héi ®ång xuÊt b¶n hå chÝ minh - wordpress.com · tËp 2 cña bé s¸ch ®¶ng viªn §¶ng...

Hồ ChÝ Minh toμn tËp -8 -7

Héi ®ång xuÊt b¶n

®μo duy tïng Chñ tÞch Héi ®ång nguyÔn ®øc b×nh Phã Chñ tÞch Héi ®ång Hμ ®¨ng Uû viªn Héi ®ång ®Æng xu©n kú " trÇn träng t©n " NguyÔn duy quý " ®ç nguyªn ph−¬ng " Hoμng minh th¶o " TrÇn nh©m "

Ban chØ ®¹o x©y dùng b¶n th¶o

®Æng xu©n kú song thμnh

nhãm x©y dùng b¶n th¶o tËp 2

phan ngäc liªn (Chñ biªn) nguyÔn v¨n khoan nguyÔn thÞ giang

hå chÝ minh toμn tËp

2 1924 - 1930

XuÊt b¶n lÇn thø hai

Nhμ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia Hμ Néi - 2000


Lêi GIíI THiÖU TËP 2

TËp 2 cña bé s¸ch Hå ChÝ Minh Toμn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø hai, bao gåm nh÷ng t¸c phÈm do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh viÕt tõ th¸ng 11-1924 ®Õn ®Çu n¨m 1930. §©y lμ thêi gian kÓ tõ lóc NguyÔn ¸i Quèc tõ Liªn X« ®Õn Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc) ho¹t ®éng ®Õn khi thμnh lËp §¶ng. Thêi gian kh«ng dμi song cã nhiÒu sù kiÖn quan träng ®èi víi phong trμo çch m¹ng thÕ giíi vμ ViÖt Nam, ®¸nh dÊu mét b−íc tiÕn quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh.

Víi c−¬ng vÞ Uû viªn Ban Ph−¬ng §«ng cña Quèc tÕ Céng s¶n, phô tr¸ch V¨n phßng Ph−¬ng Nam, NguyÔn ¸i Quèc ®¶m nhËn viÖc truyÒn b¸ chñ nghÜa céng s¶n vμo ch©u ¸ nãi chung vμ §«ng D−¬ng nãi riªng, theo dâi vμ chØ ®¹o phong trμo çch m¹ng ë mét sè n−íc, chuÈn bÞ mäi ®iÒu kiÖn cho viÖc thμnh lËp chÝnh ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n. §ång thêi, Ng−êi dμnh nhiÒu th× giê trùc tiÕp l·nh ®¹o çch m¹ng ViÖt Nam, ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc ra ®êi cña §¶ng. §èi víi lÞch sö çch m¹ng n−íc ta, cã thÓ coi nh÷ng n¨m 1925- 1930 lμ thêi gian Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trùc tiÕp chuÈn bÞ vÒ chÝnh trÞ, t− t−ëng vμ tæ chøc ®Ó tiÕn tíi sù kiÖn träng ®¹i nμy. §èi víi phong trμo çch m¹ng çc n−íc ph−¬ng §«ng, chñ yÕu ë ch©u ¸, Ng−êi còng cã nhiÒu ®ãng gãp cho cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc vμ sù th¾ng lîi cña chñ nghÜa céng s¶n.

Ng−êi ®· tiÕn hμnh nhiÖm vô cao c¶ ®ã trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cùc kú khã kh¨n vμ phøc t¹p, nh−ng còng cã nhiÒu thuËn lîi c¬ b¶n: Phong trμo chèng Ph¸p ë ViÖt Nam vÉn rÇm ré, Quèc tÕ Céng s¶n ®· më réng ¶nh h−ëng vμ tæ chøc cña m×nh ra nhiÒu n−íc, kÓ c¶ çc n−íc thuéc ®Þa. Quèc tÕ thø hai ngμy cμng dÊn s©u vμo con ®−êng tho¶ hiÖp víi giai cÊp t− s¶n, ®i theo chóng ®Ó chèng l¹i giai cÊp v« s¶n vμ çc d©n téc bÞ ¸p bøc. Varen, ®¶ng viªn §¶ng X· héi Ph¸p lμ mét vÝ dô. H¾n ®· nhËn chøc Toμn quyÒn §«ng D−¬ng, t×m çch ®μn ¸p phong trμo yªu nuíc cña nh©n d©n ba n−íc §«ng D−¬ng. Giai cÊp t− s¶n d©n téc ë çc n−íc phô thuéc vμ thuéc ®Þa ngμy cμng tá ra kh«ng ®¶m ®−¬ng næi sø mÖnh l·nh ®¹o sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc cña n−íc m×nh, chèng l¹i nh÷ng thñ ®o¹n ®μn ¸p ®i ®«i víi

VII


lõa bÞp cña bän ®Õ quèc thùc d©n. Khuynh h−íng c¶i l−¬ng, tho¶ hiÖp ngμy cμng râ rÖt trong hμng ngò t− s¶n d©n téc; ë mét sè n−íc, chóng ®· ph¶n béi, ®Çu hμng. Ngay t¹i Trung Quèc, n¬i ho¹t ®éng cña NguyÔn ¸i Quèc lóc bÊy giê, cuéc ph¶n biÕn cña T−ëng Giíi Th¹ch, th¸ng 4 n¨m 1927, ®· béc lé b¶n chÊt ph¶n çch m¹ng cña nh÷ng kÎ ®¹i diÖn cho mét bé phËn t− s¶n g¾n víi chñ nghÜa ®Õ quèc.

Cuéc ®Êu tranh chèng Ph¸p cña nh©n d©n ViÖt Nam lóc bÊy giê vÉn sôc s«i, nh−ng ch−a ra khái cuéc khñng ho¶ng s©u s¾c vÒ ®−êng lèi cøu n−íc vμ l·nh ®¹o. Çc cuéc vËn ®éng cøu n−íc do Phan Béi Ch©u, Phan Chu Trinh khëi x−íng suy yÕu dÇn. Chñ nghÜa c¶i l−¬ng “®Ò huÒ”, do bän thùc d©n nu«i d−ìng, ®ang ra søc lμm tª liÖt tinh thÇn yªu n−íc cña nh©n d©n ta. Tuy nhiªn, cïng víi cuéc vËn ®éng yªu n−íc, ®ßi tù do d©n chñ, phong trμo ®Êu tranh cña c«ng nh©n ®· cã b−íc ph¸t triÓn míi, lμm c¬ së cho çc tæ chøc vμ phong trμo chÝnh trÞ cao h¬n vÒ sau. Cuéc b·i c«ng cña thî m¸y x−ëng Ba Son (söa ch÷a vμ ®ãng tμu thuû cña h¶i qu©n Ph¸p) ë c¶ng Sμi Gßn (8-1925) ®¸nh dÊu mét b−íc tiÕn míi cña phong trμo c«ng nh©n ViÖt Nam, giai cÊp c«ng nh©n n−íc ta tõ ®©y b−íc ®Çu ®i vμo ®Êu tranh tù gi¸c. Sù ra ®êi cña ViÖt Nam Thanh niªn çch m¹ng ®ång chÝ héi, do NguyÔn ¸i Quèc thμnh lËp (6-1925), lμm cho phong trμo ®Êu tranh cña nh©n d©n ta mang thªm s¾c th¸i míi - s¾c th¸i cña giai cÊp v« s¶n. Cïng kho¶ng thêi gian nμy, ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng ®−îc thμnh lËp (25-12-1927). §©y lμ mét ®¶ng chÝnh trÞ theo xu h−íng d©n chñ t− s¶n, tiªu biÓu cho bé phËn t− s¶n d©n téc ViÖt Nam. Sau sù kiÖn Yªn B¸i n¨m 1930, vai trß lÞch sö cña ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng chÊm døt.

Sø mÖnh l·nh ®¹o phong trμo gi¶i phãng d©n téc theo con ®−êng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®−îc trao trän vÑn cho giai cÊp c«ng nh©n ViÖt Nam vμ §¶ng cña nã, do NguyÔn ¸i Quèc thμnh lËp, gi¸o dôc vμ l·nh ®¹o. Víi t− çch lμ mét nhμ yªu n−íc ch©n chÝnh, mét chiÕn sÜ céng s¶n, NguyÔn ¸i Quèc ®· tiÕn hμnh nhiÒu c«ng viÖc to lín - truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c - Lªnin, x¸c ®Þnh ®−êng lèi cøu n−íc ®óng, chuÈn bÞ thμnh lËp §¶ng ®Ó b¶o ®¶m cho th¾ng lîi cña çch m¹ng ViÖt Nam. §ång thêi, Ng−êi kh«ng quªn tr¸ch nhiÖm cña mét chiÕn sÜ quèc tÕ, ®¹i diÖn cña Quèc tÕ Céng s¶n tham gia tæ chøc x©y dùng phong trμo çch m¹ng ë nhiÒu n−íc kh¸c cña ch©u ¸.

Nh÷ng ho¹t ®éng phong phó cña NguyÔn ¸i Quèc, vÒ t− duy lý luËn còng nh− thùc tiÔn trong thêi kú 1924-1930, ®−îc ph¶n ¸nh trong tËp 2 cña bé Hå ChÝ Minh Toμn tËp, xuÊt b¶n lÇn nμy. Nhê kÕt qu¶ s−u tÇm, x¸c

minh cña nhiÒu c¬ quan l−u tr÷, b¶o tμng... vμ cña çc nhμ khoa häc, nhiÒu tμi liÖu ®· ®−îc ph¸t hiÖn, dÞch, xö lý, vμ lÇn ®Çu tiªn ®−îc c«ng bè b»ng tiÕng ViÖt.

QuyÓn "B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p", xuÊt b¶n n¨m 1925, tr−íc in ë tËp 1, lÇn xuÊt b¶n nμy ®−îc ®−a vμo tËp 2, cho phï hîp víi thêi ®iÓm ra ®êi cña t¸c phÈm. Çc tμi liÖu míi ®−îc x¸c ®Þnh theo nh÷ng nguyªn t¾c cña v¨n b¶n häc: tμi liÖu cã ghi tªn cña NguyÔn ¸i Quèc, hoÆc nh÷ng bót danh kh¸c nhau ®· ®−îc x¸c nhËn; cã trong hå s¬ l−u tr÷ cña Quèc tÕ Céng s¶n trao cho Trung −¬ng §¶ng ta ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh... Mét sè tμi liÖu ch−a x¸c ®Þnh ch¾c ch¾n lμ cña NguyÔn ¸i Quèc th× ®−îc xÕp ë phÇn Phô lôc ®Ó nghiªn cøu thªm.

Qua khèi l−îng tμi liÖu ®−îc ®−a vμo tËp 2 nμy, chóng ta nhËn thÊy b−íc ph¸t triÓn cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh vμ c«ng lao to lín cña Ng−êi ®èi víi d©n téc, giai cÊp vμ phong trμo çch m¹ng thÕ giíi. Ng−êi ®· sím tiÕp thu ¸nh s¸ng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t×m thÊy con ®−êng gi¶i phãng çc d©n téc thuéc ®Þa g¾n chÆt víi cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n, tõ ®ã Ng−êi ®· tiÕn hμnh ®Êu tranh vμ phª ph¸n m¹nh mÏ nh÷ng nhËn thøc sai lÇm vÒ vÊn ®Ò d©n téc vμ thuéc ®Þa trong phong trμo c«ng nh©n ë çc n−íc ch©u ¢u, ®ång thêi, Ng−êi ®· ra søc ®Èy m¹nh viÖc truyÒn b¸ nh÷ng t− t−ëng cña Lªnin vμ Quèc tÕ Céng s¶n, vμo çc d©n téc thuéc ®Þa.

Trong bμi "Lªnin vμ çc d©n téc thuéc ®Þa" Ng−êi viÕt: "Lªnin lμ ng−êi ®Çu tiªn ®· hiÓu vμ ®¸nh gi¸ hÕt tÇm quan träng lín lao cña viÖc l«i cuèn nh©n d©n çc n−íc thuéc ®Þa vμo phong trμo çch m¹ng. Lªnin lμ ng−êi ®Çu tiªn ®· chØ râ r»ng, nÕu kh«ng cã sù tham gia cña çc d©n téc thuéc ®Þa, th× çch m¹ng x· héi kh«ng thÓ cã ®−îc" (tr. 136).

Trong mét bμi kh¸c cïng nhan ®Ò, nh−ng ®Ó nãi víi çc d©n téc bÞ ¸p bøc, Ng−êi viÕt: "Khi cßn sèng, Lªnin lμ ng−êi thÇy, ng−êi cha cña nh©n d©n bÞ ¸p bøc. Sau khi mÊt, Ng−êi lμ ng«i sao chØ ®−êng tiÕn tíi sù nghiÖp gi¶i phãng vÜ ®¹i cña nh©n d©n bÞ ¸p bøc.

Lªnin sèng m·i trong lßng mäi ng−êi d©n n« lÖ ë çc n−íc thuéc ®Þa!" (tr.209).

Khi ho¹t ®éng ë Qu¶ng Ch©u, Ng−êi ®· lËp ra “ViÖt Nam Thanh niªn çch mÖnh ®ång chÝ héi", trong ®ã cã céng s¶n ®oμn lμm nßng cèt. §ã lμ b−íc ®i thÝch hîp ®Ó tiÕn tíi thμnh lËp mét chÝnh ®¶ng v« s¶n kiÓu míi theo chñ nghÜa Lªnin ë mét n−íc thuéc ®Þa, n«ng nghiÖp l¹c hËu. §©y lμ

IX VII


b−íc chuÈn bÞ vÒ chÝnh trÞ, t− t−ëng, tæ chøc vμ ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh çch m¹ng cho ®éi tiªn phong chiÕn ®Êu cña giai cÊp c«ng nh©n ViÖt Nam. Nh÷ng bμi gi¶ng cña Ng−êi ë çc líp huÊn luyÖn chÝnh trÞ Qu¶ng Ch©u (1925-1927), sau ®−îc tËp hîp thμnh cuèn §−êng çch mÖnh ®· ®Æt c¬ së cho viÖc h×nh thμnh ®−êng lèi vμ ph−¬ng ph¸p cña çch m¹ng ViÖt Nam theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin.

§−êng çch mÖnh lμ sù tiÕp nèi hîp l«gÝc. B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p; nã chØ râ môc tiªu con ®−êng vμ nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó ®i tíi th¾ng lîi. §iÒu kiÖn quan träng hμng ®Çu lμ ph¶i cã §¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n l·nh ®¹o "®Ó trong th× vËn ®éng vμ tæ chøc d©n chóng, ngoμi th× liªn l¹c víi d©n téc bÞ ¸p bøc vμ v« s¶n giai cÊp mäi n¬i. §¶ng cã v÷ng çch mÖnh míi thμnh c«ng" (tr.267-268), §¶ng muèn v÷ng th× ph¶i cã chñ nghÜa lμm cèt... §¶ng mμ kh«ng cã chñ nghÜa còng nh− ng−êi kh«ng cã trÝ kh«n, tÇu kh«ng cã bμn chØ nam" (tr.268). Ng−êi kh¼ng ®Þnh: "B©y giê häc thuyÕt nhiÒu, chñ nghÜa nhiÒu, nh−ng chñ nghÜa ch©n chÝnh nhÊt, ch¾c ch¾n nhÊt, çch mÖnh nhÊt lμ chñ nghÜa Lªnin" (tr.268).

B»ng sù ph©n tÝch s©u s¾c trªn c¬ së cø liÖu lÞch sö chÝnh x¸c, NguyÔn ¸i Quèc ®· chØ cho nh©n d©n ViÖt Nam còng nh− nh©n d©n nhiÒu n−íc thuéc ®Þa thÊy r»ng c«ng cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc kh«ng thÓ ®i theo con ®−êng çch m¹ng t− s¶n, v× ®ã lμ “çch mÖnh kh«ng ®Õn n¬i, tiÕng lμ céng hoμ vμ d©n chñ, kú thùc trong th× nã t−íc lôc c«ng n«ng, ngoμi th× nã ¸p bøc thuéc ®Þa" (tr. 268). Con ®−êng ®óng theo NguyÔn ¸i Quèc lμ con ®−êng Çch m¹ng th¸ng M−êi Nga: “Çch mÖnh Nga d¹y cho chóng ta r»ng muèn çch mÖnh thμnh c«ng th× ph¶i d©n chóng (c«ng n«ng) lμm gèc, ph¶i cã ®¶ng v÷ng bÒn, ph¶i bÒn gan, ph¶i hy sinh, ph¶i thèng nhÊt. Nãi tãm l¹i ph¶i theo chñ nghÜa M· Kh¾c T− vμ Lªnin" (tr.280).

