o t m a i l . c o m

Page 2: Hıristiyan Resim Kırıcılıgı

müslümanlarresİm ve Heykel kIrma İŞİnİ

HIrİsTİyanlarDan

DeVralDI

Köksal ÇİFTÇİ[email protected]

Page 3: Hıristiyan Resim Kırıcılıgı

Müslüman ülke inanlıları ve bazı sanattarihçileri, İslam’da resim ve heykelyasağının Kur’an’dan kaynaklandığını sanır-lar.1 Bu doğru değildir. Çünkü Kur’an, resimve heykel yasağını emreden tek bir ayet bileiçermez. Tersine, Süleyman ve İsa’nın resimve heykel yapmış olmasını över; dahası, sözkonusu peygamberlere ait resim ve heykelürünlerini şükür2 olarak niteler.

Peki Kur’an -dolayısıyla Tanrı- yasak-lamıyorsa, İslam’da resim ve heykel üreti-mini kim yasaklıyor?

>ka’bul ah bar ve İbni sebeYaklaşık 661 ile 750 yılları arasında

Emeviler iktidardaydı. Abbasiler ise 750’yedek muhalefette kaldılar ve Peygamberakrabası olduklarından iktidardaki Emevilertarafından dışlandılar.

Onlara güçlü ve etkili bir muhalefet pro-gramı gerekiyordu.

İmdatlarına yeni Müslüman olmuş veTevrat uzmanı olan iki eski Yahudi, Ka’bulAh bar ile Ab dul lah İb ni Se be yetişti.

Ka’bul Ah bar; Ebu Hu rey re ve İbn Ab -bas gi bi, Eme vi Ha ne da nı kar şı sın da mu ha -le fe te düş müş Ha şi mi li derleri ve ha disrivayet edebilecek kay nak la rı et ki le mişti. Bu

yolla hadis, özellikle uydurma hadis kanalınıişleterek İslam’da re sim ve hey kel ya pı mı nıya sak lı ha le ge tir me yi ba şar dılar. Çünküonlar hala Tevrat, özellikle de Tora etki-sindeydiler ve Tevrat’ın ‘Kendin için oymaput, yukarıda göklerde olanın, yahut aşağıdayerde olanın, yahut yerin altında sulardaolanın hiç suretini yapmıyacaksın’3 ayet em-rine sadıktılar. Bu anlamda yasak önerilerininkaynağı tanrısaldı.

Özellikle Abbas -ki Abbasiler onun adınadevlet kurdu- bunu zamanla bir muhalefetprogramı haline getirdi.

Abbas, Peygamber’in amcasıydı veölmüş yeğeninden sürekli hadis aktarıyordu.

Muhalefet sokağa indi, Emevi ikti-darının, Peygamber’in resim ve heykelyasağı emrini yok saydığının propogandasınıyaptı. Amcanın bu atağı, yandaşlarını mutluetmişti.

Sanatçılar üstünde de uydurma hadisleraracılığıyla baskı kurdular.

Bütün bunlara karşın Emevi halifeleri,resim ve heykel yapımına Peygamber döne-minde olduğu gibi altın çağını yaşattılar.Hem de yanı başlarındaki Bizans’ta 730yılında başlayan ve yüz yıldan fazla sürecekolan sanat kırıcılığına karşın.

3

müslümanlarresİm ve Heykel kIrma İŞİnİHIrİsTİyanlarDan DeVralDIKöksal ÇİFTÇİ[email protected]

Gi riş

1- Bazin, Germain; Sanat Tarihi, s137, Sosyal Yayınları,19982- Hamdi Yazır, Elmalılı; Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali, Sebe Suresi, ayet 13, s 430, Milliyet3- Kitabı Mukaddes, Çıkış, Bap 20, Ayet 4, s73, Kitabı Mukaddes Şirketi, 1981

Solda kraliçe Teodora’yı betimleyen Bizans mozaik-inden biri, sağda ise yaklaşık 735’te yapılmış Emevi

sarayı Kuseyr Amra’nın iç duvar fresklerinden ayrıntı.Aralarındaki dikkat çekici benzerlik, halife saraylarında

Bizanslı sanatçıların çalıştığı anlamına geliyor.

Bizans İmparatoru Teofilos bir ikonaklasttı. İktidardaiken ikona seven ve yapan tüm müminler üzerinde baskı

kurdu. Yukarıdaki betimleme, onun bu işi halka açıkalanlarda yaptığını göstermektedir.

Page 4: Hıristiyan Resim Kırıcılıgı

>>Bizanslı sanatçı emevi’ye sığınıyorDaha ilginci, Anadolu’da Bizans, sanat

kırıcılığının (İkonaklazm) yanında sanatçıkovuşturmasını da başlattı.