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh còng v¹ch râ sù cÇn thiÕt ph¶i g¾n çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc víi çch m¹ng v« s¶n thÕ giíi. Trong B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p, Ng−êi viÕt: "§øng tr−íc chñ nghÜa t− b¶n vμ chñ nghÜa ®Õ quèc, quyÒn lîi cña chóng ta lμ thèng nhÊt" (tr.128). V× vËy, cÇn cã sù liªn minh chiÕn ®Êu gi÷a çc lùc l−îng çch m¹ng v« s¶n vμ çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc chèng chñ nghÜa ®Õ quèc nh»m thùc hiÖn môc tiªu ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vμ chñ nghÜa x· héi. §iÒu ®ã ®· ®−îc NguyÔn ¸i Quèc ®óc kÕt thμnh nguyªn lý:

..."Lμm cho ®éi tiªn phong cña lao ®éng thuéc ®Þa tiÕp xóc mËt thiÕt

víi giai cÊp v« s¶n ph−¬ng T©y ®Ó dän ®−êng cho mét sù hîp t¸c thËt sù

sau nμy, chØ cã sù hîp t¸c nμy míi b¶o ®¶m cho giai cÊp c«ng nh©n quèc tÕ

giμnh ®−îc th¾ng lîi cuèi cïng" (tr.124).

"Lμm cho çc d©n téc thuéc ®Þa, tõ tr−íc ®Õn nay vÉn çch biÖt nhau, hiÓu biÕt nhau h¬n vμ ®oμn kÕt l¹i ®Ó ®Æt c¬ së cho mét Liªn minh ph−¬ng §«ng t−¬ng lai, khèi liªn minh nμy sÏ lμ mét trong nh÷ng çi çnh cña çch m¹ng v« s¶n". (tr.124).

Trong khi ch¨m lo x©y dùng §¶ng m¸cxÝt lªninnÝt, x©y dùng khèi ®oμn kÕt quèc tÕ, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÉn tiÕp tôc lªn ¸n, tè ço téi ¸c cña chñ nghÜa ®Õ quèc thùc d©n ë §«ng D−¬ng vμ ë çc n−íc thuéc ®Þa, phô thuéc kh¸c trªn çc mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, qu©n sù, v¨n ho¸, gi¸o dôc... Trong bμi ph¸t biÓu t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø II cña Quèc d©n ®¶ng Trung Quèc (14-1-1926), NguyÔn ¸i Quèc ®· tè ço mét çch toμn diÖn "sù tμn ¸c cña ¸ch ¸p bøc cña ng−êi Ph¸p" vμ ®i tíi kÕt luËn r»ng: "Bän ®Õ quèc cè nhiªn lμ ¸p bøc ng−êi An Nam, nh−ng ®ång thêi chóng còng ¸p bøc c¶ ng−êi Trung Quèc... Chóng ta biÕt r»ng, çc d©n téc bÞ ¸p bøc trªn thÕ giíi hiÖn nay cã Ai CËp, Marèc, Xyri, An Nam, Trung Quèc vμ rÊt nhiÒu n−íc kh¸c. Cho nªn, chóng ta ph¶i liªn hiÖp l¹i, cïng nhau chèng chñ nghÜa ®Õ quèc" (tr.216). B»ng nhiÒu dÉn chøng chÝnh x¸c, cô thÓ vÒ téi ¸c cña chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc ë kh¾p mäi n¬i, NguyÔn ¸i Quèc kÕt luËn: "... mäi chÕ ®é thùc d©n ®Õ quèc ®Òu tiªu diÖt hÕt çc nßi gièng b¶n xø, vμ muèn cøu v·n nh÷ng nßi gièng nμy, ta ph¶i lËt ®æ chñ nghÜa ®Õ quèc!" (tr.340).

Khi cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi ngμy cμng tíi gÇn th× ¸ch ¸p bøc vμ bãc lét thùc d©n ngμy cμng t¨ng; ®ång thêi cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ViÖt Nam, còng nh− nh©n d©n Trung Quèc, Ên §é, d−íi sù t¸c ®éng cña nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé còng mçi ngμy mét s«i næi. Hå ChÝ Minh ®· thÓ hiÖn tinh thÇn quèc tÕ v« s¶n kh«ng chØ trªn lêi nãi mμ cßn b»ng hμnh ®éng cô thÓ cho sù ph¸t triÓn cña phong trμo çch m¹ng thÕ giíi.

ë ViÖt Nam, nh÷ng tæ chøc céng s¶n ®Çu tiªn ®−îc h×nh thμnh vμo cuèi nh÷ng n¨m 1920 ®¸nh dÊu sù chÝn muåi cho sù ra ®êi cña mét chÝnh ®¶ng v« s¶n m¸cxÝt - lªninnÝt cña giai cÊp c«ng nh©n. V× vËy, Ng−êi ®· thay mÆt Quèc tÕ Céng s¶n ®øng ra thèng nhÊt çc tæ chøc céng s¶n ë trong n−íc, chÝnh thøc thμnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam.

Toμn bé t¸c phÈm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trong tËp 2 cña lÇn xuÊt

XI X

Hồ ChÝ Minh toμn tËp 0 1

b¶n nμy ph¶n ¸nh sù s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña Ng−êi kh«ng chØ trong viÖc vËn

dông s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c-Lªnin vμo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam, vμ

çc n−íc thuéc ®Þa, phô thuéc kh¸c, mμ cßn gãp phÇn ph¸t triÓn vμ lμm

phong phó thªm lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh

vÒ çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ë thuéc ®Þa.

T− t−ëng Hå ChÝ Minh ë giai ®o¹n nμy ®· ®Æt c¬ së khoa häc cho

®−êng lèi çch m¹ng ®óng ®¾n, s¸ng t¹o cña §¶ng ta. §−êng lèi ®ã lμ ngän

®Ìn pha soi s¸ng cho çch m¹ng ViÖt Nam tiÕn tíi, ®ång thêi lμ vò khÝ s¾c

bÐn ®Ó chiÕn th¾ng nh÷ng t− t−ëng c¶i l−¬ng, d©n téc hÑp hßi, t− t−ëng

tho¶ hiÖp cña giai cÊp t− s¶n gãp phÇn x¸c lËp v÷ng ch¾c ®Þa vÞ l·nh ®¹o

cña giai cÊp v« s¶n vμ chÝnh §¶ng cña nã ®èi víi çch m¹ng ViÖt Nam. Nã

còng gióp cho nhiÒu chiÕn sÜ yªu n−íc chuyÓn sang lËp tr−êng cña giai cÊp

v« s¶n kh¾c phôc nh÷ng biÓu hiÖn cña t− t−ëng t¶ khuynh, hÑp hßi, biÖt

ph¸i...

T− t−ëng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vμ ®−êng lèi cña §¶ng ®· nhanh

chãng th©m nhËp vμo quÇn chóng nh©n d©n, biÕn thμnh søc m¹nh to lín

®−a ®Õn nh÷ng th¾ng lîi vÜ ®¹i.

VIÖN NGHI£N Cøu CHñ NGhÜa M¸C - lªNIN Vμ T¦ T−ëNG Hå CHÝ MiNH

GöI TæNG TH¦ Ký QUèC TÕ N¤NG D¢N 1)

Qu¶ng Ch©u, ngμy 12-11-1924

Göi ®ång chÝ §«mban, Tæng th− ký Quèc tÕ N«ng d©n1,

§ång chÝ th©n mÕn,

ChuyÕn ®i cña t«i tõ M¸txc¬va ®−îc quyÕt ®Þnh h¬i ®ét ngét, vμ t«i kh«ng thÓ b¸o tr−íc cho ®ång chÝ ®iÒu ®ã. T«i xin ®ång chÝ thø lçi vμ chuyÓn sù t¹ lçi cña t«i ®Õn çc ®ång chÝ chóng ta ë Héi ®ång.

ë ®©y, chóng ta cã mét phong trμo n«ng d©n rÊt ®¸ng chó ý: d−íi sù b¶o trî cña Quèc d©n ®¶ng vμ d−íi sù l·nh ®¹o cña nh÷ng ng−êi céng s¶n, nh÷ng n«ng d©n nghÌo ®· tù tæ chøc l¹i. VÒ phÝa çc ®Þa chñ, hä còng cã tæ chøc nh−ng tÊt nhiªn víi mét môc ®Ých kh¸c. §ã lμ mét c¬ héi tuyÖt diÖu cho sù tuyªn truyÒn cña chóng ta. VËy t«i ®Ò nghÞ ®ång chÝ vui lßng göi cho t«i tÊt c¶ mäi tμi liÖu mμ ®ång chÝ cã thÓ cã nh− çc b¸o, çc tuyªn ng«n, v.v.. T«i sÏ ®¶m nhiÖm thu xÕp víi çc ®ång chÝ chóng ta ë ®©y ®Ó phæ biÕn chóng.

VÒ viÖc liªn quan tíi vÞ trÝ cña t«i lμ uû viªn §oμn Chñ tÞch Quèc tÕ N«ng d©n th× ®ång chÝ cø lμm nÕu nh− ®ång chÝ xÐt lμ tèt hoÆc lμ ®Ò nghÞ thay thÕ t«i, ë tr−êng hîp nμy ®ång chÝ nãi lμ t«i èm, chø ®õng nãi lμ t«i v¾ng mÆt, bëi v× t«i sèng bÊt hîp ph¸p ë ®©y. HoÆc lμ nÕu ®ång chÝ thÊy cã Ých th× cø gi÷ l¹i çi danh nghÜa d©n thuéc ®Þa NguyÔn ¸i Quèc ®Ó trang trÝ cho nh÷ng tuyªn ng«n vμ nh÷ng lêi kªu gäi cña Héi ®ång.

___________ 1) §Çu ®Ò do BBT ®Æt.

XII


Xin göi ®ång chÝ vμ tÊt c¶ çc ®ång chÝ cña chóng ta lêi chμo céng s¶n.

§Þa chØ ®Ó göi tμi liÖu:

¤.Lu, H·ng th«ng tÊn R«xta, Qu¶ng Ch©u, Trung Quèc.

NGUYÔN ¸I QUèC

Th− ®¸nh m¸y b»ng tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

GöI BAN BI£N TËP T¹P CHÝ RABOTNHITXA


Çc n÷ ®ång chÝ th©n mÕn,

Khi t«i cßn ë Quèc tÕ Céng s¶n2 , t«i phÊn khëi ®−îc ®«i lÇn céng t¸c víi tê b¸o cña çc ®ång chÝ. Nay t«i muèn tiÕp tôc sù céng t¸c Êy. Nh−ng v× ë ®©y t«i ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p, cho nªn t«i göi bμi cho çc ®ång chÝ d−íi h×nh thøc "Nh÷ng bøc th− tõ Trung Quèc" vμ ký tªn mét phô n÷. T«i nghÜ r»ng lμm nh− vËy nh÷ng bμi viÕt cã tÝnh chÊt ®éc ®¸o h¬n vμ phong phó h¬n ®èi víi ®éc gi¶, ®ång thêi còng b¶o ®¶m giÊu ®−îc tªn thËt cña t«i.

Xin çc ®ång chÝ göi ®Òu ®Æn cho t«i kh«ng chØ riªng b¸o cña çc ®ång chÝ, mμ c¶ nh÷ng s¸ch b¸o Nga mμ phô n÷ vμ thiÕu nhi cã thÓ −a thÝch, bëi v× ë ®©y cßn ph¶i lμm nhiÒu viÖc vËn ®éng phô n÷ vμ thiÕu nhi, nh−ng çc ®ång chÝ cña chóng ta ë ®©y l¹i ch−a cã ®ñ tμi liÖu huÊn luyÖn vμ tuyªn truyÒn. VÒ phÇn t«i, t«i høa sÏ cung cÊp cho çc ®ång chÝ tin tøc vÒ phong trμo phô n÷ ë ph−¬ng §«ng nãi chung vμ ë Trung Quèc nãi riªng.

NÕu ph¶i tr¶ tiÒn ®Æt mua çc thø b¸o mμ çc ®ång chÝ sÏ göi cho t«i, xin çc ®ång chÝ cø gi÷ l¹i tiÒn thï lao çc bμi b¸o t«i viÕt ®Ó tr¶.

Xin çc ®ång chÝ nhËn lêi chμo céng s¶n cña t«i.

§Þa chØ nhËn b¸o: ¤.Lu, H·ng th«ng tÊn R«xta, Qu¶ng Ch©u, Trung Quèc.


nguyÔn ¸i quèc


Göi mét ®ång chÝ trong quèc tÕ céng s¶ 1F1)



ChØ cã mét dßng ch÷ ®Ó b¸o cho ®ång chÝ biÕt r»ng t«i ®· ®Õn ®©y h«m qua, vμ ®ang ë nhμ ®ång chÝ B«r«®in víi 2 hoÆc 3 ®ång chÝ Trung Quèc. T«i ch−a gÆp ai c¶.

Mäi ng−êi ë ®©y ®Òu bËn vÒ viÖc B¸c sÜ T«n lªn ph−¬ng B¾c.

T«i sÏ viÕt th− cho ®ång chÝ sím.

Xin göi lêi chμo anh em cña t«i ®Õn ®ång chÝ vμ tÊt c¶ çc ®ång chÝ chóng ta ë Quèc tÕ Céng s¶n.

NguyÔn ¸i quèc

§Þa chØ:

¤.Lu, H·ng th«ng tÊn R«xta, Qu¶ng Ch©u, Trung Quèc.

Vui lßng chuyÓn gióp bøc th− sau ®©y tíi V¨n phßng §¶ng Ph¸p.


___________ 1) Th− kh«ng ®Ò tªn ng−êi nhËn. Cã thÓ lμ göi ®Õn mét ®ång chÝ trong

Ban ph−¬ng §«ng cña Quèc tÕ Céng s¶n.

TH¦ Tõ TRUNG QUèC, Sè 1

Çc n÷ ®ång chÝ th©n mÕn,

Çc ®ång chÝ biÕt r»ng n−íc t«i, Trung Quèc, bÞ k×m kÑp tμn nhÉn trong mét çi k×m mμ nh÷ng ®Õ quèc n−íc ngoμi lμ mét gäng vμ nh÷ng tay sai trung thμnh cña chóng - nh÷ng bän qu©n phiÖt Trung Quèc - lμ gäng kh¸c. Bän chóng gióp nhau ®Ó bãc lét chóng t«i. Mçi khi chóng thÊy phong trμo gi¶i phãng n¶y sinh - dï cña ®μn «ng hay ®μn bμ - chóng kh«ng tõ viÖc g× ®Ó bãp chÕt nã. Sù ¸p bøc ®Ì nÆng lªn chóng t«i, nh−ng chóng t«i bÞ ¸p bøc nÆng nÒ h¬n gÊp ngh×n lÇn ®μn «ng ... Kh«ng cã chót quyÒn tù do chÝnh trÞ, kinh tÕ vμ x· héi, chóng t«i bÞ bãc lét gÊp ®«i bëi v× lμ lao ®éng vμ v× lμ ®μn bμ. ViÖc kh«ng cã häc vÊn, tÝnh thô ®éng, tËp tôc cßn lμm cho nh÷ng nçi khæ cùc cña chóng t«i cμng nÆng nÒ thªm.

TiÕng vang cña çch m¹ng Nga3 lμm cho chóng t«i d−êng nh− tho¸t khái c¬n ¸c méng ®au ®ín. DÇn dÇn chóng t«i b¾t ®Çu nghe, nh×n, suy nghÜ vμ trë nªn ý thøc ®−îc r»ng chóng t«i còng vËy, chóng t«i lμ nh÷ng con ng−êi nh− nh÷ng ®μn «ng, r»ng chóng t«i còng vËy, chóng t«i ph¶i cã quyÒn sèng vμ lμm viÖc, vμ sau hÕt r»ng ®Ó giμnh ®−îc quyÒn ®ã, chóng t«i còng ph¶i ®Êu tranh nh− nh÷ng ®μn «ng vμ cïng víi ®μn «ng chèng l¹i nh÷ng kÎ bãc lét chóng t«i. Tõ ®ã, nh÷ng ng−êi tiÕn bé nhÊt trong chóng t«i vμo §¶ng céng s¶n, vμo Thanh niªn céng s¶n; nh÷ng ng−êi kh¸c gia nhËp ®¶ng çch m¹ng lμ Quèc d©n ®¶ng. §¶ng nμy cã c¶m t×nh thμnh thËt víi n−íc Céng hoμ X«viÕt.