Yakaladıkları sanatçıları ya öldürüyor, yada kilise mahzenlerine hapsediyorlardı. Bukıyımdan kaçmayı başaranlar ise Emevitopraklarına sığınıyor, İslam halifesi saray-larında resim ve heykel dalında iş bulup,mesleklerini kaldıkları yerden sürdürmeolanağı buluyorlardı.

Bu bakımdan 730 ile 750 yılları arasın-daki 20 yılda Emevi halife saraylarındayapılan resim ve heykellerin pek çoğu Bizanskökenli sanatçıların elinden çıkmış yapıt-lardır.4

Sonra, eskiden beri kuramsal olarakhazırlık yapan Abbasiler ikitidarı devraldı veBizans yöntemlerini kullanarak resim veheykel kırmaya başladı.

İyi de bu iş Bizans’ta nasıl başladı?IHıristiyanlık Cephesia-Din Şehidi ve kutsal emanetTarsuslu Paulus (Pavlus), Grek kökenli

katı bir Yahudiydi. İsa’nın peygamberliksavıyla ortaya çıktığını duyunca çok sinir-lendi, Yahudi yönetiminden resmi görevisteyerek İsa’ya ve ardıllarına haddinibildirmek için Kudüs’e gitti. Ne var kigördükleri, duyduklarının tam tersiydi. Kısasüre içinde -yeni öldürülmüş olan- İsa yanlısıolunca diğer yahudiler onu öldürmek iste-diler. Suriye üzerinden Tarsus’a geri döndüve kendini bir havari sayarak İsa öğretisiniyaymaya başladı.

Ne var ki öğreti, katı Tevrat hükümleriiçeriyordu. Bu haliyle geniş halk kitlelerincekabul edilmesi olanaksızdı. Onun için bazıkuralları yumuşattı, sünnet olmak gibi temelama korkutucu olanlardan vazgeçti.

Bu haliyle halk kitleleri öğretiye yöneldive taraftarların sayısı beklenenin üstündearttı. Bu, dönemin egemeni ve işgalci efendisi

Roma yönetiminin tepkisini çekti. Sorgulamakiçin onu başkente götürdüler, yargılayıp ölümemahkum ettiler.

Bu, Yahudi dininin Roma topraklarındahızla yayılmasına neden oldu. Paulustakipçisi pek çok önder yetişti ama bunlarınçoğu Roma yönetimince katledildi.

Halk, ölen bu önderleri din şehidi saydıve onlara ait eşyaları toplayarak saklamayabaşladı. Dinsel öneme sahip bu eşyalara ‘kut-sal emanet’ dendi.

b-yeraltı kutsal emanet ŞehirleriKut sal ema net top la ma işi, bir tür kutsal

yeraltı kentleri olan ‘ka ta komp lar’ za ma nın -da gün de me gel di.

O yıllarda henüz kendilerini Yahudiolarak adlandıran İsa ardılları, Tevrat ve Toraetkisinden kurtulamadıklarından resim -heykel perhizi içindeydiler. Bu perhiz,neredeyse 200 yıl kadar sürdü.

Baskı ve ölüm korkusu içindeki yoksulhalktan oluşan müminler, kent merkez-lerinden uzaktaki mezarlıklarda toplanarakibadet etmeye başladılar. Fakat açıkta olmaktehlikeliydi, bir ihbarla Roma askerleri gelipgenç yaşlı herkesi öldürebilirdi. Bu nedenlesöz konusu mezarlıkların uygun bölgelerindeyeraltına ev şeklinde ‘din şehidi’ mezarlarıyaptılar. Böylece hem kutsal emanetlerigüvence altına almış, hem de ibadet ederkengörülmekten kurtulmuş oldular.

Şu nu da bi le lim ki ka ta komp re sim le ri -nin ilk ör nek le ri MS 2. yüz yıl da ya pıl ma yabaş lan dı.’5 Bu yıl lar, Hı ris ti yan la r’ın yak la -şık iki yüz yıl sü ren re sim-hey kel per hi zi ninbo zul du ğu yıl lar dır. Giz li lik ise an cak yüz yılsür müş tür ve ka ta komp re sim le ri ne de vamedil miş ol sa da 312 yı lın da Hı ris ti yan lık dev -le tin res mi di ni haline getirildiğinden, ya sak,do la yı sıy la giz li lik kalk mış, sa nat çı lar öz gürbı ra kıl mış tır.

Ka ta komp ör güt len me si, al çak gö nül lütav rı nı faz la ko ru ya ma dı. Din şe hi di sa yı lanaziz le rin sı ra dan me zar la rı üze ri ne ‘Mart yri -um’ de ni len ya pı lar in şa edil me ye baş lan dı.

4 4- Tansuğ, Sezer; Resim Sanatının Tarihi, s 130, Remzi Kitabevi, 20045- Tansuğ, Sezer; Resim Sanatının Tarihi, s 54, Remzi Kitabevi, 2004

Tarsuslu Paulus Roma’da yargılanıp ölüme mahkumedildi. İnfaz, çarmıha ters asılarak gerçekleştirildi. Bu, onun İsa’ya denk olamayacağı anlamını taşır.

Mezarlar üstüne kurulan kenler olan ‘Martyrium’lardanbirinin Efes’teki kalıntısı ve iç resimleri.

Bir katakombun içi

Page 5: Hıristiyan Resim Kırıcılıgı

Başlangıçta Kons tan tin ön ce si Ro ma dev letyö ne ti ci le ri nin gö rüş ala nın dan ola bil di ğin -ce uzak böl ge ler de oluş tu rmuş o lan bu ya pı -la rın kap sam la rı, ba zen bir ken ti an dı ra cakka dar ge niş tu tu lu yor du. Bu yer le şim ler, Ro -ma için de ikin ci bir Ro ma gi biy di.

Bel li bir sü re son ra bu me zar-kent lerözel lik le eşit lik çi lik yö nüy le hal kın il gi si nifaz la sıy la çek me ye baş la dı.

c-sınıf ayrımı kalkıyor‘Ayin alay la rı ve zi ya ret ler Ak de niz din -

sel ta ri hin de ki ben zer siz bir bu lu şu tem sileder. Ni te kim Hı ris ti yan lık ka mu sal tö ren ler -de ka dın la ra ve yok sul la ra da yer aç mış tı. Ri -tü el ni te li ğin de ki ge çit ler ve ayin alay la rıcin sel ve top lum sal ay rım la rın or ta dan kalk -ma sı nı yan sı tı yor du; er kek le ri ve ka dın la rı,aris tok rat la rı ve kö le le ri, zen gin le ri ve yok -sul la rı, yer li le ri ve ya ban cı la rı bir ara ya ge -ti ri yor lar dı. Kut sal ema net ler res mi ola rak birken te so ku lur ken, im pa ra tor için dü zen le nentür den se lam lan ma tö ren le riy le kar şı la nı yor -du.’6

Bu, İsa’nın ‘Tan rı’nın Kral lı ğı’ ta sa rı mı -na uyu yor du. Sa nat açı sın dan da çok şey ifa -de edi yor du. Çün kü sa na tı, sı nıf, ırk ve ser vetay rı mı yap ma yan, her kes le bir lik te ol ma yagö nül lü olan ço ban kül tü in san la rı ya par. Bu -ra yı dol du ran lar bu ni te lik te ki in san lar dı ve‘din şe hit le ri’nin anı sı nı ya şat mak için de sa -nat üret mek is ti yor lar dı. Çok geç me den ha -re ke te geç ti ler ve bu ka ta komp la rın, azizme zar la rı nın iç du var la rı nı fresklerle dol dur -du lar.

Bu arada katakomp müminleri, kutsalemanet toplama işini sürdürmeyi asla savsak-lamadı, tersine hızlandırdılar.

d-kutsal emanet Güç sembolüHıristiyanlık alenileştikten yaklaşık 50

yıl sonra (MS 380 civarı) kiliseler kurulmayabaşlandı ve kutsal emanetler, fark lı böl ge lerve ül ke ler de ku ru lan bu ki li se ler ara sın da güçgös te ri si ara cı ol maya başladı.

Olguyu Elia de şöy le an la tır:

‘Kons tan ti no po lis Kon si li’nde (381) Do -ğu Ki li se si dört yet ki li böl ge den oluş tu ğu nuve bun la rın her bi ri nin ken di pat rik lik mer -ke zi ne sa hip ol du ğu nu du yu rur. Ki mi za manKons tan ti no po lis (İs tan bul) -ve ya do lay lıola rak im pa ra tor- ile Ro ma ara sın da ki ge ri -lim teh li ke li bir nok ta ya ge lir. “İlk çağ la rın”(do la yı sıy la Aziz Pet rus’a kar şı bir ön ce li ğiolan) aziz an dre as’ın kut sal ema net le ri nesa hip Kons tan ti no po lis, Ro ma ile en azın daneşit ko num da bu lun du ğu id di asın da dır. Son -ra ki yüz yıl lar da Hı ris ti yan te olo ji si ne Hı ris -to lo jik ve ya ki li se ör güt len me si ne iliş kinkav ga lar iki ki li se yi bir çok kez kar şı kar şı yage tir miş tir.’7

e-İkona kültürü DoğuyorKut sal ema net ler sı nır lıy dı ve bir sü re

son ra bu lu na maz ol du lar. Ta le bin do ru ğa çık -tı ğı bir an da in san la rın bek len ti le ri nin kar şı -la na ma yı şı bü yük ha yal kı rık lı ğı ya rat tı. Buaçı ğı ka pat mak için din önderleri iko nayapımına yöneldi ve bu eylem kısa süredeyaygınlık kazandı.