N−íc Nga çch m¹ng kh«ng chØ nªu mét tÊm g−¬ng mμ cßn cho chóng t«i ng−êi h−íng dÉn n÷a. Chóng t«i ®−îc may m¾n lμ ë ®©y cã n÷ ®ång chÝ, ®ång chÝ B«r«®in. §ång chÝ nμy nç lùc lμm cho chóng t«i hiÓu vμ lμm viÖc trªn con ®−êng gi¶i phãng. §ång chÝ tæ chøc, gi¸o dôc, khuyÕn khÝch, lμm thøc tØnh t¹i mäi n¬i mμ ®ång chÝ ®Õn. Khi lμm cho chóng t«i c¶m phôc Çch m¹ng Nga, ®ång thêi, ®ång chÝ còng lμm cho chóng t«i c¶m thÊy sù tÊt yÕu cña çch m¹ng Trung Quèc. §ång chÝ cã çch ®Æc biÖt ®Ó nãi chuyÖn víi chóng t«i. Nh÷ng lêi râ rμng, ®¬n gi¶n vμ thμnh thùc cña ®ång chÝ khiÕn chóng t«i hiÓu ®−îc vμ suy nghÜ. §ång chÝ biÕt khuyÕn khÝch nh÷ng chÞ ®· hiÓu chót Ýt vμ lμm cho nh÷ng chÞ kh¸c cßn ch−a hiÓu th× hiÓu. Çc ®ång chÝ biÕt r»ng chóng t«i, phô n÷ Trung Quèc, cßn rÊt l¹c hËu, nhót nh¸t vμ h÷ng hê. §ã lμ mét nhiÖm vô kh¸ khã kh¨n ®Ó lμm cho chóng t«i ®ét nhiªn tho¸t khái tËp qu¸n hμng ngh×n n¨m ®ã, vËy mμ ®ång chÝ th©n mÕn cña chóng t«i ®· lμm çi ®ã khÐo lÐo ®Õn thÕ vμ ©n cÇn niÒm në ®Õn thÕ, nÕu nh− t«i cã thÓ bμy tá nh− vËy. Çc ®ång chÝ h·y ghi nhËn ®©y lμ mét vÝ dô: Th¸ng tr−íc, t¹i buæi lÔ kû niÖm Çch m¹ng Nga, do lêi kªu gäi cña n÷ ®ång chÝ B«r«®in, h¬n 3.000 n÷ c«ng nh©n vμ n÷ sinh viªn Qu¶ng Ch©u ®· ®i biÓu t×nh víi nam giíi vμ ®· dù mÝt tinh. Sau khi nghe ng−êi ®ång chÝ chóng ta nãi trong mét giê mμ bμi diÔn v¨n bÞ ng¾t qu·ng bëi nh÷ng trμng vç tay kÐo dμi, mét chÞ cña chóng t«i ®· ®äc nghÞ quyÕt sau ®©y:

H«m nay, chóng t«i ë ®©y ®Ó lμm lÔ kû niÖm cuéc Çch m¹ng vÜ ®¹i nhÊt mμ lÞch sö ®· chøng kiÕn: Cuéc Çch m¹ng Nga. ChÝnh nhê cuéc çch m¹ng nμy mμ c¬ së cña quyÒn tù do ch©n chÝnh vμ quyÒn b×nh ®¼ng thùc sù ®· ®−îc ®Æt ra cho loμi ng−êi. ChÝnh nhê cuéc çch m¹ng nμy mμ sù gi¶i phãng phô n÷ sÏ cã gi¸ trÞ vμ cã nh÷ng ý nghÜa ®Çy ®ñ, trän vÑn.

Thay mÆt cho tÊt c¶ çc chÞ em, c¶m ¬n n÷ ®ång chÝ vμ cam kÕt lμm viÖc hÕt søc m×nh ®Ó hîp søc vμo sù chiÕn th¾ng

cuèi cïng cña çch m¹ng thÕ giíi, më ®Çu mét çch th¾ng lîi bëi giai cÊp v« s¶n anh hïng n−íc Nga.

NghÞ quyÕt nμy ®· ®−îc biÓu quyÕt nhÊt trÝ víi tiÕng h« to:

Çch m¹ng Nga mu«n n¨m!

Çch m¹ng Trung Quèc mu«n n¨m!

§¶ ®¶o chñ nghÜa ®Õ quèc!

Ng−êi ta ch−a bao giê thÊy phÊn khëi nhiÒu nh− thÕ trong phô n÷ chóng t«i! §ã thËt sù ®· lμ cuéc çch m¹ng nhá!

Trong th− sau, t«i sÏ cho çc ®ång chÝ biÕt chóng t«i ho¹t ®éng ë ®©y nh− thÕ nμo. Trong khi chê ®îi niÒm vui ®−îc ®äc th− çc ®ång chÝ, thay mÆt çc ®ång chÝ cña t«i, xin göi ®Õn çc ®ång chÝ lêi chμo ch©n thμnh nhÊt.

Qu¶ng Ch©u, 12-11-1924. LOO SHING YAN2F1)

n÷ ®¶ng viªn Quèc d©n ®¶ng


___________ 1) Trong th− göi t¹p chÝ Rabotnhitxa ngμy 12-11-1924, NguyÔn ¸i

Quèc th«ng b¸o: çc bμi b¸o göi t¹p chÝ lÊy tªn "Th− tõ Trung Quèc" vμ ký tªn mét phô n÷.


GöI CHñ TÞCH §OμN QUèC TÕ CéNG S¶N

T«i ®Õn Qu¶ng Ch©u4 vμo gi÷a th¸ng 12. T«i ®· gÆp t¹i ®©y vμi ba nhμ çch m¹ng quèc gia An Nam, trong sè nμy cã mét ng−êi ®· xa rêi xø së tõ ba m−¬i n¨m ��3F1). Trong thêi gian ®ã «ng ta ®· tæ chøc nhiÒu cuéc næi dËy chèng Ph¸p. TÊt c¶ nh÷ng cuéc næi dËy Êy ®Òu ®· ®−a tíi çi chÕt cña mÊy tªn sÜ quan vμ binh lÝnh Ph¸p, sù chiÕm ®o¹t mÊy khÈu sóng vμ... lμ viÖc ng−êi cña chóng ta ch¹y tho¸t, do kh«ng ®−îc gióp ®ì vμ viÖn trî.

Môc ®Ých duy nhÊt cña «ng nμy lμ tr¶ thï cho n−íc, cho nhμ ®· bÞ bän Ph¸p tμn s¸t. ¤ng kh«ng hiÓu chÝnh trÞ, vμ l¹i cμng kh«ng hiÓu viÖc tæ chøc quÇn chóng. Trong çc cuéc th¶o luËn, t«i ®· gi¶i thÝch cho «ng hiÓu sù cÇn thiÕt cña tæ chøc vμ sù v« Ých cña nh÷ng hμnh ®éng kh«ng c¬ së. ¤ng ®· ®ång ý. Vμ ®©y lμ nh÷ng viÖc mμ chóng t«i b¾t ®Çu cïng nhau tiÕn hμnh:

a) T«i ®· v¹ch mét kÕ ho¹ch tæ chøc vμ xin göi kÌm b¶n sao theo ®©y.

b) Sau khi ®· t¸n thμnh kÕ ho¹ch nμy, «ng ®· ®−a cho t«i mét b¶n danh s¸ch 10 ng−êi An Nam ®· cïng «ng ho¹t ®éng bÊy l©u.

c) T«i ®· chän 5 ng−êi quª ë 5 tØnh kh¸c nhau. Chóng t«i sÏ cö mét ng−êi An Nam ®−a hä tíi Qu¶ng Ch©u. T«i sÏ huÊn luyÖn cho hä vÒ ph−¬ng ph¸p tæ chøc. Chóng t«i sÏ göi hä trë

___________ 1) Nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p viÕt lμ: "ba m−¬i n¨m nay". Cã lÏ "hai m−¬i

n¨m nay" ®óng h¬n.

vÒ §«ng D−¬ng ho¹t ®éng sau 3 th¸ng häc tËp; vμ chóng t«i sÏ lÊy ra mét ®oμn kh¸c. Trong lóc nμy, ®©y lμ biÖn ph¸p duy nhÊt.

§Ó chi vμo çc phÝ tæn, t«i ®· lÊy sè cßn l¹i trong mãn tiÒn ®i ®−êng cña çc ®ång chÝ ®· cho t«i (150 ®ång) vμ vÒ sau th× sao ?

T«i lμm viÖc mçi ngμy vμi giê cho h·ng R«xta; nh−ng tiÒn l−¬ng cña t«i kh«ng cho phÐp t«i cã thÓ mét m×nh bao cho "çc häc viªn" cña t«i. Vμ khi çc häc viªn ®Õn Qu¶ng Ch©u, rÊt cã thÓ råi sÏ ph¶i ®em tÊt c¶ hoÆc gÇn tÊt c¶ th× giê cña t«i vμo viÖc huÊn luyÖn hä, lóc ®ã t×nh h×nh tμi chÝnh cña t«i sÏ kh«ng cã lèi tho¸t. Bëi vËy, t«i ®Ò nghÞ ®ång chÝ chØ thÞ cho çc ®¹i diÖn cña ®ång chÝ ë Qu¶ng Ch©u còng ph¶i ch¨m lo ®Õn §«ng D−¬ng.

T«i thiÕt t−ëng ch−a cÇn ph¶i th¶o mét b¶n b¸o ço vÒ t×nh h×nh Trung Quèc bëi v× çc ®ång chÝ Trung Quèc vμ Nga ®· lμm viÖc ®ã; tuy nhiªn, b©y giê t«i l−u ý ®ång chÝ vÊn ®Ò tuyªn truyÒn trong phô n÷ vμ thiÕu nhi. N÷ ®ång chÝ B«r«®in ®· phμn nμn lμ kh«ng nhËn ®−îc tμi liÖu (b¸o chÝ, ch−¬ng tr×nh, v.v.) mμ n÷ ®ång chÝ ®· xin M¸txc¬va. §iÒu ®ã ®· ng¨n c¶n kh«ng cho c«ng t¸c cña n÷ ®ång chÝ Êy tiÕn triÓn vμ còng cã lóc ®· c¶n trë hoμn toμn c«ng t¸c cña n÷ ®ång chÝ Êy. N÷ ®ång chÝ Êy ®· viÕt th− nhiÒu lÇn cho Quèc tÕ Phô n÷, nh−ng çc bøc th− ®Òu kh«ng cã håi ®¸p vμ kh«ng mang l¹i kÕt qu¶.

Mong çc ®ång chÝ nhËn cho lêi chμo céng s¶n.

Qu¶ng Ch©u, ngμy 18 th¸ng 12 n¨m 1924.

(Trong lóc nμy t«i lμ mét ng−êi Trung Quèc chø kh«ng ph¶i lμ mét ng−êi An Nam, vμ tªn t«i lμ Lý Thuþ chø kh«ng ph¶i lμ NguyÔn ¸i Quèc).

Tμi liÖu tiÕng Ph¸p, l−u t¹i Côc l−u tr÷ V¨n phßng Trung −¬ng §¶ng.


T×NH H×NH §¤NG D¦¥NG

Th¸ng 11 vμ 12-1924

T×nh h×nh kinh tÕ:

1. Mét tæng ng©n s¸ch 76.743.000 ®ång §«ng D−¬ng ®· ®−îc biÓu quyÕt. 1/5 sè tiÒn ®ã lμ tiÒn l·i trong viÖc b¸n thuèc phiÖn (14.900.000 ®ång §«ng D−¬ng).

2. Vμo th¸ng 10, nhiÒu tØnh ®· bÞ lôt vμ b·o tμn ph¸. Nh÷ng sù thiÖt h¹i kh«ng ®−îc râ; ChÝnh phñ kh«ng muèn cho biÕt ®iÒu nμy. Theo nh÷ng th«ng tin ç nh©n th× cã nh÷ng n¬i cã tíi nöa sè d©n bÞ chÕt ®uèi hay chÕt ®ãi. Trõ Nam Kú, sù khèn cïng ngù trÞ ë kh¾p n¬i.

3. Ng©n hμng c«ng nghiÖp Trung Quèc - mμ sù ph¸ s¶n vμ sù cøu trî ®· g©y nªn nhiÒu tin ®ån trong b¸o chÝ Ph¸p - ®· hoμn l¹i tiÒn cho kh¸ch hμng ng−êi n−íc ngoμi cña nã, nh−ng kh«ng tr¶ cho §«ng D−¬ng chót nμo tiÒn gãp 30 triÖu phr¨ng. Vμo nh÷ng ngμy chãt nμy, nh÷ng chñ nî ng−êi Ph¸p vμ ng−êi An Nam ®· lËp thμnh mét mÆt trËn thèng nhÊt ®Ó ®ßi nî cña hä.

4. H×nh nh− ChÝnh phñ thuéc ®Þa s¾p ®ång ý cho th−¬ng nghiÖp NhËt B¶n biÓu gi¸ thÊp nhÊt. Nh÷ng ng−êi An Nam lo sî, cßn nh÷ng nhμ bu«n Ph¸p chèng l¹i sù ®ång ý nμy.

T×nh h×nh chÝnh trÞ:

1. ChÝnh phñ cè søc ng¨n c¶n thanh niªn An Nam ®i häc ë Ph¸p. §iÒu ®ã ch¾c ch¾n v× lo sî tuyªn truyÒn céng s¶n.

2. Nh÷ng tê b¸o An Nam ®· nãi ®Õn mét Uû ban ®−îc lËp nªn ë Pari, gåm 10 nhμ chÝnh trÞ, nhμ b¸o vμ nhμ tμi chÝnh ng−êi Ph¸p. Uû ban nμy cã môc ®Ých nghiªn cøu kh¶ n¨ng b¸n §«ng D−¬ng cho mét n−íc kh¸c. §ã lμ vÊn ®Ò ®· nªu ra tõ trong chiÕn tranh.

C¨n cø h¶i qu©n cña Anh ë Xanhgapo, nh÷ng cuéc diÔn tËp cña h¶i qu©n Mü ë Th¸i B×nh D−¬ng vμ sù x©m nhËp khÐo lÐo cña NhËt B¶n h×nh nh− lμm cho thùc d©n Ph¸p thËt sù lo l¾ng. ë ®©y, viÖc lo sî chñ nghÜa b«nsªvÝch còng ®¸ng kÓ.

B»ng nhiÒu bμi diÔn v¨n vμ qu¶ng ço, ChÝnh phñ th«ng b¸o mét cuéc c¶i çch lín: ChÝnh phñ s¾p tæ chøc "§¹i héi §«ng D−¬ng" th−êng trùc. §¹i héi sÏ gåm cã 27 ng−êi Ph¸p - phÇn lín lμ viªn chøc - ®−îc bÇu 4 n¨m mét lÇn; vμ 17 ng−êi An Nam - tÊt nhiªn lμ ®−îc chän trong sè nh÷ng ng−êi trung thμnh nhÊt víi chñ - ®−îc bÇu mét n¨m mét lÇn. §¹i héi cã tiÕng nãi tham kh¶o cho c«ng viÖc cña ChÝnh phñ, ®iÒu ®ã nghÜa lμ ®¹i héi nμy sÏ rÊt v« tÝch sù.

3. ChÝnh trÞ b¶n xø:

Cã mét ®¶ng gäi tªn lμ "§¶ng lËp hiÕn An Nam"5 . §ã kh«ng ph¶i lμ mét ®¶ng cã tæ chøc, mμ ®¬n thuÇn chØ lμ mét vμi nhμ trÝ thøc theo kiÓu Ph¸p ®Æt tªn ®¶ng. Nh÷ng thñ lÜnh cña ®¶ng nμy lμ nh÷ng ng−êi theo quèc tÞch Ph¸p (cã 250 ng−êi Nam Kú).

C−¬ng lÜnh cña hä. Nh÷ng yªu s¸ch cña hä lμ nh− sau:

a) C¶i çch gi¸o dôc (hiÖn nay cã 90% trÎ em An Nam kh«ng cã tr−êng häc).

b) C¶i çch vÒ t− ph¸p: cho nh÷ng ng−êi An Nam tèt nghiÖp vÒ luËt ph¸p ®−îc lμm luËt s− (tíi nay, nh÷ng ng−êi tèt nghiÖp Êy th−êng cã thÓ hμnh nghÒ ë Ph¸p, nh−ng kh«ng bao giê ë chÝnh ®Êt n−íc hä, trõ phi hä ®−îc nhËp quèc tÞch Ph¸p).