Baş larda ka ta komp du var la rı na fresktek ni ği ile uy gu la nan bu eser ler, za man la sı -ra dan eği tim siz halk ko lay edi ne bil sin di yedüz gün ve ge niş tah ta par ça la rı üzer le ri ne ya -pıl ma ya baş lan dı. Ko nu la rı aziz le rin öy kü le -ri ni ve por tre le ri ni içe ri yor du.

Bu et kin lik ve uy gu la ma halk ta ra fın danbe nim sen di ve iko na lar da kut sal ema net lerka dar il gi gör dü, zaman içinde kutsalemanetlere eş değer sayıldı.

f -ro ma-Bi zans ay rı şması Biraz geriden alarak anlatalım:300’lü yıl lar da olu şan Ka vim ler Gö çü

ne de niy le kent le ri ve top rak la rı iş gal edi lenRo ma ül ke si, biçimsel olarak iki ye ay rıl mış -tı. Kons tan tin, dev let ör güt len me si ni Do -ğu’ya, He len top rak la rı na ta şı mış, Ro ma’nınİm pa ra tor luk ola rak ayak ta kal ma sı nı sağ la -mış ve bu üs tün lük le de ye ni adıy la Bi zansKi li se si ni kur muş tu.

Öte yan dan Ka vim ler Gö çü’nün ayak la -

56- Eliade, Mircea; Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 3, Kabalcı Yayınevi, s 667- Eliade, Mircea; Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 3, Kabalcı Yayınevi, s 67

Bazı özel dönemler hariç, kiliselerde hep sıradan renkten ve sınıftan insanlar yan yana olmuşlardır.

Solda kaseyi arayan Kral Arthur, solda bir kilisede ziyarete sunulmuş ‘kutsal kan’.

Solda üstte Luka ikona yapıyor. Sağda üstte bir erkendönem ikonası. Altta sıradan halka sunulan ikonalar.

Page 6: Hıristiyan Resim Kırıcılıgı

rı al tın da ka lan eski Ro ma top rak la rın da da -ha ön ce ye şer miş olan Ba tı Ki li se si de ya şa -ma şan sı el de et miş ti. Bu ki li se, as ke rikim liği olmadığı için za rar sız gö rül müş, di -ni ola rak dev let ör güt len me sin de ser best bı -ra kıl mış tı. Bu gün kü Va ti kan dev le ti ninçe kir de ği ni bu ör güt len me oluş tur makt dır.

İl ginç olan, böy le si biçimsel ay rı lık la rı -na kar şın Do ğu ve Ba tı dev let le ri, ara la rın -da ki ba ğı ko par mış de ğil ler di. Ba tı ki li sedev le ti, Do ğu’nun İm pa ra tor luk dev le ti ni ta -nı yor, onun hi ma ye si ne sığınıyor, öte yandanken di ki li se si ni kur muş ol ma sı na kar şın Do -ğu da Ba tı’nın ru ha ni üs tün lü ğü nü -gönülsüzde ol sa- ka bul ediyordu.

Her kes ha lin den mem nun du.Ta ki II I. Le o 700’lu yıl lar da Do ğu dev -

le ti olan Bizans’ın ba şı na ge çe ne dek.g -kiliseler, resim ve HeykelBazı ta rih çi ler pek dil len dir mez ama ki -

li se nin Do ğu ve Ba tı di ye ay rıl ma sı nın tek veen önem li ne de ni re sim ve hey kel so ru nu dur.Ya ni, ki li se re sim ve hey kel ko nu sun da ay rı -lı ğa düş tü ğü için bir da ha bir leş me mek kay -dıy la ay rıl mış ve müminleri iki düş mankar deş ha li ne gel miş tir.

Böy le si ger çek ola bi lir mi?Bel ge ler ve ko nu nun önemli uz man la rı

bu nun böy le ol du ğu nu söy lü yor.h-III. leo ve Gregorius ÇatışmasıHı ris ti yan lık Ta ri hi ya zar la rın dan Harry

Ro sen berg, Do ğu Ro ma İm pa ra to ru II I. Le oile Ba tı Ro ma ki li se si nin ba şı Pa pa II. Gre -go ri us ara sın da ki an laş maz lık la rı ak ta ra rakko nu ya şöy le gi riş ya pı yor:

‘İm pa ra tor II I. Le o iko na la rı (İsa Me sih,Ba ki re Mer yem ve kut sal la rın fi gür le ri)726’da ya sak la yın ca Do ğu’da ‘iko na lar dankay nak la nan ka rı şık lık lar’ (iko na kı rı cı lık,iko nak las mus) ha kim ol du. İko na la rı des tek -le yen ler yak la şık 125 yıl sü ren sert ve yı kı cıka rı şık lık lar so nu cun da ga lip gel di ler. Buara da Pa pa II. Gre go ri us sa de ce iko na la rı

ya sak la yan em ri red det mek le kal ma dı, İm -pa ra tor’un Ba tı’da ki yet ki si ni de açık ça ka -bul et me di ği ni bil dir di. Gre go ri us’un sertmek tu bu ço ğun luk la blöf ni te li ğin dey di. An -cak ay nı za man da dev let yö ne ti ci le ri nin herza man ki li se de et kin bir rol oy na dı ğı Or to -doks Do ğu’nun dev let ki li se siy le, pa pa lı ğınet ki le rin den arın ma ya ça lıştığı Ba tı ki li se siara sın da ki far kı açık ça or ta ya ko yan cid di birbil di riy di. Gre go ri us şöy le yaz dı: Din le yin!Dog ma lar im pa ra tor la rın de ğil, pis ko pos la -rın işi dir.’8

Bu bil di ri Ba tı ki li se si nin Do ğu dev le ti -ne ve kilisesine res ti dir.

İyi de kimdir bu III. Leo?

ı-III. leo’nun Teolojik kökeniKo nu iler le me den, resim ve heykel düş-

manı II I. Le o kim dir, ona bir bakalım.Da ha Pau lus dö ne min de öğ re ti İb ra ni Hı -

ris ti yan lı ğı ve He len Hı ris ti yan lı ğı ola rak iki -ye ay rıl dı . İb ra ni Hı ris ti yan lı ğı kö le ci/çift çi,He len Hı ris ti yan lı ğı da pay la şımcıydı. 9

Yahudi kökenli Hıristiyan müminlerköleci/ortodoksi, Helen kökenli Hıristiyanmüminler ise yoksul/heteroksi yapılanmayıseçtiler.

Hala Tevrat’ın 10 Emir yasasına bağlıolan Hıristiyan II I. Le o, Do ğu tah tın da otu -ru yor du ama Do ğu lu, ya ni He len Hı ris ti yan -lı ğı kö ken li de ğil di. O bir İb ra niHı ris ti yan lı ğı kö ken liy di ve çift çi le rinortodoksi gü cü nü Do ğu dev le ti nin tepesineta şı ma yı ba şar mış tı. İko na la ra olan düş man -lı ğı da bu ra dan kay nak la nı yor du.

III. Leo önderliğindeki Hıristiyanmüminlerini resim ve heykel kırıcı yapanTevrat’taki 10 Emir’in 4. ayeti şöyledir:

‘Kendin için oyma put, yukarıda gök-lerde olanın, yahut aşağıda yerde olanın,yahut yerin altında sularda olanın hiç suretiniyapmıyacaksın.’10

Hris ti yan.net ad res li si te de Kent Hink -son’un ha zır la dı ğı Ki li se Ta ri hi ad lı metin,

68- Rosenberg, Harry; Hıristiyanlık Tarihi, Yeni Yaşam Yayınları, s 2419- Grafik Tasarım Dergisi, Sayı 37, s 52, 201010- Kitabı Mukaddes, Çıkış, Bap 20, Ayet 4, s73, Kitabı Mukaddes Şirketi, 1981

Üstte solda III. Leo, altta ona karşı direnen Papa II. Gregorius, sağda ise uğruna kavga edilen

dönemin ikonalarından biri.

Hıristiyan III. Leo, Yahudi kutsal kitabı Tora’ya bağlıydı.

Üstte Batı kilisesinin sembol yapısı St. Pietro.Altta Doğu kilisesinin sembol yapısı Ayasofya.