ChuÈn y cho nh÷ng ng−êi An Nam quyÒn cã Ban héi thÈm (hiÖn nay chØ cã Ban héi thÈm Ph¸p, v× thÕ, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi Ph¸p ®· giÕt h¹i ng−êi An Nam hay ph¹m nh÷ng téi ¸c kh¸c ®èi víi ng−êi b¶n xø lu«n lu«n ®−îc miÔn nghÞ).

c) Giíi thiÖu ng−êi An Nam vμo Quèc héi Ph¸p.

d) Më réng viÖc nhËp quèc tÞch Ph¸p.


§Ó tr×nh bμy nh÷ng yªu s¸ch cña hä víi Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa, hä ®· ph¸i mét ng−êi nguyªn lμ tªn v« chÝnh phñ ng−êi Ph¸p: Gioãcgi¬ Gr¨nggi¨ng.

B¸o chÝ cña hä.

a. Do cã quyÒn tù do b¸o chÝ nh− nh÷ng c«ng d©n Ph¸p, hä lîi dông ®iÒu ®ã ®Ó xuÊt b¶n 2 hoÆc 4 tê b¸o mμ 2 tê lín nhÊt cã sè l−îng ph¸t hμnh mçi ngμy 2000 b¶n.

b. Hä bao giê còng nóp sau çi méc "lßng trung thμnh" khi phª b×nh c«ng khai nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña ChÝnh phñ thuéc ®Þa. Trong tÊt c¶ çc bμi b¸o, hä tuyªn bè "vÜnh viÔn g¾n bã víi mÉu quèc". Hä theo khuynh h−íng cña §¶ng X· héi cÊp tiÕn Ph¸p6 (®¶ng cña Eri«), Ýt nhÊt trong lóc nμy lμ thÇn t−îng lín cña hä.

c. Hä vèn rÊt kÝnh träng TriÒu ®×nh n−íc Nam. §ét nhiªn, hä ®æi giäng vμ b¾t ®Çu c«ng kÝch nã kh¸ thËm tÖ. ThËm chÝ hä cßn viÕt: "T− t−ëng céng hoμ ®· th¾ng trªn thÕ giíi, vμ nh÷ng ng−êi An Nam ®· d©n chñ vÒ c¨n b¶n, ®· ®−îc chuÈn bÞ kü ®Ó hiÓu çi ®Ñp cña nã. Mét v−¬ng quyÒn ®Ó ph« tr−¬ng chØ cã thÓ lμm mê ý nghÜa cña nã tr−íc quÇn chóng".

§iÒu ®ã ë An Nam ®¸ng khÐp téi khi qu©n. Gi¶ dô r»ng nh÷ng ng−êi ë §¶ng lËp hiÕn cña chóng ta, ®· c¶m thÊy çi g× ®ã tõ Pari déi vÒ: §Êng uy nghiªm Khê kh¹o ngåi trªn ng«i vua n−íc An Nam lμ ng−êi ®−îc che chë bëi Anbe Xar«, cùu Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa, bÞ khai trõ khái ®¶ng cña Eri«, bÞ khai trõ v× ®· bÇu cho Po¨ngcarª. Khi bá ®¶ng, Xar« ®· c«ng bè mét bøc th− ngá rÊt v« lÔ göi Eri«, Chñ tÞch ®¶ng nμy. Eri« s¾p th¶i vua An Nam ®Ó tr¶ thï Xar« ch¨ng? RÊt cã thÓ.

Nh÷ng ®¶ng viªn §¶ng lËp hiÕn An Nam vμ chñ nghÜa céng s¶n.

Hä lμ nh÷ng ng−êi cã thiÖn c¶m víi chñ nghÜa céng s¶n − ? Kh«ng h¬n g× nh÷ng ng−êi d©n chñ x· héi cña nh÷ng n−íc kh¸c. Tuy nhiªn hä kh¸ kh«n khÐo chiÕm lÊy mäi c¬ héi ®Ó lμm ChÝnh phñ thuéc ®Þa sî h·i bãng ma b«nsªvÝch. VÒ viÖc Ph¸p c«ng nhËn Liªn X«, hä viÕt:

"Mét sè kÎ thùc d©n ®· dù ®o¸n mét t−¬ng lai ®en tèi cho §«ng D−¬ng, tiÕp sau viÖc ChÝnh phñ Ph¸p c«ng nhËn Liªn X«; trªn thùc

tÕ, ng−êi Nga dù ®Þnh n©ng ®ì nh÷ng ng−êi b¶n xø ë çc thuéc ®Þa cña ch©u ¢u chèng l¹i sù thèng trÞ cña n−íc ngoμi t¹i ch©u ¸. T×nh h×nh sôc s«i cña çc sinh linh trong n−íc chóng t«i do nh÷ng sai lÇm cña ¸ch cai trÞ thùc d©n thiÓn cËn g©y ra th× çi g× còng cã thÓ x¶y ra ë ®Êt n−íc nμy (t«i g¹ch d−íi) chØ cÇn nh÷ng ph−¬ng ph¸p khai ho¸ Êy tiÕp tôc ®−îc ¸p dông ®èi víi çc d©n téc bÞ lÖ thuéc vμ ®−îc b¶o hé". §e däa nh− thÕ råi, hä tiÕp tôc cho tíi cuèi bμi b¸o, kªu nμi sù hîp t¸c Ph¸p- An Nam. Nh−ng cßn mét vÝ dô kh¸c n÷a. Hä ®· in l¹i mét bμi cña b¸o Les Continents xuÊt b¶n ë Pari cña R¬nª Mar¨ng. §©y lμ bμi b¸o ®ã:

"Sù tuyªn truyÒn céng s¶n ë nh÷ng thuéc ®Þa Ph¸p.

Chóng t«i míi b¸o tin r»ng nh÷ng ng−êi Liªn X« chuÈn bÞ mét chiÕn dÞch tuyªn truyÒn réng r·i ë nh÷ng thuéc ®Þa cña chóng ta. §¹i héi lÇn thø V cña Quèc tÕ Céng s¶n cña M¸txc¬va7 võa cho thÊy chóng ta cã lý. ThËt vËy, viÖc thiÕt lËp mét Ban thuéc ®Þa gåm cã nh÷ng ng−êi Anh, ng−êi BØ, ng−êi Hμ Lan vμ ng−êi T©y Ban Nha ®· ®−îc quyÕt ®Þnh.

Trô së cña Ban nμy ®Æt ë Gi¬nev¬. NhiÖm vô cña nã lμ dÊy lªn nh÷ng sù næi dËy vμ khëi nghÜa trong nh÷ng thuéc ®Þa.

Thuéc ®Þa chÝnh ®−îc nh»m tíi lμ Ma®ag¸txca råi §ah«m©y. Ng−êi ta còng ph¶i ho¹t ®éng ë Tuynidi, ë Marèc, ë Goa®¬lóp, ë ¡ngti¬ vμ ë B¾c Kú.

ChÝnh phñ X«viÕt ®· ®Ó 10 triÖu phr¨ng vμng cho Ban sö dông nh−ng nh÷ng ®¶ng céng s¶n Ph¸p, Anh, BØ ph¶i ®ãng gãp nhiÒu, v× nh÷ng chi phÝ dù tÝnh lμ to lín.

Nh÷ng uû viªn ng−êi Ph¸p cña Ban lμ çc «ng Casanh, T¬ranh, Xeliª, Ghinb« vμ C«xta.

§øng tr−íc nguy c¬ nμy, nh÷ng sù tÕ nhÞ qu¸ ®¸ng, khóm nóm cña «ng §enphètx¬ kh«ng thÓ lμm g× h¬n. VÊn ®Ò kh«ng cßn lμ t×m ra bμn tay cña M¸txc¬va ë kh¾p mäi n¬i n÷a. Ph¶i tè ço n¬i nã Èn nÊp. Kh«ng ph¶i b»ng cÆp m¾t bÞ b−ng bÝt bëi ãc bÌ ph¸i thuéc ®Þa mμ chóng ta sÏ t×m ®−îc bμn tay Êy. Sau ®ã, nhÊt lμ NghÞ viÖn hiÖn nay vμ ChÝnh phñ ph¶i ngay lËp tøc cho ng−êi b¶n xø cña çc thuéc ®Þa nh÷ng quyÒn s¬ ®¼ng mμ hä ®ßi (t«i g¹ch d−íi). Nh÷ng cùu


chiÕn binh, nh÷ng gi¸o viªn vμ nh÷ng viªn chøc ng−êi b¶n xø sÏ lμ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn bÞ xóc ®éng bëi sù tuyªn truyÒn nμy... ChÝnh nhê ®Êu tranh chèng l¹i çc nhμ cai trÞ vông vÒ vμ chèng l¹i nh÷ng thèng ®èc chuyªn chÕ qu¸ ®¸ng mμ chóng ta sÏ lμm yªn ®−îc sù bÊt b×nh chÝnh ®¸ng cña ng−êi b¶n xø.

NÕu kh«ng th× nh÷ng n÷ thÇn Xiren sÏ cã dÞp tèt ®Ó ca tông sù næi lo¹n".

NguyÖn väng cña nh÷ng ®¶ng viªn lËp hiÕn An Nam.

G.Gr¨nggi¨ng, ®¹i biÓu cña hä ë Ph¸p ®· tãm t¾t ®óng nh÷ng nguyÖn väng Êy: "Hä chØ muèn ®¬n gi¶n lμ chÝnh s¸ch hîp t¸c (Ph¸p- An Nam) ®−îc thùc hμnh ... Hä muèn ®−îc dÇn dÇn tham gia vμo nh÷ng c«ng viÖc cña ®Êt n−íc hä ... Kh«ng muèn g× h¬n".

V¶ l¹i, tÊt c¶ nh÷ng g× hä ®ßi lμ quyÒn nhËp quèc tÞch Ph¸p, miÔn trõ qu©n dÞch (4 n¨m ®èi víi ng−êi An Nam), bÇu cö, v.v.. Hä chØ ®ßi cho "líp th−îng l−u ®· ®−îc gi¸o dôc th«i". Cßn quÇn chóng th× ch¼ng ®−îc g×.

Chóng ta cã thÓ dïng hä kh«ng? §iÒu ®ã tuú thuéc hai ®iÒu: th¸i ®é cña ChÝnh phñ Ph¸p vμ sù kh«n khÐo cña chóng ta.

Linh tinh -

Mét lÝnh Ph¸p ®· giÕt mét ng−êi An Nam; h¾n ®· bÞ kÕt ¸n mét th¸ng tï ¸n treo.

200 häc sinh trÎ tuæi cña mét tØnh ë Nam Kú ®· biÓu t×nh tr−íc ®ån c¶nh s¸t ®ßi th¶ hai ng−êi b¹n cña hä bÞ b¾t gi÷. §ång thêi, hä do¹ b·i kho¸ nÕu çc b¹n cña hä kh«ng ®−îc th¶ ngay. Hä ®· th¾ng lîi. §©y lμ lÇn ®Çu tiªn, ë §«ng D−¬ng x¶y ra mét viÖc nh− vËy. §ã lμ mét dÊu hiÖu cña thêi ®¹i.

19-12- 19244F1)

Tμi liÖu tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

___________ 1) B¸o ço cña NguyÔn ¸i Quèc göi Ban ChÊp hμnh Quèc tÕ Céng s¶n.

TH¦ GöI MéT §åNG CHÝ TRONG QUèC TÕ CéNG S¶N5F1)


T«i göi ®Õn ®ång chÝ mét b¸o ço vÒ t×nh h×nh §«ng D−¬ng. T«i ®· t×m thÊy ë ®©y vμi ng−êi §«ng D−¬ng mμ víi hä, t«i hy väng lμm ®−îc viÖc g× ®ã. Xin ®ång chÝ chØ thÞ cho nh÷ng ®ång chÝ ng−êi Nga ë ®©y còng nhËn tr¸ch nhiÖm vÒ çc c«ng viÖc cña §«ng D−¬ng, bëi v× mét m×nh t«i kh«ng thÓ lμm nhiÒu ®−îc. T«i ®ang c«ng t¸c ë h·ng R«xta. T«i chØ gÆp ®ång chÝ Malaca mét lÇn; ®ång chÝ Êy èm vμ nãi víi t«i r»ng ®ång chÝ cè g¾ng trë vÒ n−íc. T«i nghÜ r»ng ®ång chÝ Êy ®· vÒ råi, bëi v× ®· rÊt l©u t«i kh«ng gÆp n÷a.

T«i sÏ göi ®Õn ®ång chÝ mét b¸o ço vÒ c«ng t¸c chÝnh trÞ cña t«i tiÕp sau. §Þa chØ cña t«i: «ng Lu, H·ng th«ng tÊn R«xta, Qu¶ng Ch©u. NÕu ®ång chÝ viÕt th− vÒ th× nhê ®ång chÝ nh¾n çc ®ång chÝ chóng ta göi nh÷ng th− cña t«i ®Õn ®©y cho t«i. T«i tin r»ng thÕ nμo còng cã mét vμi çi.

Chμo céng s¶n.

Qu¶ng Ch©u, ngμy 22-12-1924. NGUYÔN ¸I QUèC

Th− ®¸nh m¸y b»ng tiÕng Anh, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

___________ 1) Cã thÓ th− nμy göi ®ång chÝ ®¹i diÖn V¨n phßng Ban Ph−¬ng §«ng

cña Quèc tÕ Céng s¶n ë Th−îng H¶i.


VÊN §Ò §¤NG D¦¥NG6F1)

1- NÕu ®ång chÝ ®ång ý cho t«i göi ngay mét hoÆc hai sinh viªn th× ®iÒu ®ã sÏ cho phÐp t«i tuyªn truyÒn tèt, vμ nãi r»ng c¸ch m¹ng Nga ®ang vμ sÏ cã thÓ lμm g× cho d©n chóng thuéc ®Þa. §iÒu ®ã còng sÏ cho phÐp t«i - tõ nay ®Õn th¸ng t¸m - tranh thñ ®−îc nh÷ng phÇn tö tèt cña Quèc d©n ®¶ng §«ng D−¬ng. H¬n n÷a, ®iÒu ®ã cho phÐp t«i chän ngay ®−îc vμi ng−êi trong sè hä ®Ó ph¸i vÒ n−íc.

2- T«i kh«ng hiÓu râ v× sao ®ång chÝ ngÇn ng¹i cho t«i vay tiÒn. §ã lμ mét viÖc gi÷a ®ång chÝ víi t«i, vμ kh«ng mét ai kh¸c biÕt ®−îc tý nμo vÒ viÖc nμy. TiÒn vay ®ã sÏ cho phÐp t«i:

a/ Cã ®−îc mét c¬ së ë trong n−íc.

b/ Cã ng−êi s½n sμng lμm tuyªn truyÒn viªn.

c/ Thùc hiÖn viÖc tuyªn truyÒn ®Õn n¬i ®Õn chèn vμ,

d/ B¾t ®Çu ngay c«ng t¸c tæ chøc.

Kh«ng cã ng−êi nμo kh¸c cã thÓ gióp t«i trong viÖc nμy, bëi v× t«i lμ mét d©y liªn l¹c gi÷ bÝ mËt kÕ ho¹ch cña chóng ta.

3- Tuyªn truyÒn vμ lμm c«ng t¸c kh¸c, t«i ph¶i:

a/ DÞch tμi liÖu b/ In Ên nã c/ LÊy ng−êi tõ trong n−íc ®Õn Qu¶ng Ch©u

d/ HuÊn luyÖn hä

___________ 1) Th− kh«ng ®Ò ngμy th¸ng vμ tªn ng−êi nhËn. C¨n cø néi dung,

chóng t«i dù ®o¸n th− göi cho mét ®ång chÝ ®¹i diÖn §¶ng Céng s¶n Ph¸p t¹i Quèc tÕ Céng s¶n, kho¶ng ®Çu n¨m 1925.

e/ Ph¸i hä trë vÒ.

Kh«ng cã tiÒn, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu kh«ng thÓ lμm ®−îc. V× thÕ t«i muèn ®Ò nghÞ ®ång chÝ cÊp cho mét quü nμo ®ã.

4- Kh«ng cã sù ®ång ý vμ sù gióp ®ì cña c¸c ®ång chÝ Nga cña chóng ta th× t«i sÏ khã mμ tr¸nh khái sai lÇm. Nh−ng t«i còng kh«ng nhËn ®−îc g× nÕu kh«ng cã chØ thÞ cña ®ång chÝ. Vμ hä cã thÓ kh«ng lμm g× cho t«i khi t«i ®Õn tay kh«ng.