Page 7: Hıristiyan Resim Kırıcılıgı

konuyla ilgili şu bil gi lere yer vermektedir:‘‘İm pa ra tor II I. Le o’ya ka dar ki li se de za -

man za man put pe rest li ği çağrıştıran bu re simve hey kel le re karşı ses ler yük sel miş ti, amaiko na la ra karşı kim se Le o gi bi bir kam pan -ya baş lat mamıştı. Aslında le o’nun da bukam pan yayı baş lat masının farklı se bep le rivardı. ken di si do ğu dan ol masına karşınGrek de ğil di. ... Ge nel de İko nok last lar ya -ni iko na karşıtları Grek ol ma yan ırk vekül tür ler den di.’11

Ya hu di kö ken li oluşu nedeniyle Hı ris ti -yan lığa geçmiş olsa da II I. Le o, İsa öğ re ti le -ri ne gö re de ğil, To ra (son ra ki yüz yıl lar daye ni den ya zıl mış Tev rat me tin le ri) öğ re ti si -ne gö re dav ra nmaktan kendini alamıyor, mü -min Hı ris ti yan la rı da bu çift çi kül tüta sa rı mı na uy ma ya zor lu yor du.12

i-III. leo eyleme GeçiyorHink son anlatımını şöyle sürdürüyor:‘II I. Le o’nun iko na la ra sa vaş aç ması tah -

ta geç tik ten kısa bir sü re son ra 725’te, çokpo pü ler bir Me sih su re ti nin par ça lan masıylabaş lamıştır. Hat ta bu olay bir ayak lan ma yane den ol muş tur. Bu nun üze ri ne Le o 730’dakü çük bir kon sey top latmış ve iko na la ra karşıda ha sert adımlar atılma ya baş lanmıştır. İs -tan bul pat ri ği alınan bu ka ra ra karşı se si niyük selt ti ği için de gö re vin den alınmıştır. Bi -zans im pa ra to ru ta rafından gö re ve ata nan sonpa pa II. Gre gor da, hü kü me tin si ya se ti ni pro -tes to et mek için dü zen le di ği bir kon sey deiko na karşıtlarını ki li se den afo roz et miş tir.

‘İm pa ra tor da pa pa Gre gor’un bu küs -tahlığı üze ri ne Si cil ya ile İtal ya’da Pa pa’nınyö ne ti min de olan Grek epis ko pos luk larını İs -tan bul pat ri ği nin yö ne ti mi ne ak tartmıştır. İm -pa ra tor Le o’nun oğ lu V. Kons tan tinba basından bi le da ha ka rarlı bir iko na karşıtıola rak ta ri he geç miş tir. V. Kons tan tin birkon sey top lamış ve iko na ları la net le miş tir.Ama bu ka ra ra ne Ro ma’da ki pa pa, ne deAn tak ya, İs ken de ri ye ve Ye ru şa lim pat rik ler

uy du lar.’13

Ar tık ip ler kop muş, kı lıç lar çe kil miş tir.Bir yan da kos ko ca Bi zans İm pa ra tor lu ğuvar dır, bir yan da da Ba tı Ki li se si des tek li di -ğer do ğu ki li se le ri. Bi zans artık dev let yö ne -ti mi ola rak İb ra ni Hı ris ti yan lı ğı’nı tem silet mek te dir, Di ğer le ri ise top ye kun He len Hı -ris ti yan lı ğı nı. Çift çi ler dev le ti ele ge çir ip sa -na ta kar şı sa vaş aç mış lar, ço ban lar ise Pa paII. Gre go ri us ve Şamlı Yu han na gi bi li der lerçı ka rıp di ren me ka le le ri oluş tur muş lar dır.

j -Şam’ın Ta rih sel kar şı Du ru şuŞam lı Yu han na ve Stu di us lu The odo re,

Bizans’la ipleri koparan Roma Kilisesi’ninbaşı olan Pa pa II. Gre go ri us’un izin den git -ti kleri ni açık la mış ve II I. Le o’nun re sim-hey -kel kı yı mı na net ta vır al mış lardı. Şunu dasöyleyelim, Şam, İsa ve Pav lus’tan gü nü mü -ze dek hem Hı ris ti yan lık dö ne min de, hem deİs lam dö ne min de as la re sim-hey kel kar şı tıol ma dı ve bu tür gi ri şi mi olan la ra da izin ver -me di.

Har li e Kay Gal la tin, Hı ris ti yan lık Ta ri -hi’nde ki in ce le me ya zı sın da Şam lı Yu han -na’nın, iko na la rı put ol mak la suç la yanİm pa ra tor II I. Le o kar şı sın da ki dik du ru şu nuşu ay rın tı lar la özet li yor:

‘İo an nes (Şam lı Yu han na), bir fi gü rünas la öz gün nes ney le ay nı öz den ola ma ya ca -ğı nı, yal nız ca onun tak li di ola bi le ce ği ni açık -la dı. Bir iko na nın ye ga ne öne mi, as lı nınkop ya sı ve çağ rış tı rı cı sı ol ma sıy dı. İko nakar şıt la rı nın yap tı ğı gi bi, her han gi bir ger çekiko na nın İsa Me sih’i res me de bi le ce ği ni red -det mek, as lın da be den al ma ola na ğı nı red det -mek ti. Bir iko na ya ta pın mak yan lış ol mak labir lik te, bir Me sih iko na sı nın var lı ğı inan lı -yı ger çek Me sih inan cı doğ rul tu sun da ta pın -ma ya yön len di re bi lir ve yar dım ede bi lir.İko na la ra da ay nen Kut sal Ki tap ve ya haç ka -dar de ğer ve ril me li ve say gı gös te ril me liy -di.’14

B

7

11- www.hıristiyan.net12- www.hıristiyan.net13- www.hıristiyan.net14- Gallatin, Harlie Kay; Hıristiyanlık Tarihi, Yeni Yaşam Yayınları, s 260

Musa, 10 Emir’i Tanrı’dan alırken.

III. Leo hem ikonalara, hem de antik eserlere saldırdı.

Üstte İkonaklast hareketin en katı imparatoru Teofilos.Altta, öldürülen ikonasever rahiplerin temsili resmi.

Page 8: Hıristiyan Resim Kırıcılıgı

İslam Cephesia-Halife Şam kilisesi’ni koruyorBir de İm pa ra tor II I. Le o’nun, dö ne min

İs lam dev le tiy le iliş ki le ri var. İm pa ra tor’unko lu nun Şamlı Yu han na ve Stu di us lu The -odo re’ye ka dar uza na ma yı şı nın ne de ni de builiş ki de giz li dir.

Teo man Tö rün, Or ta Do ğu da En Bü yükKül tür Kay naş ma sı ad lı ma ka le sin de bu ko -nu ya yer ver miş. Di yor ki:

‘Se ki zin ci asırda, Bi zans’ta İko nok lazmha re ket ke sin bir ege men lik ka zanınca, iko -na ların kut sallığına ina nan Şamlı Yo han na,Ha li fe li ğin (re sim-hey kel üre ti mi yan lı sıEme vi ha li fe li ği) hi ma ye sin de dü şün ce le ri niöz gür ce an latıyor du. Ha li fe II. Ye zid'in dost -ça ge çin di ği İm pa ra tor Le o II I.'ün (717-741),(Tüm Bi zans top rak la rın da ki) Hıris ti yan te -ba asının de vam et ti ği ki li se ler de bü tün re simve su ret le rin tah ri bi em ri ni ver me si ne karşın,bu bil ginin ede bî fa ali ye ti as la en gel len me -di. Şamlı Yo han na, dog ma, po le mik, ta rih,fel se fe, be lâ gat, şi ir üze ri ne sayısız yazılarıarasında, "Kut sal İm ge le ri Kü çük Gö ren le reKarşı" adında üç bö lüm lük bir di zi in ce le meese ri ni de Ha li fe li ğin ya rattığı en gin öz gür -lük or tamında ka le me almış; bu eser, Bi -zanslı "İko na" sa vu nu cu larının en güç lüsi lâhı ol muş tur.’ 15

Fakat Emevi iktidarı da kısa süre sonraçöktü, muhalefet programları gereği resim veheykel düşmanı olan Abbas torunları iktidarageldiler.

b-abbasiler ve resim-HeykelAbbasiler 750’de Emevi devletini yık-

tılar ve yerine imparatorluk kurmaya gir-iştiler. Bu, İslam’da ilk kez görülüyordu.

İmparatorluk kurumlarını oluştururkenilk olmanın sıkıntısını yaşadılar. Sorunuaşmak için de dönemin en büyük imparator-luğu olan Bizans’a yöneldiler.

Bizans, eski Roma imparatorluğununyasa, örgütlenme ve günlük yaşam kurum-larını devralmış ve mükemmelleştirerek kul-

lanmıştı. En kolay çözüm, bu kurumlarıBizans’tan alarak kullanmaktı. Hukuk,bürokrasi ve iktisat gibi temel öğreti veuygulamaları kopya ettiler, İslamileştirerekyürürlüğe soktular.

Biçimsel bazı devralmalar da oldu.Bunların başında kılık kıyafet ve sanata

yaklaşım geliyordu. Kılık kıyafetin en görünen yönü, papaz

ve rahibelerin giysilerini rengine varana dektaklit etmekti.

Zaten Ka’bul Ah bar’la başlayıp yaklaşık200 yıl süren ve kendilerini iktidara taşı-makta önemli rol oynayan sanat karşıtlığı,ideolojik olarak hazırda duruyordu. Devreyesokabilmek için uygulama örneğinegereksinimleri vardı. Bunu da III. Leo’nunbaşlattığı, heykellerin başını koparmauygulamasını taklit ederek çözdüler.