5- NÕu 4 yªu cÇu nμy kh«ng cã kÕt qu¶ th× triÓn väng vÒ sau ®èi víi t«i sÏ lμ nh− sau:

a/ T«i kh«ng cã chøng cø ®Ó chØ ra ®−îc nh÷ng phÇn tö tèt nhÊt ë Quèc d©n ®¶ng §«ng D−¬ng ®Ó nhËn hä ®Õn víi ta.

b/ T«i kh«ng thÓ vÒ n−íc ®−îc.

c/ Do ®ang m¾c nî trªn 350 ®«la cho c«ng t¸c ®Çu tiªn, t«i sÏ ph¶i lμm viÖc Ýt ra lμ 5 th¸ng ®Ó tr¶ nî. ë ®iÒu kiÖn ®ã, t«i sÏ kh«ng cã thêi giê, kh«ng cã tiÒn ®Ó lμm c«ng t¸c kh¸c.

T«i rÊt hy väng ®ång chÝ sÏ ñng hé yªu cÇu cña t«i.



TH¦ GöI MéT §åNG CHÝ ë QUèC TÕ CéNG S¶N


Quèc d©n ®¶ng §«ng D−¬ng võa ®−îc thμnh lËp vμo ngμy 3 th¸ng nμy víi 3 ®¶ng viªn lóc b¾t ®Çu.

Mét ng−êi sÏ ®−îc ph¸i ®i Trung Kú vμ Lμo. Mét ng−êi kh¸c (ch−a ph¶i lμ ®¶ng viªn) sÏ ®−îc ph¸i ®Õn B¾c Kú ®Ó lÊy 5 ng−êi ®i Qu¶ng Ch©u häc çch lμm c«ng t¸c tæ chøc.

T«i nghÜ cã thÓ t×m nam thanh niªn ®Ó göi ®i häc ë Tr−êng ®¹i häc M¸txc¬va8 . Xin ®ång chÝ vui lßng cho biÕt cã thÓ cho t«i göi bao nhiªu sinh viªn.

§ång thêi, t«i xin ®ång chÝ chØ thÞ cho çc ®ång chÝ Nga ë ®©y còng nhËn tr¸ch nhiÖm vÒ çc c«ng viÖc cña §«ng D−¬ng bëi v× cã mét m×nh, t«i kh«ng thÓ lμm qu¸ nhiÒu viÖc ®−îc.

Qu¶ng Ch©u, ngμy 5-1-25.

Chμo céng s¶n

N.A.Q


GöI §OμN CHñ TÞCH QUèC TÕ CéNG S¶N


KÝnh göi §oμn Chñ tÞch Quèc tÕ Céng s¶n,

Çc ®ång chÝ th©n mÕn,

Quèc d©n ®¶ng (Quèc d©n ®¶ng §«ng D−¬ng), chiÒu h«m qua ®· kÕt n¹p ng−êi ®¶ng viªn thø t−.

Mét trong sè nh÷ng ®¶ng viªn ®ã, xÕ tr−a nay, ®· ®i Trung Kú vμ Lμo, víi nhiÖm vô lμ tæ chøc nh÷ng c¬ së ë çc xø ®ã vμ t×m thanh niªn ®Ó ®i häc Tr−êng ®¹i häc céng s¶n chñ nghÜa ë M¸txc¬va.

Çc ®ång chÝ cho t«i biÕt çc ®ång chÝ muèn nhËn bao nhiªu sinh viªn An Nam vμo häc Tr−êng ®¹i häc Êy.

Ngμy 15 s¾p tíi, mét ®¶ng viªn thø hai sÏ ®−îc göi ®Õn B¾c Kú ®Ó lÊy 5 ng−êi B¾c Kú sang häc Tr−êng n«ng d©n ë Qu¶ng Ch©u. Nh÷ng ng−êi nμy sÏ häc çch tæ chøc nh− thÕ nμo.

Ph¶i chi phÝ cho ph¸i viªn thø nhÊt lμ 290 ®«la vμ cho ph¸i viªn thø hai 230 ®«la. Sè tiÒn ®ã lμ do sè tiÒn ®i ®−êng cßn l¹i cña t«i, gép víi sè tiÒn l−¬ng mμ R«xta ®· øng tr−íc cho t«i.

Q.D.§7F1) cã thÓ cã nhiÒu triÓn väng, nh−ng nh÷ng ph−¬ng tiÖn tμi chÝnh cña nã rÊt eo hÑp: Ýt ra lμ tíi lóc nμy, nh÷ng ph−¬ng tiÖn Êy chØ do t«i cung cÊp th«i.

___________ 1) ViÕt t¾t Quèc d©n ®¶ng.


ChuyÕn th− s¾p khëi hμnh råi. T«i xin kÕt thóc b¶n b¸o ço cña t«i. ChuyÕn th− sau, t«i sÏ göi çc ®ång chÝ mét b¶n b¸o ço chi tiÕt h¬n.

Xin göi lêi chμo céng s¶n

NGUYÔN ¸I QUèC

T.B. Yªu cÇu çc ®ång chÝ chØ thÞ cho çc ®¹i diÖn cña çc ®ång chÝ ë Qu¶ng Ch©u còng ph¶i ch¨m lo ®Õn §«ng D−¬ng.

Tμi liÖu tiÕng Ph¸p, l−u t¹i Côc l−u tr÷ V¨n phßng Trung −¬ng §¶ng.

B¶N ¸N CHÕ §é THùC D¢N PH¸P9

ViÕt b»ng tiÕng Ph¸p, xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn t¹i Pari (Ph¸p) n¨m 1925, xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam n¨m 1946.

DÞch theo cuèn s¸ch xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn vμ ®· ®èi chiÕu víi cuèn xuÊt b¶n n¨m 1946 ë ViÖt Nam.

Ký tªn: NGUYÔN ¸I QUèC.


CH¦¥NG I8F1)

THUÕ M¸U

I- CHIÕN TRANH Vμ "NG¦êI B¶N Xø"

Tr−íc n¨m 1914, hä chØ lμ nh÷ng tªn da ®en bÈn thØu, nh÷ng tªn "AnnamÝt" bÈn thØu, giái l¾m th× còng chØ biÕt kÐo xe tay vμ ¨n ®ßn cña çc quan cai trÞ nhμ ta. Êy thÕ mμ cuéc chiÕn tranh vui t−¬i võa bïng næ, th× lËp tøc hä biÕn thμnh nh÷ng ®øa "con yªu", nh÷ng ng−êi "b¹n hiÒn" cña çc quan cai trÞ phô mÉu nh©n hËu, thËm chÝ cña c¶ çc quan toμn quyÒn lín, toμn quyÒn bÐ n÷�9F2). §ïng mét çi, hä (nh÷ng ng−êi b¶n xø) ®−îc phong cho çi danh hiÖu tèi cao lμ "chiÕn sÜ b¶o vÖ c«ng lý vμ tù do". Nh−ng hä ®· ph¶i tr¶ b»ng mét gi¸ kh¸ ®¾t çi vinh dù ®ét ngét Êy, v× ®Ó b¶o vÖ cho çi c«ng lý vμ tù do mμ chÝnh hä kh«ng ®−îc h−ëng mét tÝ nμo, hä ®· ph¶i ®ét ngét xa l×a vî con, rêi bá m¶nh ruéng hoÆc ®μn cõu cña hä, ®Ó v−ît ®¹i d−¬ng, ®i ph¬i th©y trªn çc b·i chiÕn tr−êng ch©u ¢u. Trong lóc v−ît biÓn, nhiÒu ng−êi b¶n xø, sau khi ®−îc mêi chøng kiÕn c¶nh kú diÖu cña trß biÓu diÔn khoa häc vÒ phãng ng− l«i, ®· ®−îc xuèng tËn ®¸y biÓn ®Ó b¶o vÖ tæ quèc cña çc loμi thuû qu¸i. Mét sè kh¸c ®· bá x¸c t¹i nh÷ng miÒn hoang vu th¬ méng vïng Banc¨ng, lóc chÕt cßn tù hái ph¶i ch¨ng n−íc mÑ muèn chiÕm ng«i nguyªn phi trong cung cÊm vua Thæ, - ch¶ thÕ sao l¹i ®em n−íng hä ë nh÷ng miÒn xa x«i Êy? Mét sè kh¸c n÷a th× ®· anh dòng ®−a th©n cho ng−êi ta tμn s¸t trªn bê s«ng M¸cn¬, hoÆc trong b·i lÇy miÒn S¨mpanh¬, ®Ó lÊy m¸u m×nh t−íi nh÷ng vßng nguyÖt quÕ cña çc cÊp chØ huy vμ lÊy x−¬ng m×nh ch¹m nªn nh÷ng chiÕc gËy cña çc ngμi thèng chÕ.

___________ 1) B¶n in n¨m 1925 cã lêi giíi thiÖu cña NguyÔn ThÕ TruyÒn.

2) Nguyªn v¨n: nos gouverneurs plus ou moins gÐnÐraux.


Cuèi cïng, ë hËu ph−¬ng, nh÷ng ng−êi lμm kiÖt søc trong çc x−ëng thuèc sóng ghª tëm, tuy kh«ng ph¶i hÝt h¬i ng¹t cña bän "b«s¬"10F1), nh−ng l¹i nhiÔm ph¶i nh÷ng luång khÝ ®éc ®á èi cña ng−êi Ph¸p; ®»ng nμo còng thÕ th«i, v× nh÷ng kÎ khèn khæ Êy còng ®· kh¹c ra tõng miÕng phæi, ch¼ng kh¸c g× ®· hÝt ph¶i h¬i ng¹t vËy.

Tæng céng cã 700.000 ng−êi b¶n xø ®· ®Æt ch©n lªn ®Êt Ph¸p; vμ trong sè Êy, 80.000 ng−êi kh«ng bao giê cßn tr«ng thÊy mÆt trêi trªn quª h−¬ng ®Êt n−íc m×nh n÷a!

II- CHÕ §é LÝNH T×NH NGUYÖN Mét b¹n ®ång nghiÖp nãi víi chóng t«i: d©n lao khæ b¶n xø ë

§«ng D−¬ng tõ bao ®êi nay bÞ bãp nÆn b»ng ®ñ mäi thø thuÕ kho¸, s−u sai, t¹p dÞch, b»ng c−ìng bøc ph¶i mua r−îu vμ thuèc phiÖn theo lÖnh quan trªn, tõ 1915-1916 tíi nay, l¹i cßn ph¶i chÞu thªm çi v¹ mé lÝnh n÷a.

Nh÷ng biÕn cè trong mÊy n¨m gÇn ®©y lμ çi cí ®Ó ng−êi ta tiÕn hμnh nh÷ng cuéc lïng r¸p lín vÒ nh©n lùc trªn toμn câi §«ng D−¬ng. Nh÷ng ng−êi bÞ b¾t ®Òu bÞ nhèt vμo tr¹i lÝnh víi ®ñ thø tªn: lÝnh khè ®á, lÝnh thî chuyªn nghiÖp, lÝnh thî kh«ng chuyªn nghiÖp, v.v..

Theo ý kiÕn cña tÊt c¶ çc c¬ quan cã thÈm quyÒn kh«ng thiªn vÞ ®−îc giao cho sö dông ë ch©u ¢u "vËt liÖu biÕt nãi" ch©u ¸, th× vËt liÖu nμy ®· kh«ng ®−a l¹i kÕt qu¶ t−¬ng xøng víi chi phÝ rÊt lín vÒ chuyªn chë vμ b¶o qu¶n.

Sau n÷a, viÖc s¨n b¾t thø "vËt liÖu biÕt nãi" ®ã, mμ lóc bÊy giê ng−êi ta gäi lμ "chÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn" (danh tõ mØa mai mét çch ghª tëm) ®· g©y ra nh÷ng vô nhòng l¹m hÕt søc tr¾ng trîn.

§©y! ChÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn Êy ®−îc tiÕn hμnh nh− thÕ nμy: vÞ "chóa tØnh"- mçi viªn c«ng sø ë §«ng D−¬ng qu¶ lμ mét vÞ "chóa tØnh"- ra lÖnh cho bän quan l¹i d−íi quyÒn, trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh ph¶i nép cho ®ñ mét sè ng−êi nhÊt ®Þnh. B»ng çch nμo, ®iÒu ®ã kh«ng quan träng. Çc quan cø liÖu mμ xoay xë. Mμ çi ngãn xoay xë kiÓu D11F2) th× çc «ng t−íng Êy th¹o hÕt chç nãi, nhÊt lμ xoay xë lμm tiÒn.

___________ 1) "Boches". Tõ cã nghÜa xÊu chØ qu©n §øc. 2) Nguyªn v¨n: Le SystÌme D. D, ch÷ ®Çu cña tõ dÐbrouillard, cã

nghÜa lμ xoay xë, th¸o v¸t.

Tho¹t tiªn, chóng tãm nh÷ng ng−êi khoÎ m¹nh, nghÌo khæ, nh÷ng ng−êi nμy chØ chÞu chÕt th«i kh«ng cßn kªu cøu vμo ®©u ®−îc. Sau ®ã, chóng míi ®ßi ®Õn con çi nhμ giμu. Nh÷ng ai cøng cæ th× chóng t×m ngay ra dÞp ®Ó sinh chuyÖn víi hä hoÆc víi gia ®×nh hä, vμ nÕu cÇn, th× giam cæ hä l¹i cho ®Õn khi hä ph¶i døt kho¸t chän lÊy mét trong hai con ®−êng: "®i lÝnh t×nh nguyÖn, hoÆc x× tiÒn ra".

Nh÷ng ng−êi bÞ tãm ®i nh− thÕ cßn hμo høng g× n÷a víi çi nghÒ cét vμo cæ hä. Cho nªn, b−íc ch©n vμo tr¹i lÝnh lμ hä liÒn t×m mäi c¬ héi ®Ó trèn tho¸t.

Cßn nh÷ng ng−êi nμo thÊy kh«ng thÓ tho¸t khái sè phËn hÈm hiu, th× t×m çch tù lμm cho m×nh nhiÔm ph¶i nh÷ng bÖnh nÆng nhÊt, mμ th«ng th−êng h¬n c¶ lμ bÖnh ®au m¾t toÐt ch¶y mñ, g©y ra b»ng çch x¸t vμo m¾t nhiÒu thø chÊt ®éc, tõ v«i sèng ®Õn mñ bÖnh lËu.

* * *

Êy thÕ mμ trong mét b¶n bè ço víi nh÷ng ng−êi bÞ b¾t lÝnh, phñ toμn quyÒn §«ng D−¬ng, sau khi høa hÑn ban phÈm hμm cho nh÷ng lÝnh sÏ cßn sèng sãt vμ truy tÆng nh÷ng ng−êi sÏ hy sinh "cho Tæ quèc", ®· trÞnh träng tuyªn bè r»ng:

"Çc b¹n ®· tÊp nËp ®Çu qu©n, çc b¹n ®· kh«ng ngÇn ng¹i rêi bá quª h−¬ng xiÕt bao tr×u mÕn ®Ó ng−êi th× hiÕn d©ng x−¬ng m¸u cña m×nh nh− lÝnh khè ®á12F1), kÎ th× hiÕn d©ng çnh tay lao ®éng cña m×nh nh− lÝnh thî".

NÕu qu¶ thËt ng−êi An Nam phÊn khëi ®i lÝnh ®Õn thÕ, t¹i sao l¹i cã c¶nh, tèp th× bÞ xÝch tay ®iÖu vÒ tØnh lþ, tèp th× tr−íc khi xuèng tμu, bÞ nhèt trong mét tr−êng trung häc ë Sμi Gßn, cã lÝnh Ph¸p canh g¸c, l−ìi lª tuèt trÇn, ®¹n lªn nßng s½n? Nh÷ng cuéc biÓu t×nh ®æ m¸u ë Cao Miªn, nh÷ng vô b¹o ®éng ë Sμi Gßn, ë Biªn Hoμ vμ ë nhiÒu n¬i kh¸c n÷a, ph¶i ch¨ng lμ nh÷ng biÓu hiÖn cña lßng sèt s¾ng ®Çu qu©n "tÊp nËp" vμ "kh«ng ngÇn ng¹i"?

Nh÷ng vô trèn ®i lÝnh vμ ®μo ngò (tÝnh ra cã ®Õn 50 phÇn tr¨m

___________ 1) B¶n tiÕng Ph¸p: "Les tirailleurs".


trong hμng ngò qu©n dù bÞ) ®Òu bÞ ®μn ¸p kh«ng gím tay vμ nh÷ng cuéc ®μn ¸p l¹i g©y ra nh÷ng cuéc binh biÕn bÞ d×m trong biÓn m¸�13F1).