Dönemin İslam müminlerine bunu an-latabilmek için kutsal emirlere gereksinim-leri vardı. Bunu aşmak için de bol bol hadisuydurdular.

Giyim için uydurulan hadislerden biri niYaşar Kandemir şöyle özetliyor:

‘..Uydurmaya göre Cebra’il (as), üz-erinde siyah bir kaftan ve başında da siyahbir sarık olduğu halde Hz. Peygamber’inyanına gelir. Hz. Peygamber, şimdiye kadargiyindiğini görmediği bu kıyafetin neolduğunu sorduğu zaman, ondan şu cevabıalır: Bu, amcan Abbas’ın oğullarından gele-cek olan meliklerin kıyafetidir. Onların hakve adaletten ayrılmayacaklarını öğrenen Hz.Peygamber, amcası Abbas (ra)’a veoğullarına dua edecektir.’16

Hadiste tarif edilen, rahip giysisidir.Resim ve heykel kırıcılığı kurumu için

de pek çok hadis uydurmuşlardır. Bunlar içinhem Buhari’nin, hem de Müslim’in Sahih es-erinin ‘Kitab’ül Libas’ bölümüne bakıl-malıdır. Onlardan bir hadis şöyledir:

‘Ebu Hüreyre (r) den. Dedi ki: Bir kereCibril aleyhisselam Resulüllah’ın yanınagirmek için izin istemiştir. Resulüllah (s) ona“gir” diyerek izin vermiştir. Fakat cibril:

8 15- www.kenthaber.com16- Kandemir, Yaşar; Mevzu Hadisler, s 41, Diyanet Yayınları, 1991

Solda, başlayan İkonaklazm hareketi sırasında hasargörmüş bir ikona, sağda, bu herekete karşı duran vekarşı yazılar yazan bir başka lider Şamlı Yuhanna.

Üstte solda Patrik, sağda Ayetullah, altta solda rahibe-ler, sağda Müslüman kadın. Kadınların peygamber sim-

gesi olarak gül taşıma gerekçesi de aynıdır.

Üstte İslam halifesi ile Bizans imparatorunundostluğunu gösteren temsili resim. Halife sağdaki resmi

yaptırırken, imparator alttaki heykeli kırıyordu.

Page 9: Hıristiyan Resim Kırıcılıgı

Şimdi ben senin evine nasıl girebilirim?Çünkü senin evinde bir takım at ve insanmisallerini ihtiva eden bir perde asılıdır. yabu resimlerin başlarını koparmalısın,yahut bu perdeyi indirip onu yere yayılan biryaygı yapmalısın.’17

Dikkat edilirse, uydurma olduğu pek çokilahiyatçı tarafından tespit edilmiş olan buhadis de III. Leo’nun yöntemini aynen tarifetmekte, heykel ve resimlerin başlarınınBizans’ta olduğu gibi koparılmasını öner-mektedir.

Bu ve benzeri hadisler tanık gösterilerekiş görülmüş ve yüzyıllar boyu İslam egemen-liğindeki topraklarda bulunan hemen herheykelin ve resmin baş bölümü tahripedilmiştir.

*sonuç olarak750 yılında Bizans’ın etkisiyle İslam’da

böyle başlayan resim-heykel yasağı,günümüze dek aralıksız sürdü. Afganistan’-daki Taliban gerillalarının dinamitlediğiBuda heykeli de, Saddam’ın vinçlerle de-vrilen meydan heykeli de bu sürecin de-vamıdır.

Reform döneminde Avrupa’da uygu-lanan, katolik kilisenin eserlerini tahrip etm-eye yönelik ikonakırıcılık ise İslam’ıetkileme konusuyla ilgisi bulunmadığındanyazımızın dışında kalmıştır.

917- Sahih-i Müslim ve Tercemesi, Kitabu’l-Libas Ve’z-Ziyhet, c 6, s 370, hadis 99, dipnot 51, İrfan

Üstte solda Hollanda’da kilise heykelleri yıkılıyor.Üstte sağda Abbasi iktidarı döneminde antik heykellersaldırıya uğramış. Altta ise İngiltere Worcester Cathe-

dral’i rölyefleri keskilerle tahrip edilmiş. BunlarıDoğu’da da Batı’da da din adamları yapmış.

Sanat kırıcılığı günümüzde de varlığını sürdürmektedir.Devreye fanatik dindarlık yanında ideolojik davranma

yöntemi de girmiştir.