B¶n bè ço cña phñ toμn quyÒn cßn cÈn thËn nh¾c thªm r»ng, tÊt nhiªn muèn xøng ®¸ng víi "lßng tèt râ rÖt" vμ "®é l−îng lín lao" cña chÝnh phñ th× "çc anh (binh lÝnh §«ng D−¬ng) cÇn ph¶i c− xö ®óng ®¾n vμ kh«ng ®−îc lμm mét ®iÒu g× cho ng−êi ta ph¶i phμn nμn c¶".

Viªn chØ huy tèi cao qu©n ®éi §«ng D−¬ng cßn cã mét lèi ®Ò phßng kh¸c: «ng ta b¾t thÝch vμo l−ng hoÆc cæ tay cña tõng ng−êi lÝnh míi mé mét con sè kh«ng thÓ nμo tÈy xo¸ ®−îc b»ng mét dung dÞch nit¬r¸t b¹c.

ë ®©y còng gièng nh− ë ch©u ¢u, sù khèn khæ cña nh÷ng ng−êi nμy lμ nguån lîi nhuËn cña nh÷ng kÎ kh¸c: nμo lμ bän ®eo lon chuyªn nghiÖp may m¾n ví ®−îc c«ng viÖc tuyÓn mé vμ qu¶n lý lÝnh míi b¶n xø mμ l¸nh xa ®−îc cμng l©u cμng tèt nh÷ng cuéc giao chiÕn nguy hiÓm ë ch©u ¢u; nμo lμ bän chñ thÇu l−¬ng thùc lμm giμu vïn vôt b»ng çch bá ®ãi nh÷ng lÝnh mé khèn khæ; nμo lμ bän ®éc quyÒn tiÕp liÖu th«ng ®ång víi bän quan chøc ®Ó gian lËn, ®Çu c¬.

VÒ chuyÖn nμy, cÇn nãi thªm lμ cßn mét lo¹i chÕ ®é t×nh nguyÖn kh¸c n÷a: t×nh nguyÖn mua c«ng tr¸i. BiÖn ph¸p tiÕn hμnh th× còng nh− thÕ. Ai cã m¸u mÆt lμ ph¶i bá tiÒn ra. KÎ nμo khã b¶o th× ng−êi ta dïng çch dô dç vμ c−ìng b¸ch ®Õn ph¶i mua míi th«i.

PhÇn ®«ng nh÷ng ng−êi mua c«ng tr¸i ë §«ng D−¬ng kh«ng hiÓu g× vÒ thÓ thøc tμi chÝnh c¶; hä coi viÖc mua c«ng tr¸i còng nh− ®ãng mét thø thuÕ míi vμ coi çc phiÕu c«ng tr¸i kh«ng kh¸c g× nh÷ng biªn lai nép thuÕ.

* * *

B©y giê thö xem chÕ ®é mé lÝnh t×nh nguyÖn ®· ®−îc tæ chøc ë çc thuéc ®Þa kh¸c nh− thÕ nμo.

LÊy T©y Phi lμm thÝ dô:

ë ®©y, bän chØ huy qu©n ®éi kÐo qu©n ®Õn tõng lμng b¾t bän

___________ 1) B¶n tiÕng Ph¸p: "... qui ont ÐtÐ ÐtouffÐes dans le sang" chØ cã nghÜa

"bÞ d×m trong m¸u".

hμo môc ph¶i nép ngay lËp tøc ®Çy ®ñ sè ng−êi chóng muèn tuyÓn mé. §Ó buéc nh÷ng thanh niªn Xªnªgan bá trèn ph¶i ra nhËn ®éi mò lÝnh, ch¼ng ph¶i mét viªn chØ huy ®· tra tÊn, hμnh h¹ çc th©n nh©n cña hä, vμ cho r»ng lμm nh− thÕ lμ tμi giái ®ã sao? ChÝnh h¾n ®· b¾t çc «ng bμ giμ, ®μn bμ cã thai, con g¸i, ®em lét trÇn truång, råi ®èt hÕt quÇn ¸o tr−íc mÆt hä. Nh÷ng n¹n nh©n khèn khæ ®ã m×nh trÇn nh− nhéng, tay trãi çnh khuûu buéc ph¶i ch¹y kh¾p çc th«n x· d−íi lμn roi vät, ®Ó "nªu g−¬ng"! Mét ng−êi ®μn bμ câng con ph¶i van xin m·i míi ®−îc cëi trãi mét tay ®Ó ®ì ®øa bÐ. Trong khi ch¹y, hai cô giμ ®· ng· chÕt ngÊt ®i; nhiÒu em g¸i khiÕp sî tr−íc nh÷ng hμnh vi b¹o ng−îc ®ã, ®· hμnh kinh tr−íc tuæi; mét ng−êi ®μn bμ truþ thai, mét chÞ kh¸c ®Î mét ®øa con mï.

* * *

Cã rÊt nhiÒu thñ ®o¹n b¾t lÝnh.

Thñ ®o¹n sau ®©y ®· tá ra nhanh vμ tiÖn nhÊt:

LÊy d©y ch¨ng ngang hai ®Çu con ®−êng chÝnh trong lμng l¹i. ThÕ lμ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi da ®en ë vμo gi÷a ®Òu coi nh− chÝnh thøc ph¶i tßng qu©n.

Mét nh©n chøng ®· viÕt cho chóng t«i nh− sau: "Gi÷a tr−a ngμy 3 th¸ng 3 n¨m 1923, bän hiÕn binh v©y r¸p çc bÕn c¶ng Ruyphixc¬ vμ §��14F1) råi tãm tÊt c¶ nh÷ng ng−êi b¶n xø lμm viÖc ë ®ã. Nh÷ng anh chμng nμy v× kh«ng tá vÎ sèt s¾ng ®i b¶o vÖ v¨n minh ngay, nªn ng−êi ta r−íc hä lªn « t« cam nh«ng mêi vÒ nhμ lao. ë ®Êy, sau khi hä cã ®ñ th× giê ®Ó thay ®æi ý kiÕn råi, ng−êi ta míi ®−a hä sang tr¹i lÝnh.

"ë tr¹i lÝnh, sau nh÷ng nghi lÔ biÓu d−¬ng tinh thÇn yªu n−íc, 29 lÝnh t×nh nguyÖn ®−îc tuyªn d−¬ng cã thÓ trë nªn anh hïng cña cuéc chiÕn tranh cuèi cïng nay mai... B©y giê th× tÊt c¶ ®Òu nãng lßng muèn lÊy l¹i miÒn R��15F2) cho n−íc mÑ.

___________ 1) Rufisque et Dakar. Tªn nh÷ng h¶i c¶ng cña n−íc Xªnªgan. 2) Ruhr. Vïng c«ng nghiÖp cña §øc, sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø

nhÊt bÞ c¾t giao cho Ph¸p tõ n¨m 1921 ®Õn n¨m 1925.


Nh−ng theo t−íng M¨��16F1), ng−êi hiÓu râ hä nhÊt, th× ®ã chØ lμ nh÷ng ®éi qu©n ®Ó ®em n−íng tr−íc mïa ®«ng".

Chóng t«i hiÖn cã trong tay bøc th− cña mét ng−êi §ah«m©y, vèn lμ cùu binh, ®· tõng lμm "nghÜa vô" trong cuéc chiÕn tranh "v× c«ng lý". Mét vμi ®o¹n trÝch trong bøc th− sÏ v¹ch râ cho çc b¹n thÊy ng−êi "B��17F2) ®· ®−îc b¶o vÖ nh− thÕ nμo vμ çc quan cai trÞ thuéc ®Þa nhμ ta ®· nÆn ra lßng trung thμnh cña ng−êi b¶n xø nh− thÕ nμo ®Ó t« ®iÓm cho tÊt c¶ nh÷ng bμi diÔn v¨n cña çc nhμ cÇm quyÒn vμ lμm ®Ò tμi cho tÊt c¶ nh÷ng bμi b¸o cña bän Rªgixm¨ngxª vμ H«��18F3) thuéc ®ñ cì.

Bøc th− viÕt: "N¨m 1915, khi «ng M.Nuphla, thèng ®èc §ah«m©y, ra lÖnh b¾t lÝnh, th× lμng t«i bÞ bän c¶nh s¸t cïng lÝnh c¬ c−íp ph¸ vμ ®èt s¹ch. TÊt c¶ tμi s¶n cña t«i ®Òu bÞ mÊt hÕt trong çc cuéc ®èt ph¸ ®ã. Tuy thÕ, t«i vÉn bÞ c−ìng b¸ch nhËp ngò, vμ mÆc dÇu lμ n¹n nh©n cña viÖc xóc ph¹m bØ æi ®ã, t«i ®· lμm nghÜa vô cña t«i ë mÆt trËn bªn Ph¸p. T«i bÞ th−¬ng ë trËn Exn¬.

"Ngμy nay, chiÕn tranh ®· chÊm døt, t«i s¾p trë vÒ n−íc, nh−ng kh«ng cßn nhμ cöa, cña c¶i g× c¶.

"Ng−êi ta ®· c−íp cña t«i:

1000 phr¨ng tiÒn mÆt;

12 con lîn;

15 - cõu;

10 - dª;

60 - gμ;

8 tÊm v¶i quÊn m×nh;

5 ¸o mÆc ngoμi;

10 quÇn;

___________ 1) Mangin. T−íng Ph¸p (1866-1925) ®· tham gia chiÕn th¾ng

VÐc®oong, tõng chØ huy ®éi qu©n x©m l−îc Xu®¨ng, B¾c Kú, Marèc. 2) Batouala. Tªn mét bé l¹c ë vïng xÝch ®¹o ch©u Phi. 3) RÐgismanset et Hauser. Tªn nh÷ng ng−êi viÕt b¸o tay sai, cã nghÜa

nh− nh÷ng tªn båi bót.

7 mò;

1 d©y chuyÒn b»ng b¹c;

2 hßm ®å vÆt.

"§©y lμ tªn nh÷ng b¹n cïng ë mét xãm ®· bÞ c−ìng b¸ch nhËp ngò cïng ngμy víi t«i, vμ nhμ cöa còng ®· bÞ c−íp ph¸ vμ ®èt s¹ch. (Ghi tiÕp theo tªn b¶y ng−êi).

"Cßn nhiÒu n¹n nh©n n÷a cña nh÷ng chiÕn c«ng kiÓu Êy cña ngμi thèng ®èc Nuphla, nh−ng t«i kh«ng biÕt râ tªn nh÷ng ng−êi ®ã ®Ó göi cho çc anh h«m nay...".

Ch¾c bän "b«s¬" cña vua Ghi«m còng kh«ng lμm ®−îc h¬n thÕ.

III- KÕT QU¶ CñA Sù HY SINH

Khi ®¹i b¸c ®· ngÊy thÞt ®en, thÞt vμng råi, th× nh÷ng lêi tuyªn bè t×nh tø cña çc ngμi cÇm quyÒn nhμ ta bçng d−ng im bÆt nh− cã phÐp l¹, vμ c¶ ng−êi Nªgr«19F1) lÉn ng−êi "AnnamÝt" mÆc nhiªn trë l¹i "gièng ng−êi bÈn thØu".

§Ó ghi nhí c«ng lao ng−êi lÝnh An Nam, ch¼ng ph¶i ng−êi ta ®· lét hÕt tÊt c¶ cña c¶i cña hä, tõ chiÕc ®ång hå, bé quÇn ¸o míi toanh mμ hä bá tiÒn tói ra mua, ®Õn çc vËt kû niÖm ®ñ thø, v.v. tr−íc khi ®−a hä ®Õn M¸cx©y xuèng tμu vÒ n−íc, ®ã sao? Ch¼ng ph¶i ng−êi ta ®· giao hä cho bän sóc sinh kiÓm so¸t vμ ®¸nh ®Ëp hä v« cí ®ã sao? Ch¼ng ph¶i ng−êi ta ®· cho hä ¨n nh− cho lîn ¨n vμ xÕp hä nh− xÕp lîn d−íi hÇm tμu Èm −ít, kh«ng gi−êng n»m, kh«ng ¸nh s¸ng, thiÕu kh«ng khÝ ®ã sao? VÒ ®Õn xø së, ch¼ng ph¶i hä ®· ®−îc mét quan cai trÞ biÕt ¬n ®ãn chμo nång nhiÖt b»ng mét bμi diÔn v¨n yªu n−íc. "Çc anh ®· b¶o vÖ Tæ quèc, thÕ lμ tèt. B©y giê, chóng t«i kh«ng cÇn ®Õn çc anh n÷a, cót ®i!", ®ã sao?

ThÕ lμ nh÷ng "cùu binh" - ®óng h¬n lμ çi x¸c cßn l¹i - sau khi ®· dòng c¶m b¶o vÖ chÝnh nghÜa vμ c«ng lý nay tay kh«ng trë vÒ víi chÕ ®é b¶n xø cña hä, mét chÕ ®é kh«ng biÕt g× ®Õn chÝnh nghÜa vμ c«ng lý c¶.

* * *

___________ 1) NÐgro. Tõ chØ ng−êi da ®en.


Theo b¸o chÝ §«ng D−¬ng th× th−¬ng binh ng−êi Ph¸p bÞ mÊt mét phÇn th©n thÓ vμ vî cña tö sÜ ng−êi Ph¸p ®Òu ®−îc cÊp m«n bμi

b¸n lÎ thuèc phiÖn.

Nh− thÕ lμ trong mét viÖc mμ chÝnh quyÒn thuéc ®Þa ®· ph¹m tíi hai téi ¸c ®èi víi nh©n lo¹i. Mét mÆt, hä vÉn ch−a tho¶ khi tù tay lμm çi viÖc bØ æi cña ng−êi ®Çu ®éc, mμ cßn muèn l«i kÐo vμo ®©y c¶ nh÷ng n¹n nh©n ®¸ng th−¬ng h¹i cña cuéc huynh ®Ö t−¬ng tμn n÷a. MÆt kh¸c, hä coi rÎ tÝnh m¹ng vμ x−¬ng m¸u cña nh÷ng kÎ ®· bÞ hä lõa bÞp, ®Õn nçi t−ëng r»ng chØ cÇn qu¼ng cho nh÷ng ng−êi nμy khóc x−¬ng thèi Êy lμ ®ñ ®Òn bï ®−îc mét phÇn cña çnh tay bÞ mÊt hoÆc m¹ng cña mét ng−êi chång.

Chóng t«i ch¾c r»ng th−¬ng binh vμ qu¶ phô chiÕn tranh sÏ ®¸ v¨ng mãn quμ nh¬ nhíp Êy vμ nhæ vμo mÆt kÎ tÆng quμ. Chóng t«i còng tin ch¾c r»ng thÕ giíi v¨n minh vμ ng−êi Ph¸p l−¬ng thiÖn sÏ ®øng vÒ phÝa chóng t«i ®Ó lªn ¸n bän ç mËp thùc d©n ®ang kh«ng ngÇn ng¹i ®Çu ®éc c¶ mét d©n téc ®Ó v¬ vÐt cho ®Çy tói.

* * *

Theo tôc lÖ An Nam, khi trong lμng cã ng−êi chÕt th× nh÷ng ng−êi xay lóa, gi· g¹o ph¶i tá lßng kÝnh träng vong linh ng−êi chÕt vμ th«ng c¶m nçi ®au buån cña tang gia b»ng çch im lÆng kh«ng h¸t hß trong khi xay gi· nh− hä vÉn th−êng lμm. Nh−ng nÒn v¨n minh hiÖn ®¹i ®−îc ®−a vμo n−íc chóng t«i b»ng b¹o lùc cã cÇn g× ph¶i tÕ nhÞ ®Õn nh− thÕ. Xin ®äc c©u chuyÖn sau ®©y ®¨ng trªn mét tê b¸o ë Nam Kú:

Nh÷ng ngμy héi ë Biªn Hoμ

"§Ó lÊy tiÒn bá vμo quü x©y dùng ®μi kû niÖm ng−êi An Nam trËn vong cña tØnh Biªn Hoμ, ban tæ chøc ngμy héi ®ang tÝch cùc chuÈn bÞ mét ch−¬ng tr×nh tuyÖt diÖu.

"Ng−êi ta bμn t¸n sÏ cã nμo lμ yÕn tiÖc gi÷a v−ên20F1), nμo lμ chî phiªn, nμo lμ khiªu vò ngoμi trêi, v.v., tãm l¹i, sÏ cã nhiÒu vμ ®ñ thø trß ch¬i ®Ó ai ai còng cã thÓ gãp phÇn lμm viÖc nghÜa mét çch thó vÞ nhÊt ®êi.

___________ 1) Nguyªn v¨n: Garden - Party.

"Quý «ng phi c«ng ë s©n bay Biªn Hoμ cã nh· ý sÏ gãp phÇn vμo cuéc vui, vμ ngay tõ b©y giê ban tæ chøc ®· cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng sù cã mÆt cña çc quan chøc cao cÊp nhÊt ë Sμi Gßn sÏ lμm cho ngμy héi thªm phÇn rùc rì.

"Xin tin thªm cho çc b¹n nam n÷ ë Sμi Gßn lªn dù héi biÕt r»ng, çc b¹n sÏ kh«ng cÇn ph¶i bá dë cuéc vui ®Ó vÒ nhμ dïng c¬m, v× ngay t¹i chç, sÏ cã phßng ¨n tæ chøc cùc kú chu ®¸o vμ ®Æc biÖt ®Çy ®ñ, çc b¹n sμnh ¨n uèng nhÊt còng sÏ ®−îc hμi lßng.

"Ngμy 21 th¸ng 1 tíi, tÊt c¶ chóng ta h·y ®i Biªn Hoμ, chóng ta sÏ võa ®−îc dù nh÷ng héi hÌ linh ®×nh vui t−¬i, võa ®−îc dÞp tá cho nh÷ng gia ®×nh tö sÜ An Nam ë Biªn Hoμ thÊy r»ng chóng ta biÕt t−ëng nhí ®Õn sù hy sinh cña con em hä".

ThËt lμ thêi ®¹i kh¸c, phong tôc kh¸c.

Nh−ng phong tôc kú qu¸i lμm sao!

Ng−êi ta cßn cho chóng t«i xem bøc th− sau ®©y n÷a:

Sμi Gßn, ngμy...

"NÕu trªn ®êi nμy mμ cã mét viÖc qu¸i gë võa th−¬ng t©m l¹i võa lè bÞch, th× ®ã h¼n lμ viÖc b¾t mét d©n téc vÉn ®ang chÞu ®ùng ®ñ mäi thø bÊt c«ng vμ kh«ng cã bÊt cø thø quyÒn nμo ph¶i lμm lÔ mõng cuéc chiÕn th¾ng cña "c«ng lý" vμ "chÝnh nghÜa". Êy thÕ mμ ë bªn nμy chóng t«i ®· lμm nh− thÕ ®Êy. T«i t−ëng kh«ng cÇn thuËt l¹i cho anh nghe vÒ nh÷ng héi hÌ vμ "trß vui c«ng céng" trong thμnh phè nμy ngμy 11 th¸ng 11 lμm g×. ë ®©u vμ bao giê còng thÕ th«i, r−íc ®Ìn, ®èt ph¸o b«ng, duyÖt binh, khiªu vò ë dinh thèng ®èc, ®ua xe hoa, më l¹c quyªn v× n−íc, qu¶ng ço, diÔn v¨n, tiÖc tïng, v.v.. Trong tÊt c¶ nh÷ng trß hÒ ®ã, t«i chØ cßn nhí l¹i mét viÖc ®¸ng chó ý vÒ ph−¬ng diÖn t©m lý nh− sau: còng nh− c«ng chóng ë tÊt c¶ çc n−íc, c«ng chóng Sμi Gßn rÊt thÝch xi nª. V× thÕ, mét ®¸m ng−êi dμy ®Æc ®· tô tËp tr−íc kh¸ch s¹n Palax¬ ®Ó xem phim, nμo hÒ S¸cl«, nμo bän cao båi, nμo nh÷ng ng−êi "lÝnh quang vinh" lÇn l−ît diÔn trªn mμn ¶nh. C«ng chóng trμn ngËp c¶ ®¹i lé, ®øng chËt c¶ mÆt ®−êng vμ hÌ phè. Lóc bÊy giê «ng chñ kh¸ch s¹n Sμi Gßn - Palax¬ kh«ng muèn cho ng−êi ta ®øng ®«ng trªn vØa hÌ tr−íc cöa tiÖm cña «ng ta, «ng ta liÒn vung roi m©y quÊt tói bôi. Bμ chñ


còng ra gióp mét tay vμ ®¸nh bõa vμo ®¸m ®«ng. MÊy chó trÎ ranh m·nh kh«ng biÕt lμm thÕ nμo mμ l¹i "c−íp" ®−îc ngän roi cña bμ, lμm cho mäi ng−êi vç tay c−êi Çm lªn. ¤ng chñ ®iªn tiÕt ch¹y l¹i tiÕp viÖn cho bμ chñ. LÇn nμy, «ng cÇm mét çi ba toong vμ hïng dòng phang tíi tÊp xuèng ®Çu ng−êi ta, cø mái tay nμy th× ®æi tay kh¸c. Nh÷ng ng−êi "nhμ quª" ph¶i ch¹y dån xuèng ®−êng; nh−ng v× say s−a víi "chiÕn th¾ng" cña m×nh, «ng ng−êi Ph¸p quý ho¸ Êy liÒn hïng hæ v−ît qua ®−êng vμ cø tiÕp tôc vôt tói bôi çi gËy to t−íng xuèng ®Çu, xuèng vai, xuèng l−ng nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø ®¸ng th−¬ng Êy. Mét em bÐ bÞ «ng tóm lÊy vμ "®¶" cho mét trËn nªn th©n"...

IV- HμNH VI QU¢N PHIÖT TIÕP DIÔN

B−íc ch©n ®Õn C��21F1), thèng chÕ Li«t©y göi cho binh sÜ cña ®¹o qu©n chiÕm ®ãng Marèc mét b¶n nhËt lÖnh nh− sau:

"B¶n chøc cã vinh dù ®−îc ChÝnh phñ n−íc Ph¸p céng hoμ phong qu©n hμm cao nhÊt lμ nhê, trong chÝn n¨m nay, çc ng−êi ®· hiÕn d©ng lßng trung thμnh vμ m¸u x−¬ng cña çc ng−êi mμ kh«ng hÒ tÝnh to¸n.

"Chóng ta s¾p më mét chiÕn dÞch ®Ó hoμn thμnh c«ng cuéc b×nh ®Þnh xø Marèc, v× lîi Ých chung cña d©n chóng trung thùc trªn ®Êt n−íc nμy, còng nh− v× lîi Ých cña quèc ��22F2) b¶o hé, v.v.".

Nh−ng, còng trong ngμy Êy (ngμy 14 th¸ng 4), l¹i cã b¶n th«ng ço sau ®©y:

"Trong mét cuéc giao chiÕn víi bän B¬ni B��23F3) ë B¸p en H¸cbe, bªn ta ®· cã 29 binh sÜ hy sinh vμ 11 bÞ th−¬ng".

Khi ng−êi ta nhí r»ng ®· ph¶i tèn x−¬ng m¸u cña mét triÖu r−ëi ng−êi lao ®éng míi t¹o nªn ®−îc s¸u chiÕc gËy thèng chÕ, th× çi chÕt cña 29 kÎ khèn khæ ch−a ®ñ ®Ó hoan h« bμi diÔn v¨n hïng

___________ 1) Casablanca. H¶i c¶ng lín cña n−íc Maroocs. 2) B¶n tiÕng Ph¸p: "nation protectrice". 3) Beni - Bouzert. Qu©n khëi nghÜa do ¸ptlen Crim, l·nh tô phong

trμo chèng Ph¸p cña Marèc, l·nh ®¹o.

hån cña ngμi thèng chÕ - kh©m sø! Nh−ng nh− vËy th× çi quyÒn d©n téc tù quyÕt, mμ v× nã trong suèt bèn n¨m trêi, ng−êi ta ®· chÐm giÕt lÉn nhau, çi quyÒn Êy, çc ngμi ®Ó ®©u mÊt råi? ThËt lμ mét çch khai ho¸ kú kh«i: ®Ó d¹y mäi ng−êi sèng cho ra sèng, ng−êi ta b¾t ®Çu b»ng viÖc giÕt hä ®i ®·!

* * *

ë ®©y (H¶i Phßng), còng cã nh÷ng cuéc b·i c«ng cña thuû thñ. Ch¼ng h¹n nh− h«m thø n¨m (ngμy 15 th¸ng 8) lμ ngμy mμ hai chiÕc tμu ph¶i nhæ neo ®Ó chë mét sè lín lÝnh khè ®á An Nam ®i Xyri.

Nh−ng thuû thñ kh«ng chÞu ®i, v× ng−êi ta kh«ng chÞu ph¸t l−¬ng cho hä b»ng tiÒn §«ng D−¬ng. Theo gi¸ thÞ tr−êng, th× mét ®ång §«ng D−¬ng ¨n kho¶ng m−êi phr¨ng chø kh«ng ph¶i 2 phr¨ng 50, thÕ mμ çc c«ng ty hμng h¶i l¹i lμm mét viÖc hμ l¹m tr¾ng trîn lμ ®Þnh tr¶ l−¬ng cho thuû thñ b»ng phr¨ng chø kh«ng tr¶ b»ng tiÒn §«ng D−¬ng nh− ®· tr¶ cho c«ng chøc.

ThÕ lμ ng−êi ta liÒn xua tÊt c¶ mäi ng−êi ë d−íi tμu lªn, råi lËp tøc b¾t hÕt çc thuû thñ.

Râ rμng lμ thuû thñ Hoμng H¶i ch¼ng cã g× ph¶i so b× víi thuû thñ H¾c H¶i.

Chóng t«i cùc lùc ph¶n ®èi viÖc ®−a lÝnh An Nam sang Xyri. Ph¶i ch¨ng çc nhμ cÇm quyÒn cÊp cao cho r»ng bao nhiªu anh em da vμng xÊu sè cña chóng t«i bÞ giÕt h¹i trªn çc chiÕn tr−êng tõ n¨m 1914 ®Õn n¨m 1918, trong cuéc "chiÕn tranh v× v¨n minh vμ c«ng lý", vÉn cßn ch−a ®ñ hay sao?

* * *

Çc ngμi chiÕn th¾ng quang vinh cña chóng ta th−êng quen thãi "gi¸o dôc" ng−êi b¶n xø b»ng ®¸ ®Ýt hoÆc roi vät.

Anh Nah«ng ®¸ng th−¬ng h¹i ®· bÞ ¸m s¸t ®Õn hai lÇn. LÇn thø nhÊt bëi tay tªn ®¹i uý Vida, lÇn thø hai bëi tay tªn lang b¨m ®ãng lon qu©n nh©n coi viÖc phÉu nghiÖm x¸c chÕt. Tªn nμy ®·


®¸nh c¾p vμ giÊu biÖt bé ãc ng−êi chÕt ®Ó phi tang, ®Æng cøu hung thñ lμ b¹n cña h¾n. Nh−ng than «i! Anh Nah«ng kh«ng ph¶i lμ n¹n nh©n duy nhÊt cña bän qu©n phiÖt thuéc ®Þa! Mét b¹n ®ång nghiÖp cña chóng t«i ë thuéc ®Þa ®· thuËt chuyÖn mét n¹n nh©n kh¸c nh− sau:

"LÇn nμy, sù viÖc x¶y ra trong trung ®oμn lÝnh khè ®á thø 5 ë Med«ng - C��ª24F1). N¹n nh©n lμ mét ng−êi lÝnh trÎ tuæi tªn lμ Terie quª ë TªnÐt18) thuéc líp qu©n dÞch n¨m 1921.

"Anh chÕt trong tr−êng hîp rÊt th−¬ng t©m. Ngμy 5 th¸ng 8, anh lÝnh trÎ Terie ®Õn bÖnh x¸ cña trung ®oμn ®Ó xin thuèc tÈy. Ng−êi ta ®−a thuèc tÈy cho anh, nãi ®óng h¬n lμ ®−a cho anh mét thø thuèc mμ anh t−ëng lμ thuèc tÈy. Anh uèng vμ vμi giê sau anh ®au bông qu»n qu¹i, råi l¨n ®ïng ra chÕt.

"Cô th©n sinh ra Terie nhËn ®−îc mét bøc ®iÖn b¸o tin r»ng ng−êi con ®éc nhÊt cña cô ®· chÕt vμ s¸ng h«m sau, chñ nhËt, sÏ ®−a ®¸m. Bøc ®iÖn kh«ng cã ®Õn nöa lêi an ñi hay gi¶i thÝch.

"§au xãt ®Õn cùc ®é, cô Terie ®Õn ngay Angiª, t×m trung ®oμn lÝnh khè ®á thø 5 ë Med«ng- Carª. ë ®Êy cô ®−îc biÕt x¸c con ®ang ®Ó ë bÖnh viÖn Mai«. (Mμ lμm sao x¸c Terie l¹i chë ®Õn ®©y ®−îc nhØ? Ph¶i ch¨ng ®Ó tr¸nh viÖc kh¸m nghiÖm mμ luËt lÖ ®· quy ®Þnh lμ b¾t buéc ®èi víi mäi tr−êng hîp chÕt ë tr¹m y tÕ, ng−êi ta ®· chë x¸c anh ta ®Õn bÖnh viÖn lμm ra vÎ nh− bÖnh nh©n ®· chÕt ë däc ®−êng?).

"§Õn bÖnh viÖn, ng−êi cha ®au khæ xin th¨m x¸c con; ng−êi ta b¶o h·y chê ®·.

"M·i sau, mét quan t− thÇy thuèc míi ®Õn b¸o cho cô biÕt lμ viÖc phÉu nghiÖm kh«ng ph¸t hiÖn dÊu vÕt g× kh¶ nghi c¶. Nãi xong h¾n bá mÆc cô ®øng ®ã, kh«ng cho phÐp cô vμo th¨m x¸c con.

"Theo tin cuèi cïng th× h×nh nh− cô th©n sinh ra Terie ®· ®Õn hái viªn ®¹i t¸ chØ huy trung ®oμn lÝnh khè ®á thø 5 vÒ nguyªn do çi chÕt cña Terie vμ ®· ®−îc tr¶ lêi lμ con «ng chÕt v× ngé ®éc!".

___________ 1) Maison- CarÐe. Mét thÞ x· thuéc tØnh Angiª ë Angiªri. 2) TÐnÌs. H¶i c¶ng cña Angiªri.

CH¦¥NG II

VIÖC §ÇU §éC NG¦êI B¶N Xø

Cø theo lêi ngμi Xar« quý mÕn, ®¶ng viªn ®¶ng cÊp tiÕn, nguyªn Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa, th× ngμi lμ ng−êi cha hiÒn cña d©n b¶n xø, ngμi rÊt quý mÕn ng−êi An Nam vμ ®−îc ng−êi An Nam quý mÕn l¹i.

§Ó nhåi nhÐt v¨n minh "§¹i Ph¸p" cho ng−êi An Nam, ngμi Xar«, ng−êi trïm cña sù nghiÖp ®ã ®· kh«ng tõ mét thñ ®o¹n nμo, kÓ c¶ nh÷ng thñ ®o¹n bØ æi nhÊt vμ nh÷ng téi ¸c. §©y, mét chøng cí: ®ã lμ bøc th− mμ ngμi ®· göi cho nh÷ng ng−êi thuéc quyÒn ngμi, víi t− çch lμ toμn quyÒn §«ng D−¬ng vμ nh»m v¬ vÐt cho ®Çy tói tham cña bän kÎ c−íp thùc d©n vμ c¶ cña ngμi n÷a:

"KÝnh göi «ng c«ng sø,

"T«i tr©n träng yªu cÇu «ng vui lßng gióp ®ì nh÷ng cè g¾ng cña nha th−¬ng chÝnh trong viÖc ®Æt thªm ®¹i lý b¸n lÎ thuèc phiÖn vμ r−îu, theo chØ thÞ cña «ng tæng gi¸m ®èc nha th−¬ng chÝnh §«ng D−¬ng.

"§Ó tiÕn hμnh viÖc ®ã, t«i xin göi «ng mét b¶n danh s¸ch nh÷ng ®¹i lý cÇn ®Æt trong çc x· ®· kª tªn; phÇn lín çc x· nμy, tíi nay, vÉn hoμn toμn ch−a cã r−îu vμ thuèc phiÖn.

"Qua çc tØnh tr−ëng vμ çc x· tr−ëng Cao Miªn, «ng cã thÓ dïng ¶nh h−ëng to t¸t cña «ng ®Ó lμm cho mét sè tiÓu th−¬ng ng−êi b¶n xø thÊy r»ng bu«n thªm r−îu vμ thuèc phiÖn lμ rÊt cã lîi.

"VÒ phÇn chóng t«i, th× nh÷ng viªn chøc l−u ®éng trong khi ®i kinh lý sÏ t×m çch ®Æt ®¹i lý, trõ phi «ng muèn hä ®îi «ng tranh thñ ®−îc sù gióp ®ì cña çc quan chøc ®Þa ph−¬ng tr−íc ®·. Trong tr−êng hîp nμy, t«i ®Ò nghÞ «ng vui lßng b¸o ço cho t«i biÕt.

"Chóng ta chØ cã thÓ ®¹t kÕt qu¶ mü m·n, nÕu chóng ta hîp


®ång víi nhau chÆt chÏ vμ liªn tôc, v× lîi Ých tèi cao cña ng©n khè".

"Ký tªn: Anbe Xar«"

Lóc Êy, cø mét ngh×n lμng th× cã ®Õn mét ngh×n n¨m tr¨m ®¹i lý b¸n lÎ r−îu vμ thuèc phiÖn. Nh−ng còng trong sè mét ngh×n lμng ®ã l¹i chØ cã vÎn vÑn m−êi tr−êng häc.

Tr−íc khi cã bøc th− quý ho¸ trªn, h»ng n¨m ng−êi ta còng ®· täng tõ 23 ®Õn 24 triÖu lÝt r−îu cho 12 triÖu ng−êi b¶n xø, kÓ c¶ ®μn bμ vμ trÎ con.

* * *

"Nãi ®Õn çc mãn ®éc quyÒn, ng−êi ta cã thÓ h×nh dung §«ng D−¬ng nh− mét con nai bÐo mËp bÞ trãi chÆt vμ ®−¬ng hÊp hèi d−íi nh÷ng çi má quÆp cña mét bÇy diÒu h©u rØa rãi m·i kh«ng thÊy no".

Trong sè ng−êi cã cæ phÇn trong c«ng ty ®éc quyÒn r−îu, cã çc nh©n vËt cao quý nhÊt ë §«ng D−¬ng vμ tÊt c¶ çc ngμnh cai trÞ ®Òu cã ®¹i diÖn tai to mÆt lín trong Êy. PhÇn ®«ng çc quan lín nμy ®Òu rÊt cã Ých cho c«ng ty, kh«ng ai chèi c·i ®−îc:

Ngμnh t− ph¸p, cã Ých ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vô l«i th«i víi nh÷ng kÎ mμ ng−êi ta muèn c−ìng bøc, cã:

2 ch−ëng lý;

1 biÖn lý;

1 lôc sù - ch−ëng khÕ.

Ngμnh qu©n ®éi, cã Ých ®Ó ®μn ¸p mét cuéc næi lo¹n mμ ng−êi ta tÝnh lμ cã thÓ x¶y ra do chØ riªng çi viÖc thi hμnh chÕ ®é ®éc quyÒn bÐo bë, cã:

1 thiÕu t−íng;

1 trung t¸;

2 qu©n y sÜ cao cÊp;

1 thiÕu t¸;

2 ®¹i uý.

Ngμnh hμnh chÝnh mμ sù ©n cÇn v« t− lμ ®iÒu ®¶m

b¶o nhÊt cho viÖc kinh doanh thμnh c«ng, th× cã: 1 c«ng sø;

1 gi¸m ®èc tμi chÝnh;

1 tæng gi¸m ®èc ng©n khè;

1 thanh tra b−u chÝnh;

1 gi¸m ®èc tr−íc b¹;

1 quan cai trÞ;

2 gi¸o s−, v.v..

Vμ cuèi cïng lμ: ngμi Clªm¨ngten ®¸ng kÝnh, nghÞ viªn h¹t Puy®¬- §«m.

* * *

Trong héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa ë M¸cx©y10, «ng Xar« lín tiÕng ba hoa: "N−íc Ph¸p h·y nh×n vμo ®©y vμ lÊy ®ã lμm tù hμo!". Mμ qu¶ thÕ thËt. Nh÷ng anh l¹c ®μ Tuynidi th¶n nhiªn ®øng ng¸p bªn c¹nh mÊy chó ç sÊu oai vÖ cña T©y Phi vμ nh÷ng anh chμng ç sÊu25F1) ®¸ng yªu cña Ma®ag¸txca chuyÖn trß th©n mËt víi çc ¶ bß çi mü miÒu cña §«ng D−¬ng. Ch−a bao giê l¹i cã mét sù hoμ hîp tuyÖt diÖu ®Õn thÕ, vμ tr−íc sù x©m nhËp hoμ b×nh cña çc loμi thó thuéc ®Þa, chÞ ç trÝch trong huyÒn tho¹i cña H¶i c¶ng cò11 në nô c−êi duyªn d¸ng cña mét bμ chñ nhμ mÕn kh¸ch.

Ng−êi ®i xem nh×n mét çch rÊt thÝch thó chiÕc tr−êng kû lÞch sö cña mét vÞ toμn quyÒn nä, thanh g−¬m cña viªn c«ng sø §¸cl¬ tõng dïng ®Ó ®©m vμo ®ïi tï nh©n B¾c Kú vμ c©y ®uèc mμ viªn quan cai trÞ Bruye ®· dïng ®Ó thui sèng h¬n 200 thæ d©n Hu¸txa 26F2).

Gian hμng Cam¬run ®−îc ®Æc biÖt chó ý. ë ®Êy cã tÊm b¶ng ®Ò mÊy dßng ch÷ yªu n−íc sau ®©y:

"Tr−íc kia ng−êi §øc nhËp vμo xø Cam¬run rÊt nhiÒu r−îu.

"Ngμy nay ng−êi Ph¸p l¹i cÊm r−îu".

___________ 1) T¸c gi¶ dïng ch÷ crocodile, caiman, chóng t«i t¹m dÞch lμ ç sÊu c¶. 2) Houassas. Tªn mét bé téc ë ch©u Phi.


Nh−ng, mét bμn tay ranh m·nh nμo ®ã ®· d¸n ngay vμo d−íi tÊm b¶ng bøc th− cña ngμi Xar« chØ thÞ cho ng−êi thuéc quyÒn ngμi t¨ng sè ®¹i lý b¸n lÎ r−îu vμ thuèc phiÖn ë çc lμng An Nam, kÌm theo lêi phª:

"ThÕ mμ ng−êi An Nam l¹i ®· cã: nh÷ng 10 tr−êng häc, nh÷ng 1.500 ®¹i lý r−îu vμ thuèc phiÖn cho 1.000 lμng kia ®Êy!".

* * *

§©y lμ mét sù kiÖn ®Çy ý nghÜa cña mét viªn chøc ®øng ®Çu tØnh S¬n T©y, mét tØnh ë B¾c Kú.

Sè d©n tØnh nμy −íc tÝnh chØ ®é 200.000 ng−êi. Nh−ng ®Ó n©ng sè l−îng r−îu ph¶i tiªu thô lªn, sè d©n Êy bçng nhiªn t¨ng vät nhanh nh− chíp tíi 230.000 ng−êi. Nh−ng v× 230.000 d©n nμy uèng qu¸ Ýt, viªn c«ng sø S¬n T©y ®· ra c«ng mét n¨m ®Èy sè l−îng r−îu tiªu thô lªn 560.000 lÝt.

Ngay lËp tøc, viªn c«ng sø ®−îc th¨ng cÊp vμ ®−îc khen.

¤ng ®ê C... kh¼ng ®Þnh r»ng mét viªn c«ng sø kh¸c ®· ®−a «ng xem mét bøc th− cña cÊp trªn, trong ®ã cã ®o¹n viÕt: "Sè r−îu tiªu thô trong phñ X, ®· tôt xuèng d−íi con sè Z, cho mçi d©n ®inh. VËy «ng cã nghÜ r»ng cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p lμm g−¬ng kh«ng?". Viªn c«ng sø bÞ c¶nh ço gi¸n tiÕp nh− thÕ bÌn ®ßi tæng lý trong phñ Êy ®Õn hiÓu thÞ r»ng së dÜ hä tiªu thô Ýt r−îu ®Õn nh− thÕ lμ v× hä nÊu r−îu lËu. §Ó ®−îc yªn chuyÖn, çc lμng liÒn mua ngay sè r−îu quy ®Þnh chiÓu theo d©n sè mμ sù tÝnh to¸n cña çc phßng giÊy b¾t hä ph¶i chÞu.

Râ rμng lμ ng−êi ta ®· Ên ®Þnh trªn thùc tÕ - nÕu kh«ng ph¶i b»ng çch hîp ph¸p - møc r−îu mμ mçi ng−êi b¶n xø buéc ph¶i uèng h»ng n¨m. Vμ khi nãi mçi ng−êi b¶n xø th× còng ®õng t−ëng ®ã chØ lμ ng−êi ®øng tuæi mμ lμ toμn bé d©n sè, kÓ c¶ ng−êi giμ, phô n÷, trÎ em, c¶ ®Õn ®øa cßn bó mÑ. Nh− thÕ lμ buéc th©n nh©n cña hä ph¶i uèng thay, kh«ng ph¶i chØ mét lÝt mμ hai, ba lÝt.

D©n mét lμng B¾c Kú, buéc ph¶i uèng r−îu, thÊy tr−íc nguy c¬ ®e do¹ Êy, ®· kªu víi viªn quan ng−êi Ph¸p "cña hä" r»ng:

"Ngay ®Õn çi ¨n, chóng t«i còng kh«ng cã g× c¶". Quan ®¸p: "Chóng mμy quen ngμy ba b÷a, b©y giê bít ®i mét b÷a, hay nÕu cÇn th× bít ®i mét b÷a r−ìi ®Ó cã thÓ mua r−îu cña nhμ n−íc".

Tr−íc ®©y, ng−êi b¶n xø quen mua r−îu tõng Ýt mét; hä mang chai lä thÕ nμo cho võa th× th«i. Nay th× ng−êi ta ®ãng r−îu vμo chai s½n. R−îu chØ b¸n trong chai nöa lÝt hay mét lÝt. Ng−êi An Nam quen dïng r−îu tõ 20 ®Õn 22 ®é; ngμy nay ng−êi ta b¾t hä dïng r−îu tõ 40 ®Õn 45 ®é. Hä quen dïng lo¹i r−îu cã mïi vÞ th¬m dÞu do chÊt l−îng cña nh÷ng nguyªn liÖu mμ hä vÉn dïng; trong sè nguyªn liÖu nμy cã thø g¹o thuéc vμo lo¹i ngon nhÊt. Cßn thø r−îu mμ nay ng−êi ta buéc hä ph¶i uèng l¹i cÊt b»ng thø g¹o rÎ tiÒn, pha thªm chÊt ho¸ häc, cã mïi vÞ nång nÆc khã chÞu.

Bän chñ ®éc quyÒn cßn ra th«ng t− b¾t nh©n viªn cña chóng pha thªm n−íc l· vμo r−îu ®em b¸n; cø mçi hÐct«lÝt r−îu pha thªm 8 lÝt n−íc l·.

Nh− thÕ, tÝnh trªn toμn câi §«ng D−¬ng mçi ngμy cø b¸n 500 hÐct«lÝt r−îu th× cã 4.000 lÝt n−íc l· pha thªm vμo; 4.000 lÝt, mçi lÝt gi¸ ba hμo, thμnh 1.200 ®ång mét ngμy, 36.000 ®ång mét th¸ng. Nh− thÕ chØ cÇn më vßi n−íc l· kh«ng th«i, mçi n¨m c«ng ty còng thu ®−îc mét mãn l·i nho nhá 432.000 ®ång, hay 4 triÖu phr¨ng.

Xem thÕ, ®ñ biÕt thø r−îu mμ bän ®éc quyÒn cÊt vμ ®em b¸n ë §«ng D−¬ng lμ kh«ng hîp víi khÈu vÞ cña ng−êi b¶n xø vÒ ®é còng nh− vÒ mïi vÞ, cho nªn ng−êi ta ph¶i c−ìng bøc hä mua.

V× b¾t buéc ph¶i tr¶ nh÷ng kho¶n chi tiªu th−êng xuyªn, ph¶i trang tr¶i nh÷ng mãn kinh phÝ ngμy cμng t¨ng cña phñ toμn quyÒn, cña nh÷ng tr¸i kho¶n lín, cña nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn thiÕt qu©n sù vμ ph¶i ®Æt ra - nÕu kh«ng ph¶i lμ nh÷ng chøc vô thùc sù- th× Ýt ra còng lμ nh÷ng kho¶n l−¬ng cho mét ®¸m ®«ng c«ng chøc tõ Pari g¸n sang, cho nªn ChÝnh phñ ®· t×m mäi çch thóc ®Èy çc viªn chøc, tõ c«ng sø ®Õn nh©n viªn h¹ng bÐt, ph¶i lμm t¨ng møc tiªu thô r−îu lªn.


CH¦¥NG III

ÇC QUAN THèNG §èC

I- ¤NG PHUèC

¤ng Phuèc, thèng ®èc xø §ah«m©y, cai trÞ giái ®Õn nçi ng−êi b¶n xø nμo ë thuéc ®Þa Êy còng kªu ca vÒ «ng ta. §Ó xoa dÞu lßng c«ng phÉn, ng−êi ta vê ph¸i sang ®ã mét viªn thanh tra. Viªn thanh tra nμy kiÓm tra giái ®Õn nçi ch−a thÌm xÐt g× ®Õn ®¬n khiÕu n¹i cña nh©n d©n ®· cuèn gãi chuån th¼��27F1).

VÒ viÖc nμy, chóng t«i cã nhËn ®−îc mét bøc th− cña uû ban hμnh ®éng Ph¸p - Håi ë Poãct« - N«v«2) trong ®ã cã nh÷ng ®o¹n chÝnh nh− sau:

"Tr−íc lóc ng−êi Ph¸p ®Õn §ah«m©y rÊt l©u, ë Poãct« - N«v« ®· cã mét thñ lÜnh Håi gi¸o gäi lμ Im¨ng cã nhiÖm vô ®¹i diÖn cho tËp thÓ ng−êi Håi ë bÊt cø chç nμo cÇn thiÕt, qu¶n lý tμi s¶n cña tËp thÓ Håi gi¸o Êy vμ tr«ng nom viÖc lÔ b¸i.

"Theo tôc lÖ, Im¨ng ph¶i do mét ®oμn cö tri bÇu lªn, chän trong nh÷ng ng−êi Håi gi¸o ngoan ®¹o, cã tiÕng lμ ®øc ®é vμ ®· tõng lμm phã Im¨ng mét thêi gian l©u. H¬n n÷a, tr−íc khi chÕt, Im¨ng ®−¬ng quyÒn cã ý kiÕn vÒ vÞ phã nμo cã ®ñ t− çch ®Ó thay thÕ m×nh.

"ý kiÕn cña Im¨ng lóc ®ã lμ ý kiÕn kh«ng ®−îc söa ®æi. "Tr−íc khi qua ®êi, Im¨ng Çtxumu ®· chØ ®Þnh viªn phã

___________ 1) B¶n tiÕng Ph¸p: "Celuici inspecte si biªn qu'il f ... le camp", viÕt t¾t

cña tõ foutre le camp, cã nghÜa lμ "chuån th¼ng". Tõ nμy b¾t ®Çu ch÷ f nh− tªn «ng thèng ®èc Fourn.

2) Porto Novo. Thñ phñ §ah«m©y.

Xarucu lμm ng−êi kÕ vÞ m×nh. §oμn cö tri vμ ®a sè ng−êi Håi gi¸o còng ®· t¸n thμnh.

"Khi Çtxumu mÊt, ®¸ng lÏ Xarucu ph¶i ®−îc bÇu lªn, nh−ng tªn Inhaxi« Pared« dùa vμo thÕ cña thèng ®èc ®· ®éc ®o¸n c¶n trë, b¾t Ðp ng−êi Håi gi¸o ph¶i nhËn tªn Lavani Cètx«c« lμ b¹n th©n cña y, lμm Im¨ng. Tªn Cètx«c«, còng nh− y, chØ theo ®¹o Håi trªn danh nghÜa.

"ThÊy ®oμn cö tri vμ ®a sè ng−êi Håi gi¸o chèng l¹i viÖc cö tªn Cètx«c« mét çch bÊt hîp ph¸p, Pared« liÒn nhê viªn thñ lÜnh cao cÊp lμ Hótgi can thiÖp. Hótgi lμ tÝn ®å ®¹o b¸i vËt, ®−îc chÝnh phñ che chë, nªn h¾n cø cö tªn Lavani Cètx«c« lμm Im¨ng, bÊt chÊp nguyÖn väng ng−êi Håi gi¸o.

"KÓ ra, nÕu Lavani Cètx«c« lμ mé

héi ®ång xuÊt b¶n hå chÝ minh - wordpress.com · tËp 2 cña bé s¸ch ®¶ng viªn §¶ng...

Documents